Asya`da Tiirk~e konu§an iilkeler araslnda ileti§im KonferanSI

Transkript

MaYIs
Haziran
1992
BASYAZI
Arnan, flrsatlan
yitirrneyelirn
Hlfzl Topuz
Uluslararasl haber dol~lffil konusu
UNESCO'nun 1992-93 Prograrrnnda ele
alman Bnemli konulardan biridir. Biz de
bu programa uyarak TUrk~e konu§an Asya Ulkelerin ile TUrkiye arasmda haber
ve program dol~mum ele aldlk, UNESCO'nun destekledi~i bir program tasarlSlru olu§lurduk ve konularda i§birli~ine yoneldik:
-Haber ajanslan arasmda bir PooI'un
kurulmasl: UNESCO bu ~§it §ebekelerin kurulmasmda uzmanla§ffil§ bir kurumdur. Bizim kendi bOlgemizde bu konuya yonelmemizden do~al bir§ey
olamaz. Asya Ulkeleri 70 yd habercilik
baloffilndan Moskova'ya ba~lt kaldtktan
sonra Sovyetler Bili~inin da~lmasl ile
bOlgede tam bir bo§luk olmU§ ve Ulkeler
arasl d~rudan ba~ar kurulamarrn§tlr.
TUrkiye bu ba~ sa~layacak durumdadu.
Ne var lei, bOyle bir i§birli~nn ger~ekle§
mesinde en onernli gorev Basm-Yaym
ile ilgili Devlet bakanll~ma ve Anadolu
AjanSl Genel MUdUrIU~U'ne dU§er.
UNESCO bu alanlarda onlara yol gosteriei bir danl§man durumundadlr. E~er
onlar, bu projeyi benimsemezlerse bOlgesel bir i§birli~ kurulamaz. A.P., AFP ya
da Tass'm yerini alan RITA ajanSl bOlgeyi tekelleri altlna alabilirler.
-Ikinci konu televizyonda i§birli~nin
geli§mesidir. Bizim Asya Ulkelerine yOnela yaym yapmaffilz' yetmez; ortak
program Uretimine yonelmemiz gerekir.
Asya Ulkeleri bu prograrnlarda kendi gorUntWerini ve sorunlanru bulduklan 01~Ude yaytnlan benimseyeceklerdir. Bunu
biz yapmazsak b~kalan yapar.
-D~Uneu konu radyoculuktur. Bu saytda Franslzlann Do~u Avrupa ve 'eski
Sovyetler Birli~i Ulkelerinde nastl yeni
radyo istasyonlan kurduklanm belirtmeye ~all§tlk. Bizim bu konuda daha hi~bir
giri§imimiz yok.
Acele etmezsek bUtUn bu flTSatlan
ka~ITffil§ olaca~lz. EylUI ya da Ekim'de
Ankara'da dUzenlenecek bOlgesel ileti§1m toplantlSl bu balomdan ~k ~ok
Bnemlidir.
9
Asya'da Tiirk~e konu§an iilkeler
araslnda ileti§im KonferanSI
Bu tilkeler araslnda bir haber ajanslan pool'unun
kurulmasl i~in UNESCO bir proje olu~turuyor
Asya'da Turkc;e kOnIlJan Ulkeler arasznda i/eti;im alanznda yakzn bir i;birUginin kurulmasl amaclyla UNESCO gec;en Yllzn son aylarzndan beri bir
proje olu;turmakladlr. Bu projenin ilk evresi Orta Asya Ulkeleri, Azerbaycan ve Turkiye arasmda bolgesel bir haber alanslan pool'ilnun (;ebekesini'!) kurulmasl olacakllr.
Bu Ulkeler arasmda bOlgesel bir ileti§im projesi ilk kez 1991 Kaslffil'nda Paris'te toplanan UNESCO Genel Konferansl slrasmda ele ahnffil§, Yugoslavya
ve Rusya tarafindan da desleklenmi§ti.
UNESCO Milli Komisyonu bu projenin
olu§turulmasl amaclyla biri 17 Oeak'ta
Ankara Vaklflar Bankasl salonunda, oteki de 12 ~ubat'ta DI§ I§leri Bakanh~l'nda
iki loplantl dUzenledi. Bu toplantJlarda i§birli~ konulanmn ince1enmesi i~in 1992
sonbahannda Ankara'da bir konferans
toplanmasl, bu konferansa Asya'da TUrk~
konU§an b~mslz cumhuriyetlerin ~~
masl, katllanlann TV, radyo, haber ajanslanndan ~ilmeleri, ~l§ma dilinin TUrk~e olmast, Ulke profLllerinin hamlanmast,
parasal kaynaklann da Tarulma Fonu,
UNESCO Merkezi, BaSln-Yaytn ve Enformasyonla ilgili Devlet Bakanll~l, Milli
E~itim Bakanlt~ Ankara Be1ediyesi ve
Universitelerden ~Ianmasl onerilmi§ti.
Bu onerilerin 1§lgmda Ba§kan Saym
Siileyman Demlrel'in 27 Nisan-3 Mayts
1992'de Orta Asya ve Azerbaycan'a yaptlgl gezi ye katllarak i§birligi olanaklanm
yerinde ince1edik.
TUrk~e konU§an Asya Cumhuriyetlerinde bugUn haber ajanslanmn durumu
§oyle gorUnmektedir:
Azerbaycan'da
-Azcrinform: Bu ajansm 40 ki§ilik
bir kadrosu var. Bunlann 27'si merkezde,
13'U de bOlgelerde ~ah§IYor. Aynca kadroda 6-7 ~evirmen yer ahyor. Kadro dl§mda dayaZl Ucreti ile ~all§an 2(}'25 ki§ilik bir yazar toplulu~u var
Gazetecilerin %95'i Gazetecilik
FakUltesi ~lu§lt. Geri kalan %5 de ~§itli
fakUltelerde okumu§lar.
Ajans gUnde yakla§lk 100 bin sozcUk
iiretiyor. Belli ~h biiliin gazeteler Azeriform'a abone.
Azeriform Azerbaycan haberlerini
Rus~ olarak Moskova'ya iletiyor, bUlUn
dl§ haberlcri ve beige haberlerini de
ITARTAS (Information Telegrafi Agencia Rossia) ajansmdan allyor. (ITARTAS
Ajansma RITA da deniyor) Asya Cumhuriyetleri ajanslan arasmda do~udan
hi~bir ileti§im yok.
-Turan Ajansl: Halk Cephesinin orgam olan bu ajans 3-4 muhabirle ~I§IY
or. Haberlerini do~rudan Moskova'ya iletiyorlar.
-Assa Irade Ajansl: Bu ajansl
KomUnist Partisinin eski ideoloji sekreteri lrade admda bir kadm kurmu§. 10-15
muhabirIe ~1§lyorlar. Haberlerini Moskova'dakj yabancl ajanslara duyuruyorlar.
-Kafkas Ajansl: Pek etkisi olmayan
bir ajans saythyor.
Kazakistan'da:
-Kazaklnfom: Bu ajans bOlgenin en
gU~IU ajanslanndan biri saythyor. Merkezde 34, bOlgelerde 13 muhabiri var.
Burada da kadronun % 9Q'dan fazlaSJ Gazetecilik FakUlteleri'nden diplomah.
Kazakinform da, Azarinform gibi Kazakistan haberlerini Mokova'ya i1etiyor,
dl§ haberlerle oleki cumhuriyetlerin haberlerini de Moskova'dan allYor.
Ajans yoneticileri Moskova araclh~
ile d&gltllan haberlerin yakln zamanlara
kadar ~k de~§tirildi~ni, lusa1tlldl~lru,
yeniden yaZlldl~lru ve ball habelerin de
hi~ duyurulmadl~lru, ama U~ aydan beri
durumun iyile§ti~ni anlatlyorIar.
-Kaz Rciew: Bu bir ozel ajans. Haberlerini Ingilizce ve Rusca olarak Moskova'ya gonderiyor. Ba§anh bir ajans 01du~u soylenmiyor.
Tiirkmcnlstan'da:
-Tiirkmcnlnform: Merkezde 12,
bOlgelerde 3 muharibiri var. GU~sUz bir
. ajans saythyor.
KlrglZistan'da:
-Klrtag: Merkezde 21, bOlgelerde 6
muhabir ~I§tlnyor. KlTtag da zaytf bir
ajans saYlhyor.
Devaml 14. sayfada
I
BASIN, AJANSLAR VE GAZETELER
BaSlnda BunallID
Ba§bakan y'~rdlmcIsI, be§ bakan, TBMM
Ba§kanl, Universite ogretim uyeleri ve
gazeteciler baslnln sorunlarlnl tartl§tllar
Tiirk basmmm dii~tiij!ii bunalunl tartl~mak amaclyla <;aj!da~ gazeteciler Dcmej!i 19-20 Haziran'da Ankara'da bir Basm KurultaYI diizenledi. Ba~bakan yardunclSl ve Devlet Bakam Erdal tniinii, l~ l~lcri Bakam lsmet Sczgin, Adalet Bakam Seyf! Oktay, Devlet Bakam Akm
Giincn, <;all~ma ve Sosyal Giivenlik Bakam Mehmet MOj!oltay, Devlet Bakam Tiirk4n Akyol ve Meclis Ba~kam Hiisamettin Cindo·
ruk'un kauldlj!1 toplantlYI 200'e yakm gazeteci, Basm Yaym Yilksek Okullan oj!rctim iiyeleri, ~e~itli orgiit temsilcileri ve oj!rcnciler izledi.
Panel'e Emin <;iila~an, ~iikran Ketenci, Haluk ~ahin, Zeyncp Alemdar, Osman Arolat, Abdurrahman Dilipck ve Hlfzl Topuz kattldl.
Azlz Nesln, Dogu Perln~ck, Mahmut Tall Ongiiren, Prof. Aysel Aziz, Prof. Nevzat Toroslu, Nuri Sarn~lk, tffet Asian, Rlfat Aras ve
Mustafa Ekmck~1 ~e§itli konularda konu§malar yapltlar.
Kurultayda dort ~ah~ma komisyonu
Basm ve Toplum; Radyo TV;
Hukuk; Ekonomi. Bu komisyonlann hazlrladtklan raporlar Genel Kuntla sunuldu ve
taru~tlarak onaylandl. <;all§malann sonunda Kurultay bir de Sonu~ Bildirgesi yaymlandl.
Kuntltay'da yaptlan konu§malann ve
baZI komisyon raporlannm ozetlerini siilunlanmlza ahyoruz.
olu~turuldu:
Erdaltniinii
(Ba§bakan YarduncIsI)
"-Yasal diizenlemeler bir giinde olmuyor. Henilz hedefimize varmadlj!unizi biliyorum. Biz baZI adunlar alllle, bunlann yeterli olduj!unu soyleyemtm. Ama bu
adunlar bizi hedefunize gotiirilyorsa, bunlar
doj!ru adunlardtr.
Basmm tam bir ozgiirliik i~inde ~ah~
maSlm istiyoruz. Bunun i~in her §eyi yapacaJ!IZ."
Akm Gonen
(Devlet Bakam)
"-Her tiirlU sansiire ve smtrlamaya kar~Iytm. Dii§iincenin tinilndeki billiln engelleri kaldlrmaYI ama~ edindik."
tsmet Sezgin
(l~ t§leri Bakam)
"-12 Eyliil'iln tortulanm ortadan kaldlrmak i~n ~ah~malanmlzl arahlCSlz siirdiiriiyoruz. l§kenceye bir dalta yer veri1memesi
i~in yasal dej!i~iklikler yapacaj!lz. Her §eyi
ve all§kanhklan klsa zamanda deJ!i§tircmiyoruz."
Mehmet Moj!oltay
(<;all§ma ve Sosyal Giivenlik Bakam)
"-Yasaklar donemi son a ermi§tir. Sendikalann onilndcki biltiln engclleri kaldlracaj!1Z. TRTde i~lerine son verilenlerin durumunu inceliyoruz. Basmda ~ah§anlann
durumu ile ilgili haztrhklartrmz var."
Seyft Oktay
(Adalet Bakanl)
"-Basmm ve dil§ilncenin
su~
saytldlj!1
bir yerde demokrasi yoklur. Hukukun iiSliln
olmadlj!1 yerlcrde ba§ka gii~lcr egcmenlik
kurar. <;aj!unlz losan Haklan ~j!ldlr."
Hiisamettln Cindoruk
(TBMM Ba§kam)
"-Dcmokratikle§meyi ba§lautk, ama
yeterince hlzll gidemiyoruz. Billiin engelleri kaldlrmak gerck. Ej!cr bir ki§i bir karikalilrdcn dolayt 14 aya maltkum olu§sa basm
ozgilrliij!il yok demeklir.
Prolokol habcrlcrini yaytnlamakla
TRTde habcrcilik yaptlamaz.
Show nilelij!indc parti haberleri vermek habercilik dej!ildir. TRT'yi ozerklij!e
kavu§lurahytz. "
Azlz Nesin
"-Hiikilmet gazetelerin mal bcyamna
tabi olmamalan yonilnde ~ah~malar yaplyormu§. Bundan bilyiik yanh§ olamaz.
Kimler yararlanacak bundan? Basm emek~ileri dcj!il, gazete saltiplcri; onlar korunmu~ olacaklar.
Basmda bugiln bilyiik sermaye egemendir. Ba5m kurulu§lannm ellerindeki
holdingler basmm dl§mda her liirlil tecimsel i§leri yaplyor ve basmm forsundan yararlamyorlar. Bugiin basmda bir SermayeEmek ~Ii§kisi vardlr."
Doj!u Perln~ck
(Sosyalisl Parti Genel Ba§kam)
"-Tilrkiye'de yalanm saltanall egemendir. Yalanm diktatorliij!il altmdaytz. Gazetecinin ger~eJ!i ara~lIrma niyetini gazete yonelimleri engelliyor. Bugiin basmda en iyi
yazl i~leri mildilril gazeleyi zararll haberlerden koruyan yazl i§lcri mildilrildiir gibi bir
anlaYI§ egemendir."
Mahmut Tall On goren
"-Bugiln i§kence gazelecilerc kar§1 da
bir sorgu yontemi olarak uygulanmaktadtr."
Zeyncp Alcmdar
"-Bazl gazeteciler maalesef i§ adamltj!ma soyunuyorlar. Yanll§ haberler basm
ahlakmda da bozukluklara yol a~lyor. Ba-
2
smda oz denetim gercklidir. Bugiin gazetecilik okullannda bazl oj!rcnciler bize §U sorulan soruyorlar: Bo§ zamanlanmlzda i~ takip~ilij!i
yapabilir
miyiz?
Haber
kayttaklanndan hediye alabilir miyiz? Gazetecileri bu sontlan sormaya yoneiten nedcnlerin iizerine ej!ilmeliyiz."
