2. Yrd.Doç.Dr. Sedat ÇETİN

BİLDİRİ YAZARLARI: DR.SEDAT ÇETİN, DR.HASAN ÖZER
ÜLKEMİZ KARAYOLLARI İÇİN YENİ BİR
GÜVENLİK ÖNLEMİ ÖNERİSİ : HIZ KESİCİLER (RUMBLE
STRIPS)-ABD ÖRNEĞİ
BİLDİRİ BAŞLIĞI:
Bildiri Başlığı ÜLKEMİZ KARAYOLLARI İÇİN YENİ BİR GÜVENLİK ÖNLEMİ ÖNERİSİ:HIZ KESİCİLER
(RUMBLE STRIPS)-ABD ÖRNEĞİ
1.GİRİŞ
2.BÖLÜM
*ÇALIŞMA
AMACI
*RUMBLE
STRIP
*KAPSAM
VE
ÇEŞİTLERİ
3.BÖLÜM
4.BÖLÜM
*UYGULAMA
*TÜRKİYE
İÇİN
KULLANIM
ÖNERİLERİ
ÖRNEKLERİ
5.BÖLÜM
*SONUÇ
VE
ÖNERİLER
GİRİŞ
 Trafik güvenliği üzerinde birçok faktörün etkisi vardır. Taşıt
sürücüleri olarak insan hataları, trafik güvenliği açısından en
önemli etkendir.Bu hataların oluşmasında; sürücü davranışlarını
kestirememe, sürüş deneyim eksikliği, yetersiz koşullar, alkol,
ilaç, uyuşturucu madde kullanımı, aşırı yorgun bir şekilde araç
kullanımı gibi etkenler en önemlileri arasındadır. Taşıt
sürücülerinden kaynaklanan kazaların en aza indirilebilmesi için
günümüzde halihazırda kullanılan birçok yöntem mevcuttur.Bu
yöntemlerden biriside çalışmanın konusunu teşkil eden hız
kesicilerdir.
 Kaza verilerine göre ülkemizde meydana gelen kazaların yaklaşık % 99’u
insan kaynaklı meydana gelmektedir. Bu nedenle, trafik kazalarını,
sistematik analizler, trafik polisinin etkinliği, uygun yol proje uygulamaları ve
uygun trafik kontrol araçlarıyla azaltmak mümkündür. Trafik kurumlarının
karşılaştıkları en önemli sorun kazaları önlemede uygulanacak tedbirlerin ve
cezaların nerede ve nasıl uygulanacağıdır.
HIZ KESİCİLER( RUMBLE STRIPS) VE TÜRLERİ
 Hız Kesiciler (Rumble Strips), karayollarında potansiyel tehlike oluşturabilecek
dikkatsiz sürücülerin, kazalara neden olmalarını önlemek için yapılmış bir tür
güvenlik önlemidir.Karayolu üzerinde değişik noktalarda ve türlerde inşaa edilen
hız kesiciler, üzerine gelen araç tekerleklerini titretir. Bunun sonucunda çıkan
yüksek ses ile sürücülerin dağılan dikkatlerini tekrar toplamalarına yardımcı
olur.Özellikle Amerika Birleşik Devletlerinde (ABD) uzun yıllardır karayollarında
güvenlik önlemi olarak kullanılmakta olan hız kesiciler (Rumble Strips), ülkemiz
içinde karayollarında alternatif bir güvenlik yöntemi olarak kullanılabileceği
düşünülmektedir.
Aşağıda bir sürücünün dikkatinin dağılmasına neden olan faktörler
verilmiştir:
I. Cep Telefonu Kullanmak;
II. GPS veya navigasyon cihazı kullanmak;
III. Video İzleme, radyo yada CD çalar ile ilgilenmek;
IV. Yemek yemek ve birşeyler içmek;
V. Kişisel Bakım (Özellikle Kadınlarda);
VI. Yol kenarında bulunan reklam panoları yada tabelalar.
 Güvenlik önlemi olarak bir hız kesici, kaplama yüzeyinin belirli bir bölümünün bir
miktar yükseltilmesi yada oyuk şeklinde inşaa edilmesiyle oluşur.
