Katolok İçin Tıklayınız.

VI. BÖLÜM
KL‹MA TES‹SATI
6.1. GENEL NOTLAR
6.1.1. M‹MAR‹ YERLEfi‹M ÖZELL‹KLER‹
Farkl› klima sistemlerinin yerlefliminde, toplam alan›n
yüzdesi olarak teknik hacim ihtiyaçlar› yaklafl›k olarak Tablo 6.1’de gösterildi¤i gibi gerçekleflmektedir.
Buna göre;
• Ayr›lan tesisat alanlar›n›n toplam alana oran›
%3 - 8 mertebesinde olmal›d›r.
• Ana makine dairesi yüksekli¤i 5,0 - 5,5 m olmal›d›r.
• Ara tesisat kat› yüksekli¤i en az 4,0 - 4,5 m net
olmal›d›r.
• Klima santrali seçimlerinde yer kayb›, kat yüksekli¤i, ses - konfor, hava kanal da¤›t›m›, servis kolayl›¤› gibi nedenlerle 25.000 m3/h debinin üzerine
ç›k›lmamal›d›r (Bu kapasite 4 - 4,50 m yüksekli¤inde ara katlarda SMACNA esaslar›na uygun kanal ba¤lant›lar› yapabilmek için önemlidir.).
Komple klimatize edilen yap›larda cihazlar için ayr›lmas› gerekli yaklafl›k alanlar:
- So¤utma gruplar› (1.000 kW’a kadar) 8 m2/100 kW
so¤utma yükü
- So¤utma kuleleri 3 m2/100 kW so¤utma yükü
- Hava so¤utmal› VRV 3 m2/100 kW so¤utma yükü
- Su so¤utmal› VRV 2 m2/100 kW so¤utma yükü
- Havaland›rma ve klima santralleri 0,0035 m2/ (m3/h)
hava debisi
Sistem
Yer Kayb›
Is› Kazan›ml› Üniteler + Primer Hava
%5
Çevre ‹ndüksiyon
%5
Fan Coil + Primer Hava
%5
So¤uk Tavan + Primer Hava
%5
Tek Kanall› Tam Haval› Sistemler
%7
Çift Kanall› Tam Haval› Sistemler
%8
Perimetre Is›tmal› VAV Sistemi
%7
Amerikan Sistem
%2-4
De¤iflken So¤utucu Ak›flkan Debili Sistemler
Tablo 6.1. S‹STEMLERE GÖRE
B‹NADAK‹ YER KAYIPLARI
Sistem
So¤uk Tavan + Taze Hava Besleme + Egzoz
VAV Tek Kanall›
%3
Uygulanan sistemlere göre, 500 m2 kat alan›na sahip
ofis binalar›nda gerekli net asma tavan içi yükseklik
Tablo 6.2’de verilmifltir.
Not: Asma tavan yükseklikleri kanallar›n veya tavan
içine monte edilecek cihazlar›n alt›nda ayd›nlatma ve
sprinkler için en az 150 mm ve kanal montaj› için kanal ile tavan aras›nda en az 25 mm boflluk b›rak›lacak
flekilde belirlenmelidir.
Buna göre tek kanall› VAV sistemi için 400 mm tavan
bofllu¤u yeterli olmamaktad›r. Ortalama 550 mm olmas› tavsiye edilir. VRV sistemlerinde ise primer havaland›rma havas› kanallar› geçece¤inden tavan bofllu¤u en az 400 mm olmal›d›r.
Teknik hacimlerin belirlenmesinde;
- Bas›nç zonlamas›,
- Boru ve kanal boylar›n›n minimize edilmesi,
- Sistem dirençlerinin minimize edilmesi gibi konular göz önünde tutulmal›d›r.
Farkl› ünitelerin yerlefliminde öneriler afla¤›da
s›ralanmaktad›r:
• So¤utma Kuleleri: So¤utma havas›na ihtiyaç oldu¤undan en uygun yer çat›d›r. Ancak kazan bacalar›ndan etkilenmemesi için hakim rüzgar yönüne
dikkat edilmelidir.
Di¤er taraftan, kuleden ç›kan doymufl hava içinde
kimyasal madde ve/veya mikrobiyolojik yükleme bulundu¤undan bu havan›n egzoz noktalar›n›n bina taze
hava girifllerinden mümkün oldu¤unda uzak olmas›
gerekmektedir (‹ngiltere’de Lejyoner hastal›¤› bir
hastanede so¤utma kuleleri egzozundan 30 m ilerde
bulunan taze hava menfezleri üzerinden yay›lm›flt›r.).
Santrifüj fanl› so¤utma kulelerinde kullan›lan fanlar
genellikle öne e¤ik kanatl› oldu¤undan bu fanlar›n
motoru afl›r› yükleme e¤ilimleri vard›r. Bu sebepten
emniyetli tarafta kalmak için santrifüj fanl› kulelerin
motorlar› büyük seçilir. Aksiyal fanl› so¤utma kuleleri ise oldukça gelifltirilmifl olup enerji tüketimi öne
e¤ik kanatl› santrifüj fanlardan daha yüksek de¤ildir.
Bu yüzden aksiyal fanl› aç›k kuleler bir çok dezavantaj› yan›nda, hem verim hem de enerji kullan›m› aç›s›ndan daha uygundur.
Asma Tavan ‹çinde Gerekli Yükseklik (mm)
500
400 - 600
Tavan Tipi Fan Coil
500
Su Kaynakl› Is› Pompas› + Taze Hava + Egzoz
550
Çift Kanall› Sistemler
600
Amerikan Sistem Klima
350 - 400
Tablo 6.2. KL‹MA S‹STEMLER‹NE GÖRE BIRAKILMASI GEREKEN ASMA TAVAN ‹Ç‹ YÜKSEKL‹KLER‹
113
Her proje için aç›k, kapal› ve santrifüj aksiyal fan
yat›r›m ve tüketim maliyetleri karfl›laflt›rmas› yap›lmal›d›r. So¤uk havalarda (Td›fl≈10°C) su so¤utma kulesi çal›flmas›nda oluflacak sis için antifog
sistemi gerekip gerekmedi¤ine bak›lmal›d›r.
• So¤utma Cihazlar›: Cihaz yükünü tafl›yacak bir
yap›n›n olmas›, ses ve titreflim geçiflinin problemsiz olarak engellenebilmesi kayd›yla, so¤utma cihazlar› çat›ya yerlefltirilebilir. Ancak yap› stati¤i
ve enerji beslemesi nedenleriyle, su so¤utmal› çillerin bodrum katlara konulmas› daha do¤rudur.
• Havaland›rma ve Klima Cihazlar›: Klima cihazlar› flaft alanlar›na uygun olarak katlara yay›lmal›d›r. Bas›nç zonlar›ndaki uygun hacimlere
santraller yerlefltirilmelidir.
6.1.2. YÜKSEK YAPILARDA
HVAC S‹STEM‹ PROJELEND‹RMES‹NDE
D‹KKAT ED‹LMES‹ GEREKEN KONULAR
• Statik bas›nç için dikey zonlama yap›lmal›d›r.
• Tasar›mda eneji optimizasyonu en önemli kriter
olarak al›nmal›d›r.
• En küçük bir yer kayb› olmamal›d›r. Tesisat flaftlar›n›n kullan›m› özel bir dikkati gerektirir.
• Yap›daki yaflam kalitesi mekanik tesisat›n baflar›s›
ba¤l›d›r.
• Cam aç›lmad›¤› için mekanik havaland›rma hayati
önem tafl›r.
• Yang›n güvenli¤i en çok dikkate al›nmas› gerekli
husustur. Bu konuda hiçbir risk al›namaz. Her ilave edilen kat ayn› oranda riski art›r›r.
• Sistem seçiminde Optimizasyon ve riski azaltma
çabas› her türlü yap›da gerekli olmakla birlikte,
yüksek yap›daki sonuçlar› daha çarp›c›d›r.
6.1.3. YANGIN DAMPERLER‹N‹N KULLANIMI
Yang›n bölmelerini geçen düfley hava kanallar› en az
2 saat yang›na mukavim flaftlar içine yerlefltirilmelidir. Yang›n korumal› flaft içine yerlefltirilmifl düfley
kanallar›n branflman ç›k›fl veya girifllerinde, branflmanlar›n flaft duvar›n› geçti¤i her yang›n zonuna yang›n damperleri konulmal›d›r.
Bu damperlerin yang›n dayan›mlar› içine yerlefltirildi¤i yang›n bölme duvar› yang›n dayan›m›na eflit olmal›d›r. Yap›larda yang›n zonlar› kat baz›nda düflünülmelidir. Bu nedenle bir flaft içine yerlefltirilmemifl olup da katlar aras›ndaki döflemeyi delen her hava kanal›n›n zonu deldi¤i noktaya bu delinen nokta
ile ayn› yang›n mukavemetine sahip yang›n damperleri konulmal›d›r.
Afla¤›da tarif edilen hava kanallar› içine veya bunlar›n
duvar geçifllerine yang›n damperleri konulmamal›d›r:
- Yang›n esnas›nda duman egzozu için kullan›lacak
tüm hava kanallar› (Zon geçifli var ise yang›na dayan›kl› izolasyon yap›lmal›d›r.).
114
-
-
Mutfak egzozu kanallar› (Bu kanallar mutfak d›fl›nda, d›fltan yang›na dayan›kl› olarak izole edilmelidir.)
Yang›n merdivenleri ve merdiven sahanl›klar› bas›nçland›rma sistemi kanallar› (Zon d›fl›nda geçen
kanallar yang›na 2 saat dayan›kl› izolasyon malzemesi ile kaplanmal›d›r.).
Yang›n damperlerinin switch izlemesi (aç›k veya
kapal›) bilgisi al›nmas›nda yarar vard›r.
6.1.4. YÜKSEK YAPILARDA
OTOMAT‹K KONTROL VE
B‹NA OTOMASYON S‹STEM‹
Çiller ve kazanlar›n otomatik olarak devreye sokulmas›, tüm pompalar›n, so¤utma kulelerinin, havaland›rma
sisteminin, klima santrallerinin, VAV kutular›n›n kontrolü ve izlenmesi için mikroifllemci bazl› bir bina otomasyon sistemi tesis edilmelidir.
Bina otomasyon sistemi ile yang›n alarm ve güvenlik
sistemi ayn› protokolü kullanmal› ve rahatça haberleflebilmelidir. Binadaki elektrik ve s›hhi tesisat sistemleri
de bina otomasyon sistemi taraf›ndan kontrol edilmeli
ve izlenebilmelidir. Bina otomasyon sistemi, lokal DDC
panelleri, sistem ve saha kontrolörleri, merkezi bilgisayar
ve ona ba¤l› alt istasyonlar bir a¤dan oluflan, da¤›n›k bir
kontrol sistemi (distributed control system) olacakt›r.
Bina otomasyon sistemi genel olarak flunlar› sa¤lamal›d›r:
- Havaland›rma, klima, hava filtreleri, elektrik sistemleri, ayd›nlatma, VAV kutular› ve bu sistemlere ba¤l› bütün makine ve ekipman›n gözlenmesi,
otomatik veya elle merkezi bilgisayar üzerinden
çal›flt›r›p, durdurulmas› ve otomatik kontrolü,
- Sistem entegrasyonu, koordinasyonu ve izlenmesi,
- Zon ve mahal s›cakl›klar›n›n sürekli olarak gözlenmesi ve bütün de¤iflkenler için en alt ve en üst s›n›rlar için alarm verilmesi,
- VAV kutular›n›n, klima santrallerinin s›cakl›k, statik bas›nç, hava ak›m› gibi de¤iflkenlerinin, lokal
paneller ile direkt dijital kontrolü (DDC),
- Bütün modülasyon kontrol devrelerinin direkt dijital PID kontrolü,
- Bina otomasyon sistemine ba¤l› tüm sistemler için
raporlama, alarm kontrolü, tarihçe, yaz›l› ve grafik
takip ve kumandas›,
- So¤utma, ›s›tma, elektrik, enerji kullan›mlar›n›n takip
edilmesi ve sistemlerde enerji optimizasyonu programlar›yla enerji kullan›m›n›n minimize edilmesi,
- Bak›m programlamas›,
- Sistemlerdeki makine ve ekipmanlardaki ar›zalar›n
kolayca tespit edilmesi,
- Bütün sistemlerin otomatik olarak, insan müdahalesi olmadan çal›flt›r›lmas›,
- Enerjinin paylafl›m› ve eflit flekilde faturalanmas›
sisteminin oluflturulmas›d›r.
- Yap›n›n enerji profilinin ç›kar›lmas›, d›fl hava s›cakl›¤›na göre enerji kullan›m› yönetiminin yap›lmas›.
6.2. OF‹S OLARAK KULLANILAN
YÜKSEK YAPILARDA KL‹MA S‹STEMLER‹
Yüksek yap› ofis binalar› son 20 y›lda yayg›n olarak
infla edilen ve kullan›lan yap›lard›r. Bu yap›lar baz›
projelerde tamamen tek kullan›c›ya, hizmet verdi¤i gibi baz› projelerde kat kat farkl› kullan›c›lara hizmet
vermekte, hatta baz› projelerde her katta birden fazla
farkl› kullan›c› bulunabilmektedir. Bir çok inflaat› bitmifl yüksek yap› ofis binas›n›n alt›nda ayr›ca çarfl› ve
kapal› otopark bulunmaktad›r. Dolay›s›yla bu tip binalar›n mekanik tesisat› projelendirilirken tüm bu farkl›
kullan›m özellikleri dikkate al›nmal›d›r.
Mekanik tesisatta kullan›labilecek tüm sistemler ile
temelde ›s›tma, so¤utma, havaland›rma yapmak mümkündür, ancak sistem seçilirken binan›n nas›l iflletilece¤i önemli bir sistem seçim kriteri olarak gözönünde
tutulmal›d›r. Seçilecek sistem uzun süre kullan›laca¤›
için, ilk yat›r›m maliyetinin yan›nda iflletme maliyeti
(ömür boyu maliyet), sorunsuz çal›flmas›, havaland›rma yetene¤i, konfor flartlar›n› sa¤lamas› gibi kriterlere dikkat edilmelidir.
Yüksek yap› ofis binalar›nda gerek dekorasyon, gerekse de di¤er sistemler için önemli bedeller ödeyen
firmalar, do¤al olarak hacimlerde konforun en üst düzeyde olmas›n› talep etmektedir. Firmalar›n genelde
çok dinamik bir yap›ya sahip olmas›, organizasyon flemalar›n›n ve yerleflimlerin s›k s›k de¤iflmesine neden
olmaktad›r. Çal›flanlar›n say›s› ve buna paralel olarak
ayd›nlatma ve makine gücü de¤iflebilmektedir. Bütün
bu nedenlerden dolay›, yüksek yap›larda kullan›labilecek ›s›tma ve klima sistemleri çok esnek olmal›d›r.
Mimari aç›dan bina cephesi çok önemlidir, çünkü cephe binan›n konseptinin bir parças›d›r. Bu yüzden mimarlar için cephenin seçilen sistemden ne kadar etkilenece¤i çok önemlidir. Burada mimar, mal sahibi, mekanik tesisat proje tasar›mc›s›, taahhüt grubu sistem seçimi için beraber çal›flmal›, mal sahibinin istekleri ve,
mimar›n konsepti dikkate al›nmal›d›r. Bu arada tesisat
projecisinin sistem seçimi ile ilgili notlar› da dikkate
al›narak bina için en uygun sistem seçilmelidir.
Yüksek yap› ofis binalar›nda yüksek statik bas›nç nedeniyle dikey zonlama gereksinimi oluflur. Önemli kriterlerden olan bas›nç, yap›n›n kullan›m›na uygun zonlama
ile kontrol alt›na al›nabilir.Bu tip yap›larda statik bas›nc›n yan›nda, rüzgar etkisi, baca etkisi, iç hava kalitesi,
hava tafl›nmas›, yang›n güvenli¤i, acil durum prosedürleri, deprem önlemleri, bina yönetim sistemi ve zonlama
(çevre zon ve çekirdek zon) gereksinimleri gibi konularda dikkate al›nmal›d›r. Yap›n›n mimari tasar›m›nda tesisatla ilgili rezervasyonlar üzerinde önemle durulmal›d›r.
Yüksek yap› ofis binalar›nda yer kayb› mümkün oldu¤unca az tutulmaya çal›fl›lmal›d›r, bu tip binalarda binan›n her m’si çok pahal›d›r. Tesisat flaftlar›n›n mimari
projedeki yeri, yerleflimi, boyutlar› ve kullan›m› çok
özel bir dikkati ve çal›flmay› gerektirir. Çat› kazan dairesi yap›p baca için ayr›lacak rezervasyonu bina için kullanmak bir çok projede önemli avantajlar sa¤lam›flt›r.
Yüksek yap› ofis binalar›nda rüzgar etkisi sebebiyle
pencereler aç›lmamaktad›r. Buda mekanik havaland›rman›n önemini daha da art›rmaktad›r. Havaland›rman›n 12 ay boyunca ihtiyaç oldu¤u unutulmamal›d›r. Ayr›ca iç hava kalitesinin binada çal›flanlar›n performans›n› direk olarak etkiledi¤i de dikkate al›nmal›, taze hava miktar› bu kriterlere göre belirlenmelidir.
Bu tip yüksek yap›larda yang›n güvenli¤i en büyük
problemdir. Yang›n güvenli¤i konusunda hiçbir risk
al›nmaz. Her ilave edilen kat ayn› oranda yang›n riskini art›r›r. Optimizasyon ve riski azaltma çabalar›
her türlü yap›da gerekli olmakla birlikte, yüksek yap›larda sonuçlar› çok çarp›c›d›r. Optimizasyon tesisat›n her aflamas›nda birinci önceliktedir. Optimizasyonun sa¤lanmas›ndaki her küçük hata, yüksek yap›larda katlarda tekrarlanarak sürece¤inden oluflabilecek,
yer kayb›, yat›r›m maliyeti, enerji kay›plar› çok büyük boyutlara ulafl›r. Ham petrol fiyatlar›ndaki h›zl›
ve afl›r› yükselmenin de etkisi ile enerji tüketimi sistem seçim kriterleri içinde çok daha önemli bir ö¤e
haline geldi¤i unutulmamal›d›r.
Yüksek yap› ofis binalar›nda mekanik tesisat (›s›tma,
so¤utma, havaland›rma, yang›n ve s›hhi tesisat) ve
elektrik tesisat›n›n maliyeti, arsa hariç toplam inflaat
maliyetinin yaklafl›k %35’i kadard›r ve her zaman
%25’inden fazlad›r.
Binan›n kullan›m amac›na hitap eden mekanik ve
elektrik ekipmanlar›n›n kaplad›¤› alanlar ve tesisat
flaftlar› için de brüt bina alan›n›n %7-10 aras›nda yere
ihtiyaç vard›r.
Ayr›ca binan›n d›fl görünüflü ve bina çekirde¤i de binadaki mekanik tesisat sistemin seçiminden etkilenir.
Bu yüzden sistem seçiminde tüm tak›m (mal sahibi,
dan›flmanlar, mimar, proje ve taahhüt firma yetkilileri) görev almal›d›r.
Yüksek yap›larda klima sistemi kurmak deyince akla,
sistem seçimi, monte edilen cihazlar›n detaylar›, seçilen sistemin çal›flabilmesi için cihazlar›n monte edilece¤i yerlerin belirlenmesi gibi konular gelir. Gerekli
olan HVAC sisteminin ve ilave ekipmanlar›n seçiminde minimumda afla¤›daki konular dikkate al›nmal›d›r:
- ‹mar durumu
- Mimari ve konstrüktif s›n›rlamalar ve hedefler
- O dönemdeki ve gelecekteki potansiyel kullan›c›lar›n ihtiyaçlar›
- Kullan›c›lar›n beklentileri ve harici beklentiler
- Binan›n çevre ile iliflkisi
- Yaflam mahallerindeki akustik ortam
- Kullan›lacak enerjinin cinsi
115
-
Enerji tüketimi
Y›ll›k iflletme ve bak›m masraflar›
Duman tahliye ve yang›ndan korunma ve söndürme sistemleri
- Sismik ihtiyaçlar (uygulanabiliyorsa)
- Yat›r›m için gerekli olan sermayenin maliyeti (finans maliyeti)
Ham petrol fiyatlar›ndaki h›zl› ve afl›r› yükselmenin
de etkisi ile enerji tüketimi sistem seçiminde göz
önünde tutulmas› gereken kriterleri içinde çok daha
önemli bir kriter haline gelmifltir.
Dikkat edilecek hususlar listesi alçak bir bina için haz›rland›¤›nda da bundan farkl› olmamaktad›r. Alternatif sistemler yaratmak her zaman mümkün olmakla
birlikte, yüksek binalarda alternatif sistemler, alçak
binalara göre daha limitlidir.
Sistemlerin detayl› alternatifleri projecinin deneyimine ve hayal gücüne ba¤l› olmakla birlikte, uygulanacak sistem primer sistemler, tam haval› ve hava-sulu
sistemlerin varyasyonlar›d›r.
Projelerde mal sahibinin ne istedi¤ine bak›lmal›d›r.
Mal sahibinin binay› nas›l kullanaca¤› veya kiralayaca¤› sistem seçimini etkileyecektir. Merkezi Klima
Sisteminin mi? yoksa her ba¤›ms›z bölüme veya kata ayr› Klima Sisteminin mi? daha uygun olaca¤›na
bak›lmal›d›r. Bu seçimde mal sahibinin yan›nda, mimar, proje ve taahhüt firma yetkilileri yani tüm tak›m
birlikte görev almal›d›r.
Ofis olarak kullan›lacak yüksek yap›larda uygulanacak klima sistemleri baflta say›lan bütün flartlar› ayn›
anda sa¤layabilecek yetenekte olmal›d›r. Yap›lar›n
klimatizasyonunda:
- Tam haval› sistemler (all-air systems)
- Hem hava hem su kullanan sistemler (air-water
systems)
- Tam sulu sistemler (all-water systems)
kullan›labilir. Tüm su kullanan sistemlerde havaland›rma
sak›ncas› oldu¤undan genelde bu tip yap›larda tek bafl›na
kullan›lmamal›d›r. Yüksek yap›lar›n girifl lobi, konferans
salonu, yemekhane gibi baz› bölümlerin klimatizasyonunda tüm haval› sistemler kullan›labilir. Binan›n girifl
bölümünde dan›flma bankosunun yak›n bir yerine statik
›s›tma da düflünülmelidir. Bu kiflilerin bankosu asansör
draft› ve girifl havas› ceyran› üzerinde olmamal›d›r. Özellikle kule katlar›nda kullan›lacak sistemin belirlenmesi
yap›lacak fizibilite iflletme ve bak›m onar›m avantajlar›,
konfor üstünlü¤ü göz önüne al›narak yap›lmal›d›r. Son
zamanlarda yüksek yap›larda a¤›rl›kl› olarak kullan›lan
alternatif sistemler afla¤›da 8 bafll›k alt›nda toplanm›flt›r.
Do¤al olarak seçenekler bunlarla s›n›rl› de¤ildir.
fiekil 6.3. TAM HAVALI VAV S‹STEM PRENS‹P fiEMASI
116
6.2.1. TAM HAVALI VAV S‹STEMLER‹
• Tam haval› VAV sistemleri bir çok de¤iflik alternatifleri ile yüksek binalarda gerek enerji ekonomisi gerekse konfor aç›s›ndan en fazla kullan›lan
sistemlerden biridir. VAV sistemi için flartland›r›lm›fl hava merkezi bir fan odas›ndan veya kat baz›ndaki klima sisteminden sa¤lan›r. VAV sisteminde oda s›cakl›¤› kontrolü, odadaki so¤utma ihtiyac›na göre odaya gönderilen so¤uk hava miktar› de¤ifltirilerek sa¤lan›r (fiekil 6.3).
• Daha önceleri yüksek binalarda kullan›lan tam haval› sistemlerde ise, sabit hava debisi ve bu havan›n tekrar ›s›tma (reheat) ile veya iki kanall› sistemlerde s›cak hava kanal› ile so¤uk hava kanal›
aras›nda kar›fl›m yaparak zonlarda veya müstakil
odalarda s›cakl›k kontrolü yap›l›rd›. Bu alternatiflerin fazla enerji tüketmeleri ve ilk yat›r›m›n yüksek olmas› sebebiyle, bu sistemler art›k yüksek ve
yayg›n binalarda kullan›lmamaktad›r.
• VAV terminalleri ve kutular› birçok de¤iflik alternatifleri ile yüksek yap›larda kullan›lmaktad›r. Tüm bu alternatiflerde oda s›cakl›¤› kontrolü, üflenen so¤uk hava miktar› de¤ifltirilerek
sa¤lan›r. VAV sistemi y›l boyu so¤utmaya çal›flan bir sistem oldu¤undan hacim içi hava da¤›l›m› da çok iyidir.
• VAV sistemler; free cooling, cool down, warm up
ve y›ll›k ortalama iç hava kalitesi aç›s›ndan ofis
yap›lar›nda di¤er sistemlere göre avantajl›d›r. Ancak genellikle daha yüksek asma tavan bofllu¤una
ihtiyaç vard›r (yaklafl›k 600mm).
• VAV sistemi devaml› so¤utmaya çal›flan bir
sistemdir.
• Y›l boyunca d›fl hava s›cakl›¤›ndan ba¤›ms›z
olarak sürekli so¤utma ihtiyac› olan iç zonlarda
(çekirdek zon) k›fl›n ›s›tma ihtiyac› olan d›fl zonlarda, afla¤›daki üç alternatif VAV kutusundan
biri kullan›labilir. Statik ›s›tmaya d›fl zonlarda
ihtiyaç vard›r.
6.2.1.1. VAV + Statik Is›tma Sistemi
• D›fl yüzeylerde (çevre zon) statik ›s›tma yap›ld›¤›
için ›s›tma konforu en fazlad›r.
• Is›tma sezonunda da enerji tüketimi VAV sistemlerinde en düflüktür.
• So¤utma yükü azald›¤›nda üflenen havay› direk
olarak azaltan VAV kutular› ticari bina projelerinde çok kullan›l›r. Bu tip kutular en düflük yüksekli¤e sahip olduklar›ndan avantajl›d›r.
• Dezavantajlar› ise, düflük so¤utma yüklerinde,
odada zay›f bir hava sirkülasyonuna sebep olacak
kadar havay› azaltmalar›d›r.
• Bu dezavantaj› önlemenin bir yolu, terminalde
(VAV kutusunda) bir minimum hava debisi set etmek ve bu debinin alt›na indirmemektir.
- VAV terminallerine hava gönderen klima santralleri cephedeki günefl etkisi, d›fl hava s›cakl›¤› ve nemine göre ç›k›fl hava s›cakl›¤›n› ayarlayabilecek otomasyon sistemleri ile kontrol edilirse (bu çok tercih edilmemelidir),
- ‹ki z›t cephe ve iç zon için (toplam 3 adet) VAV
klima santrali kullanma imkan› yarat›labilirse,
VAV sisteminde kutular verilmesi gereken taze hava debisi de¤erine kadar k›s›lmal›d›r. E¤er hacimde
hiç yük yoksa tam kapama yap›labilir (oda kullan›m› d›fl›nda ise).
Normal iflletme flartlar›nda VAV kutular›na giren hava miktar›n› çok fazla k›smaya ihtiyaç oluflmayacak,
odada istenen hava sirkülasyonu ideal flartlarda sa¤lanacakt›r. Bu flartlarda ›s›tma, so¤utma ve havaland›rmada en yüksek konfor flart›n› karfl›lanacak, enerji tüketimi de minimuma inecektir.
VAV verifl havas› s›cakl›¤›n›n uygun bir flekilde seçilmesi ile iç zonlarda m’ye 3 l/s minimum verifl havas›
sa¤lanabilir. Bu durumda çevre zonlara verilecek hava debisinin biraz artmas›na karfl›n birden fazla santral
ve kanal sistemi kullanma alternatifine göre oldukça
tasarruflu bir sistem elde edilir.
6.2.1.2. VAV + Statik Is›tma Sistemi
Uygulama Örnekleri
6.2.1.2.1. Uygulama Örne¤i 1: Sabanc› Center
(fiekil 6.4)
Toplam 107.000 m2 kapal› alana sahip Sabanc› Center
ortak kullan›lan 5 bodrum kat, 35 katl› Akbank Kule
ve 30 katl› Holding kuleden oluflmaktad›r. Kulelerin
en yüksek noktas› yaklafl›k 132 metredir.
Akbank kulede 17. kat, 35. kat ve Holding kulede ise
14. kat, 30 kat tesisat katlar› olarak kullan›lmaktad›r.
Di¤er tüm katlar ofis olarak kullan›mdad›r.
Is› merkezi 5. bodrumdad›r (fiekil 6.5). Havaland›rma
için de¤iflken debili sabit s›cakl›kl› sistem kullan›lm›flt›r. Kuleler, bodrum ofisleri, hazine binas› frekans
kontrollü klima santralleriyle havaland›r›lmaktad›r.
Garajda ve depo alanlar›nda kar›fl›m haval› sabit debili cihazlar kullan›lm›flt›r.
Tüm sistem bina otomasyon sistemi kontrolü alt›ndad›r. Cihazlar 5. bodrumda, 3. bodrumda ve tesisat
katlar›ndad›r.
So¤utma sistemi, 2 adet 3.500 kW kapasiteli santrifüj çiller ve 2 adet 600 kW kapasiteli heat recovery
özellikli hermetik kompresörlü çillerden meydana
gelmektedir.
Küçükler yaz›n geceleri, k›fl›n ise geçifl mevsimlerinde kullan›lmaktad›r. Mümkün olan zamanlarda
otomasyon free cooling yaparak enerji tasarrufu
yapmaktad›r. Mümkün olamad›¤› zamanlarda ise
sistem 24 hizmet vermek üzere kurulmufltur.
Ofislerde so¤utma slot menfezlerden yap›lmaktad›r
(fiekil 6.6).
117
fiekil 6.4. Sabanc› Center
118
Sabanc› Center’in teknik müdürü sistemin bugünkü durumunu ve e¤er sistemi bugün tekrar kurarsa ne yapaca¤› hakk›ndaki görüfllerini flu flekilde özetlemektedir:
- Sistem, 1990’larda projelendirildi¤inden ve zaman›n ilk ak›ll› binas› olarak yap›ld›¤›ndan eksiklikleri bulunmaktad›r.
- Zaman›n teknolojisine uygun olarak yenileme çal›flmalar› yap›lmaya devam edilmektedir. Yenileme
malzemelerin eskimesi nedeniyle de¤il, teknolojik
eskime ve enerji tasarrufu amaçl› yap›lmaktad›r.
Yat›r›m›n geri dönüflümü hesaplanarak projede tadilata gidilmektedir.
- fiikayetsiz bir bina içinde kimse olmad›¤› zaman
olur. En iyi projede yap›lsa da insanlar› memnun etmek mümkün de¤ildir. K›fl›n ortam s›cakl›¤› 23°C’de üflüyen bir kimse flikayet edebiliyorsa ço¤unlu¤un memnuniyeti bizim için geçerli olmal›d›r.
- fiikayetler genelde ortam s›cakl›¤›n›n 22,5- 23°C
olmas› nedeniyle, menfez yerleflimlerinin oturma
düzenine uymamas›ndan hava h›zlar› nedeniyle ve
oda termostatlar›n›n do¤ru kullan›lamamas›ndan
kaynaklanmaktad›r.
- Bugün yeniden yapsam, kesinlikle menfez yerleflimlerini, hava ak›m›n›n personel üstüne gelmeyece¤i flekilde, oturma düzenine göre yerlefltirirdim (Mimarlar bu konuda itiraz edeceklerdir.).