~iikran
Ketencl
"-Uzun ytllardan beri gazeteler loteryactltk yaplyor, kupon sallyor, ko~e yazan sauyor, ama haber salmlyorlar.
Patronlar gazelenin gorilniimilnil korumak i~in 'Star' yazarlar tuluyorlar. Bir yanda milyonlar kazanan star-yazarlar var, ote
yanda gazelecilik ej!ilimi gormedcn gazetelere giren ve ~ok ucuz iicrctlerle ~ah§an gazeleciler.
Gazetelerc basm toplanllsl i~in gonderilen davetiyelerin i~inden Tee Short' ~tk
mamah. Basmm bu hale gelmesinin ii~ fak. torii var: Gazele sahiplerinin basktlan;
<;tkar gruplannm etkileri; Gazetecilerin
kimlik sorunu."
Emln <;ola~an
"-Bugiln Tilrk basmmda utan~ venci
bir yozla§ma yamyor. Bu, 12 Eyliil doneminin ba§lalllj!1 bir yozla§madlr. 0 donemde
alllan tohumlar ye~erdi, bugiine geldik.
Bugiln basmda son model arabalan, ~o
rorleri, sonsuz kredi kartlan olan, ~ok ~tk
giyinen, ayda 40-50 milyon TL. maa~ alan
15 -20 gazeteci var. Bunlar politikalan angaje olmu~, acmacak insanlardlr. <;oj!u donektir. Holdinglerle ortakltk kurmu~lar. Gazeteler i~te bunlann elindedir. Ozel
televizyonlar da aym yozla~mamn i~nde
ler."
Abdurahman Dilipak
"-Basmdaki bunalun toplumun genel
durumu ile ilgilidir. Basm ahlakl da toplumun genel ahlakmm dl~mda kalamaz. Zihnen annmamlz gerckiyor. Basm topluma
her ytinde umut vercbilecek bir duruma gelecek midir acaba?"
Devaml 14. Sayfada
BaSlndaki bunallm tum
toplumu etkiliyor
Sonu~
"BaSUlda bunalun, sadece baSUl emekbunahml olmaYlp, basUl i§verenleri
de dahil olmak iizere tiim toplumu ve ozelIiIde okuru derinden etkilemektedir.
BasUldaki bunalun; en ba§ta, sektordeki i§sizligin yaygmla§masl, toplam gazetedergi satl§lanmn du§mesi, i~eriklerinin zaytflamasl, okurun gazete ve gazeteciye guveninin azalmasl, baSUlUl bu kurum olarak
saygUlhgnUl ~ok ciddi bir a§Ulmaya ugramaSl, ~cklinde ortaya ~tkmaktadlr. Bu, asIUlda radyo ve tclevziyon yaYUlclhgma da
egemen olan bir durumdur.
Bu bunalunm, nedenleri ~ok eskilere
dayanmakla birlikte, ozellikle son 12 yum
siyasal ve ekonomik geli§meleri tarafUldan
agula§t1rudlgl Kurultay'unlz tarafUldanda
kabw edilmi§ bir ger~ektir. Du§unce ve baSUl ozgurlUglinu i§lemez hale getiren tUm
yasal duzenlemeler yiiriirlUkten kaldtrUmamt§t1r.
Buna ek olarak baSUla yonelik baskt,
tehdit ve saldtruarda bir azalma da goriilmemektcdir. Olduriilen gazeteci saytst daha
da artmt§t1r.
~agda§ toplum; demokratik, laik , insan
haklanna dayalt, ekonomik geli§meyi saglayan, geli§menin nimctlerinin hak~a payla§udtgl bir toplumdur. Bu toplumun en buyiik guvencesi de ozgur basUldtr.
Kurultayuntz bun un bilincinde olarak
a§agtdaki konulan kamuoyuun bilgisine sunar.
• Gazetccileri de kurban alan tum faili
m~hul cinayetler aydUllattlmalt ve katiller
yargt online ~tkarUmaltdtr.
• TBMM Ba§kam Hiisamettin Cindo-.
ruk, Devlet Bakam ve Ba§bakan YardunctSl Erdal tnonii, Devlet Bakam ve Huklimet
SOzcusu Akm Gonen, Devlet Bakam Tiirkan Akyol, t~i§leri Bakam tsmct Sczgin,
Adalet Bakam Seyf! Oktay, ~ah§ma ve
Sosyal Guvenlik Bakam Mchmct MogultaY'1 KUrWtay'da dile getirdikleri, baSUl iizgurlUgliniin iiniindeki tum engellerin kaldlrUmasUla ili§kin siizler bir an Once ya§ama
ge~irilmeli ve bunurua i1gili Anayasal ve siyasal diizeruemeler vakit ge~irilmeksizin
~sinin
""
Bildirgesi
samh bir basUl affl ~tkarumahdtr.
• OzelIikle toplumsal olaylann izlenmesi slrasUlda gazctecilerin kolluk gii~leri
tarafUldan giirev yapmalannm engellenmemesi ve gazetecilere yonelik insanltk dt§t
saldmlann son bulmasl iyin hukumet duzeyinde gerekli iinlemler a1mmahdtr.
• 8asUl sorunlan demokratikle§menin
genel sorunlanndan ayn tutwamaz. Gazetecileri "Kara Gozliikliilcr", "Kalplcrl
Miihiirliilcr", "~cytanm Avukatlan",
"Amigolar", diye karalamaktan geri durmayan, halkun1l-8 sadcce "tki nu~uk Gazctc"yi reva giiren anlaYI§ demokratikle§meyi daha fazla engellememelidir.
• BasUldaki bunaltmt a§manm onemli
yollanndan biri de tcknoloji yatlnmtyla birlikte insana da yatlnm yapumasldlr. Bu an!amda basUl emekyilerine i§ guvencesinin
saglanmasl, sendikaslzla§t1rma ~abalannUl
son bulmasl, adil bir iicret rejimi uygulanmaSl, ~a1I§aruann yiinetime katuunlannUl
saglanmasl, basmdaki yozla§maYI da iinleyecck zorunlu iinlemlcrdir. 8asUldaki bunalunm lotarya ile dcgil insana yattnm yapllmaslyla a§llacagl bir gcryektir.
.. Bas mda tckclIc§meyi iinleyecek ya -
sal duzenlemeler ivedilikle ger~ekle§tiril
melidir. Ozellikle yeni ~tkaruacak televizyon yasasmda, yaztll basmda ya§anan
olumsuzluklar giiziinune almarak, aym yanh§lara dil§ulmemelidir. Gazete sahiplerinin
aym zamanda radyo ve televizyon istasyonu kurmalan, toplumun tek yanlt ko§ullandmlmasml engelIeyici demokratik kurallara
baglanmahdlr. Toplumun malt olan devlet
televizyonunun da zaman geyirilmeden idari ve mali ozerklige kavu§turulmasl saglanmahdtr. Radyo ve televizyon kurulu§lan ve
yaytruan toplumun tUm kesimlerinin demokratik siire~ i~inde temsil edilecegi
ozerk bir kurumun gozetimi altmda bulundurWmaltdtr. (Bu kurumun adl Ozerk Ulusal neti§im Kurumu da olabilir)
• Yerel radyolann kUrWmasml ozendirecek ve destekleyecek iiruemleri getirecek
yasal dilzenlemeler zaman yitirmeksizin ya§8ma ge~rilmelidir.
• TRTde kiilegibi ~a1I§t1nlan istisna
akitli personelin kapl online konulmasl, Kurum'daki yiinetim hatlannm ~arpici bir sonucudur. Mahkeme kararlan dogrultusunda
istisna akitli personele tlim haklan geri verilmelidir." (KlSaltdm~llr)
ger~ekle§tirilmelidir.
• Glineydogu Anadolu'da hukuk devletini i§lemez hale getiren, gazetecilik yapmayt imkanslzla§t1ran, olaganustu hal uygulamasl ile sansiir-siirgun uygwamalan derhal
yiiriirliikten kaldmlmaltdu.
• Bir su~ yiiklenmesi halinde gazeteci
ve yazarlar tutuksuz yargtlanmah, ulkemizin aYlbl olan gazete, dergi ve kitap toplatrna uygulamalan son bulmah, geni§ kap-
;L.e:";~iM SAVA~l ..
3
Reklam pastasInin televizyonlarla
bolii§iilmesi baSloda krizler yaratlyor
Ekonomik Rapor'dan Ozet:
.. Son yillarda reklam pastasmm televizyonlar tarafldan da bOlii§iimlesi, basm
i§letrnelerinde mali kirizler yaratrnl§ goziikmektedir. ~iiphesiz ki, bunda kotii i§letrne
YOnetimlerinin de paY' biiyiiktiir.
Olkemizdc devletin te§vik etmedij!i
hi~ir sektor yok gibidir. Basm i§letrneleri
de ~e§itli ~ekiUerde devlet te§viklerinden
yararlanmaktadlr. Anak bu te§viklerin, okuyueuya yanslyacak §ekilde olduj!u §iiphelidir. Belli arallklarla gazete fiyatlan piyasa
ko§ulIanna uygun olarak, dij!er iiriinlerde
oldugu gibi, artrnaktadtr.
Basm i§letrneterine yapllan te§vikler,
daba iyi bir gazete iiriiniinii saj!lar goziikmemektedir. Bu te§vikler, gazetenin okuyuatya ula§madlj!1 bOlgelerde gazetecinin
okuyueuya ula§maslm saj!layaeak daj!lltm
mekanimtasmm kurulmasml ger~kle§tire
memekterdir. Bu le§vikler, vergi indirimieri
veya muafiyetleri yoluyla ~I§anlann satlnalma giiciinii anuracak bir teki de yaratrnamaktadlr.
Tekelle~e
Tekelle§me diinyada ve Tiirkiye'de geel olarak biitiin sektorlerde goriilen bir 01gudur. neti§im alanmda boyutlan giderek
anml§, "r,;apraz tekelle§me" boyutlanna
ula§ml§ur. Farkh iIeti§im arar,;lannm miilkiyeti ve denetimi r,;ok uluslu onakhklann eline ger,;mektedir. Bu siireein, r,;ok sesliIij!i ortadam kaldtraeak boyutlara ula§masl s~
konusudur. Bu baktmdan tekelle§meye ej!llimlerine kaf§1 duyarh olunmasl gerekir.
Olkede genel olarak tekelle§me)li Onleyen yasal diizenlemelerin yaptlrnasl, bunun
ileti§im alanml da kapsamasl gerekir. Ekonomik zonmlulukiann ileti§im ozgiirliij!iinii
tehlikeye aunasma izin verilmemelidir.
Ucret Politlkas.:
Ozellikle son ytlarda basm i§letmelerinde uygulanan iiereJ politikalannda "~§itlilli
j!in" ve "belirsiz"Iij!in egemen oIduj!u goriilmekte ve bu duntm basm i§IeuneIerinde
r,;all§ma ban§ml engelleyen olumsuz bir faktor olarak, giderek etkinlij!ini siirdiinnektedir.
BaSIn okur goziindeki
giivenirliligi yitiriyor
Basm ve Toplum Raporundan ozet
Tiirkiyc'dc basm bir kriz ya§amaktadlr.
Bu kriz toplumdaki yaplsal sorunlann bir
yanstmasldlr. Basm okur goziindeki giivenirliligini yitirmi§rir. Okur niifus ve §ehirle§medeki arl\§a kaf§m, gazete tirajIanndaki dii§iif bunun gostergesidir. Okunm
gazete se~iminde haber ve gorii§e saygldan
~ok promosyoo ve lotarya baj!tmhhj!1 one
~Ikmaktadlf.
Basmda ilan ve promosyon baj!tmhhj!I,
gazete yonetimieri dolaYlSlyia yazar ve muhabirlerin de mali ve siyasi ~vrelerle i~ir,;e
lij!ini arttlrmakta, iiriin nitelij!ini olumsuz '
ctkilemektedir. Bu duntm halkm dogru haber alma hakkmm ihlal edilmesine, okunm
da giderek bu doj!rultuda yonlendirilmesine
yol a~aktadlf. Basm, kendi iyinde promosyoo ve lotarya baj!lmItllj!ma son vereeek giicc sahiptir. Habereilik One r,;lkmalldu.
Krizde biiyiik pay, basmm kendisindedir. Kadm bedeni ve cinsellij!in tiraj anllrrna yolu olarak kullantlrnasl utanr,; vericidir.
BWla SOlI verilmelidir. Yaplsal nitelik kazanan bu ge~k, basm ~I§anlannm mesieki
ahlakml da olumsuz etkilemektedir. Yazar
vc muhabirler haber kaynaklanyla, yani
resmi kurum ve ki§ilerle, topiumdaki r,;e§itli
r,;lkar ve bask. gruplanyla kaf§lhkll istismar
ili§kisi ir,;ine girebilmektedir.
Bu ili§ki basmm ele§tirisinin ser,;ilmi§lere yonelmesi, atanml§lardan uzakIa§masl
ve dolaYlSlyla resmi/basm ideolojisinin kurumsalla§masma yolar,;maktadlr.
Basm r,;ah§anlanmn mali siyasal ve biirokratik 'fevrelerie ili§kisi, haberci-haber
kaynaj!1 ili§kisinden uzakla§arak hediye ve
imtiyazlara uzanan bu r,;iiriimeye kaymaktadlr.
Gazeteeiler ve gazete yoneticileri de
belli arallkiaria malbeyanmda bulunmahdlr.
Basm karu yOneuneIij!i dej!i§tirilmeli,
basm karu verme yetkisi basm, radyo televizyOll alanIannda ~ah§anlann meslek orgiitlerinden oIu§an tarafslz bir kurula verilmelidir.
Basmdaki <>dill mekanizmasl da benzeri bir kurul tafmdan denetilmeli ve anuan
istismar ili§kisinin yanslmasl olan <>diil enflasyonuna SOlI verilmelidir.
Yalan, yanll§, giidiimlii iiriinler de "kara <>diiller" ilan edilerek ya§anan ahlaki r,;okiintii te§hir edilmelidir. Haberin yanh§ verilmesi kadar, gozardl edilmesi de buna
dahiidir. Bu basmda ozdenetimi sagiamanm
onemli bir arael olaeakur.
Basm r,;ah§anIannm haber toplama ve
ileune ozgiirIiij!ii tehdit altmdadtr. Son 4 ay
4
Toplu sozle§me kapsamma girenlerin
iieretleri bilindj!i gibi, toplu i§ sozle§mesiyIe diizenlenmekte ve bu gruptakilerin iieretleri bilinmektedir.
Bir dij!er grup "ozel durumlu personel"
olarak iieret almakta ve bu iieretlerin de
bordrolarda gOriilmedij!ini belinilmektedir.
"Yandan r,;arkh" ya da "zarf sistemi" uygulamasl diye bilinen bu yontemin giderek
yaygmhk kazandlj!1 ifade edilmektedir.
