Untitled
Transkript
Untitled
ifl makinalar› mühendisleri birli¤i ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERG‹S‹ ‹fl Makinalar› Mühendisleri Birli¤i yay›n organ›d›r. Üç ayda bir yay›nlan›r. ISSN 1306-6943 2009 Kas›m Say›: 28 4 ÖNSÖZ 6 Hidrolikte ‹nce Tanecik Filtrelemesi 14 IMMB Ad›na Sahibi Duran KARAÇAY Siyah Yuvarla¤›n Köfleleri Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü Bayramali KÖSA Yay›n Komisyonu Duran KARAÇAY Mustafa S‹LPA⁄AR Bayramali KÖSA Muhittin BÜKER Murtaza BURGAZ Selami ÇALIfiKAN Halil OLKAN Faik SOYLU ‹lyas TEK‹N Erdinç FIRAT Gülderen ÖÇMEN M. Akif ÖZ Yaz›flma Adresi Uzayça¤› Caddesi No: 62/7 Ostim / ANKARA Tel: 0.312 385 78 94 • Faks: 0.312 385 78 95 www.ismakinalar›.org e-posta: [email protected] e-posta: [email protected] Grup-e-posta: [email protected] Grup e-posta üyelik adresi: [email protected] Kapak Tasar›m› Hasan ERKAN Tasar›m ve Bask› Bizim Grup Bas›mevi Selanik Caddesi 18/12 K›z›lay / ANKARA Tel: 0.312 435 82 07 - 0.312 433 36 36 Faks: 0.312 431 88 81 e-posta: [email protected] www.bizimgrup.com.tr Grafik Tasar›m Hasan ERKAN Rezan TANRIVER Yay›n›n Türü: Yerel Bas›m Tarihi: 25 Kas›m 2009 Bu dergi üyelerine ilgili kurum ve kurulufllara ücretsiz olarak da¤›t›l›r. Yay›nlanan yaz›lardaki sorumluluk yazarlar›na, ilanlardaki sorumluluk ilan veren kurum ve kiflilere aittir. Yay›nlanan yaz›lara ücret ödenmez. Yay›nlanmayan yaz›lar geri iade edilmez. 26 Silo, Bunker, Ambarlarda ve Tumbalar›nda Ak›fl Sa¤lay›c› Sistemler 36 Makinalarda Risk De¤erlendirmesi -1 42 Ak›ll› Aküler ‹flbafl›nda 48 Makinan›z K›fla Haz›r m›? 54 Prefabrik Tanklar 60 Krizde ‹stihdam Nas›l Artar? 64 Atatürk’ün Büyük Devlet Adaml›¤›na Bir Örnek Yürüyen Köflk ve Ç›nar›n Öyküsü 66 Etkinliklerimiz ve Haberler önsöz Duran KARAÇAY ‹MMB Yönetim Kurulu Baflkan› Sevgili Okurlar ‹MMB Nedir? ‹MMB; ‹fl makinalar› konusunda uzmanlaflm›fl makina mühendisleri taraf›dan 1998 y›l› A¤ustos ay›nda kuruldu. Farkl› sektörlerden (inflaat firmalar›, maden firmalar›, ifl makinas› üreticileri, ifl makinas› temsilcileri ve servisler) gelen profesyonellerin ortak amaçla topland›¤› bir dernektir. ‹MMB’nin Amac› Nedir? ‹MMB’nin amac›; ço¤unlu¤u ithal ürünler olan ifl makinalar›n›n tan›nmas›n›, ulusal servetimiz olan bu üretim makinalar›n›n iyi iflletilmesini ve ekonomik ömürlerinin verimli bir flekilde sürdürülmesini sa¤lamakt›r. Amac›m›z; verimlili¤i sa¤layacak bilgi kaynaklar›na en k›sa sürede ulaflmak, bu kaynaklara ihtiyaç duyacak nitelikli insan potansiyelinin güç birli¤ini oluflturmakt›r. Bu bilgilerin teknik alt kadrolara ulaflt›r›lmas›yla da en yayg›n flekilde paylafl›m›n› sa¤lamakt›r. ‹MMB; Üyelerine her y›l düzenli seminerler vermek suretiyle, üyelerinin bilgi düzeyinin yükseltilmesini sa¤lamaktad›r. Bu seminerler ayn› zamanda sektördeki insanlar›n bir araya gelerek tan›flmalar›n› sa¤lamaktad›r ki bu da geliflimi ivmelendirmektedir. ‹MMB’nin internet ortam›ndaki grup mailinde üyeler ihtiyaçlar›n› gruba duyurmak suretiyle yard›mlaflmay› sürdürmektedir. Derne¤in her üç ayda yay›nlad›¤› ‹MMB dergisi ilgili kurumlar, flirketler ve bireylere ücretsiz olarak gönderilmektedir. Eylül ay›nda yeni e¤itim ö¤retim y›l› bafllad› okullar aç›ld›. Toplamda yirmi milyonun üstünde ilk ve orta ö¤retim örgencisi ile üç buçuk milyonu aflk›n yüksek örgenim örgencisi ders bafl› yapt›. Ekim ay›nda Cumhuriyet Bayram›m›z›n seksen alt›nc› y›l›n› kutlad›k. Kas›m ay›n›n onuncu günü Ulu Önder Atatürk’ü ölüm y›l dönümünde an›yoruz. Bu günleri ilelebet anmak ve kutlamak için Ulu Önderin dedi¤i gibi “TEK B‹R fiEYE ‹HT‹YACIMIZ VAR ÇALIfiKAN OLMAK “ Dünyan›n ve ülkemizin gündemi k›fl aylar›na girdi¤imiz bu günlerde yine çok yo¤un. Bu yo¤unluk içinde araçlar›m›z›n ve makinalar›m›z›n k›fll›k bak›mlar›n› da ihmal etmeyelim. Son günlerde kuzey yar›m kürede oluflan salg›n hastal›klardan korunmak, kulland›g›m›z makinalar›n, araçlar›n, gereçlerin sa¤l›kl› çal›flmas› için kiflisel temizli¤imize ve çevre temizli¤ine daha çok dikkat etmemiz gerekti¤ini sa¤l›k otoriteleri vurgulamaktad›r. Küresel sa¤l›k problemleri, ekonomik durumu dah iyi olan geliflmifl ülkeler bu tür tedbirleri daha h›zl› almakta ve sonuçlar daha az y›k›c› olmaktad›r. Ülkemizde de sa¤l›k kurulufllar› h›zla tedbirler almaktad›r. Ancak tüm dünyada ve ülkemizde bir kafa kar›fl›kl›¤› var. Uzmanlar bu kar›fl›kl›¤› ortadan kald›racak çal›flmalar› h›zland›rmal› ve toplumla paylaflmal›d›r. Bu konuda kiflilerin kararlar›n› kendi iradeleriyle vermeleri seçene¤i öne ç›kmaktad›r. Küresel ekonomik k›riz etkisini azaltm›fl gibi gözükse de takip etti¤imiz 2009 y›l›n›n on ay›nda ifl makinas› üretim rakamlar›na ve yurt içi sat›fl rakamlar›na bakarak bir de¤erlendirme yapt›¤›m›zda net bir düzelme vard›r diyemiyoruz. Sektörümüzü sevindirici bir geliflme var. O da Türk müteahhitlerinin uluslararas› müteahhitlik s›ralamas›nda Çinin ard›nda ikinci s›ray› almas›d›r. Dünyan›n uluslararas› ifl yapan ilk ikiyüzyirmibefl müteahhit firmas›ndan otuzbir tanesi bizim müteahhitlerimizdir. Buradan flu sonucu ç›kartabiliriz küresel ekonomik krizle birlikte firmalar›m›z uluslararas› ifllere daha fazla yönelmifller ve bu baflar›y› elde etmifllerdir.Firmalar›m›z› ve çal›flanlar›n› kutluyor baflar›lar›n›n devam›n› diliyoruz. Önümüzdeki y›l yat›r›mlar› için bütçeye daha fazla ödenek konur ve ihtiyac olan alt yap› yat›r›mlar› için öncelik sa¤lan›rsa sektörümüz iç piyasada da canlanacakt›r. Makine sektöründe 2009 y›l›n›n ilk dokuz ay›nda ülkemiz için yap›lan di¤er bir de¤erlendirmede ihracat›n ithalat› karfl›lama oran›nda aradaki makas›n ihracat lehine kapand›¤›n› görüyoruz. Bunun anlam› makine imalatç›lar›n›n yurt d›fl›nda de¤iflik pazarlara aç›lmalar›d›r. Bu y›l makine ihracat› yap›lan ülke say›s›n›n yüzaltm›fl’a ç›kt›¤›n› görüyoruz. Bu yönüyle aktif ve olumlu bir sonuçla karfl›lafl›yoruz. Ancak ithalat miktar› düfltü¤ü ve iç pazar küçüldü¤ü için belirtti¤imiz makas kapan›yor. Sektörde ‹hracat miktar›n›n istenilen seviyede katma de¤er yaratacak flekilde yükselmesi için; markalaflma, arge ve çal›flan personelin ifl bafl› e¤itim seviyesini yükseltecek çal›flmalara bütçeden daha fazla pay ayr›lmal›d›r. ‹flletmeler patent, bilgi ve tasar›m hakk› konular›nda bilinçlendirilmelidir. ‹flletmelerin sermayeleri güçlendirilmelidir. Böylece katma de¤eri ve teknolijisi yüksek makinalar›n imalat› art›r›labilsin ve ihracat yapt›¤›m›z yüz altm›fl ülkedeki pazar pay›m›z arts›n. ‹MMB olarak destekleyici, kurulufl oldu¤umuz 4-6 Kas›m tarihlerinde Zonguldak Karaelmas Üniversitesinde yap›lan 2. Maden Makinalar› Sempozyumu ve Sergisinde sunulan bildirilerin ço¤unun ça¤r›l› bildiri olmas›n›, ifl ve maden makinalar›nda sektör üniversite iliflkilerinin artmas›na ra¤men henüz daha iflin çok bafl›nda olundu¤unun ve bilgi paylafl›m›nda çok daha gayret sarfetmemiz gerekti¤inin bir göstergesi olarak de¤erlendiriyoruz. Sayg›lar›mla ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Hidrolik sistemlerinde oluflan mekanik ar›zalar›n % 80’nin kayna¤›n›n kirleticiler oldu¤u; hidrolikle u¤raflanlar›n ortak düflüncesi olmufltur. Kirleticilerin oluflum yap›lar›n› belirlemek için yap›lan çal›flmalar neticisinde; 1. Enerji kirlenmesi: Is›, ›fl›k, elektrostatik ve manyetizma kuvvetleri sebebi ile 2. Gaz(oksitlenme) kirlenmesi: Havan›n hidrolik ak›flkanla do¤rudan temas› 3. S›v› kirlenmesi: Hidrolik sisteme s›v› veya buhar faz›nda su girmesi 4. Mikrobiyolojik kirlenme: Hidrolik ak›flkanda bakteri ve virüs oluflumu 5. Kat› parçac›k kirlenmesi: Hidrolik sistemlerde en çok söz konusu olan ve çeflitlilik arz eden bu konu daha detayl› olarak ifade edilecektir. Motor ya¤lama, yak›t ve hava sistemlerinde oldu¤u gibi hidrolik sistemlerdeki kat› parçac›k kirleticilerinin kaynaklar›n› dört s›n›fta tarif edebiliriz. 1. ‹malat kirleticileri; Sistemi oluflturan müstakil parçalar›n imalat› esnas›nda temizlenemeyen döküm kumu, talafll› imalat çapaklar›, parçalar›n depolanmas› için kullan›lan pas koruyucu kimyasallar›n temizlenemeyen bakiyeleri vs. 2. Hidrolik sistemin ilk montaj›nda oluflan kirlilik; kaynak cüruflar›, tafllama tafl› bakiyesi, montajda kullan›lan conta, teflon, s›zd›rmazl›k malzemeleri – kimyasallar›, tozlar, boyalar ve montaj ya¤›ndaki kat› parçac›klar 3. Çal›flma esnas›nda hidrolik sistem içinde has›l olan kirleticiler; hidrolik aksamlar›n her biri çal›flmalar› esnas›nda kat› parçac›klar üretir. Birbirlerine göre göreceli harekette bulunan metalik parçalar›n sürtünmesinden, yeni tak›lan parçalar›n al›flmas›ndan, s›zd›rmazl›k parçalar›n›n kimyasal ve mekanik afl›nmas›ndan oluflan parçac›klar. 4. Çal›flma ortam›ndan gelen parçac›klardan kaynaklanan kirlilik; tank kapa¤›ndan, havaland›rmalardan, d›fl ortama karfl› s›zd›rmazl›k sa¤layan keçelerin bulundu¤u yerden sisteme giren kirlerden, ar›za neticesi de¤ifltirilen hortumlardan gelen parçac›klar vs. Hidrolik sistemlerin sa¤l›kl› çal›flabilmeleri için oluflan tüm kirleticilerin sistemden sürekli ve istenilen tane büyüklü¤ünde filtrelenerek ayr›flt›r›lmas› gerekti¤i herkes taraf›ndan kabul görmüfltür. Günümüzde mo- 6 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ dern ifl makinalar›nda ekonomik ve verimli çal›flma gere¤i olarak hidrolik sistem bas›nçlar› artarken, kumanda sistemi elemanlar› daha karmafl›k yap›ya dönüflmekte, kumanda elemanlar›nda çal›flma toleranslar› daha da daralmaktad›r. Kumanda sistemlerinin hassaslaflmas› neticesinde hidrolik ya¤›n›n temizlilik gere¤i daha da artm›flt›r... Kullan›la gelen hat üstü filtreler (emme, bas›nç ve tank dönüfl filtreleri) ile 2 mikron mertebesinden daha düflük bir filtreleme sistem çal›flmas›n›n süreklili¤i aç›s›ndan mümkün olmamaktad›r. Bu nedenle silt (ince kum) olarak tabir edilen 2 mikrondan küçük parçac›klar sistemde kalmakta ve ya¤›n kimyasal yap›s›n› bozmaktad›r. Sistemdeki s›cakl›k de¤iflimleri neticesinde ise ortamda bulunan nem hidrolik tank›nda yo¤unlaflarak sisteme dahil olmaktad›r. Hidrokarbon bileflimi olan hidrolik ya¤a giren serbest su; hidrokarbonlardan beslenen virüs ve bakteriler için bir yaflam alan› teflkil eder. Virüs ve bakteriler hidrokarbon zincirlerini bozmakta ve oluflan koloniler ya¤ ile birlikte hareket ederek filtreleri t›kamaktad›r. Bak›r parçac›klar› ve su; hidrolik ya¤da Hat d›fl› filtre NAS 5 ISO 14/11 Modern hidrolik sistemin ihtiyac› katalitik tesir gösterek ya¤›n bozunmas›na sebebiyet verir. Hidrolik sistemlerin ikmalinde kullan›lacak ya¤›n rafineri ç›k›fl›ndaki temizlik derecesinin (ihtiva etti¤i kirlerin) servo ve oransal valflere uygun olmamas› da ayr› s›k›nt› kayna¤›d›r. Kestirme ak›fll› hat d›fl› filtre NAS 7 ISO 15/13 Yeni ya¤ 7 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Harici Filtreleme sek su tutma kabiliyetine sahiptirler. Baz› firmalarca selüloz ve sentetik malzemelerin kar›flt›r›l›p, disk fleklinde preslenmesinden oluflan filtrelerde vard›r. ‹malatç› firmalara göre dizayn ve mikron mertebeleri farkl›l›k gösterse de bu yeni sistem filtreleri genel s›n›flamas›nda 1. Hat d›fl› (off line)filtreler 2. Hat d›fl› kestirme ak›fll› (Bypass) filtreler olarak de¤erlendirece¤iz. Hat D›fl› (Off L›ne) Filtreler Harici filtreleme devresi flemas› Bu de¤erlendirmelerin neticesinde hidrolik filtre imalat› ile u¤raflan baz› firmalar›n gelifltirdi¤i yeni uygulamalar yayg›nlaflmaya bafllamaktad›r. Bu uygulamalar esas itibar› ile ilk olarak 1930’lu y›llarda motor ya¤ filtrelerinde kullan›lan bypass (kestirme) ak›fl filtrelerinin prensibinden yararlanmakt›r. Bu sistemlerde kullan›lan filtrelerde mikron mertebesi 0,5 mikrona kadar inmektedir. Bu mikron mertebele- Is›t›c›l› hat d›fl› filtre 8 rinde sistemdeki silt ve benzeri ince tanelerin filtrelenmeside mümkün olmaktad›r. Bu filtrelerin imalinde baz› uygulamalarda özel sar›m metodlar› ile sar›lm›fl selüloz filtreler kullan›l›r. Kat› parçac›klar›n yan› s›ra sistemde bulunan su da sistemden (absorbe edilir) so¤rulur. Filtre malzemesi olarak kullan›lan di¤er malzeme ise mikroglass olarak tan›mlanan cam elyafl›d›r. Bu filtrelerde yük- Tahrik motoru ile tümleflik bir pompa ve filtre/filtrelerden oluflan bir gruptur. Elektrikli veya hava tahrikli bir motor ile çal›flt›r›lan pompa hidrolik tank›ndan emdi¤i hidrolik ak›flkan› hassas filtrelerden geçirdikten sonra tanka geri gönderiri. Bu sistem makinan›n hidrolik sisteminin çal›flmad›¤› zamanlarda da kullan›l›r ve bu sistemin filtresi ana sistemden farkl› olarak de¤iflim keyfiyetine sahiptir. Gerek hat d›fl› filtrelere gerekse kestirme ak›fll› filtrelere çal›flma flartlar›n›n gerektirdirdi¤i hallerde özel su emici filtreler ön filtre olarak tak›labilir. Hat d›fl› filtrelerin so¤uk çal›flma hallerinin bulundu¤u çal›flma ortamlar›nda verimliliklerini artt›rmak için özel ›s›t›c›lar ile techiz edilmeside uygulamalarda rastlanmaktad›r. Bilindi¤i üzere ak›flkanlar›n düflük s›cakl›klarda viskoziteleri yüksek oldu¤u için filtrelenmeleri zorlafl- ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Nem Giderici Havaland›rma Filtreleri Hidrolik tanklar›n baz› özel uygulamalar d›fl›nda atmosfere aç›k olmalar› gereklili¤i bilinen bir husustur. Hidrolik ak›flkan›n çal›flma s›cakl›¤›na ulaflmas› için genleflmesi ve sonras›nda so¤umas› esnas›nda tanka hava girifl söz konusudur. Bu havan›n beraberinde getirdi¤i tozlar›n filtrelenmesi süzgeç tipi havaland›rmalar ile mümkündür. Fakat hava ile beraber gelen nemin sisteme girmesine mani olunamaz ise nemin yo¤uflmas›ndan oluflan su hidrolik ak›flkan› bozacakt›r. Bu nedenle tank havaland›rmalar›nda nem tutma özelli¤ine sahip özel havaland›rma (nefesliklerin) kullan›lmas› hidrolik sistemler için çok önemlidir. Nem giderici havaland›rmalarda kullan›lan nem tutucu malzemeler nemi emdiklerinde renk de¤iflimine u¤rarlar ve azami doygunlu¤a u¤rad›klar›nda de¤ifltirilmelidirler. maktad›r. Filtrelenebilir bir s›cakl›¤›n temin edilmesi için termostad kontrollü ›s›t›c›lar kullan›l›r. Ak›flkan termik bozunmaya ulaflmayaca¤› bir s›cakl›¤a kadar ›s›t›larak filtrelenme verimlili¤inde art›fl sa¤lan›rken, filtrenin bas›nça maruz kalmamas› sa¤lan›r. Hat D›fl› Kestirme Ak›fll› Filtreler Bu filtreler makine çal›flma özelli¤ine tesir etmeyecek yaklafl›k olarak % 10 mertebesindeki bir ya¤›n makine hidrolik sisteminden çekilerek filtreden geçirilmesinden sonra tekrar hidrolik tanka dönderilmesini sa¤larlar. Filtre malzemeleri harici hat filtreleri ile ayn› özelli¤e sahiptir. Sistem çal›flma bas›nc›n›n filtre bas›nç›ndan yüksek olmas› sebebi ile sistem ve filtre aras›nda bas›ç düflürme valf› konmas› gerekebilir. 10 Mustafa S‹LPA⁄AR Makina Mühendisi ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Siyah Yuvarla¤›n Köfleleri Bunun ad›na da ÇEVREC‹L‹K denildi ve ürünlerin üzerinde ÇEVREC‹, ÇEVREYE DOST gibi aç›klay›c›, yönlendirici hatta bilgilendirici ibareler kullan›ld›. Kazanma h›rs› (para ve yönetme gücü anlam›nda) sanayileflmeyi, sanayileflme de çevre kirlili¤ini getirdi, insanlar›n yaflanacak bir çevre kalmamas›n› fark etmesiyle di Çevre Bilinci oluflmaya bafllad›. Gidilecek, dünya ortam›n› sunan baflka gezegen de bulunamay›nca mecburen mevcudu koruma mücadelesi ön plana ç›kt›. 