 Seyehat halindeki bir sürücü hız kesicilerin üzerinden geçerse, araçta güçlü bir
titreşim ile birlikte büyük bir gürültü meydana gelecektir.Titreşim, sürücü için hız
kesicilerle temas halinde olduğunun uyarısını verirken, aynı anda araç
tekerleğinden çıkan gürültü de sürücü için bir sesli uyarıcı özelliği
taşıyacaktır.Böylece sürücü, kendi güvenliği için kritik olarak önemli bir noktaya
yaklaştığını ve aracın bir kısmının ya da tamamının şeritten ayrıldığını
farkedecektir. Titreşim ve gürültünün aynı anda olması, sürücünün anlık dahi
olsa kaybolan dikkatinin toplanmasını ve böylece olası kazaların önüne
geçilmesini sağlayacaktır.
BANKETTE
YAPILAN
ŞERİT
GENİŞLİĞİ
BOYUNCA
Uygulama
Yerlerine
Göre Hız
Kesiciler
ŞERİT
ORTASINDA
EKSEN
ÇİZGİSİ
ÜZERİNDE
1. Bankette Yapılan Hız Kesiciler (Shoulder Rumble Strips)
 Bankette yapılan hız kesiciler yolun banket kısmına yani trafik
şeritinin dışına inşaa edilir ve uzunlamasına güvenlik elamanı
olarak adlandırılır (Şekil 1.a).Bazı durumlarda ise yolun kenar
çizgilerinin üzerinde inşaa edilebilir. Bu durumda kenarçizgisi
hız kesicileri olarak adlandırılır (Şekil 1.b).Bu tür, bankette
inşaa edilenlerin özel bir çeşididir. Her iki durumda da genel
olarak ya oluklu (milled) yada silindir (rolled) şeklinde
kaplama üzerine uygulanır.Bankette yapılan hız kesiciler
öncelikli olarak tek bir aracın yoldan çıkmasını engellemek
amacıyla tasarlanmıştır.
(Şekil 1.a)
(Şekil 1.b)
http://www.rumblestrips.com/sub_level/project_specs.htm
Bankette Yapılan Hız Kesiciler İçin Minimum Şartlar:
 Banket Genişliği: Minimum Banket Genişliği 0.6-3
m. Yaygın Değer: 1.2 m
 Yanal Açıklık:Minimum 0.6-2.1 m. Yaygın Değer
1.2-1.8m.
 Ortalama Günlük Trafik(ADT): Minimum 400-3000
ADT. Ancak çoğu durumda 1,500 ve 3,000
arasındadır.
http://www.fhwa.dot.gov/publications/research/safety/pedbike/05085/chapt14.cfm
2. Eksen Çizgisi Üzerinde Yapılan Hız Kesiciler (CenterLine
Rumble Strips)
 Eksen çizgisi üzerine yapılan hız kesiciler yolun eksen çizgisi
üzerinde yada yanında yapılırlar (Şekil 2.a).Bu hız kesicilerin
yapılmasındaki amaç öncelikli olarak iki aracın kafa kafaya
çarpışmasıyla olan kazaları ve karşı yönlü yandan çarpışma
şeklinde olan kazaları önlemektir.
Centerline rumble strips within
pavement markings: 38.7%
Centerline rumble strips on
either side of pavement
markings: 6.5%
Centerline rumble strips extend into
travel lane: 48.4%
NHRCP_Report No:641
3. Şerit Ortasında Yapılan Hız Kesiciler
 Şerit ortasında yapılan hız kesiciler teorik olarak yol şeritinin orta
noktasına inşaa edilir (Şekil). Bu hız kesiciler şimdiye kadar sadece bir
konsept olarak tartışılmış fakat uygulamaya geçirilmemiştir. Şerit ortasında
yapılan hız kesiciler, hem bir aracın yoldan çıkmasını engellemek hemde
karşı şeride aracın geçmesi nedeniyle oluşacak kazaları önlemek için
tasarlanmıştır.