Bir dij!er grubun iiereti "gariban iiereti"dir. Bunlar ne topiu sozle§me ir,;indedir,
ne de kapsam dl§1 personel statiisiindedir.
Bu gruptakilerin saY's, son ytllarda, ucuz
personel istihdam. politikasl sonueu anl§
gostermekte ve bu gruptakilerin "gazetecilik a§klan" istismar edilmektedir. Hayal lankllj!ma en fzala uj!raya ngrup da, r,;ir,;ej!i
bumunda "Basm Yaym Yiiksek Okullan
OJ!renciIeri'' olmaktadlr. Sosyal giivenlik
imkanlan da saj!Ianmayan bu grubu, sektOriin geIecej!i YOniinden kazanmak gerekmektedir.
• Devaml 13. Sayfada
i~nde 5 gazeteei oldiiriilmii§tiir. Abdi tpekr,;i'nin Oldiiriilmesinden bu yana, hir,;bir meslekda§tmlzm katili hal a bulunamaml§ttr.
Ozellikle muhabirler slk sUc baskl, tehdit ve saldtnlara maruz kalmaktadtrlar. tktidarlar gazeteeinin haber toplama kararlan
oniinde gazeteciyi potansiyel sur,;lu sayan
bir anlaYI§la engeller r,;tkartrnaktadlr. Kamu
gorevlilerinin basma olumsuz tavn engeIlenmelidir.
Basm, insan haklan ihlalleri, askeri
darbeler tiiriinden demokrasi kaf§llI eylemler ve her tiirlii aynmClhj!a kaf§1 tavlr almahdlr. Tiirkiye'de basm, bu giine dek bu konuda iyi bir Slnav vermemi§tir.
Basmda yaygmla~an star gazeteci ve
ko§e yazan enflasyonu yeni ve nitelikli muhabir yeti§mesinin oniinde eiddi bir tehdit
olu§turmaktadtr.
Basmda sendikal orgiitlenme Oniinde
gazete YOnetimlerinden kaynaklanan engeIler kaldmlmalldlf. YUI§aniara sendika kanahyla yaym politikasl ve Weunc yonetiminde soz sahibi olm~hdtr.
Yerel ve amator basml tC§vik ediei diizenlemelerle toplumsal alt-gruplann kendi
seslerini ozgiiree duyurabilmeleri kanallan
a'ftlrnall, bu yolla baSin ve toplumun demokratikle§mesine kaUcI saj!lanmahdlf.
Okunm tekzip hakkl giiniin gereklerine
gore diizenlenerek i§lerlik kazandmlmahdlr.
BaSin ve toplum ili§kilerinin diizeltilmesinde, yasal diizenlemelerin yamslra ve
belki daha r,;ok, basmm kendisine sorumIuluk dii§mektedir.
'--"
RADYO, TV, BASIN, AJANSLAR VE GAZETELER
I
TRT baglmslz ve ozerk
olmalldlr
Radyo TV Komisyonu Raporundan Ozet:
• TRT baglInslz ve ozerk olmahdrr.
• TRT kurumu idari, mali ve yaym politikalann belirleme a~lsmdan
ozerk bir yaplya kavu~turulmahdlr.
• TRT ilst dilzey yoneticileri yaym ~ah~anlarmm da onemle temsil
edllece~1 bi~imde se~imle gelmelidir.
• Program yaplmmda ozerklik 01mahdlr: Programcl, program yaplrrunda
yaratlhclgml
saglayacak
ozerk yaplya kavu~turulmahdlr.
• Program denetimi ~agda~ yaymclhk yetki ve
sorumluluklan
i~inde programcl tarafmdan denetlenmelidir.
• Mali a~ldan ozerk olmahdlr:
Kurumun mali kaynaklan yasalarla
gilvence altma ahnmahdlr.
• Kururn personelinin sosyal, hukuki ve mali statilsilniln dilzenlenmsinde siyasi ve ticari gil~lerin etkisinden uzak olunmah; ilcret diizeyi,
ozel yaym kurul~ personelinin haklanru ozendirmeyecek diizeyde belirlenmelidir.
• TRT'nin yonetim ~emasl yaymclhk hlzma ve ~agda~ i~letme anlaYl~ma uygun olarak yeniden dilzenlenmelidir: Kururnun amaCI olan
"yaym yapmak" esasl gozoniinde bulundurulark, orgiitlenme buna gore
yapllmahdlr.
gun olarak ytirilttilmesini degerlendireek, gerektiginde ongorillen yapllnmlan uygulama gticilne sahip,
Ozerk Ulusal 11eti§im Kui'umu kurulmahdlr.
Kurulun olu§turulmasl se~im yoluyla ger~ekle~tirilmelidir.
Kamusal Radyo ve Televizyon
Yaymclh~l:
• Demokratik kitle orgiltleri yerel yonetimler- egitim kurumlan vaklf1ar - sendikalar ve benzeri kurum ve kurulu§lar ileti§im alanmda
~oksesliligi, demokratik yapllanmaYI
ve kamusal yararl beslemek amaclyla yerel ve ulusal diizeyde yaym yapabilmelidirler. Yeni olu~acak ileti~im dilzeninde bu ttirden yaYlnlar
desteklenmelidir.
• Tecimsel ama giitmeyen bu ttir
kitle orgtillerinin ekonomik nedenlerle
radyo ve televizyon istasyonlan kuramamalarl durumunda ozerk kamu kurumlannda bu orgtitlere seslerini duyuracaklarl bir platform yaralilmahdrr.
Bu durum, ozgtirltikyii ve demokratik
bir yeni ileti~im dtizeninin saghgl a~l
smdan btiytik onem ta§rrnaktadrr.
Radyo Yaymlan ve Yerel
Radyo Yaymclhgl
Ozel ve kamusal radyo kallhmclhgm saglanmasl, toplumun demokratikle§mesinin hlzlandmlmasl baklTRT Yanslz Olmahdlr:
mmdan giinceldir.
Radyo hal a geli§mi~ demokratik
Kurum yaymlannda yanslz 01mahdrr; bu yanslzhk ba~ta siyasal
toplumlarda dahi ~agda~, ruzh, izleerke olmak iizere her tiirlii basklya
nebilirlik diizeyi en yiiksek bir ara~
durumundadlr.
kar~l koyacak nitelikte diizenlenmeIi.
.
Dlkemizde Radyo'nun giindem• Siyasal Partilerle ilgili haberlerden dii~mii~ olmasmm temel nedeni
de Ol~tit, "Haber Degeri" olmahdir.
ama~ta, i~leyi~te ve kapsamdaki ni• Haber degeri Ol~titii, her ttirlii . teliksizliktir.
kurum ve kurulu ve olaylarla ilgili
Tekellerin baskl ve ku§atmalan
olmakslZln, ya~arrum saglayabilecek
olarak uygulanmahdlr.
Radyolar'm kurulmasl ozendirilme• Yanslzhk toplumdan yana 01lidir.
mahdlr.
• Kurum yaymlannda, kamu yaran ~ogunculuk, demokrasi ve kiiltiiYerel Yonetim Radyolan
rei yozla~marun onlenmesi ilkeleri
Bu olu~umda, daha yok kent kagozetilmelidir.
llhrru amaylanmah, kentte ya§ayan
hemen tlim bireylerin, ekonomik,
sosyal ve kiiltiirel geli§imini hedefleOzerk Ulusall1etl~im Kurulu
Tilrk Radyo ve Televizyon Hiyen bu ama~la bireyi i~ine alan bir
yapllanma geryekle§tirilmelidir.
metlerinin yasal ilke ve esaslara uy5
Yasalar baslnl
destekleyici olmah
Haber Komisyonu
Raporundan Qzet:
"Basm Kanunu'nda 1953-1956
Ylllan arasmda geryekle§tirilen degi§iklikierle dil§i1ncenin basm yoluyla ayiklanmasl onemli onyilde SImrlandmlml§tlr. Bu smulaYlcl
hilkUmler 1960 yilmda yikartllan
143 saYlh yasa ile kaldmlml§, dU§Unce ayJklama ozgUrlUgU 1961
Anayasasl'nm getirdigi bu dUzenleme hayata geyirilememi§, i§lerlige
kavu§turulamaml§tlT.
12 EylUl'den sonra ba§layan silreyte basm yoluyla dil§i1nce ayiklarna ozgUrlUgU, 1953-1956 doneminde oldugundan daha da a§m
slmrlamalara maruz blrakilml§trr.
Oniversiteleri, yargl organlanm 01dugu gibi, basml da anar§i ortamlmn ba§ sorumlulanndan sayan askeri yonetim ve onu izleyen sivil
iktidar, haber ve dU§Uncelerini serbestye yayilmasml engelleyici veya
ZOrla§ltlrlCI yasal dUzenlemelere
gtimi§tir.
Bu donemde yapilan yasal dUzenlemelerin pek yogu, genelde dU§Unce aylkiama, ozelde basm yoluyla
(jil§iince ayiklama ozgilrliigiinil SImrlayan 1982 Anayasasl'na aykm
diizenlemelerdir.
Yapilmasl gereken ivedi i§lerin
ba§mda yazill basml ilgilendiren
mevzuatm taranarak, basm yoluyla
dU§Unce aylkiama ozgUrlUgUnU engelleyen veya smrrlayan antidemokratik hiikUmelerin tespiti ve yUrUrIUkten kaldmlmasl gelmektedir.
Bu, basm yoluyla dU§Unce aylkiarna ozgUrlUgiiniin demokratik ilkelere uygun ve yagda§ gereksinimlere cevap verecek hale getirilmesi
iyin yeterli olmayacaktlr. C;e§itli tarihlerde, farkh amaylarla degi§tirilerek biiliinliigUnii yitirmi§ Basm Kanunu ve Matbaalar Kanunu ba§ta
olmak Uzere yazlh basma ili§kin
tUm yasalann yeni ba§tan ele almmasl ve dilzenlenmesi gerekmektedir.Bu dilzenleme srrasmda, Anayasa'nm 28. maddesinde yer alan,
"Devlct, baSin ve haber alma hOrriyeUcrini saglayacak tedbirleri
ahr"hiikmilniln hayata geyirilmesi
ve i§lerlige kavu§turulmasma yall§mahdlr. Basm yasalan buyrukiar,
yasaklar ve ceza yaptlnmlaml iyeren kurallar bUtUn olmaktan yikarllmalldlr, basm dilzenleyici "e destekieyici hale sokulmahdrr.
Dogu Almanya gazetelerini
BatIIIlar satIn aidl
Gruner und Jahr, Springer ve Bauer gruplan
eski Dogu Almanya 'da basIDI ele ge~irdiler
Almanya'Oln birle§mesinden soma Dogu Almanya'daki ileti§im ara~lanOln durumunda ~ok
buyiik deAi§iklikler oldu. Eskiden Alman Komunist Partisi'nin ya da ona bagb orgutlerinin
mab olan gazeteler ozelle§tirildi; bunlan Ball Almanya'daki buyiik basm gruplan satm aldl.
Bu gruplar aynca Dogu Almanya'da kendi yerel basktlanm yapmaya ba§ladtlar. Dogu AImanya Radyo-Televizyon kurumu da daglldl, Batl Almanya'da oldugu gibi eyaletler diizeyinde bir sistem olu§turuldu.
Ozelle§tirmeleri saAlamak i~in Bonn'da
Maliye Bakanhgma bagb olarak kurulan
Treuhandanstalt adlt bir kurum once parti
gazetelerinin tasfiyesini ele aldl. Biiyiik Alman basm gruplan yiizlerce milyon markhk
yattnmlar yaparak gazeteleri ele ge~irdiler
ve bunlann kendi basm politika ve anlayt§lna uygun olarak yaym yapmasml sagladtlar.
Daha 1990 ba§lannda Batl Almanya
basm gruplan Dogu Almanya gazeteleri ile
ili§ki kurmu§lardl. lIk olarak Dogu Almanya'da eski Komiinist Partisi'nin sahibi olduAu en buyuk yaytn evi Berliner Verlag Batt firmalanyla
pazarbga oturdu, bu
yaymevinin yonetimindeki gunluk iki gazete He haftahk dergiler yakla§tk 200 milyon
dolara Maxwell ile Gruner und Jahr
gruplanna sattldl. Max well oldiikten sonra
da Gruner und Jahr grubu Berliner Verlag'l denetimi alttna aldl.
Berlin'de yaytnlanan giinliik B.Z. am
Abend gazetesi yok oldu ve bunun yerini
Gruner und Jahr ve Maxwell grubunun yaytnladlgl Berliner Kurler am Abend gazetesi aldl.
Haftabk Neue Berliner lIIustrierte
~oktu,
yerine Extra dergisi yaymlandl.
Alman Komiinist Partisi'nin yaymladlgl 14 boigesel gazete ~e§itli yollarla Ball
Almanyab grupiann denetimi altma girdi.
Frankfurter Allgemeine Zeitung gazetesi Dogu'daki I-hristiyan demokrat gazeteleri ele ge~irdi, Springer grubu da liberal
gazeteleri dcnetimi altma aldl.
Bu alanda en etkili olan Batl Almanya
basm grubu olarak Gruner und Jahr gosteriliyor. En biiyuk parsayt bu grubun topladlgl anla§tllyor.
Springer grubunun 1995'e dogru 1
milyar dolarbk yaunm yapacagl a~tldandt.
Buna kar§lhk Gruner und Jahr grubu 500
milyon dolar, Bauer grubunun da 140 milyon dolarltk yattnm yapacagl belirtiliyor.
Bu degi§ikliklerin yanl slra tirajlarda da
onemli degi§iklikler oluyor. Omegin Bild
Zeitung 1990 ortalannda I milyon baslyordu, ~imdi ancak bun un yansml basabiliyor.
Burda ve Murdock gruunun 1991
MaYlsl'nda ~tkardudan Super Zeitung gazetesi ise 470 bin baslyor.
Eski Dogu Almanya'nm Batl ile birle§mesinin ileti§im alanmda yaratugl sonu~lar
",ok geni§ etkiler yarattl.
italya'da Gazeteciler Odasl
kaldlnlacak ml?
ltalya'da Fa§izm doneminden kalma
bir kurum vardlr: "Gazeteciler Mesick
Odasl". "Baro"ya benzetilebilen bu ku- :
rum basml denetim altmda tutabilmek
i~in Mussolini tarafmdan kurulmu~tur.
Gazeteciler Meslek Odasma iki buyiik
yetki verilmi§tir: Meslege girecek olanlan smavdan ge~irmek; ta§lt ara~lannda
gazetecilere indirim saglamak.
21 ya§ma basml§ ve orta ogretim du zeyinde egitim gormu§ adaylar bir yaym
organmda 18 ay staj gordiikten sonra gazeteci olmak i~in Meslek Odasma ba§vu rurlar. Eger adaytn orta ogretim diplomaSl yoksa genel killtur konulannda ek bir
smavdan ge",irilir.