14 Dün, dünyay› bir flekilde kirletenler bugün, kirlili¤e savafl açt›lar, protokoller imzalad›lar. Sadece kendi ülkelerinde de¤il di¤er ülkelerdeki üretim yöntemlerine de müdahale etmeye bafllad›lar. Her fley daha temiz bir dünya için... Tükenen enerji kaynaklar› maliyetleri art›rd›, petrol fiyatlar› kontrol edilemez hal ald›, enerji kaynaklar›n›n h›zla tükenmesi yeni aray›fllar do¤urdu. Üretim yapan her sektör çevreyi kirletmemek veya çok daha az kirletmek ad›na dayan›lmaz hafiflikte ve hatta ola¤anüstü bir çal›flma, düzenleme ve yenilenme içine girdiler. ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Otomotiv önce yak›t çözümlerine yo¤unlaflt›. Dizel motor öne ç›kt›, üst performans seviyelerine ulaflt›. Karbüratörlü sistem yerini do¤al olarak enjeksiyon sistemine b›rakt›. Araç a¤›rl›klar› azalt›larak (hafif alafl›ml› parçalar hem hafif hem de geri dönüfltürülebilir motor bloklar›n›n bile üretilmesiyle) devam etti. Sadece daha küçük motorlarla daha fazla güç üretmeyi de¤il daha iyi yanmay› elde etmeye ve üretilen gücü daha az kay›pla ileri veya geri hareket enerjisi haline dönüfltürmeye bafllad›lar. Otomotiv endüstrisi “çevre dostu” ürünlere yöneldi. Geri dönüflüm sistemleri gelifltirildi, ya¤, akü, lastik gibi ürünlerin geri toplanarak tekrar de¤erlendirilme yollar› bulundu. Yeni enerji kaynaklar›n› araçlar›nda kullanmaya bafllad›lar. Günefl enerjili, Elektrikli, hidrojenli, biodizelli, at›k ya¤l›….öncü modelleri üretilmeye devam ediliyor. Türkiye de bu de¤iflimlerden ayr› kalamazd›. Dizel motor seçene¤i sat›fl rakamlar›nda belirgin pay almaya bafllad›. Çevre bilinci yükselmeye, ilgili kanuni düzenlemeler de hayat›m›za girmeye bafllad›. Ya¤, akü gibi ürünler için geri dönüflüm sistemleri lasti¤e oranla daha h›zl› oluflturuldu. Bu aray›fllar içerisinde tabii ki otomotivin vazgeçilmez ürünü lastik endüstrisi de katk› ve çözüm çal›flmalar›ndan geri kalmad›. Energy, Eco, Fuel Saver, Green… gibi isimlerle piyasaya yuvarlanma veya dönme direnci standart lastiklerden daha düflük lastikleri sundular. Çok geliflmifl ürün Araflt›rma ve Gelifltirme gücüyle, üretimde kulland›¤› yüksek teknolojilerle lastik endüstrisi bu alanda da h›zla ve aktif kat›l›mla ön plana ç›kt›. Peki tüm bu yap›lanlar yeterli mi? Çok pahal› ve sürekli gelifltirmeye aç›k, sab›r gerektiren bu inan›lmaz derecedeki zorlu ve uzun soluklu koflu tam hedefine ulaflt› m›? Kesinlikle hay›r! Daha keflfedilecek çok yöntem, sistem veya uygulama var. Sadece bir hat›rlatma bile bize olay›n boyutlar›n› alg›layabilmek için yeterli olacakt›r. Depoya konan yak›t›n yaklafl›k %13 kadarl›k bir bölümü arac› yolda ilerletmek için kullan›l›r! Akl›m›za gelen ilk soru do¤rudur. O halde “ %87’si ne oluyor?” Çok detayl› incelemeden ziyade, genel anlamda bir arac›n deposundaki yak›t›n sahip oldu¤u enerjinin: • Yaklafl›k %60’› motor sürtünmesine, pompalama kay›plar›na ve kaybedilen ›s›ya, • Yaklafl›k % 5 civar› aktarma organlar›nda sürtünme esnas›nda oluflan kay›plar›na, • Yaklafl›k %2’si klima ve di¤er sistemler gibi yararl› aksesuarlara, • Yaklafl›k % 20’si rölentide (boflta) çal›flmaya, (özellikle ilk çal›flt›rmada motor ›s›nmas› için ve flehir içi kullan›mlardaki dur - kalk, s›k beklemeler (trafik ›fl›klar›, yaya geçiflleri, trafi¤in durmas›) harcan›yor. Günümüzde modern içten yanmal› motorlar bile yak›ttaki enerjinin sadece üçte birini yararl› bir ifle dönüfltürmektedir. Kalan enerjiyse ›s›, hareketli parçalar›n sürtünmesi, motordan içeri giren ve d›flar› ç›kan havan›n yaratt›¤› sürtünme fleklinde kaybedilmektedir. Fizik kanunlar› tüm bu kay›plar›n bütünüyle ortadan kalkmas›na asla izin vermez! Çünkü Is› enerjisini %100 verimle mekanik enerjiye dönüfltürmek termodinami¤in ikinci yasas›na (Entropi yasas›) ayk›r›d›r. Entropi; Fizikte, bir sistemin mekanik ifle çevrilemeyecek termal enerjisini temsil eden termodinamik birim olarak bilinir. Ço¤unlukla bir sistemdeki rastgelelik ve düzensizlik olarak ifade edilir. Otomotiv ve ba¤l› sektörler bu kay›plar› olabildi¤ince aza indirmek için tabir yerindeyse “hummal›” bir çal›flma içindeler. Güvenlikten kay›p vermeden bunu gerçeklefltirmek ise dayan›lmaz hafiflikte bir çal›flma gerektirir. Genel bir yaklafl›mla flehir içi kullan›mda h›zlanma en önemli ihtiyaçt›r ve bunu yuvarlanma direnci ve hava sürtünmesi takip eder. fiehir d›fl› yüksek h›zda kullan›mdaysa, bu s›ra tersine döner ve hava sürtünmesi en önemli etken olur. Arac›n fleklinin hava içinde sürtünmesini düflürecek biçimde tasarlanmas› (aerodinamik) ve yüksek dayan›ma sahip hafif metallerin kullan›lmas›yla araç a¤›rl›¤›n›n azalt›lmas› yan›nda geliflmifl lastik tasar›mlar›yla yuvarlanma direncinin azalt›lmas› sonucunda yaklafl›k %30’ oran›nda enerji tasarrufu sa¤lanmas› olas›d›r. Bu durumda; motorda üretilen bu enerjinin kay›p olarak atmosfere b›rak›ld›¤› –üstte s›ralanan- bu alanlar›n her biri yak›t ekonomisini gelifltirmek için büyük bir f›rsat, ayn› zamanda da ifltah kabartan bir “Pazar” olarak önümüzde duruyor. Do¤al enerji kaynaklar›n›n h›zla tükenme e¤ilimine girmesi Lastik Magazin ekibi olarak bizim de yüre¤imizi s›zlat›yor. Böylesine önemli ancak nedense fazla bilinmeyen ve anlat›lmayan, sadece baz› kaynaklarda k›sa tan›m› yap›l›p geçilen bu giz’i, dilimizin döndü¤ünce sizlere sunman›n, onurunu yafl›yoruz. Dilerseniz önce “Yuvarlanma veya Dönme Direnci” nedir? Nas›l oluflur? Konular›n› bir anlayal›m. 15 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ yu araflt›ran di¤erleri taraf›ndan da do¤rulanarak; lastik ve yol yüzeyi tutunmas›, yap›flmas›, aerodinamik çekme kuvveti, yol deformasyonu (flekil de¤ifltirme), hava yol kaynakl› titreflimler gibi etkilerin asla lastiklerin histerisizi (bask› uyguland›¤›nda flekil de¤ifltirmesi ve serbest kald›¤›nda ilk flekline dönmesi) kadar öneme sahip olmad›¤›n› ispatlad›lar. Yuvarlanma veya Dönme Direnci nedir? Serbest yuvarlanan bir lastik düflünelim. Tekerlek torku s›f›ra eflittir ve tekerle¤in dengeli haraket edebilmesi için yer ile temas etti¤i noktadan, bir kuvvet etki etmek zorundad›r. ‹flte bu yatay kuvvete yuvarlanma direnç kuvveti denir. Bu kuvvetin normal yüke oran›na da yuvarlanma direnç katsay›s› denir. Bafllang›ç araflt›rmalar›, toplam araç enerji tüketiminin % 4 – 7’sinin otomobilin lastiklerinden kaynakland›¤›n› ortaya ç›kard›. Çok kaba anlat›mla depomuza koydu¤umuz 50 Lt yak›t›n 2 – 3,5Lt’si lastikler taraf›ndan bofla harcan›yor. Is› veya ses enerjisi olarak kaybolup gidiyor. Oran›n büyüklü¤ü lastik üreticisi firmalar› önce kay›plar›n nereden ve nas›l olufltu¤unu do¤ru ölçen test cihazlar›, similasyon teknikleri, kar›fl›mlar…ortaya ç›karmaya ve sonras›nda do¤al olarak daha az enerji israf eden lastikler üretmeye yönlendirdi. Lasti¤in enerji kaybetmesi konusunda yap›lan çal›flmalar; 18.YY’da, Coulomb dönemine kadar gider. Coulomb önce, -ispats›z olarak“dönmeye karfl› direnç, dönen cismin yenmesi gereken yüzey olumsuzluklar›ndan kaynaklan›r” tezini ortaya att›. Deneysel çal›flmalarla, yuvarlanma direnç kuvvetinin dönen cismin çap›ndan ba¤›ms›z oldu¤unu ve sadece dönen cismin yap›sal özelli¤i ve yüzeyin özelliklerinden kaynakland›¤›n› ispat etti. Reynolds’›n 1876 y›l›nda yuvarlanma direnciyle ilgili araflt›rmalar›n› yay›nlayana kadar Coulomb’un ifadeleri de¤iflmeden kald›. Reynolds; yüzeyin sert ve pürüzlü olmas›n›n harakete bir direnç oluflturdu¤unu kabul ediyor, ancak baflka bir direnç kayna¤›n›n özelliklede yuvarlanan cisimde veya yol yü- 16 zeyinde ya da her ikisinde de (e¤er esnek bir maddeden yap›ld›larsa) var oldu¤unu aç›klad›. Metal bir silindirin kauçuk bir yüzeyde serbest yuvarland›¤›nda, her bir turda, çevresinden daha k›sa mesafe yol ald›¤›n› gözlemledi. O; bu fark›, silindirle kauçuk yüzey aras›ndaki kayma olarak yorumlad›. Dönme esnas›ndaki kay›p, yüzeylerin temas etti¤i alanda kaymas› sonucunda oluflur aç›klamas›na yönlendi. Bu tez, o dönem için büyüleyiciydi. Yüzeyi ya¤layarak gözlemlerine devam etti. Yol yüzeyini ya¤laman›n dönme esnas›nda oluflan kayb› kayda de¤er bir flekilde düflürmedi¤ini gözlemleme gerçe¤i onu oldukça flafl›rtt›. Oysaki sürtünen yüzeylerin kaymas›ndan oluflan kay›plar gerçekten düflürülmüfldü. 1956 Y›l›nda Reynolds’un bulgular›, tezleri çürütüldü. Cambridge Üniversitesinden Bowden ve Tabor metal silindir üzerine küçük bir delik açarak, deli¤in kenarlar›n› boyayarak ve onu kauçuk bir yüzey üzerinde yuvarlayarak bir deney yapt›lar. Deneysel sonuç gösterdiki; silindirdeki kenarlar› boyanm›fl deli¤in do¤al kauçuk yüzey üzerindeki izi dairesel yerine oval (eliptik) bir flekildeydi ve kenar çizgileri mükemmeldi. Böylece fliflirilmifl bir lasti¤in flekil de¤ifltirmesi esnas›nda oluflan kayb›n kayma esnas›nda oluflan kay›ptan çok daha yüksek oldu¤u sonucuna ulafl›ld›. Bu bulgular ayn› konu- Araç alt›ndaki lastik, sert bir zemin üzerinde yuvarlanmaya bafllad›¤› zaman, lasti¤in karkas yap›s› yer ile temas etti¤i alanda flekil de¤ifltirir. Çünkü lasti¤in tafl›mas› gereken yük, çok genel anlamda, dikey olarak lasti¤i yola do¤ru bast›r›r. Yere temas alan›nda -zemin sert oldu¤undan- lasti¤in yere de¤en bölümü, yani taban›, dairesel fleklini kaybederek geçici de olsa düz konuma gelir. Yanaklar d›fla do¤ru esnerken lasti¤in taban› düzleflir ve yere temas eden alanda, sürücünün hissedemedi¤i oranlarda, kayma oluflur. Yüklü yar›çap ile serbest yar›çap aras›nda fark oluflur. Bu fark ne kadar yüksekse lastik yere temas eden alanda o oranda fazla kaymak zorunda kal›r. Lasti¤in yere temas ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ eden bölümleriyle temas etmeyen bölümleri aras›nda h›z fark› oluflur. Serbest bölgeler h›zl› dönerken (aç›sal h›z›n etkisi) yere temas eden bölgeler daha yavafl dönmek zorunda kal›r. ‹flte tam bu esnada kayma olur. Bu tip kaymalar arac›n her h›z›nda vard›r. Gelelim tekrar lastikteki flekil de¤ifltirme eylemine. fiekil de¤ifltirme sonucu lasti¤in hareket yönündeki normal bas›nç, hareket yönünün tersindeki di¤er taraftaki bas›nçtan yüksek olur. Lasti¤in yere temas etti¤i alan› - haraket yönüne dik olarakikiye böldü¤ümüzde ön ve arka alanlarda farkl› etkiler yaflan›r. Yani normal bas›nç merkezi lastik ekseninden hareket yönüne do¤ru bir miktar kayar (bak›n›z çizim 1’deki k›rm›z› toplar, ön taraftan arakaya do¤ru gidildikçe küçülüyor). fiekil de¤ifltiren lastik sanki bir tümse¤i ç›k›yor gibi zorlan›r. Karl› veya kumlu zeminlerde gördü¤ümüz gibi lastik gömülemez ve haraket etmesi için flekil de¤ifltirmesi gerekir. Bu arada tüketici ›srarla “lastik yumuflak olsun” der. Sert zeminlerdeki yuvarlanma direncinin ana kayna¤› yuvarlanma s›ras›nda lasti¤in karkas yap›s›ndaki flekil degifliminden kaynaklanan ve bir flekilde tüm lasti¤i çevreleyen flekil de¤iflikli¤idir (histerisis). Di¤er bir deyiflle lasti¤e döndürmek için verdi¤imiz enerjinin tamam› dönme olay› için kullan›lamaz ve bir k›sm› bu flekil de¤iflikli¤i esnas›nda ›s›, ses.. enerjilerine dönüflür. Yerle temas› kesen her bir bölüm ilk fleklini almak için (dairesel konuma gelmek için) yeniden esner. Düzleflen bölümlerin yapt›¤› sal›n›m her bir bölümde eflit güçlerde de¤ildir. H›z art›kça sal›n›m fliddeti de artar. H›z art›r›lmaya devam edilirse lastik tamamiyle - çevresel olarak- sal›n›m, titreflim içindedir ve hem iç ›s› hem de iç bas›nç h›zla artar, hasarlanmaya do¤ru yönlenir. H›zlanmaya devam edilirse, bir süre sonra hasarlanma, e¤er durulamaz/durulmazsa sonucunda parçalanma kaç›n›lmaz olur. Neden lasti¤in üzerinde yük ve h›zla ilgili de¤erler vard›r? Neden tüm lastik üreticileri fliflirme bas›nçlar› konusunda sürekli uyar›da bulunur? Bunun yan› s›ra kaymadan dolay› lastik ile yol aras›ndaki sürtünme, lasti¤in içindeki s›k›flt›r›lm›fl havan›n dönmeye olan direnci ve lastik ile kendisi çevreleyen hava aras›nda oluflan fan etkisi yuvarlanma direncinin ikincil kaynaklar›d›r. Mekanikte sürtünme en önemli rolü üstlenir. Hem endüstri hem de laboratuar çal›flmalar›nda üstesinden gelmesi en zor problemi oluflturur. Sürtünme; bir objenin, di¤er objeye temas›na ba¤l› olarak yuvarlanmaya, dönmeye, kaymaya veya akmaya olan tepkisidir, direnmesidir. Yuvarlanma veya dönme direnci; bir yüzeyin di¤er yüzey üzerinde yuvarlanmas› veya dönmesi esnas›nda oluflan küçük girinti, oyuk (flekil de¤ifliklikleri) nedeniyle oluflur. Tekerlek, silindir ve kürelerle ilgili karmafl›k sürtünme kuvvetlerinin ard›nda bu temel anlay›fl yatar. Sürtünme kuvvetinin hiç mi faydas› yok? Tekerle¤in ideal durumunda oluflan kuvvetleri tan›yal›m önce. Kusursuz bir dönme veya yuvarlanma hareketi durumunda yuvarlanmaya bafllamas›, yön de¤ifltirmesi ve durmas› için sürtünme kaç›n›lmazd›r. fiekilde, harekete bafllamak (ilk hareketi vermek) ve belirli h›zda “v” kalmas›n› sa¤lamak için gerekli olan sürtünme kuvvetine “f “ dikkat edelim. Tekerle¤in kusursuz bir dönme veya yuvarlanma hareketi durumunda, sürtünme, tekerle¤in yol yüzeyine tutunmas›n› ve kaymay› durdurmas›n› sa¤lar. Araç patinaja veya kaymaya bafllad›¤›nda, eylemi durdurmak için sürtünme kuvveti devreye girer. Tekerlekler kusursuz yuvarlanma eylemine geçene kadar etkili bir rol oynar. Sürtünme kuvveti “f” tekerle¤i yavafllatmak için gereklidir ve aç›sal h›z› “w” düflürmek e¤iliminde olan bir tork (dönme momenti, dönmeyi oluflturan kuvvet) üretir. Bu konumda; normal ve yerçekimiyle ilgili kuvvetler, dönme merkezi yönünde oldu¤undan kayda de¤er bir etki oluflturmazlar. Bununla birlikte, tekerlek kusursuz dönme hareketine ulaflt›¤›nda ve sabit aç›sal ve do¤rusal h›za geldi¤inde yüzey benzer etkisizli¤i göstermeyecektir. Sabit h›zda; sadece paralel hareket için, “s›f›r”a yak›n sürtünme oluflur. Ancak, içinde a¤›rl›k merkezinin hareket yönünde h›zlanma olan her durum için, sürtünme asla s›f›r de¤ildir. Tekerle¤in bir yokufltan, meyilli yoldan afla¤› yuvarlan›rken içinde bulundu¤u koflullar gibi. E¤er dönme, tekerle¤in a¤›rl›k merkezine çok yak›n bir yerde gerçeklefliyorsa, bu durumda, sürtünme kuvveti, tekerle¤in h›zlanma veya yavafllamas›na ba¤l› olarak aç›sal h›z› yavafllatmak ve art›rmak için bir tork (dönmeyi oluflturan kuvvet) oluflturacakt›r. Yüzeyin e¤imine ba¤l› olarak, sürtünme, hareketin tersi veya hareketle ayn› yönde olur. Yokufl yukar› ç›karken hareket yönünün tersi yönde, inerken ise hareket yönüyle ayn› yönde sürtünme kuvveti oluflur. Kusursuz dönme hareketi esnas›nda ne kayma ne de patinaj vard›r. Kayma ve patinaj olmad›¤›ndan yere temas eden noktalar›n h›z› ve hareketi de¤iflmez. Bu durumda sürtünme kuvveti s›f›rd›r. Böylece tekerlek sabit bir h›zla yuvarlanmaya, dönmeye devam edecektir. H›z = Tekerle¤in yar›çap› x aç›sal h›z. Gerçekte tekerlek dönerken belirli esneme özelliklerine ba¤l› olarak, hem lastik hem de yol yüzeyi flekil de¤ifltirecektir. Yere temas noktalar›nda tekerlek düzleflirken