-
-
-
-
Yine VAV’li ve statik ›s›tmal› bir sistem kurard›m
ancak, radyatör termostatlar›na müdahale edilmeyecek flartlar› veya sistemi kurard›m.
Sadece d›fl hava s›cakl›¤› ile çal›flan ve termostatik
vana ile iç ›s› ayarlamas›n› zonlama yaparak iç ›s›y› otomasyondan ayarlard›m.
Is›tma ve so¤utma sistemini dört borulu fan coil
sistem de yapabilirdim (Bu konuda uygulama çal›flmalar›, so¤utma kulesinde ve pompalarda tamamlanm›fl olup, so¤utma gruplar› de¤iflimi ve bina otomasyon sisteminin up-grade’i ile 2008 y›l› içinde
tamamlanacakt›r.).
Ofis a¤›rl›kl› bir bina için heat Recovery’li bir so¤utma
grubu kurmazd›m. Free Cooling’e geçiflin otomatik
yap›lmas›n› sa¤layarak personel yetkisine b›rakmazd›m (2008 Otomasyon de¤ifliminde uygulanacak).
Ofis ayd›nlatmalar›n› merkezi de¤il, cama paralel
üç farkl› zonda yaparak cam önlerinde ayd›nlatmalar›n yanmamas›n›, iç ortamlarda ise ›fl›k fliddetine
göre otomatik yanmas›n› sa¤lard›m.
6.2.1.2.2. Uygulama Örne¤i 2
‹Ç ZON: VAV
ÇEVRE ZONU: VAV + konvektör veya radyatör ile
statik ›s›tma
Bu sistemde örnek fonksiyon flemas› olarak fiekil 6.7 verilmifltir. Örnek, flematik tek kat plan› ise fiekil 6.8’dedir.
fiekil 6.6. Sabanc› Center OF‹SLER SLOT D‹FÜZÖRLER
121
122
fiekil 6.7. ‹Ç ZON VAV, ÇEVRE ZONU VAV + RADYATÖRLE STAT‹K ISITMA S‹STEM‹
fiekil 6.8. VAV SANTRAL‹ + RADYATÖR S‹STEM‹ KAT PLANI TEK HAT fiEMASI
123
Bu çözümde çevrede s›cak sulu radyatör (veya konvektör) sistemi, k›fl›n ›s› kay›plar› ile enfiltrasyonu
karfl›lar. Bu ›s›t›c› elemanlar›n su girifllerinde termostatik kontrol vanas› olmal›d›r. VAV sistemi bir
klima santralinden beslenir. Bu santralde üfleme
havas› filtrelenir ve flartland›r›l›r. Santralde so¤utma ve hem de ›s›tma serpantini vard›r. K›fl›n sabah
ilk saatlerde ön ›s›tma gerekebilir. K›fl›n ayr›ca d›fl
hava s›cakl›¤›n›n çok düflük oldu¤u zamanlarda içeri al›nan so¤utma havas›n›n bir miktar ›s›t›lmas› gerekebilir. VAV sistemi esas olarak, hem iç zonda ve
hem de d›fl zonda bütün y›l boyunca so¤utmaya çal›fl›r ve her iki zonun taze hava ihtiyac›n› da karfl›lar. Bu nedenle minimum taze hava aç›kl›k ayar›
bulunmal›d›r.
Egzoz fan› asma tavan içi plenumuna ba¤l› dönüfl kanal› üzerindedir. K›fl›n VAV sisteminden 15 - 17°C
sabit s›cakl›kta çevre zonuna verilen havan›n ortam
s›cakl›¤›na yükseltilmesi için gerekli olan ›s›tma
enerjisi de çevre zondaki statik ›s›tma sistemince
karfl›lan›r.
Söz konusu enerjinin kay›p olarak de¤erlendirilmemesi gerekir. K›fl koflullar›nda d›flar›dan al›nan so¤uk hava ana santralde üfleme s›cakl›¤›na kadar ›s›t›l›r. Bunun üstündeki ›s›tma çevre zona yerlefltirilen
radyatörlerle karfl›lanmaktad›r. K›fl döneminde mekanik so¤utma devrede de¤ildir. Ancak gerekti¤i zamanlarda otomatik olarak devreye girer.
Bu durumda çevredeki ›s›tma sistemi kapasitesi
hesaplan›rken:
- Zonun iletimsel ›s› kayb›,
- Zonun enfiltrasyon kayb›,
- VAV minimum hava debisi 22°C’ye ›s›t›lmas› için
gerekli ›s› dikkate al›nmal›d›r.
Avantajlar›:
- Kolay ekonomik gece ayar› yap›m›/sabah ›s›tma
operasyonu,
- Zon kontrolü için mükemmel bir esneklik,
- Pencere alt›na ›s›t›c› yerlefltirilmesi, muhtemel
down draft problemine en iyi çözüm olmas›,
- Sadece bir klima cihaz› ve bir kanal sistemi olmas›,
- Besleme havas› hacim s›cakl›¤›ndan daha düflük
s›cakl›kta oldu¤undan daha iyi bir hava da¤›l›m›
sa¤lamas›,
- Mevsim geçifl dönemlerinde d›fl taze hava oran›n›n
artt›r›lmas› ile serbest so¤utma yapabilme kabiliyeti ve iç hava kar›fl›m› daha yüksek olmas›,
- Dönüfl havas› kullan›larak besleme havas›n›n ›s›t›lmas› (geçifl mevsimlerinde),
- Dönüfl - egzoz sistemi ile d›fl hava so¤utma imkan›n›n (›s› geri kazan›m›) kolayl›kla uygulanabilmesi,
- Duman egzoz sistemi için ilave yat›r›ma gerek
olmamas›d›r.
Dezavantajlar›:
- ‹ç zonda ›s›tmaya ihtiyaç olup olmad›¤› incelenmelidir.
124
-
Konvektör veya radyatörün çevre zonda kullan›lmas› burada yer kayb›na neden olmaktad›r.
6.2.1.2.3. Uygulama Örne¤i 3
‹Ç ZON: VAV
ÇEVRE ZONU: VAV + tam haval›, sabit hava debili
tam haval› sistem
Sistem fiekil 6.9’da görülmektedir. Bu sistemde çevredeki sabit debili tam haval› klima sistemi k›fl›n ›s› kay›plar› ile enfiltrasyonu karfl›lar, yaz›n da ›s› kazançlar›n›n taban k›sm›n› (sadece iletim k›sm›n›) karfl›lar.
Böylece çevredeki ›s›tman›n tamam› ve so¤utman›n
bir k›sm› (tafl›n›mla geçen k›sm›) sabit debili klima sistemiyle karfl›lan›r. Bu klima santrali tamamen dönüfl
havas›yla çal›flmaktad›r.
VAV santralinden elde edilen sabit s›cakl›ktaki hava,
iç zonda VAV kutular›yla bütün y›l boyunca so¤utma
ihtiyac›n› karfl›lar.
Ayn› hava d›fl zona VAV kutular›yla de¤iflken debide
üflenerek, zonun taze hava ihtiyac›n› ve de¤iflken so¤utma yükünü karfl›lar. VAV sistemi her iki zonun taze hava ihtiyac›n› da karfl›lamaktad›r. Bu nedenle minimum aç›kl›k ayar› bulunmal›d›r.
Avantajlar›:
- Hiçbir döfleme alan› iflgali yoktur.
- Kontrol zonlar›n›n de¤iflmesinde mükemmel esnekli¤e sahiptir.
- Kolay ve ekonomik gece ayar› yap›m›/sabah ›s›tma operasyonu yap›l›r.
- So¤utucu devre gece boyunca durdurulabilir.
- Zonlarda çal›flan makine olmad›¤›ndan sistem oldukça verimli ve bak›m› kolayd›r.
- Zonlara sadece yüksek verimlilikte filtreleri bulunan klima santrallerinden hava verildi¤inden iç hava kalitesi mükemmeldir.
- Klima santralleri d›fl hava flartlar› müsait oldu¤unda ekonomi çal›flmas›na geçer. ‹stanbul ikliminde
y›ll›k enerji masraflar› di¤er bütün alternatif sistemlerden daha düflüktür.
- Katlar›n tavanlar›nda boru daa¤›t›m› yoktur. So¤utma ve ›s›tma suyu borular› sadece santral makine dairelerine götürülür.
- Perimetre sabit hava debili sistemi sadece ›s›tmada
ve afl›r› so¤utma durumunda çal›flt›r›l›r. Geri kalan
bütün zamanlarda durdurulur. Bu suretle fan enerjisinden büyük ölçüde tasarruf sa¤lan›r.
Dezavantajlar›:
- ‹ki ayr› kanal sistemi gerektirir.
- 450W/m ›s› kayb› mertebeleri üzerinde muhtemel
down - draft problemi vard›r (Uygun tip slot difüzör seçimiyle sorun azalt›labilir).
- S›cak havan›n tavandan yere indirilmesi çok
zordur.
- Statik ›s›tma yap›lmas›na göre ›s›l konfor (›s›tma
mevsiminde) daha düflüktür.
125
fiekil 6.9. ‹Ç ZON VAV, ÇEVRE ZONU CAV KL‹MA S‹STEM‹
6.2.1.2.4. Uygulama Örne¤i 4
‹Ç ZON: VAV
ÇEVRE ZONU: Reheat VAV sistem
Sistem fiekil 6.10’da görülmektedir. Bu sistemde çevredeki de¤iflken debili tam haval› klima sistemi k›fl›n ›s›
kay›plar› ile enfiltrasyonu karfl›lar, yaz›n da ›s› kazançlar›n› karfl›lar. Böylece çevredeki ›s›tman›n ve so¤utman›n tamam› reheat VAV klima sistemiyle karfl›lan›r.
Bir VAV klima santralinden elde edilen sabit s›cakl›ktaki hava, iç zonda VAV kutular›yla bütün y›l boyunca so¤utmaya çal›fl›r ve so¤utma ihtiyac›n› karfl›lar. Ayn› hava d›fl zona VAV kutular›yla de¤iflken debide üflenerek,
zonun taze hava ihtiyac›n› ve yaz›n de¤iflken so¤utma
yükünü, k›fl›n ›s›tma ihtiyac›n› karfl›lar. VAV sistemi her
iki zonun taze hava ihtiyac›n› da karfl›lamaktad›r.
Avantajlar›:
- Tek bir kanal sistemi vard›r.
- Minimum hava miktar› gerektirir.
- Yeni iç yerleflimlere çabuk ve kolay uyum sa¤lar.
- Klasik reheat sistemlere göre daha az enerji sarfiyat› vard›r.
- Sistem dizayn› kolayd›r.
- Döflemede yer kayb›na neden olmaz.
- S›cak suyla reheat yap›labilir. Ancak büyük çarfl›lar›n dükkanlar›n›n VAV sisteminde, VAV kutular›na elektrik ›s›t›c› montaj› daha uygundur. Bu kutulara sulu ›s›t›c› monte etmek “VAV sistemi suland›rmak” olarak tan›mlanabilir.
Dezavantajlar›:
- Klasik reheat sistemine göre daha az enerji sarf etmesine ra¤men, hala ›s› savurganl›¤› vard›r.
- ‹lk tesiste, boru vana sisteminin getirdi¤i ek maliyet vard›r.
- D›fl kabukta ›s› kayb› yüksek olmas› halinde
down - draft problemi vard›r (Uygun tip slot difüzör seçimiyle sorun azalt›labilir).
6.2.1.2.5. Uygulama Örne¤i 5
‹Ç ZON: VAV
ÇEVRE ZONU: Çift kanall› VAV sistemi
Bu sistemde iç ve d›fl zonlarda iki ayr› VAV sistemi
bulunmaktad›r.
Avantajlar›:
- VAV sistemleri içinde maksimum enerji tasarrufu
yapan bir sistemdir.
- Döflemede yer kayb›na sebep olmaz.
- Kolay, ekonomik gece ayar› yap›m› / sabah ›s›tma
operasyonu temin eder.
- Is› geri kazan›m sistem tatbikatlar›na uygundur.
- Minimum hava miktar› gerektirir.
Dezavantajlar›:
- ‹ki kanal sistemine gerek vard›r.
- ‹lk tesisi en pahal› olan VAV sistemidir.
- Is› kayb›n›n büyük olmas› halinde, muhtemelen
down - draft problemi yarat›r.
126
6.2.1.3. Fan Powered VAV Sistem
Fan powered VAV terminalleri iki ayr› tipte
de¤erlendirilir:
- Seri fanl› VAV terminalleri
- Paralel fanl› VAV terminalleri
Seri fanl› terminal kutular› serin hava ile ortamdan al›nan havay› kar›flt›r›p sabit debili bir fan ile devaml›
hacme basarlar.
So¤uk hava ile ortamdan dönüfl havas›n› kar›flt›rarak
ortama sabit debide hava veren seri ak›fll› fan powered
VAV terminalinde, ortama sabit debide hava göndermeye yarayan küçük bir fan vard›r (fiekil 6.11).
Paralel ak›fll› fan powered VAV terminalinde ise terminalin içindeki fan ortam havas›n› al›p tekrar ortama
verirken, merkezi klima santralinden gelen so¤uk hava terminal ç›k›fl›nda ortam havas› ile kar›flarak ortama verilir (fiekil 6.12).
Seri fan powered kutunun avantaj› her türlü yük durumunda ortamda sabit bir hava debisi olmas› ve böylece her türlü yük durumunda sabit hava debisi ile mükemmel bir hava da¤›l›m› sa¤lamas›d›r.
Seri ak›fll› fan powered terminalindeki fan sürekli devrededir. Bunun sonucunda VAV kutusundaki bas›nç
kayb› VAV’nin fan› taraf›ndan yenildi¤i için, merkezi
santralin fan enerjisi çekifli azal›r. Ancak VAV kutusundaki fan çok düflük verimli oldu¤undan, sistemin
toplam enerji tüketimi genelde daha fazlad›r.
Seri fanl› sistemlerde düflük besleme havas› kullan›lmas› halinde ebatlar› ve dolay›s›yla flaft ebatlar› küçüktür. Ancak toplam enerji sarfiyat› fazlad›r.
Paralel ak›fll› fan powered terminallerde fan sürekli devrede de¤ildir. Is›tma ihtiyac› gerektirdi¤inde veya düflük
so¤utma ihtiyac›nda (klima santralinden verilen hava
azald›¤›nda) bu fan devreye girerek kar›fl›m› sa¤lar.
Toplam enerji tüketiminin biraz fazla olmas›n›n çok
önemli olmad›¤› ve terminal seçiminde pek dikkate
al›nmad›¤› y›llarda daha fazla kullan›m alan› bulmufltur. Bu sistem düflük s›cakl›kl› haval› sistemlerde, da¤›t›lan hava debisini ve da¤›t›m için gerekli olan enerjiyi azaltmak için kullan›l›rsa, önemli olur. Ancak
enerji tüketiminde fazla oldu¤u unutulmamal›d›r.
Fan powered VAV sistemlerinin avantajlar›:
- Her türlü yük durumunda ortamdaki hava debisi
sabittir.
- Merkezden düflük s›cakl›kta hava gönderilen (yaklafl›k 9°C) so¤utma sistemlerinde kullan›lmas›
avantajl› olabilir. Ancak 9°C s›cakl›kta havay› klima santrali ç›k›fl›nda elde edebilmek için su so¤utma grubuna 4,5°C su üretmesi gerekir ve su so¤utma grubunun COP’si ciddi oranda azal›r. Klima
Santrali fan motorlar›n›n küçülmesi sistemin toplam elektrik tüketiminin artmas›n› engellemez.
- Merkezden daha düflük miktarda hava da¤›t›l›r.
- Daha düflük hava kanallar› kesitleri ve daha küçük
tesisat flaftlar›na ihtiyaç vard›r.
127
fiekil 6.10. ‹Ç ZON VAV, ÇEVRE ZONU REHEAT VAV KL‹MA S‹STEM‹
Fan Powered VAV sistemlerinin dezavantajlar›:
- Is›l konfor (statik ›s›tmaya göre) ›s›tmada daha
düflüktür.
- Enerji tüketimi (statik ›s›tmaya göre) ›s›tmada daha fazlad›r.
- Enerji tüketimi so¤utmada da daha fazlad›r. Seri
fanl› VAV terminalli sistemlerde, fanlar sürekli
devrededir. Primer hava miktar› daha az oldu¤u için
free-cooling ve cool-down imkanlar› daha azd›r.
Primer hava miktar› sadece düflük hava s›cakl›kl› sistemlerde daha azd›r. Normal 14 - 15°C verifl havas›yla çal›flan VAV sistemlerinde free-cooling ve cooldown’dan y›ll›k yararlanma süreleri daha fazlad›r.
- Fan-powered VAV kutular›n›n yüksekli¤i simple
VAV kutular›na göre daha fazlad›r.
6.2.1.4. Fan-Powered VAV Sistem Uygulama
Örnekleri
6.2.1.4.1. Uygulama Örne¤i 1: Tekfen Tower
(fiekil 6.13)
Tekfen Tower binas› tasarlan›rken yüksek bir yap›da
yüksek konforu ekonomik iflletmeyle sa¤lanmak için
gerekli tüm kriterler göz önüne al›nmaya çal›fl›lm›flt›r.
Tekfen Holding A.fi. Emlak Gelifltirme Grubu’nun
sahip oldu¤u DIN EN ISO9001-2000 Kalite Yönetim
Sistemi çerçevesinde, ofis kullan›m amaçl› olarak yap›lm›flt›r. Tekfen Tower’da, günümüz ofis çal›flanlar›n›n ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas› için kafeterya, kuaför,
kuru temizleme, lostra, drugstore, konser, konferans,
fitness salonlar› gibi mekanlar oluflturulmufltur. Teknik
sistem ve ekipmanlar›n seçiminde konforu üst düzeyde
tutulabilecek sistemler seçilmifltir. Özellikle cihaz ve
ekipman seçiminde maksimum verimlilik gözetilmifltir. Bu tip konfor binalar›nda enerji tasarrufu temininin
en iyi yolu do¤ru sistemi ve bu sistemde çal›flacak yüksek verimlilikte cihaz ve ekipman seçmektir. Di¤er
önemli bir hususta, yap›m esnas›nda ulusal ve uluslararas› standartlar› takip eden profesyonel kadrolarla çal›flmakt›r. Tekfen Tower günümüz ihtiyaçlar›n› karfl›layacak konforlu, güvenli ve teknolojik bir bina olmas›
yan›nda, enerji tüketimi optimum verimlilikte, çevre
ile uyumlu bir bina olarak tasarlanm›fl ve yap›lm›flt›r.
Tefken Tower’daki sistemler afla¤›da özetlenmifltir:
a. Mekanik Sistemler: Mekanik ekipmanlar›n yerleflimi hava ve su taraf› dikkate al›narak kule blo¤unda dört ayr› kat teknik hacim olarak düzenlenmifltir. Kule blo¤u d›fl›ndaki podyum bloklar›nda iki
adet kat teknik hacim olarak düzenlenmifltir.
fiekil 6.11. SER‹ BA⁄LI FAN-POWERED VAV TERM‹NAL‹
fiekil 6.12. PARALEL BA⁄LI FAN-POWERED VAV TERM‹NAL‹
128
fiekil 6.13. Tekfen Tower
129
Teknik hacimlerin yeri ve say›s› belirlenirken bas›nç zonlamas› ve cihazlardan (özellikle VAV santrallerinin 8 kat›n üzerinde kullan›m›n›n verimsiz
olmas›) maksimum verimlilikte istifade edilmesi
göz önünde bulundurulmufltur. Havaland›rma sisteminde, iç hava kalitesinin temini için kifli bafl›na
50 m3/h’lik taze hava öngörülmüfltür.
Binan›n ›s›tma, so¤utma ve havaland›rma ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas› için; özellikle ›s›tmada dönüfl havas›n›n tavandaki at›k ayd›nlatma ›s›s›n›n kullanmas›, k›fl aylar›nda hacme beslenen havan›n homojen
ve yeterli bir miktarda yay›lmas› için, paralel tip
FPVAV (fan powered variable air volume) sistemi
kullan›lm›flt›r. Is›tma sisteminin s›cak su temini
için; yüksek verimlilikte frekans konvertörlü iki
adet çelik do¤algaz kazanlardan biri yo¤uflmal› seçilmifltir. So¤utma sisteminin so¤uk su temini için 2
adet santrifüj, 1 adet vidal› (düflük yüklerde verimli
çal›flman›n temini için) su so¤utmal› so¤utma gruplar› kullan›lm›flt›r. Binan›n ihtiyaç duydu¤u su temini için 3 ayr› kaynak kullan›lm›flt›r. fiebeke suyu, içme suyu, ya¤mur suyu. Tüm sular kullan›m öncesi
klorlama, filtrasyon, aktif karbon, yumuflatma, ultraviyole gibi proseslerden geçirilmektedir.
b. Elektrik Sistemleri: Elektrik enerjisi kaynaklar› olarak flebeke, UPS ve jeneratör sistemleri kullan›larak,
her bir ofis kat›nda elektrik beslemesi için ayr› ayr› flebeke panosu, UPS panosu ve jeneratör panosu koyulmufltur. Herhangi bir anda flebeke elektri¤inin kesilmesi veya kalitesiz olmas› durumu için otomatik
transfer panolar› kullan›larak katlara temiz elektrik
enerjisinin temini sa¤lanm›flt›r. Tüm elektrik panolar›nda elektronik sayaçlar kullan›larak panolar›n durumlar›n›n enerji otomasyonu taraf›ndan izlenmesi
sa¤lanm›flt›r. Veri ve telefonla iletiflim için fiber optik
sistem kurulmufltur. Tüm kuvvetli ve zay›f ak›m kablolamalar› halojen free olarak seçilmifl, da¤›t›mlar›
conduit içinden geçirilerek yap›lm›flt›r. ‹lk yat›r›m maliyeti aç›s›ndan bak›ld›¤›nda biraz yüksek durabilecek
ama iflletme ve güvenlik çerçevesinden bak›ld›¤›nda
son derece yüksek performanslara sahip kuru tip trafolar seçilmifltir. Ayn› flekilde 2 adet son teknoloji
UPS’ler birbirlerini yedeklemesi sa¤lanarak binam›z›n ve kirac›lar›m›z›n tüm önemli sistemleri koruma
alt›na al›nm›flt›r. Tüm binada bak›ms›z tip akümülatörler kullan›larak bak›m maliyetleri düflürülmüfltür.
Yüksek güvenilirlik ve kaliteye sahip iki adet jeneratör birbirlerine senkronize edilmifl ve otomatik
transfer panelleri ile koordineli olarak yük önceliklerine göre sistem stabilitesini sa¤lam›flt›r.
c. Yang›n Güvenli¤i: Tekfen Tower binas› olas› bir
yang›n riskine karfl›, NFPA, BS476, BOCA, ‹stanbul Büyükflehir Yang›n Yönetmeli¤i ve uluslararas› sigorta flirketlerinin bak›fl aç›lar› dikkate al›narak
kurulan merkezi yang›n tesisat› ile korunmaktad›r.
130
Yang›nla mücadele için; sulu söndürme,
CO2/FM200 gazl› söndürme, merdiven kovas› bas›nçland›rma, asansör kuyusu bas›nçland›rma ve duman kontrol sistemleri bulunmaktad›r. Yang›nla mücadele sisteminin “life safety” özelli¤inin temini için
HVAC sisteminde ba¤›ms›z UL, FM onayl› yang›n
otomasyon sistemi bulunmaktad›r. Yang›n ihbar sistemi tüm zonlar› izlemekte ve herhangi bir yang›n
durumunda yang›nla mücadele sisteminin daha önceden belirlenen senaryosunu devreye sokmaktad›r.
Binada kullan›lan tüm kablolar, yand›¤› zaman insan
sa¤l›¤›na zararl› olabilecek toksik madde ç›karmayan
“halojen free” özelliktedir. Yang›nla mücadelede
kullan›lacak tüm ekipman kablolar› “halojen free” +
yang›na dayan›kl› özelliktedir. Mekanik sistemlerde
yand›¤› zaman toksik madde ç›kartan PVC malzemeler kullan›lmam›flt›r. Yang›n alg›lama sisteminde ofis
hacimleri ve insan bulunan mahallerde adresli optik
duman dedektörü, mekanik hacimlerde ›s› dedektörü
kullan›lm›flt›r.
d. Deprem Güvenli¤i: 1999 depreminden sonra yay›nlanan flartname esas al›narak betonarme yap›
oluflturulmufl, ayr›ca Bo¤azçi Üniversitesi ve Kandilli Rasathanesi Deprem Araflt›rma’da görevli
Prof. Dr. Nuray Ayd›no¤lu taraf›ndan etüt edilerek
raporlanm›flt›r. Yap› betonarmesinin d›fl›nda tüm
cihaz, ekipman, boru vs Amber Booth firmas›n›n
dan›flmanl›¤›nda deprem esnas›nda sismik kuvvetlerin “1g” olaca¤› düflünülerek, tüm cihaz, ekipman boru vs sismik halatlar ile ba¤lanarak sertifikaland›r›lm›flt›r. Burada amaçlanan deprem esnas›nda cihaz ve sistemlerin hasar görmeden etkinliklerini korumalar›d›r.
e. Akustik: Cihazlardan, borulardan bina betonarmesine geçebilecek tüm titreflimlerin engellenmesi için
“floating” sistem oluflturulmufltur. Bu sistem Türkiye’de ilk defa uygulanm›flt›r. Bu sistemde tüm cihaz
ve borular titreflim al›c› yaylar ile as›lm›fl veya yay
üzerine oturtulmufltur. Ayr›ca gürültünün hava ile
di¤er mahallere ulaflmas›n› önlemek için tesisat katlar›nda akustik tavan ve döfleme yap›lm›flt›r.
Konfor, ilk yat›r›m maliyeti, iflletme maliyeti ve kolayl›¤› aç›s›ndan sistemlerin de¤erlendirilmesi ise afla¤›da verilmifltir:
a. Is›tma-So¤utma Sistemi: Tüm ›s›tma ve so¤utma
devresi pompalar›n›n frekans konvertörlü olmas›
ilk yat›r›m› yüksek, bunun yan›nda enerji tüketimi
minimumda tutmaktad›r.
Kazanlar›n yo¤uflmal›, frekans kontrollü olmas› ilk
yat›r›m maliyetini yükseltmekte, enerji tüketimini
azaltmaktad›r (fiekil 6.14). So¤utma gruplar›n›n, bina yük profili, minimum kapasite ve en çok çal›flma
kapasitesi aral›¤› dikkate al›narak, en iyi COP de¤erini verecek 2 santrifüj + 1 vidal› seçilmesi büyük
oranda enerji kullan›m›nda tasarruf sa¤lamaktad›r.
131
fiekil 6.14. 2x2.500 kW TÜRBÜLATÖRSÜZ ÜÇ TAM GEÇ‹fiL‹ KAZANLAR (Sa¤daki Entegre Yo¤uflma Eflanjörlü)
VE KURUM YAPMAYAN ORANSAL BRÜLÖRLER (Soldaki Özel Susturucu Kapakl› ve Frekans Kontrollü)
fiekil 6.15. Tekfen Tower FAN POWERED VAV
fiekil 6.16. Tekfen Tower KL‹MA SANTRALLER‹
132
b. Havaland›rma Sistemi: Havaland›rma sisteminin
FPVAV olmas› ve cihazlar›n maksimum verimi verecek flekilde seçilmesi konfor düzeyini di¤er alternatiflerine nazaran en üst seviyede tutmaktad›r (fiekil
6.15). Buna karfl›l›k ilk yat›r›m maliyeti di¤er alternatiflere göre yüksek olmaktad›r. Bu sistemde havan›n de¤iflken olmas› ve y›l›n alt› ay› d›fl havan›n so¤uklu¤undan istifade edilmesi (free cooling) sayesinde enerji tüketimi minimumda tutulmaktad›r.
c. HVAC Otomasyonu: Binada bulunan tüm merkezi cihazlar merkezi otomasyon sistemi taraf›ndan
kumanda edilmekte ve izlenmektedir. Binada her
bir ofis kat›n›n her bir odas›ndaki cihazlar kumanda edilebilmekte ve izlenebilmektedir.
Cihazlar›n çal›flma programlar› ve senaryolar› otomasyon üzerinden kontrol edilebilmektedir. Kurulan otomasyon sisteminin Back Net uyumlu olmas›,
back net uyumlu ekipmanlar ile direkt haberleflme
imkan› sa¤lamaktad›r. Otomasyon sistemi ile tüm
ekipmanlar›n tek bir merkezden izlenmesi iflletim
kolayl›¤›, ar›zalara h›zl› müdahale ve anomaliliklerin önceden tespitinde büyük avantaj sa¤lamaktad›r.
d. Enerji Otomasyonu: Binada bulunan tüm trafolar,
UPS, jeneratör, ana da¤›t›m panolar›, kat ç›k›fl panolar› izlenmektedir. Gerilim, ak›m, enerji durumu vs izlenebilmektedir. Herhangi bir noktadaki enerji kesilmesi enerji otomasyonuna bilgi olarak gelmektedir.
Ayr›ca oluflturulan senaryoya göre ayd›nlatma otomasyonu yap›lmaktad›r. Bir iflletmede enerjinin süreklili¤inin sa¤lanmas› aç›s›ndan, tüm enerji üretim ve
da¤›t›m sistemlerinin izlenmesi önemli bir husustur.
Enerji Otomasyonu sistemi ile birlikte tüm kirac›lar›n elektrik harcamalar› ayl›k olarak takip edilmekte ve otomatik faturaland›rma yap›lmaktad›r.
e. Asansör Otomasyonu: Binada bulunan tüm asansörlerin bilgisayar ekran› üzerinde; çal›flma durumlar›n› gösteren otomasyon sistemi tesis edilmifltir.
Bu sistem vas›tas› ile asansörlerin çal›flma durumlar›, ar›zalar›, konumlar› sürekli olarak izlenebilmekte, ihtiyaç durumunda otomasyon üzerinden
kumanda edilebilmektedir.
6.2.1.4.2. Uygulama Örne¤i 2
‹Ç ZON: Paralel fanl› VAV (Fan Powered VAV)
DIfi ZON: Reheat paralel fanl› VAV
VAV ve yukar›da bahsedilen fan coil sistemlerinin en
büyük dezavantaj› düflük yüklerde mekanlarda istenen
hava hareketlerinin sa¤lanamamas›d›r. Bu sistem merkezi olarak VAV gibi çal›flan ancak VAV kutular›na ilave
edilen fanlarla sabit debili gibi çal›flan bir sistemdir.
Bu sistemler paralel ve seri fanl› olarak kullan›labilir. Paralel fanl› sistemler seri fanl› sistemlere göre daha çok
tercih edilen sistemlerdir. Paralel fanl› sistemde merkezi
AHU’lerden gelen hava miktar› tüm so¤utma yükünü
alacak flekilde seçilir. Hacmin so¤utma ihtiyac› düfltükçe
134
debi k›s›l›r ve bir noktadan sonra fan devreye girerek
odadaki dönüfl menfezinden ald›¤› hava ile merkezden
gelen havay› kar›flt›rarak hacme gönderir.
Çevre zonda k›fl aylar›nda ›s› ihtiyac› olaca¤›ndan ayr›ca
bir reheat batarya kullan›l›r. Merkezden gelen 15-17°C
s›cakl›¤›ndaki taze hava asma tavandan al›nan s›cak hava ile kar›flt›r›larak hacimlere verilir. ‹htiyaca göre bu bölümlerde ›s›t›c› bataryada devreye girer.