Şekil. Şerit Ortası Hız Kesiciler
4. Şeritin Genişliği BoyuncaYapılan Hız Kesiciler (Transverse Rumble Strips)
 Enine hız kesiciler, şeritlerin neredeyse tüm genişliği boyunca
yerleştirilir (Şekil).
 Enine hız kesicilerin esas amacı sürücüleri yaklaşılan kavşak, gişe noktaları, yatay
kurbalar, karayolu çalışma bölgesi ve/veya yol üzerindeki herhangi bir beklenmeyen
durum karşısında uyarmaktır. Bu hız kesiciler özellikle hedef çarpışmalar incelendiğinde,
çarpışmalarda meydana gelen yaralanmaları azalttığı görülmektedir.
http://www.lrrb.org/media/reports/200642.pdf
OLUKLU TİP
YÜKSELTİLMİŞ
TİP
YAPILIŞ
TÜRLERİNE
GÖRE HIZ
KESİCİLER
DALGALI
TİP
SİLİNDİR TİP
1.Oluklu Tip Hız Kesiciler ( Milled Ramble Strips)
 Oluk tipi hız kesiciler karayolları kurumlarınca en çok kullanılan tiptir
(Şekil).Yeni veya var olan asfalt ya da beton yollarda kolaylıkla inşaa edilebilir.
Bu hız kesicilerin üzerinden geçen araç oluğun içine girer ve bu durum
lastikten ses gelmesine ve aracın titremesine neden olur.
 Çok yüksek derece ses ve titreşime sebep olurlar. Burada yolcu bölümünde hissedilen
sesin ve titreşimin miktarı oluk tipi hız kesicilerin boyutlarındaki farklılıklara göre
değişmektedir. Genellikle daha geniş ve derin olanlar daha yüksek sese sahiptir. Bu çeşit
hız kesiciler mill makinası kullanılarak kaplama yüzeyinde oluklar oluşturması şeklinde
yapılır.
2.Silindir Tipi Hız Kesiciler (Rolled Rumble Strips)
 Silindir tipi hız kesiciler inşaa halindeki yol yüzeyinde yapılması gerekir.
Oluklar sıcak asfalt yüzeye döner çelik borular vasıtasıyla bastırılır (Şekil).
Her silindir geçişinde çökmeler ve oluklar asfalt yüzeyinde oluşturulur. Bu tip
hız kesiciler genellikle silindir ya da ‘V’ şeklinde inşaa edilir ve oluk tipi hız
kesicilerden daha az ses ve titreşim üretirler.
3.Kalıplı (Dalgalı) Tip Hız Kesiciler ( Formed Rumble Strips)
 Kalıplı veya Dalgalı tip hız kesiciler beton yüzeylerde kullanılır. Oluklar veya çentikler
beton tamamlanma aşamasında beton yüzeyinde oluşturulur.
4. Yükseltilmiş Tip Hız Kesiciler (Raised Rumble Strips)
 Yükseltilmiş hız kesiciler var olan ya da yeni inşaa edilen yol yüzeyine yapıştırılan
malzeme şeritidir. Bunların kullanımı sadece sıcak iklimlerin olduğu bölgelerle sınırlıdır.
Çünkü özellikle yoğun kış şartlarında yüzeydeki karın temizlenmesi esnasında bu
malzemelere zarar verilebilir.
Şekil.Yükseltilmiş Tip Hız Kesici
HIZ KESİCİ UYGULAMASI- ABD ÖRNEĞİ
1. Washington Eyalet Örneği
 Olson vd.(2011); Wastington eyaletinde eksen çizgisi üzerindeki hız kesicilerin
performansıyla ilgili olarak kapsamlı bir çalışma gerçekleştirmişlerdir. Çalışmada;2004
yılına kadar eyalet içerisinde kafa kafaya olan kazaları önlemek için hız kesicilerin yaklaşık
100 mil inşaa edildiği belirtilmiştir. 2004 ve 2010 yılları arasında Wastington karayolları
birimi tarafından yaklaşık olarak 1400 mil ilave hız kesici yapılmıştır.