ayn› zamanda biraz çukurlafl›r. Normal kuvvet; tekerlek merkezinin tam alt›ndaki noktadan ziyade, yere temas eden alana yay›l›r. 17 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Yuvarlanma veya dönme direnci lasti¤in merkezinde ve yere temas yüzeyine paralel oluflur. Burada yüzeyin e¤imi ne olurda olsun yuvarlanma direnç kuvvetinin yönü düzdür, paraleldir. Sonuçta meydana gelen sürtünme kuvveti aç›sal h›z›n etkisiyle geridedir. Bu da lasti¤in ileri do¤ru hareket h›z›n› azalt›r. K›saca, enerji kayb›n›n temel nedeni iki yüzeyin birbirine bast›r›lmas› ve serbest b›rak›lmas›d›r. a. Esnemeyen (rijit) tekerlek – esnemeyen zemin, yol (demiryolu tafl›mac›l›¤›) Yap›lan deneysel çal›flmalar 125 - 150 km/saat h›zlar› aras›nda oluflan yuvarlanma direncinin %90 - 95’i lasti¤in yap›sal flekil de¤ifltirmesinden, %2 - 10’u lastik ile zemin aras›ndaki sürtünmeden ve %1,5 – 3,5’inin de hava direncinden kaynakland›¤›n› ortaya ç›karm›flt›r. d. Esneyen tekerlek - esnemeyen zemin, yol (otomobil, kamyon, otobüs - asfalt zemin) Yap›sal flekil de¤ifltirme üzerine yap›lan deneysel çal›flmalarda Radyal lastikteki yap›sal histerisislerin (flekil de¤ifltirme) %73’ünün lastik desenini oluflturan difllerden, %13’ünün yanak bölgesinden, %12’sinin omuz k›sm›ndan ve %2’sinin de topuk bölgesinden kaynakland›¤› belirlenmifltir. Yuvarlanma veya dönme direnci yol ile tekerle¤in de¤iflik durumlar› için ayr› ayr› incelenir. b. Esnemeyen (rijit) tekerlek – esneyen zemin, yol (toprak yol üzerinde eski tip at, öküz arabas›, ka¤n›) c. Esneyen tekerlek - flekil de¤ifltirebilen yol (ifl makinalar› - yumuflak toprak, çamurlu zemin) Lastik yap›s›n›n, yanak yüksekli¤inin, deseni oluflturan difllerin büyüklü¤ü ve lastik dönüfl yönüne göre konumland›r›lmalar›n›n yuvarlanma veya dönme direncine etkisi. Lastik radyal ve çapraz katl› (piyasa tan›m› bezli) olmak üzere iki tipte üretilir. Yap›lan ölçümler radyal lastiklerin yuvarlanma direnç katsay›lar›n›n çapraz katl›lara göre oldukça iyi oldu¤unu göstermifltir. Günümüzde otomobillerde kullan›lan lastiklerin neredeyse tamam›, a¤›r vas›ta lastiklerinin de oldukça büyük bir bölümü radyal lastiktir. Lasti¤in üretim tipinin yan›nda difl kal›nl›¤›, difl flekli, yanak kal›nl›¤›, yanak geniflli¤i ve yüksekli¤i de yuvarlanma direncini etkiler. Lasti¤in difllerinin ve yana¤›n›n kal›nl›¤› flekil de¤ifltirmeyi ve kesintisiz yere temas› zorlaflt›rd›¤›ndan yuvarlanma veya dönme direncini art›r›r. Lasti¤in yanak yüksekl¤inin azalt›lmas› yuvarlanma veya dönme direncini düflürür, çünkü flekil de¤ifltiren malzeme miktar› azal›r. Bu da daha az enerji kayb› demektir. Lasti¤in difl fleklinin ve lastik dönüfl yönüne göre diziliminin çok belirgin bir ölçütü yoktur. Difller lastik dönüfl yönüne ne kadar dik aç›yla dizilirse o denli zor döner bu da dönme veya yuvarlanma direncinde ve üretilen seste artma demektir. Yuvarlanma veya dönme direncini etkileyen di¤er bir yap›sal nitelik te lasti¤in içinde kullan›lan kauçuk kar›fl›mlar›d›r. Günümüzde lastik ana malzemesi olarak en çok kullan›lan kar›fl›m sentetik kauçuktur. Sentetik kauçu¤un yuvarlan- 18 ma direnci do¤al kauçuktan daha yüksektir. ‹lk bak›flta bu olumsuz gibi gözüküyor, fakat do¤al kauçu¤un afl›nma direncinin düflüklü¤ü ve fiyat›n›n yüksekli¤i yayg›n olarak kullan›m›n› azaltm›flt›r. SAE J1269 (Otomotiv Mühemdisleri Birli¤i) taraf›ndan yap›lan çal›flmalar, sentetik kauçu¤un yuvarlanma direncinin do¤al kauçuktan 1.06 kat daha yüksek oldu¤unu göstermifltir. Lasti¤in kauçuk kar›fl›mlar›n›n yan›nda içindeki tekstil, çelik oran› da yuvarlanma veya dönme direncini etkiler. Lasti¤in taban› ne kadar kal›n olursa yuvarlanma veya dönme direnci de o kadar artar. Avrupadaki yuvarlanma direnci testleri ISO 8767’ye göre yap›l›r. Yol yüzeyi Sert ve düzgün yüzeylerdeki yuvarlanma direnci bozuk yol flartlar›na göre oldukça düflüktür. Yumuflak yüzeylerde yuvarlanma direncinin artmas›n›n sebebi lastik temas alan›ndaki normal bas›nc›n daha da öne kaymas›d›r, yani lastik zemine batma oran›na göre küçük bir tümse¤i geçiyormufl gibi davran›r. Yumuflak zeminlerde çal›flacak tafl›tlar›n lastiklerinin zemine batma miktar› yani normal bas›nç fliddeti,azalt›lmal›d›r. Bunu sa¤layabilmek için daha genifl lastikler kullan›labilece¤i gibi, lasti¤in fliflirme bas›nc› azalt›larak temas alan› art›r›labilir. Lasti¤in ›slak veya karl› yollardaki davran›fl› da yumuflak zemindekine benzemektedir, yani bu flartlar alt›nda da yuvarlanma direnci artmaktad›r. Lastik fiiflirme Bas›nc› Lastik fliflirme bas›nc› direkt olarak lasti¤in esnekli¤i ile ilgilidir. Yolun yumuflakl›¤›na göre, fliflirme bas›nc›n›n yuvarlanma direncine olan etkisi de farkl›d›r. Sert zeminlerde fliflirme bas›nc›n›n yüksek olmas› yuvarlanma direncini düflürür. Bunun sebebi yüksek bas›nçta lasti¤in flekil de¤ifltirmesinin yani yap›sal histerisislerinin azalmas›d›r. SAE’nin bu konu ile ilgili yapt›¤› çal›flmalar fliflirme bas›nc›n›n çapraz katl› lastiklerin yuvarlanma dirençleri üzerinde - radyal yap›l› lastiklerden - daha etkili oldu¤unu göstermifltir. Örne¤in radyal lasti¤in fliflirme bas›nc›n› yar›ya indirdi¤imizde yuvarlan- ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ ma direnci 1.27 kat›na ç›kmas›na karfl›n çapraz katl›da bu oran 1.92 dir. Kum gibi yumuflak zeminlerde lastik fliflirme bas›nc›n›n art›r›lmas› zemine batma miktar›n› art›raca¤› için yuvarlanma direncini art›r›r. Buna karfl›n lastik fliflirme bas›nc›n›n azalt›lmas› yap›sal histerisisleri art›raca¤› için yumuflak zeminlerde lastik fliflirme bas›nc›n›n uygun bir de¤eri vard›r. Bu de¤er, batmaya karfl› yap›lan ifl ve yap›sal histerisislerden dolay› kaybolan ifllerin toplam›n›n en az oldu¤u noktad›r. Lasti¤in ilk flekil de¤ifltirme esnas›nda harcad›¤› enerji, eski konumuna gelmek için harcad›¤›ndan fazlad›r. Fazla esneyip zor ilk fleklini alan malzemeler (örn; kauçuk) az esneyip h›zl› ilk fleklini alan malzemelere (metal) göre daha yüksek dönme veya yuvarlanma direncine sahiptir. Silika da h›zl› ilk fleklini alan bir bilefliktir. Taban kauçuk kar›fl›m›nda karbon siyah› yerine dolgu malzemesi olarak kullan›l›r. Silika veya silan’›n kullan›m›yla yuvarlanma direnci %20’ye yak›n düfltü. Bir hat›rlatma: Yuvarlanma veya dönme direncindeki %10’luk düflüfl araç yak›t sarfiyat›n› yaklafl›k %2 azalt›r. Tutunmada kay›plar yaflatmadan, güvenli¤i tehlikeye atmadan dönme veya yuvarlanma direncinin düflmesine yard›mc› olur. 20 H›z H›z›n art›fl› ile lasti¤in flekil de¤ifltirmesi için gerekli ifl ve lasti¤in yap›s›ndaki titreflimler artt›¤› için lasti¤in yuvarlanma veya dönme direnci de artar. Hat›rlatal›m; lastik ilk hali daire biçimindedir, araç alt›nda yükün etkisiyle yanaklar esner, yere temas eden alan düzleflir. Düflük h›zlarda lasti¤in ilk fleklini almas› çok kolay olur. Yere temas eden ve düzleflen bölüm yerle temas› kestikten sonra h›zla dairesel konuma gelmek için esner. H›z art›rmaya devam edilirse lastik ilk haline gelemeden temas etmeye zorlan›r. Bu da fazladan dönmeye direnmedir. Radyal lasti¤in yuvarlanma direncinin h›z ile artmas› çapraz katl› lasti¤e oranla daha düflüktür. Sonuçta verdikleri tepki ayn› fliddetleri fakl›d›r. Yük Lasti¤in üzerine düflen yük ne kadar artarsa lastik de daha genifl alanlarda çal›flmaya zorlan›r. Yanaklardan daha fazla esner, yere temas eden alanda oluflan düzleflme daha genifl alana yay›l›r. fiekil de¤ifltiren alan yerle temas› kestikten sonra dairesel konuma gelmek için daha fazla enerji harcar. Bu sayede iç ›s›, dolay›s›yla iç bas›nç artar. Yük artt›kça buna paralel olarak fliflirme bas›nc› da artmal›d›r veya h›z düflürülmelidir. Lasti¤in tasar›m›nda, çal›flma flartlar›ndaki parametrelerin çoklu¤u ve bunlar›n oluflturdu¤u kompleks iliflki yüzünden, lasti¤in yuvarlanma direncini veren analitik bir formülün ç›kar›lmas› neredeyse imkans›zd›r. Bu yüzden lastik yuvarlanma direci ile ilgili hesaplar tamamen deneysel verilere dayanmaktad›r. SAE lastik yuvarlanma direncinin ölçülmesi ile ilgili baz› prosedürler ortaya koymufltur. Bu prosedürlerin uygulanmas› sonucu elde edilen deneysel verilerle deneye dayal› formüller oluflturul- ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ mufltur. Bu formüller baz› parametrelerin sabit tutuldu¤u kabulü ile ortaya ç›km›flt›r. Örne¤in yük ve lastik fliflirme bas›nc› sabit gibi. Çal›flma S›cakl›¤› Lasti¤in çal›flma s›cakl›¤› yuvarlanma direncini iki yönde etkiler. Bunlardan birincisi lasti¤in içindeki havan›n s›cakl›¤›n›n de¤iflimiyle fliflirme bas›nc›n›n de¤iflmesi, ikincisi ise lastik malzemesinin s›cakl›¤›n›n de¤iflimi ile malzemenin kat›l›¤›n›n, sertli¤inin yani yap›sal histerisisinin de¤iflimidir. Ortam S›cakl›¤› Lastik araç alt›nda dönerken kendini saran hava içindedir. Ortam olarak tan›mlayaca¤›m›z bu havan›n s›cakl›¤› da lasti¤in yuvarlanma veya dönme direncini etkiler. Lasti¤in yere temas eden bölgesine bakt›¤›m›zda de¤iflik aç›, kal›nl›k, derinlik ve uzunlukta kanallar görürüz. Bunlar›n amac› sadece su tahliyesi içindir demek bilgi eksikli¤idir. Bunlar, lasti¤in göze hofl görünmesini sa¤larken ayn› zamanda lasti¤in ›s› tahliyesinde de temel rolü üstlenirler. Ne kadar fazla hava kanallar aras›nda dolafl›rsa lastik o denli çabuk ortam s›cakl›¤›na döner, so¤ur. Bu tüm lastikler için geçerlidir. Lastik dönerken yukar›da belirtti¤imiz nedenlerden dolay› ›s› üretir. Bu ›s›n›n belirli s›n›rlarda kalmas› gerekir. Üst s›n›rlarda iç ›s›s› yükselmifl bir lastik; e¤er kendisini çevreleyen, saran ortama ›s›s›n›n bir bölümünü aktaramazsa, ken- 22 dine zarar verir. Yaz›n, yüklü veya otoyolda araç kullan›mlar›nda, bu olas›klar› en alt düzeyde tutmak için, lastik fliflirme bas›nçlar› art›r›lmal›d›r. Genelde, araç üreticisi firmalar, “konfor” endiflesiyle olsa gerek, fliflirme bas›nc›n› de¤ifltirmeyi önermiyorlar. Buradaki amaç yaklafl›k %8 - 10’dur. Afl›r› yüksek fliflirme bas›nc› aç›sal h›z› ve yere temas eden alanda artan kaymay› getirece¤inden, yuvarlanma veya dönme direncini belirgin oranda düflürmez. K›smen sürüfl güvenli¤i tehlikeye girerken yak›t sarfiyat›ndaki kazanç ise minimum düzeyde kal›r. Lastik Çap› Lastik çap›n›n sert yüzeylerde dönme veya yuvarlanma direncine çok az etkisi vard›r. fiekil de¤ifltiren alan oran› çok daha önemlidir. Zemin kumlu veya toprak ise çap büyüdükçe dönme veya yuvarlanma direnci de artar. Lasti¤in orijinal difl derinli¤inden 2mm’ye inene kadar geçirdi¤i süreçte, göreceli olarak yuvarlanma veya dönme direnci %20 civar›na kadar azal›r. Bu; genelde, lasti¤in toplam a¤›rl›¤›n›n azalmas› ve yere temas eden kauçuk kar›fl›m›n›n sertleflerek daha az hareket etmesiyle aç›klanabilir. Is›nan, so¤uyan, günefl ›fl›nlar›n›n olumsuz etkisi ozon’a maruz kalan, yol yüzeyindeki çeflitli petrol türevi ürünlerle (ya¤, mazot, solvent…) temas eden, oksijen etkisiyle yafllanan kar›fl›m›n ilk konumu koruma- s› çok zordur. Bunun yan›nda, yeni bir lasti¤in bir tam turda ald›¤› mesafeyle, afl›nm›fl bir lasti¤in ald›¤› mesafe ayn› de¤ildir. Yeni lastikle afl›nm›fl lasti¤in ölçü, yük, h›z ve fliflirme bas›nc› gibi her fleyi ayn› olmas›na karfl›n bu sonuç kaç›n›lmazd›r. Araçlar Orijinal Ekipman (O E) lastiklerin teknik de¤erlerine göre ayarlan›rlar ve kilometre sayac› bu de¤erleri temel alarak de¤er gösterir. Lastik teknik de¤erlerindeki de¤iflme kilometre sayaç de¤erlerine yans›r. Gerçek h›z›n›zla, kilometre sayac›n›z›n gösterdi¤i h›z aras›nda fark oluflur. H›z de¤iflimleri (azaltma, ço¤altma, ani, göreceli) Belirtilen bu hareket biçimleri esnas›nda tekerlerin tafl›d›klar› yükler ayn› dingilde de olsa genelde de¤ifliklik gösterir. Amortisörlerin etkili çal›flma oranlar›, araç a¤›rl›k merkezindeki de¤ifliklikler, yol yüzeyi…nedeniyle detayda tekerlekler ayn› yükü tafl›yamazlar. Her bir tekerlek, farkl› yük ve çal›flma koflulunda, farkl› tepkiler gösterece¤inden, farkl› yuvarlanma direç de¤eri verecektir. H›z art›r›l›rken oluflan yuvarlanma veya dönme direnci h›z azalt›rken oluflan dirençten çok daha yüksektir. ‹MMB Notu: Dergimizin 18. say›s›nda konu ile ilgili farkl› bir yaz› yay›nlanm›flt›r. Kaynak: Lastik Magasin fiubat 2009 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ 1. Girifl Maden ‹flletmelerinde ve inflaat flantiyelerinde karfl›lafl›lan en büyük sorunlardan biri de silo ve ambarlarda ve tumbalarda meydana gelen t›kanmalard›r. Tesis kapasitesi ne kadar büyük olursa olsun üretim miktar›n› etkileyen, bu t›kan›kl›klar ve malzemenin tumbadan geçifl h›z›d›r. Malzeme ›slak veya nemli oldu¤u zaman, bu t›kan›kl›klar kaç›n›lmazd›r. Silo, bunker, tank ve tumbalarda çok s›k meydana gelen, üretimi ve çal›flmay› önemli bir biçimde aksatan bu ak›fl zorluklar›na ve sorunlar›na çare bulmak üzere çeflitli çal›flmalar ve araflt›rmalar yap›lm›fl ve baz› yöntem ve ayg›tlar gelifltirilmifltir. Bu yaz›da bunlar incelenmeye çal›fl›lm›fl ve somut uygulama olanaklar› önerilmifltir. Ça¤dafl yöntemlerle bu sorunlara büyük ölçüde çözüm bulmak mümkündür. 2. Tumbalarda Malzeme Ak›fl›n› (Geçiflini) Sa¤lay›c› Sistemler Lavvar, kriblaj, cevher haz›rlama, k›rma eleme vb. gibi tesislerde karfl›lafl›lan en önemli sorunlardan ve darbo¤azlardan biri de tumbada ›zgara üzerine dökülen malzemenin yeterince ve gerekti¤i süratle afla¤›ya geçirilememesidir. Bu yüzden önemli üretim aksakl›klar› oluflmakta ve geleneksel yöntemlerle bu sorun adeta kangren olmaktad›r. Dolay›s›yla üzerinde titizlikle durulmas› gereken konulardan biridir. 2.1. Geleneksel Yöntemler 2.1.1. Kazma, Balyoz-Sivriç ve Kürek Yöntemi Ülkemizde en çok kullan›lan yöntemdir. Kazma ve sivriçlerle ›zgara üstüne ç›kan iflçiler, dökülen malzemeyi ›zgaradan afla¤›ya geçirmeye çal›fl›rlar. Tamamen iflçinin fiziksel gücüne daya- 26 nan bu yöntem, ifli çok iyi izleme ve denetim gerektirir. Çünkü tesisin tam kapasite ile çal›flabilmesi tumbada çal›flan iflçinin inisiyatifine ve çal›flma temposuna ba¤l›d›r. Ayr›ca, iflçi ›zgara üzerinde çal›flt›¤› için emniyet yönünden sak›ncal›d›r. ‹flçi ›zgara üstünde çal›flt›¤›ndan fazla güvenli de¤ildir. Ülkemizde, bu yöntem de yayg›n olarak kullan›lmaktad›r. 2.2. Modern Yöntemler 2.1.2. Kompresör ve K›r›c› 2.2.1. Backhoe Kepçeler, Tabanca Yöntemi Yükleyiciler ve Klemfleller Tumbaya dökülen malzeme, ellerinde bas›nçl› hava tabancalar›yla ›zgara üstüne ç›kan iflçilerce k›r›l›p afla¤›ya geçirilmeye çal›fl›l›r. K›r›c› tabancalar, seyyar veya sabit kompresörlerle üretilen bas›nçl› havayla çal›fl›r. Bu yöntem, birincisine göre biraz daha ileri bir yöntem olmas›na karfl›n, kazmay› tamamen devreden ç›karamaz ve gene iflçi yo¤un bir yöntemdir. Her ne kadar son y›llarda tumbalarda k›rma ve geçirme ifllemlerinde, backhoe, yükleyici ve klemfleI gibi ifl makinalar› kullan›lmaya bafllanm›flsada; bu makinalar aslen bu ifl için dizayn edilmediklerinden hem ›zgaralar› tahrip etmekte, hem de amaçlar› d›fl›nda kullan›ld›klar›ndan çok s›k ar›za yapmaktad›rlar. Maden ‹flletmelerinde ve inflaat flantiyelerinde karfl›lafl›lan en büyük sorunlardan biri de silo ve ambarlarda ve tumbalarda meydana gelen t›kanmalard›r. Tesis kapasitesi ne kadar büyük olursa olsun üretim miktar›n› etkileyen, bu t›kan›kl›klar ve malzemenin tumbadan geçifl h›z›d›r. ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ 2.2.2. Pnömatik ve Hidrolik Impaktörler Bu ifl için gelifltirilmifl ve dizayn edilmifl olan impaktörler, tumbalarda k›rma, geçirme ve ak›flkanl›k sa¤lama ifllerinde baflar›yla kullan›lmaktad›rlar. Bu makinalar›n tumbalara sabit monte edilebilen cinsleri oldu¤u gibi, seyyar olanlarda vard›r. Bu, makinalar›n bomlar› hidrolik kumanda sayesinde üstün hareket yetene¤ine sahip olup; kullanma yerine ve amac›na göre çeflitli k›rma ve kar›flt›rma uçlar› tak›labilmektedir (fiekil 1,2). Impaktörler hidrolik ekskavatörlere ve backhoe’ lara tak›labildi¤i gibi, aynca ba¤›ms›z üniteler halinde de çal›flt›r›labilmektedirler. Lastik tekerlekli olanlar›, ocaklarda dinamitlemeden ç›kan iri bloklar› parçalama, betonlar› k›rma, vb. gibi ifllerde de kolayl›kla kullan›labilmektedir. impaktör ›zgara üzerindeki iri malzeme parçalar›n› k›r›p, kar›flt›r›p afla¤› geçirdi¤i gibi, bom ulafl›m yetene¤i sayesinde silo içindeki t›kan›kl›klar› da açabilmektedir (fiekil 1). fiekil 1. ‹mpaktör k›r›c›n›n bom ulafl›m yetenekleri Bu makinalar tumba iflçilerinin yerini almakta, iflçilik, zaman ve malzeme kay›plar›ndan büyük tasarruf sa¤lamaktad›r. Tumba üzerinde çal›flan kimse bulunmad›¤› için ifl kazalar› azalmakta, tesislerin tam kapasite ile çal›flmas› tumba iflçilerinin inisiyatifine, çal›flma tempolar›na ve verimliliklerine ba¤l› kalmamaktad›r. fiekil 2. ‹mpaktör uc çeflitleri ve impaktörün dikey düzlem içinde devinim yetene¤i 27 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ fiekil 3. Silo ve bunkerlerde karfl›lafl›lan tipik t›kanma ve daralma örnekleri 3. S›lo Ve Bunkerlerde Ak›fl Sa¤lay›c› Sistemler 3.2.2. Yüksek Bas›nçl› Suyla T›kan›kl›klar›n Giderilmesi 3.1. Girifl Silo ve bunker t›kan›kl›klar›, pratikte karfl›lafl›lan en önemli sorunlardand›r. Özellikle agrega , kömür v.b. malzeme bunkerlerinde, ocak içî ve k›fl koflullar›ndan dolay›, malzeme nemli ve sulu geldi¤i anlarda t›kanmalar pek çok olur. Sorun kronikleflerek, üretimi aksat›r duruma gelir. 3.1.1. Silo ve Bunkerlerde Karfl›lafl›lan Tipik T›kan›kl›k Türleri Silolarda en s›k karfl›lafl›lan t›kan›kl›k, malzemenin silo duvar›na yap›flarak silonun yararl› hacmini küçültmesi biçiminde olan›d›r (fiekil 3-a). Birçok malzeme, silo ortas›nda köprü oluflturma özeli¤indedir. Oluflan bu köprülenme, silonun ‹yice t›kanmas›na yol açar (fiekil 3-b). Di¤er t›kanma biçimleri fiekil 3’de gösterilmifltir. 3.2. Geleneksel Yöntemler 3.2.1. ‹nsan Gücüyle T›kan›kl›klar›n Giderilmesi ‹flçiler kazma, balyoz ve demir çubuklarla t›kan›kl›klar› açmaya çal›fl›rlar. Bu flekilde geçici süre ak›fl sa¤lanabilir; bîr süre sonra, silo gene daral›r ve t›kan›r. Bu yol zaman al›c› olup, ciddi kazalara da yol açabilir. Bu yöntem, ülkemizde yayg›n olarak kullan›lmaktad›r. Silo ve bunker içine adam indirip kazd›r›lmakta ya da uzun demir çubuklarla ›zgara üzerinden silodaki t›kan›kl›k flifllenmektedir. Saçtan yap›lm›fl silolarda ise, silonun belirli yerlerinde aç›lan deliklerden, demîr çubuklarla t›kanan k›s›m aç›lmaya çal›fl›lmaktad›r. 28 Birinci yöntem kadar yayg›n de¤ildir. T›kan›kl›klar yüksek bas›nçl› su ‹le aç›lmaya çal›fl›l›r. Bas›nçl› su, malzemeyi al›p götürerek silonun içini tamamen temizleyip y›kar. Zaman al›c› olmas›, sudan etkilenen malzemelerde kullan›lamamas›, bak›m sorunlar› yaratmas›, k›fl aylar›nda donmay› art›rmas› ve hatta baz› durumlarda malzemede bloklaflmay› art›r›c› olmas› gibi nedenlerden ötürü uygulama alan› s›n›rl›d›r. çevre ›s›s›,sertlik, parça biçimi. Malzemenin ak›c›l›¤›n› etkileyen en önemli faktör, malzemenin toz mu yoksa parça halinde mi oldu¤udur. fiayet malzeme 200 mefl elekten geçiyorsa, toz halinde say›l›r. Parçal› malzemelerin ak›c›l›¤›n› etkileyen faktörlerden en önemlisi malzemenin yüzey alan› ve y›¤›n halde yo¤unlu¤udur. Toz halindeki malzemelerin ak›flkanl›¤› ise, daha ziyade, kohezyon, da¤›labilirlik (dispersibilitiy), düflme aç›s›, fark aç›s› gibi özellikleri taraf›ndan etkilenir. Günümüzde yap›lan araflt›rmalar ve deneysel çal›flmalar, silo ve bunker dizayn›nda büyük ilerlemeler kaydetmifltir. Malzemenin ak›fl özellikleri, silo ve bunker biçimi ve geometrisi, malzemenin silodan boflalma h›z›, silo a¤›z aç›kl›¤›, vb. hep gözönünde tutulmas› gereken hususlard›r. Ayr›ca, küçük ölçekli silo ve bunker modelleriyle labaratuvar çal›flmas› yapmak daha iyi bir çizim için gereklidir. Bilimsel verilere göre yap›lan bir silonun, t›kan›kl›klar› yüzde yüz olmasa bile büyük ölçüde azaltaca¤› bir gerçektir. 3.2.3. Dinamitleme ile 3.3.2. Silo ve Bunker ‹ç Yüzeyini Tutuklu¤un Giderilmesi Kaygan Astarla Kaplamak Baz› çok kötü t›kanmalarda, silonun dinamitleme ‹le aç›lmas› yoluna gidilir. Malzeme içine aç›lan deliklere konulan dinamit, patlad›¤›nda s›k›flm›fl malzemeyi gevfleterek açar ve ak›fl sa¤layabilir. Bu yöntemin de sak›ncal› yönleri mevcuttur. Siloya hasar verebilir, silo içindeki malzemeyi tutuflturabilir, malzeme g›da maddesi ise onu zehirleyebilir. 3.3. Modern Yöntemler 3.3.1. Silo ve Bunker Dizayn›n› Ak›fl Sa¤lay›c› Biçimde Yapmak Silo ve bunker dizayn›nda, malzemenin ak›c›l›¤›n› etkileyen faktörlerin gözönüne al›nmas› gerekmektedir. Sözgelimi, malzemenin ak›c›l›¤›n› etkileyen faktörlerden baz›lar› flunlard›r: Adhezyon, ak›fl aç›s›, kohezyon, s›k›flt›r›labilirlik, higroskopiktik, nem yüzdesi, parça büyüklü¤ü, yo¤unluk, yüzey alan›, y›¤›n halde yo¤unluk, malzeme ve Silo ve bunkerlerde karfl›lafl›lan kronik t›kanmalara (fiekil 3) karfl› al›nan yayg›n bir önlem de, bunlar›n iç yüzeyini kaygan astarla kaplamakt›r. Astar olarak paslanmaz çelik, alüminyum ya da özel plastik levhalar kullan›l›r. Bu tür astarlama kömür, linyit, cevher ve döküm kumu haz›rlama tesislerinde ve tanecikli tar›msal ürün silolar›nda uygulanmaktad›r. Hatta, tafl›mac›l›k ve madencilikte kullan›lan araç ve damperli kamyonlar›n kasalar›nda bile kullan›lan›m alan› bulmaktad›r. Bu yöntemi de uygulamadan önce esasl› bir inceleme, araflt›rma ve hatta model çal›flma yapmak gereklidir. Astarlanacak silonun geometrisi, silodaki malzemenin ak›fl özellikleri, vb. gibi verilerin ‹ncelenip de¤erlendirilmesi gerekir. Astarlama, bu de¤erlendirmelere göre yap›lmal›d›r. Yoksa astarlama daha kötü sonuç da verebilir, örne¤in, astar yüzeyi malzemeyi afla¤›ya do¤ru daha fazla kayd›raca¤›ndan, t›kanma daha da fliddetli olabilir. Yeni ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ fiekil 4. Hava floku toplar›n›n silolarda yerlefltirilece¤i kritik noktalar Zelanda Kömür Araflt›rma Kurumu, model çapta kömür silolar›yla yapt›¤› bir araflt›rmada, tüm iç yüzeyi astarla kaplanm›fl silolarda kubbelenme ve köprülerime t›kanmas›n›n daha fazla ve daha fliddetli bir biçimde olufltu¤unu gözlemifltir. Sözgelimi, kare kesitli bunkerlerde, yaln›zca birbirine komflu iki yüzeyin astarlanmas› daha baflar›l› sonuç vermifltir. Oysa, dört yüzey de astarland›¤›nda malzemede gerekli ak›c›l›k sa¤lanamam›flt›r. 3.3.3 Silo ve Bunkerlerde Bas›nçl› Hava fiokuyla Ak›fl Sa¤lama Ak›fl› zor y›¤›n malzemelerin, silo ve bunkerlerden kolay geçiflini sa¤lamak üzere gelifltirilmifl en yeni yöntemlerden biri olup, endüstride baflar›yla kullan›lmaktad›r. Bu yöntemde, belirli bir hacim ‹çerisine s›k›flt›r›lan bas›nçl› hava, aniden t›kan›kl›k yapan kesime boflalt›l›r. Bu flok malzemeyi gevfletip açar ve siloda ak›c›l›k sa¤lar (fiekil 4). Hava floku toplar›n›n çal›flma ilkesi fiekil 5’de çizgisel olarak gösterilmifltir. Hava floku toplar›, her türlü silo ve bun- fiekil 5: Yüksek bas›nç hava floku toplar›n›n çal›flma ilkesi kere d›fltan tak›labilmektedir. Bunlar›n silo ve bunkerlerde yerlefltirilece¤i kritik noktalar, fiekil 4’de görülmektedir. Bu sistem, ilk kez 1938 y›llar›nda yeralt› kömür ocaklar›nda, yüksek bas›nçl› flokla kömür gevfletme ifllerinde kullan›lmak üzere gelifltirilmiflti. Bu yöntem 1965 y›llar›ndan sonra yerüstünde silo ve bunkerlerde de denenmeye bafllad› ve baflar›l› da oldu. O günden bugüne, deneyimlerle daha da geliflip günümüzdeki mükemmel düzeyine ulaflt›. Bugün, her türlü silo, bunker, ambar, tank ve benzeri yerlerde baflar›yla kullan›lmakta ve y›¤›n malzemelere ak›fl sa¤- fiekil 6. Tamamen t›kanm›fl bir siloda hava floku toplar›n›n atefllenme s›ralar› 29 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ fiekil 8. Aeratörle ak›c›l›k sa¤lanm›fl silo 3.3.4. Silo ve Bunkerlerde Aeratör ile Ak›fl Sa¤lama fiekil 7. Hava floku toplar›n›n büyük silo ve bunkerlerde kullan›lma olanaklar› ve bir siloda toplar›n atefllenme s›ralar›. lamaktad›r. Silo tank ve bunkerler hangi biçimde ve hangi malzemeden yap›lm›fl olursa olsunlar, bas›nçl› hava toplar›, bunlara kolayl›kla monte edilebilir. Bas›nçl› hava floku yöntemi, uygulamada her türlü y›¤›n malzemeye ak›fl sa¤layabilmektedir. Endüstride ve tar›mda baflar›yla uygulanm›fl oldu¤u malzemelerden bir k›sm› flöyledir: Linyit, kömür, kok, bak›r cevheri, yapay gübre, ö¤ütülmüfl jips, demir peletleri, ö¤ütülmüfl kireçtafl›, çimento, nikel cevheri, toz soda, sodyum borat, kereste talafllar›, testere talafl›, çinko cevheri konsantresi, kum, toprak, kil, granule tuz, tanecikli tar›m ürünleri, nemli kalsit, fleker, pelet halinde hayvan yemleri, karbon siyah›, tebeflir, diatomlu toprak, termik külleri, grafit, talk pudras› vb. Bas›nçl› hava toplar›n›n standart bas›nçl› hava sistemi olan tesislerde çal›flabilen tipleri yan›nda, yüksek bas›nçl› hava sistemiyle çal›flanlar› da vard›r. 30 Aeratörler, kuru ve ince ö¤ütülmüfl malzemelere, hangi silo ve bunkerde olurlarsa olsunlar, pozitiv ak›fl sa¤larlar. Tüm kuru ve ince malzemelerdeki ak›fl sorunlar›, s›k›flma yüzünden oluflur. Silodaki bu ince malzeme içine düflük bas›nçl› hava verilecek olursa, malzeme silo içinden su gibi h›zl› ve tekdüze akar. Bu yöntemle silo ve bunkerierdeki t›kanma ve daralmalar, yüksek bir bas›nca ya da güce gerek duyulmadan giderilir. fiekil 8, aeratör uygulanm›fl bir siloyu, fiekil 9, ise bir aeratörün yap›s›n› göstermektedir. Aeratör, bir taraftan hava girifli bulunan bir hava odac›¤›d›r. Hava kirifli ve odac›k, hava da¤›l›m›na engel olmayacak biçimde yerlefltirilmifl olan koruyucu fiekil 10. Aeratörlerin silo ve bunkerlerde tipik olarak yerlefltirildikleri yerler fiekil 9. Bir aeratörün yap›s› kirifllerle güçlendirilmifltir. Odac›k, çelik elek telleriyle örtülmüfltür. Bu elek telleri, iki adet olup, aralar›nda pamuk ya da cam yünü vard›r. Cam yününün görevi, havay› da¤›tmaktad›r. Aeratörler; a¤›r ifl koflullar›na dayanacak biçimde yap›lm›fllard›r, bu yüzden malzeme a¤›rl›¤›ndan, malzeme çarpmalar›ndan k›r›lmazlar. Aeratörler havan›n eflit da¤›l›m›n› ve eflit kullan›m›n› sa¤larlar. Yöntem, özellikle, tane büyüklü¤ü 60 mefl veya daha küçük ve nem yüzdesi % 3 veya daha düflük olan malzemelere kolayca uygulanabilmektedir. Bu ayg›tlar, kireç, Portland çimentosu, karbon siyah›, diatom lu toprak, kimyasal maddeler, ö¤ütülmüfl maddeler, un, jips, uçucu kül, sabun tozlar›, bentonit, testere talafl›, deterjanlar, vb. gibi maddelerde baflar›yla ak›c›l›k sa¤lamaktad›rlar. Aeratörlere ve- fiekil 11. Aeratörün boyutlar›ve silo duvar›na ba¤lanmas› ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ fiekil 12. Silo ve bunker titrefltiricisinin çal›flma ilkesi fl›, fleker, vb. gibi ak›c›l›¤› zor maddelerde bile baflar› sa¤lamaktad›r. Bu titrefltiriciler, mekanik s›k›flma, adhezyon ve kohezyon yüzünden silolarda serbest biçimde akamayan her türlü malzemeye pozitif ve sürekli bir ak›c›l›k sa¤lar. Bu aktivatörler genellikle 0.90 m x 3.00 m. çaplar›nda olup, ç›k›fl a¤z› geniflletilmifl eski, yeni silo ve bunkerlere tak›labilirler. Sürekli ve sessiz çal›fl›rlar ve çok az bak›m gerektirirler. 3.3.6. Silo ve Bunkerler ‹çinde rilecek hava, kuru ve temiz olmal›d›r. Bu havan›n, düflük bas›nçl› üfleçlerce (blover) sa¤lanmas› uygundur. Ancak, tesislerde mevcut bas›nçl› havadan da yararlan›labilir; bu durumda, bas›nç 0.21 - 0.35 Kg/cm2’ye düflürülmeli ve hava, neminden ar›nd›r›lmal›d›r. Bu sistem, genellikle, 0.21 - 0.35 Kg/cm2 (35 psî) bas›nçl› havayla çal›fl›r ve aeratör bafl›na 0.18-0.21 m3/dak. (6.5- 7.5 cmf) hava tüketir. Aeratörlerin silo ve bunkerlere yerlefltirilme durumlar› fiekil 10’da gösterilmifltir. Bunlar silolara, genellikle, dört dizi halinde tak›l›rlar ve her dizi içindeki aeratörler 30-40 cm aral›klarla yerlefltiri lirler. Koni, silindir ve piramit biçimli silolarda, bu dizilerin konumlar› fiekil 10’da görüldü¤ü gibidir. fiayet, piramit biçimli silolarda köflelerde de malzeme devinîmsizli¤i varsa, birer dizide köflelere yerlefltirilir. Silonun ç›k›fl kesimindeki aeratörlerin, birbirine daha yak›n aral›klarla yerlefltirilmesi daha iyi sonuç vermektedir. fiayet, malzemenin siloda uzun bir süre bekletilmesi veya tafl›ma s›ras›nda s›k›flmas› söz konusu ise, aeratörlerin 30 cm aral›klarla tak›lmas› sal›k verilmektedir. Önceden saptanan aral›klarla silo duvar›na 1,11 cm (7/16 inç) çap›nda delikler delinir; bu deliklerden özel tank nipeli geçirilip, kilitleme somunu tak›l›r. Aeratörlerin pozitiv ve tekdüze ak›fl sa¤lamalar›, sessiz ve düflük enerji ile çal›flmalar›, silo biçimine uyma kolayl›klar›, ilk yat›r›m ve bak›m masraflar›n›n çok düflük olmas› gibi di¤er sistemlere göre üstün yanlar› vard›r. 32 3.3.5. Silo ve Bunkerlerde Titrefltirici Ayg›tla Ak›fl Sa¤lama Ak›fl sorunlar›n›n ço¤u, malzemenin silo ve bunker ç›k›fl a¤z›na do¤ru e¤imli bir biçimde daralmas›ndan do¤ar. Daralan bu kesimde malzeme s›k›fl›p kal›r. fiekil 12’de görüldü¤ü gibi bu yöntemde, silonun daral›p s›k›flan bu kesimi kald›r›larak yerine titrefltirici ayg›t (aktivatör) yerlefltirilmifltir. Titrefltirici ayg›t, koni, silindir ve piramit biçimli çelik veya beton silolara kolayca tak›lab‹lecek biçimde yap›lm›flt›r. Titreflimin silo ve gövdesine geçmesini önlemek için, ba¤lant› yerlerine sars›nt› emici özel lastik k›s›mlar konulmufltur. D›flbükey diyafram, ç›k›fl a¤z› üzerinde bulunur ve silo ‹çindeki malzemenin a¤›rl›¤›n› tafl›r. Çal›flma s›ras›nda titreflim üretici (vibrator), güçlü yatay darbeler üreterek tüm sistemi, d›flbükey diyafram levhas›n› ve silo içindeki malzemeyi titrefltirir. fiekil 12 ’de görüldü¤ü gibi aktivatör içine gelen malzeme, güçlü yatay darbeleri güçlü dikey darbecikleri (impuls) haline dönüfltürür. Bu dikey darbecikler, silonun en üst kesimlerine de¤in ulaflarak siloda t›kanmay› ve daralmay› önler. Bu ilkeyle çal›flan titrefltiriciler, haz›rlanm›fl döküm kumu, titanyum, odun tala- Ask›da Titrefltirilen Elemanlarla Ak›fl Sa¤lama Yap›lan araflt›rmalar, silo ve bunkerler içine sark›t›lan çeflitli biçim ve boyutlardaki titreflen çubuk öbeklerinin de, silolarda ak›c›l›k sa¤lad›¤›n› göstermifltir. Bu yöntemde, yaln›zca çubuklar titreflmekte, malzeme ve silonun kendisi titrefltirilmeden ak›c›l›k sa¤lanm›fl olmaktad›r; bu