Ne var ki, adaylar staj yapacaklan gazeteyi bulurken ve smavdan ge",erkcn
yakmlannm destegini elde edebilirler.
Bu destek bazen siyasal da olabilir.
ltalyan basmmm yoncticileri Gazeteciler Meslek Odasma giri§teki ko§ullann
yeterli olmadlgml du§unurek bundan 15
ytl Once gazetecilik okullanmn kurulmasml desteklemi§ler ve bu ama",la ~
§itli iiniversitelerde gazetecilik okullan
a"'llml§ur. Bu okullan bitirenlcr Meslcge giri§ smavmda ba§anh olduklan zaman 18 ayhk staj yapmadan odaya yazllabilirlcr.
Bugiin Meslek Odasma kaytth 11 bin
gazetcci, 2 bin stajyer ve 33 bin yazl ucretiyle ~ah§an gazeteci (publiciste) vardlr. Gazetecilcrin saghk ve ya§ltltk sigortalanyla ilgili gerekli i§lemler ve
toplu sozlc§me i~in pazarltklar hep
Mesick Odas l'nm aractllgl ile yaplltr.
Gazeteciler Mcslck Odasma bu baktmlardan oncmli gorev1cr vcrilmi§tir. Buna kar§tltk ltalya'da bu mcslek Odasl'nm
kaldmlmasl ve gazetecilik
alamnda demokratik bir duzenin kurulmasl i",in ~e§itli oncrilcr ele almml§ttr.
Her halde Gazetcciler Mesick OdaSI
son demlerini ya§am aktadtr.
6
Panafrika Haber
Ajansl: PANA
Panafrika Haber Ajansl PANA
1983'te UNESCO'nun destegiyle Afrika
Birligi Orgutiince kuruldu. Ajansm alt
yapl ~all§malann yapabilmesi ve gerekIi ileti§im orgutunu kurabilmesi i'rin
UNESCO'nun araclbgl ile ilk ba§larda
2,8 milyon dolar saglandl. PANA'mn
kurulu§u doneminde Afrika haber ajansIan 'rOk gu~suz durumdaydtlar. PANA'YI bugiin destckleyen ajanslann saYISI 30'un ustiindedir. Ama ajanslar
genelde para oocyecek durumda degiller. Ajansm YOnetimine kattlan dcvletlerin 18 milyon dolar bor~lan oldugu belirtiliyor.
Ajans bugiin gunde 25 bin sozciik daglllyor, personel saYlsl 120 ki§i. Bu
kadro biiyiik masraflan gerektiriyor.
Bunun i~in de belki PANA'mn statusu
degi~lirilecek . Her ycrde oldugu gibi
Afrika'da da bir pazar ekonomisi salgml
var. Ajansm yoneticileri PANA'nm bir
karma ortakhga donu§tUrillmesini ve
paylann % 7S'inin orel sektore sattlmasml oneriyorlar. Boylece PANA devletlerin denetiminden kurtulmu§ olacak.
Ajansa kar§1 yiinetilen en buyiik ele§tiri Afrika'mn en bunaltmb donemlerinde bile PANA'nm olaylara ozgur bir yorum getirmemi§ olmasl ve yalmz uye
devletlerin goru§unu yansltmasl.
Akdcniz Ajanslan Konfcransl
Akdeniz Haber Ajanslan Konferansl
Eylill ba~lannda Ankara'da toplanacak.
Anadolu Ajansmm dllzenledigi bu toplanliya blltlln Akdeniz lllkeleri, yani Yunanistan, ltalya, lspanya, Fas, Cczayir,
Tunus, Libya, Mlslr, Lllbnan, KIbns haber ajanslan ile Akdeniz dl~ndan da Portekiz ~a~nhyor.
Avrupa'nm En Bi.iyi.ik Sinemasl
Avrupa'Oln en bUyU ksinemasl Gaumont-Ecran Paris'te a~tldl. Sinemanm ekTamOln boyu 25 m , yllksekligi 10 m
Ekramn bu kadar geni~ olmasma kar~tltk
koltuk sayiSl 650. Place d'Italie yalonlannda a~tlan sinemarun projesini Unlll Japon miman Kenzo Tange haZlrlanu~.
Fotofoli
Fransa'da 22-24 MaYls tarihleri arasmda Fotograf ~Iglnllklan (pheto-Folie)
dllzenlcndi. Bu nedenle 300 kentte 500
fotograf sergisi a~tldl ve ~e~itli gosteriler
yap1ldl.
Fotograf~tltkta dllnyada )'llhk cironun 3 milyar tuttugu, bu alanda 50 bin
ki~inin ~all~Ii~, dllnyada yakl~lk 17
milyon fotograf makinesi kullaOlldlgl ve
108 milyon film tUketildigi belirtiliyor.
'---
'----
Kara Afrika'da Basin
Ozgiirliigii Bek~iligi
Yeni YaYlnlar
00
Bah Afrika Gazeteciler Birligi bu ama<;la
Dakar'da bolgesel bir komite olu§turdu
Kara Afrika illkelerinde basm ozgiirliigiine kar§1 yapuacak saldlruann onlenrnesi amaclyla
Bau Afrika Gazeteciler Birligi'nin giri§imi ile "Batl Afrika'da Basm Ozgiirliigiiniin Bek~llIgl ve Korunmasl" admda bir orgiitun kuruldugu bildiriliyor. UNESCO'nun Dakar biirosunda ~I~an Malili gazeteci arkada§lmlz Diamonsl Born bote bu orgutUn koordinatoru Abdoulaye Ndiaga Sylla ile bir konu~ma yapml§. Sources UNESCO dcrgisinde ~lkan bu
konu§manm bir ozetini siitunlarumzla ahyoruz:
-Orgiitiiniiziin ama"lan nedir?
-O~ tiirlii ~ah§mamlz var: Basm ozgiirliigiiniin giinii giiniine bek~iligini yaparak
gerektigi zaman acele eylemlere giri~iyo
ruz.
Eger iiye demeklerden, ya da Insan
Haklanm Koruma demeklerinden biri, bir
iilkede basm ozgiirliigiine bir saldm oldugunu bize bildirirse yine derhal gerekli yollara ba~vuruyoruz.
Durum incelendikten sonra basm ozgiirliigiine bir saldm olduguna inamrsak sonunlu yoneticilere ba§vurarak oiaYI protesto ediyoruz. Uluslararasl orgiitlere de
durumu bildiriyoruz.
-Hangl olaylarl basm iizgiirliigiine
saldln saYlyorsunuz?
-Bir gazetecinin tutuklanmasl, ya da
devlet ba§kanma hakaret su~uyla mahkum
olmasl, gazete biirolarmm aranmaSI, Radyo
merkezinin darbeciler tarafmdan i§gali, yaytnladlgl bir yazldan dolayt gazetecinin i~i
ne son veri1mesi, bir yabanci muhabirin ulkeden atumasl, gazetelerin toplattlrnasl ...
Bunun gibi saylSlz olay var.
Eger giri~tigimiz eylemlerden bir sonu~ alamazsak saldmyt diizenleyenlere kar§I geni§ ~apta kampanyalara giri§iyoruz.
"SOS- Batl Afrika'da Basm iizgiirliigii"
adh iki ayllk bir dergi yaytnllYoruz. Saldm
olaylarml oralarda da a~lklIYoruz.
-Gelir Kaynaklaramz nedir?
-Ford Vakfl'ndan 170 bin, lngiltere'den
de 15 bin dolar ahyoruz. UNESCO'danda
yardun alacaglz.
-Diinyada basmm durumunu nasi I
giiriiyorsunuz?
-Basm ozgiirliiguniin savunulmasl biitiin iilkeleri ilgilendiriyor. Afrika'da da ozel
basmm bir ger~ek oldugunu ve demokratik
bir sure~ i~inde yeri oldugunu kabul etmek
gerekir. Afrikah gazeteciler bugiin UNESCO'nun kabul eltigi tiim Ol~iiler i~inde basm ozgurliigiinu savunuyorlar. Devlet ba§kanlan ve yoneticiler de protestolarunlz
kar~lsmda ilgisiz kalamlyorlar. Devletler bu
alanda bizim bir bek~ilik gorevi yapllglmlzl
goruyor ve basma kar~1 daha dikkatli davranmak zorunda kahyorlar.
<;:agda~ Basm (<;:agda~ Gazeteciler
Dernegi Yayml, Mayts 1992, Oel SaytSl.)
<;:agda~ Gazctecller Dernegl'nin yaymladlgl "<;:agda~ Basm" adlt derginin
MaylS 1992 ozel saytsl basm ozgurlugiinun oniindeki engellere, bas rna yOneltilen baskl ve saldmlara, basmm ve
gazeteciligin i~e doniik ele§tirilerine,
basmdaki sendikaslzla§tlrma ~ah§mala
rma ve Ankara BelediyeRadyosu'ndaki
geli~melere degi~ik yorumlar getiriyor.
•••
A.O. BYYO'dan Giiriiniim (Ankara
Oniversitesi Basm Yaym Yuksek Okulu
Yaytm, MaYls-Haziran 1992, y. 12, s.
45)
Ankara Oniversitesi Basm yaytn
Yiiksek Okulu'nun uygulama gazetesi
olarak iki ayda bir yaymlanan
"A.O.BYYO'dan Goruniim" adlt dergisinin MaYls -Haziran 1992 saytsmda;
BYYO'da diizenlenen panelde tartl§llan
"Halkla i1i~kilerde "agda~ yiinellmler" konusunun degi~ik bakt~ a~uarma
gore yorumlan, Tiirkiye'nin dl§ iilkelerdeki tamtunma ili~kin incelemeyi, "Yenl yapllanma i"inde TRT'nin yeri"
konuiu tartl~rnayl ve "TRT'nin Avrasya Yaymlan" sorunlarmm inceienrnesini bulabilirsiniz.
......
Yenilleti~im (Ankara: Basm Yaytn-
luar Demegi Yayml, MaYls 1992 s.3)
Basm Yaytnltlar Dernegi'nin yaymiadlgl "Yeni lIeti~im" adh derginin MaYIS 1992 saYlsmda Basm Yaym Yiiksek
Okulian'nm fakiilte olmasma ili~kin gerek~e metnini, TRT'de ya§anan sonmlan ve Anadolu Ajansl i~erisinde yapumasl du§unlilen, yeniden yapuanmaya
ili§kin bilgiieri bulabiiirsiniz.
Rusya'da basin ve sinemada
porno'ya ozgiirliik
Liberation gazetesi yazarlanndan Basile Karllnsky Mediaspouvoirs dergisinde
~!kan bir yazlSmda eski Sovyetler Biriigi'nde erotik dergilerin ve filmlerin son iki
ytl i~nde biiyiik Ol~iide geii§tiklerini anlallyor. Sovyetler Birligi'ne once Playboy ve
Lui gibi dergiler girmi§, bunlar gizliden
gizliye saulml§lar, sonra Alman, Hollanda
ve Danimarka video seks filmierinin yaytldig! gorulmii§. Moskova'daki Komiinist
gen~lik orgiitii Komsomol'da "O"nun tarihi ve "Emmanuelle" gibi filmier oynalllml~. Poiis buniara pek kan§mak istememi§.
Baluk iilkelerinde ~galttlan siyah-beyaz
seks dergileri de biiliin Rusya'ya yaytlrnl§.
Hatta Moskova'da baz! gazete ve dergi satan diikkanlarda bunlarm sall§ma da izin
verilmi§.
Bunlarm yam Slra Krokodil ve Eko
dergilerinde de erotik fotograflar yaytnlan-
ml§. Ogoniok, Les Nouvelles de Moscou,
Temps Nouveaux Kommersant ve Golos
gibi dergiler scks ve pomografi konusundaki tabularm ylktlrnasml savunrnu§iardlr.
Sinemaculktaki geii§meier daha onemli
sayulyor. 1986'da toplanan SinemaCliar
Kongresi'nde Goskino den en Sinema Bakanllgl'nm ve sinema sansuruniin kaidlrumasma karar verilmi§ ve ooylece yeni bir
devir ba§iatllml§. Kii"uk Vera ve Taxi
Blues gibi filmier ozgiirliigiin ba§ianglci diye kabul ediliyor. Askin denen Sincma Saionian Yoneticiler Demegi sinemaclilkta
onemii bir roi oynamaya ba§iaml§ ve her
~e§it porno fimler uretmi§. Tutucu ~vreler
klyameti kopartml§lar ama urctim devam
etmi§.
Askin §cbekesi 150 bin sinema saionundan oiu§uyor, sinemaya gidenlerin saytSl aydan aya artlyor. Askin kendi yaplml
7
studyoianm kurmu§, Sovexportfilm'in yerine kendi i~ ve dl§ film ah§ veri§i firmasm!
olu§turmu§, iflasm e§igine gelmi§ olan
Mosfilm'i de satm alma i§ine giri§mi§.
Askin'in patronu durumunda olan Takizade ozei videoteklerde gizil olarak porno filmleri izieyenleri sinema salonlarma
~ekebilmek i~in geni§ bir program uyguluyor, yabanci illkeicrden satm alman kasetierin Askin sludyolarmda 10 milyon kcipyesi
yaptlruml§, porno-video kasetlerin yerini
yava§ yava§ sinemalarda oynatuan ftlmler
ahyor.
Askin ge~en Arallk'ta Moskova'da bir
Erotik Film Fcstivall duzenlerni§. Bu festivalin Rusya'da ~k geni§ yanktlar uyandtrdlgl belirtiliyor. Sovyetler Birligi'ndcki siyasal ve ekonomik degi§ikliklerin bir de bu
yam var.
DUNY A TELEViZYONLARINDAN HABERLER VE YORUMLAR
KU<;UK TELEViZYON Y ALANLARI
Televizyonda gergek ve canh olarak izledigimiz bir90k olay ve
goriintii gergekte sahtedir ve onceden planlanml§tlr. Sunucu elindeki
giicii diinyaya ge§itli hilelerle gosterir. izleyici her §eyi kendi
gozlerinin oniinde oluyor sanu.
24 Oeak 1992 tarihinde Cezayir'de bir sokak ~at1~mas1 ~lkar. Cezayir ordusuna mensup askerler bolUeU ki~ileri dagltmak i~in mUeadeleye giri~mi~lerdir. Sokaklarda yalmzea bir ka~ el
ate~ edilir. Bu gorUnttileri Fransa'da yaymlayan televizyoneular, ses bantlm Uzerinde yayhm
ate~i seslerini miks ettiler. DolaylSlyla olay bUy Uk bir anar~ik olaym1~ gibi aktmld1. Aneak
asIl ama~, t1pkl sinema filmlerinde oldugu gibi doyurueu seslerle gorUntUyU aktarmaku. BoyIeee olay daha dramatik ve daha dinamik h'~.le getirilmi~ oldu.