‹ç zonlarda ise tavan içi hava daha s›cak oldu¤undan
bu hacimlerin ›s›t›lmas› da bu cihazlarla sa¤lan›r.
Fan powered VAV sistemi VAV sistem avantajlar›na
ilaveten afla¤›daki avantajlara sahiptir:
- Hacimlere debide hava verilmesi daha etkin bir havaland›rma sa¤lar.
- Asma tavan içi at›k ›s› kullan›labilir bir ›s› haline
dönüflür.
- Sabah ›s›tmas›nda merkezi fanlar›n çal›flmas›na
gerek yoktur.
Normal VAV sistemi dezavantajlar›na ilave olarak
afla¤›daki maddeleri sayabiliriz:
- Fan›n hacim içinde olmas›, durup kalkmas› ve k›fl›n s›cak havay› tavandan üflemesi nedeniyle ses
problemi oluflur.
- ‹lk yat›r›m›n ilave elektrik tesisat› da gerektirdi¤inden daha pahal›d›r.
- Kutu içindeki fan›n elektrik tüketimi ve havaya verdi¤i ›s›n›n büyük bir k›sm› ilave enerji tüketimi oluflturur.
- Tavan içindeki çok say›da fan›n ilave servis, bak›m ve yedek parça maliyeti olacakt›r.
- ‹lk yat›r›m maliyeti klasik VAV sisteme göre daha
yüksektir.
- Tavandan üflenen s›cak hava nedeniyle (statik ›s›tma + VAV sistemine göre) daha düflük konfor ve
daha fazla enerji tüketimi oluflur.
- Fan powered VAV kutular›n›n dönüfl havas› giriflinde hava filtresi mutlak kullan›lmal›d›r.
6.2.1.5. Endüksiyon Kutular›
Merkezden gelen hava debisini k›sarken, ayn› anda endüksiyon ile ortam havas›n› kar›flt›rarak, ortama sabit
debide hava veren endüksiyon kutular›nda, endüksiyon
için gerekli olan h›zlara ulaflabilmek için daha yüksek iç
statik bas›nç gereklidir, bu da merkezi sistemdeki fan
enerjisi ihtiyac›n› art›r›r. Bundan öte bu tip cihazlarda iflletme problemleri de oldu¤undan büyük projelerde kullan›m› azd›r. Ticari binalarda kullan›m alan› bulsa bile,
tasar›mc›lar›n çok s›k kullanmad›¤› bir terminal tipidir.
6.2.1.6. D›fl Zonlarda Statik Is›tma Yap›lmas›
D›fl zonlarda bu üç VAV tipinden biri kullan›labilir,
ancak ›s›tma ihtiyac› olan yerlerde (ki d›fl zonlarda
Türkiye’nin her bölgesinde k›fl›n ›s›tma ihtiyac› vard›r) ilave ›s›t›c› da tasarlanmal›d›r. Bu VAV terminaline elektrikli veya sulu tip ›s›t›c› montaj› d›fl›nda iki
alternatif ile yap›labilir:
a. Birinci olarak d›fl yüzeylerde özellikle cam önlerine radyatör veya sulu ›s›tma konvektörü eklenebilir. Konvektördeki su ak›fl› termostatik olarak kontrol edilmeli ve ayr›ca ›s›tma su s›cakl›¤› d›fl hava
s›cakl›¤›na ba¤l› olarak da de¤ifltirilmelidir.
b. ‹kinci alternatif ise çevre zonda elektrikli ›s›t›c›
kullan›lmas›d›r. Bu ›s›t›c› VAV terminalinden ba¤›ms›z olarak termostatik kumanda edilir.
- Is›tma ile ilgili bir baflka yaklafl›m da, VAV kutusunun içine sulu batarya veya elektrikli ›s›t›c›
koymak (reheat) ve VAV kutusu minimum hava debisinde olmas›na ra¤men oda s›cakl›¤› düflüyorsa bu ›s›t›c›y› çal›flt›rmaktad›r. Bu husus
VAV sisteminin en büyük problemidir. Is›tma
ihtiyac› olan k›fl aylar›nda sistem minimum hava debisine düfler. Minimum hava debisi kullan›larak yap›lan ›s›tmada hava yere indirilemez
ve tavan seviyesinde kal›r.
- Asma tavan içinden s›cak su borular›n›n geçirilmesi daha sonraki y›llarda su s›z›nt›lar›n›n yarataca¤› sorunlar da dikkate al›nd›¤›nda tercih
edilmeyebilir.
- Hem enerji ekonomisi hem de daha iyi ›s›l konfor
flartlar›n› sa¤lamak için tavandan üflenen havan›n
s›cakl›¤›, oda s›cakl›¤›ndan düflük olmal›d›r (hem
yaz hem de k›fl mevsiminde). Çevre zonda statik
›s›tma yap›l›p, VAV kutular›na ›s›t›c› koymadan
havay› odaya üflemek genellikle daha uygundur.
6.2.1.7. ‹ç Zonlarda Statik Is›tmaya veya
VAV Kutusundan Is›tmaya ‹htiyaç Var m›?
‹ç zonlarda yükler sabittir, zamana ve d›fl hava flartlar›na ba¤l› olarak büyük farkl›l›klar göstermez. Bu yükler
genellikle ayd›nlatma, bilgisayar vb ofis cihazlar› ve insanlardan gelen ›s› kazançlar› oldu¤undan iç zonlarda
yaz-k›fl so¤utma ihtiyac› vard›r. Bu yüzden çok özel durumlar d›fl›nda iç zonlarda statik ›s›tmaya veya VAV kutusundan ›s›tmaya ihtiyaç olmad›¤› söylenebilir. Ancak
çevrede reheat VAV kullan›l›yorsa iç mekanlarda da reheat VAV kullan›lmas›, hafta bafl› ve sabah çal›flmas›nda faydal›d›r. E¤er VAV kutular›nda ›s›tma yap›lmas›
isteniyorsa; sulu ›s›t›c› batarya yerine, hem servis ve bak›m kolayl›¤› aç›s›ndan hem de tavanda borular için yer
kayb› olmamas› için elektrikli ›s›t›c› kullan›lmas› genellikle daha do¤rudur. Ancak elektrikli hava ›s›t›c›s› kullan›ld›¤›nda bunlar için ilgili Avrupa normlar›nda belirtilmifl olan tüm yang›n emniyet tedbirleri al›nmal›d›r.
6.2.1.8. Düflük S›cakl›kl› Haval›
VAV Sistemleri
Yukar›da anlat›lan tüm uygulamalar, üfleme havas› s›cakl›¤› ile oda s›cakl›¤› aras›ndaki farka bak›larak tasarlan›r. Bu s›cakl›k farklar› (oda s›cakl›¤› ile üfleme
havas›n›n s›cakl›k fark›): Δt = 8 - 10°C aras›ndad›r.
Üfleme havas› s›cakl›¤› tam haval› sistemlerde yaz
klimas›nda 14 - 16°C aras›ndad›r. Kat yüksekli¤i (asma
tavan alt›) 3,5 m den daha yüksek ise daha düflük s›cakl›kta hava üflenebilir. Düflük s›cakl›kl› haval› VAV sistemlerinde ise üfleme havas› 9 - 10°C de¤erlerinde tasarlanmaktad›r. Bu durumda oda s›cakl›¤› ile üfleme
havas›n›n s›cakl›k fark› yaklafl›k Δt = 16°C olur.
Düflük s›cakl›kta hava, su so¤utma grubu ç›k›fl s›cakl›¤› 4,5°C’ye ayarlanarak elde edilebilir. E¤er projede
buz depolama var ise, elektrik yükünü azaltmak için,
4,5°C’deki su buz depolama tasar›m›n›n bir parças›
olarak da elde edilebilir. Düflük s›cakl›kta hava kullan›m› buz depolama için bir argüman de¤ildir. Buz depolama sistemi için en önemli flart, gece elektrik tarifesinin çok ucuz olabilmesidir. Düflük s›cakl›kta hava
su so¤utma grubunun düflük s›cakl›kta su üretmesi ile
elde edilir. E¤er su so¤utma grubu 4,5°C su veriyor
ise, so¤utma sisteminin iflletme gideri artacak ve su
so¤utma grubu ekonomizör devresi kullan›lmadan
uzun süre devrede kalacakt›r. Bu düflük su s›cakl›klar›na ulaflmayan absorpsiyonlu so¤utma gruplar›n›n da
kullan›m› mümkün olmamaktad›r.
Düflük s›cakl›kl› hava sistemi çözümünün önemi, bu durumda binaya verilen hava miktar›n›n önemli ölçüde
azalmas›d›r. Bu flekilde hava miktar›n›n azalmas› ile hava da¤›t›m kanallar›n›n boyutlar› da küçülür. Fan enerjilerinden yap›lan tasarruf su so¤utma grubunun ilave harcayaca¤› enerjiden daha fazla olabilir. Ancak bu tip düflük s›cakl›kl› haval› uygulamalarda, özellikle iç zonlarda düflük hava debisinin tasar›m debisinin alt›na düflmemesi için fan powered VAV kullan›lmas› zorunludur.
Sonuç olarak düflük s›cakl›kl› haval› VAV sistemlerinde
klima santralleri fanlar›n›n enerji tüketimi azal›r. Ancak,
- VAV fanlar› ilave enerji tüketir,
- Daha düflük s›cakl›kta su üretmek zorunda olan su
so¤utma gruplar› da daha fazla enerji tüketir,
- Klima santralinde afl›r› so¤utulan hava (9°C) yo¤uflma nedeniyle daha fazla enerji tüketir,
- Hava kanallar›nda genellikle daha fazla ›s› kazanc› oluflur (düflük s›cakl›ktaki hava nedeniyle).
Sonuç olarak genellikle düflük s›cakl›kl› hava da¤›t›m sistemlerinde tüketilen enerji genellikle daha fazlad›r. Y›l
içinde free cooling’den yararlan›labilecek süre de azal›r.
D›fl hava entalpisinin dönüfl havas› entalpisinden düflük oldu¤u her durumda free cooling’den tam olarak
yararlan›labilir. Free cooling; d›fl hava s›cakl›¤›n›n
oda s›cakl›¤›ndan daha düflük oldu¤u saatlerde çilleri
veya so¤utma kompresörlerinin çal›flt›rmadan klima
santrallerinin taze hava oran›n› artt›rarak so¤utma yapabilme alternatifidir. Ya da so¤utma kulesi devresinde ilave edilen bir eflanjör yard›m›yla so¤uk su elde
ederek free cooling yap›labilir.
Düflük s›cakl›kl› haval› VAV sistemlerinde (Fan-Powered VAV) klima santrallerinin taze hava miktar›, simple
VAV sistemlerine göre daha az oldu¤u için, ara mevsimlerde free cooling’den yararlanma süresi daha azd›r.
135
6.2.2. HAVA - SU S‹STEMLER‹
Tarihsel anlamda hava-su sistemleri endüksiyon sistemleriyken, günümüzde bu sistemlerde fan coiller
kullan›lmaktad›r. Bu çözümde binan›n d›fl zonuna duvarlara fan coiller konarken, iç zonda tam haval› VAV
sistemleri, d›fl zonda da sabit debili havaland›rma sistemi kullan›l›r.
Yüksek binalarda k›fl›n ›s›tma ihtiyac› olan yerlerde
genelde 4 borulu fan coil tasarlan›r. ‹ç zonlara hava
veren kanal sistemi üzerinden d›fl zona da gerekli olan
hava verilebilir.
Ancak d›fl zonda havaland›rmay› garanti alt›na almak ve
her zaman hava hareketlerini sa¤lamak için sabit debili
kutular kullan›l›r. Ancak bu durumda VAV sisteminin
kar›fl›ml› de¤il %100 taze hava ile çal›flmas› gereklidir.
VAV santralinde enerji masraf›n› düflürmek için havadan havaya tercihen rotorlu bir ›s› geri kazanma
sistemi kullan›lmal›d›r. Böylece çevre zonuna sabit
hava debili kutular üzerinden gerekli minimum taze
hava miktar› VAV sisteminden verilir.
VAV sisteminin kar›fl›ml› olmas› durumunda çevredeki minimum taze hava oran›n› garanti edebilmek için
sabit hava debili kutular üzerinden gere¤inden en az
2 - 2,5 misli daha fazla hava üflemek gerekecektir (kar›fl›ml› VAV taze hava oran› %35 kabul edildi¤inde).
Bu hava sabit olarak VAV verifl s›cakl›¤›nda (yaklafl›k 15°C’de) üflenece¤inden hem VAV kanallar›n›n
ve klima santralinin büyümesine, hem de k›smi yüklerde çevrede kontrolün kaybolmas›na sebep olacakt›r. Yani k›smi yüklerde çevredeki fan coil sistemi
re-heat yapmaya ba¤layacak ve enerji harcamalar›
çok artacakt›r.
Not 1. ‹ç zon VAV sistem için ayr› bir klima santrali
(kombi tip) kullan›lmas› imkan› varsa daha uygundur.
Not 2. ‹stanbul ikliminde klima santralinde monte edilen ›s› geri kazan›m sistemleri en so¤uk ve en
s›cak günlerde çok yararl› olmakla birlikte, y›ll›k verimlikleri (fan motor güçleri daha büyük
oldu¤u için) araflt›r›lmal›d›r.
Hava-su sisteminin avantaj› üfleme havas› ve dönüfl
havas› sistemlerinin kapasitesinde azalma ve tam haval› sistemlerin kanallar›na göre daha küçük boyutta
kanal sistemine sahip olmas›d›r.
Ayr›ca cihazlar›n yerlefltirilece¤i mekanik oda büyüklü¤ünün azalmas›, tavan aras›nda daha az yer ihtiyac›
olmas› da avantajd›r. Ancak hava-su sisteminde ›s› de¤ifltiriciler ve pompalar için mekana ihtiyaç duyulmaktad›r. Tavan aras›nda daha az yer ihtiyac› olaca¤›ndan d›fl duvar maliyeti ve binadaki di¤er düfley elemanlar›n maliyeti azalacakt›r.
Bu sistemin dezavantaj› olarak egzoz hava kanal›
kesitinin duman tahliyesi için yetersiz kalabilmesi
söylenebilir ki bu da sandwich sistem uygulamas›
ile çözülebilmektedir.
136
fiunu tekrar vurgulamak gerekirki, ofis alanlar›nda taze hava insan say›s›na veya hava de¤iflimine göre hesaplan›r. Bu da yaklafl›k 2-3 hava de¤iflimine karfl›l›k
gelir. ‹stanbul gibi iklime sahip yerlerde zaten saatte 6
de¤iflimi sa¤layan bir hava debisi so¤utma ihtiyac›n›
da karfl›layabilir. Konulacak 4 borulu fan coil cihazlar›, otomasyon vanalar› ayr›ca bir maliyettir ve sistem
ilk yat›r›m› çok yükselmesine sebep olur.
Sonuç olarak hava ve su sistemlerinin birlikte kullan›lmas› gerektiren ihtiyaçlar›n olup olmad›¤› iyice araflt›r›lmal›d›r (Duman egzozu için VAV sisteminin dönüfl kanal› kullan›lmas› ile bu dezavantaj
azalt›labilir.).
6.2.2.1. Uygulama Örnekleri
6.2.2.1.1. Uygulama Örne¤i 1: Türkiye ‹fl Bankas›
Kuleleri (fiekil 6.18)
‹Ç ZON: VAV
DIfi ZON: Fan coil (4 borulu) + Taze hava + Egzoz
- 5 bodrum, girifl kat›, asma kat ve 41 normal ofis
kat›ndan oluflan genel müdürlük kulesi ile 26
normal ofis kat›ndan bulunan iki ifl kulesinden
oluflmaktad›r.
- Kulelerde klimatizasyon VAV + 4 borulu fan coil
sistemi kullan›larak yap›lm›flt›r.
Sistemin tipik kat kat plan› fiekil 6.19’da görülmektedir. Çevre zonda 4 borulu fan coil sistemi, k›fl›n ›s›
kay›plar› ile enfiltrasyonu, yaz›n da ›s› kazançlar›n›
karfl›lar. Böylece çevredeki ›s›tma ve so¤utma fan
coil sistemiyle karfl›lan›r. Kata tek klima santralinden besleme yap›lmaktad›r. Dikey flafttan ayr›lan kat
ana da¤›tma kanal› havay› kontrol kutular›na tafl›maktad›r. ‹ç zonda VAV kutular› bulunmaktad›r. Bu
kutulardan yüke göre debisi de¤iflen sabit s›cakl›kta
so¤uk hava üflenmektedir. Üfleme havas› s›cakl›¤›
16°C mertebesinde olup, bütün y›l çekirdek zon so¤utulmaktad›r. VAV kutular›n minimum ayar› %40
olarak belirlenmifltir.
Havan›n ortama verilmesinde swirl difüzörler kullan›lm›flt›r. Ayn› kanaldan ayr›lan kollarla, so¤uk hava
d›fl zona CAV kutular›ndan geçerek sabit debide üflenmektedir. CAV kutular› de¤iflen koflullardan ba¤›ms›z olarak ayn› sabit debiyi ortama verebilen
kontrol kutular›d›r.
D›fl zon üflemelerinde slot difüzörler kullan›lm›flt›r.
Sabit debi ve s›cakl›ktaki bu hava, çevre zonun taze
hava ihtiyac›n› da karfl›lamaktad›r.
K›fl›n VAV sistemden 16°C sabit s›cakl›kta çevre zonuna verilen havan›n ortam s›cakl›¤›na yükseltilmesi
için gerekli olan ›s›tma enerjisi de çevre zondaki fan
coil sistemince karfl›lan›r.
Fan coil cihazlar›n›n borular› yükseltilmifl döfleme alt›ndan çevrede dolaflmaktad›r. Bu sistemle çevre zonda daha düflük asma tavan yükseklikleri ile yetinmek
mümkün olmaktad›r.
fiekil 6.18. Türkiye ‹fl Bankas› Kuleleri
137
fiekil 6.19A. Türkiye ‹fl Bankas› Genel Müdürlük Binas› T‹P‹K KAT PLANI
138
fiekil 6.19B. Türkiye ‹fl Bankas› Genel Müdürlük Binas› T‹P‹K KAT PLANI
139
6.2.2.1.2. Uygulama Örne¤i 2: Yap› Kredi Plaza
D-Blok (fiekil 6.20)
‹Ç ZON: VAV
DIfi ZON: Reheat VAV + Taze hava + Egzoz
- Yap› 7 bodrum ve 28 normal ofis kat›ndan oluflmufltur.
- Ofis katlar›nda klimatizasyon reheat VAV sistemi kullan›larak yap›lm›flt›r. Reheat için s›cak su
kullan›lm›flt›r.
- Bilgisayar ve server odalar› için ba¤›ms›z çillerler düflünülmüfl, ayr›ca kule suyu kullan›larak elde edilmifl so¤utulmufl su k›fl aylar› yükü için kullan›lm›flt›r. Böylece önemli bir ekonomi elde
edilmifltir.
- Konferans salonu, fuaye, girifl holü gibi hacimlerde yerine göre konvansiyonel hava santralleri ve
çift devirli fanlar kullan›larak klimatizasyon temin
edilmifltir.
Yap›n›n genel görünüflü ve tesisat katlar› da¤›l›m› fiekil 6.21’de görülmektedir. Sistemin ana tesisat merkezi 7. bodrum katta olup 13. normal katta ara tesisat kat› oluflturulmufltur. Ayr›ca çat›da ve podyumda tesisat
hacimleri mevcuttur.
Klima sistemi su borulamas›na ait ak›m flemas› dört
pafta halinde fiekil 6.22, 23, 24 ve 25’te verilmifltir. Tesisat merkezi 7. bodrum kattad›r. Buradaki sistem ikiye
bölünerek verilmifltir. Tesisat merkezindeki ›s›tma
ak›m flemas› fiekil 6.22’de görülmektedir. Üç adet s›cak
su kazan›ndan üretilen 80/60°C s›cakl›ktaki s›cak su
da¤›t›m kolektörüne ulaflmaktad›r. Buradaki sirkülasyon pompalar›yla s›cak su bodrum kat radyatör devresine, klima santrallerine, boylerlere ve 1. devre plakal›
eflanjöründe elde edilen 75/55°C s›cak su 1. devredeki
VAV ›s›t›c›lar›na ve yüksek yap› ara tesisat kat›na beslenmektedir. Yüksek yap› ›s›tma ak›m flemas› fiekil
6.23’te görülmektedir. Ara tesisat kat›ndaki da¤›t›m kolektöründen 75/55°C s›cak su yine klima santrallerine
ve ara zon ›s›tma eflanjörüne beslenmektedir. Ara zon
›s›tma eflanjöründe elde edilen 70/50°C s›cak su ise
kendi sirkülasyon pompalar›yla üstündeki katlarda bulunan fan coil devresine, VAV santralleri ›s›t›c›lar›na ve
di¤er klima santrallerine bas›lmaktad›r.
Suyun eflanjöre dönüflü yine toplama kolektöründeki
pompa yard›m›yla olmaktad›r. Böylece sistemde iki
düfley bas›nç zonu oluflturulmufltur.
fiekil 6.20. Yap› Kredi Plaza
140
fiekil 6.21. Yap› Kredi Plaza D-BLOK GENEL GÖRÜNÜfi VE TES‹SAT KATLARI
141
142
fiekil 6.22. Yap› Kredi Plaza D-BLOK ISITMA AKIM fiEMASI
143
fiekil 6.23. Yap› Kredi Plaza D-BLOK ISITMA AKIM fiEMASI
144
fiekil 6.24. Yap› Kredi Plaza D-BLOK SO⁄UTMA AKIM fiEMASI
145
fiekil 6.25. Yap› Kredi Plaza D-BLOK SO⁄UTMA AKIM fiEMASI
Zonlar aras› iliflki ›s›tma eflanjörleriyle sa¤lanmaktad›r. Alt, ara ve üst zonlarda su s›cakl›¤› her kademede 5°C azalmaktad›r. Ayn› sistemin so¤uk su
flemas› ise paralel paftalar halinde fiekil 6.24 ve
25’te verilmifltir. 7. bodrum kattaki tesisat merkezindeki so¤utma ak›m flemas› fiekil 6.26’da görülmektedir. Üç adet su so¤utmal› so¤utma grubunda
üretilen 6/12°C s›cakl›ktaki so¤uk su da¤›t›m kolektörüne ulaflmaktad›r. Buradaki sirkülasyon
pompalar›yla so¤uk su ara tesisat kat› merkezine
ve ara kat klima santrallerine, fan coil devrelerine
ve santrallere beslenmektedir. Suyun so¤utma
gruplar›na dönüflü toplama kolektöründeki primer
pompalar yard›m› ile olmaktad›r. fieman›n sa¤ taraf›nda so¤utma kulesi ba¤lant›s› verilmifltir. Ayr›ca burada görülen eflanjör yukar›da sözü edilen bilgisayar so¤utmalar› için kullan›lmaktad›r ve flartlar
uygun oldu¤unda do¤rudan so¤utma kulesinden
gelen su eflanjörde kullan›labilmektedir.
13. kattaki ara tesisat merkezi ve üstündeki katlar
so¤uk su ak›m flemas› fiekil 6.24’te görülmektedir.
Buradaki da¤›t›m kolektöründen 6/12°C so¤uk su
klima santrallerine ve ara zon so¤utma eflanjörüne
beslenmektedir. Ara zon so¤utma eflanjöründe elde
edilen 8/14°C so¤uk su ise kendi sirkülasyon pompalar›yla, klima santrallerine ve bilgisayar odalar›na beslenmektedir. Suyun eflanjöre dönüflü yine
toplama kolektöründeki pompa yard›m›yla olmaktad›r. Böylece sistemde s›cak suya paralel olarak
iki düfley bas›nç zonu oluflturulmufltur. Zonlar aras› iliflki so¤utma eflanjörleri ile sa¤lanmaktad›r.
fieklin sa¤ taraf›nda ise yine so¤utma kulesi ba¤lant›s› yer almaktad›r.
Tipik VAV sistemi kat plan› fiekil 6.26’da görülmektedir. Dikey flafttan ayr›lan kat da¤›tma kanal›
havay› VAV kutular›na tafl›maktad›r. Kutu ç›k›fl›nda susturucular yer almaktad›r.
Daha sonra oluflturulan plenum kutular›ndan ayr›lan esnek kanallarla hava slot difüzörlere gelmekte
ve bu difüzörler yard›m›yla hava ortama üflenmektedir. Çevre zon VAV kutular›nda reheat imkan›
bulunmaktad›r.
6.2.2.1.3. Uygulama Örne¤i 3
‹Ç ZON: VAV
ÇEVRE ZONU: Sabit hava debili (CAV) + Dört borulu
fan coil
Bu sistem çevredeki fan coil sistemi k›fl›n ›s› kay›plar› ile enfiltrasyonu karfl›lar. Böylece çevredeki ›s›tma,
›s›tma ve so¤utma fan coil sistemiyle karfl›lan›r. Tek
klima santrali kullan›ld›¤›nda, bu santralden elde edilen sabit s›cakl›ktaki hava, iç zonda VAV kutular›
kontrolü de bütün y›l boyunca so¤utma yapar.
Ayn› hava d›fl zona CAV kutular›yla sabit debide
üflenerek, zonun taze hava ihtiyac›n› karfl›lar ve
146
so¤utma yükünün karfl›lanmas›na katk›da bulunur.
VAV sistemi her iki zonun taze hava ihtiyac›n› da
karfl›lamaktad›r. Bu nedenle minimum aç›kl›k ayar› bulunmal›d›r.
K›fl›n 15 - 17°C sabit s›cakl›kta çevre zonuna verilen
havan›n ortam s›cakl›¤›na yükseltilmesi için gerekli
olan ›s›tma enerjisi de çevre zondaki fan coil sistemince karfl›lan›r. Söz konusu enerjinin kay›p olarak de¤erlendirilmesi gerekir.
K›fl koflullar›nda d›flar›dan al›nan so¤uk hava ana
santralde üfleme s›cakl›¤›na kadar ›s›t›l›r. Bunun
üstündeki ›s›tma çevre zonda karfl›lanmaktad›r ve
bu ›s›tma aksi halde zaten yap›lmak zorundad›r.
K›fl döneminde mekanik so¤utma devrede de¤ildir.
Bu durumda çevredeki fan coil ›s›tma kapasitesi
hesaplan›rken:
- Zon iletimsel ›s› kayb›,
- Zonun enfiltrasyon kayb›,
- VAV minimum hava debisinin 22°C’ye ›s›t›lmas›
için gerekli ›s› dikkate al›nmal›d›r.
Fan coil so¤utma kapasitesi hesaplan›rken üflenen so¤uk havan›n etkisi dikkate al›nmaz ve bir emniyet olarak b›rak›l›r.
Tek klima santrali yerine iki santral kullan›ld›¤›nda,
çevre zon için ayr› bir primer hava sistemi kullan›l›r.
fiekil 6.27’de flematik tek hat kat plan› olarak görülen
bu sistemde iç zona VAV santralinden besleme yap›lmaktad›r. Esas olarak yukar›da anlat›lan sistemin eflde¤eridir.
Avantajlar›:
- Kolay ve ekonomik gece ayar› yap›m›/sabah ›s›t›lma operasyonu,
- Zon kontrolü için mükemmel bir esneklik,
- Pencere alt›na ›s›t›c› yerlefltirilmesi, muhtemel
down - draft problemine en iyi çözüm olmas›,
- Sadece bir tek klima cihaz› ve tek kanal sistemi
olmas›,
- D›fl zonda kanal boyutlar›ndan tasarruf dolay›s›yla
asma tavan derinli¤inde kazanç sa¤lamas›,
- Dönüfl - egzoz sistemi ile d›fl hava so¤utma imkan›n›n (›s› geri kazan›m›) kolayl›kla uygulanmas›,
- Çevre zonda fan coil sisteminde ›s› kazan›m sistemi tatbikat›na elverifllilik
Dezavantajlar›:
- ‹lk yat›r›m maliyeti yüksektir.
- Fan coil üniteleri çevre zonda kullan›lmas› burada
yer kayb›na neden olmaktad›r.
- Fan coil ünitelerinin nedeniyle ses problemi
olacakt›r.
- Çevre zonda free cooling yeterince yap›lamaz.
- Çevre zonda iç hava kalitesi daha düflük
kalacakt›r.
- Çevre zonda gece ventilasyonu (cool down)
yap›lamaz.
- Müstakil duman egzoz sistemi gerektirir.
fiekil 6.26. Yap› Kredi Plaza D-BLOK VAV BLOK UYGULAMASI ÖRNEK KAT
147
fiekil 6.27. ‹Ç ZON VAV, ÇEVRE ZONU PR‹MER HAVA + FAN CO‹L KL‹MA S‹STEM‹ TEK HAT fiEMASI
148
6.2.3. SULU (FAN COIL) S‹STEMLER
Sulu sistemler esas olarak fan coil (2 veya 4 borulu) sistemleridir. So¤uk tavan uygulamalar› da sulu sistemlerdir. Fan coil sistemlerinde bir merkezde haz›rlanan so¤utulmufl su ve s›cak su, bina içine da¤›t›lm›fl fan coil cihazlar›na gönderilir. So¤uk su bir su so¤utma grubunda,
s›cak su ise bir s›cak su kazan›nda üretilir. Fan coil cihazlar› bir fan ve ›s› geçifl yüzeyi olarak serpantin içeren
elemanlard›r. Fan yard›m› ile odadan al›n›p, serpantinler
üzerinden geçirilerek so¤utulan veya ›s›t›lan hava tekrar
odaya üflenir. Serpantin içinden so¤uk su geçiyorsa so¤utma, s›cak su geçiyorsa ›s›tma yap›l›r. Dönüfl borular›yla merkeze döndürülen su tekrar so¤utularak veya ›s›t›larak sirküle ettirilir. Bunun için dolafl›m pompalar›
kullan›l›r. Özellikle çok odal› binalarda ve kanal geçirmek için yeterli hacmin bulunmad›¤› uygulamalarda tercih edilir. Fan coil üniteleri otel, hastane, ofis ve yüksek
katl› binalarda kullan›lmaktad›r. Fan coil üniteleri cam
önlerine, asma tavan içlerine yada tavan alt›na veya döfleme içine konabilir. E¤er kullan›lan fan coil cihaz›n›n
içinde tek serpantin varsa kurulan sisteme 2 borulu fan
coil sistemi, e¤er fan coil cihaz›n›n içinde ›s›tma ve so¤utma olarak iki serpantin varsa sisteme 4 borulu fan coil sistemi ad› verilir. 2 borulu fan coil sistemlerinde da¤›t›m ve toplama yapan iki boru dolafl›r. 4 borulu fan coil sistemlerinde iki da¤›t›m ve iki toplama borusu vard›r.
2 borulu fan coil sisteminde ayn› anda ya so¤utma ya da
›s›tma yap›labilirken, 4 borulu fan coil sisteminde ayn›
anda her fan coil cihaz›nda birbirinden ba¤›ms›z ›s›tma
veya so¤utma yap›labilir. Klasik fan coil sistemlerinde
havaland›rma yoktur.
Bu eksikli¤i gidermek için: a) d›fl duvardan taze hava
al›narak fan coil üzerinden mekana verilebilir, b) taze
hava merkezi kanall› bir klima santrali ile mekana verilebilir. Ancak b) fl›kk› kullan›ld›¤›nda sistem hava + sulu sistem olarak çal›fl›r.