yöntemin en iyi yan› da budur. Yeni Zelanda’da P.A. Toynbee taraf›ndan yap›lan çal›flmalar, bu çubuklar›n fiekil 14’de görüldü¤ü gibi öbekler haline getirilip titrefltirilmesinin çok daha baflar›l› oldu¤unu göstermifltir. Sark›t›lan bu çubuk öbeklerinin alt uçlar›, silo ç›k›fl a¤z›n›n çok yak›n›na kadar gelmelidir. Çubuk öbeklerinin biçim ve boyutlar›n›n silo malzeme ç›k›fl a¤z› biçimine uygun olmas› gerekmektedir. Deney evinde, 0.64 cm(1/4 ‹nç) çapl› çelik çubuklarla yap›lan denemelerde, çubuklar dikey olarak tîtrefltirildiklerinde daha iyi sonuç al›nm›flt›r. Bu deneylerde, 1400 devir/dakika titreflim frekans› ve 0,476 cm (3/16 inç) titreflim genli¤i kullan›lm›flt›r. Titreflimli çubuklar yöntemi, ucuz ve etkili bir yöntem olup, astarlama sistemi ‹le birlikte uyguland›¤›nda daha da ‹yi sonuç vermektedir. fiekil 13. Siloya monte edilmifl bir aktivatör ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ fiekil 14. Silolarda ak›fl sa¤lay›c› titreflim çubuk guruplar› 3.3.7. Silo ve Bunkerlerde Fanl› Sistemle Ak›fl Sa¤lama Bu sistem, silo ve bunkelerde, düzgün, darbesiz ve kontrollü bir malzeme ak›fl› sa¤lamaktad›r. Barit, alumina, bak›r cevheri konsantresi, demir cevheri konsantresi, tüvenan kömür, y›kanm›fl kömür, termik santral pulverize kömürü, amonyum nitrat, amonyum sülfat, bentonit, boraks, tebeflir, kil, çak›l, testere ve marangoz talafl› gibi birçok malzemeye ak›c›l›k vermektedir. Sistem, fiekil 15’de görüldü¤ü gibi sabit ak›fl konisi, döner besleme b›ça¤› (besleme fan›) ve sabit taban plakas›ndan oluflur. Ak›fl konisine gelen malze- fiekil 16. Fanl› sistemde b›çak dönüfl h›z› ile kapasitenin de¤iflimi me, taban plakas› üzerine dökülür. Koni alt›ndaki S/Z biçimli döner b›çak, yap›l›fl biçiminden dolay›, plaka üzerine dökülen malzemeyi çevreden merkeze al›r; bu ak›fl sürekli ve tekdüzedir. Ak›fl konisinin konumu ve döner b›ça¤›n biçim ve yap›s› sayesinde ak›fl h›z› kontrollü ve pozitiftir. Bu yöntemde, ak›fl konisi döner b›çak ile birlikte silodaki malzemenin çevresel bir biçimde akmas›n› ve boflalmas›n› sa¤lar. S/Z b›ça¤›, malzemeyi yatay düzlem içinde d›flar›dan içeriye do¤ru süpürür ve silo ç›k›fl a¤z›ndan d›flar› atar. Gene, S/Z b›ça¤›n›n biçim ve yap›s› malzemenin ufalan›p küçüfmesini önler. Fanl› sistem, ak›c›l›¤› zor malzemelerin, silo ve bunkerlerden ak›t›lmas›nda kullan›l›r. Eski ve yeni silolara kolayl›kla tak›labilir. Bu yöntemde, malzeme ak›fl kapasitesi S/Z b›ça¤›n›n dönüfl h›z›na ba¤l›d›r. Dönüfl h›z› artt›kça, ak›fl miktar› da artar (fiekil 16). 3.3.8. Silo ve Bunkerlerde Bileflik Sistemlerle Ak›fl Sa¤lama Çal›flma yerinin koflullar›na ve özelliklerine göre, yukar›da sözü edilen yöntemlerden biri ya da birkaç› birlikte kullan›labilir. Böylece, en güç sorunlara bile çözüm bulunabildi¤i gibi, çeflitli yöntemlerin üstün yanlanndan da yararlanm›fl olunur. fiekil 17. Fanl› ak›fl sa¤lay›c› sistemin yap›s› ve siloya tak›lm›fl hali fiekil 15. Fanl› ak›fl sa¤lay›c› sistemin çal›flma ilkesi 34 Metin ÖZDO⁄AN Maden Yüksek Mühendisi ‹deal Makina ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Makinalarda Risk De¤erlendirmesi-1 Farkl› tipteki birçok makina tafl›ma, devreye alma, normal kullan›m ve bak›m s›ras›nda insanlar için ciddi bir risk unsuru haline geliyor. Risk yönetimi hem birçok yönetim sistemi standard›nda hem de projelerin fizibilitesi ve finansman›nda önemli araçlardan birisidir 36 AB ürün mevzuat›n›n temelinde insan güvenli¤i ve sa¤l›¤›, evcil hayvanlara ve çevreye zarar vermeme konsepti yatmaktad›r. Bu amaçla haz›rlanan tüm yeni yaklafl›m yönetmelikleri temel sa¤l›k ve güvenlik gereksinimleri ile flekillendirilmifltir. Böylece minimum sa¤l›k ve emniyet flartlar›n› sa¤layan her ürünün uygunlu¤u varsay›l›r. dartlar›na entegre hale gelmektedir. Daha önceleri EN 1050 standard› ile tan›mlanan makinalardaki risk de¤erlendirme standard› de¤iflerek EN ISO 14121-1 standard› AB taraf›ndan kabul edilmifl ve harmonizasyon sürecini tamamlam›flt›r. Risk yönetimi hem birçok yönetim sistemi standard›nda hem de projelerin fizibilitesi ve finansman›nda önemli araçlardan birisidir. 1. Makinan›n kullan›m amac› ve s›n›rlar› Farkl› tipteki birçok makina tafl›ma, devreye alma, normal kullan›m ve bak›m s›ras›nda insanlar için ciddi bir risk unsuru haline geliyor. Risk de¤erlendirme ise insanlar›n herhangi bir kaza ile karfl›laflmamas› için risklerin belirlenmesi, ortadan kald›rmak ya da minimize etmek için al›nan önlem ve güvenlik sistemlerinin seçilmesi aflamalar›n› kapsar. 4. Güç kayna¤› ile ilgili bilgi Makina emniyeti yönetmeli¤i revizyonu 29 Aral›k 2009’da gerçekleflecektir. Bunun yan› s›ra EN normlar› da ISO stan- Makinalarda risk de¤erlendirmesi yap›labilmesi için afla¤›daki bilgilere ihtiyaç vard›r: 2. Makinan›n kullan›m ömrü 3. Makina ile ilgili çizimler 5. Makinada daha önce ortaya ç›kan olay ya da kaza hakk›nda bilgi 6. Sa¤l›¤a zarar veren potansiyel durumlar. 7. Farkl› makinalarda ayn› tehlikenin oluflturdu¤u durumlar hakk›nda bilgiler Makina imalatç›s› tasar›m aflamas›nda Makina Emniyeti Yönetmeli¤i EK 1.1.2 maddesine göre bir risk de¤erlendirme yapmal› ve bunun ile ilgili kay›tlar› teknik dosyas›nda muhafaza etmelidir. Bunun ile ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Risk de¤erlendirme süreci bir ekip taraf›ndan gerçeklefltirilmelidir. Bu ekipte Ar-Ge, üretim, kalite kontrol, sat›nalma gibi bölümlerden kifliler bulunur. Bu ekip bir beyin f›rt›nas› ile makinada öngörülebilir kayda de¤er tüm tehlikelerin bertaraf› ya da azalt›lmas› yönünde önemli çal›flmalar yaparlar. ilgili olarak temel makina standartlar› kullan›lmaktad›r. Bunlar EN ISO 12100-1, EN ISO 12100-2, EN ISO 14121-1, EN ISO 13849-1 v.s. gibi standartlard›r. EN ISO 14121-1 standard› makinalardaki risk de¤erlendirme konseptini ve yorumlanmas›n› anlatmaktad›r. Daha önce uygulamada olan EN 1050 standard›n›n yerini alarak uluslararas› bir standart statüsüne gelmifltir. Risk de¤erlendirme ak›fl flemas› afla¤›daki gibi özetlenebilir (Bkz. fiekil 1). fiekil 1: Risk de¤erlendirme ak›fl flemas› Risk de¤erlendirme süreci bir ekip taraf›ndan gerçeklefltirilmelidir. Bu ekipte Ar-Ge, üretim, kalite kontrol, sat›nalma gibi bölümlerden kifliler bulunur. Bu ekip bir beyin f›rt›nas› ile makinada öngörülebilir kayda de¤er tüm tehlikelerin bertaraf› ya da azalt›lmas› yönünde önemli çal›flmalar yaparlar. E¤er makina ile ilgili spesifik Tip C standard› mevcut ise tehlike tan›mlar› ve önlem önerileri bu standart içinde yer almaktad›r. Böyle bir standard›n bulunmas› durumunda rehber olarak bu standart dikkate al›n›r ve bir risk de¤erlendirme kayd› oluflturulur. Spesifik makina standard› bulunmamas› durumunda makinan›n yönetmeli¤in EK I’inde yer alan temel sa¤l›k ve güvenlik gereklerinin karfl›lanmas› için tehlike tan›mlamas› ve analizi yap›larak risk de¤erlendirmesi yürütülür. Risk de¤erlendirmesi, yaflayan, yani revizyona aç›k bir dokümand›r. Yeni tasar›m ya da gelifltirme faaliyetlerinde, mevzuat de¤iflikliklerinde, uygulamadaki güvenli¤i etkileyecek durumlarda gözden geçirilerek güncellenir. Al›nmas› gereken önlemler al›n›r ve kayda ifllenir. Risk de¤erlendirme kayd›nda ekiptekilerin isimleri, raporun onay›, yap›ld›¤› makina ile ilgili teknik bilgiler, tarih, revizyon durumu, al›nan önlemler ve art›k riskler ve sonuç-de¤erlendirme vs. gibi bilgiler yer al›r. Yandaki flekilde mevcut risklerin fliddetinin kullan›c› ve imalatç›n›n alm›fl oldu¤u önlemler ile azalt›lmas› ile ilgili bilgiler verilmifltir. 38 fiekil 2: Kullan›c› ve üreticinin ald›¤› önlemlerin risk de¤erine etkisi Murat Gülen Endüstriyel Hizmetler Op. Koord. (Ürün Belgelendirme) SGS ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Hafif yap›l› çipli akülerle; kapasite düflüklü¤ü sorunu ortadan kalk›yor ve akünün flarj durumu her an kontrol alt›nda tutuluyor. Ak›ll› Aküler ‹flbafl›nda Aküler de elektronik sistemler ile biliflim teknolojilerindeki geliflmelerden paylar›n› almaya bafllad›lar. iQ Power flirketinin gelifltirdi¤i yeni araç aküleri %25 daha hafif, daha az kurflun içeriyor ve içerisindeki çip sayesinde klasik akülere göre etkileyici üstünlüklere sahip. iQ Power’›n yeni çipli araç aküsü daha az kurfluna ihtiyaç duyuyor. Bu sayede araç aküsünün a¤›rl›¤› dörtte bir oran›nda azal›yor. Günümüzün araçlar›nda güvenlik ve konfor donan›mlar› artt›. Çevreci hale gelen ticari veya binek tafl›tlar›, iterek çal›flt›rma, basit müdahalelerle yola devam›n› sa¤lama dönemi geride kald›. Becerikli ve cefakar, kuvvetli ve dayan›kl› ticari araç sürücü profili de yeni nesil araçlarla birlikte yerini, ekonomik ve güvenli sürüfl e¤itimi alm›fl, arac›na düzenli bak›m yapt›ran sürücülere b›rakt›. Tüm bu de¤iflimin temelinde; elektrik, elektronik, elektromekanik ve bilgisayar sistemleri ile yaz›l›mlar var. Elektronik sistemlerin baz›lar› konta¤› çevirdi¤imizde devreye girerken, baz›lar› sadece uykuya dal›yor. Kumandal› bir kap›n›n gönderilen sinyalle aç›lmas›ndan, motorun çal›flmas› için gereken yak›t›n püskürtülmesine kadar birçok ifl, elektronik sistemler taraf›ndan gerçeklefltiriyor. Buna karfl›l›k farlar›n aç›k unutulmas› veya sistemde oluflan bir kaçak nedeniyle akünün boflalmas› ise feleketin ve yüksek maliyetlerin bafllang›c›n› oluflturuyor. Daha az a¤›rl›k ve daha az karbondioksit iQ Power flirketinin çipli aküler› otomobillerde 6 kg, kamyonlarda ise 20 kg, a¤›rl›ktan tasarruf edilmesini sa¤l›yor. Ortalamada 10 kg daha az a¤›rl›k, gidilen kilometre bafl›na 2 gram daha az karbondioksit emisyonu ç›kmas› demek. Aachen RWTH Enstitüsü, bu emisyon de¤eriyle birlikte ayr›ca 100 kilometrelik bir mesafede tam olarak 0.08 litrelik bir yak›t tasarrufunun sa¤land›¤›n› belirtiyor. ADAC (Alman Otomobil Klubü) istatistiklerine göre, yolda kalma sebepleri aras›nda, geçti¤imiz y›l otomobil elektroni¤i ve özellikle de aküler %38 ile en üst s›ralarda yer al›yor. Bunun nedeni; akünün gün geçtikçe daha fazla say›da elektrikli ekipman, alet ve ölçüm sistemini besliyor olmas›. Artan ekipman ve sistemler, akü flarj›n›n daha çabuk bitmesine neden olabiliyor. Uzun süreli park yap›lmas› durumunda akünün devreden ç›kar›lmas› da sistemlere zarar verebiliyor veya sistemlerin yeniden ayarlanmas›n› gerektiriyor. Bu durumlara ba¤l› olarak akülerde de yenileflme, gelifltirme ve iyilefltirmelere ihtiyaç olufltu. Yeni aküler Yenilikçi akü gelifltirmede en h›zl› davranan firma Alman iQ Power AG flirketi ile Levo AG flirketi oldu. Bu iki firman›n iflbirli¤i ile MagiQ aküleri üretilmeye baflland›. Akü kapasitesinin sürekli olmas›n› sa¤lamaya yönelik çok kapsaml› önlemlerin bulundu¤u yeni akülerdeki gözetim çipiyle, kapasite düflüklü¤ü yaflanm›yor ve araç sürücüsü her zaman, hatta cep telefonu mesaj›yla akünün flarj durumu hakk›nda bilgilendiriliyor. 42 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Akü yönetim sistemi Otomobil aküsü flarj›n›n çabuk bitmesinde, özellikle araç stop edildikten sonra hemen ve otomatik olarak tüm elektrik tüketicilerinin kapat›lmamas› çok önemli bir rol oynuyor. iQ Power flirketi bu sorunu bir akü yönetim sistemiyle çözüyor. Akü yönetim sistemi, flarj durumunu ve istenmeyen deflarjlar› hemen haber veriyor, gerekli olmayan elektrik ak›fllar›n› da otomatik olarak kesiyor. Yeni teknik, kapsaml› ve hatas›z bir bir biçime akünün flarj durumu ve deflarj olma aflamalar›n›n kontrol edilmesini sa¤l›yor. Bunun d›fl›nda çok önemli olan bir di¤er özellikse akünün zaman›ndan önce kapasitesinin düflmesini engellemek için bir dizi önlem al›nm›fl olmas›. Genellikle akü kullan›lmaya baflland›ktan alt› ay sonra ortaya ç›kan statifikasyon (katmanlaflma) oluflumu, yeni akülerde, yeni kurflun alafl›mlar ve asit konteyneri içerisindeki dikey aç›l› plastik ak›fl kanallar› sayesinde engelleniyor. Statifikasyon; (Katmanlaflma) kimyasal olarak oluflan su ve kurflun kar›fl›m›n›n ayr›m›ndan olufluyor. Katman oluflumunda, su yukar›da, kurflun ise akünün alt taraf›nda toplan›yor. Bu oluflum akünün flarj olma kapasitesini ve ömrünü azalt›yor. Akü içerisindeki s›v› ak›fl kanallar› ve dikey aç›l› düzenlemeler; arac›n sürüflü esnas›nda (Virajlarda, ivmelenirken veya fren yaparken) fiziksel savrulma kanunlar› nedeniyle, akü içerisindeki s›v›lara tesir ediyor ve böylece daha iyi bir kar›fl›m oluflmas›n› sa¤l›yor. Sonuçta yüksek oranda bir akü flarj kapasitesine ulafl›l›yor ve sülfat oluflumu engelleniyor. Is› Farklar›n›n Dengelenmesi Yaz ve k›fl mevsimindeki etkili ›s› farklar› ise MagiQ aküsü taraf›ndan bir taban kaloriferi ve kal›n bir akü köpü¤ü kaplamas› ile bertaraf ediliyor. Bu s›cak ve so¤uk izolasyonu, akü içerisindeki hücrelerde ›s›n›n her zaman ayn› kalmas›n› sa¤l›yor. Bu hücrelerdeki ›s›lar, s›cak motor ve so¤uk havaya göre de¤ifliklik gösterebiliyor. Akü içerisindeki elektrolite, ›s›t›lan taban daha yüksek bir çal›flma ›s›s› sa¤l›yor. Bu sayede arac›n motoru so¤ukken kalkma kapasitesi daha iyi bir hale geliyor. iQ Power’in elektronik sistem ve yaz›l›m›, aküye kapasite ve kullan›m ömrü için önemli parametreler sunuyor. Bu parametreler; flarj kapasitesi, ›s› ve olas› deflarj aflamalar›n› kontrol alt›nda tutuyor. Sürücü bu bilgileri araç bilgisayar›ndan alabiliyor veya arac›na binmeden önce uzaktan cep telefonuyla SMS çekerek ö¤renebiliyor. reçte ‹sviçreli Levo flirketi ile stratejik iflbirli¤ine gitmifl. Bu iflbirli¤i do¤rultusunda Levo flirketi 2007 y›l›nda kamyon akülsü üretmeye bafllad›. iQ Power, Asya pazar› için de Güney Koreli bir yat›r›mc› bulmufl. Güney Kore’de flu anda y›ll›k üretim kapasitesi 3.5 milyon akü olan bir fabrika kuruluyor. Almanya’n›n Dortmund flehrindeki Phönix-West bölgesinde kurulan fabrika ise 2008 y›l›ndan itibaren y›lda 500 bin adet akü üretilmeye baflland›. Kamyon Aküleri Üretimi Bafllad› iQ Power flirketi çipli ilk akülerini alt› y›l önce üretmifl, ancak seri üretime geçilememifl. MagiQ-Power adl› bu akülerin, geçen alt› y›ll›k test aflamas›ndan sonra bile hala hatas›z ve hasars›z bir durumda oldu¤u ve sürekli olarak ayn› flarj kapasitesini sa¤lamaya devam etti¤i belirtiliyor. Yaklafl›k on y›l önce kurulmufl küçük bir teknoloji flirketi olan iQ Power’›n yeni çipli akü teknolojisini hiç bir büyük akü üreticisi devir almak istememifl. Sonunda iQ Power, yeni araç akülerini kendisi üretmeye karar vermifl. Bu sü- 43 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Akü içerisindeki s›v›, özel yap›s› sayesinde daha iyi kar›fl›yor. Bu sayede kapasite ve ürün ömrü art›yor. 2007 y›l›n›n ortas›ndan beri Levo flirketi taraf›ndan ilk ak›ll› aküler, iQ-Power teknolojisi ile üretilip, banttan ç›kmaya bafllad›. Foto¤rafta asit kafesleri görülüyor. Kas gücü yerine elektronik Bu yeni, ak›ll›, kurflun-kalsiyum kar›fl›ml› MagiQ akülerin çok daha hafif oldu¤u, daha fazla kapasiteye sahip bulundu¤u ve daha uzun kullan›m ömrü sundu¤u ifade ediliyor. Akü, sahip oldu¤u yönetim iflleviyle %23 daha az kurflun ve %25 daha az bir a¤›rl›¤a sahip. iQ Power flirketi daha az kurflun ihtiyac› ile dünya