Ocak 1989 Fildi§i KlYlsl'nda televizyon yudlZI olan Roger-Fulgence
Kassy'nin cenazesi bUyUk bir kalabahk
e§liginde kaldmldl. Mart 1990 tarihinde
ise Fildi§i KtYIsI'nda devlet ba§kam Houphouet-Boigny'e ka£§l gosteriler yaplhyordu. KU~Uciik bu gosteri fllmIerini i~e
ren banda kalabalIk cenaze gorUntilleri
eklenince olay kocaman bir gosteriym~
gibi televizyonda verildi.
I§te televizyon haberciligine ili§kin
iki kUyUk omek .Her ikisi de aku almaz
hilelerle dolu. Televizyon ekramnda go.
rUnen her §Cy son ,derece mantIklI gibi
gelir insana Her §ey sanki 0 anda, gozlerimizin onUnde olup bitiyor gibidir. Sanki bu olaylann oncesi hi~ Olmaml§tIr.
Her §ey canh yaym gibidir. Oysa gUnUmUz televizyonculugunda oldukya cesaret gerektiren ses ve gorUntU hileleri kullanilmaktad1£. Hem de bUyUk bir
sogukkanlIlIkla
I§te bir ba§ka omek. Bu seferki ne
gorUntU hilesi ne de ses. Yalmzca iyi bir
oyunculuk omegi. 10 AralIk 1990 tarihinde bir kadmm kaybolmu§ olan oglunu
televizyoncular bulur. OlaYI televizyonda haber olarak vermek isteyen televizyon ekibi kadma ~kim amnda oglunu
ilk defa gorUyormu§ gibi, yeni bulmu§
gibi sevinip heyecanlanmasml soylemi~
lerdir.
Televizyonculukta bUyUk bir prensip
vard1£: gUnceliik demek, olaym anons
edildigi anda olmasld1£. Her §ey gozlerimizin onUnde olmalld1£. Geryek ya da
yalan Olmasl, onceden olaylann prograrnlanlTU§ olmasl ya da canh olmasl 0
kadar da onemIi degildir.
Biri sunucu, digeri ise konuk olan
iki ki§i soyle§irler. Her §ey onceden
prgrarnlanmarm§ gibidir. Oysa ki her §ey
g5rUntUler araciliglyla 5nceden programlanml§t1£. Hangi gorUntU ekran geldiginde ne denrnesi gerektigi 5nceden yazIllTU§tIr. 0
s1£ada insamn i~inden
izleyicinin onUnde yanlmzdaki sonucuya
§oyle demek geliverir: "Bu bOlUmU birlikte g5rmU§tUk degil mi? B5yle 5nceden prgramIanml§ bir dUzen i~inde kendimi tutsak gibi hissediyorum."
Fransa'da TV roportajlan gitgide sinematografIk mini yapImlara donU§Uyor.
GorUnrulerin belli bOlUmIerini ~Ikartillp
veya eklenmesiyle her §ey dogallTU§ gibi
biryok ilgisiz konular yaratillyor.
Japonya'da ise bunun tam tersi oluyor. Roportaj ekipleri yektikleri baZl go.
rUntUleri izleyiciden gizlemeye ve sesleri
maskelemeye yall§lTUyorlar. Fransa'da
ise bu tUr g5rUntil hileleri profesyonel
bir hata olarak kabul ediliyor. Yani, artIk
bazl gercekleri gizlemek, degi§tirmek,
yarpltrnakla TV muhabirleri profesyonelliklerini ilan etmi§ oluyorlar.
BUtUn bu TV hileleri kar§lsmda getirilecek yorum, televizyon, tiyatrovari senaryolarla sinemaYI g~meye haz1£lamyor §eklinde olabilir. Sunucu elindeki
gUcU dUnyaya bu hilelelerle gostermi§
oluyor. !stedigini kitlelere g5steriyor, istedigin g5zlerden kaymp yokediyor.
TV muhabiri tlpkl bir SUperman gibi
dUnya Uzerinde uyar. Insanlann kalp an§lanm duyabilir. Haber vermek iyin her
an her yerde gorev yapar. ~okuluslu bir
mekanda habere kar§l bir aygozlUIUgU
vard1£. Ancak, ayagml ne zaman yere basacagInI da bilir. Asil i§, birkay g5rUntU
ile olaylann ger~ekligini izleyiciye onaylatmakt1£.
A~Iklama
beklemeksizin gonilllU
olarak kendisine gosterilen gorUntUler
kar§lsmda heyecanlan1£, hlZh habercilik
ile §iddeti de bu arada birbirine kan§tlrlr.
TV muhabirintn bir a§ka rUyasl ise,
g5rUntilleri tam zamamnda birbirine ekleyebilmektedir. GorUntiller, muhabirlerin kendilerinden bekledikleri TOIU oynarlar. Gereksiz laf kalaballgl ile haber
yorumIan birarada verilir. GorUntUlerin
ashnda ~ok aZI haberle ilgilidir. Kaldl ki
8
gorUntUlerde yer alan 10 ki§iden 9'u akuda kalmaktad1£. Yani gorUntUnun gUcU
yok fazlad1£. Oysa gUnUmUzde yapuan
TV haberciliginde asu haber gorUntUde
degil yorumda yeralmaktadlT. Konuyu
anlamak iyn gorUntU degil, ses yeterli 01maktad1£. TV §irketlerinin montaj odala~
nnda gorUntU planlarmdan sIk sIk sozedilir. Bu gorUntU planlanmn dUzenlenmesinden amay, yorum yapan muhabirin
yorumuna ters dU§meyecek gorUntilleri
yaymlamaktIr. Yani aslolan yorumdur.
Muhabirin olay hakkmda ne dU§UndUgU
5nemIidir. B5ylece muhabirin getirmi§
oldugu yorumu haklua§tIracak gorilntiller 5zenle s~ilir ve montaj edilir.
TV muhbirleri roportajlan srrasmda
farkll ki§ilere farkll §ekillerde seslenmek
zorundad1£lar. Kimine "Sen" kirnine ise
"Siz" diye seslenmek gerekir. Bir gUn
Antenne 2 muhabiri gorevi geregi erkek
karde§i ile roportaj yapmak zorunda kahnca §artlar geregi ona "siz " diye seslenmek zorunda kaldl. Bunlar da meslegin cilvelerinden yalmzca biri. Bazl
prograrnlara konuk muhabirler yagnhyor
ve sunucularla soh bet ediyorlar. Ne sohbettir ki, hiybir cUmIede her ikisi de teklemiyor. Olduk~a d llzgUn konu§uyorlar.
tzleyicilerin dogalml§yasma izledikleri
bu gorUntWerin ash pek de 5yle degU.
~UnkU hem sunucu hem de konuk muhabir onceden yazulTU§ olan metni okuyarak durumu kurtarmaktad1£lar. Oysa
akan yazuan izleyiciler g5rmemektedir.
Olay npkl tiyatroda oldugu gibi. tki ki§i
i~in yazuml§ bir metin.
Televizyonda ger~k ve canh olarak
izledigimiz bir~ok olay ya da gorUntiller
ashnda sahte ve onceden programIanlTU§t1£. TlpkI sinema ya da tiyatroda oldugu
gibi.
Derleyen: Ne§e ()ztiJrk
DUNY A TELEViZYONLARINDAN HABERLER VE YORUMLAR
Japonlar Hollywood'a
neden el attllar?
Japonya program iiretir.ninde e dl~ satI~larda
fazla ba~anh olamadl. Ote yandan Guney Kore
ve Taiwan televizyon sah~larmda Japon
firmalan He rekabet ediyorlar.
Japonlar son yillar
i~inde
Hollywood'a
e1 atlJlar, TV program I iiretiminde dengeler
de~i§me e~ilimi
gosteriyor.
Sony 19S5'deCBS'in plak bOlmiinii satm alarak bu i§i ba§latll. CBS program iirelimine onern veren bir firmaydl ve yilllk cirosunun be§te birini program iiretiminden
sa~hyordu.
Bundan bir ytl iince Natsushika frimaSI 6 milyar dolara Universal stiidyosunu sa1m aldl. Universal'm Amerika'da iinemli
bir yeri vardl ve fimlerin % 14'iinii iiretiyorduo
Aym ytl Sony Columbia'ya el atll ve
3,4 milyar dolara Amerika'nm bu en biiyiik
sinerna ortakh~ml ele ge~irdi. Variety dergisinin yauhgma gore Columbia Amerkan
sinerna piyasasmm % 5'ini elinde bulunduruyordu. Ar§ivlerdeki film saylSl da
2. SOO'iin iizcrindeydi.
Diinyadaki televizyon istasyonlanmn
arlJ§1 ve uydu yaytnlanyla yeni yeni kanallann kurulmasl TV filmlerine olan gereksinmeyi ~~altml§lI. Oysa iiretim dante iiy
oranmda Amerika'nm tekelinde kalml§lI.
Japonlar program iiretiminde Amerika kadar ba§anb olamlyorlardl. Bu baklmdan da
zengin film af§ivlerini ele geyirmeye biiyiik
onem veriyorlardl.
Elektronik malzeme iircten Sony ve
Matsushika gibi biiyiik Japon firmalan ytlIlk cirolannm iiyte ikisini yabanci iilkelerden saghyorlar. Ama bu alanda kar§L1anna
iki biiyiik rakip ylklyor: Giiney Kore ve Taiwan. Her iki iilke de son yillarda ara§tlrmaya aglrhk vererek yeni teknolojiler uygulamaya ba§ladtlar. Oyle ki, Giiney Kore ve
Taiwan Japonya'da elektronik iiriin satmaya
yoneldi. Japonar ah§L1maml§ olyiilerde televizyon kullamyorlar. Japonya'daki Audivisuel aray tiiketimi Avrupa'dakinin iki katl
oldugu goriiliiyor. A vrupa'da bir ailenin on
ytlda bir yeni TV almasma kan§lkllk Japonlar her iiy yLida bir televizyonlannl degi§tiriyorlar.
JaporLIar bunun yam sua program iiretimi alan lOa yonelmeye ba§ladllar.
Uzmanlar Japonlann Amerika'daki firmalarIa ilgilenmeye ba§ladlklan donemde
program iireten firmalann pek parlak durumda olmadlklanm, bory i9inde bulundukIannI, Sony ile Matsushika'nm bundan yararlandlklarml belirtiyorlar.
Japon Amerikan rekabeti oniimiizdeki
yLilarda her halde yeni a§amalara ula§acak
Polonya'da yeni bir
Radyo-TV yasasl
Polonya'da yaymcthkta Devlet tekeli kaldmhyor. Yeni bir R adyo-TV yasasl hazulamyor. Polonya Radyo-TV kurumu mildiirii, iinlil ileti~im uzmaru Karol Jakubowlcz'in Euroradio dergisine bu konuda verdigi bir demcytcn ~aglya baZl
par~alar aldlk:
-Radyo ve televizyon tekelini kaldlrmak i~in hazlrhklar yaplyoruz. Devlet Radyosunun ve televizyonunun dl~mda bugUn Polonya'da birka~ ozel radyo ve bir ozel
televizyon var. Kendilerine verilen ge~ici ruhsatlarla yaym yaplyorlar. BugUn i~in
ger~ek bir ~gulculuktan sOz edilemez.
Yeni bir Tadyo ve TV dUzeninin kurulmasl i~in son iki Yll i~inde Parlamentoya
don tasan sunuldu. OnUmUzdeki aylarda biT sonu~ almacagml umuyorum. Yasada biT kamu sektorii, bir de ozel sektor yeT alacak. Tecimsel olmayan radyolar dii~Unillmedi. Kurulacak diizenin ger'rekten demokratik olacagl kanlsmda degilim.
C;iinkU ellerinde olanagl olmayan insan topluluklan, kilyUk olsa bile radyo kuramayacaklar. Audiovisuel alanda ~ogulculuk bu yollarla saglanabilirdi.
Bu tilT topluluklara bazl ayncaltklar tanmmahydl. Omegin bir frckansm kullarulmasl i~in br veTgi odenmesi gerekiyor. Tecimsel olmayan demek radyolarl bu
vergiyi Odemeden yaym yapma hakkma sahip olmahdlr. Halta bu tiir Tadyolara
dev1etin Odenek saglamasl da dii~iiniilmelidir.
Polonya'da serbest pazar mitos'u gii'rlendi. Bir i~ adaml radyo kurmak, para kazanmak ya da iflas etmek is terse, buna kimse karl~mamah dcniyor. Tecimsel 01mayan radyo anlaYI~l daha bize girmedi, Uziiliiyorum."
9
TV Globo dizilerine
i1giazahyor
Brezilya'nm iinlii "novela"lannl yapan
TV Globo'nun son zamarLIarda bir bunaltm
donemine girdigi arLIa§lhyor. Bunda iilkenin genel ekonomik durumunun etkileri
var. Son on iki ay iyinde enfiasyon % 475
oranmda artml§. Askeri iiceretlerin ise SO
dolar (560 bin lira) oldugu bildiriliyor.
Yoksulluk iyinde ya§amlannl siirdiiren insanlar TV Globo yaymlannda kendilerini
avutacak a§k, duygusalltk ili§kilerine dayanan oykiiler bulduklan i~in novela 1ar uzun
ytllar ~ok ba§anh olmu§tu. Ama artlk TV
izleyicileri bunlan kanlksaml§ goriiniiyorlar. Reklam gelirleri de artmlyor.
TV Globo'nun novela1an 70'li yillarda
Brezilya'da TV izleyicilerinin % 70'ine sesleniyormu§, bu oran ~imdi % 4O'a dii§mii§.
Novela'lar SO'li yillarda foto-romanlara benzcr melodramlara, folklora, egzotizme, esprilere, tarihsel oykiilere, giincel toplumsal
sorurLIara dayantyor ve yok ilgi yekiyordu.
TV Globo 0 donemlerde rakipsiz saytllyorduo Sonra SBT, Manchete, Andeirantes
gibi yaytn kurumlan aynt dizileri geli§tirerek piyasada iistiirLIiik kazandtlar. Kablolu
TV ~ebekeleri de geli§erek TV Globo'ya rakip oldu.
TV Globo'nun haber programlan da
uzun ytllar yak ba§anllydl. Halkm% 70'i
TV Globo'nun haberlerini izliyordu. Bu
oran geyen ytl % 54'e dii§tii. Bunun iizerine
TV Globo BBC, Visnews ve TWN'le anla§arak "Clobo News TelevIsion' adh 24 saatlik bir haber programl olu§turdu.
TV Globo bunlann yam slra uluslararaSl diizeyde etkili olmayt da ba§ardl. Tele
Monte-Carlo'nun hisselerinin % 40'101 cline
geyirdi. Latin Amerika iilkelerine de uydu
ile program dagltlyor.