6.2.3.1. Uygulama Örnekleri
6.2.3.1.1. Uygulama Örne¤i 1: Akmerkez Ofisler
(‹ki Borulu Fan Coil Sistem)
Akmerkez kompleksi yaklafl›k 180.000 m2 toplam
inflaat alan›na sahiptir (fiekil 6.28).
En alt garaj katlar›d›r. Kalan k›sm› çarfl›, ofis bloklar›
(iki adet), konut blo¤u olarak 90 ayr› kullan›m amac›na
hizmet vermektedir. Mekanik ve elektrik sistemlerinin
odalar› bodrumlard›r. Çarfl› dört katl›d›r. Normal katlarda dükkanlar en üst katta da lokantalar ve sinema salonlar› vard›r. Çarfl›, ofis bloklar› ve konutlar›n ›s›tma ve
klima sistemleri tamamen ayr› olarak planlanm›flt›r ve
uygulanm›flt›r. Ofislerin kazan ve so¤utma gruplar› ayr›
olarak bloklar›n alt›na yerlefltirilmifltir. HVAC Tesisat
flemalar›n›n bir örne¤i fiekil 6.29A ve B’de verilmifltir.
fiekil 6.28. Akmerkez OF‹SLER (FAN COIL)
149
fiekil 6.29A. ÜST ÇARfiI C BLOK HAVALANDIRMA POJES‹
150
fiekil 6.29B. ÜST ÇARfiI C BLOK HAVALANDIRMA POJES‹
151
Bloklar›n detaylar› afla¤›da özetlenmifltir:
a. ‹ki adet Ofis Blo¤u
- ‹ki borulu fan coil sistem, taze hava ve egzoz tesisat› uygulanm›flt›r.
- Kalorifer kazanlar› iki adet her biri ›s›tma ihtiyac›n›n 3/4’ü kapasitesinde seçilmifltir.
- So¤utma gruplar› iki adet su so¤utmal› tiptir
(fiekil 6.30).
- Kazanlar ve su so¤utma gruplar› alt bodrum kata yerlefltirilmifltir.
- Bu bina bugün yap›lacak olsa dört borulu fan
coil veya VRV veya VRV ve statik ›s›tma olarak yap›labilir.
b. Bir adet Konut Blo¤u
- Konut blo¤u konutlarda da ›s›tma kazanlar› blok
alt›na yerlefltirilmifltir ve merkezi konut ›s›tmas›
yap›lmaktad›r.
- Is›tma cam önlerindeki radyatörler ile yap›lmaktad›r.
- Konutlar›n klima sistemi projede yoktu. Daha
sonra split klima sistemleri iste¤e ba¤l› olarak
bireysel uygulanm›flt›r.
- Bu gün bu bina yeniden yap›lacak olsa klima
sistemi konutlar için önceden planlanmal›d›r.
- So¤utma sisteminde ayr›ca, taze hava egzoz tesisat› da yap›lmal›d›r.
- Konut blo¤unda su so¤utmal› VRV sistemi bir
yenileme program› yap›l›rsa bu gün için de uygulanabilir görünmektedir.
c. Çarfl› (Al›flverifl Merkezi)
- Çarfl›n›n da su so¤utma gruplar› su so¤utma kulesi ve kalorifer kazanlar› ayr› olarak planlanm›fl
ve uygulanm›flt›r.
- Çarfl›da gezinti koridorlar› için klima sistemlerinde tam haval›, kar›fl›m haval›, kombi tipi klima santralleri kullan›lm›flt›r.
- Dükkanlarda ise VAV sistem (›s›t›c›l› tip)
kullan›lm›flt›r.
- Ak merkez çarfl›daki klima sisteminde ›s›tma sezonunda ve ara mevsimlerde free cooling yap›larak çok ciddi oranda enerji ekonomisi yap›lmaktad›r ve çok yüksek iç hava kalitesi sa¤lanmaktad›r.
- Son kattaki lokantalar›n oldu¤u katta egzoz
%100 yap›lmaktad›r. Sinema salonlar› için de
ba¤›ms›z klima sistemleri vard›r.
6.2.3.1.2. Uygulama Örne¤i 2: Kanyon (fiekil 6.31)
Kanyon bodrumlar, ofis blo¤u (fiekil 6.31), çarfl›
(fiekil 6.32) ve residence’tan oluflmaktad›r.
Kanyon ofis blo¤u zemin, 32 normal kat, iki ara tesisat kat› ve 5 adet bodrum kattan meydana gelmifltir.
Normal katlar konut olarak kullan›lmaktad›r.
Ofis kulesinde 26 ofis kat› bulunmakta, 27. kat mekanik
kat›d›r. Ofis katlar› m2’leri standartt›r. ‹ç dekorasyonlar›
kirac›lar›n kendi insiyatifindedir. Katlarda sabit hava debisi CAV kullan›lmaktad›r. Çekirdek dedi¤imiz yerde
WC ve hol bulunmakta; çekirdek d›fl› ise kirac›ya ait bölümdür. Her ofis kat›nda 2 ayr› noktadan egzoz
yap›lmakta ve taze hava verilmektedir. 2 - 14. katlar›n
mekanik odas› 2. bodrum katta, 15 - 26. katlar›n mekanik
odas› 27. kattad›r. Yani tüm ofis katlar›n›n havaland›rmas› 2 ayr› mekanik odadan beslenmektedir. Is›tma ve so¤utma sistemi ise ana mekanik odadan gelen ve ofis alt›nda 4. bodrum katta eflanjör odas›na gelen 2-11. kat alt zon
ve 12-26. kat üst zon olarak 2 ayr› zonlama mevcuttur.
fiekil 6.30. Akmerkez SO⁄UTMA GRUPLARI (Ç‹LLERLER)
152
fiekil 6.31. Kanyon OF‹SLER DIfi GÖRÜNÜfi (4 BORULU FAN COIL)
153
Toplam ofis katlar› için 4 adet klima santrali mevcut olup
rotary tip ›s› geri kazan›m› bulunmaktad›r. 2 tanesi çat›
kat› olan 27. katta, 2 tanesi ise 2. bodrum kattad›r. Ayr›ca
ofis lobisi içinde 1 adet klima santral› yine 2. bodrum kattad›r. Kat baz›nda santral yoktur.
Ofis katlar› için 27. katta WC fanlar› mevcuttur. 2 - 17.
katlar› bir, 18-26. katlar› ise ayr› bir WC fan› beslemektedir. Katlara toplam verifl havas› 1.655 l/s, egzoz havas› ise
1.350 l/s’dir. Her katta bulunan çekirdek içindeki lobiye
ise 170 l/s hava verilmektedir. Ayr›ca her katta bulunan
WC’lerden 110 l/s egzoz yap›lmaktad›r. Her ofis kat›n›n
›s›tma yükü 36 kW, so¤utma yükü ise 93 kW’d›r. Is›tma,
so¤utma de¤erleri her kat için çok az farkl›l›klar göstermektedir. Ofis katlar›n›n plan› ve uygulama detay› ise fiekil 6.35’te verilmifltir.
6.2.3.1.3. Uygulama Örne¤i 3
‹Ç ZON: Primer hava + ‹ki borulu fan coil
ÇEVRE ZONU: Primer hava + Dört borulu fan coil
Bu sistemde çevredeki fan coil sistemi k›fl›n ›s› kay›plar›
ile enfiltrasyonu karfl›lar, yaz›n da ›s› kazançlar›n› karfl›lar. Böylece çevredeki ›s›tma ve so¤utma fan coil sistemiyle karfl›lan›r. ‹ç zonda 2 borulu fan coil bütün y›l boyunca so¤utmaya çal›fl›r ve so¤utma ihtiyac›n› karfl›lar.
Taze hava tek taze hava santralinden temin edilerek,
hem iç zona hem de d›fl zona verilir.
Avantajlar›:
- Zon kontrolü için mükemmel bir esneklik,
- Pencere alt›na ›s›t›c› yerlefltirilmesi, muhtemel
down - draft problemine en iyi çözüm olmas›,
- Sadece bir tek taze hava santrali ve bir tek kanal
sistemi olmas›,
- Kanal minimum boyutta oldu¤undan, asma tavan
derinli¤inde kazanç sa¤lamas›,
- Çevre zonda fan coil sisteminde ›s› kazan›m sistemi tatbikat›na elverifllili¤i,
- ‹lk tesis fiyat› göreceli olarak ucuz olmas›d›r.
Dezavantajlar›:
- Fan coil ünitelerinin çevre zonda kullan›lmas› burada yer kayb›na neden olmaktad›r.
- So¤utma borular›n›n tavanda olmas› nedeniyle
kondenzasyon problemi yaflanabilir.
- Free cooling yeterince yap›lamaz.
- Gece ventilasyonu (cool down) yap›lamaz.
- Fan coil motorlar›n›n üretece¤i ses problemi
oluflabilir.
- So¤utma grup ve pompalar›n›n çok uzun bir süre
devrede tutulmas›n›n ek maliyeti vard›r.
fiekil 6.32A. Kanyon ALIfiVER‹fi MERKEZ‹ ORTAK MAHAL
154
fiekil 6.32B. Kanyon ALIfiVER‹fi MERKEZ‹ KATLAR
fiekil 6.32C. Kanyon ALIfiVER‹fi MERKEZ‹ DÜKKANLAR
155
fiekil 6.33A. Kanyon
ALIfiVER‹fi MERKEZ‹ ISITMA KAZANLARI
fiekil 6.33B. Kanyon
OF‹SLER ISITMA KAZANLARI
fiekil 6.33C. Kanyon
KOMPRESÖRLÜ GENLEfiME TANKI
fiekil 6.33D. Kanyon
HAVA AYIRICI
156
fiekil 6.34A. Kanyon
SU SO⁄UTMALI Ç‹LLER
fiekil 6.34B. Kanyon
HAVA SO⁄UTMALI Ç‹LLER
fiekil 6.34C. Kanyon
KL‹MA SANTRALLER‹-1
fiekil 6.34D. Kanyon
KL‹MA SANTRALLER‹-2
157
fiekil 6.35. Kanyon OF‹S BLO⁄U 4 BORULU FAN COIL KAT PLANI DETAYI
158
fiekil 6.35. Kanyon OF‹S BLO⁄U 4 BORULU FAN COIL KAT PLANI DETAYI
159
6.2.4. DÖfiEMEDEN HAVALANDIRMA
S‹STEMLER‹
Döflemeden havaland›rma sistemlerinde (fiekil 6.36),
yükseltilmifl döflemenin alt›nda kalan yer, da¤›t›m plenumu olarak kullan›l›r veya terminal cihazlar buraya
yerlefltirilir. Bu sistem terminallerin tavan aras›na yerlefltirildi¤i sistemler ile z›tl›k yarat›r. Her iki sistem de
e¤er uygun flekilde tasarlanm›fl ise kullan›c›lar›n konfor flartlar›n› sa¤lar.
Döflemeden havaland›rma sistemleri, yükseltilmifl döfleme maliyeti sebebiyle ilk yat›r›m› yüksek sistemlerdir.
Ancak yükseltilmifl döflemeden enerji kablolama ve bilgisayar altyap›s› için de faydalan›labilinece¤inden yükseltilmifl döfleme maliyeti projelerde uygun ç›kabilir.
Bu ilave kullan›m imkan›na bak›lmaz ise döflemeden
havaland›rma sistemleri; hem yükseltilmifl döfleme
maliyeti yüzünden hem de kat yüksekliklerinin daha
fazla olmas› ve bu yüzden d›fl duvarlar›n, iç flaftlar›n,
merdiven ve borular›n maliyetinin daha yüksek olmas› sebebiyle, bu sistemin kullan›m› karar›n› verdirmeyecek kadar pahal›d›r.
Bu sistemlerde egzoz, duman tahliyesi ve springler, vb
ihtiyaçlar nedeniyle asma tavan bofllu¤una da ihtiyaç
oldu¤u unutulmamal›d›r. Döflemeden havaland›rma sistemlerinin tasar›m›nda çok farkl› uygulamalar vard›r.
• Döflemeden havaland›rma sistemlerinde havan›n
da¤›t›m›nda yer de¤ifltirmeli havaland›rma prensibi kullan›l›r. Tasar›mda tam haval› sistemler de
kullan›labilir.
Hava, kat döflemesi ile yükseltilmifl döfleme aras›ndaki plenumdan da¤›t›l›r. fiartland›r›lm›fl hava, so¤uk
üfleme havas› ile s›cak dönüfl havas› kar›flt›r›larak 1618°C gibi yüksek s›cakl›klarda sa¤lan›r. Bu kar›fl›m
havas› daha sonra yükseltilmifl döflemedeki ç›k›fllardan düflük h›zla d›flar› ç›kar ve dikey olarak tavana
do¤ru kendi kald›rma kuvveti ile yükselir. Yukar› ç›karken insanlar›n ve ekipmanlar›n ›s›s›n› üzerine al›r.
Tavan, dönüfl plenumu gibi dönüfl havas›n› toplar
ve hava buradan merkezi sistemle veya kat bazl›
sistemle geri döndürülür. Asma tavan›n üzerindeki
plenum, üfleme havas› kanal sistemi olmad›¤› için,
di¤er sistemlere göre daha az olmaktad›r.
fiekil 6.36. DÖfiEMEDEN HAVALANDIRMA S‹STEMLER‹
160
• Döflemeden havaland›rma sistemleri içinden kullan›m alan› bulan bir baflka sistem de; tam haval›
terminallerin veya fan coillerin d›fl zonda yükseltilmifl döflemenin alt›nda oldu¤u durumudur. D›fl
zonda bulunan ve termostatik olarak kontrol edilen terminal ile de¤iflen yüklerde kapasite kontrolü ile avantaj sa¤lanabilir. ‹laveten, kapasitesini
yüke göre de¤ifltiren ve tam haval› terminallere
göre daha fazla kapasite verebilen fan coillerin
kullan›m› yüksek ticari binalarda özellikle d›fl
cephede büyük camlar›n oldu¤u durumlarda maliyet düflümü sa¤lamaktad›r. Fan coil kullan›lan sistemde de ayn› tam haval› terminallerdeki gibi hava yükseltilmifl döflemedeki ›zgaralardan ç›kmakta ve mekandaki tavan dönüfl plenumu fleklinde
çal›flmaktad›r.
Avrupa’daki projelerin neredeyse tamam›nda enerji
hatlar› ve bilgisayar / data hatlar› için yükseltilmifl döfleme kullan›ld›¤› için, döflemeden havaland›rma sistemlerinin önemi kabul edilmifltir.
ABD’de bu sistemlerin kullan›m› olsa da çok s›n›rl›d›r.
Bu s›n›rlaman›n nedenleri, ABD’de yükseltilmifl döfleme kullan›m›n›n az olmas› ve bir hava plenumundan geçen kablolar için ulusal elektrik standartlar›n›n
özel kablo kanal› veya plenum garantili özel kablo
kullanma zorunlulu¤u getirmesidir. E¤er döfleme
plenumu sadece kablo için kullan›l›yor ise böyle zorunluluk yoktur, ancak ayn› plenum hava da¤›tmak
içinde kullan›l›rsa zorunluluk do¤ar. Bu kablolaman›n maliyetini artt›racakt›r ve sistem seçiminde dezavantaj olacakt›r.
VAV terminalli veya fan coil’li döflemeden havaland›rma sistemleri iç mekanlar›n (iç bölmelerin) zaman
zaman de¤ifltirilmek zorunda kal›nabilece¤i özel yap›larda kullan›m yeri bulabilir. Mekanlar›n kullan›m
amac› de¤ifltirildi¤ine bu sistemlerde sadece döfleme
menfezinin yerini de¤ifltirmek yeterli olmaktad›r.
‹ç mekanlar de¤ifltirildi¤inde tesisat sisteminde yap›lmas› gereken de¤ifliklikler daha kolay yap›labilir
ve daha ucuza mal olur. Bu tip özel durumu olan yap›larda döfleme alt› havaland›rma sistemleri avantaj
sa¤layabilir.
6.2.4.1. Uygulama Örne¤i: Yap› Kredi Bankas›
Otomasyon Merkezi (fiekil 6.37 ve 38)
• Merkezi dört borulu fan coil, taze hava ve egzoz
sistemi uygulanm›flt›r.
• Fan coiller döfleme alt›na yerlefltirilmifltir. Sistem bilgisayarlar›ndan ç›kan ›s› nedeniyle so¤utma a¤›rl›kl› çal›flmaktad›r.
• Döfleme alt›ndaki fan coiller dönüfl havas›na taze havay› kar›flt›rarak ortama döfleme üzerindeki
merkezlerden havay› üflemektedir.
• Üfleme merkezleri yerde döfleme üzerindedir ve
insanlar› rahats›z etmemek için en düflük üfleme
havas› s›cakl›¤› yaklafl›k 16°C civar›ndad›r.
• Egzoz sistemi ise asma tavandan hava kanallar›
ile toplanmaktad›r.
fiekil 6.37.
fiekil 6.38.
161
6.2.5. KANAL T‹P STAT‹K ISITMA
(B‹REYSEL S‹STEM)
Bu sistemlerde d›fl üniteyi oluflturan kompresör ve hava so¤utmal› kondenser ünitesi bahçe, teras veya binalar›n d›fl cephesinde balkonda veya panjur arkas›na
gizlenmifl vb d›fl ortamlara yerlefltirilir. Havay› flartland›ran evaporatör serpantini, havay› dolaflt›ran fan,
filtre, kontrol paneli iç üniteyi oluflturur. ‹ç ünite ile
d›fl ünite, so¤utucu ak›flkan borular› ve elektrik kablosu ile birbirine ba¤l›d›r. Kanal tipi iç ünitelere ba¤lanan hava kanal› sistemi ile flartland›r›lan hava farkl›
hacimlere tafl›nabilir ve çok noktadan üfleme yap›larak homojen da¤›l›m sa¤lan›r. Kanal tipi iç üniteler
bodrum, garaj, tavan aras›, asma tavan ici, mutfak veya dolap gibi bölmelere yerlefltirilerek gizlenebilir.
D›fl ünitelerde d›fl ortama konuldu¤u gibi, kanal uygulamas› yap›larak iç ortama da konulabilir.
Kanal tipi bir split klima uygulamas›nda ana elemanlar,
- D›fl ünite (fiekil 6.39)
- ‹ç ünite (fiekil 6.40A ve B)
- Kanal sistemi
- Menfezler
- Kontrol elemanlar›
- Aksesuarlardan oluflur.
Havaland›rma yetene¤inin yan›nda ortamda havan›n
homojen da¤›t›labilmesi, sessizlik, iç ünitenin komflu
hacimlere konularak servis ifllemlerinin yaflam mahalli
d›fl›nda gerçeklefltirilmesi, yüksek kapasite, uzun ömür,
iç-d›fl ünite montaj mesafesinin uzunlu¤u ve optimum
maliyet kanal tipi klimalar›n di¤er önemli avantajlar›d›r. Kapasite aral›klar› 24.000 - 140.000 Btu/h aras›nda
de¤iflir. Kanal tipi klimalar, sadece so¤uk, s›cak-so¤uk
(heat pump) veya gazl› ›s›t›c›l› olmak üzere üç tiptir.
Sistem seçim kriterlerine göre hava kanall› split sistemler seçilerek afla¤›daki çözümler üretilebilir;
- Is›tma radyatör ile, so¤utma hava kanall› split (sadece so¤utma yapan model) ile,
- Is›tma ve so¤utma hava kanall› split (heat pump
model) ile (gerekti¤inde ›s›tma için elektrikli ›s›t›c› takviyesi imkan›)
- Is›tma ve so¤utma hava kanall› split (heat pump
model) ile
- Is›tma ve so¤utma hava kanall› split (sadece so¤utma yapan model + s›cak su bataryal› sistemler) ile
- Is›tma gaz furnace (LPG veya do¤al gaz ile ›s›tma
yapan cihazlar) ile ve so¤utma (so¤uk evaporatör
ve d›fl ünite ilavesi) ile (fiekil 6.41 ve 42)
Kanal tipi split klima cihazlar› ile ilgili genifl bilgi
Is›san Çal›flmalar› 305 Klima Tesisat› kitab›nda yer
almaktad›r.
Is›tma tesisat› kat baz›nda kombi ile so¤utma kanall›
cihazlar ile yap›labilir. Is›tma statik (cam altlar›ndan
radyatör ve termostatik radyatör vanas›), so¤utma
kanall› split ile yukar›dan yap›ld›¤›ndan sürekli filtre
edilmifl taze hava imkan› ve her an yüksek konfor ile
mekanik tesisat aç›s›ndan en uygun sistem çözümünü sa¤lar.
Taze hava iç ünitelere direkt flaftlardan getirilebilir.
fiartland›r›lacak mekan için gerekli olan taze hava ihtiyac›n› sa¤lamas› aç›s›ndan çok uygun bir sistemdir.
D›fl ünite için gerekli yer ihtiyac› azd›r. Kat aralar›na
yerlefltirilebilir. Maksimum bak›r borulama mesafesi
60 m’ye ulaflmaktad›r. Bu sayede d›fl üniteler için en
uygun yeri seçme imkan› do¤ar.
Sahip oldu¤u kapasiteler ile, maksimum iki iç - d›fl
ünite ile bir konut/daireyi flartland›rmak mümkündür.
fiekil 6.39. KANAL T‹P‹ KL‹MA DIfi ÜN‹TELER‹N‹N YERLEfi‹M ÖRNE⁄‹ - Çat›da
162
fiekil 6.40A. KANAL T‹P‹ KL‹MA
‹Ç ÜN‹TE DOLAP ‹Ç‹NE YERLEfi‹M ÖRNE⁄‹ - Dolab›n d›fltan görünüflü
fiekil 6.40B. KANAL T‹P‹ KL‹MA
‹Ç ÜN‹TE DOLAP ‹Ç‹NE YERLEfi‹M ÖRNE⁄‹ - Dolab›n içten görünüflü
163
fiekil 6.41A. GAS FURNACE
‹Ç ÜN‹TE UYGULAMA ÖRNE⁄‹ - Dolab›n d›fltan görünüflü
fiekil 6.41B. GAS FURNACE
‹Ç ÜN‹TE UYGULAMA ÖRNE⁄‹ - Dolab›n içten görünüflü
164
165
fiekil 6.42. ÇATI T‹P‹ GAS FURNACE UYGULAMA ÖRNE⁄‹
Yap› elemanlar›n›n kalitelerinin gün geçtikçe daha da
artmas› ve bunun sonucunda pencere ve kap› sistemlerinin neredeyse hiç hava s›zd›rmamas›, infiltrayon (s›z›nt›) sayesinde sa¤lanan do¤al havaland›rman›n yeni
kaliteli binalarda yeterince gerçekleflmemesini beraberinde getirmifltir. “Nefes alamayan” bu binalarda havaland›rma sistemi yok ise, oksijen yetersizli¤i oluflmakta, ortamda bakteri ve virüs konsantrasyonu artarak
hastal›klar›n bulaflma riski ve h›z› artmakta, insanlardan, eflyalardan ve yap› malzemelerinden yay›lan koku
ve gazlar, sigara duman› ve toz oluflumu gibi olumsuz
etkiler sonucunda iç hava kalitesi çok düflerek sa¤l›ks›z bir ortam oluflmaktad›r. Sonuçta içinde yaflayan insanlar›n verimliliklerinin düfltü¤ü, sürekli bafl a¤r›s›,
yorgunluk, uyku hali gibi rahats›zl›klar yaflad›klar› ve
yaz ortas›nda grip salg›n›na yakaland›klar› “hasta binalar” ortaya ç›km›flt›r. Buradaki temel problem havaland›rma yetersizli¤idir. Binalarda havaland›rma, iklim ve
mevsim flartlar›ndan ba¤›ms›z olarak yani ›s›tma ve so¤utma ihtiyaçlar›ndan da önce gelen 12 ay boyunca süren en birincil ihtiyaçt›r. ‹flte kanal tipi cihazlar›n en
büyük avantaj› bu özelli¤e sahip olmalar›d›r. Bu cihazlar d›flar›dan ald›klar› taze havay› filtre edip (tozdan
ar›nd›r›p); k›fl›n ›s›tarak, yaz›n ise so¤utarak en iyi konfor flartlar›nda ortama vermekte ve böylece so¤utma
için zaten kullan›lan klima sistemi ile havaland›rmay›
da gerçeklefltirmektedirler. En iyi konfor en ucuz maliyetle bu sayede sa¤lanabilmektedir.
6.2.5.1. Kanal Tipi Klima ‹ç Ünite Seçimi
Kanall› klima seçiminde yer tipi veya gizli tavan tipi
klimalar seçilebilir:
a. Yer Tipi Kanall› Klimalar: Bu cihazlar dik tipte
olup döflemeye yerlefltirilir. Havay› flartland›ran
evaporatör serpantini, havay› dolaflt›ran fan, filtre,
kontrol paneli iç üniteyi oluflturur. Sistem prensip
itibariyle oldukça basit kolay kullan›labilen düflük
ilk yat›r›m maliyetine sahip bir sistemdir (Simple is
the Best). ‹ç ünite ile d›fl ünite so¤utucu ak›flkan borular› ile birbirine ba¤l›d›r. ‹ç ünitelere ba¤lanan kanal sistemi ile flartland›r›lan hava farkl› hacimlere
tafl›nabilir ve çok noktadan üfleme yap›larak homojen da¤›l›m sa¤lan›r. Bu flekilde flartland›r›lan mahal
içinde her noktada ayn› konfor flart› sa¤lanm›fl olur.
Kanal tipi cihazlar di¤er split klima cihazlar›na göre, baflta havaland›rma yapabilme yetene¤i olmak
üzere, ses, homojen hava da¤›l›m›, kapasite geniflli¤i, taze hava alma kabiliyeti gibi özellikleri nedeniyle avantaj sa¤lar. Yüksek yap›larda iç ünitelere
verilecek taze hava flaftlardan, ya da uygun flekilde
tasarlanm›fl bina cephesi panjurlar›ndan al›nabilir.
D›fl üniteler yeterli hava al›fl - verifli sa¤land›¤› takdirde k›smen bina içersine (balkon, d›fl cephesi olan
flaft vb) monte edilebilirler. D›fl ünitelere servis ve
bak›m yap›lmas› için teknisyen konuta girmez.
166
‹ç ünitelerin filtre temizli¤i d›fl›nda sürekli servise
ihtiyac› yoktur. Filtre temizli¤ini de kullan›c› kolayl›kla yapabilmektedir. fiekil 46’da filtre temizli¤inin
ne denli basit ve h›zl› gerçeklefltirildi¤i görülebilir.
‹ç ünite yerlefliminde ses ve hava da¤›t›lacak
olan hacme yak›nl›k en önemli kriterlerdir. Bu
tür uygulamalarda cihazlar yere monte edildi¤i
için oldukça kolay müdahale edilebilir durumdad›r. ‹ç üniteler serbest emiflli ve panjur kap›l›
monte edilebilece¤i gibi (fiekil 6.43), çok daha
sessiz olmas› için tamamen kapal› dolap içi emifl
kanall› (üfleme ve emifl kanallar›nda esnek kanallar kullan›larak hava sesi tamamen sönümlenebilir) ve üfleme da¤›t›m kutulu uygulama yap›labilir (fiekil 6.44 ve 45).
b. Gizli Tavan Tipi Klimalar: Bu cihazlar ince yap›lar› dolay›s›yla asma tavan içine yerlefltirilmeye
uygun kanall› tip split klimalard›r. Gizli tavan tipi
split klimalar 20 ile 35 cm aras› yüksekli¤e sahip
olduklar›ndan asma tavan aral›¤›nda rahatl›kla uygulanabilirler. Kanal ba¤lanabilen sistemler olduklar› için kanall› klima sistemleri ile birlikte an›l›rlar. Ancak gerek elektronik kontrolleri gerek ak›flkan kontrolleri gerekse çal›flma mant›¤› aç›s›ndan
kanall› klimalardan tamamen ayr›l›rlar. Döfleme tipi (Amerikan tip) kanall› klimalara göre elektronik
kontroller, hassas s›cakl›k ayar›, kullan›c› taraf›ndan de¤ifltirilebilen iç ünite fan devirleri, daha küçük kapasiteli iç üniteler gibi özellikleriyle baz›
durumlarda üstünlükleri vard›r.
Kullan›m amac› ve flekline göre di¤er split klima
sistemleri ile birlikte de¤erlendirilmelidir.
Tavan aras› uygulamalarda kullan›ld›klar›ndan filtre
temizli¤i ve servis amaçl› olarak tavanda cihaz ölçüsünde müdahale kapa¤› b›rakmak gerekir (fiekil 6.47).
Bu tür klima cihazlar› asma tavan içine monte
edildiklerinden;
- Yer tipi cihazlara göre servis ve bak›m› daha zordur.
- Zor ulafl›ld›klar› için filtre temizli¤i, vb ifller zaman›nda yap›lmaz.
- Asma tavan içine monte edilen cihazlar›n drenajlar›n›n toplanmas› daha zordur. (Genellikle drenaj
pompas› veya drenaj pompal› cihazlar kullan›l›r.)
- Yüksek bas›nçl› gizli tavan tipi klima cihazlar›nda ses problemi oluflabilir.
Not: Asma tavan içine yerlefltirilen cihazlar olabildi¤ince koridor gibi yaflam mahali d›fl yerlere
yerlefltirilmelidir.
(Asma tavan tipi iç üniteye servis vermek yer tipi cihazlara göre çok daha zordur. Gizli tavan tipi cihazlar kullan›lacak ise servis göz önünde bulundurulmal›d›r. Servis zorlu¤u cihaz performans›n› ve ömrünü etkiler.)
Kanall› split cihazlar›n en önemli dezavantajlar› odalara bölünmüfl mekanlarda her oda için istenen flartlar›n sa¤lanamamas›d›r.
fiekil 6.43. SERBEST EM‹fiL‹ UYGULAMA
fiekil 6.44. DÖNÜfi HAVA KANALLI
UYGULAMA
fiekil 6.45. DÖNÜfi HAVA KANALLI
UYGULAMA PLANI
167
fiekil 6.46. DÖfiEMEYE MONTE ED‹LEN SPL‹T KL‹MA ‹Ç ÜN‹TELER‹NDE
BAS‹T VE HIZLI F‹LTRE TEM‹ZL‹⁄‹ YAPILAB‹L‹R.
168
fiekil 6.47. G‹ZL‹ TAVAN T‹P‹ ‹Ç ÜN‹TEYE SERV‹S H‹ZMET‹, YERE MONTAJA GÖRE DAHA ZOR YAPILIR.
Dekorasyonda kapak detaylar›, servisin kolay yap›labilece¤i boyutlarda olmal› ve kolay sökülüp tak›labilmelidir.
169
6.2.5.2. Uygulama Örne¤i: Yüceler Ma¤azas› ‹stoç
(fiekil 6.48)
Yüceler’in ‹stoç’taki ma¤azas›nda ›s›tma, so¤utma
ve havaland›rma tesisat› hava kanall› split klimalarla yap›lm›flt›r. Is›tma yo¤uflmal› kaskad sistem ile
(fiekil 6.49) sulu bataryalarla sa¤lanmaktad›r.
Is›tma, so¤utma ve havaland›rma ayn› kanaldan üst
kottan üflenmektedir. Özellikle ofis k›s›mlar›nda
›s›tmada konfor tam olarak sa¤lanamasa da binan›n
mimarisi radyatör ile statik ›s›tma yapmaya olanak
vermemifltir. Cam önlerinde konvektörler kullan›larak alt kotlarda so¤uk etkisi oluflmas› önlenmifltir
(fiekil 6.50). Hava kanallar›n›n katlardaki yerleflimi
fiekil 6.51’de verilmifltir.