çap›nda kurflundan y›lda 1.2 milyon ton ve bunun tedari¤i için yap›lan harcamadan da 2.1 milyar Dolar tasarruf edilebilece¤ini ileri sürüyor. Kazay› engelleyen araçlar›n elektrik ikmalinden de iQ Power sorumlu iQ Power flirketi çipli akülerin yan› s›ra kablo ile direksiyon yönetimi ve yönlendirme üstünde de çal›fl›yor. Bu konuda, arac›n tamamen dijital ve elektronik olarak kullan›m›, ana fikri oluflturuyor. Araçta, mekani¤e sürücü taraf›ndan bir güç aktar›m› yap›lmas›, örne¤in fren yap›l›rken ayakla pedala bas›lmas›, söz konusu olmuyor. Dünyan›n ilk kazay› engelleyen araçlar›, özel bir güvenlik elektroni¤iyle Daimler ve 26 proje orta¤› taraf›ndan üretiliyor. Proje ortaklar› içerisinde Siemens VDO ve iQ Power flirketleri de bulunuyor. Kablo ile sürüfl, bir çok sensör ve asistan destek sistemlerinden olufluyor. Ölçülebilir bir güvenlik teknolojisi gelifltirebilmek ve bunu pratikte test edebilmek için bir Mercedes Actros kamyon ve bir Smart otomobil, bu güvenlik teknolojileriyle donat›lm›fl. Bu projede iQPower flirketi, kesintisiz elektrik ikmalinden sorumlu. Bir araç fiziksel bir güç harcamadan kumanda edilip, fren yap›lacaksa, elektronik ve elektrik ikmali hiçbir zaman kesilmemek zorunda. Kaynak: Tafl›yanlar Dergisi 44 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Makinan›z K›fla Haz›r m› K›fl aylar› makinalar için zor bir dönemdir. Makinalar bu dönemde tüm fonksiyonlar›n› daha zor koflullar alt›nda yerine getirmek zorunda kal›r. Bu zorluklar› yenmek ve makinalar›n bu koflullara uyum sa¤layarak verimli çal›flabilmesi için flantiyelerde makinalar›n mevsim koflullar›na göre haz›rlanmas› gerekmektedir. Mevsimin zor günleri bafllamadan, çal›flmayacak makinalar›n depolama (Konserve) bak›mlar› (Bu konuda genifl bilgi ‹MMB Dergisi 25. Say›da yay›nlanm›flt›r), çal›flacak makinalar›n k›fll›k bak›mlar› yap›lmal›d›r. ? • fiantiye ana depo, makinan›n deposu, yak›t borular›, filtre izole edilmeli. Hatta mümkünse ›s›t›c› sistemler yap›lmal›d›r. (Yeni üretilen makinalarda ›s›tma sistemleri standart ekipman olarak bulunur). • Hortumlar ve hortum kelepçeleri kontrol edilmeli, s›z›nt›, eziklik, k›r›lma ve flekil bozuklu¤u varsa hortumlar ve kelepçeler de¤ifltirilmelidir. “Makinalar›n k›fll›k bak›mlar›, makinan›n bak›m katolo¤unda üretici firma önerilerine uygun yap›lmal›d›r.” • Yak›t›n parafinleflme noktas›n› düflürmek için katk› maddeleri kullan›lmal› veya parafinleflme noktas› düflük kaliteli yak›t kullan›lmal›d›r. • V Kay›fllar›nda fiziksel bozukluk (çatlak, uzama, kauçuk kopmalar›, burulma v.b.) kontrol edilmeli uygun olmayanlar tak›m halinde de¤ifltirilmelidir. Bu ilke göz önünde tutularak, k›fl flartlar›nda problem yaflaman›z› engelleyecek kontrol noktalar›n› gözden geçirelim: • Yak›t büyük tanklarda depolanmal› ve dinlendirilerek içindeki suyun ayr›flmas› sa¤lanmal› ve biriken su günlük boflalt›lmal›d›r. 1. Makinan›n Genel Temizli¤i Yap›l›r. • Makinan›n yak›t deposu ifl bitiminde tam doldurulmal›, ifle bafllarken yo¤uflan su boflalt›lmal›d›r. Bu konuda, siz de¤erli sektör çal›flanlar›na (özellikle flantiyelerde çal›flanlara) yay›n› k›fl mevsimine girdi¤imiz aya denk gelen dergilerimizde yap›lmas› gerekenleri hat›rlatan yaz›lar yay›nlamaktay›z. Bu say›da da yap›lmas› gerekenleri hat›rlamaya yönelik bir yaz›y› afla¤›da bulacaks›n›z. Yararlanaca¤›n›z umuduyla iyi çal›flmalar diliyoruz. 2. Motor Supap Ayar› Yap›l›r, Kompresyonu Ölçülür. 3. Yak›t Sistemi Motorun so¤ukta kolay çal›flabilmesi için yak›t›n düflük ›s›larda ak›p filtreden geçebilmesi flartt›r. • Yak›t sisteminin temizli¤i yap›l›r. • Filtreler de¤iflir. 48 4. So¤utma Sistemi • Radyatör ve hava so¤utucular temizlenmeli, ezik petekler düzeltilmelidir. • Radyatör kapa¤› kontrol kontrol edilmeli. • Termostat›n k›fl flartlar›na uygunlu¤u ve çal›flt›¤› kontrol edilmeli. • Kay›fl gerginli¤i ve kay›fl kasnaklar› kontrol edilmelidir. • So¤utma suyu kontrol edilmeli, antifiriz de¤eri çal›fl›lan yerin en so¤uk flartlar›na uygun hale getirilmeli (sistemde yaz ve k›fl antifirizli su kullan›lmal›, ikmaller yaln›zca d›flar›da haz›rlanm›fl uygun derecedeki antifirizli suyla yap›lmal›, iki y›lda bir tüm sistemdeki su boflalt›larak yeni haz›rlanm›fl kar›fl›m konulmal›d›r.) So¤utma suyu de¤ifliminden sonra motor termostat aç›ncaya kadar çal›flt›r›l›p yeniden antifiriz derecesi ölçülmelidir. ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ • Is›tma sistemi varsa kontrol edilmeli, yoksa so¤utma sitemine ›s›t›c› sistem tak›lmal›d›r. Makine park halindeyken ›s›t›c› sistem çal›flt›r›lmal›d›r. Özellikle jeneratörler stand-by çal›flt›¤› için mutlaka ›s›t›c›s› olmal›d›r. 5. Elektrik Sistemi • Makinalar›n elektrik donan›m› test edilmeli. • Akülerin elektrolit yo¤unlu¤u kontrol edilip gerekirse flarj edilecek, flarj olmayan aküler yenileri ile de¤ifltirilmelidir. (Havaland›rma delikleri aç›k olmal›d›r). • Kablolar›n ve kutup bafll›klar›n›n sa¤lam, temiz ve s›k› olmas› sa¤lanmal›d›r. • K›fl aylar›nda yo¤un kullan›lan kalorifer, ekipman ›s›t›c›lar›, ayd›nlatma, cam ›s›t›c›lar› gibi ekipmanlar akü kapasitesini zorlar. Düflük hava s›cakl›¤› akü kapasitesini düflürür motor (krank) çevirme güç ihtiyac› artar. (‹MMB Dergisi 24. Say›da konu ile ilgili genifl bilgi verilmifltir). Akülerin d›fl hava s›cakl›¤›ndan etkilenmemesi için tedbirler al›n›r (cam yünü takviyeli kutularla veya alt›na ›s›t›c› pedler konulabilir). • Marfl-fiarj dinamolar›n›n bak›mlar› yap›lmal›. • Farlar, sis lambalar› ve kablo tesisat› kontrol edilmelidir. • Kalorifer ve cam ›s›t›c›lar› kontrol edilmelidir. • Ünite ›s›t›c›lar› varsa çal›flt›¤› kontrol edilmelidir. • Cam silecek sistemleri kontrol edilmeli. Silgeç lastikleri yenilenerek, cam suyunun donmamas› için deposuna katk›l› su konulmal›d›r. 6. Ya¤lama Sistemleri • D›fl temizlikler yap›l›p ya¤ kaçaklar› giderilmeli. • Ya¤ ve filtreleri de¤ifltirilmeli. • Düflük ›s›da daha iyi performans verecek, viskozite indeksi (VI) de¤eri yüksek, viskozitesi düflük, donma noktas› düflük olan ya¤lar kullan›lmal›d›r. • Sistemde ya¤ ›s›t›c›s› varsa kontrol edilmeli, yoksa tak›lmal›d›r Kartele izolasyon yap›labilir. • fiaftlar kontrol edilmeli ve donma noktas› düflük gresle ya¤lanmal›. 7. Hava Sistemi • Sistem temizlenmeli (depo dahil) ve kaçaklar giderilmelidir. • Borular, hortumlar, ba¤lant› elemanlar› kontrol edilmeli, ezik, k›r›k, çatlak, burulmufl malzemeler de¤ifltirilmeli. • Depo su boflaltma muslu¤unun çal›flt›¤› kontrol edilmeli ve her sabah depoda biriken su boflalt›lmal›d›r. • Sistemde alkol kab› varsa çal›flt›¤› kontrol edilip ikmal yap›lmal›. 8. Yürüyüfl Sistemleri • Fren sistemleri kontrol edilmelidir. • Lastikli makinalar›n lastikleri kontrol edilmeli, d›fl derinli¤i uygun k›fl lastikleri kullan›lmal›d›r. • Lastik havalar› normalin biraz üstünde olmal›d›r. • Patinaj zinciri kullan›lacak makinalar›n zincirleri kontrol edilmeli kullan›lacak kiflilerce sökme-takma ifllemi denenmelidir. • Makinalarda çekme halat› ve takozlar›n varl›¤› ve uygunlu¤u kontrol edilmeli. • Paletli makinalar›n yürüyüfl tak›mlar› kontrol edilerek eksikler ve ayars›zl›klar› giderilmeli. • Her ifl bitiminde mutlaka yürüyüfl sisteminin temizlenmesi gerekir, çamurlu b›rak›lan yürüyüfl tak›m›nda çamurlar donarak hareket zorlu¤u yaratacakt›r. 49 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ 9. fiantiyede Genel Olarak Yap›lacak ‹fller • ‹fl bitiminde kepçe ve kasalar›n içleri çamurdan temizlenmesi gerekir, kepçe ve kasa içlerine yap›flan malzemeler so¤ukta bekledi¤inde donacak ve sonradan çok zor temizlenecektir. Temizlenemedi¤inden Makinan›n verimi düflecektir. • ‹fl bitiminde makinalar›n hidrolik ekipmanlar› kapal› konumda b›rak›lmal›. • Makinalar mümkünse kapal› yerlere park edilmelidir. Bu mümkün de¤ilse park yerinin rüzgar almayan kuytu yerlerde olmas› gerekir. Do¤rudan rüzgar› engellemek için tedbir al›nmal›d›r. • Bak›m araçlar›nda pürmüzler, ›s›t›c›lar haz›r olmal›. • fiantiyede marfl motoru, filtre (özellikle yak›t filtresi), V kay›fl› stoklar› fazlalaflt›r›lmal›d›r. • fiarj› tamamlanm›fl yedek aküler s›cak bir ortamda yedekte bekletilmeli. • K›fl flartlar›n›n hiçbir hataya tolerans gösteremeyece¤i bilinciyle 50 haz›rl›¤›m›z› yap›p çal›flmalar›m›z› da k›fl boyunca flartlara uygun yapmal›y›z. • Donmufl bir aküyle takviye yapmay›n›z. • Zor çal›flan makinalar belli bir süre ›s›t›c›larla ›s›t›lmal›d›r. • Beton pompas› ve trans mikser gibi temizlik suyu için ilave su hazneleri olan araçlarda suyun donmamas› için önlem al›nmal›d›r. Yap›lan izolasyonlar yeterli de¤ilse s›cak su ile ikmalleri yap›lmal›. Mesai bitiminde haznelerin sular› boflalt›l›nca tüm vanalar aç›k b›rak›lmal›d›r. Özellikle mikserlerdeki su pompalar› gövdesindeki tahliye tapalar› aç›larak su kalmad›¤›ndan emin olunmal›d›r. • fiantiyelerde bulunan su pompalar› ve su hatlar› izolasyonlar› kontrol edilmeli hasarl›lar yenilenmelidir. Su pompalar›n›n gövdedeki suyu boflaltma tapalar› çal›fl›r halde olmal›d›r. Su depolar› ve hidrofor izolasyonlar› yap›lmal› gerek varsa bu ünitelere ›s›t›c›lar konulmal›d›r. • Sular› boflalt›l›p kullan›lmayacak su sistemlerinde ve gövde boflaltma tapalar›ndan gövdedeki suyu boflalt›lamayan pompalarda kalan su bas›nçl› hava ile boflalt›lmal› ve pompan›n gövdesinin içine bir miktar antifiriz püskürtülmelidir • Agrega ›s›tmada kullan›lan buhar sistemlerinin ve flantiyedeki kalorifer sistemlerinin temizlik, tamamlama, brülör ayarlar› ve test çal›flmas› yapt›r›lmal›d›r. • Elektrik motorlar›n›n; ‹zolasyon, afl›r› ak›m ve titreflim kontrolleri yap›lmal›d›r. Elektrik panolar›n›n , flartellerin ve trafolar›n kontak yüzeyleri ya¤l› veya ya¤s›z tip (tozlu çal›flma flartlar›n›n söz konusu oldu¤u yerlerde) kontak temizleyiciler ile temizlikleri yap›lmal›d›r. K›fl çal›flmalar›nda sisteme afl›r› elektrik yüklenmeleri söz konusu olaca¤› için izolasyon kabiliyetleride kontrol edilmelidir. ‹MMB çal›flmas› ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Günümüz dinamik çal›flma koflullar›nda proje ve tesislerin imalat, montaj ve devreye alma süreleri ile ilgili müflterilerin talepleri gittikçe artarken, di¤er yandan kurulan sistemlerin son derece esnek, düflük maliyetli, uzun ömürlü ve kolay iflletilen tesisler olmas› bir zorunluluk halini alm›flt›r. Prefabrik Tanklar Prefabrik, civatal› çelik tanklar, her türlü s›v›n›n depolanmas›nda sundu¤u esnek, ekonomik ve h›zl› çözümler ile gittikçe daha fazla endüstrinin bir parças› haline gelmektedir. Prefabrik tanklar h›zl› montaj süreleri ( 3-10 gün), genifl kapasite aral›klar› (10-20000 m3 ) ve düflük ilk yat›r›m maliyetleri ile betonarme ve kaynakl› çelik tanklara çok ciddi bir alternatif olarak ortaya ç›km›flt›r. Prefabrik tanklarda kullan›lan levhalar›n fabrika ortam›nda kaplanmas› çok uzun bir korozyon ve afl›nma dayan›m› sa¤lar. Tanklarda y›llar boyu yeniden kumlama, boyama gibi hiçbir bak›m ihtiyac› ortaya ç›kmaz. Levhalar›n imalat›nda kullan›lan teknikler çevre dostu olup, kullan›lan tüm malzemeler geri dönüflümlüdür. Prefabrik tanklar›n istenildi¤i takdirde kapasitesi artt›r›labilir, tafl›nma ve demonte edilme imkan› esnek çözüm olanaklar› sunar. Tüm yap›sal elemanlar fabrika ortam›nda imal edildi¤i ve ortam flartlar›na (s›cakl›k, rüzgar h›z›, deprem riski, zemin v.s.) göre tasarland›¤› için sonraki aflamalarda montaj esnas›nda meydana gelebilecek tüm sorunlar elimine edilmifl olur. Nitekim kaynakl› çelik tanklarda, saha flartlar›nda yap›lan kumlama, boyama ve kaynak ifllemleri hava koflullar›na ve eleman becerisine ba¤l›yken, betonarme tanklarda kal›p iflçili¤i, beton kalitesi, izolasyon kalitesi ve hava koflullar› nihai ürün kalitesinde çok önemli bir rol oynamaktad›r. Prefabrik tanklarda ise insan ve ortam faktörlerinin oluflturabilece¤i riskler ve nihai ürün kalitesine olan etkileri minimize edilmifltir. 54 Teknik Özellikler Prefabrik NEN/TGB, DIN, AWWA D103-87, API, BS normlar›na uygun olarak tasarlanabilir. Çelik levhalar›n ortak özellikleri: Çelik kalitesi DIN/SEW 092 normlar›na uygun olup DIN 50049-3.1B’ye göre sertifikaland›r›lm›flt›r. Çelik Tipi Euronorm FE340 olup, minimum akma dayan›m›: 350 N/mm2, minimum çekme dayan›m›: 430 N/mm2 ve minimum kayma gerilmesi dayan›m›: 1600kg/cm2’dir. Plaka kal›nl›¤› ISO 2178 ve DIN 50981 normlar›na uygundur. Emayenin çeli¤e nüfuzu DIN 15115’e göre test edilmifltir. Spark testi DIN 53481’e göre yap›lmaktad›r. Zemin tipi: Standart olarak beton zemin kullan›labilir. Tank montaj›ndan sonra, tank duvarlar› 25 cm yüksekli¤inde ikinci bir beton tabakas› ile sabitlenebilece¤i gibi ankraj c›vatalar› ile betona sabitlenebilir. Tank zemini emaye kapl› çelik-epoksi boyal› çelik levhalardan yap›lmas› da mümkündür. S›zd›rmazl›k: Tanklar›n s›zd›rmazl›¤› 1 veya 2 komponentli yüksek kimyasal dayan›ml› mastik vas›tas›yla sa¤lan›r. Kullan›lan mastik g›da normlar›na uygun olarak temin edilebilece¤i gibi, kimyasal dayan›m tablolar› ayr›ca verilebilir. C›vatalar: Kullan›lan c›vatalar çelik olup s›cak dald›rma galvanizle kapl›d›r. C›vata kafalar› kimyasal dayan›m› yüksek LDPE veya PVDF plastik ile kapl›d›r. Tank›n d›fl k›sm›nda ise somunlar› ve c›vatalar› korumak için UV (Ultraviyole) dayan›ml› LDPE kapaklar kullan›lmaktad›r. ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Uygulama Alanlar› At›ksu ar›tma tesisleri: At›ksu ar›tma tesislerinin de¤iflken flartlar›na uyum sa¤layabilen en dayan›kl› malzeme olan emaye kapl› çelik prefabrik tanklar, havaland›rma havuzlar›, dengeleme havuzlar› v.b. kullan›labilir. Su ar›tma-depolama tesisleri: De¤iflken ihtiyaçlara göre farkl› kapasite aral›¤›nda galvaniz kapl› çelik, emaye kapl› çelik ve paslanmaz çelik c›vatal› tanklar› kullanmak mümkündür. Bina içine de monte edilebilen tanklarda kullan›lan tüm malzemeler FDA normlar›na uygundur. Biyogaz tesisleri: Özellikle anaerobik at›ksu ar›tma tesislerinde ve çiftliklerde biyogaz depolama amaçl› olarak emaye kapl› c›vatal› çelik tanklar kullan›labilir. Bu tesislerde emaye H2S ve biyogazlar›n yarataca¤› korozyona karfl› son derece dayan›kl› oldu¤undan (Kullan›labilecek en dayan›kl› kaplama) çok uzun y›llar herhangi bir bak›m-tamir gerektirmezler. Yang›n sistemleri: LPC veya FM normlar›na uygun olarak tasarlanan yang›n suyu depolama tanklar› 13 m3 ile 3000 m3 aras›nda de¤iflken kapasitelere sahiptir. Yang›n suyu depolama tanklar› s›cak dald›rma galvaniz plakalarla yap›lmakta ve LPC normlar›na uygun olarak istenildi¤i takdirde bitüm kaplanmaktad›r. Endüstriyel tesisler: Prefabrik c›vatal› çelik tanklar› çok çeflitli endüstrilerde, farkl› s›v› ve kimyasallar›n depolamas›nda kullanmak mümkündür. (Biyodizel, ka¤›t, ya¤, petrol, g›da, plastik, petrokimya, enerji) Malzeme Seçenekleri Prefabrik tanklar›n istenildi¤i takdirde kapasitesi artt›r›labilir, tafl›nma ve demonte edilme imkan› esnek çözüm olanaklar› sunar. Emaye kapl› c›vatal› çelik tanklar: Kapasiteleri 10 m3 ile 20000 m3 aras›nda de¤iflen emaye kapl› c›vatal› çelik tanklar, 260 cm-140 cm boyutlar›ndaki çelik plakalar›n emaye ile kaplanarak, daha sonra c›vata ve somunlarla birbirlerine ba¤lanmas› suretiyle yap›l›r. Emaye kapl› tanklar› di¤er tüm tanklardan ay›ran en önemli özelli¤i kullan›lan kaplamad›r. Her bir çelik levha y›kama, kumlama, dört aflamal› kaplama ve kurutma fazlar›ndan geçerek emaye ile kaplan›r. Emayenin sundu¤u belli bafll› avantajlar ise pH2 pH13 aral›¤›nda kimyasal dayan›m, çizilmeye ve afl›nmaya karfl› son derece yüksek direnç, tüm hava flartlar›na mukavim, temizlemesi son derece kolay, hijyenik, günefle ve UV ›fl›nlar›na karfl› dayan›kl› olarak s›ralanabilir. Galvaniz kapl› c›vatal› çelik tanklar: Kapasiteleri 10 m3 ile 5000 m3 aras›nda de¤iflen galvaniz kapl› c›vatal› çelik tanklar, 240 cm - 120 cm boyutlar›ndaki çelik plakalar›n s›cak dald›rma galvanizle kaplanarak, daha sonra c›vata ve somunlarla birbirine ba¤lanmas› suretiyle yap›l›r. Ba¤lanan plakalar›n s›zd›rmazl›¤› tek bileflenli mastik ile sa¤lan›r. Afl›nmaya ve korozyona karfl› son derece dayan›kl› olan galvaniz kapl› c›vatal› tanklar proses suyu, ya¤mur suyu, yang›n suyu tank› olarak kullan›labilece¤i gibi iç yüzeylerinde kullan›labilecek membran sayesinde içme suyu tank› olarak kullan›labilir. Epoksi boyal› c›vatal› çelik tanklar: Kapasiteleri 10 m3 ile 20000 m3 aras›nda de¤iflen epoksi boyal› c›vatal› çelik tanklar 260 cm-140 cm boyutlar›ndaki çelik plakalar›n epoksi boya ile boyanarak, daha sonra c›vata ve somunlarla birbirlerine ba¤lanmas› suretiyle yap›l›r. Fabrika flartlar›nda yap›lan epoksi boya 5 aflamal› bir ifllemle çelik levhalara uygulan›r. ‹lk aflamada çelik levhalar›n yüzey temizli¤i, kumlamas› yap›ld›ktan sonra levhalara ilk kat astar boyalar› yap›l›r. Daha sonra f›r›nlanan levhalar ikinci kat epoksi boya ile boyand›ktan sonra nihai f›r›nlamaya girer. Bu safhada epoksi boyan›n çelik levhalara tam olarak nüfuz etmesi sa¤lan›r. Paslanmaz çelik c›vatal› tanklar: Kapasiteleri 10 m3 ile 5000 m3 aras›nda de¤iflen paslanmaz çelik c›vatal› tanklar 260 cm-140 cm boyutlar›ndaki paslanmaz çelik plakalar›n c›vata ve somunlarla birbirlerine ba¤lanmas› suretiyle yap›l›r. ‹htiyaca göre AISI 304 veya AISI 316 kalite paslanmaz çelik kullan›labilir. Montaj ve Devreye Alma Tank temelinin haz›rlanmas›: Tank›n montaj›n›n yap›laca¤› arazinin zemin etüdüne göre tank›n beton temelinin 55 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ t›c›, taflkan ç›k›fl› v.b aksesuarlar projeye göre istenildi¤i takdirde tanklara ilave edilebilmektedir. Son kontroller ve devreye alma ve bak›m: Tank›n tüm montaj ifllemi bittikten ve nihai beton-tank mastik s›zd›rmazl›k uygulamas› yap›ld›ktan sonra, yaklafl›k 1 hafta sonra uzman ekibimiz nezaretinde tank ve tank yüzeyi titizlikle gözden geçirilerek nihai kontroller yap›l›r ve devreye al›n›r. Avantajlar› Düflük ilk yat›r›m maliyeti ve minimum iflletme maliyeti. Çok yüksek kimyasal dayan›m ve çok genifl uygulama aral›¤›. Çok h›zl› ve kolay montaj. Tank boyutuna göre 3-10 gün montaj süresi. Daha sonra geniflletilebilme ve büyütülme imkan›. Demonte etme ve yeniden kurma imkan›. Bak›m gerektirmez. Çevreyle dost. Kullan›lan tüm malzemeler geri dönüflümlüdür. Emaye do¤al kaynaklardan üretilmekte ve çevre dostu imalat teknikleri kullan›lmaktad›r. statik projeleri haz›rlan›r. Statik projeler haz›rlan›rken, tank›n monte edilece¤i bölgenin deprem s›n›f›, zeminin durumu, tank›n maruz kalabilece¤i rüzgar fliddeti, daha sonraki y›llarda öngörülen kapasite art›fllar›, depolanacak s›v›n›n yo¤unlu¤u ve kimyasal özellikleri dikkate al›n›r. Temel hafriyat› yap›ld›ktan sonra zemin haz›rl›¤› yap›larak, zemin s›k›flt›r›l›r ve gerekti¤i takdirde dolgu malzemesi ile doldurulur. C›vatal› tank›n montaj›: Tanklar›n montaj› 3-5 kiflilik bir ekiple tank›n boyutuna göre 3 ile 10 gün aras›nda yap›labilir. Kurulacak olan tank›n yüksekli¤ine göre iki farkl› montaj yöntemi vard›r. Yüksekli¤i 6 metreye kadar olan tanklar iskele yard›m›yla monte edilirken, hidrolik krikolar vas›tas›yla 30 metre yüksekli¤e kadar c›vatal› tanklar› temin etmek ve montaj›n› yapmak mümkündür. 3-5 kiflilik bir ekip günde ortalama 15-20 adet plakan›n montaj›n› yapabilir. Tüm plakalar›n montaj› bittikten sonra, girifl ç›k›fl ba¤lant›lar›, kedi merdiveni, man- 56 hole gibi aksesuarlar›n montaj› istenilen noktalara yap›l›r. Mekanik montaj›n ard›ndan, nihai topuk betonu dökülerek 1 hafta içerisinde beton-tank s›zd›rmazl›klar› yap›larak tank kullan›ma haz›r hale gelmifl olur. Tanklarda kullan›lan plakalar standart boyutlarda olup her bir plaka 260 cm - 140 cm boyutlar›ndad›r. Plakalar birbirlerine c›vatalar vas›tas›yla birlefltirilmekte olup, s›zd›rmazl›k ise mastik vas›tas›yla sa¤lanmaktad›r. Tanklar›n yüksekli¤ine göre her plakada 1 ya da her 2 plakada bir plakalar boyunca rüzgar koruyucular› konulur. Tanklar›n montaj›nda kullan›lan plakalar 2 mm ile 15 mm kal›nl›¤› aras›nda olmakla beraber kullan›lacak olan plakan›n kal›nl›¤› tank boyutlar›na ve çevre flartlar›na ba¤l›d›r. Aksesuarlar›n montaj›: Girifl-ç›k›fl ba¤lant›lar›, seviye kontrol ba¤lant›lar›, numune alma ba¤lant›lar›, kedi merdivenleri, manhole, üst yürüme platformlar›, boru tafl›ma destekleri, çat› sistemleri, yang›n tanklar›nda; vortex k›r›c›, ›s›- Hava flartlar›na dirençli. –60OC’ye kadar donmaz ve 450OC’ye kadar termal özelliklerini korur. Çizilmez ve afl›nmaz. Emaye kap›l› tanklar çizilmeye ve afl›nmaya karfl› son derece dayan›kl›d›r. Temizlemesi kolay. Temizli¤i son derece kolayd›r ve temizli¤i için su d›fl›nda herhangi bir temizleyiciye ihtiyaç yoktur. Hijyeniktir. Bakteri ve organizmalar›n emaye yüzeylerde yaflama flans› yoktur. Emaye boya tutmaz. Her türlü yap›flt›r›c› ve kimyasal madde kolayca tank yüzeyinden temizlenebilir. Günefle karfl› dayan›kl›d›r. Emaye yüzeylerin rengi günefl ve UV ›fl›nlar› alt›nda solmaz. Çok çeflitli boyut ve renk seçenekleri mevcuttur. Gürol Ahali Çevre Mühendisi Eta Ekipman Ltd. fiti. ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Krizde ‹stihdam Nas›l Artar ? Ekonominin daralmas› birçok zorlukla birlikte f›rsatlar› da getirdi. ‹yi zamanda, üzerinde durulmayan sorunlar önemseniyor. Firmalar hiçbir zaman olmad›¤› kadar kendini sorguluyor. Bu k›sa yaz›da ekonominin daralmas› ile oluflan sorunlar ve sorunlara karfl› uygulananlardan baz› örnekler verdikten sonra baflar› için kenetlenmesi gereken hedefleri alt bafll›klar›yla anlataca¤›m. Firmalar için ekonomik kriz; Azalan sat›fllar›n fiyatlardaki maliyet yüzdesini art›rmas›d›r. Talep azl›¤›n›n a¤›rlaflt›rd›¤› rekabet sonucu düflen fiyatlarla daha düflük karl›l›kt›r. Daralan ekonominin dedikodular›yla çal›flanlar›n bozulan psikolojisi ve bunun ifle olumsuz yans›mas›d›r. Finansman›n pahalanmas›, alacak ödemelerinin gecikmesi veya tahsil edilememesidir. Yukar›dakiler ve benzerleri nedeniyle gerilen sinirler, yanl›fl kararlara yol açan panikler ve bunlar›n getirdi¤i yönetim bofllu¤udur. Ve en önemlisi yetersiz nakit hastal›¤›na tutulmakt›r. Krizi içinde yaflamayanlar›n okusa da zor anlayaca¤› bu felaket ortam›nda ne yapmal›y› flimdi çal›flal›m. Krizin ilk iflaretleri geldi¤inde; Yak›n zamanda nakit getirisi olmayacak yat›r›mlar›n›z› durdurabilir, Geç ödeme al›flkanl›¤› olan müflterilere hiz- 60 meti k›sabilir, Daha önce çal›flmad›¤›n›z biraz daha gecikseniz kap›lar›n› açmayacak bankalarla çal›flmaya bafllayabilir, Daralan ifller nedeniyle kendilerini bofllukta hissedecek çal›flanlar›n›z›n daha verimli olabilecekleri yeni konular› temkinli olarak çal›flabilirsiniz. Rahat dönemin yaratt›¤› hoflgörü ortam›n› suistimal eden çal›flanlar›n›z› uyar›p düzelme olmazsa yollar› ay›rabilir, Hedeflerinizi tutturman›n verdi¤i tatminle yavafl tuttu¤unuz pazar aray›fllar›n› h›zland›rabilir, Ald›¤›n›z ve uygulamaya soktu¤unuz her karar› firman›n ç›karlar›na uygun olmama riski varsa inat etmeyip geçersiz k›labilir, Hatta farkl› bir ifl konusuna geçebilirsiniz. Krizde öncelikli hedefler konusuna gelince; Mükemmel nakit ak›fl›, Yüksek motivasyon, S›f›r hata. Bu hedefler, her sürecin hedefi olsalar da, rüzgar›n yelkenleri doldurdu¤u dönemlerde, hedefler için uygulamada görülen gevflekliklerin olumsuz etkileri fazla hissedilmez. Fakat ayn› rahatl›k kriz döneminde sürdürülürse firman›n zora girifli kaç›n›lmaz olur. Bu hedeflerde en üst seviyeye ulafl›lmazsa baflar› olmaz demiyorum. Her firman›n baflar›s›, kriz koflullar›n›n verileriyle bu hedeflere kenetlenip kendini afl- mas›ndan geçiyor. Önemli olan bu hedeflere ulaflmak için bilinçli, iyi niyetli ve özverili çaba göstermektir. Mükemmel nakit ak›fl› için; Alacak vadelerini k›saltmak, Ödeme vadelerini uzatmak, Karl›l›¤a önem vermek, Maliyetleri azaltmak, Tahsilat riski yüksek sat›fllar yapmamak, K›sa vadede getirisi olmayacak yat›r›mlar› durdurmak gereklidir. Yüksek motivasyon için; Çal›flanlarla birlikte ulafl›labilir düzeyde hedefler belirlenmesi, Disiplin sorunu olmayanlar›n kendilerini güvende hissetmeleri, Çal›flanlar›n sorunlar›yla daha yak›ndan ilgilenilmesi, Maafllar›n vaktinde ve teflekkürle ödenmesi gereklidir. S›f›r hata için; Disiplinsizli¤e, laçkal›¤a karfl› ödünsüzlük, Masraf› az, etkinli¤i yüksek yak›n denetim sisteminin kurulmas›, Firma içi ve d›fl› e¤itimlerin artarak sürdürülmesi, Her kademe için önemli kararlar›n dan›fl›larak verilmesi, Yüksek motivasyon çabas› gereklidir. Bu uygulamalarla, firman›z›n krizde pazar pay›n› ve marka de¤erini art›r›p etkin istihdam olanaklar› sa¤layaca¤›na emin olabilirsiniz. Kadir TELL‹O⁄LU PENA Trade ‹ç ve D›fl TicaretYönetim Kurulu Baflkan› ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Atatürk’ün Büyük Devlet Adaml›¤›na Bir Örnek Yürüyen Köflk ve Ç›nar›n Öyküsü Y›l 1929... Atatürk Yalova'ya ilk kez geldi¤i 19 A¤ustos 1929 günü, önce Termal'e gitmifl, oradan Baltac› Çiftli¤i'ne geçmiflti. 20 A¤ustos 1920 günü de, önce Millet Çiftli¤i'ne gitmifl, oradan Termal'e ve müteakiben Koru'ya bir gezinti yapt›ktan sonra ‹stanbul'a dönmüfltü. 21 A¤ustos 1929 günü ‹stanbul'dan Bursa'ya gidecekti. Sabah saat 09.00'da Ertu¤rul yat› ile Dolmabahçe'den hareket edildi. Marmara'da küçük bir gezinti yap›ld›ktan sonra Yalova ‹skelesi'ne ç›k›lacak, buradan da karayolu ile Bursa'ya geçilecekti. ‹flte bu gezinti s›ras›nda, Millet Çiftli¤i (günümüzde Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araflt›rma Enstitüsü) aç›klar›ndan geçerlerken sahildeki ç›nar,Atatürk'ün dikkatini çekti. Yat› durdurtan Atatürk, yat›n teknesi ile karaya ç›kt›. Ç›nar a¤ac›n›n muhteflem görüntüsüne hayran kalm›flt›. Yan›ndakilere, bu a¤ac›n civar›na küçük bir köflk yap›lmas› talimat›n› veren Atatürk, sonra tekrar Ertu¤rul Yat›'na dönerek günlük program›na devam etti. 64 Yap›m›na hemen bafllanan köflk,12 Eylül 1929'da tamamland›. 13 Eylül 1929 tarihli Cumhuriyet Gazetesi'nde: " Gazi Hazretleri'nin Yalova Millet Çiftli¤i'nde infla edilen köflkü ikmal edilmifltir. " fleklinde konuyla ilgili haber yer almaktad›r. Bu habere göre köflk, Atatürk'ün yap›ls›n dedi¤i 21 A¤ustos'tan 22 gün sonra tamamlanm›flt›r. Y›l 1930... Atatürk, çok be¤endi¤i Yalova'da birkaç y›l önce yapt›rd›¤› köflküne do¤ru ç›kmaktad›r. Bir de bakar bir bahç›van, koca bir ç›nar a¤ac›n› kesmek üzeredir. Müdahale eder; Yahu,.. der ...sen hayat›nda hiç böyle bir a¤aç yetifldirdin mi ki kesmeye muktedir görüyorsun kendini ve niye ? Bahç›van der ki; Paflam ç›nar a¤ac›n›n kökleri köflkün temelini kald›rd›, yapraklar› da köflkün pencerelerine müdahale ediyor. Ya köflkü kaybedece¤iz ya a¤ac› kesece¤iz. Onun için de kusura bakmay›n ama biz a¤ac› kesiyoruz. Atatürk, bir an düflünür; Hay›r gerekirse köflkü a¤açtan uzaklaflt›r›r›z der. Derler ki, "Bugün Mustafa Kemal bir hofl. Ne demek köflkü tutupta a¤açtan uzaklaflt›rmak ?" Bu görev ‹stanbul Belediyesi'ne verildi. O s›ralarda Belediye Fen ‹flleri Müdürü Yusuf Ziya (Erdem) Bey'di. Onun direktifleri ile Fen ‹flleri Yollar Köprüler fiubesi sorumlulu¤u üstlendi. Baflmühendis Ali Galip (Alnar) Bey, yan›na ald›¤› teknik elemanlar› ile Yalova'ya gelerek çal›flmaya bafllad›. Önce bina çevresindeki toprak büyük bir dikkatle kaz›larak temel seviyesine inildi. ‹stanbul'dan, köprü alt›ndan getirilen tramvay raylar›, binan›n temeline yerlefltirildi. Santim santim yap›lan çal›flmalar sonunda bina, temelin alt›na sokulan raylar üzerine oturtuldu. Atatürk, zaman zaman bu çal›flmalar› izliyordu. O günlerde Paris Büyükelçisi olan Fethi (Okyar) Bey, kendisini ziyarete geldi. Fethi Bey, hat›ralar›nda bu ziyareti s›ras›nda köflkte yap›lan çal›flmalar ile ilgili flunlar› aktarm›flt›r: ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ "....24 Temmuz 1930 günü ö¤leden sonra Gazi, beni otomobil ile Yalova'daki çiftliklerini gezdirdi. Araziyi, yap›lan binalar› ve alt›na kaz›klar konularak bir küçük köflkün mevkiini befl on metre de¤ifltirmek için nas›l çal›fl›ld›¤›n› gördük. Sonra köflkün yan›nda kurulmufl olan eski sultanlara ait iki güzel çad›r›n içinde istirahat ettik. Çad›rlar›n her biri nefis sanat eseri idi. Biraz istirahatten sonra, otomobil ile Yalova Kapl›calar›'na döndük...." fiehremaneti Fen Heyeti ( Belediye Fen ‹flleri ) 7 A¤ustos 1930 Perflembe günü Yalova'ya bir gezinti düzenledi. Bu geziye ‹stanbul'da bulunan bütün mimar ve mühendisler davet edildi. Köflkün yürütme çal›flmas›, olas›l›kla Atatürk'ün iste¤i ile mühendislerin önünde yap›lacakt›. Köflkün yürütülme ifllemi iki safhada yap›ld›. 8 A¤ustos 1930 Cuma günü öncelikle yap›n›n teras bölümü ( toplant› salonu olarak kullan›lan, üç yan› camlarla kapl› bölüm ) kayd›r›ld›. 