 Yapılan çalışma sonucunda eksen çizgisi üzerinde inşaa edilen hız kesicilerin eksen çizgisi
üzerinde meydana gelen kazaları azalttığı görülmüştür. Şeritten ayrılma durumlarında, bu hız
kesiciler tüm yaralanma oranlarını %24.9 ve ölüm ve ciddi yaralanma çarpışmalarını %37.7
oranında azalttığı görülmüştür. Washington Eyaleti Karayolları Departmanı, Stratejik Karayolu
Güvenlik Planının (WSDOT’s Strategic Highway Safety Plan (SHSP)) temel amacı olarak, 2030
yılına kadar devlet karayolları üzerinde hiçbir ölüm ya da ciddi yaralanmalara neden olmayacak
güvenli ve verimli bir yüzey ulaşım sisteminin temini olarak açıklanmıştır.
http://www.rumblestrips.com/sub level/respubs solution.
Minnesota Eyaleti Agresif Trafiğin Karayolu Uygulaması (HEAT) Programı
http://safety.fhwa.dot.gov/systemic/fhwasa13019/element3.cfm
OLUMLU
YÖNLER
HIZ
KESİCİLERİN
ETKİNLİĞİ
OLUMSUZ
YÖNLER
Bankete Yapılan Hız Kesicilerin ABD Eyaletlerinde Sağladığı Güvenlik Faydaları
 Bankette yapılan hız
kesiciler
tek
aracın
yoldan çıkması şeklinde
oluşan (SVROR) kazaları
%10 ile %80 arasında
azalttığı
görülmektedir.Ortalama
olarak bakıldığında %36
oranında bir azalma söz
konusudur.
 Yolda meydana gelen
tüm kazalara bakıldığında
%13 ile %33 oranında bir
azalma
olduğu
görülmektedir. Ortalama
olarak bu değer %21
oranındadır.
NHRCP_Report No:641
 Eksen Çizgisi Üzerinde yapılan
Hız Kesiciler kafa-kafaya yada
diğer şeride geçme şeklinde
oluşan kazaları %34 ile %95
arasında azalttığı görülmektedir.
Ortalama olarak bakıldığında
%65 oranında bir azalma söz
konusudur.
FAYDA-MALİYET ANALİZİ
 Maliyet: 1 mil için (1.6 km) yaklaşık maliyet 500$ ila 3000$ arasında değişmektedir.
Hız Kesicilerin maliyetini etkileyen faktörler:
1.Uygulama yapılacak yol uzunluğunun kısa veya uzun olması
2.Kaplama tipi: Beton yollar, diğer kaplama türlerine göre daha yüksek maliyet
gerektirmektedir.
 Araç tekerleklerinin Hız Kesiciler ile teması sonucunda ortaya çıkan
gürültü, bu noktaya yakın yerlerde oturan kişileri rahatsız edebilir.Fakat
yapılan araştırmalar sonucunda oluşan bu olumsuzlukların, ses bariyerleri
yapılarak yada hız kesicilerin yerleşim yerlerine gelmeden 200 m.önce
sonlandırılmasıyla sorunun çözülebileceği vurgulanmıştır.
 Hız kesiciler, bisiklet ve motorsiklet kullanıcılarını konfor ve kontrol
problemi nedeniyle olumsuz yönde etkileyebilmektedir.Bu etkinin
ortadan kaldırılması için çoğu eyalette bu kullanıcılar dikkate alınarak bir
dizayn geliştirilmiştir.
Bakım ekiplerinin yolda yapılacak çalışmalar için bir yol şeridini
kapatıp trafiği banket üzerinden yönlendirdiği zamanlarda,
bankette var olan hız kesiciler sürücüler için bir sorun oluşturabilir.
Banketide kapsayan uzun dönemli bakım çalışmalarında, mevcut
hız kesicilerin asfalt ile kapatılması gerekmektedir.Bakım çalışması
tamamlandıktan sonra, tekrar hız kesiciler yapılabilir.