Klimalar›n d›fl üniteleri çat›ya yerlefltirilmifltir (fiekil
6.52). D›fl ünite yerleflimi fiekil 6.53’te verilmifltir.
fiekil 6.48. Yüceler Ma¤azas› HAVA KANALLI SPL‹T KL‹MA UYGULAMASI
170
fiekil 6.49. Yüceler Ma¤azas› YO⁄UfiMALI KASKAD BACA ÇIKIfiI
fiekil 6.50. Yüceler Ma¤azas› KONVEKTÖRLER
fiekil 6.52. Yüceler Ma¤azas› DIfi ÜN‹TELER
171
fiekil 6.51. Yüceler Ma¤azas› HAVA KANALLARI PROJES‹
172
fiekil 6.53. Yüceler Ma¤azas› DIfi ÜN‹TELER‹N YERLEfi‹M‹
173
VRV I. Jenerasyon
VRV II. Jenerasyon
R 22 ve
R 407C
R 410A
So¤utma
2,67
3,78
4,03
Is›tma
2,92
4,13
4,27
En Büyük Kapasiteli D›fl Ünite
10 HP
(96.000 Btu/h)
16 HP
(153.600 Btu/h)
18 HP
(172.800 Btu/h)
Maksimum Sistem Kapasitesi
10 HP
(96.000 Btu/h)
16 HP x 3 = 48 HP
(460.800 Btu/h)
18 HP x 3 = 54 HP
(518.400 Btu/h)
Kapasite Kontrol Aral›¤›
%15 ... %100
%3 ... %100
%3 ... % 100
D›fl Ünite
Yukar›da (m)
50
50
90
D›fl Ünite
Afla¤›da (m)
40
40
90
-
500
1.000
Eflde¤er Boru Uzunlu¤u (m)
125
175
190
Gerçek Boru Uzunlu¤u (m)
100
150
165
‹lk Branflmandan Sonraki
Maksimum Boru Uzunlu¤u (m)
40
40
90
Bir D›fl Ünite Grubuna Ba¤lanabilen
Maksimum ‹ç Ünite Say›s›
16
40
64
128 x 144 x 69
90 x 160 x 76
93 x 157 x 76
-
-
Var
Speed
controlled AC
Speed
controlled AC
Inverter DC
57
57
45’e kadar*
So¤utucu Ak›flkan
VRV III. Jenerasyon
R 410A
Sistemdeki gaz hacmi
I.Jenerasyona göre %40 daha az
COP
Maksimum
Kot Fark›
Toplam Borulama Uzunlu¤u (m)
D›fl Ünite Ölçüleri (cm)
(10 HP için)
Otomatik Gaz fiarj›
D›fl Ünite Fan Motoru
D›fl Ünite Ses Seviyesi dB(A)
*Gece sessiz modunda
Kondenser Fan›
Cihaz D›fl› Statik Bas›nc› (Pa)
50
60
Tablo 6.54. VRV S‹STEMLER‹N‹N GEL‹fi‹M‹
174
80
6.2.6. DE⁄‹fiKEN SO⁄UTUCU AKIfiKAN DEB‹L‹
KL‹MA S‹STEMLER‹ (VRV)
6.2.6.1. Genel Özellikler
Tek bir d›fl üniteye (veya d›fl ünite grubuna) tek bir bak›r boru hatt› ile ba¤lanabilen çok say›da iç ünite ile tüm
ba¤›ms›z mekanlarda ›s›tma ve/veya so¤utma ve k›smi
havaland›rma yaparak istenilen iklim koflullar›n› sorunsuz sa¤layan üstün bir klima teknolojisidir. VRV, ‹ngilizce Variable Refrigerant Volume kelimelerinin (De¤iflken So¤utucu Ak›flkan Debisi) k›saltmas›d›r.
Son y›llarda enerji tasarrufunun, konforun, iflletme maliyetlerinin ve hassas kontrolün ön plana ç›kmas›yla VRV
sistemler HVAC sektöründe önemli bir yer alm›flt›r.
Modüler, kompakt ve esnek yap›lar› ile çok katl› binadan tek bir villaya kadar tüm yap›larda esnek uygulama imkan› sunmaktad›r. Bu sistemler bir tek gidifl ve
dönüfl bak›r boru hatt› ile birden çok iç üniteyi çal›flt›rabilen sistemlerdir. Bu özellik VRV sistemler ile
Multi Sistemleri birbirinden ay›ran en temel özelliktir.
Y›llar boyunca VRV sistemleri büyük geliflmeler göstermifltir (Tablo 6.54). Günümüzde 5 seri VRV sistem
bulunmaktad›r.
Bu seriler;
• Sadece So¤utma (Cooling Only): Sistem sadece
so¤utma amaçl› kullan›ma imkan verir.
• Is›tma + So¤utma (Heat Pump): Sistem hem ›s›tma
hem de so¤utma amaçl› kullan›labilir. Ancak bu seriler so¤utmada çal›flt›r›l›rken tüm iç üniteler so¤utma modunda çal›flmak zorundad›r.
Herhangi bir iç üniteyi ›s›tma modunda çal›flt›rmak
mümkün olmaz. Ayn› durum ›s›tma modunda iken
de geçerlidir.
• Is› Geri Kazan›ml› (Heat Recovery): Sistem ayn›
anda hem ›s›tma hem de so¤utma amaçl› kullan›ma imkan verir.
• Su So¤utmal› VRV Is›tma + So¤utma (Water
Cooled Heat Pump): Heat pump VRV’den fark›,
›s›n›n hava so¤utmal› kondenser ile d›flar› at›lmay›p, su so¤utmal› kondenser yoluyla d›flar› at›lmas›d›r. Sistem hem ›s›tma hem de so¤utma amaçl›
kullan›labilir. Bu seriler de heat pump VRV sistemler gibi so¤utmada çal›flt›r›l›rken tüm iç üniteler so¤utma modunda çal›flmak zorundad›r.
Herhangi bir iç üniteyi ›s›tma modunda çal›flt›rmak
mümkün olmaz. Ayn› durum ›s›tma modunda iken
de geçerlidir.
• Su So¤utmal› VRV Is› Geri Kazan›ml› (Water
Cooled Heat Recovery): Heat recovery VRV’den
fark› ›s›n›n hava so¤utmal› kondenser ile d›flar›
at›lmay›p, su so¤utmal› kondenser yoluyla d›flar›
at›lmas›d›r. Sistem ayn› anda hem ›s›tma hem de
so¤utma amaçl› kullan›ma imkan verir. Sistemin
›s› geri kazan›ml› hale dönmesi için yön de¤ifltirme kutular›n›n ilave edilmesi yeterli olacakt›r.
6.2.6.1.1. VRV Sistemin Ortaya Ç›kar›lmas› ve
Gelifltirilmesindeki Temel Nedenler
• Birebir split ünitelerin 1 iç ve 1 d›fl ünitesi bulunmaktayd›. Bu nedenle klima uygulamas› yap›lan
mahallerde özellikle d›fl ünitelerin monte edilece¤i
yerler temel sorunlar›n bafl›nda geliyordu. Genellikle çok say›da klima cihaz› kullan›lan uygulamalarda “d›fl ünite kirlili¤i” afl›lamaz bir sorun olarak
uygulamac›lar›n karfl›s›na ç›kmaktayd› (fiekil 6.55).
• Split uygulamalarda kullan›lan cihazlar›n bak›r borulama mesafeleri genellikle 15 metre ile s›n›rl› oldu¤u
için d›fl üniteleri uzak mesafelere tafl›mak imkans›zd›.
• Projelerde çok say›da d›fl ünite kullan›lmak zorunda kal›nd›¤› için d›fl ünitelerin iflgal etti¤i yer oldukça fazlayd›.
• D›fl ünitenin yukar› veya afla¤›ya konulmas› gereken durumlarda (Örn. Yüksek Bloklar) VRV d›fl›ndaki tüm sistemler uzun kot fark› uygulamalar›na
izin vermemekteydi.
• Birebir veya multi split uygulamalar›nda her bir iç
üniteye d›fl üniteden ayr› ayr› bak›r boru hatt› çekilmesi gerekiyordu. Bu durum hem bak›r borunun çekilmesi için gerekli olan alan›n artmas›na hem de yüksek
montaj maliyetlerine neden oluyordu. Ayr›ca multi cihazlarda uzun bak›r borulama da yap›lam›yordu.
• Split sistemler genellikle on-off (dur-kalk) çal›flt›¤›
için enerji tüketimleri yüksek oluyordu.
VRV sistemlerin gelifltirilmesiyle;
• Bir tek d›fl üniteden 16 iç üniteye, 1 d›fl ünite grubundan ise 64 iç üniteye kadar cihaz ba¤lanabilmifltir.
• Tek bir boru hatt› üzerinden tüm iç üniteler kolayca çal›flt›r›labilmektedir.
• Çok küçük d›fl ünite ölçüleri ile yüksek verimlere
ulafl›lm›fl, minimum yer kayb› sa¤lanabilmifltir.
• Toplamda 1.000 metre (1 km) bak›r boru hatt›n›n
tek bir sistemden çekilebilme avantaj› ile her türlü
uygulamada istenilen her yere d›fl ünite ve iç ünite
montaj› kolayl›kla yap›labilmifltir.
• Kritik devrede 165 metre bak›r boru mesafesine ve
50 metrenin üzerinde kot fark› uygulamalar›na ulafl›labildi¤i için d›fl üniteler terasa, çat›ya, bahçeye
veya bina alt›na gizlenebilmifl, d›fl ünite kirlili¤inden tamamen kurtulma imkan› sa¤lanm›flt›r.
• VRV sistemlerin enerji tüketimleri afla¤›daki nedenlerden dolay› oldukça düflük seviyelere indirilmifl, buna karfl›n verimleri önemli ölçüde artm›flt›r;
- Çok hassas elektronik kontrollerin ve hassas so¤utucu ak›flkan kontrollerinin gelifltirilmesi,
- Inverter teknolojisi ve s›ral› standart kompresörler,
- Yeni nesil so¤utucu ak›flkanlarla ve yeni nesil kompresör teknolojileri ile küçük kondenser yüzeyleri
elde edilip çok yüksek verimlere ulafl›lm›flt›r.
175
6.2.6.1.2. VRV Sistemde Kullan›lan
‹ç Ünite Tipleri
VRV sistemlerde her türlü ihtiyaca ve mekana uygun iç
ünite tipleri bulunmaktad›r. ‹ç ünite kapasiteleri markaya ve modele göre de¤iflmekle birlikte 2,2 -28kW aras›nda de¤iflmektedir. VRV sistemde kullan›lan iç ünite
tipleri fiekil 6.56’da, baz› uygulama örnekleri de fiekil
6.57A,B,C,D,E,F,G ve H’de gösterilmifltir.
6.2.6.1.3. Branflman Kitleri (Refnet Joint) ve
Kolektörler (Refnet Header)
VRV sisteminde bak›r boru tesisat›nda oluflan bas›nç
kayb›n› ve dolay›s›yla kapasite düflümünü en aza indirmek, homojen ak›flkan ak›fl›n› sa¤lamak ve montaj› h›zland›rmak için üretici firmalar branflman kiti
(Refnet Joint) ve kolektör (Refnet Header) ad› verilen
fittingsleri standart olarak üretir. Montaj aflamas›nda
sistemin düzgün çal›flmas› için mutlaka bu fittingslerin kullan›lmas› gerekir. Braflman kiti (Refnet Joint),
sistemde borunun iki ayr› hatta ayr›lmas› (veya tam
tersi birleflmesi) durumunda kullan›l›r (fiekil 6.58).
Kolektör (Refnet Header) ise bir borudan birkaç kola
ayr›lmaya veya birkaç koldan gelen ak›flkan›n tek boruda toplanmas›na imkan veren bir parçad›r (fiekil 6.59).
Kolektörler 6 veya 8 ç›k›fll› olarak üretilir. Fittingsler
standart olarak kauçuk esasl› izolasyon malzemesi ile
izole edilmifllerdir. VRV tesisat›nda kullan›lan fittingsler kapasiteye ve bak›r boru girifl - ç›k›fl çaplar›na göre çeflitli ebatlarda üretilir. VRV sistemi çok genifl tesisat limitlerine ve çal›flma s›cakl›k aral›¤›na sahiptir. So¤utma modunda d›fl üniteler d›fl ortam s›cakl›¤› +43°C
ile -5°C aras›nda, ›s›tma modunda ise -20°C ile +16°C
aras›nda çal›flabilmektedir. D›fl ünite kapasite seçimleri
yap›l›rken d›fl ortam s›cakl›¤›na göre kapasite kontrolü
yap›lmal›d›r. D›fl üniteler d›fl ortama konulabildi¤i gibi
ayn› zamanda d›fl ünite at›fl a¤z›na kanal uygulamas›
yap›larak iç ortamlara da rahatl›kla konulabilmektedir.
VRV tesisat›nda deokside edilmifl %99 safl›kta dikiflsiz bak›r borular kullan›l›r. Tesisatta kullan›lan bak›r
borular›n çaplar› kapasiteye göre üretici firma kataloglar›ndan tayin edilmeli, proje tasar›m› ve montaj› buna
göre yap›lmal›d›r. Bak›r borular (s›v› ve gaz hatt›) yo¤uflmay› önlemek için mutlak suretle en az 9 - 13 mm
(hatta 25 mm) kal›nl›¤›nda kauçuk esasl› izolasyon
malzemesi ile izole edilmelidir. VRV sistemin en büyük avantajlar›ndan biri olan uzun tesisat (bak›r borulama) mesafesi 190 m (eflde¤er borulama mesafesi) ve
toplam borulama uzunlu¤u 1.000 m’dir.
fiekil 6.55. CEPHEDEK‹ DIfi ÜN‹TELER‹N OLUfiTURDU⁄U GÖRÜNTÜ K‹RL‹L‹⁄‹
176
177
Dört Yöne Üflemeli Tavan Tipi
Tavan Tipi
‹ki Yöne Üflemeli Kaset Tipi
Yüksek Bas›nçl› Gizli Tavan Tipi
Kasetsiz Döfleme (Yer) Tipi
‹nce Gizli Tavan Tipi
Gizli Tavan Tipi (Orta Statik Bas›nçl›)
Kasetli Döfleme (Yer) Tipi
Tek Yöne Üflemeli Kaset Tipi
Kaset Tipi (60x60)
fiekil 6.56. VRV S‹STEMDE KULLANILAN ‹Ç ÜN‹TE T‹PLER‹
Dairesel At›fll› Kaset Tipi
Duvar Tipi
fiekil 6.57A. VRV S‹STEM DUVAR T‹P‹ ‹Ç ÜN‹TE UYGULAMA ÖRNE⁄‹
178
fiekil 6.57B. VRV S‹STEM KASET T‹P‹ ‹Ç ÜN‹TE UYGULAMA ÖRNE⁄‹
179
fiekil 6.57C. VRV S‹STEM TEK YÖNE ÜFLEMEL‹ KASET T‹P‹ ‹Ç ÜN‹TE UYGULAMA ÖRNE⁄‹
180
fiekil 6.57D. VRV S‹STEM ‹K‹ YÖNE ÜFLEMEL‹ KASET T‹P‹ ‹Ç ÜN‹TE UYGULAMA ÖRNE⁄‹
181
fiekil 6.57E. VRV S‹STEM G‹ZL‹ TAVAN T‹P‹ (ORTA STAT‹K BASINÇLI) ‹Ç ÜN‹TE UYGULAMA ÖRNE⁄‹
182
fiekil 6.57F. VRV S‹STEM TAVAN T‹P‹ ‹Ç ÜN‹TE UYGULAMA ÖRNE⁄‹
183
fiekil 6.57G. VRV S‹STEM KASETL‹ DÖfiEME (YER) T‹P‹ ‹Ç ÜN‹TE UYGULAMA ÖRNE⁄‹
184
fiekil 6.57H. VRV S‹STEM KASETS‹Z DÖfiEME (YER) T‹P‹ ‹Ç ÜN‹TE UYGULAMA ÖRNE⁄‹
fiekil 6.58. BRANfiMAN K‹T‹ (REFNET JOINT)
fiekil 6.59. KOLEKTÖR (REFNET HEADER)
185
VRV sisteminde tesisat limitleri çok genifltir (Tablo
6.60). Bu özellik hem proje safhas›nda hem de montaj
aflamas›nda büyük esneklik sa¤lamaktad›r. Özellikle
yüksek bloklarda bu özellik önemli bir avantaj sa¤lamaktad›r. Tesisatta dikkat edilmesi gereken bir di¤er konu ilk branflmandan sonraki maksimum borulama mesafesinin 40 m’nin alt›nda olmas›d›r. Belli flartlar sa¤land›¤›nda bu mesafe 90 m’ye kadar ç›kabilir.
Sistem; d›fl ünite(ler) yukar› yerlefltirilecekse 50 m (hatta
baz› üreticilerde bir opsiyonla 90 m), afla¤› yerlefltirilecekse 40 m (baz› üreticilerde 90) maksimum kot fark› ile
çal›flabilmektedir. Örne¤in kat yüksekli¤i ortalama 3 m
al›n›rsa 16 katl› bir binan›n en üstüne konulan bir d›fl ünite ile zemin kattaki iç üniteler çal›flt›r›labilir. Sistemde
bulunan ayn› d›fl üniteye ba¤l› iç üniteler aras›nda maksimum 15 m mesafe olabilmektedir. Böylece tek bir d›fl
ünite ile 5 kata birden hizmet verme imkan› olabilir.
Bu sistemlerin eskiden büyük dezavantajlar› çok miktarda so¤utucu ak›flkan›n (R22) yaflanan mahaller içinde
bulunmas›yd›. Ayr›ca tek noktadan olabilecek bir kaçak
tüm sistemin çal›flmas›na engel olacakt›r.
Direk ekspansiyonlu cihazlar›n üfleme hava s›cakl›klar› nedeniyle de (so¤uk üfleme gibi) konfor aç›s›ndan da zafiyetleri bulunmaktad›r. Ancak yeni nesil VRV cihazlarda “Hot Start” ve donma korumas›
fonksiyonlar› vard›r. Bu sayede cihazlarda ›s›tma
modunda mahele so¤uk hava üfleme ya da so¤utma
modunda evaparatör yüzey s›cakl›¤›n›n afl›r› düflmesi ve evaparatör yüzeyinin donmas› gibi durumlar
meydana gelmez. Ayr›ca üfleme havas› s›cakl›¤›n›
(veya evaporasyon s›cakl›¤›n›) merkezi otomasyon
sisteminden yükseltmek ve cihazdan ç›k›fl havas›n› konfor s›cakl›¤›na uygun s›cakl›kta üflemek mümkündür.
6.2.6.1.4. Kontrol Sistemi ve Kumanda Seçenekleri
VRV sistemde kontrol tam ba¤›ms›z olarak sa¤lanabilmekle birlikte ayr›ca mevcut bina yönetim sistemlerine de entegre olabilmektedir. VRV sistemde kontrol
sistemini, bireysel kontrol ve merkezi kontrol olarak
ikiye ay›rmak mümkündür. Kullan›lan kumanda tipleri fiekil 6.61’de gösterilmifltir.
Kablolu kumanda ve uzaktan kumanda ile iç ünitenin tüm
fonksiyonlar› (fan h›z›, üfleme s›cakl›¤›, zaman ayar›, oda
s›cakl›¤›, vs) kumanda edilebilmektedir. Standart olarak
her iç ünite için bir adet kumanda gerekmektedir.
Merkezi kumandalar ise birden fazla iç ünitenin kontrol
edilmesi istendi¤inde kullan›l›r. VRV sistemlerde bir adet
merkezi kumanda ile maksimum 128 adet iç üniteyi kontrol edebilme imkan› vard›r. Ancak bir adet kumandayla
16 iç üniteye kadar kumanda edilebilir. Merkezi kumanda iç üniteleri gruplamak, zonlara ay›r›p kontrol etmek ve
tek tek iç ünite de¤erlerini ayarlamak mümkündür.
VRV sistemi bilgisayar vas›tas›yla ile de kontrol
edilebilir. Üretici firman›n gerekli yaz›l›m› ile tüm sistem bilgisayarla tek bir merkezden maksimum 1.024
adet iç üniteye kadar gözlenebilir, hatta e-mail veya cep
telefonuna istenilen bilgiler gönderilebilir. Ayr›ca VRV
sistemleri önerilen arabirimler kullan›larak, ak›ll› bina
olarak adland›r›lan Building Management System
(BMS) = Bina Otomasyon Sistemi bilgisayar paket
programlar› ile yönetilen binalarda kullan›lan bilgisayarlara do¤rudan ba¤lanabilme özelliklerine sahiptir.
Minimum / Maksimum
Sistem Tipi
Kapasite
‹ç - D›fl Ünite
Aras›
Borulama
Toplam
Borulama
‹ç - D›fl Ünite
Modeller
Aras› Kot Fark›
(D›fl Ünite Yukar›da)
Btu/h
metre
metre
metre
VRV III - Heat Pump / Sadece So¤utma
48.000 - 518.400
165
"1,000"
50 (90*)
VRV II - Is› Geri Kazan›ml›
48.000 - 172.800
150
300
50
VRV WII - Su So¤utmal› VRV Heat Pump
96.000 - 288.000
120
300
50
VRV WII - Su So¤utmal› VRV Is› Geri Kaz›n›ml›
96.000 - 288.000
120
300
50
Mini VRV Heat Pump
38.000 - 57.600
150
300
50
"600x600 Dört Yöne Üflemeli Kaset, Dört
Yöne Üflemeli Kaset, ‹ki yöne Üflemeli
Kaset, Tek Yöne Üflemeli Kaset, Mini Gizli
Tavan, ‹nce Gizli Tavan, Gizli Tavan Tipi
Orta St. Bas›nçl›, Gizli Tavan Tipi Yüksek
St.Bas›nçl›, Duvar Tipi, As›l› Tavan Tipi,
Dört Yöne Üflemeli As›l› Tavan, Kasetli
Döfleme, Gizli Döfleme"
Tablo 6.60. VRV S‹STEMLER‹ TES‹SAT L‹M‹TLER‹
Kablolu Uzaktan Kumanda
Uzaktan Kumanda
Merkezi Kumanda
Bilgisayarla Kumanda
fiekil 6.61. VRV S‹STEMDE KULLANILAN KUMANDA VE KONTROLLER
186
6.2.6.2. VRV Sistemlerin Çal›flma Prensibi
fiekil 6.62’de tipik bir VRV sistemin (Heat pump veya Sadece So¤utma) tek bir d›fl ünite modülünden ve
iç ünitelerden oluflan sistem flemas› görülmektedir.
Sistemdeki ana ve yan ekipmanlar:
- D›fl ünite (ler)
- ‹ç üniteler
- Bak›r boru tesisat›
- Branflman kitleri
- Kumandalar
Sistemin temel çal›flma prensibi bilinen so¤utma çevriminden çok farkl› de¤ildir.
Normal so¤utma çevriminde oldu¤u gibi iç ortamdan
so¤utucu ak›flkan taraf›ndan al›nan ›s›n›n d›flar› at›lmas›na yarayan bir kondenser (VRV d›fl ünite), bu kondenserin içinde ak›flkan› bas›nçland›rmaya yarayan
kompresör/kompresörler, iç ortamdan ak›flkan›n üzerine ›s› alarak buharlaflmas›n› sa¤layan evaporatörler (‹ç
Üniteler), iç ünitenin içinde hassas ak›fl debisini ve bas›nc›n› ayarlayan ak›fl kontrol elemanlar› bulunmaktad›r. So¤utucu ak›flkan olarak kullan›lan yüksek
verimli R410A gaz›n›n buharlaflma ve s›v›laflma özelli¤inden faydalan›larak so¤utma ifllemi gerçeklefltirilir.
VRV sistemi heat pump ve sadece so¤utma için iki borulu (s›v› hatt› ve gaz hatt›) olup, ›s› geri kazan›ml› sistemlerde (heat recovery) ise üç boruludur (s›v› hatt›,
gaz emifl hatt›, gaz basma hatt›).
Is› Geri Kazan›ml› (heat recovery) VRV sistemler, standart VRV sistemlere göre boru tesisat› ve çal›flma prensibi aç›s›ndan baz› farkl›l›klara sahiptir. Bu farkl›l›klardan en önemlisi gaz ve likit hatlar› ile birlikte üçüncü bir
bak›r boru hatt› çekilmesi gereklili¤idir. Çekilen bu ilave
bak›r boru hatt› sayesinde her bir iç ünite birbirinden ba¤›ms›z olarak ve ayn› anda ›s›tma ya da so¤utma yapabilmektedir. So¤utucu ak›flkan›n BS Üniteleri (ak›flkan yön
de¤ifltirme kutular›) arac›l›¤›yla yönü so¤utma veya ›s›tma durumuna göre de¤ifltirilir. Bu sayede ›s›tma amaçl›
çal›flan iç üniteler so¤utmadaki kondenser görevini üstlenirken di¤er so¤utmada çal›flan iç üniteler evaporatör görevine devam ederler. Bu sayede kullan›c› diledi¤i anda
sistemin tamam›ndan ba¤›ms›z olarak diledi¤i konumda
istedi¤i iç üniteyi çal›flt›rabilir (fiekil 6.63).
fiekil 6.62. VRV S‹STEM fiEMASI
fiekil 6.63. ISI GER‹ KAZANIMLI VRV S‹STEM fiEMASI
187
6.2.6.3. VRV Sistemlerin Uygulama Alanlar›
• Birbirinden ba¤›ms›z birden fazla bölgenin iklimlendirme ihtiyac›n›n oldu¤u ve yük ihtiyac›n›n sürekli de¤iflti¤i otel, hastane, ofis, restoran, ma¤aza,
tiyatro, sinema gibi tüm yap›lar,
• Cam giydirme cepheli yüksek binalar,
• Mimari unsurlar›n ön planda oldu¤u ya da d›fl cephesinde deformasyon istenmeyen tarihi yap›lar,
• Bina içinde so¤utucu ak›flkan borular›na göre çok
büyük yer kaplayan hava kanallar›n›n geçirilmesinin zor oldu¤u yap›lar,
• Mevcut ›s›ma-so¤utma tesisat›n yetersiz kald›¤› ve
tadilat gerektiren yap›lar,
• Mekanik tesisata yeterince yer ayr›lamayan, so¤utucu sistemin aç›k havaya (çat›,bahçe) konulmas›
gereken yap›lar,
• Her noktas›nda konfor istenen villalar,
• Ayr› bölümlerdeki kirac› gruplar›n›n kendilerine
özel fatura istedi¤i (harcanan enerji paylafl›m› ve
kontrolü) ifl merkezleri, plazalar,
• So¤utma yüklerinin çok de¤iflken oldu¤u oteller.
6.2.6.3.1. Merkezi Sistem Uygulamalar›
Klasik birebir split cihazlar›na göre VRV sistemlerin tek
d›fl üniteden oluflturulabilen ›s›tma - so¤utma kapasiteleri çok daha büyük ve tesisat limitleri ise oldukça uzun ve
her türlü uygulama için olabildi¤ince esnektir. Bu imkanlardan dolay› d›fl üniteler zemine, terasa veya bina
içine rahatl›kla monte edilebilir (fiekil 6.64, 65, 66 ve 67).
Ofislerde s›cak su ihtiyac›n› merkezi sistemde karfl›lamak art›k çok lüks say›lmaktad›r. Merkezi s›cak su tesisat› bir ofiste çok gerekli olmad›¤› gibi enerji maliyetini
de ciddi artt›rmaktad›r.
Merkezi sistem uygulamalar›nda sistem tercihi yap›l›rken
dikkate al›nmas› gereken oldukça fazla kriter bulunmaktad›r. Her bir kriterin uygulanacak mekana ve istenen
konfora göre farkl› kriterleri mevcuttur. Bu kriterler Bölüm VIII’de detayl› flekilde incelenmifltir. Bununla beraber sistem seçiminde mal sahiplerinin ya da taahhütçülerin üzerinde durdu¤u en önemli kriter sistem ilk yat›r›m
maliyetidir. Farkl› kriterlere göre de¤erlendirmeler yap›ld›ktan sonra tüm de¤erlendirmeye konu olan sistemlerin
söz konusu projede ilk yat›r›m cinsinden maliyetlerinin
fiekil 6.64. ÇATIDA VRV DIfi ÜN‹TE YERLEfi‹M ÖRNE⁄‹
fiekil 6.65. ZEM‹NDE VRV DIfi ÜN‹TE YERLEfi‹M ÖRNE⁄‹
188
detayl› olarak incelenmesinin ard›ndan karar verilmesi
gerekir. Tablo 6.68’de 16 bloktan oluflan, çok katl› ve
farkl› özellik ve ölçülerde yaflam mahalleri bulunan bir
konut projesine göre sistem ilk yat›r›m maliyetleri aç›s›ndan karfl›laflt›r›lm›fl ve tablodaki sonuçlara ulafl›lm›flt›r.
Tablo 6.68’in oluflmas›na esas örnek proje ve yap›lan
kabuller:
Proje bodrum, zemin, 1, 2 ve 3. katlara sahip ve toplamda 8 daireden oluflan 1 bina için yap›lm›flt›r. Bina konut
amaçl› kullan›lacakt›r. Dairelerin her biri yaklafl›k 200 m2
büyüklü¤ündedir. Daireler için hesaplanan ›s› kay›p ve
kazançlar› ‹stanbul flartlar› için yap›lm›flt›r. Binalar ayr›k
nizamd›r. Maliyetler hesaplan›rken sistemlerde kullan›lan
bütün cihazlar, ayr›ca tesisatta kullan›lan bütün yard›mc›
malzemeler, montaj, iflçilik maliyetleri ve kullanma s›cak
suyu için gerekli boyler ve yan ekipmanlar› da hesaba kat›lm›flt›r. Binada hem ›s›tma hem de so¤utma tesisat›n›n
yap›laca¤› varsay›lm›flt›r. Projede kullan›lan iç ünitelerin
tümünün gizli tavan tipi olaca¤› varsay›lm›flt›r.
Sonuçta yukar›daki tabloda VRV sistem ilk yat›r›m maliyeti 100 birim olarak kabul edilirse, di¤er sistemler için
yaklafl›k ilk yat›r›m birim maliyetleri görülmektedir.
Yap›lan de¤erlendirme, sistemlerin yaklafl›k ilk yat›r›m ve iflletme maliyetleri hakk›nda fikir vermesi amac›yla oluflturulmufl olup, her proje baz›nda ayr›ca de¤erlendirme yapmak do¤ru olacakt›r (Yap›n›n türü
(fabrika, ofis, yüksek blok, konut vs), yap›n›n kullan›m flekli, mal sahibinin iste¤i, mimari imkanlar, iflletme maliyeti, yak›t imkan›, enerji paylafl›m›, servis kolayl›¤›, yedek parça temini, vs).
fiekil 6.66. TES‹SAT GALER‹S‹NDEK‹
DIfi ÜN‹TE UYGULAMA ÖRNE⁄‹
fiekil 6.67. ARA KAT UYGULAMASI
DIfiTAN GÖRÜNÜfi
6.2.6.3.2. Kat Baz›nda Merkezi Sistem
Uygulamalar›
VRV sistem uygulamada kat baz›nda çözüm imkan›
da sunar. Bina da her kat için ayr› ayr› seçilen d›fl üniteler ile iflletme kolayl›¤› sa¤lan›r. Özellikle her katta
farkl› firmalar›n yer ald›¤› bir binada her kata özel ayr› d›fl üniteler seçilerek uygulama yap›labilir.