11 A¤ustos 1936 günü yap›lan son ifllemi yan›nda bulunan k›z kardefli Makbule (ATADAN) Han›m, Affet (‹NAN) Han›m, Yunus Nadi (ABALIO⁄LU), Muhaf›z K. ‹smail Hakk› (TEKÇE), Yaver Bnb. Nasuhi Bey ve di¤er ilgililerle bafltan sona izler. O gün yap›lan ifllemlerden sonra ç›nar kesilmekten kurtulur. Gazi Mustafa Kemal, bu ifllemin tamamlan›p ç›nar a¤ac›n›n dallar›n› kesilmekten kurtard›ktan sonra kendisine bunun nedenini soranlara cevab› flu olmufltur: " A¤aç ç›nard›r. Ç›nar ise devlet !... " Atatürk, 11 Haziran 1937de flahs›na ait bütün tafl›namaz mallar gibi bu Köflkü de Türk Milletine ba¤›fllar. Di¤er tüm köflkler gibi Yürüyen Köflk de halen müze olarak korunmaktad›r. Yürüyen Köflk'ün Bugünü Halk aras›nda "YÜRÜYEN KÖfiK" olarak tan›nan bina, Kültür Bakanl›¤› Gayrimenkul Eski Eserler ve An›tlar Yüksek Kurulu'nun 12/07/1980 gün ve 122238 say›l› karar› ile korunmas› ge- rekli kültür ve tabiat varl›klar› aras›nda say›ld› ve tescili yap›ld›. Yalova Valili¤i, ‹l Kültür ve Turizm Müdürlü¤ü ile Yalova Belediye Baflkanl›¤› aras›nda, 24 Aral›k 2004 tarihinde yap›lan protokolle de Yürüyen Köflk, Yalova Belediyesi'ne devredilmifltir. Halen Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araflt›rma Enstitüsü içinde bulunan bina, dörtgen planl›, iki katl›, ahflap karkas küçük bir yap›d›r. Binan›n çat›s› oturtma ve Marsilya kiremit örtülüdür. Cepheler ahflap kaplamal› olup, kat aras› profilli kat silmesi ve de¤iflik süslemeli tahtalarla kaplanm›flt›r. Pencereler ve pencere kepenkleri klasik yap›l› katlan›r kapakl›d›r. Kat döflemeleri girifli kara mozaik ve mermerdir. Üst kat ise normal ahflap döflemelidir. Duvarlar, Ba¤dadi üzeri çimento harçl› s›val› ve s›van›n üstü boyal›d›r. Binaya bat›daki kap›dan girilir. Giriflte solda küçük bir bölüm vard›r. Buras› Atatürk zaman›nda çay ve kahve oca¤› olarak kullan›l›yordu. Günümüzde ise vestiyerdir. Giriflte tam karfl›da küçük bir tuvalet bulunmaktad›r. Tuvaletin hemen yan›nda küçük bir oda vard›r. Denize bakan yönde toplant› salonu dikkati çeker. Atatürk'ün çok sevdi¤i gramofonu da buradad›r. Bu salonun denize bakan üç yan› da boydan boya kristal caml› kap›larla kapl›d›r. Girifl kap›s›n›n hemen sa¤›ndaki ahflap merdivenlerden üst kata ç›k›l›r. Merdiven alt›nda yar› bodrum fleklinde d›flar›dan girilen su ›s›tma merkezi bulunmaktad›r. Demir dökümlü, dereceli ve termostatl› kazanda ›s›nan su, borular ile üst kata ç›kmaktad›r. Ç›k›flta, yine tam karfl›da küçük bir tuvalet ve banyo vard›r. Alt katta ve üst kattaki bu tuvalet ve banyolarda, üst katta Atatürk'ün yatak odas›na, alt katta oturma odas›na aç›lan birer kap› vard›r. Soldaki Atatürk'e ait istirahat odas› ayn› zamanda terasa aç›l›r. Bu odan›n tam karfl›s›nda (L) fleklinde küçük bir yatak odas› bulunur. Odan›n duvarlar›nda çiftli¤e ait çeflitli resimler as›l›d›r. Merdivenin hemen sol taraf›nda bir dolap ve bu dolapta 32 kiflilik Belçika porseleni yemek tak›m›, yine 32 kiflilik çatal-b›çak ve kafl›klar, 2 kristal sürahi, Atatürk'e ait yorgan, yast›k, çarflaf ve masa örtüleri bulunmaktad›r. Köflkün deniz taraf›nda 11 mermer sütunla çevrili mermer kapl› bir alan vard›r. Çiftlikte çal›flanlar›n anlatt›klar›na göre, Atatürk burada arkadafllar› ile oturur çay-kahve içermifl. Buradan 8 basamakl› bir merdiven ile ikinci bir alana inilir. Buradan da tahta iskeleye geçilir. ‹skele yaklafl›k 30 metre uzunlu¤unda, 2 metre geniflli¤indedir. Köflkün yer de¤ifltirmesine sebep olan, görenleri büyüleyen yafll› ç›nar a¤ac› köflkün hemen bat›s›ndad›r. Köflk civar›nda Atatürk zaman›nda bulunan tavukhaneler sonralar› y›kt›r›lm›flt›r. Su deposu o günlerden kalmad›r. Deponun alt›nda bir su kuyusu ve elektrik motorunun konuldu¤u bir oda vard›r. Su deposunun yan›ndaki Atatürk büstü, 1983 y›l›nda dönemin Yalova Kaymakam› Orhan AYKAN taraf›ndan aç›lm›flt›r. Büst kitabesinde " M‹LLET‹N Ç‹FTL‹KTEK‹ ‹MKANLARINI ASR‹ VE ‹KT‹SAD‹ TEDB‹RLERLE EN YÜKSEK SEV‹YEYE ÇIKARMALIYIZ. ANKARA 01/03/1922 " yaz›l›d›r. Yürüyen Köflk'ün yaklafl›k 50-60 metre bat›s›nda jeneratör odas›, köflk ile ayn› tarihte yap›lm›flt›r. Burada bulunan 110 volt'luk Siemens marka elektrik motoru ile Köflk'ün ayd›nlat›lmas› sa¤lanm›flt›r. Yürüyen Köflk'ün bat›s›nda, girifl kap›s›n›n 30 metre kadar karfl›s›nda bulunan iki katl› evin, Atatürk taraf›ndan orada çal›flanlar›n ve muhaf›zlar›n kalmas› için yap›ld›¤› ileri sürülmektedir. Binada halen çiftlikte çal›flanlar oturmaktad›r. Kaynaklar: • Atatürk Araflt›rma Merkezi • Yalova Valili¤i • Atatürk Bahçe Kültürleri MerkezAraflt›rma Enstitüsü • Yalova Belediyesi • Yalova Defterdarl›¤› Al›nt›: turkyasam.com 65 Etkinliklerimiz ve Haberler SEKTÖRDEN HABERLER Dernek üyemiz Sn. Tu¤ba DEM‹RBA⁄ sektördeki bilgi birikimi ve mühendislik deneyimleri ile orta¤› oldu¤u KG D›fl Ticaret firmas›nda çal›flmalar›na devam ediyor. Sn. DEM‹RBA⁄’I kutlar, yeni iflyerinin hay›rl› ve u¤urlu olmas›n› dlieriz. KG D›fl Ticaret ifl ve inflaat makinalar› konusunda özellikle körfez ülkelerine yönelik ihracat çal›flmalar› yapmaktad›r. ‹letiflim Bilgileri: KG DIfi T‹CARET Kemer Sok. No:10/A GOP / ANKARA Tel: +90 312 446 85 65 GSM: +90 533 435 64 04 Faks: +90 312 446 89 69 e-mail: [email protected] Web: www.kg.biz.tr Dernek Üyemiz Sn. Ömer OKUR’un sahibi oldu¤u OKUR MAK‹NA ‹MALAT VE ‹NfiAAT SAN. T‹C. LTD. fiT‹. Ostim’de bulunan merkez atölyesinden sonra, Akyurt ilçesinde bulunan yeni fabrikas›nda da faaliyete geçmifltir. OKUR MAK‹NA firmas› taraf›ndan üretilmekte olan; Kombi Sathi Kaplama Arac›; geleneksel olarak yap›lan sathi kaplama uygulamalar›na pratik bir çözüm getirmek üzere dizayn edilmifltir. Asfalt püskürtme ve m›c›r serme iflini bir arada yapma olana¤› sa¤layarak kaliteli ve h›zl› sathi kaplama yapmaktad›r. Ayr›ca flöfor mahallinde bulunan merkezi ve otomatik kontrol paneli sayesinde istenilen oran ve miktarda serim yap›lmas›n› sa¤lamaktad›r. Böylece alt yap› hizmetleri tamamlanmam›fl olan ve yeni aç›lan flehir içi yollarda, kaplama maliyetini s›cak kar›fl›ma oranla 10'da 1'ine düflürmüfltür. Ayr›ca alt yap› iflleri devam sürecinde, defalarca kaz›narak bozulan yollarda tasarruf yap›lmas› sa¤lanm›flt›r. ‹letiflim Bilgileri: OKUR MAK‹NA ‹MALAT VE ‹NfiAAT SAN. T‹C. LTD. fiT‹. MERKEZ: OST‹M OSB 12.SOK NO: 10-12-14 06370 YEN‹MAHALLE-ANKARA/TÜRKIYE TEL :+90.312.354 07 12-17-95 - +90.312.385 55 27 FAX :+90.312.385 55 28 Fabrika: BÜ⁄DÜZ MAHALLES‹ AKYURT-ANKARA Tel :+90.312.842 60 32 Fax:+90.312.842 60 40 Web: www.okurmakina.com.tr Dernek üyemiz Sn. H. fiükrü KAYACILAR FG Wilson Jeneratör Sanayi ve Ticaret A.fi de Ankara Bölge Müdürü olarak göreve bafllad›. Sn. KAYACILAR’a yeni görevinin hay›rl› ve u¤urlu olmas›n› dileriz. FG Wilson Jeneratör Sanayi ve Ticaret A.fi, FG Wilson Engineering Ltd Türkiye irtibat bürosu olarak faaliyet göstermektedir. A¤ustos 2009 itibar›yla müflterilerine do¤rudan hizmet vermek üzere FG Wilson Jeneratör Sanayi ve Ticaret A.fi. olarak yeniden yap›lanm›flt›r. Ankara ofisi k›sa süre içerisinde faaliyete geçecektir. ‹letiflim Bilgileri: FG Wilson Jeneratör Sanayi ve Ticaret A.fi.Ata 3/3 plaza No: 44 Kat 4 Ataflehir ‹stanbul Tel: 0.216.456 87 17 Fax: 0.216.456 87 19 Web: www.fgwilson.com.tr H. fiükrü KAYACILAR FG Wilson Jeneratör A.fi. Bölge Müdürü GSM: 0.530.926 15 11 e-mail: [email protected] 66 Türkiye 2. Maden Makinalar› Sempozyumu ve Sergisi Derne¤imizin de destekleyici kurulufllar aras›nda yer ald›¤›; "Türkiye 2. Maden Makinalar› Sempozyumu ve Sergisi" 4-6 Kas›m 2009 Tarihinde gerçeklefltirildi. Birincisi Kütahya‘da düzenlenen bu sempozyumun ikincisi 160 y›ll›k kömür madencili¤i geçmifline sahip, çeflitli maden makinalar› ile techizat›n›n üretilmesi ve gelifltirilmesinde öncülük etmifl olan Zonguldak‘ta düzenlendi. TMMOB Maden - Makina Mühendisleri Odas› Zonguldak fiubelerinin iflbirli¤i ile düzenlenen sempozyumda, ülkemizde çeflitli sektörlerde kullan›lmakta olan maden makinalar› kullan›c›lara tan›t›ld›. Dernek Baflkan›m›z Sn. Duran KARAÇAY’ ›n dan›flma kurulu üyesi olarak yer ald›¤› sempozyumda, araflt›rmac›, iflletmeci, firma temsilcisi ve yöneticilerin ayn› platformda buluflturulmas› ile; bu makinalarin verimlilikleri ve ekonomiye katk›lar›n›n araflt›r›lmas›, bu alandaki teknik ve bilimsel geliflmelerin ilgili çevrelere aktar›lmas› aç›s›ndan etkin bir iletiflim sa¤land›. Sektördeki teknolojik geliflmelerin sergilendi¤i "Maden Makinalar› Sergisi" de sempozyum süresince ziyaret edildi. ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ NUROL Makina Sanayi A.fi. Semineri SEKTÖRDEN HABERLER IMER-L&T ‹fl Makinalar› Transmikser Ankara Bölge Yetkili Servisli¤i ve Yedek Parça sat›fl hizmeti faaliyetlerine Mart 2009 'da bafllayan, Sn. Koray DAYANÇ '›n sahibi oldu¤u POMAK MAK‹NE, çal›flmalar›na yine ayn› tarihte de¤iflen yeni adresinde devam etmektedir. Sat›fl sorumlusu Sn. Mehmet ÖZTOP tur. ‹letiflim Bilgileri: POMAK MAK‹NE ‹malat ‹nfl. Taah. Turz. ‹ç ve D›fl Tic. Ltd. fiti. Öz Ankara San. Sit. 634.Sk. No:19 ‹vedik OSB / ANKARA Tel: 0312 394 40 71 Faks: 0312 394 44 51 e-posta: [email protected] Web: www.pomakmakine.com Derne¤imizin Ekim ay› etkinli¤i 22 Ekim 2009 Tarihinde Atl› Spor Kulübünde gerçeklefltirildi. NUROL Makina Sanayi A.fi. üyelerimize “Vidal› Kompresör Teknolojisi” konulu bir seminer verdi. Seminerin aç›l›fl konuflmas›n› yapan Dernek Baflkan›m›z Sn. Duran KARAÇAY, üyelerimizi Dernek çal›flmalar› hakk›nda bilgilendirdik. Seminer sunumu NUROL Makina Kompresör Bölümü Müdürü Sn. Cemal BOZKUfi taraf›ndan yap›ld›. Kat›l›m›n oldukça yüksek oldu¤u seminer sonras›nda üyelerimiz akflam yeme¤inde NUROL Makina Sanayi A.fi.’nin konu¤u oldular. ‹lgiyle izlenen bu seminer için NUROL Makinan›n yönetici ve çal›flanlar›na teflekkür ederiz. Dernek üyemiz Sn. Ogün TOKUÇ LAP‹S Makina Dan›flmanl›k Maden Tic. Ltd. fiti’inde teknik müdür olarak göreve bafllad›. Sn. TOKUÇ’a yeni görevinin hay›rl› ve u¤urlu olmas›n› dileriz. Dernek üyemiz Sn.Bahad›r B‹L‹YUL taraf›ndan 2007 y›l›nda kurulan LAP‹S Makina A.B.D.’nde yerleflik Brunner & Lay delik delme sarf malzemeleri Türkiye distribütörü olarak faaliyetlerine devam etmektedir. ‹letiflim Bilgileri: LAP‹S Makine Dan›flmanl›k Maden Tic. Ltd. fiti. Karaca Sokak No:24 / 4 G.O.P. – ANKARA Tel: 0 312 438 06 81 Fax: 0 312 438 06 83 GSM: 0 549 282 35 81 Web: www.lapis-ltd.com e-posta: [email protected] Sektörümüzde hertürlü çelik, pik sfero beyaz dokme demir konular›nda hizmet verecek olan MEDAfi METALURJ‹ DÖKÜM MAK‹NA SANAY‹ T‹C. A.fi Ankara Sincan da bulunan toplam alan› 10000 metre kare olan ve 7000 metere kare kapall› alana sahip fabrikas›nda faaliyet göstermektedir. MEDAfi firmas›; 1kg dan 10 ton kadar yekpare parça uretimine cevap verebilmektedir. Ürünlerin sektorlere gore da¤›l›m›; cimento, otomotiv, insaat, makine ekipman, termik santral, gemi-liman ‹letiflim Bilgileri: MEDAfi METALURJ‹ DÖKÜM MAK‹NA SANAY‹ T‹C. A.fi Sincan Organize Sanayi Bölgesi Geniflleme Sahas› O¤uz Caddesi No:29 Sincan/ANKARA Tel: 0312 267 45 75 Faks: 0 312 267 57 02 e-posta: [email protected] Web: www.me-das.com.tr Dernek üyemiz Sn. Tayfun TAN Eser Taahhüt ve Sanayi A.fi de makina müdürü olarak göreve bafllad›. Sn. TAN’a yeni görevinin hay›rl› ve u¤urlu olmas›n› dileriz. ‹letiflim Bilgileri: Eser Taahhüt ve Sanayi A.fi. Turan Günefl Bulvar› ‹lkbahar Mahallesi 571.Cadde, 607.Sokak No:18 Çankaya / Ankara Tel: 0 312 490 22 42 Faks: 0 312 490 20 22 GSM: 0 532 325 28 12 Web: [email protected] - www.eser.com - [email protected] 67 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ SEKTÖRDEN HABERLER ‹flim Kümesi Kahvalt›s› ve Genel Kurulu Dernek üyemiz olan AN‹fiMAK firmasi sahibi ve Anadolu OSB Baflkan› Sn Hüseyin Kutsi TUNCAY Organize Sanayi Bölgeleri Derne¤i'nin (OSBDER) yeni baflkan› oldu. Sn.TUNCAY’In OSB’lerin çözüm bekleyen sorunlar›na çözüm getirece¤ine inan›yor ve yeni görevinin hay›rl› ve u¤urlu olmas›n› diliyoruz. ‹fl ve ‹nflaat Makineleri Kümesi Derne¤inin ola¤an sabah kahvalt›lar›ndan dokuzuncusu 7 Kas›m 2009 tarihinde gerçeklefltirdi. Dernek üyemiz Sn. Metin D‹KEN AGE ‹nflaat’›n ADANA / Kozan Kavflak Bendi Hidroelektrik Santrali flantiyesinde makine flefi olarak göreve bafllad›. Sn. D‹KEN’e yeni görevinde baflar›lar dileriz. ‹letiflim Bilgileri: GSM: 0530 592 35 76-0533 339 59 52 e-posta: [email protected] Toplant›ya Yenimahalle Kaymakam› Kenan Çiftçi, Çankaya Üniversitesi Rektörü ve baz› ö¤retim görevlileri, Ostim OSB Baflkan› Orhan Ayd›n, Ortak Sat›n alma Organizasyonu (OSO) yetkilileri, Kosgeb Ostim ‹gem Müdürü ve yetkilileri ve de¤erli ‹fi‹M Kümesi üyesi sanayicilerimiz kat›ld›lar. Derne¤imizin de iflbirli¤i içerisinde oldu¤u ve Sivil Toplum Kuruluflu olarak projelere sessiz ortak olarak kat›l›m sa¤lad›¤› ‹fi‹M Kümesi Derne¤inin Genel Kurulu da ayn› gün yap›ld›. Dernek üyemiz Sn.Kemal Burak GÜNEY, FORUM Sigorta Ekspertiz Hizmetleri Ltd.Sti.’ inde göreve bafllad›. Sn. GÜNEY’e yeni görevinin hay›rl› ve u¤urlu olmas›n› dileriz. FORUM Sigorta Ekspertiz hizmetleri; ifl makinasi ve her türlü makina kullanis›n›nMakina hasar tespitlerini ve deger tespitlerini yapmak suretiyle tarafsiz olarak sigorta firmalarina ve sigortalilara rapor sunan ba¤›ms›z kurulufl olarak hizmet vermektedir. ‹letiflim Bilgileri: Forum Sigorta Ekspertiz Hizmetleri Ltd.Sti. Mebus Evleri Mahallesi Süslü Sokak No:20/2 Tandogan Cankaya Ankara Tel: 0 312 212 52 02 Fax: 0 312 212 58 10 GSM: 0 543 296 72 41 e-posta: [email protected] Dernek uyemiz Sn. Tamer DUMENCI sektordeki bilgi birikimi ile kendi firmasi olan TEKOMAK ‹NfiAAT SANAY‹ VE T‹CARET LTD. fiT‹.'inde calismalarina devam ediyor. Sn. DUMENCI' yi kutlar, yeni isyerinin hayirli ve ugurlu olmasini dileriz. TEKOMAK firmasi ifl ve inflaat makinalar› konusunda, Rusya baflta olmak üzere komflu ülkelere ihracat yapmaktadir. ‹letiflim Bilgileri: TEKOMAK ‹NfiAAT SAN. VE T‹C. LTD. fiT‹ Karaman Çiftlik Cd. Malatya Sk. No: 41 /A ‹çerenköy / ‹STANBUL Tel: 0 216 469 99 71 GSM: 0 533 966 17 27 Faks: 0 216 469 17 92 e-mail: [email protected] Web: www.tekomak.com.tr GAZ‹ Üniversitesi Ostim’e meslek yüksek okulu aç›yor. Gazi Üniversitesi ve OST‹M aras›nda imzalanan protokole göre öncelikle OST‹M Organize Sanayi Bölgesi, çevre sanayiler ve genel olarak Ankara sanayinin eleman ihtiyaçlar› do¤rultusunda belirlenen konularda, mesleki ve teknik alanlarda örgün hizmet veren meslek yüksek okulu kurulmas› kararlaflt›r›ld›. Protokol çerçevesinde yüksekokulun 2010-2011 e¤itim ö¤retim y›l›nda faaliyete geçirilmesi, ortak e¤itim ve uygulama merkezleri kurarak sertifika programlar›n›n bafllat›lmas› ile mesleki geliflim ve meslek edindirme alanlar›nda ortak e¤itim programlar›n›n haz›rlanmas› sa¤lanacakt›r.. Etkinliklerinizi Derne¤imizle paylaflarak dergimizin “Sektör Haberleri”nde yer alabilirsiniz. 68 Kendisine gerekli olan tüzel kiflili¤i sa¤lad›ktan sonra çeflitli kurumlarla iflbirli¤i içerisine giren ‹fi‹M Kümesi, KOSGEB Ostim ‹gem yetkilileri ve OSO yetkilileri aras›nda birer protokol imzaland›. KOSGEB protokolu kapsam›nda ‹fi‹M üyesi KOB‹’lerin küresel pazarda rekabet gücünü ve yenilikçilik düzeyini artt›rarak fark›ndal›k yaratmalar›na katk›da bulunmak için, ‹fi‹M ile iflbirli¤i içinde olmalar›, bilgi, deneyim ve görüfl al›fl veriflinde bulunmalar› amaçlanmaktad›r. Di¤er protokol ise ‹fi‹M ve OSO aras›nda yap›ld›. OSO A.fi.’nin ana amac› , makine üreticilerinin al›mlar›n› tek bir merkezde toplayarak elde etti¤i pazarl›k gücü ile girdi maliyetlerini minimize edecek bir mekanizma oluflturmakt›r. Bu protokolün amac› ise ‹fi‹M Kümesi üyelerinin OSO hizmetlerinden yararlanmalar›n› sa¤lamak ve üyelerin girdi maliyetlerini azami ölçüde azaltmakt›r. OSO sisteminde yar alan baz› hizmetler flunlard›r: ‹ndirimli akaryak›t anlaflmas› (Tafl›t tan›ma sistemi),yurtiçi ve yurtd›fl› kargo Hizmeti, araç kiralama hizmetleri, temizlik malzemeleri, k›rtasiye malzemeleri ve benzeri hizmetler ile rulman, metal ba¤lant› elemanlar›, elektrik flalt malzemeleri,h›z kontrol cihazlar›, boru-profil, sac, elektrik panosu vb. teknik malzemeler. ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ E¤itimlerimiz 13 – 24 Temmuz 2009 Operatör E¤itimi 10 – 21 A¤ustos 2009 Operatör E¤itimi 24 A¤ustos – 4 Eylül 2009 Operatör E¤itimi 28 Eylül – 2 Ekim 2009 Operatör E¤itimi 69 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ 5 – 11 Ekim 2009 Operatör E¤itimi 26 – 31 Ekim 2009 Operatör E¤itimi 5 – 17 Ekim 2009 Tamir-Bak›m Meslek E¤itimi 15 – 27 Ekim 2009 Tamir-Bak›m Meslek E¤itimi 70