Okur yazar oranmm yok dii§iik oldugu
Olgelerde de TV Globo alt diizeydeki programlan ile izleyicilerin geni§ olyiide ilgisini
yekiyor.
Romen Televizyonu'nun
ikinci Kanahm
ingilizler i~letecek
Romanya'da TV lkinci Kanah'nm i§letilmesi imtiyazl bir lngiliz ozel TV ortakJl~ma blrakLidl. Le Monde gazetesinin Biikre§ muhabiri Jean·Baptiste Naudet'in
bildirdigine gore Romanya'da Radyo Televizyon yasasl daha ylkmadan once Romanya Televizyon Kurumu lkinci Kanalm i§letme
imtiyazml
European
Business
Communication adll ortakh~m bir dalt
olan Atlantis Television firmasma vermi~.
lkinci Kanah i§letecek olan Canal 2
Tele Romany'nin adll ortakJl~m hisselerinin % SO'i lngilizlere aitmi§, % 29'si de Romanya'ya. Ingilizler yeni yattnmlarla bu kanalm
halkm
% 6O'ma ula§masml
sagJayacakJarml§. lkinci Kanal bugiin niifusun ancak % 25'ine ula§abiliyormu§.
RADYO DUNY ASINDAN HABERLER
Haiti'de Radyo He direni~
Radyo da haberler
§arkl bi~iminde
okunuyor
Haiti ~ok uzun ytllardan beri diktatorliik rejirnleriyle yonetilen bir iilkedir. 1957'den
1971 'e kadar bu illke Fran~ols Duvaller (Papa Doc) adh bir diktatoriin yonetimindeydi. 0
oldiikten sonra yerine oglu Baby Doc ge~ti, 0 da 15 yIl iktidarda kaldl. Sonunda devrildi
ama, iilkede bir tiirlii dcmokratik bir duzen kurulamadl. Ge~cn ytl ozgur se~irnler yaptldl,
Pere ArlstIde adh bir din adaml se~imleri kazandl ama, ordu yeniden yonetirni ele aldl,
Pere ArlstIde de Venezuela'ya ka~l1.
Haitililer ge~en ytldan beri boat·
people denen teknelerle Amerika klytlanna
g~ ediyorlar. Amerika Haitililcri ahmyor,
yine de go~ler onlenemiyor. Bu tckneler
7.000 dolara ~tl(lyor ve i~lerine 150-200
yolcu dolduruluyormu~. Tekne flrtmaya yakalamrsa Deniz Tanrlsl AgouC'ye bir kurban verme gelenegi varml~. YoIcular leknede en ~k olay ~ikartan, en huysuz yoIcuyu
denize auyorlarml~.
Hailililer i~te ~imdi bu ko~ullar altmda
ya~amlanm siirduruyorlar. 6zgur basm,
radyo ve televizyon diye bir ~ey kahnaml~
illkede. Daha 1977'de Haiti 'den kom~u Dominik Cumhuriyeline ka~anlar Tamayo
kentinde RadIo Enriqulllo admda ufak bir
radyo istasyonu kurup oradan yaymlara
ba~laml~lar. Haiti'den kendilerine iletilen
haberleri Haiti'lilerin ttlusal dili "Creo·
le"ce okuyorlarml~ . (Creole lIaiti'lilerin konu~tugu bir Franslzca tliriidur). Venezuela
hukumeti bu yaymlardan tedirgin ohnu~ ve
ge~en ~ubat'ta aldlgl bir kararlar Venezuela'da Creole diliyle haber yayutlanm yasaklaml~ . Creole diliyle ~arkl s6ylemek, plak
~ahnak yasak ohnadlgl i~in de Enriquillo
radyosunun spikerlcri haberleri muzikli olarak ~arkl bi~irnindc okumaya ba~laml~lar.
~irndi radyoda but un haber program Ian
muzikli ve ~arktll olarak yaymlamyormu~ .
Halkl ba~kaldlnnaya ve direni~e ~aglran
bildiriler bile radyoda ~arkl olarak okunuyonnu~. Bu yuzdcn de radyo olaganustu bir
ilgi goriiyor ve dinleniyormu~ .
~iNiRLE~jNizi Gev$£TiN
/2.eLc;t)( ReLa){ ...
UVU'{UN UYU,{U/'J •••
EmRimdeSiNiZ . .
10
Kaira Radyosu:
MaIi'de
ilk ozgiir
Radyo kuruldu
Ozgiir ve yerel radyo aklml
Kara Afrika iilkelerine de
yaYlhyor. Bunun ilk omegini Mali'de goriiyoruz. Tecimsel ama~lan giitmeden
kamusal bir radyo istasyonu
yaratmak isteyen Malili
gen~ler
1991 Kaslmmda
It Ozgiir Kaira Radyo Dernegi lt admda bir demek
kurmu~lar. Demegin ba~
kanltgma Malili iinlii sinerna yonetmeni Sheik Oumer Sissoko getirilmi~.
Dernek 1991 Arallgl'nda
yaym iznini elde etmi~. Ondan sonra Slra gelmi~ yaYInm hazlrlanmasma.
Kaira Radyosu'nun halk
egitimine,
haberle~meye,
toplumsal, siyasal ve kiiltiireI orgiitlenmeye yonelik
ama~lan var. <;evre sorunlan, kadlnlann ya~am ko~ul
lanmn geli~tirilmesi. ~e~itli
kalklnma kampanyalanmn
desteklenmesi de radyonun
ama~lan arasmda yer ahyor.
Radyonun
kuruculan
Ozgiir A vrupa RadyoJan
Federasyonuna da ba~vura
rak yardlm istemi~ler. Federasyon birka~ animatOriin
egitimin iistlenmi~. Aynca
Radyoya malzeme saglanmasl i~in geni~ bir kampanya ba~latml~. Kaira Radyosu Kara Afrika'mn ilk ornek
oZgUr radyosu olmaya hazlrlanlyor.
RADYO DUNYASINDAN HABERLER
Rusya'da ozel radyolar
~ogallyor
FranSIZ Firmalarl Moskova' da
karma yayln ortakllklarl kuruyorlar
Sovyetler Birligi dagtldtktan sonra
Rusya'da yeni radyolar kuruImaya ba~landl.
Bir yanda Devlet Radyolan var, bir yanda
da tecimsil radyolar ve yabanci sennaycnin
giri~imi ve kattlunl i1e kurulan ycni radyolar.
Bugiin radyolar ~u durumda:
-Devlet Radyosu Birinci Programl:
Kiiltiir ve edebiyat aglrltkh olan bu radyo
bUtiin eski Sovyetler Birlij!i iilkclerindcn izlenebiliyor. Son zamanlarda bu radyolarda
dinsel yaymlara da yer veriliyor.
·Devlet Radyosu Iklnd Program I
Mayak: Bu radyoda miizik ve haber programlannm aj!lThgl var. Mayak radyosunun
~k dinlendij!i anla~t1lyor.
·Devlet Radyosu Gen"ler Programl:
Genelde canh ya)'lp yaplyor.
·Devlet Radyosu Diirdiincii Kana":
Klasik miizik ve halk miizigi aglrhkh.
·Rusya Radyosu: bagunslz bir Rus
radyosu.
·Radyo Nostalgic: 1990 Nisan'mda
Moskova'da yayma ba~layan bu radyo
Montecarlo Radyosu'nun yonetiminde kurulmu~. Montecarlo Radyosunun hisselerinin % 83'iinii SOFlRAD den en yaymcthk
fmans ortakhj!1 elinde bulunduruyor. SOFtRAD adh ortakltk ger~ekte bir dcvlet kurulu~u, ama ozel ortakltklar gibi ~ah~lyor.
Fransa bu ortakltk araclhj!1 i1e yabanci iilkelerde baZI ya)'lnlar diizenliyor (Somer,
Medi, Africa N,I, CFI gibi kururnlar Fransa'nm UzantlSI saYlhyor).
Nostalgie Radyosu Rusya'ya Franslz
miizigini tamtmaya onem veriyor. Nostalgie ~ebekesine bag\t Fransa'da 140 radyo istasyonu var.
·Europa Plus Moskova: 30 Nisan
1990'doa yayma ba~layan bu radyonun hisselerin % 49'u Ruslann elinde, % 51'ini de
§U Franslz ortakhklan payla~lyor: Europe 2
Radyosu, Georges Polinski, Caisse des
DepOts, Ouest France gazetesi ve SOFtRAD.
Radyoyu Georges Polinski yoneliyor.
Polinski'nin Rusya'dan Boris Yeltsin'le ili~
kileri olduj!u biliniyor. Bu ned en Ie de Europe Plus Moskova'ya eski Sovyetlcr Birligi
Radyo TV Kurumu Gosteleradio merkezinde bir yer aynlml~. Radyo gene Ide 16-29
ya~ arasmdaki gen~lere sesleniyor. Rus miiziginin bu ~vrelerd.e fazla i1gi uyandlnnadlj!1 anla~t1dlgl i~in Radyo Rock ve dans
miizigine aj!lTltk veriyor.
Europe Plus Moskova 40 ki~ilik bir
kadro ile ~all~lyor. Hepsi miikemmel FranSlzca konu§uyorlar, Radyo geyen )'II 15
milyon Ruble kar elmi~. (70 Ruble yakla~tk
bir dolar ediyor). Europe Plus Dogu iilkelerinde kanna ortakltklar kuramaya yoneliyor. Radyo ahclSl ve program da iireliyor.
.Europe Plus Petrograd: Bu radyo eski Leningrad Bclcdiyc ba~kanmm iSlej!i
iizerine 1991'de kurulmu~.
-M. Radio: Bu radyoyu Sky Rock'u
palronu Pierre Boulanger kunnu~. Radyo
Ocak 1991'de yayma ge~mi~. Sky Rock
Fransa'da 4O'a yakm radyoyu yonelir. tzleyicileri 15-34 ya~lan arasmdadlr.
·SNC
·Echo de Moscou (Moskova'mn YanklSl)
bir finna daha kurdu. Bu finnamn da amaci
Rusya, Romanya, <;:ekoslovakya ve Macaristan'da Franslz yaymctllgml giiylendirmek.
Franm-.lann yam slra BBC, Amerika'nm Scsi, Radio Free EuropelRadio Libcrty radyolan da bu iilkelerde kendi eLkinliklerini siirdiinneye ~all~lyorlar.
Mustafa Giirz
Dogu Avrupa Ulkelerine
Bunlarm yanl Slra f<ramzlann eski Doj!u Avrupa iilkclerindc de eLkili olduklan
anh~lhyor. FUN RADIO adh bir franslz
finnasl ~ubat 1990'da Polonya'nm Krakovi
kenlindc bir radyo iSlasyonu kunnu~LU. OnW basm lckelcisi Robert Hersant'a ail olan
FUN ~ebckesi f<ransa'da \OO'e yakm radyoyu yonclir. Aym finna daha sonra Romanya'da (Biikrc~ 'le) ve <;:ckoslovakya'da (Brateslava'da) yaymculj!a ba~ladl. Europe 2
Radyosu da 1990 Martl'nda Prag'da bir radyo kurdu. Europe 2 fransa'da 80 Radyo islasyonundan olu~an bir ~cbckcdir.
Yalmz Fransa dcgillngillcrc ve Amerika da Rusya'ya scslcrini ve kUlliirlerini du yunnak iSliyorlar. Radio f<rance Inlernational (RrI) once 1990'da Var~ova'da bir
yaym i~ine giri~li, franslzlar Gazeta
Wyborcza ile anla~arak Radio Gazetc adlt
Franslzca-Polcnezce yaym yapan bir istasyon kurdular ama, Polonyaltlar reklamctllj!a aj!lrltk verdiklcri i~in bu proje yiiriimedi.
Polonyaluar Franslzlardan aynltp Radio
Zet adlt yeni bir radyo kurdular.
RrI Romanya'da 1990 sonunda Radio·
Delta adlt bir radyonun kurulmasml saj!lad .. RFI otc yandan da <;:ckoslovakya'da Ra·
dio Plus'u kurdu.
Franslzlar Dogu Avrupa'da radyo i1e
kendi seslcrini duyunnaya 1989'dan beri
biiyiik onem veriyorlar. Bu amayla Conseil
Audiovisuel Extcrieur de la France
(Fransa D,~ Audiovisucl Konscyi) adh bir
konsey kurdular. Bu Konsey SOFlRAD'la
i~birligi yaparak Fransa'nm yabanci iilkelerde lamllmlfll yapmaYI amayhyor.SOFlRAD
bu yah~malarm siirdiiriirkcn Eurinvest adh
Rusya'da kuru Ian ilk ozgUr radyo
"Moskova'nm
Yank lSI"
1991
Agustosu'nda Gorba~ov'a kar~1 yaplIan darbe giri~imine kar~1 koyarak
bUtUn dUnyada adlm duyurmu~tu.
Bu radyonun genel mUdUrU Yuri
Fcdutinov g~en maYlsta kendisinden bir dcm~ isteyen Euroradio
dcrgisinin sorulanm ~oyle yamtla-
11
"Moskova'nm Yanklsl"
Rusya'daki ilk Ozgiir
Radyo baskzlara
nasll dayanacak?
ml~:
-Bugiln baglmslz medialar uzerindeki baskllannl art/Iran iklidara
kar§1 kendinizi nasll koruyorsunuz?
-Kar~1 koymak gUnden gUne gU~
Ic~iyor. Media'lar tekelle~iyor. Rus
Devleti eski Radyo Televizyon Kurumu Gostclcradio'nun ~evresinde
yeni bir yapl olu~LUruyor. "Ozel" denen radyolara dcvletin bUy Uk kauhml var. Bu radyolar bol mUzik yaYIm yaplyorlar, Dinleyici bir §eylerin
dcgi~tigini samyor. Egience ve mUzik yaymlarl kimsenin rahatJm ka~lfmlyor,
-Bugun Rusya'da media'iann durumu Ulkenin ekonomik durumuna
benzemiyor mu? Eski sislemi Ylkan
duzensizlik yartn sizi de elkileyebilir.
-Evet ama, Moskova'mn Yanklsl'mn bugUn demokrasi alamnda bUyUk katlhm var. Bizim batmamlzl istemezler. Yarm bir finansman ya da
bir endustri grubu bizi satm aimaya
kalkacaktrr; kabul etmeyecegiz. Borcumuz yok, ya~amlmlzl sUrdUrecek
kaynaklar bulduk. DayanacaglZ."
KAMUOyU .... KAMUOYU ... KAMUOYU .... KAMUOYU ....
Kamuoyu yoklamalarlndan
hi~ korkmamak gerekir
"Kamuoyu" kavram olarak sosyal ve politik dilnyanm arabuluculugu rolilnil
oyanayan bir ortamdlT. Halkm yalruzca belirli periyodlarla bir araya gelerek oy
kullanmalarl ve bu oyla da temsilcilerini serrmeleri gibi, yonetime dogrudan katllmalarml zor1~tlTan bu silrerrte kamuoyu ar~tlrmalarmm onemi gittikrre artmaktadrr. Bu da yonetim birrimlerinin liberalle~mesine ve kiLle ileli~im ara~larmdaki gel~meye ko~ut bir geli~medir.