ISITMA+SO⁄UTMA TES‹SATI
ISITMA TES‹SATI
2 BFCU+Kazan
SO⁄UTMA TES‹SATI 2 BFCU+Hava
So¤utmal›
Chiller
Radyatör+Kazan
2 BFCU+Hava
So¤utmal›
Chiller
Gizli Tavan
Kanall›
Tipi Split
Split
Klima
(Sadece
(Sadece
So¤utma)
So¤utma)
Gizli Tavan
VRV
Tipi Split
(Sadece
Klima
So¤utma)
(Heat
Pump)
Kanall›
Split
(Heat
Pump)
Mini
VRV
(Heat
Pump)
VRV
(Heat
Pump)
1 Daire ‹çin
15,0
20,0
9,4
8,7
17,5
6,3
5,7
11,3
12,5
1 Bina ‹çin
120
160
75
70
140
50
45
90
100
So¤utma Konforu
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Is›tma Konforu
Düflük
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Çok
Düflük
Çok Düflük
Orta
Orta
Sulu
Sulu
Gazl›
Gazl›
Gazl›
Gazl›
Sistem
Gazl›+Sulu Gazl›+Sulu Gazl›+Sulu
Tablo 6.68. ÇEfi‹TL‹ ISITMA VE SO⁄UTMA S‹STEMLER‹N‹N VRV S‹STEM ‹LE
YAKLAfiIK ‹LK YATIRIM MAL‹YETLER‹ AÇISINDAN KARfiILAfiTIRILMASI
189
6.2.6.3.3. Yüksek Bloklar
Özellikle her bir mekan›n ba¤›ms›z olarak ›s›t›lmas› veya so¤utulmas› söz konusu olan bu tip binalar için VRV
sistem ile farkl› uygulama çözümleri üretilebilir.
a. Binan›n Cephelerinin Yönüne Ba¤l› Is›tmaSo¤utma ‹htiyac›n›n Giderilmesi: Özellikle giydirme cepheli binalar›n tüm yönleri günün farkl› saat ve
zamanlar›nda, farkl› radyasyon ve iç ›s› yüklerine maruz kalacakt›r. VRV sistemle bu tip binalarda farkl›
cepheler için zonlama yapmak mümkündür, çünkü binan›n bir cephesinde ›s›tma ihtiyac› varken di¤er cephesinde so¤utma ihtiyac› olabilmektedir. Bu ihtiyac›n
giderilmesi için VRV sistemlerle kat baz›nda, ofis baz›nda ya da merkezi sistem baz›nda tasar›m ile çözümler üretmek mümkündür. Çözüm üretilirken dikkate
al›nmas› gereken unsurlar afla¤›daki gibi s›ralanabilir:
- Binan›n yüksekli¤i
- Binan›n kullan›m amac›
- D›fl cephenin yap›s› (Örne¤in,giydirme cephe ise
cam›n rengi, gölgelendirme faktörleri vs)
- Is›tma ve so¤utma için harcanan enerjinin paylafl›m› için binadaki kullan›c›lar›n da¤›l›m›
- D›fl ünitelerin yerleflim yeri seçimi
- ‹htiyaç duyulan toplam kapasite
Yukar›daki sistem seçim kriterlerine göre afla¤›daki çözümler üretilebilir:
- Is›tma radyatör ile, so¤utma VRV sistem (sadece
so¤utma yapan model)
- Is›tma ve so¤utma VRV Sistem (2 borulu Heat
Pump model)
- Is›tma ve so¤utma VRV Sistem (3 borulu ›s› geri
kazan›ml› model)
b. D›fl Ünitelerin Yer Seçimi ve Yerleflimi: Giydirme
cepheli yüksek bloklarda klasik split sistem uygulamalar›nda önemli sorunlar ile karfl›lafl›l›r. Bu sorunlar›n en önemli nedenlerinden biri d›fl ünitelerin yerleflim yeri s›k›nt›s›d›r.
Genellikle split d›fl üniteleri iç üniteleri aras›ndaki bak›r boru mesafeleri yer seçimini k›s›tlayan ana faktördür. Ayr›ca her bir hacim için kullan›lacak her bir iç
ünite bafl›na bir d›fl ünite gerekece¤i düflünülürse, (kanall› cihazlar hariç) d›fl üniteler için ayr›lmas› gereken
yer oldukça fazla olacakt›r. VRV sistemler ile iç ünite
say›s› ne kadar fazla olursa olsun tek bir d›fl ünite grubu ile tüm iç üniteler tek bir boru hatt›ndan beslenebilmektedir. Toplamda 1.000m (1km) bak›r borulama
mesafesine izin veren yeni VRV sistemler ile d›fl üniteler hemen hemen binan›n her noktas›na tafl›nabilmektedir. D›fl üniteler genellikle çat›ya (fiekil 6.64)
veya yere (fiekil 6.65) konulabilir. Ancak yüksek
bloklarda d›fl ünite yerlefliminde toplam bak›r borulama mesafesi ile birlikte d›fl ünite ile en sondaki iç ünite aras›ndaki kot fark› oldukça önemli bir faktördür.
Kot fark› s›n›rlar›n› geçen uygulamalarda ya da kat
baz›nda çözüm gerektiren durumlarda d›fl ünitelerin
belirli katlar aras›na (fiekil 6.66 ve 67) yerlefltirilmesi
gerekebilir. VRV d›fl üniteler ile bu tür uygulamalarda oldukça esnek çözümler üretilebilir.
Kat aralar›na d›fl üniteler yerlefltirildi¤i zaman d›fl
ünitenin üfledi¤i havan›n tamam›n›n d›fl ortama tahliye edilmesi ayr›ca d›fl ortam havas›n›n da kolayca d›fl
ünitenin bulundu¤u hacme al›nabilmesi gereklidir.
Bu nedenle yüksek bloklarda d›fl ünitelerin konuldu¤u bölümlere dekoratif görünümlü ancak hava ak›fl›n› kolayl›kla sa¤layabilecek panjurlar yerlefltirilebilir.
D›fl ünitelerin kondenser fan ç›k›fllar›na da kondenser
ç›k›fl havas›n›n tahliyesi için hava kanallar› yap›lmal›d›r (fiekil 6.69). Kondenser fan›n›n, d›fl ünitenin üfleme a¤z›na ba¤lanan hava kanallar›ndan ve d›fl ünite panjurlar›ndan dolay› oluflan cihaz d›fl› statik bas›nc› yenme kabiliyeti olmas› gerekir (minimum. 60 Pa).
Kat aras› çözümlerin d›fl›nda d›fl üniteler yüksek
bloklar›n teras›na konabilece¤i gibi, bina tesisat galerisi içine de konulabilir.
fiekil 6.69. TES‹SAT MERKEZ‹NDEK‹ DIfi ÜN‹TELERE DIfiARDAN HAVA KANALI BA⁄LANTISI
190
6.2.6.4. Hava So¤utmal› VRV Sistemleri
Hava so¤utmal› VRV sistemleri tek bir d›fl üniteye
(veya d›fl ünite grubuna) tek bir bak›r boru hatt› ile
ba¤lanabilen çok say›da iç ünite ile tüm ba¤›ms›z mekanlarda ›s›tma ve/veya so¤utma ve k›smi havaland›rma yaparak istenilen iklim koflullar›n› sorunsuz sa¤layan sistemlerdir.
Sistem seçim kriterlerine göre VRV sistem kullan›larak afla¤›daki çözümler üretilebilir;
- Is›tma radyatör ile, so¤utma VRV sistem (sadece
so¤utma yapan model) ile,
- Is›tma ve so¤utma VRV Sistem (2 borulu heat
pump model) ile,
- Is›tma ve so¤utma VRV Sistem (3 borulu ›s› geri
kazan›ml› model) ile.
6.2.6.4.1. Oda S›cakl›k Kontrolü,
Enerji Ekonomisi
Hava so¤utmal› VRV sistemleri son derece geliflmifl
elektronik kontrol imkan› sa¤lar. Ak›flkan s›cakl›¤›na
ba¤l› iç ünite fan devir ayar›, talebe ba¤l› kompresör
tüketim kontrolü imkan› (inverter kompresör), elektronik genleflme valfleri ile ak›flkan miktar ve bas›nç
kontrolü olana¤›, hassas oda s›cakl›k kontrolü ve buna
ba¤l› olarak enerji tasarrufu sa¤lan›r.
Oda s›cakl›k kontrolü baz› markalarda ±0,5°C’ye kadar ulaflm›flt›r.
6.2.6.4.2. D›fl Cephe Üzerinde Yer ‹htiyac›
Yüksek bloklarda mekanik tesisat tasar›m› yaparken
karfl›lafl›lan problemlerden biri de d›fl cephedeki yer
ihtiyac›d›r. D›fl cephedeki yer miktar› genelde azd›r.
Bu yüzden seçilen iklimlendirme sistemi d›fl ünitelerinin terasta, çat›da, yada zemine yerlefltirilme imkan›
sa¤lamas› çok büyük bir avantaj teflkil eder. VRV sistemde ise d›fl ünite ve iç ünite aras› kot fark› 90 m’ye
ulafl›r. D›fl ünite çat›ya, zemine koyulabildi¤i gibi; bina kat aralar›na (galeri kat›) da koyularak kanal vas›tas›yla d›fl ünite üzerinden ›s› d›flar› at›labilir.
VRV sistemde maksimum bak›r borulama mesafesi
165 metreye ulafl›r. Toplam borulama mesafesi de
1.000 metredir.
6.2.6.4.3. Minimum Yer ‹htiyac›
VRV sistem d›fl üniteleri hem küçük ebatta olmas› hem
de ›s›tma ve so¤utmay› ayn› sistemle yapabilme imkan›
ile merkezi sistemde yer alan kazan, so¤utma gruplar›
gibi cihazlara olan ihtiyac› ortadan kald›r›r (fiekil 6.70).
Bu sayede merkezi sistemde bu cihazlar için ayr›lan yer
depo, garaj gibi çeflitli amaçlarla kullan›labilir.
Ayr›ca yeni nesil so¤utucu ak›flkanlar ile önceki serilere göre daha az so¤utucu ak›flkan ile ayn› ›s›tma-so¤utma kapasitesi sa¤lan›r. Bu sayede daha küçük çapta borular ile enerji tafl›n›r, mekanik tesisat flaftlar›
daha küçük, asma tavan yükseklikleri daha az olur.
YER KAZANCI
fiekil 6.70A. MERKEZ‹ S‹STEMDEK‹
YER ‹HT‹YACI
fiekil 6.70B. VRV S‹STEMDEK‹
YER ‹HT‹YACI
191
Birim zamanda 1 kg so¤utucu ak›flkan ile tafl›nan ›s›
miktar› suya göre yaklafl›k 11 kat daha fazlad›r. Baflka
bir deyiflle ayn› ›s› kapasitesine sahip bir sistem elde
etmek için so¤utucu ak›flkan›n 11 kat› su sisteme tafl›mak gerekir. Bu de¤er mekanik tesisat flaftlar›n›, asma
tavan yüksekliklerini de¤iflik sistemlere göre karfl›laflt›rmak için önemli bir veridir.
6.2.6.4.4. Kat Baz›nda Çözüm ‹mkan›, Zonlama
VRV sistem ile bina katlar› ayr› ayr› d›fl üniteler ile flartland›r›labilir. K›saca her kat birbirinden ba¤›ms›z olarak klimatize edilir. Bu flekilde bireysel çözüm imkan›
sa¤lan›r. Bireysel sistem, yüksek yap›lar›n en büyük
özelli¤i olan de¤iflken yüke göre tüm sistemin çal›flmas›n› engeller ve enerjinin bofla harcanmamas›n› sa¤lar.
Bu yap›larda bir cephede ›s›tma ihtiyac› gerekirken,
baflka bir cephede so¤utma ihtiyac› do¤abilir. Heat
pump VRV sistem kullan›larak bina düfleyde 2 ayr›
zona ayr›larak bir cephede ›s›tma ihtiyac› karfl›lan›rken, di¤er cephede so¤utma ihtiyac› karfl›lanabilir.
Heat-recovery VRV sistem kullan›larak ayn› anda binan›n bir cephesinde ›s›tma yap›l›rken, di¤er cephede so¤utma yap›labilir. Bu sistemde ayr›ca ayn› cephedeki
farkl› mahallerde ayn› anda ›s›tma ve so¤utma yap›labilir. Yüksek bloklarda katlardaki çekirdek zonlarda,
asansör daireleri, UPS odalar›, elektrik pano odalar› gibi mekanlarda tüm y›l boyunca so¤utma ihtiyac› vard›r.
VRV sistem so¤utmada -5°C ila +43°C, ›s›tmada 20°C ila +16°C d›fl ortam s›cakl›¤›na kadar çal›flmaya
devam eder. Bu sayede VRV sistem k›fl flartlar›nda so¤utma ihtiyac›na cevap verebilmektedir.
6.2.6.4.5. Enerjinin Paylafl›m›
So¤utma kapasitesinin de¤iflkenli¤i sebebiyle enerjinin eflit paylafl›m› gereklili¤i daha önce incelenmiflti.
Öte yandan VRV sistem ünitelerinin geliflmifl elektronik özellikleri sayesinde;
- Toplam enerji harcamas›,
- Her iç ünitenin çal›flma süresi,
- Ünite bafl›na harcanan enerji miktar›,
- ‹ç ünitelerin çal›flma e¤rileri,
kolayca grafik halinde elde edilebilmekte ve bu sayede enerjinin eflit paylafl›m› sa¤lanabilmektedir.
Bu enerji da¤›l›m› oransal olarak yap›lmakta %100 bir
ölçüm gerçeklefltirilememektedir.
6.2.6.4.6. Ar›za Durumunda Sistem Davran›fl›
Hangi çeflit yap› olursa olsun ›s›tma yada so¤utma sezonunun herhangi bir an›nda konfor flartlar›nda biran
için bile kesinti olmas› s›k›nt›ya yol açar.
VRV sistemde iç ünitelerden biri veya daha fazlas› ar›zalansa dahi sistemin tamam› çal›flmaya devam eder.
Di¤er taraftan d›fl ünitedeki kompresörlerden biri ar›zalansa dahi sistem 8 saate kadar acil fonksiyonda çal›fl›r. Bu flekilde konfor flartlar›nda eksilme olmaz.
192
6.2.6.4.7. Diversite Faktörü
Diversite oran›; bir sistemin tümünde ihtiyaç duyulan
toplam kapasitenin genellikle sürekli olarak çal›flmas›
gereken mahallerin toplam kapasitesine oran› olarak
tan›mlanabilir ya da mahale monte edilen iç ünitelerin
tamam›n›n toplam kapasitesinin d›fl ünitenin kapasitesine oran›d›r. Örnek vermek gerekirse; genel hacimlerdeki toplam kapasite ihtiyac› 100 birim olan bir uygulama düflünelim. Bunun yan›s›ra gündüz saatlerinde
genelde kullan›lmayan yatak odalar› için 30 birim daha ilave kapasite gerekti¤ini varsayal›m. Normalde
tek bir sistem tercih edildi¤inde söz konusu sistem
için ilk yat›r›m an›nda 130 birim kapasitelik bir cihaz
uygulamas› yapmak gerekecekti.
Örnekte verilen sistem e¤er VRV sistem ile çözüme
ulaflt›r›lmak istenirse sadece 100 birimlik toplam kapasiteye sahip bir cihazla söz konusu mahal kolayl›kla flartland›r›lacakt›r (fiekil 6.71).
Bu örnekte al›nan diversite oran› %130’dur.
Diversite oran›nda bir baflka yaklafl›m ise özellikle
yüksek bloklarda ortaya ç›kar. Bu tip yap›lar›n radyasyonla ›s› kazanc› gün içinde farkl› cephelerde çok büyük farkl›l›klar gösterir. Bu yüzden sistemin bütün olarak pik yük saatini hesap edip d›fl ünite cihaz toplam
kapasitesini belirlemek ve ona göre seçim yapmak
özellikle yüksek yap› uygulamalar›nda do¤ru de¤ildir.
Örneklemek gerekirse bina bat› cephesinde pik yük
saat 16:00’da gerçekleflirken, güney cephede saat
12:00’de gerçekleflebilir (fiekil 6.72). E¤er hesap edilen toplam pik yük saat 16:00’da ç›k›yorsa sistem tasar›m› ço¤u kez buna göre yap›l›r.
Ancak güney cephede saat 12:00’de hesap edilen toplam yük saat 16:00’da bulunandan fazla oldu¤u için
(güney cephede seçilen cihazlar saat 16:00 flart›na göre seçildi¤inden dolay›) bina güney cephesi saat
12:00’de istenen konfor flartlar›nda olmayacakt›r.
‹flte VRV sistemin cazibesi de tam bu noktada ortaya ç›kar. VRV sistem ile binan›n her cephesinin maksimum
pik yük saatine göre iç ünite seçilip, sistem toplam pik
yüküne göre d›fl ünite seçilebilir. Baflka bir deyiflle diversite al›nabilir. Örnekte bina güney cephesinde maksimum yük saat 12:00’de gerçekleflti¤i için güney cephedeki iç üniteler 700 birim, bat› cephesinde ise maksimum yük 16:00’da gerçekleflti¤i için bat› cephesindeki
iç üniteler 900 birim ›s› kazanc›n› karfl›layacak flekilde
seçilebilir. Ancak sistem d›fl ünite kapasitesi sistemin
bütünü için gerçekleflen pik yük saatine göre yani saat
16:00’a göre (1.400 birim) seçilebilir (fiekil 6.73).
Bu örnekte al›nan diversite oran› %115’dir.
VRV ile flartland›r›lan bir sistemde günün her saati,
mahal içindeki her noktada maksimum konfor sa¤lama imkan› vard›r.
Not: Baz› VRV firmalar› belirli flartlar sa¤land›¤› takdirde cihazlar›nda %200’e kadar diversite oran› alma
imkan› vermektedir.
6.2.6.4.8. Taze Hava ‹htiyac›
Yüksek yap›larda yaflayanlar en çok havas›zl›ktan flikayet ederler. Pencereler aç›lamad›¤› için, mekanik
havaland›rma büyük önem tafl›r. Bina içinde küf oluflumuna kesinlikle izin verilmemelidir.
VRV sistem ile akuple çal›flabilen ›s› geri kazan›m cihazlar› ile taze hava flaftlardan içeri al›nabilir. Ayr›ca
kanal ba¤lanabilen iç üniteler ile flaftlardan al›nan taze hava flartland›r›lacak ortama verilir. Ancak bu sistemlerde duman egzozu için ayr›ca müstakil sistemler
kurulmal›d›r.
fiekil 6.71. ‹HT‹YACA GÖRE KAPAS‹TE SEÇ‹M‹
fiekil 6.72A. SAATLERE GÖRE ISI YÜKÜ
fiekil 6.72B. SAATLERE GÖRE ISI YÜKÜ
fiekil 6.73. D‹VERS‹TEYE GÖRE DIfi ÜN‹TE SEÇ‹M‹
6.2.6.4.9. Uygulama Örnekleri
6.2.6.4.9.1. Uygulama Örne¤i 1: Metrocity Ofisler
(fiekil 6.74)
a. Genel: Metrocity; 52.000 m2 toplam alana sahip
4 katl› çarfl›dan, 16.500 m2 toplam alana sahip
27 katl› ofis blo¤undan (fiekil 6.75), 46.700 m2
toplam alana sahip 30’ar katl› 2 konut blo¤undan, 10.000 m2 sosyal tesisten ve 83.800 m2 toplam alana sahip 5 kat otoparktan oluflmaktad›r.
Temel mimari konseptlerinden biri gün ›fl›¤›n›n
tüm yürüme alanlar›na yay›lmas›n›n sa¤lad›¤› ferahl›k olarak nitelendirilebilecek çarfl› katlar›, bu
amaca uygun teflon çat› örtüsü ve atriumlar›yla
dikkat çekmektedir. Standart ma¤azalar atriumlar›
çevreleyen yürüme yollar›n›n etraf›na s›ralanm›flt›r. Her kat›n do¤u ve bat› ucunda ise kendilerine
ait mekanik odalar› haiz büyük ma¤azalar bulunmaktad›r. Standart ma¤azalar›n arka cephelerinde
kat boyunca uzanan servis koridorlar›, müflteri trafi¤iyle temas etmeksizin mal ikmaline ve genel
amaçl› ar›za-bak›m müdahalelerine imkan sa¤lamaktad›r. Çarfl› blo¤unda ayr›ca 2. bodrum kat seviyesinde yaklafl›k 8.000 m2'lik bir food-court
mevcuttur.
Çarfl› blo¤unun üstü, gezinti teras› ve ana mekanik
kat (1. tesisat kat›) olarak kullan›lmaktad›r. Mekanik kat›n üstü ise tenis kortu, aç›l›r - kapan›r yüzme
havuzu, kapal› fitness mekanlar›, lokanta ve bar imkanlar›yla bir sosyal tesis kompleksi olarak tasarlanm›flt›r. Halen yap›m aflamas›ndad›r. Bu mekanlarla
çarfl› blo¤u, 16,2 kotuna kadar yükselmektedir.
Sosyal tesis seviyesinden itibaren, ofis blo¤u ile iki
apartman blo¤u bafllamaktad›r.
Çeyrek daire formundaki ofis blo¤u alt› ve yedinci
katlar›ndaki mimari hareket d›fl›nda hemen hemen
tip say›labilecek 27 kattan müteflekkildir. En alt ve
en üst katlar teknik alanlar olarak kullan›lmaktad›r.
Ayr›ca her katta birer mekanik oda mevcuttur.
Apartmanlarda, yedi ayr› tipte toplam 205 daire
bulunmaktad›r. Bu bloklarda da ofisteki gibi teraslar ve ilk katlar (2. tesisat Kat›) mekanik alanlara
ayr›lm›fl olup, her bir blo¤un 13. kat›na birer eflanjör dairesi yerlefltirilmifltir.
193
fiekil 6.74. Metrocity OF‹SLER
194
Kompleksin, 4. ve 8. bodrum katlar› aras› otopark
alanlar›na ayr›lm›flt›r. Bunlardan iki kat› çarfl›, bir
kat› ofis, iki kat› ise konut bloklar› için tahsis edilmifltir. Konut otopark› dahilinde ayr›ca dairelere
ait küçük depolar da mevcuttur. Otopark alan›
2.200 araç kapasitelidir.
Kompleksin 9. bodrum kat›nda ise ana su depolar›
ile temizsu ve yang›n merkezi bulunmaktad›r.
b. Is›tma So¤utma Havaland›rma (HVAC) Sistemleri:
Her bir iflletme bölümünün kendine ait, di¤erlerinden ba¤›ms›z olarak çal›flabilen sistemleri
mevcuttur.
Toplam ›s›tma kapasitesi 4.900 kW, so¤utma kapasitesi 6.450 kW’d›r. Ofislerin ›s›tma kapasitesi
980 kW, so¤utma kapasitesi 2.050 kW’dr.
Ofis blo¤u kat baz›nda zonlanm›fl VRV (de¤iflken
debili so¤utkan) tesisat›yla ›s›t›lmakta ve so¤utulmaktad›r (fiekil 6.75). VRV d›fl üniteleri, her katta
ayn› flaft üzerine dizilmifl mekanik odalara monte
edilmifltir.
Konuttakine benzer bir flekilde, ofis katlar›nda
yaz/k›fl so¤utmaya ihtiyaç duyan iç zonu flartland›ran VRV iç ünitelerinden dönen s›cak gaz, k›fl›n
d›fl cephe zonu ›s›tmas› için kullan›lan iç ünitelere
sevk edilebilmekte, bu suretle ›s› geri kazan›m›
sa¤lanabilmektedir.
Taze hava ve egzoz ihtiyac›, her katta havadan havaya ›s› geri kazan›m üniteli fanlarla yap›lmakta
(fiekil 6.76), ihtiyaç duyulan yükler VRV iç üniteleri taraf›ndan karfl›lanmaktad›r.
Çarfl›n›n ›s›tmas› (85/65°C) iki adet 1.750 kW, bir
adet 1.400 kW düflük s›cakl›k kazan› vas›tas›yla temin edilmektedir. Kullan›lan yak›t do¤al gazd›r ve
motorinle yedeklenmifltir. Motorin tesisat› ayr›ca
jeneratörlere de hitap etmektedir.
Çarfl›n›n so¤utmas› (6,5/12°C) befl adet 1.175 kW,
bir adet 575 kW hava so¤utmal› so¤utma grubuyla
temin edilmektedir. Kullan›lan so¤utkan R407’dir.
So¤utma gruplar›nda kompresör ve kondenser fanlar› seviyesinde akustik tedbirler al›nm›fl olup halihaz›r toplam ses fliddeti standart trafik gürültüsü
düzeyindedir.
Is›tma-so¤utma suyu da¤›t›m›, her iki sistem için
de benzer prensiplerle tesis edilmifltir. Su s›cakl›klar›n› sabit debide emre amade tutan birer primer
pompa devresi ve bu devreye (›s›tma için bir hidrolik ay›r›c›, so¤utma için bir by pass hatt›yla) ba¤lanm›fl de¤iflken debili birer sekonder da¤›t›m devresi bulunmaktad›r.
Muhtelif birimler için ayr› zon pompalar› mevcut
olmay›p, debi ayarlar› tüm tüketim gruplar›na ve
yeteri say›da branflman ç›k›fl›na konmufl statik balans vanalar›yla sa¤lanmaktad›r. Ba¤›ms›z tüketim
birimlerinin enerji ölçümlemesi kontakl› kalorimetreler vas›tas›yla merkezi olarak yap›lmaktad›r.
Yürüme yollar› 6 adet kar›fl›m haval›, dönüfl + gidifl fanl›, sabit hava debili klima santrali vas›tas›yla flartland›r›lmaktad›r. Santraller, yang›n durumunda bas›nçland›rma amaçl› da kullan›lmakta
olup, 1. tesisat kat›na monte edilmifllerdir.
Küçük dükkanlar yüksek hava bas›nçl› fan coil’lerle flartland›r›lmaktad›r. Üç istisna d›fl›nda hiçbirinin
d›fl duvar temas› olmad›¤›ndan ve yüksek dahili ›s›
kazançlar› nedeniyle küçük dükkanlar yaz k›fl so¤utulmaktad›r. Taze hava ve egzoz ihtiyaçlar› 5 adet
havadan havaya ›s› geri kazan›m üniteli, sabit hava
debili klima santrali vas›tas›yla karfl›lanmaktad›r.
Dükkanlar›n arka cephelerindeki servis koridorlar›
yine yüksek hava bas›nçl› fan coil’ler vas›tas›yla
›s›t›lmakta ve so¤utulmaktad›r.
Büyük dükkanlar›n Her birinin müstakil makine dairesi bulunmaktad›r. Bu makine dairelerinde standart
olarak her bir büyük dükkan için, kar›fl›m haval›, yaln›zca gidifl fanl›, sabit hava debili birer klima santrali ile biri yang›nda kullan›lmak üzere ikifler egzoz aspiratörü tüm flartland›rmay› temin etmektedir.
D›fl cephelerin mevcudiyeti ve taze havan›n makine dairesi yak›nlar›ndaki cephe panjurlar›ndan
do¤rudan temini gereklili¤i nedeniyle klima santralleri ›s›tma tesisat›na da ba¤l›d›r. Garajlar taze
hava ve egzoz fanlar› vas›tas›yla havaland›r›lmaktad›r. Taze hava, k›fl›n 6°C’a kadar ›s›t›lmaktad›r.
c. S›hhi Tesisat Sistemleri: Su Kayna¤› olarak flehir
flebekesi kullan›lmaktad›r. Günlük su tüketimi
yaklafl›k yüksek bloklar dahil 400 m3’tür.
Su depolama kapasitesi 1.375 m3 ham, 425 m3 ifllenmifl olmak üzere toplam 1.800 m3’tür. Merkezi
hidrofor 108 m3/h 90 mSS (dört pompal›, frekans
konvertörlü) kapasitesindedir.
Bina iflletme bak›m›ndan sosyal katla birlikte bütün çarfl› blo¤u, konut bloklar› ve ofis blo¤u olarak
üç bölüme ayr›lm›flt›r. S›hhi tesisat ve yang›n sistemlerinde, ara katta depo hacmi ay›rman›n yol açt›¤› güçlükler neticesinde bu üç birimin, farkl› bas›nçland›rma sistemlerine sahip olsalar da ayn› flebekeye ba¤lanmalar›nda, kontakl› sayaçlarla merkezi ölçümleme kolayl›¤› da göz önüne al›narak
sak›nca görülmemifltir.
Afla¤›daki zonlama, bu aç›dan da de¤erlendirilmelidir.
fiehir flebekesinden al›nan su, otomatik ters y›kamal›
ön filtrelerden geçirilerek ham su tanklar›nda depolanmakta, buradan bütün tesisin yaklafl›k bir günlük su
ihtiyac› filtrasyon pompalar› vas›tas›yla 20 mikronluk
kum filtrelerinden geçirilerek ifllenmifl su tank›na aktar›lmakta, buradan merkezi hidrofor vas›tas›yla bas›nçland›r›larak ilgili zonlara da¤›t›lmaktad›r. Food
court mutfaklar› zonu için ayr›ca UV dezenfeksiyon
ve yumuflatma ifllemleri yap›lmaktad›r. Food court ve
personel dufllar› haricinde çarfl›daki hiçbir ›slak mahalde kullanma s›cak suyu mevcut de¤ildir.
195
fiekil 6.75. Metrocity OF‹SLER ÖRNEK KAT PLANI - VRV UYGULAMA
196
fiekil 6.75. Metrocity OF‹SLER ÖRNEK KAT PLANI - VRV UYGULAMA
197
fiekil 6.76. Metrocity OF‹SLER ÖRNEK KAT PLANI - HAVALANDIRMA
198
fiekil 6.76. Metrocity OF‹SLER ÖRNEK KAT PLANI - HAVALANDIRMA (Devam)
199
Bloklar›n her biri üçer bas›nç zonuna ayr›lm›flt›r.
Alt zonlar, çarfl› temiz su da¤›t›m flebekesine seri
olarak ba¤lanm›fl ve 2. tesisat kat›na monte edilmifl
frekans konvertörlü ana blok hidroforlar› vas›tas›yla beslenmektedir. Orta ve üst zon su da¤›t›m› ise
blok teras katlar›nda bulunan birer depo ve hidrofordan yap›lmaktad›r. Teras depolar›, ana blok hidroforlar› vas›tas›yla doldurulmaktad›r. Ofis blo¤unda s›cak su mevcut de¤ildir. Konut bloklar›nda ise
bütün s›cak ve so¤uk su da¤›t›m› UV dezenfeksiyondan geçirildikten sonra gerçeklefltirilmektedir.
Gerek bloklarda gerekse çarfl› katlar›ndaki zonlama sayesinde ve da¤›t›m kolonlar› ç›k›fllar›na konmufl bas›nç düflürme istasyonlar› vas›tas›yla, katlarda kullan›m konforu limitleri içinde homojen
bir bas›nç da¤›l›m› tesis edilmifl durumdad›r.
Temiz su flebekesi ana da¤›t›m borular› ve kolonlar› galvanizli, yatay branflmanlar› PPR borudan
imal edilmifltir. Pis su ve ya¤mur flebekesi için ise
konut ve ofis bloklar›nda astolen, çarfl› katlar›nda
pik boru kullan›lm›flt›r.
d. Yang›n Tesisat›: Çarfl› ve garajlarda, kuzey ve güney cephelerinde dörder adet olmak üzere toplam
sekiz yang›n merdiveni vard›r. Kuzey cephesi yang›n merdivenleri sosyal tesis seviyesine kadar
ulaflmaktad›r. Bat› cephesinde ayr›ca yine sosyal
tesis ba¤lant›l› bir kaç›fl daha mevcuttur.