TÜRKİYE İÇİN BİR DEĞERLENDİRME
EGM verilerine göre 2005 yılında kazalar sonucu oluşan maddi
hasar 1 004 815 811 TL iken, sigorta şirketleri verilerine göre bu
rakam 2 273 000 000 TL olarak bilinmektedir.
1999 yılında Dünya Bankası tarafından hazırlanan raporda da (Road
Traffic Safety in the Europe and Central Asia Region) Türkiye’de
trafik kazalarının gayri safi milli hâsılanın yaklaşık % 2’sini
oluşturduğu ifade edilmiştir (Veli İLÇİ,2013).
Maddi kayıplar 2012 yılı için 1 milyar 393 milyon 391 bin 260
TL; İşgücü kaybı, iş kaybı, sigorta giderleri, tedaviye
harcanan paralar gibi diğer ekonomik değerler de
toplanıldığında ekonomik kaybın 1 yıl içinde 17.4 milyar TL
olarak gerçekleşmiştir (TŞOF Başkanı Fevzi Apaydın http://www.milliyet.com.tr/trafik-kazalarinda-kayip17-4-milyar-tl-yi-buldu/gundem/gundemdetay/25.02.2013/1673090/default.htm. ).
YAPILAN BİR ÇALIŞMA ÜZERİNDEN
DEĞERLENDİRME
KONYA-ILGIN KARAYOLU Yol Kesim No 300-11
(Veli İLÇİ, YL Tezi, 2013)
SONUÇLAR
ÖNERİLER
Hız Kesiciler, karayolu güvenliği artırmak ve insan hayatının
korunması için etkinliği kanıtlanmış bir yöntemdir. Bu
yöntem sayesinde trafik kazalarda büyük oranlarda bir
azalma görülmüştür.
Hız kesicilerin kullanımı için iki önemli anahtar özellik,
gürültü ve titremedir. Hız kesiciler tarafından oluşturulan
daha yüksek titreşim ve gürültü seviyeleri dikkatsiz / uykulu
sürücüleri uyarmak için tercih edilmektedir.
Genel olarak, Oluk Tipi Hız Kesiciler gibi, daha geniş ve daha
derin olanlar, araç lastiklerinin temas etmesiyle birlikte her
türlü araç için yüksek titreşim ve gürültü üretmektedir.
Bazı eyaletlerdeki karayolu departmanları tarafından yapılan
çalışmalarda bankette yapılan hız kesicilerin özellikle ağır trafik
yükleri altında kaplamanın daha kısa sürede deforme olacağı ve
ayrıca bu noktalarda biriken suların kış aylarında donarak kaplama
yüzeyinde çatlaklara neden olabileceği ile ilgili öngörüleri olmasına
rağmen bu husus genel olarak kabul görmemiştir.
Sert hava koşulları aynı zamanda bankette yapılan hız kesicilerin
dayanıklılığı üzerinde önemsiz bir etkisi sahip olduğu
görülmüştür.Yapılan arazi çalışmaları sonucunda, araç lastiklerinin
hızlanma şeritleri üzerinden geçerken oluşturdukları titreşim
etkisiyle bu noktalarda biriken kalıntıları, su ve buzu uzaklaştırdığı
görülmüştür.
Özellikle ağır kış şartlarında ve görüşün azaltığı sisli hava şartları
gibi olumsuz durumlarda hız kesicilerinin sürücülerin kendi şeritleri
içerisinde kalmalarına yardımcı olduğu yapılan çalışmalar
sonucunda görülmüştür.
Ayrıca insan hayatının ekonomik maliyet vb. kriterler gibi herhangi
bir kriterle karşılaştırılamayacak kadar çok değerli olduğu göz
önüne alındığında, hız kesicilerin ülkemiz yolları için yeni bir
güvenlik önlemi olarak kullanılabileceği, böylece insan hayatının
korunmasının yanında ülke ekonomisine de büyük katkılar
sağlayacağı düşünülmektedir.