OUnUmUzde, artIk, medyasLZ ve kamuoyu ara~tlrmaslz polilika yoktur. Politikacl-medya ili~kisi, artlk halk, kamuoyu ara~lrrmalarl, medya ve politikacllar arasmda bagmtill bir ili~kiye donil~mU~lilr.
Medyalann geJi§mesi, kamuoyu
ve ileti§im uzmanlarmm ortaya rrlkmaslyla ,
pek ~k illkede siyaset alanl degi~ime
ugraml~trr. Omegin. Fransa'da politikacilar, en rrok hangi konularla ugra ~
malarmm istendigini ogrenmek i~in
wet sonurrlanna b~vurmakt adlr. Pek
~k Batl Ulkesinde hilkUmette gorev
alml~ olan Bakanlarm rrah~ma tempoIan kamuoyu ara§trrmalanyla takip
edilmektedir. Bazl durumlarda ise, bakanlann ya da hilkUmet Uyelerinin gorev den ahnmasma,iktidarlardan once
kamuoyu karar verebilmektedir.
Ancak demokrasilerde bile her zaman ve her durumda kamuoyunun arzusuna uyuldugunu soylemek zordur.
Pek ~ok illkede, kamuoyu ar~tlrma
kurumlanrun en bilyilk mU§terisi hilkilmetlerdir. Ancak pek rrok konuda halkm ne dU§UndUgU ara§tlnlmakla beraber, alman kararlar her zaman bu
dogrultuda olmayabilmektedir. Kamuoyu kaT§1 oIsa da, istenmeyen bir bolgeye termik santral kurulabilmekte, dl~
ili~kiler istenmeyen boyuLlarda cereyan edebilmektedir. OUncel bir omek
olarak, Rusya'dan karrarak TUrkiye'ye
gelen "beyaz balina" olaYlru verebiliriz. Kamuoyunun balinanm illkemizde
kalmasl yolundaki yogun istegine ragmen iki illkede ilgili gorevlilerin karanyla balina illkesine geri gonderilmi§tiro lktidarlar, kamuoyunun istegi
dogrultusunda karar almadIklan zaman genellikle, kendilerinin 0 konuda
bir rasyonel karar verebileceklerini ve
halklarl irrin daha iyi olana yaplIklarml
ar~trrmalarmm yaygmla~masl
iddia ederler.
Her zaman kamuoyunun dedigi 01masa da, demokralikle~me egilimi ve
kamuoyu ar~tlrmalarmm, her zaman
baglanllh oldugu yadsmamLZ. "Olkelerde demokrasiye giri~le birlikle kamuoyu ara~tlrmalannm ortaya rrlkl~l
gecikmemektedir. Buna omek olarak,
lspanya'Yl, Arjanlin'i, Filipinler'i omek
verebiliriz. PIAR'm yoneticisi B. TanIa, illkemizde de, askeri yonetimler Slrasmda wellerin hemen hemen sadece medya ar ~ trrmalarmdan ibaret
kaldlglru demOkralikle~me silrecine
gecilmesiyle ar~tlTmalarm tam anlamlyla kamuoyu ara~lrrmasl hUviyetini
hemen kazanmaya b~ ladlgml belirtmekledir.
Kamuoyu yoklamalannm
<;arpltJcl rolii var ml?
Kamuoyu konusunda, gilnUmUzde
iki farkh goril~ ortaya rrIkmI~tlr. Bunlardan ilki, kamuoyu ve bu ad altmda
yapllan rre~illi ara~trrmalarm, ilk baki~
ta, "demokrasiye kallada bulunuyor"
gorilnrusil altmda, pasif kamuoyunun
laleplerini rrarplltlgl ve yonlendirdigi
yolundadrr. Bu gOril§e gore: Kamuoyu,
bilgiden rrok, duygu ve sezgilerine gore harekel etmektedir, istikrarslz ve
unutkandrr; ilgisi kolayca ba~ka alanlara rrekilebilecek durumdadlr. Bu baglamda, kamuoyu ara~trrmalan da, topluma yeni bir birrim vermeye degil, var
olanm yeniden ilretilmesine, bOylelikle
de, toplumun orselenmi~ birrimini peki~tirmeye
yaramaktadrr. Birbirine
benzer yontemlerle yapllan wetler,
12
SengiU AZtmeZOzerkan
Marmara Oniversitesi B.Y.Y.O.
ogre tim uyesi
reklam ~irketlerinin, politikacilann, gazcte ve televizyoncularm ellerinde dol~
makta, bu alanlardaki ki~ilerin hareket
ve dil~Unce ozgilrlUklerini, her g~en
gUn biraz daha Iasltlamaktadrr. Politikacilar artIk, halka onderlik etrnek ve hizmet gotilrmek degil, kitleyi takip ederek
oylarmI daha fazla arttrrabilmek tel~m
dadrrlar. Kilrrilk partiler gittikrre yok 01makta, s~enler gilrrlil partilere yonelmektedir. tzleyici wetlen. Brezilya
dizileri ve benzeri prograrnlarm yaym
sIkllgmm, gitgide artrnasma neden 01maktadrr. Oazeteciler, yeni haberler ilretmek yerine halkm ilgisini r;ekecek basil,
eglendirici konular aramakla me~gilldilr.
Boylece, insanlar, y~adIklan hayau degerlendirebilecek ele~tirisel bir b~ arrlSl edinebilme imkanmdan her g~en gUn
biraz daha yoksun hale gelmektedirler.
Yoklamalar demokrasiye
hizmet eder
Diger goril~ ise, kamu~yunu olu~tu
ran aktif-katIllfficl gruplarm d~mda, kitIelerin seslerini duyurabilecekleri bir zcmin olarak, kamuoyunun derlenmesinin
yararh olacagl yonUndedir. KalabalIklar
arasmda ezilip giden azmhk goiu§ler, bu
yolla seslerini duyurabilmektedir. KUrrilk
partiler bu sayede, "Biz de vanz" diyerek, az olsa da sahip olduklan oy oranmI
kitlelere ilan etrnektcdirler. KlSacasl kamuoyu ve onun goril~lerini dile getiren
organlar, dogrudan demokrasiye hizrnet
etrnektedirler.
Bu konuda, kamuoyu ar~trrmala
rma yoneltilen olumlu ya da olumsuz
ele§tirilerde ortak bir nokla oldugunu
soyleyebiliriz. Her iki go~ de kamuoyu ara§trrmalarma, hak etrnedigi ya da
en azmdan, kendisinin Ustlenmedigi
gorev ler yilklemektedir.
Devaml 13. Sayfada
DEV AMLAR ... DEV AMLAR ... DEV AMLAR ... DEV AMLAR ...
B~tarafl
12. Sayfada
Kamuoyu
Kamuoyu ar~tmnalan tek b~ma,
ne demokrasiye ne de egemen gtit;:lere
hizmet etmek amacml gtitmektedir.
Anketler, bilimsel yontemlerle yapllmaktadrr ancak kuramsal dtizeyde bilgi Urettikleri iddiasmda degildirler.
Kamuoyu ar~ttrmalarl yapan organlar, mtimkiln olan en somut, en gtivenilir bilgi malzemesi toplayan kurulu~
lardrr. Kamuoyu olt;:timlerinin, set;:im
sonut;:lanru onceden bildirrnek gibi bir
i§levi de yoktur. Bu ara§tmnalarm ana
amaCl, ozellikle, belirli bir stiret;: izleyen durumlarda, egilimlerin, duyarhhklarm ve varsa degi§imlerin, ne yonde oldugunu saptamak; her tUrlti
yorum ve etkiden armrnl§ olarak ger~ge en yakm bilgi tiretmektir. DolaYlslyla, demokrasinin i§leyi§ine katkl ya
da engel olu§turmalarl, ancak dolayh
yoldan bu bilgilerin Itullanlli~ ~ekline
ve diger faktorlerin de varhgma bagh
bir etki konusu olabilir.
Kamuoyu ar~tlrmalarmm bireyleri etkilemedigini soylemek mtimktin
degildir. <;agd~ demokrasilerde, bireyin karar verme stirecinde, kendisini
etkilcyen t;:ok ~e§itli bilgi kaynaklarl
vardlr. Omcgin, set;:im donemlerinde,
set;:menleri etkilemek amaclyla, gerek
ytizytize ili§kiler yoluyla, gerekse dolayli olarak, aileden ba§layarak t;:e§itli
sosyal gruplardan, kamuoyu liderlerinden, ko~e yazarlanndan, siyasi parli liderlerinin propaganda konu§malanna
kadar pek t;:ok kaynaktan bilgi akmakladlr. Belirli bir gorti§tin ya da grubun
temsi1cisi olrnayan kamuoyu ara§trrmalarl ise set;:mene, tarafslz ve yorumsuz bilgi sunar. Ara§tmnalar, oy verme
davranl§ml etkilemede, set;:menlerin,
en t;:ok parti liderlerinin, televizyondaki propaganda konu§malanndan etkilendiklerini gostermektedir. Kamuoyu
ar~tlrmalarl ise, bu slralamada hentiz
en all srralarda yer almaktadlr.
Pas if kamuoyunun lartl§mali durumlar kar§lsmdaki gorti~lerinin rasyonel olrnayacagl konusundaki ele§tiriler
ise, "set;:menin oy kullanrna hakkl"
tizerine de gelirilebilecek olan ele§tirilerdir. Okuyucu ve izleyici anketleri
ytiztinden haber ve programlarda kalitenin dti§mesi, eglendirici, basit, Slfadan dizi ve programlarm artmasmda
da izleyici anketlerinin tek b~ma sut;:lamasl mtimktin degildir. Bu ar~tlr
malar, reklamlarla ayakta duran baslmn ekonomik rekabet ortammda
ba§vurdugu bir yoldur. Burada asil
tizerinde dil~tintilrnesi gereken nokta
ise, izleyiciden gelen taleplerin nitelik
at;:lsmdan kUt;:timsenmesi yerine, bunun altmda yatan nedenlerin ara§lmlmaslolmalldlr.
Kamuoyu ar~tlrmalarl, bilimsel
yontemlerle, gert;:ege uygun veriler elde ettigi stirece, sorunlarm t;:oztimtinde, "varolarun saptanrnasl"ndan korkmak degil, daha dogruya ul~mak it;:in.
daha t;:ok bilgi kaynagl kullanrnak gereklidir. Belli konularda kamuoyunun
ne dti§tindtigtinti en saglikli yoldan ogrenmek de, bireylerin en dogal haklarmdan biri olarak gortilrnelidir.
I / EN!AZ/ 100
///111/// /1/ //// / / / /
kEZ
kARiKATUR.
C;:iz iLMI~ , GuNDEMDEK;
1111/1/////////d
.~
/ I / I 11/
I 1/
Q
13
/' / I
~
I I I I 'i
Ba~tarafl
1. Sayfada
tleti~im
KonferanSI
Ozbeklstan'da:
.Oztag: Merkezde 25, bOlgelerde 15
muhabiri var. Bolgede orta dilzeyde bir
ajans olarak kabul ediliyor.
Genel degerlendirme:
Dogu'da eski somOrgecilik doneminde
Afrika Ulkelerinin kendi aralannda yalmz
Paris ve Londra araclhgl ile haberIe~meleri
ne benzer bir dUzen kurulmu~. Kom~u Ulkelerin arasmda hi~bir haber bagl dUzclenmeAjanslann
kom~u
Ulkelerde
mi§.
muhabirleri yok. Her ajans kendi haberini
Moskova'ya gonderiyor, oteki OIkelerin haberlerini de Moskova'dan ahyor. Yani, merkeziyet~i bir sistem olu~turulmu~.
Bur pool kurulacak olursa Orta Asya ve
Azerbaycan cumhuriyetleri ve TOrkiye kendi aralannda dogrudan haberle~me olanaklanm elde edecekler.
Teknik sorunlar: PTT onOmO zdeki
gOnlerde BakU'de ve Temmuz'da da Ta~
kent. Bi~kck, Alma Ata ve A~kabad'da
30telefon kanahm devreye sokacagml bildirdi. Boyle olunca bu kentler arasmda fax
baglantIlan saglanml~ olacak. Orta Asya
cumhuriyetleriyle ileti~im olanagml bulmu~
olaeaglz.
Dil sorunu: Orta Asya haber ajan slan
haberlerini kendi dilleriyle ve Rus~a yaymhyorlar. Her bir Ulkenin ulusal diliyle obOr 01kelerin dilleri arasmda farklar oldugundan
haberlerin degi~ik Olkelerde yazl diline ~v
rilmesi gerekiyor.
PooI'un iirgOtienmcsi: Pool kurulacak
olursa TOrkiye Orta Asya ve Azerbaycan
haberlerini sOrekli alml§ olacak ve TOrkiye
ile ilgili haberler de dogrudan bu Olkelere
iletilmi~ olacak. Ote yandan bOtOn bu OIkeler de kendi aralannda dogrudan haberIe~
mi~ olacaklar.
Pool'un bir, ya da iki bOlgesel merkezi
olmasl dO~OnOlebilir. Bunlann biri Ankara'da, otck i de BakU'de ya da Ta~kent'te olabilir. Bu konuda kesin karar Ankara'da toplanmasl onerilen Orta Asya Cumhuriyetleri,
Azerbaycan ve TOrkiye Haber Ajanslan Pool'u kurucular toplanusmda verileccklir.
~oyle bir orgOtlenme Ozerinde durulabilir: Ozbekistan, TUrkmenistan, Klrglzlstan
ve Kazikastan haber ajanslan kendi haberlerini kendi dilleriyle. Ta~kent'e ya da BakO'ye gonderirler. Azerinform ya da Ozbek
bOtOn haberleri, Asya Ulkelerine ve TOrkiye'ye iletir. Anadolu Ajansl da bunlan i~eri
ye ve dl~anya duyurur. Bu ~ebeke i~in de
yetkili bir ~virmen kadrosuna ihtiya~ olacaktIr.
Boyle bir Pool'un kurulmasl hem TOrkiye baklmmdan hem de Asya Ulkeleri baklmmdan ~k onemlidir. A.A. bu Pool araclilgl ile batOn dOnyaya Asya'daki TOrk
Cumhuriyetlerinin sesini duyuracak hem de
900 Yllhk bir kopukluktan soma Orta asya'ya TOrkiye'yi tamtacaktlr. Konu hem siyasal, hem de ekonomik a~ldan ~k bOyOk
onem ta~lmaktadlr.