Çarfl› yang›n merdivenlerinin tamam›na hem yürüme yollar›ndan hem de servis koridorlar›ndan ulafl›labilmektedir. Ayn› düzen garaj katlar›nda da devam etmektedir.
Her bir yüksek bloktaki ikifler adet yang›n merdiveni ise tüm bu sistemden ba¤›ms›z olarak infla edilmifltir. Bunlar, çarfl› katlar›ndaki blok çekirdeklerinden geçerek her birinin yol kotuna aç›l›r.
Kompleksin tamam› NFPA 72'ye uygun adreslenebilir dedektörlü yang›n ihbar sistemi, konut bloklar›
hariç NFPA 13'e uygun sprinkler sistemi ve konutlar
da dahil Yang›n Yönetmeli¤i'ne uygun yang›n dolap
flebekesiyle koruma alt›na al›nm›flt›r. Bina duman
tahliye ve bas›nçland›rma sistemleri ise BS 5588
part 10’a uygun olarak gerçeklefltirilmifltir. Sistemde
kullan›lan tüm ekipmanlar UL ve FM sertifikal›d›r.
Minimum yang›n rezervi 300 m3’tür. Ana yang›n
pompas› 1.000 gpm 145 psi (1 asil elektrikli, 1 yedek dizel) kapasitelidir. Konut Bloklar›n›n yang›n
pompas› 300 gpm 140 psi (1 asil ve 1 yedek elektrikli) kapasitelidir. Ofis Blo¤unun yang›n pompas› ise 750 gpm 140 psi (1 asil ve 1 yedek elektrikli) kapasitelidir.
Sprinkler ve yang›n dolap sistemi de bas›nç da¤›l›m› bak›m›ndan gerekli zonlara, aynen temiz su sistemindeki gibi ayr›lm›flt›r. Bloklardaki 2. tesisat
katlar›nda bulunan yang›n pompa gruplar› çarfl›
sprinkler sistemine seri olarak ba¤l›d›r.
200
Pompalar müflterek olmas›na ra¤men yang›n dolap
flebekesi sprinkler flebekesinden ayr›d›r. ‹tfaiye müdahalesine olanak tan›mak aç›s›ndan yüksek bloklardaki birer yang›n merdiveni flaft› ile çarfl› katlar›ndaki güney cephesi yang›n merdivenlerine her
katta haz›rl›k ve ba¤lant›lar›n güvenle yap›labilece¤i birer itfaiye vanas› konmufltur. Ayr›ca itfaiyenin
bina d›fl›ndan müdahale edebilmesine imkan tan›yan di¤er donan›m sistemi tamamlamaktad›r.
Bina, yang›n esnas›nda, do¤rudan yang›na müdahil olmas› gereken ekipmanlarla tali di¤er ekipmanlar›n davran›fllar›n› belirleyen 68 yang›n ihbar
zonuna bölünmüfltür. Bu zonlardan herhangi birinden gelen yang›n ihbar› sonucunda, ihbar›n gere¤i,
do¤rudan yang›n alarm paneli denetiminde otomatik olarak yerine getirilmektedir.
Genifl yürüme alanlar›n›n ve atriumlar›n varl›¤› nedeniyle çarfl› katlar› duman tahliyesi di¤er ihbar
zonlar›na nazaran daha farkl› olarak çözülmüfltür.
Bahsi geçen dizayn standartlar› mucibince çarfl›,
her biri di¤erinden duman perdeleri vas›tas›yla ayr›lm›fl 2.200 m2'lik zonlara bölünmüfltür.
Bu flekilde oluflturulan duman havuzlar› içinde biriken duman her bir zona hitabeden duman egzoz
aspiratörleri vas›tas›yla d›flar› at›labilmekte, bu esnada da çarfl›n›n geri kalan tüm hacmi bas›nçland›r›lmaktad›r. Atrium tepelerindeki yang›n panjurlar› vas›tas›yla da oluflabilecek afl›r› bas›nç art›fl›
dengelenebilmektedir.
Kompleksin bütün yang›n kaç›fl merdiven ve sas alanlar›yla itfaiye asansör flaftlar› bas›nçland›r›lmaktad›r.
Yukar›daki tasvirden görülebildi¤i üzere binada,
yang›n esnas›nda elektrik enerjisinin varl›¤› ve güvenilirli¤i, özellikle duman tahliyesi bak›m›ndan elzem durumdad›r. Bina yang›n sisteminin tamam›n›
besleyebilecek güçte jeneratörler, sisteme dahil
ekipmanlara müstakil olarak kumanda eden kuvvet
panolar› ve yang›na dayan›kl› kablo flebekesi, bu ihtiyaca binaen sisteme dahil edilmifl durumdad›r.
e. Otomasyon: Binada mevcut tüm mekanik ekipmanlar merkezi bir otomasyon sistemi ile kontrol edilmekte veya izlenmektedir. Merkezi sisteme dükkan
fan coil’leri dahil edilmemifl olup, bu cihazlar›n
kontrolü müstakil 3-pt. otomatik vana/termostat
gruplar› vas›tas›yla yap›lmaktad›r. Fan coil’ler ve
VRV sistemi hariç toplam 3.230 nokta sistem taraf›ndan kontrol edilmekte veya izlenmektedir.
VRV sistemleri, yukar›da da belirtildi¤i üzere her
bir iç üniteyi ayr› ayr› kontrol edebilen müstakil bir
otomasyon sistemi ile donanm›flt›r.
Bunlar›n yan› s›ra so¤utma gruplar› ve ›s›tma kazanlar› s›ra seçme düzenleri kendi üreticilerine ait
kontrol sistemleri vas›tas›yla yap›lmakta olup,
merkezi otomasyon sistemi ile izleme düzeyinde
haberleflebilmektedirler.
6.2.6.4.9.2. Örnek Sistem 2: Has Plaza (fiekil 6.77)
fiekil 6.78’de verilen örnek proje, ›s›tma,so¤utma
ve havaland›rma tesisat› VRV sistem + HRV cihazlar› ile yap›lm›fl olan ‹stanbul’daki Has Plaza ofis
binas›na aittir. Bina bodrum kat, zemin kat, 9 normal kat ve teras kattan oluflmaktad›r. VRV sisteme
ait d›fl üniteler zemin katta arka cephede zemine konulmufltur. Her kat için ayr› ayr› zonlama yap›lm›fl
ve her kat için ayr› d›fl üniteler seçilmifltir (fiekil
6.79). Bu sayede hem her kat›n enerji tüketimleri
ayr›lm›fl, hem de her kat› ayr› ayr› kontrol etme imkan› olmufltur.
Projede iç üniteler gizli tavan tipi seçilmifl ve asma tavan içinde havaland›rma kanallar› çekilerek menfez/anemostatlar ile üfleme yap›lm›flt›r. Emifl için her
bir iç ünitenin arka taraf›na emifl menfezleri konulmufltur. Bu menfezler ayn› zamanda iç üniteye servis
verebilmek için de kullan›lmaktad›r (fiekil 6.80).
Projede mahallerin taze hava ihtiyac›, ›s› geri kazan›ml›
havaland›rma cihazlar› (HRV) ile sa¤lanm›flt›r. Her kat
için 2 adet, hava debisi 1.000m3/h olan HRV cihazlar›
asansör hollerinde asma tavan içine yerlefltirilmifllerdir.
Is› geri kazan›m hücresinden geçirilen taze hava %15
oran›nda da¤›t›larak iç ünitelere verilmifltir (fiekil 6.81).
fiekil 6.77. Has Plaza
201
fiekil 6.78. ÖRNEK VAV S‹STEM UYGULAMA PROJES‹ ÖRNE⁄‹ (OF‹S B‹NASI)
202
fiekil 6.79. DIfi ÜN‹TE YERLEfi‹M‹
fiekil 6.80. G‹ZL‹ TAVAN T‹P‹
‹Ç ÜN‹TE UYGULAMASI
fiekil 6.81. HRV C‹HAZI
UYGULAMASI
203
6.2.6.5. Su So¤utmal› (Water Cooled)
VRV Sistemleri
VRV sisteminin bütün avantajlar›na sahip, sistemde
so¤utucu ak›flkan ile d›fl ortam aras›ndaki ›s› transferini su ile gerçeklefltiren bir sistemdir.
Sistemin so¤utucu ak›flkan taraf›; kondenser, iç üniteler, so¤utucu ak›flkan ve kontrol ekipmanlar›ndan, sistemin su taraf›; pompalar, valfler, genleflme tank›, ›s›
transfer üniteleri (kazan,so¤utma kulesi), su ar›tma cihazlar›ndan oluflur.
Bu sistemde, yaz modunda iç ünitelerden al›nan ›s›,
VRV d›fl ünitesinde (su so¤utmal› kondenser) suya geçer. Su ise alm›fl oldu¤u sistem ›s›s›n› so¤utma kulesi
vas›tas›yla d›flar› atar.
K›fl modunda ise, ›s›tma suyu, s›cak su kazan›ndan ald›¤› ›s›y› VRV d›fl ünitesinde iç ünitelere verilmek
üzere so¤utucu ak›flkana iletir.
Sistemin otomasyonu frekans kontrollü pompalar, iki
yollu on-off kontrollü vanalar ile sa¤lan›r. Sistemin
çal›flma s›cakl›k aral›¤› su çevriminin s›cakl›¤›na ba¤l›d›r. Bu s›cakl›k 15-45°C aras›nda muhafaza edilmelidir. Sistemdeki ›s›, 2 borulu su çevrimi vas›tas› ile
kondenser ünitesinden ›s›tma veya so¤utma prosesine
göre al›n›r veya verilir.
Su So¤utmal› VRV sistemin genel teknik özellikleri
Tablo 6.82’de verilmifltir.
Sistem seçim kriterlerine göre Su So¤utmal› VRV sistemi kullan›larak afla¤›daki çözümler üretilebilir;
- Is›tma ve so¤utma Su So¤utmal› VRV Sistemi
(2 borulu heat pump model)
- Is›tma ve so¤utma Su So¤utmal› VRV Sistemi
(3 borulu ›s› geri kazan›ml› model)
6.2.6.5.1. Su So¤utmal› VRV Tipleri
• Su So¤utmal› VRV Is›tma + So¤utma (Water
Cooled Heat Pump): Bu sistemde, ayn› d›fl üniteye ba¤l› iç üniteler için farkl› zonlarda ayn› anda
›s›tma ve so¤utma yap›lamaz, ya bütün sistemde
›s›tma yada so¤utma yap›l›r. Ancak farkl› d›fl üniteye ba¤l› iç üniteler için bir zonda ›s›tma yaparken
di¤er zonda so¤utma yap›labilir.
• Su So¤utmal› VRV Is› Geri Kazan›ml› (Water
Cooled Heat Recovery): Bu sistemde, ayn› d›fl
üniteye ba¤l› bile olsa farkl› iç ünitelerde ayn› anda ›s›tma ve so¤utma yap›labilir.
6.2.6.5.2. Su So¤utmal› VRV Sisteminin Uygulama
Alanlar›
a. Su Borulamas› Uzunlu¤unun Sorun Olmad›¤›
Çok Katl› Yüksek Binalar: VRV sistem yüksek
bloklarda sorunsuz çal›flabilme özelli¤ine sahiptir.
Bunun yan›nda gerekli pompa kapasitesi ve basma
yüksekli¤i ile su borusu çaplar› do¤ru seçildi¤i
takdirde mesafe limiti olmaks›z›n VRV d›fl ünitelerine s›cak/so¤uk su gönderilebilir.
b. Su So¤utmal› VRV Sisteminin Adapte Edilebilece¤i, Su Çevriminin ve Is› Kayna¤›n›n
Mevcut Oldu¤u Revize Projeler: Su so¤utmal›
VRV sisteminde, sistemin d›fl ünitesinde ›s›
transferi hava ile de¤il su ile yap›lmaktad›r. Dolay›s›yla sistemde mevcut halde kazan veya so¤utma kulesi oldu¤u takdirde su so¤utmal› VRV
sistemi bu ›s› kaynaklar›na adapte olup uyumlu
bir flekilde çal›flabilir. Bu sayede yat›r›m maliyetleri azalt›lm›fl olur.
20 bar
Kondenser ‹flletme Bas›nc›
15 - 45 °C
Su S›cakl›¤›
± 0.5 °C
Oda S›cakl›¤› Kontrol Hassasiyeti
Toplam Borulama Mesafesi
300 m
VRV ‹ç Üniteleri ile
Kondenser Ünitesi Aras›ndaki Uzunluk
120 m
VRV ‹ç Üniteleri ile
Kondenser Ünitesi Aras› Maksimum Eflde¤er Uzunluk
140 m
VRV ‹ç Üniteler Aras›
Maksimum Kot Fark›
15 m
D›fl Ünite
VRV ‹ç Üniteleri ile
Kondenser Ünitesi Aras› Maksimum Kot Fark›
Yukar›da
Afla¤›da
50 m
40 m
Tablo 6.82. SU SO⁄UTMALI VRV C‹HAZLARININ GENEL ÖZELL‹KLER‹
204
c. Alternatif Is› Transfer Kaynaklar›n›n Sisteme
Uygulanabilece¤i (Yer Alt› Suyu, Deniz Suyu,
Solar Enerji vs) Projeler: E¤er projenin uyguland›¤› yerde sistemin su çevriminin adapte olabilece¤i alternatif ›s› kaynaklar› (yer alt› suyu, deniz suyu, solar enerji vs) var ise, bu sistemin kullan›lmas› ile yine yat›r›m maliyetleri azalt›lm›fl olur. Dolay›s›yla böyle bir durumda yine su so¤utmal› VRV
sistemi iyi bir alternatif olarak göze çarpar.
d. Sistemde Düflük Ses Seviyesinin Önemli Oldu¤u
Projeler: So¤utma kuleleri düflük ses için uygun
cihazlard›r. So¤utma kuleleri so¤utma gruplar›na
göre sessiz çal›flt›¤›ndan çevre sessizli¤inin önemli bir kriter oldu¤u durumlarda so¤utma kulesi seçimi, dolay›s›yla su so¤utmal› VRV sistemleri
önemli bir seçenek olmaktad›r.
e. Su Çevriminin Kullan›lmas›ndan Dolay›,
Defrostun Olmad›¤› Sistemler: K›fl modunda
havadaki su buhar› +5°C ile -5°C aras›nda çok yo¤un olmak üzere yo¤uflur, d›fl ünite kondenser yüzeyinin donmas›na sebep olur, karlanma yapar.
Defrost, bu yo¤uflan su buhar›n› çözmek için evaporatör yüzeyinin kondenser olarak çal›flmas› fleklinde aç›klan›r. +5°C ile -5°C aras›nda havadaki
su buhar› miktar› yo¤unlu¤u fazla fakat bundan
daha düflük s›cakl›kta azd›r. Bu sebeple daha düflük s›cakl›kta defrost daha az olur. Bu süreçte iç
üniteler ›s›tma yapamaz. ‹ç ve d›fl ünite fanlar› durur. Bu buz tabakas› çözülene kadar, evaporatör,
kondenser olarak çal›flmaya devam eder. ‹flte bu
nedenle, klasik gaz çevrimli sistemler k›fl modunda çal›fl›rken zaman zaman ›s›tma konforunda
problem yaratmaktad›r. Su so¤utmal› VRV sisteminin özelli¤i ise ›s›tma için gerekli olan ›s›y› havadan de¤il sudan almas›d›r. Bu yüzden defrost
gibi ›s›tma konforunda eksiklik yaratacak durumlar bu sistemde söz konusu de¤ildir. Su so¤utmal›
VRV sistemi k›fl modunda d›fl hava flartlar›ndan
ba¤›ms›z çal›fl›r.
f. Bina ‹çine Suyun Tafl›nmas›n›n ‹stenmedi¤i
Sistemler: Sulu sistemler yaflam alanlar›nda su ile
ortam›n ›s›t›lmas›/so¤utulmas› ilkesine dayan›r.
E¤er konfor önemli bir kriter ise geçifl mevsimlerinde iç zonlarda so¤utma istenirken, çevre zonlarda ›s›tma istenebilir. Bu flu demektir; ›s›tma
için ayr› çevrim, so¤utma için ayr› çevrim. Bu da
yaflam alanlar›na, su ihtiva eden dört boru ve drenaj borusu sokmak demektir. Sistemde borularda
herhangi bir sebeple su s›z›nt›s› olmas› yaflam
alanlar›na suyun akmas› sonucunu do¤urur. Korozyon sebebiyle yine borular›n çürümesi, su s›z›nt›s› meydana getirir. E¤er boru çaplar› do¤ru
seçilmediyse tesisatta ses problemi olur.
Tesisat›n so¤utucu ak›flkan taraf›ndaki ana ve
yard›mc› malzemeler:
- Su so¤utmal› VRV d›fl ünitesi
- ‹ç üniteler
- Bak›r boru tesisat›
- Branflman kitleri
- Kumandalar
Tesisat›n su taraf›ndaki ana ve yard›mc›
malzemeler:
- Aç›k ya da kapal› tip so¤utma kulesi
- Kazan
- Denge kab›
- Eflanjörler
- Frekans kontrollü pompalar
- ‹ki yollu on-off kontrollü vanalar
- Genleflme kaplar›
- Pislik/hava ay›r›c›lar
Sistemde, so¤utma modunda iç üniteler iç ortamdan ald›¤› ›s›y› kondenserlere tafl›makta burada ›s›,
su çevrimine geçmekte gaz ›s›s›n› suya aktard›¤›
için yo¤uflup s›v› faz›na geçerken, su çevrimindeki
›s› ise so¤utma kulesi vas›tas› ile d›fl ortama at›lmaktad›r. Burada sistem kontrolünde, so¤utma
kulesine giden su debisi, frekans kontrollü pompa
ile sa¤lan›r. Di¤er taraftan VRV d›fl ünitesinin su
çevrimine ba¤l› iki yollu on-off kontrollü vanalar
ve frekans kontrollü pompalar ile d›fl üniteye gidecek su debisi ve s›cakl›¤› ayarlan›r.
Is›tma modunda ise iç üniteler iç ortama kondenserden ald›¤› ›s›y› aktarmaktad›r. S›v› faz›ndaki
so¤utucu ak›flkan kondenserde ›s›tma suyundan
ald›¤› ise ile gaz faz›na geçmekte ve yaflam mahallerine alm›fl oldu¤u ›s›y› aktar›p yo¤uflmaktad›r. Di¤er taraftan ›s›tma suyu ise yo¤uflmal› kazan teknolojisi sayesinde alev modülasyonu ile,
daima istenen s›cakl›kta kolektöre gelmekte burada VRV d›fl ünitesi ihtiyac›na göre iki yollu onoff kontrollü vanalar ve frekans kontrollü pompalar ile gerekli debi ve s›cakl›kta su VRV d›fl ünitesine girmektedir.
Su so¤utmal› VRV sisteminde bir d›fl ünite iç ortam› ›s›tma amaçl› çal›fl›rken, di¤er d›fl ünite baflka
bir iç ortam› so¤utma amaçl› çal›flabilir. Çünkü d›fl
ünitenin ›s›tma/so¤utma suyu çal›flma s›cakl›¤› ayn› aral›klardad›r. Sadece de¤iflen su s›cakl›¤›na göre kondenserin çal›flma verimi de¤iflir. Bu s›cakl›k
15 - 45°C aras›d›r.
Örnek bir su so¤utmal› VRV sistem örnek tesisat
flemas› fiekil 6.83’te verilmifltir.
6.2.6.5.3. Su So¤utmal› VRV Is› Geri Kazan›ml›
(Water Cooled Heat Recovery) Sistemler
Bu türdeki sistemler (fiekil 6.84) su so¤utmal› heat
pump VRV sistemlere göre boru tesisat› ve çal›flma
prensibi aç›s›ndan baz› farkl›l›klara sahiptir. Bu farkl›l›klardan en önemlisi gaz ve likit hatlar› ile birlikte
üçüncü bir bak›r boru hatt› çekilmesi gereklili¤idir.
205
206
fiekil 6.83. SU SO⁄UTMALI VRV S‹STEM ÖRNEK TES‹SAT fiEMASI
207
H2O
R-410A
fiekil 6.84. SU SO⁄UTMALI VRV HEAT RECOVERY S‹STEM
Maksimum 32 ‹ç Ünite
Çekilen bu ilave bak›r boru hatt› sayesinde her bir iç ünite birbirinden ba¤›ms›z olarak ve ayn› anda ›s›tma ya da
so¤utma yapabilmektedir. So¤utucu ak›flkan›n BS Üniteleri (ak›flkan yön de¤ifltirme kutular›) arac›l›¤›yla yönü
so¤utma veya ›s›tma durumuna göre de¤ifltirilir. Bu sayede ›s›tma amaçl› çal›flan iç üniteler so¤utmadaki kondenser görevini üstlenirken di¤er so¤utmada çal›flan iç üniteler evaporatör görevine devam ederler. Bu sayede kullan›c› diledi¤i anda sistemin tamam›ndan ba¤›ms›z olarak
diledi¤i konumda istedi¤i iç üniteyi çal›flt›rabilir.
Sistemin su taraf›nda ise Su So¤utmal› VRV sisteminden
hiçbir fark yoktur (fiekil 6.85 ve 86).
6.2.6.5.4. Oda S›cakl›k Kontrolü, Enerji Ekonomisi
Daha önce Hava so¤utmal› VRV sistemleri ile ilgili belirtilen tüm elektronik kontroller Su So¤utmal› VRV sisteminde de aynen geçerlidir.
6.2.6.5.5. D›fl Cephe Üzerinde Yer ‹htiyac›
Bina cephesi bu sistem seçildi¤i takdirde etkilenmez. Hava so¤utmal› VRV sistemlerinde kat aralar›na (galeri kat›) d›fl ünite konuldu¤u takdirde gerekli olan panjur ve kanallar bu sistemde gereksizdir. Ayr›ca su so¤utmal› kondenserler (d›fl ünite) sahip olduklar› büyük kapasitelere
ra¤men oldukça küçük yer kaplar. Yaflam alanlar›nda çok
küçük bir yer yeterlidir. Hatta d›fl üniteler flaftlara bile konulabilir (fiekil 6.87). Su So¤utmal› VRV sisteminde d›fl
ünite için gerekli olan ›s› kayna¤› so¤utma kuleleri, kazanlar oldu¤u için bu cihazlara yap›da gerekli hacimler
ayr›lmal›d›r (çat› ya da bodrum kazan dairesi). Kazan dairelerinin çat›da tasarlanmas› inflaat alan›ndan ve uzun baca maliyetinden tasarruf sa¤lar. Su so¤utmal› VRV sistemi, hava so¤utmal› VRV sistemlerinde oldu¤u gibi çok
büyük tesisat limitlerine sahiptir. D›fl ünite ile iç ünite aras› kot fark› 50 m’ye ulafl›r (d›fl ünite yukarda ise). Bir d›fl
üniteden maksimum borulama mesafesi 140 m (eflde¤er
boru uzunlu¤u), toplam boru uzunlu¤u ise 300 m’dir.
6.2.6.5.6. Enerjinin Tafl›nmas›
Yüksek bloklarda enerji seçilen sisteme göre hava, su, so¤utucu ak›flkan ile tafl›n›r. So¤utucu ak›flkan ile di¤er
enerji tafl›y›c›lar›n ayn› ›s› kapasitesini vermek için kütlece karfl›laflt›rmas›na daha önce de¤inilmiflti. E¤er enerjiyi
tafl›mak için sulu sistem seçildiyse tesisatta meydana gelecek herhangi bir problem (korozyon vs) ile olabilecek
s›z›nt› yaflam alanlar›na su akmas›na sebep olur. Boru
çaplar› do¤ru seçilmediyse tesisatta ses problemi olur.
Öte yandan Su so¤utmal› VRV sisteminde kule ve kazandan gelen su, sadece d›fl ünite kondenserine ulafl›r. Su, yaflam alanlar›nda dolaflt›r›lmaz.
6.2.6.5.7. Kat Baz›nda Çözüm ‹mkan›, Zonlama
Hava so¤utmal› VRV sistemindeki gibi, Su So¤utmal›
VRV sisteminde de bina katlar› ayr› ayr› d›fl üniteler ile
flartland›r›labilir. Yüksek yap›larda çekirdek-çevre zonlar
208
sebebiyle ›s› geri kazan›m›n›n ne kadar önemli oldu¤u daha önce belirtilmifltir. Su so¤utmal› VRV sistemi iki ›s›
geri kazan›m yöntemi sunar.
• 3 Borulu Is› Geri Kazan›ml› Model: Su so¤utmal›
VRV d›fl ünitesiyle iç üniteler aras›na monte edilen
ak›flkan yön de¤ifltirme kutular› ile her bir iç ünite birbirinden ba¤›ms›z olarak ve ayn› anda ›s›tma ya da so¤utma yapabilmektedir (fiekil 6.88).
• Is› geri kazan›m› ayn› zamanda ayn› ›s› transfer kayna¤›na ba¤l› VRV d›fl üniteleri aras›nda da gerçekleflebilir (fiekil 6.89). Bu durumda VRV d›fl ünitesiyle iç
üniteler aras›na monte edilen ak›flkan yön de¤ifltirme
kutular› ile birlikte üçüncü bir bak›r boru hatt›na da
gerek yoktur. Bu sayede istenen konfor flartlar›na ba¤l› olarak sistemdeki ›s› kaynaklar› (kazan, so¤utma
kulesi) çal›flmaz, sadece sirkülasyon pompalar› çal›fl›r.
Bu durum özellikle geçifl mevsimlerinde enerji tüketiminde çok büyük tasarruf yarat›r.
6.2.6.5.8. Enerjinin Paylafl›m›
Hava So¤utmal› VRV sistemdeki gibi Su So¤utmal›
VRV sisteminin gaz taraf›nda da enerjinin paylafl›m› sa¤lanabilmektedir. Öte yandan sistemin su taraf›ndaki enerjinin paylafl›m› için, sisteme eklenecek kalorimetreler ile
çözüm yoluna gidilebilir.
6.2.6.5.9. Ar›za Durumunda Sistem Davran›fl›
Hava So¤utmal› VRV sistemindeki sistem davran›fl› ile
tamamen ayn›d›r. D›fl ünitelerden biri ar›zalansa dahi di¤er d›fl üniteler çal›flmaya devam eder. ‹ç ünitelerden biri
ya da daha fazlas› ar›zalansa dahi di¤er iç üniteler çal›flmaya devam eder. Sistemin su taraf›nda ise ana ›s› kaynaklar›nda (kazan, kule) ar›za olmad›¤› takdirde sistem
çal›flmaya devam eder.
6.2.6.5.10. Diversite Faktörü
Su so¤utmal› VRV sistemi ile %130 diversite
al›nabilmektedir.
6.2.6.5.11. Defrost Faktörü
Yüksek blok uygulamas›nda seçilecek sisteme göre ›s›tma ya da so¤utma modunda çok k›sa bir süre bile kesinti
olmas› mahalde konfor eksilmesine sebebiyet verir. Su
So¤utmal› VRV sisteminde sistem so¤utma performans›
d›fl hava flartlar›na ba¤l› iken ›s›tma performans› d›fl hava
flartlar›ndan ba¤›ms›zd›r (fiekil 6.90). Sistemde defrost olmaz. Is›tma sezonunun en sert günlerinde dahi sistem tam
kapasite çal›fl›r. Konfor flartlar›nda eksilme olmaz.
6.2.6.5.12. Taze Hava ‹htiyac›
Su so¤utmal› VRV sisteminde ›s› geri kazan›m cihazlar›
ile bina için gerekli olan yeterli taze hava flaftlardan içeri
al›n›r. Ayr›ca kanal ba¤lanabilen iç üniteler ile flaftlardan al›nan taze hava ortama verilebilir. Ancak duman
egzozu için müstakil sistemler kurumas› gereklidir.
fiekil 6.85. SU SO⁄UTMALI VRV KONDENSER BA⁄LANTI fiEMASI
fiekil 6.86. SU SO⁄UTMALI VRV S‹STEM SU TARAFI AÇINIM fiEMASI
209
fiekil 6.87. SU SO⁄UTMALI VRV
210
fiekil 6.88. ISI GER‹ KAZANIMLI SU SO⁄UTMALI VRV ‹LE ISI GER‹ KAZANIM
211
fiekil 6.89. HEAT PUMP SU SO⁄UTMALI VRV ‹LE ISI GER‹ KAZANIM
fiekil 6.90. SU SO⁄UTMALI VE HAVA SO⁄UTMALI S‹STEM
DIfi HAVA SICAKLI⁄INA BA⁄LI KAPAS‹TE TABLOSU
212
6.2.6.5.13. Uygulama Örne¤i: Koza Plaza
(fiekil 6.91)
fiekil 6.92’de Koza Plaza’ya ait ofis katlar›n›n mekanik tesisat projeleri yer almaktad›r. Sistem kat baz›nda çözülmüfl ve su so¤utmal› (water cooled) VRV
sistem kullan›lm›flt›r. Ofislerde gizli tavan tipi iç üniteler kullan›lmaktad›r (fiekil 6.93). Gizli tavan tipi cihazlar asma tavanda içinde yerlefltirilmifl, klimatize
edilen hava ortama anemostadlarla verilmektedir
(fiekil 694A ve B).
Su so¤utmal› VRV sistemin d›fl üniteleri küçük olduklar› ve sistem ›s› yükünü hava yoluyla gerçeklefltirmedi¤i için küçük bir alana yerlefltirilebilir. Her kat
için dört adet su so¤utmal› heat pump VRV d›fl üniteleri flaftlara yerlefltirilmifltir (fiekil 6.94). Sistemin su
taraf›nda ›s›tma için s›cak su kazan›, so¤utma taraf›nda ise so¤utma kulesi kullan›lm›flt›r. D›fl ünitelerin
so¤utmas› aç›k çevrimli so¤utma kulesiyle yap›lmaktad›r (fiekil 6.95). Kule aç›k tip oldu¤undan kule suyuyla, d›fl üniteleri so¤utan su aras›na eflanjör konulmufltur (fiekil 6.93). Buradaki amaç d›fl üniteleri korumakt›r. Sistemdeki ›s›tma ve so¤utma suyunun sirkülasyonu frekans kontrollü pompalar vas›tas›yla olmaktad›r. Sistemin taze hava ve egzoz ihtiyac› gene
kat baz›nda asma tavan içlerine konulmufl olan ›s› geri kazan›ml› havaland›rma cihazlar› ile çözülmüfltür.
6.2.7. ISI GER‹ KAZANIMLI
HAVALANDIRMA C‹HAZLARI
Yaflam mahallerinde so¤utma ve ›s›tma sezonluk ihtiyaçlar iken, havaland›rma ve taze hava ihtiyac› 12
ayl›k ihtiyaçt›r. Yaflam mahallerinden yap›lan egzoz
ile birlikte at›lan iç ortam havas› taze havaya göre daha kirli olmas›na karfl›n flartland›r›lm›fl hava niteli¤indedir. Yani so¤utulmufl/›s›t›lm›fl, filtre edilmifl iç hava direkt egzoz edilmesi durumunda d›fl ortama at›lmaktad›r. Bunun yan› s›ra taze hava ihtiyac› direkt
olarak karfl›lanmak istenirse d›flar›dan al›nan taze havan›n önce filtre edilmesi sonra flartland›r›lmas› (›s›tma-so¤utma) gerekecektir. Dolay›s›yla taze havan›n
ya iç ünitelere direkt olarak al›nmas› (Örne¤in gizli
tavan tipleri ile) ya da ›s› geri kazan›m cihazlar› ile
hem d›flar› at›lan egzoz havas›n›n üzerindeki so¤utma
ve ›s›tma etkisinin taze havaya transferi hem de al›nan taze havan›n filtre edilerek iç ortama aktar›lmas›
sa¤lan›r. Baz› özel tip ›s› geri kazan›m cihazlar› ile
al›nan taze havan›n DX bataryadan geçirilerek flartland›r›lmas› hatta nemlendirilmesi mümkündür. Dolay›s›yla ›s› geri kazan›m cihazlar› kullan›larak mekanlar›n ihtiyaç duydu¤u havaland›rma ihtiyac› sa¤lan›rken büyük oranda enerji tasarrufu ve at›k enerjinin geri kazan›m› mümkün olabilmektedir. Enerjinin
geri kazan›m› çok önemlidir.
Çünkü; Dünya’daki do¤al enerji rezervleri azal›rken, petrol ve di¤er enerji fiyatlar› da artmaktad›r.
1998 sonlar›nda petrol 9 USD/varil iken, 2006 y›l›nda petrol fiyat› 78 USD/varil fiyat› gördü. Is› geri kazan›m›n›n ekonomikli¤ini sadece bugünkü enerji fiyatlar›n› kullanarak hesaplamak yerine, gelecekte artaca¤›n› da dikkate almal›y›z. Bu nedenle ›s› geri kazan›m cihazlar›n›n önemi giderek artacakt›r.
Özellikle VRV sistemlerde taze hava al›namayan iç
ünitelerin seçilmesi durumunda ›s› geri kazan›m cihaz› (fiekil 6.98) havaland›rma için zorunludur. ‹htiyaca
ba¤l› olarak 150 - 2.000m3/h kapasite aral›¤›nda kullan›labilecek modeller mevcuttur. Daha büyük ihtiyaçlar do¤du¤unda birden çok ›s› geri kazan›ml› havaland›rma cihaz› kullan›labilir. Yüksek verimli ›s› geri
kazan›m hücresi sayesinde %75’e varan seviyede ›s›
transferi verimine ve %65’e varan seviyede nem
transfer verimine ulafl›lm›flt›r. Is› geri kazan›m cihazlar› tavan aras›na yerlefltirilen ünitelerden ibaret oldu¤u için uygulamalarda yükseklikler oldukça önemlidir. Dolay›s›yla sistem seçiminde ünite yükseklikleri
asma tavan içine s›¤acak flekilde uygulanabilecek cihazlar tercih edilmelidir.
Her kanal uygulamas›nda oldu¤u gibi ›s› geri kazan›ml› cihaz uygulamalar›nda da uygulanacak kanallar
mümkün oldu¤unca k›sa ve minimum statik dirence
neden olacak flekilde tasarlanmal›d›r. Sessizlik ve esnek uygulama için esnek kanallar tercih edilebilir.
Ayr›ca VRV cihaz üreticilerinin bizzat kendilerinin
üretti¤i, iç ünitelerle birlikte sistemin bir parças› olarak çal›flabilen, ortak kumanda sisteminden kontrol
edilebilen, ›s› geri kazan›m cihazlar› mevcuttur. Sistem çözümlerinde sistemin geneli ile ayn› anda çal›flabilecek bu tip ›s› geri kazan›m cihazlar›, konfor ve havaland›rma aç›s›ndan büyük avantajlar sa¤lar.
Is› geri kazan›m cihaz› seçimi yap›l›rken sistemin çal›flaca¤› flehir, d›fl ve iç hava s›cakl›k farkl›l›klar›, kazan›lacak ›s› enerjisinin y›ll›k getirisi ve ›s› geri kazan›m cihazlar›n›n fanlar›n›n y›l içinde harcad›¤› toplam
enerji miktar›na karfl›l›k ›s› geri kazan›m cihaz›n›n kazand›raca¤› enerjinin çok iyi hesaplanmas› ve buna
göre sistem seçimi yap›lmas› verimlilik aç›s›ndan
önemlidir.
3 tipte HRV cihaz› mevcuttur:
- Is› Geri Kazan›m Hücreli Tipler: Is› geri kazan›m
hücresi, üfleme ve egzoz fanlar›ndan oluflur. D›flar›ya at›lan egzoz havas› ile içeri al›nan taze hava
aras›nda ›s› transferi yaparak enerji tasarrufu sa¤lar.
- Is› Geri Kazan›m Hücreli ve DX Bataryal› Tipler: Is›
geri kazan›m hücresi, üfleme ve egzoz fanlar› ve DX
bataryadan oluflur. VRV sisteme ba¤lanarak ortam
flartlar›nda içeriye taze hava verilmesi için uygundur.
- Is› Geri Kazan›m Hücreli, DX Bataryal› ve Nemlendiricili Tipler: Is› geri kazan›m hücresi, üfleme
ve egzoz fanlar›, DX bataryadan ve nemlendirme
hücresinden oluflur. DX bataryal› tipe ek olarak ayr›ca nemlendirici hücresine sahiptir.
213
fiekil 6.91. Koza Plaza SU SO⁄UTMALI VRV S‹STEM UYGULAMASI
214
fiekil 6.92A. Koza Plaza KAT PLANI
215
fiekil 6.92B. Koza Plaza KAT PLANI DETAY
216
fiekil 6.93A. Koza Plaza OF‹SLER - 1
fiekil 6.93B. Koza Plaza OF‹SLER - 2
217
fiekil 6.94. Koza Plaza VRV G‹ZL‹ TAVAN T‹P‹ ‹Ç ÜN‹TELER‹N ASMA TAVAN ‹Ç‹NDEK‹ YERLEfi‹M‹
fiekil 6.95. Koza Plaza SU SO⁄UTMALI VRV S‹STEM-DIfi ÜN‹TELER
218
fiekil 6.97. Koza Plaza SU SO⁄UTMALI VRV S‹STEM - EfiANJÖRLER
Egzoz Fan›
Is› Eflanjörü
Damper Motoru
Damper
Egzoz Havas›
DX Batarya
Nemlendirici
Taze
Hava
Dönüfl
Havas›
Üfleme Fan›
Elektrik ve Elektronik Kutusu
fiekil 6.98. ISI GER‹ KAZANIMLI HAVALANDIRMA C‹HAZI (HRV)
220
Üfleme Havas›
6.3. KONUT OLARAK KULLANILAN
YÜKSEK YAPILARDA KL‹MA S‹STEMLER‹
6.3.1. GENEL
Bilinen tüm sistemler ile her bina ›s›t›l›p, so¤utulabilir. Ancak önemli olan hangi sistemin binan›n iflletme
senaryosuna en uygun olabilece¤inin belirlenmesidir.
Seçilen sistem ortalama 20 y›ldan fazla süre kullan›laca¤›na göre, iflletme maliyeti (ekonomik olup olmad›¤›), sessiz ve sorunsuz çal›flmas›, havaland›rma
yetene¤i, vb sistem seçim kriterlerindeki beklentileri ne kadar karfl›layabilece¤i irdelenmelidir.
Mimari aç›dan bina cephesinin sistem seçiminden ne
kadar etkilenece¤i çok önemlidir. Mimar; sistemleri
ve sistemlerin performanslar›n› bilmeli ve mimari tasar›m›nda bu faktörleri mutlaka dikkate almal›d›r.
Ancak tesisat mühendisleri de mimarlar›n hayal güçlerine ve tasar›m›na s›n›rlamalar getirebilecek bask›lar oluflturmamal›d›r. Mimari projeye, mal sahibinin
isteklerini de dikkate alarak en uygun olacak klima
sistemini tasarlay›p, projelendirmeliyiz.
6.3.1.1. Bina Cephesinde Yer ‹htiyac› ve
Sistemin Bina Cephesine Olan Etkisi
Yüksek yap›l› konutlarda binan›n d›fl cephesi seçilen sistem ile de¤iflmekle birlikte klima uygulamalar›ndan çok etkilenir. Örne¤in so¤utma ve/veya
›s›tma için hava so¤utmal› kondenserler tercih ediliyorsa, bina cephesinde bu d›fl ünitelerin görünür
halde kalmas› istenmez. Bu nedenle bina içlerinde
d›fl üniteler için yer ayr›lmas› gerekir. Kondenserler bina içine yerlefltiriliyorsa kondenser havas›n›n
d›fl ortama at›lmas› ve kondenserin so¤umas› için
d›fl ortam havas›n›n d›fl ünitelerin bulundu¤u yere
al›nmas› gerekir. Bunun için bina cephesinde belirgin flekilde panjurlara ihtiyaç duyulur. E¤er sistem
hava so¤utmal› de¤ilse, buna ihtiyaç yoktur.
Ayr›ca yaflam mahallerinin flartland›r›lmas›nda havaland›rma çok önemlidir (Taze hava + egzoz).
Bunun için bina cephesinde taze hava ve egzoz
menfezleri için yer ayr›lmas› gereklidir. fiaftlardan
taze hava ve egzoz kanallar› çekilerek havaland›rma ihtiyac›ndan kaynakl› yer iflgali engellenebilir.
Bu tip yap›larda çat›, teras, bahçe veya bina alt katlar› ünite yerleflimleri için oldukça uygundur (Bkz.
karfl›laflt›rma tablosu (A9) nolu kriter).
6.3.1.2. Çevre Zon ve Çekirdek Zon Faktörü
Yüksek bloklar yer s›k›nt›s›ndan ötürü bina yüksekli¤inin zeminde kaplad›¤› yere oran› oldukça
büyük tasarlanm›fl binalard›r. O yüzden bu yap›larda radyasyonla ›s› kazanc› gün içinde farkl› cephelerde büyük farkl›l›klar gösterir. Ayn› flekilde bu
dizayn sebebiyle bina çevresinde d›fla bakan çok
büyük yüzeyler (çevre zon) varken ortada d›flar› ile
hiç iliflkisi olmayan çekirdek hacimler yer al›r. Çevre zonda güneflin, d›fl hava s›cakl›¤›n›n, rüzgar›n etkisiyle sürekli de¤iflen bir ›s› yükü varken, çekirdek
zonda ise yükler de¤iflik saatlerde farkl›l›k göstermez ve sabittir. Genelde çekirdek zonda elektrikli cihazlar, ayd›nlatma, insan faktörü sebebiyle yaz-k›fl
sabit bir so¤utma ihtiyac› vard›r. Ancak konutlarda
bu bölgeler daha çok daire içinde wc-banyo vb, dairelerin d›fl›nda ise asansör önündeki boflluk, dairelere ulafl›m koridoru, vb hacimlerden oluflur.
Bu yüzden konutlarda sistem tasarlan›rken; genellikle farkl› yönlerdeki çevre zonlar› daha fazla
önem kazan›r.
6.3.1.3. Rüzgar H›z› ve Bina Cephesindeki
Bas›nç Etkisi
Bu yap›larda rüzgar h›z› da önemli bir faktördür. Üst
katlara ç›k›ld›kça rüzgar h›z› artar. Rüzgar h›z›na
ba¤l› olarak binan›n rüzgar yönündeki cephesinde pozitif bas›nç meydana gelirken, ters yönde negatif bas›nç oluflur. Bina cephesindeki aç›kl›klardan rüzgar
h›z›na ba¤l› olarak s›zan hava miktar› çok fazlad›r.
Özellikle üst katlarda s›cak havan›n afla¤›dan yukar› yönlenmesi ve özellikle üst katlardan d›flar›ya
do¤ru bina cephesindeki aç›kl›klardan d›flar›ya
do¤ru yo¤un enfiltrasyon nedeniyle alt katlar negatif bas›nçta kalabilmektedir.
Ayr›ca so¤uk havan›n daha yo¤un olmas› sebebiyle afla¤›ya do¤ru çökece¤i, s›cak havan›n ise yukar› do¤ru ç›kma e¤ilimi gösterece¤i düflünülürse hava s›cakl›¤›ndan kaynakl› bas›nç etkisinin binan›n
alt katlar›nda daha yo¤un olaca¤› tasar›mda göz
önünde bulundurulmal›d›r. Bu nedenle yüksek yap›larda lobi ve ana bina girifllerinin ayr›ca flartland›r›lm›fl yo¤un taze hava ile pozitif bas›nçta tutulmas› gerekir. Öte yandan hem yang›n güvenli¤i
aç›s›ndan hem de rüzgar›n bina cephesindeki etkilerinden dolay› oluflabilecek by pass riskinin engellenmesi aç›s›ndan egzoz at›fllar› ve taze hava al›fl
menfezleri binan›n farkl› cephelerinde olmal›d›r.
6.3.1.4. Baca Etkisi
Baca etkisi; havan›n s›cakl›¤› ve yo¤unluk fark›
nedeniyle s›cak ile so¤uk havan›n yer de¤ifltirme
e¤ilimine verilen add›r. Özellikle yüksek yap›larda
merdiven boflluklar› gibi bölgelerde (katlar aras›nda iliflkili olan boflluklarda) bu etki oldukça s›k görülür. Bu etki nedeniyle s›cak hava merdiven bofllu¤undan üst katlara ç›karken, so¤uk hava alt katlar›n oldu¤u bölgeye çöker. So¤uk d›fl hava ile s›cak iç hava; merdivenlerde ve flaftlarda yukar› do¤ru hareket oluflturur.
221
Bu nedenle baca etkisinin önüne geçebilmek, homojen s›cakl›k da¤›l›m› sa¤lamak, yang›n güvenli¤i için merdiven bas›nçland›rmas› ve bas›nç dengesinin sa¤lanmas› gereklidir.
6.3.1.5. Enerji Ekonomisi
Tüm bu faktörler gözönüne al›nd›¤›nda tesisat mühendisi so¤utma ihtiyac›n›n en aza indirilmesi için
flunlara dikkat etmelidir;
- Bina içinde ›s› yayan cihazlar›n seçiminde enerji tüketimleri ve ›s› yayma kapasiteleri olabildi¤i kadar en düflük olanlar›n tercih edilmesi,
- Binan›n yönünün seçimi,
- Günefl kesiciler ve yans›t›c› cam yüzeylerin
kullan›lmas›,
- Enerjinin tafl›ma mesafesinin k›salt›lmas›,
- Enerjiyi tafl›ma s›ras›ndaki kay›plar›n (hava kanal› ve borulardaki bas›nç kay›plar› dahil) en
aza indirilmesi,
- So¤uk enerjiyi üretmek ve tafl›mak için kullan›lan pompa, fan, vb cihazlar olabildi¤i kadar
yüksek verimli seçilmelidir.
Di¤er taraftan ›s›tma ihtiyac›n›n en aza indirilmesi
için flunlara dikkat edilmelidir:
- Is› yal›t›mlar›n›n ideal yap›lmas›,
- Is›tma sezonu daha uzun olan yörelerde yön tayininin ›s›tmaya göre yap›lmas›,
- S›cak enerjinin üretilmesinde ve tafl›nmas›nda
yüksek verimli cihazlar›n kullan›lmas›,
- Gaz yak›t kullan›lacaksa mutlaka; yo¤uflmal›
kazanlar ve oransal brülörler (frekans kontrollü)
kullan›lmas› birkaç örnek olabilir.
6.3.2. ISITMA S‹STEM‹
Statik ›s›tma di¤er sistem alternatiflerine göre daha
konforlu bir sistemdir. fiartland›r›lan ortamda filtre
temizli¤i, bak›m gibi servis ihtiyac› olmaz, ortam
sessizdir. Ortamda hava hareketi olmaz. Hissedilen
oda s›cakl›¤› yüksek olur. E¤er ›s›tma, hava ile yap›l›rsa; ortamda hava hareketi oluflur, ses ve gürültü
riski vard›r. Daha yüksek iç ortam s›cakl›¤› gerekir.
Daha fazla enerji harcan›r. S›cakl›k katmanlar› oluflur. Nemlendirme ihtiyac› artar. Ayd›nlatma armatürlerinin ›s›tma etkisinden faydalan›lamaz.
Is›tma sistemi merkezi veya bireysel yap›labilir. Bireysel veya merkezi sistemlerin her ikisinde de yo¤uflmal› tip kazan ve kombiler kullan›lmal›d›r. Sistem
maliyeti de¤erlendirilirken, kurulufl maliyeti ile birlikte iflletme maliyeti aç›s›ndan, hatta ömür boyu maliyet
aç›s›ndan de¤erlendirilmelidir. Bu nedenle bireysel
sistem seçiminde yo¤uflmal› kombi, merkezi sistemlerde ise yo¤uflmal› kaskad sistem kullan›lmal›d›r.
Merkezi sistem uygulamalar›nda ihtiyaç duyulan kazan say›s› iki adet ise, bunlardan birisi yo¤uflmal› olmal›, üç adet ise en az ikisi yo¤uflmal› olmal›d›r.
222
Enerji verimlili¤i aç›s›ndan seçilen tüm kazanlar›n yo¤uflmal› olmas› önerilir.
a. Bireysel sistemde her daire için hermetik bacal›
kombi uygulamas› tart›fl›lmal›d›r. Kombi hermetik bacalar›n›n duvardan d›flar›ya ç›kart›l›p,
her katta baca egzozunun d›flar›ya verilmesi;
• Bina cephesinde çirkin görünüm oluflturmaktad›r.
• Baca gazlar› ve oluflan d›fl hava hareketi ile
d›fl cephe boyas› kirlenir ve renk de¤ifltirir.
• Üst katta oturanlar›n pencerelerinden içeriye
gaz s›z›nt›s› oluflur ve iç hava kalitesi bozulur.
Sonuç olarak kombi bacas›n›n duvar› delip
d›flar›ya ba¤lanmas› çirkin ve sa¤l›ks›z bir
görünüm oluflturur.
Kombi bacalar›n›n düfley veya düfley hermetik bacalar ile ba¤lanmas› daha uygundur.
Yüksek yap›larda özellikle bireysel ›s›tma
sistemlerinin tercih edildi¤i uygulamalarda
bina cephesi hermetik bacalar›n her kat aras›ndan d›flar›ya ç›kma zorunlulu¤u nedeniyle
çok fazla etkilenir (fiekil 6.99).
b. Kombi bacalar› düfley veya düfley hermetik bacalar ile ba¤land›¤›nda ise yükseklik s›n›rlamalar›
söz konusudur. Yüksek yap›larda her daireye do¤algazl› kombi uygulamas›n›n ne kadar güvenli
oldu¤u da tart›flma konusudur. Deprem riski yüksek olan Türkiye’de, deprem an›nda gaz ba¤lant›lar›n›n yüksek yap›larda ne kadar esneklik gösterebilece¤i ve emniyet aç›s›ndan oluflacak risk
faktörü de göz önüne al›nmal›d›r.
c. Yüksek yap›larda kombi uygulamas›n›n kaç kata
kadar (veya yüksekli¤e) yap›labilece¤ini aç›klayan bilinen bir standart da yoktur.
Önerimiz ;
• Bacalar her binada düfley (veya düfley hermetik) yap›lmal› ve baca gazlar› çat›dan d›flar›ya at›lmal›d›r.
• Kombi sistemi (düfley baca yap›lmas› kayd› ile)
befl kata kadar olan yap›larda uygulanabilir, on
kattan daha yüksek binalarda ise bize göre uygulanmamal›d›r (Konu tart›flmaya aç›kt›r).
• Kombi ile ›s›t›lan binalarda, döflemelerde ve
komflu duvarlarda ›s› yal›t›m› mutlaka yap›lmal›d›r (Is› kay›plar›n› azaltmak için). Döflemelerdeki ›s› yal›t›mlar› ayr›ca ses, gürültü
geçmesini de önleyecektir.
d. Merkezi sistem ile ›s›tma yap›lan binalarda her
dairenin ›s› tüketimleri kalori sayaçlar› kullan›larak hesaplanabilir. Ancak radyatörlerini kapat›p tatile gidenler de bir minimum kullan›m bedeli ödemelidirler.
Minimum kullan›m bedeli:
• Merkezi sistemden dairelere kadar olan tafl›ma
maliyeti (kazanlar›n ›fl›n›m ve durma kay›plar›,
borulardaki ›s› kay›plar›, pompalama enerjisi, vb)
1- Binan›n cephesinde görüntü kirlili¤i oluflur.
2- Ç›kan egzoz gazlar› üst katlara girerek iç hava
kalitesi bozulur (insanlar› az veya çok zehirler).
3- Bina cephesinde boya bozulur, rengi de¤iflir.
Sonuçta cephe görüntüsü daha çirkin olur.
SONUÇ: Hermetik baca uygulamas› düfley
ba¤lant› fleklinde yap›lmal›d›r.
Yani kombi bacalar› çat›dan ç›kmal›d›r.
fiekil 6.99. KOMB‹ BACALARI CEPHE GÖRÜNTÜSÜ
223
e.
f.
g.
h.
224
• Di¤er dairelerden geçen ›s› kazançlar›
• Di¤er iflletme maliyetlerini (personel vb)
kapsamal›d›r.
Minimum kullanma bedeli; birim enerji bedeline ilave edilerek tahsil edilmeli böylece normal
kullananlar için ilave bir bedel istenmemelidir.
Bu nedenle bu tip yap›larda bireysel çözümlerin
yan› s›ra merkezi ›s›tma sistemleri de oldukça güçlü alternatiflerdir. Bireysel sistem tercih edilse dahi bacalar›n bina cephesinden ç›kmadan çat›ya kadar ayr›ca çekilmesi çok daha uygundur. Her konut
bölümündeki ›s›tma cihaz› hermetik olarak ba¤lanabilir ve tek bir merkezi hermetik baca sistemi ile
çat›ya kadar ç›kar›labilir (fiekil 6.100A ve 100B).
Merkezi uygulamalarda yo¤uflmal› kaskad sistemler d›fl›nda yer tipi üflemeli brülörlü kazanlar›n tercih edilmesi durumunda kazanlar›n üzerine
monte edilecek olan brülörlerin baca çekifline,
›s›tma ihtiyac›na ve istenilen kazan suyu s›cakl›klar›na göre modülasyon (kapasite kontrolü) yapabilme özelli¤ine sahip, frekans konvertörlü özelli¤e sahip olmas› ömür boyu maliyet aç›s›ndan
büyük önem tafl›r. Üflemeli brülörlerin kapasite
kontrollü ve modülasyonlu olmamas› durumunda
özellikle büyük kapasiteli uygulamalarda yüksek
ses seviyelerine neden olabilece¤i tasar›mda göz
önünde tutulmal›, frekans konvertörlü ve modülasyonlu brülörlerin standart brülörlere göre çok
daha sessiz olaca¤› bilinmelidir.
Binan›n planlamas›na, kullan›m amac›na, mimar›n tasar›m›na ve mal sahibinin iste¤ine ba¤l› olarak merkezi kazan daireleri, binalar›n çat›lar›na
çat› kazan dairesi olarak uygulanabilmektedir.
Çat› kazan dairesi uygulamas› ile enerjinin daha
rahat ve daha az kay›pla tafl›nmas›, daha k›sa kazan bacalar› ve baca için ihtiyaç duyulacak hacimler için avantajl› olmakla birlikte, birçok binada üst katlar›n daha de¤erli olmas›, binan›n statik
hesaplamalar›nda binan›n projelendirilmesi aflamas›nda hesaplara dahil edilmesi gereklili¤i aç›s›ndan baz› handikaplar oluflturur.
Is›tma sistemlerinde merkezi ›s›tma sistemi tercih
edildi¤inde, bireysel sistemden farkl› olarak kullanma s›cak suyu için ayr›ca merkezi ya da bireysel çözüm gelifltirme gereksinimi ortaya ç›kar.
E¤er merkezi ›s›tma sistemi ile birlikte kullanma
s›cak suyu sistemi de merkezi olarak çözülürse;
• Tüm gün boyunca s›cak su ihtiyac› olmasa dahi
tesisatta sürekli olarak s›cak su dolaflt›r›lacakt›r.
Bu esnada tesisatta dolaflan suyun üzerinden
önemli miktarda ›s› kay›plar› gerçekleflecektir.
• Merkezi kullanma s›cak suyunun ne kadar
kullan›ld›¤›n›n hem miktar hem de ›s› enerjisi harcama yönünden hassas flekilde ölçülerek da¤›t›lmas› oldukça zordur.
• S›cak su kullan›m al›flkanl›¤›n›n her insan ve
aile için farkl›l›klar oluflturdu¤u, s›cak su kullan›m miktar›n›n, konutlarda yaflayan insan say›s›na ve konutun kullan›m zamanlar›na göre
de¤iflti¤ini göz önünde bulundurmak gerekir.
Söz konusu muhtemel sorunlar nedeniyle ›s›tma merkezi sistem ile yap›lsa dahi, kullanma
s›cak suyu temininde bireysel kullan›m için
elektrikli termosifon, elektrikli flofben veya
kombi tercih edilmelidir (fiebeke kay›plar› nedeniyle birim maliyetler yüksektir.).
6.3.3. KL‹MA (VE HAVALANDIRMA) S‹STEM‹
6.3.3.1. Konutlarda So¤utma Kapasitesinin
De¤iflkenli¤i ve Enerjinin Paylafl›m›
Yüksek katl› konutlar genel anlamda klima kullan›ld›¤› için lüks konutlar olarak adland›r›l›r. Bu tür konut
sahiplerinin bina ile ilgili tüm beklentileri yüksektir.
Bu tür konutlar kendi kendine yeten ve mükemmel
konfor flartlar›n› sa¤layan türde yap›lar olmal›d›r. Bu
nedenle sistem seçiminde bafllang›çta tasarlanan sistemin olabildi¤ince uzun ömürlü, beklentileri karfl›layabilecek bak›m ve yenileme gerektirmeyen sistemler olmas›na özen gösterilmelidir. Tüm bunlar›n
yan› s›ra: bu konutlar›n kullan›m› yaz›n 1% ile
100% aras›nda de¤iflmektedir. Baflka bir deyiflle konutlar›n kullan›m› çok de¤iflkendir. Bu yüzden binalarda enerjinin paylafl›m› çok önemlidir. Bu de¤iflkenlik seçilecek klima tesisat›n›n tipini de büyük ölçüde etkiler. Örnek vermek gerekirse so¤utulmufl su
devrelerinde kalori sayaçlar› ile enerji paylafl›m›n›n
ölçülmesi pratikte zordur. Çünkü su s›cakl›k farklar›
çok düflüktür. Konut uygulamalar›nda klima sistemlerinden yararlanma sürelerinin daireler baz›nda çok
de¤iflken olmas› ve enerji maliyetlerinin paylafl›m›ndaki zorluklar nedeniyle, merkezi sistem yerine bireysel sistem seçimi genellikle daha avantajl›d›r.
Bu tip konutlarda so¤utma kapasitesinin çok de¤iflken olmas›n›n sebepleri;
• Yaz sezonu bafllang›c› ile tatil sezonu da bafllar.
Ailelerin yaklafl›k %40’› yazl›k evlerine gider.
• Di¤er taraftan ailelerin yaklafl›k %25’i ise ortalama 1 ay boyunca evlerinin d›fl›nda baflka flehirlerde tatil yaparlar.
• Hiçbir flekilde tatil yapmayanlar ise en az›ndan
so¤utma yükünün çok fazla oldu¤u gündüz saatlerinde ifl yerinde ya da akflam saatlerinde, efldost gezisi, al›flverifl, lokanta, sinema vs gibi nedenlerle konutlarda bulunmazlar.
• Konutlarda; ›s›tman›n aksine her odada sürekli
so¤utma istenmez. Çünkü d›fl ve iç ortam s›cakl›k farklar› ›s›tmada oldu¤u gibi fazla de¤ildir.
• Ayr›ca günün her saatinde her odada so¤utma istenmez (Ör: Gündüz saatlerinde yatak odas› ya
da gece saatlerinde salon, çal›flma odalar›).
225
fiekil 6.100A. MERKEZ‹ YO⁄UfiMALI KASKAD S‹STEM UYGULAMASI (HERMET‹K BACA BA⁄LANTISI) - ÇATI ISI MERKEZ‹
• ‹nsanlar gece yatak odalar›nda uyurken genellikle
so¤utma için klimalar›n› çal›flt›rmak istemezler.
Yani yatak odalar› kullan›lsa dahi ço¤u zaman kullan›m esnas›nda so¤utmaya ihtiyaç duyulmaz.
• Is›t›lmayan bir evin ›s›nma süresi: Hafta sonu evlerinde yaklafl›k 24 saat, sabah kapat›l›p akflam ›s›t›lan kombili evlerde birkaç saattir. So¤utmada ise
klima çal›flt›ktan sonraki en fazla yar›m saat içinde
konfor flartlar› oluflmaya bafllar. ‹çerideki nem al›nm›fl, s›cakl›k konfor de¤erlerine yaklafl›lm›fl olur.
6.3.3.2. Havaland›rma ‹htiyac›
Konforlu çevre koflullar›nda insanlar kendilerini daha
rahat hissederler. Araflt›rmalar rahatl›k ve konfor bozuklu¤undan baflka, hastalanma riskinin ve kaza s›kl›¤›n›n da havaland›rma konforu iyi olmayan yerlerde
daha fazla oldu¤unu göstermektedir.
Özellikle yüksek yap›larda binan›n bas›nç dengesinin
de bozulmamas› için pencere do¤ramalar›n›n s›zd›rmazl›¤› ve kontrolsüz aç›lmas›n›n engellenmesi önem
verilen hususlardan birisidir. Ayr›ca rüzgar etkisi nedeni ile, yüksek yap›larda pencerelerin aç›lmas› istenmez. Bu nedenle do¤al havaland›rma genellikle gerçekleflemedi¤inden mekanik havaland›rma sistemleri
ile havaland›rma yap›lmas› gerekmektedir. Binalar›n
iyi izole edilmifl binalar olmas› nedeniyle yaflam
mahallerinde taze hava ihtiyac› oldukça önemli hale
gelmifltir. Bina içerisindeki eflyalar, boya - badana,
hal›, dolap ve kitaplardan ç›kan gazlar da iç hava kalitesini bozmakta, havaland›rma ihtiyac›n› artt›rmaktad›r. ‹nsanlardan solunum yoluyla ç›kan karbondioksit, kapal› hacimlerde içilen sigara gibi unsurlar da
havaland›rma ihtiyac›n› artt›rmaktad›r. Havaland›rma
ve ›s›l konforun iyi olmas›n›n flartlar›ndan biri de oda
içindeki hava hareketinin sa¤lanmas›d›r. Havaland›rma sistemi 12 ay kullan›ld›¤› ve temiz hava insanlar›n en önemli gereksinimi oldu¤u için so¤utmadan da
önce gelen bir ihtiyaçt›r. Yaflam mahalleri için olabildi¤ince fazla taze hava al›nmas› iç hava kalitesi aç›s›ndan önemli olmakla birlikte afl›r› havaland›rman›n
da enerji maliyetlerini artt›raca¤› unutulmamal›d›r.
Havaland›rma sistem tasar›m› yaparken yaflam mahallerinin (salon, oturma odas›, vb) pozitif bas›nçta,
tuvalet, banyo gibi hacimlerin ise negatif bas›nçta
(egzoz) tutulmas› iç hava kalitesi için zorunludur.
Yaflam mahallinin genelinin pozitif bas›nçta tutulmas› ilkesi taze hava miktar›n›n belirlenmesinde oldukça önemlidir (Ancak istenmeyen kokular›n dairelerden birbirine geçme olas›l›¤›na karfl› hava bas›nc›n›n
dengelenmesi gerekir. Yap›labilirse asansör önündeki
hol ve buradan dairelere kadar olan geçifl koridorlar›n
art› bas›nçta tutulmas› genellikle daha uygundur.).
fiekil 6.100B. HERMET‹K BACA S‹STEM‹ ÇATI UYGULAMASI
226