BaslIlda iljbirligi:
Orta asya ve Azcrbaycan Cumhuriyetlerinde basmm ~ok geli~mi~ oldugu gorOlOyor. Bu OIkelerin her birinde gOnIOk 20-30
gazete yaymlamyor. Tirajlar da yOksek . Ornegin Ozbckistan AvuzI 390 in baslyor.
Azeroaycan'da da Halk gazctesi 200 bin.
Ne var ki, bOtOn gazeteler Kiril alfabesiyle
baslidlgl i~in, Azerbaycan dl~lIlda bu alanda
i~birligi olanaklan pek umutlu glirOnmUyor.
Ama gazcteciler arasmda temaslan ~o
galtmakta yarar oldugu muhakkak.
Gazctecilik egitimi baklmmdan da yapllacak i~ler ~k smlrIl. Gazctecilerin % 90'1
Gazetecilik FakOitelerini bitinni~ler ama,
mi zanpaj teknikleri ~k ilke!.
Gazetclcrin gencldc kendi muhabirleri
yok, habcrleri ajanslardan ahyorlar. Ancak
yorumlar gazetelere ayn bir rcnk veriyor.
Gazctcler dl~ haberlcre de hemen hemen hi~ yer vermiyorlar, Ozbekistan'da bulundugumuz gOnlerde Ozbek gazetelerinde
bir tek dl~ haber gliremedik. Basm dl~anya
kapah bir izlenim veriyor.
Gazctccilcre Tilrk~e cgitimi:
Bu iilkelerde ~h ~ an gazeteciler I~m
kurslar dOzenleyip TOrkiye'de konu~uian
Tilrk~yi ligretmcktc yarar oldugu anla ~ lh
yor.
Tclcvizyon yaYllllart:
TRT yaymlannm Asya Olkelerine yansillimasl ba~ a nii bir ~ a h ~ ma saYllIyor. Ama
yaymlanmlza hcr haldc Kiril harOcriylc alt
yazl gerckccck,
Bu birince a~amadan soma Orta Asya
illkeleriyle ortak yaym programlan hazlrlamamlz soz konusu olacak . Bu projcnin de
ilcti~imde i~birligi ~er~evesi i~inde ~imdi
den ele ahnmasl ~ok yerinde olur. TRTnin
bu konuda olumlu davranacagml biliyoruz.
Radyo yaymlan:
Sovyetlcr Birligi daglldlktan soma BatIh illkclcr, lizcllikle Fran sa yeni cumhuriyetIcrde FM yayml yapan radyo istasyonlan
kurup Franslzca ve ulu sal dillerde yayma
ba~ladllar. Bunun ilk dcncmelcri Rusya'da
yaplldl. Radio Nostalgic, Radio Europe
Plus gibi ortaklIklar Ruslarla i~birligi yaparak Moskova'da yeni istasyonlar kurdular.
~ imdi SIra Asya illkclcrinde. Tilrkiye biraz
gecikecek olursa bu illkclere de Franslz ortakhklan el atml~ olacaklar.
Ankara Konferansl'nda bu konunu da
ilzerinde durulmasl gerekiyor.
Sonu" ve iinerilcr:
1- OnOmOzdeki EylOl'de Ankara'da dilzenlcnecek bir loplanllda yalnlz Haber jansIan pooru konusu clc aiinabilir. Anadolu
14
Ajansl ile i~birligi yapllarak Pool'un ilkeleri
ve i~leyi~i Ozerinde bir proje olu~turulur.
Her OIkeden bu toplantIya Enformasyon bakanl ile birlikte ajas ve genel mOdOriJ ~agm
hr ve somut sonuylara vanlabilir.
2- Toplanu geni~ anlamda bir ileti~im
toplanllsl nitcliginde olur. Haber Ajanslan
Pool'unun yam SIra TV ve Radyo ortak yaymlan, gazetecilerin TOrk~ ligrenimi ve gazeleciler arasmda i~birligi konulan Ozerinde
durulur.
3- Verilecek kararlann 1~lgmda derhal
UNESCO merkezine aynntIh bir "Programme de Participation Regionale" projesi sunulacaktlr.
4- DI~andan gelecek temsilcilerin yol
masraOan ~~itli Bakanhklarca kar§llanacakllr. UNESCO'dan almacak yardlm da bir
katIhm niteliginde olacakur.
HifZl Topuz
Ba~tarafl
2. Sayfada
Basmda Bunahm
Haluk ~ahln
"-Bizdcki bunahm TOrkiye'ye lizgO bir
bunahm degildir. Fmallar. ~Ikarlar lin plana
~Iklyor. Mesick ilkeleri degil. fmatlardan
en iyi bi~imde yararlanma lin plana ~Ikl
yor."
Osman Arolat
"-Basmda son Yillarda yeni modeller ortaya ~Iku. Bazl gazeteciler devlet ylineticilerine gece yaml lelefon etme hakkma mazhar oldular. Bunlar siyasal ~vrelerle i~
yapabilecek durumlara geldiler."
Nuru Saru~lk
(Katahya Ekspres)
"- Yerel basmla Istanbul basml arasmda
yer alanda bOyUk dengcsizliklcr vc c§ilsizlikler var. Ama ceza yasalannda bOtOn gazetecilere, gelirlerine bakmadan. aym cezalar
veriliyor. Biz "promosyon" diye bir~ey de
tammlYoruz. Basm TOrkiye'nin ger~k sorunlanna egilmiyor."
Mustafa Ekmck"i
(~ . G . D . Genel Ba~kam)
"- Yazllarmdan dolaYI cezaevlerine giren gazeteciler i~in genel af istiyoruzl."
Hlfzl Topuz
"-DO~Oncenin iinOndeki bOtOn engelleri
kaldlrmak yetmez, sonsuz bir anlatlm lizgOrlogo saglanmadan ileli~im lizgOrlOgOnden
sllz edilemez.
~e~itli OIkelerde yapllan gelecek baskllara kar~1 koyamadlklanm ve basmm inandlnClhgml yitirdigini gllsteriyor. Bizde de basma egemen olan ball kimseler gazetelere
olan gOvenin sarsllmasma yol a~tllar."
B~tarafl
4. Sayfada
Reklam Pastasl
~ilphesiz ki bir basm i~lelmesi
nin ilerel polilikaSI olaeakllf ve bunu da i~letme yonetimi belirlcyecektir.
Aneak
bir
ileret
politikasmm da adil olmasl ve r;ah~m onuruna yakl~lf olmaSl, meslegin haysiyetine golge dil~ilrecek
olmamasl gerekmekle ve her~ey
den once de kendi ir;inde lutarh ve
saydam olmasl gerekmektedir.
Yonetime katllma
Genel olarak yonclime kal1lma;
"<;ah~anm ilrclim faaliyetIerinde
alman kararlara, kararlarm uygulanmasma ve ilretim faaliyetIerinin
kontrolilne kallilmml saglama"
~eklinde dil~ilnillmcklcdir. OzellikIe basm i~letmelcrinde yonetime
kal1lma yakla~lml; urunun yani
gazelenin loplumsal fonksiyonuna
ve gazeteeinin toplumsal sorumlulugunu ta~lmasml gerr;ckle~lirme
yonUnden zorunlu gozilkmekledir.
Bir basm i~lctmesinde r;ah~la
nn r;e~itli ~ekillcrde yonetime kal1l-
.~
masl, yonetimin demokratikle~me
sini saglayabilecegi gibi, gazetenin
bir toplumsal kurum olarak kamu
yaranna hizmeti gef(rekle~tirebilme
sine de olanak saglayaeakllf.
Giivenlik:
Okurun gerr;ekleri ogren me
hakla vardlr. Bu hak, mesleki ya
da Licari hir;bir nedenle slmrlanamaz. Gazetelerin haberleri bu gerr;egi dikkate alarak izlenmesi ve
yaymlamasl gerekir. Bu konuda
gosterilecek duyarhhk, okurun giivenini arttlfaeaktlr. Okurun haber
ve yorumlarl, kiin yazdlgml bilmesi gereir. Yanh~ haberlerin hir;bir
gerekr;eye slgmllmadan, hemen
diizeltilmesi gerekir."
~ ":1~ PIA 5 Pouvpll~S/,
15
BRT Eyliil'de deneme
yaYlnlarlna ba§layacak
BRT Genel miidiirii Yllmaz Dagdeviren
hazlrhk ~ah§malarI iizerinde
"ileti§im Diinyasl t. na bilgi verdi
Istanbul Biiyiik ~ehir Belediyesi Radyo
ve Televizyon Genel Miidiirii Yllmaz Dagdeviren1e BRT konusunda bir stiylc~i yapuk. Dagdeviren sorulanmlzl ~tiyle yamtladl:
-BRT Radyosu fie zaman yayma ba~la .
yacak?
-Altyapl hazuhklan iyin yall~malanmzl
siirdiirdiik. ama yasanm ytkmasl ile paralel
yayma geyme dii~iincesinden dolaYI yah~
malanmlz biraz yava~ladl . Biz ~imdi Eyliil
ba~mda deneme yaymma. ytl sonunda da
siirekli yayma geymeye kararhYlz. Umudumuz yasanm 0 zamana kadar ytkmasmdadu.
Deneme yaymmda Istanbul Metropoliinii kapsayacak bir giiyte. timegin Kiiyiik
<;ekmece. Kartal. Pendik gibi aklmlza gelen bOlgelere yaym yapacaglz. Daha sonra ki dtinemde Silivri. Gebre. Kilyos ve ~ile'yi
de kapsayacak ~ekilde yaym alanml geni~
letecegiz.
-Yaymlartnlzda Iraftk haberlererine
aglrllk vereceginizi duyduk. Bunun i~in helikopler sagladmlz ml? Heliloplerden Iraftgi /lQS11 izleyeceksiniz?
-Helikopteri saglayacaglmlzl umuyoruz. Aynca Belediye'nin. Emniyet'in ISKl'nin telsiz haberle~melerini de izleyerek
bunlardan yararlanacaglz. Nerede ttkantkhk
oldu. nerede kaza oldu. nerede yangm var
biitiin olaganiistii olaylar bire anmda iletilecek. biz de haberi duyuracaglz. Hemen olay
yerine muhabir ya da kamera ekibi gtinderip olayt gtiriintiilcyebilecegiz. Bu uygularna bizim iyin yok daha tinemli.
-Yaym/arm mUzik aglrltgl nastl olacak? Klasik mUzige fie ol~iide yer vereceksiniz? Gen~leri ~ekmek ifin pop ve rock
mUzigint fie ol~iidt yer vereceksiniz? Ara-
tLETtstM nUNYASI
Sahlbl
Unesco Ttirkiye Milli Kornisyonu
Adma
Prof. Dr. Suat Sinanoglu
Sorurnlu Yaym Miidiirii
Hlfzl Topuz
beske yer verecek misiniz? Halk muzigi ve
alturka orant ne olacak?
-Bu konuyu uzman arkadjljlarla birlikte inceleyecegiz. ama her tiirliJImiizige yer
vermeyi dii~iiniiyoruz. Ancak Tiirk ya da
yabanci klasik miizik yok sesli miizik. hafif
miizik belki mevcut kanallardan biraz daha
falza olacak.
-Televizyon ifin neler dii§unuyorsunuz.
yaym ne zaman b~layacak?
-Genel politikamlz televizyon iyin de
aynen geyerli. Televizyonun da alt yaplsl
hazlr. Yasa ytkarsa Eyliil'de deneme yaymlna. daha sonra da esas yayma ba~layacaglz.
-Televizyon programiartntn i~erigi nastl olacak?
-0 da hemen hem en aym. yani haber
egitim kiiltiir aglrhkh olacak. Haber derken. Istanbul'a ili~kin haber aglrltk olacak.
Ulusal ve uluslararasl haberle~me daha az
yer verilecek.
-Bu haberler i~in belli bir kola koymayl dii§unuyormusunuz?
-Bunlar biraz aynntl. zaman iyeriginde
belli olacak. Ama genel prensip olarak haberin yogulugu. yakla~tk % 80'i Istanbul
aglrhkll olacak.
-Belediye Radyo ve Televizyonu bir komu sektoru olacak, masraflarml nastl kar§llamaYI dii§Unuyorsunuz?
-Tarafslz ve iyi biryaym yapmamlz halinde izleyicinin fazla olacagma inanlYorum. Bu durumda lstanbul'dan reklam alma
~anSlffilZ yiiksek olur. l~letme giderlerimizi
reklamla kar~t1ayacaglffilza inamyorum.
-Verilen IUm reklamlart alacak mlSmlZ,
belli bir smlr koymayl dii§uniiyor musunuz?
-Bir kamu radyo ve televizyonu olarak
yok kaba yizgilerimiz vardlr. 0 yizginin dl~mdaki her reklaml ahnz. Omegin. ktzmm
YaZl~ma
Adresi:
Unesco Ttirkiye Milli Komisyonu
Goreme Sokak No: 7
Kavaklidere - ANKARA
Fiyatl: 1000 TL.
Yaplm: Pencere Yaymlan
ni~anmm
ilanml vermek isteyen bir vatanda ilanml almz. Aryelik'in de reklamml almz. ama bir teleklzm reklamlm almaylz herhalde
-Yaym sw-esi i~erisinde ba~ka kuru/~
lara da yer vermeyi dii§Unuyor musunuz?
-Herkes radyo ve televizyonu izleyip
yorum yaplyor. dolaytslyla herkeste belli
bir programctltk yakla~lffil var. Pek yok ki~i
"ben olsam ~tiyle yapanm" der. Biz bir siirii
demokratik kurulu~a bir pencere ayacaglz.
Bu kuntlu~lar TMMOB. Barolar Birligi.
Tiirk-l~ veya herhangi bir demek ya da iiniversiteler olabilir. Buyrun bu yanm saat ya
da klrkbe~ dakika sizin. diyecegiz. Bu programlar belki hergiin. belki de haftada bir
olabilir.
Demokratik kurulu~lann yaymlannm
ne yaplmma. ne de iyerigine hiybir ~eyine
kan~mayacaglz. Program saatini siz doldurun. vatanda~a ne stiylemek istiyorsamz
buyrun stiyleyin. diyecegiz. Aynca stk stk
aytk oturumlar yapmayt dii~iiniiyoruz.
da~m
NEJLA POLAT
DUZELTME
Geyen saytmlzda bir dizgi ve diirenleme yanh~l olarak lngilizce iki yaZl yer alml~llr.
Oziirdileriz
Unesco Ttirkiye Kornisyonu:
Suat Sinanogl, Olu~ Ank, Ernel
Dogramacl, Be~ir Atalay, Nihat
Bilgen, Recep Bilginer, Harndi
Binay,1srnet Birsel, Ziya
Bursalioglu, llker Erbil, Bozkurt
Giiven~, lIber OrtaylI, Hayriye
Sezgin, Uygur Tazebay,l1ker
Temizsoy.

Asya`da Tiirk~e konu§an iilkeler araslnda ileti§im KonferanSI

Transkript

Benzer belgeler