İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı

Transkript

Hi
ul
anb
t
s
I
em
ent
Pl
an
İ
s
t
an
bu
anı
Pl
m
ma
ı
r
d
a
aY
Y
öne
hi
i
r
a
t
T
i
l
st
or
ag
i
cal
an
M
Pe
a
ul
n
s
i
n
İ
s
t
anbul
T
ar
i
hi
Yar
ı
mada
Yönet
i
m Pl
anı
Eki
m 2011
İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI
EKİM 2011
ÖNSÖZ
İnsanlık tarihinin birçok uygarlığına ev sahipliği yapmış kültür ve doğa varlıklarının zenginliği açısından
özel bir yere sahip olan Ülkemizdeki tarihi ve kültürel mirasın korunması, geliştirilmesi,
değerlendirilmesi ve çağdaş yaşamla bütünleştirilmesi kültür politikalarımızın önemli
hedeflerindendir.
Ulusların paha biçilmez ve yerine konulamaz değerleri olan kültürel varlıkların korunması, yaşatılması,
gelecek kuşaklara aktarılması toplumsal bir sorumluluk olup, ulusal bilincin yaşatılması için bir
koşuldur. Kültürel ve doğal varlıklarımızın korunması ancak herkesin, her kurum ve kuruluşun, her
meslek grubunun rol aldığı bir kamu bilincinin yaratılması ile mümkün olacaktır.
1983 yılında taraf olduğumuz UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme
çerçevesinde Dünya Miras Listesine kaydedilen olağanüstü evrensel değere sahip kültürel ve doğal
varlıklar bütün insanlığın ortak mirası olarak kabul edilmekte ve uluslar arası düzeyde tanınmakta
olup, Dünya Mirası statüsü kazanmaktadırlar. Dünya Miras unvanı taşıyan alanlarımız ülkemizin
arkeolojik, tarihi ve doğal zenginliğinin bir seçkisidir.
Haliç, Marmara Denizi ve Boğaziçi’nin sardığı bir yarımada üzerinde kurulu, Doğu Roma ve Osmanlı
İmparatorluklarına başkentlik yapmış ve M.Ö. 6500’den itibaren yerleşim görmüş olan İstanbul, sahip
olduğu istisnai evrensel değer özellikleri ile 1985 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne Sultanahmet
Arkeolojik Parkı, Süleymaniye Koruma Alanı, Zeyrek Koruma Alanı ve Kara Surları Koruma Alanı adı
altında 4 bölge olarak kaydedilmiştir. Dünya Miras Varlığı bu 4 alan sahip oldukları kültür varlıklarının
önemi ve niteliği açısından farklılıklar göstererek; İstanbul’un kent tarihini gözler önüne sermektedir.
UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşmeye ait Uygulama Rehberi
gereğince, alan yönetim planı varlığın olağanüstü evrensel değerinin katılımcı bir yaklaşımla etkin bir
şekilde korunmasının bir garantisi olarak görülmüş ve Dünya Miras Listesi’ne aday gösterilecek olan
alanların bir alan yönetimi planı bulunmasını zorunlu hale getirilmiştir. Bu doğrultuda; gerek Dünya
Miras Listesinde yer alan varlıklarımız olsun, gerekse Geçici Miras Listesindeki varlıklarımızın sahip
olduğu doğal ve kültürel değerlerin bir vizyon çerçevesinde katılımcı bir strateji ile etkin bir şekilde
korunmasını sağlamak amacıyla; 5226 Sayılı Yasa ile Değişik 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Kanunu’na eklenen Ek Madde 2 uyarınca koruma mevzuatımızda alan yönetimi ve yönetim
planlaması gibi kavramlara yer verilmiştir.
Tarihi Yarımadanın doğal bütünlüğü içerisinde etkin bir şekilde korunması, yaşatılması,
değerlendirilmesi, toplumun kültürel ve eğitsel ihtiyaçlarıyla buluşturulması amacıyla planlama ve
koruma konusunda yetkili merkezi ve yerel idareler ile sivil toplum kuruluşları arasında eşgüdümü
sağlamak için İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığınca hazırlanan İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim
Planının, Ülkemizdeki diğer dünya miras varlıklarımızın korunması ve yönetilmesine örnek teşkil
edecektir.
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planının hazırlanmasında emeği geçenleri kutluyor, katkılarından
dolayı teşekkür ediyorum.
Ertuğrul GÜNAY
Kültür ve Turizm Bakanı
i
EKİM 2011
ii
EKİM 2011
Sevgili İstanbul Dostları
Avrupa ile Asya’nın, Doğu ile Batı’nın buluştuğu İstanbul medeniyetlerin çeyiz sandığıdır.
Tarihi hazineleriyle insanlık uygarlığının bayraktarlığını yaparken 21. yüzyılın ihtiyacını hissettiği
çağdaş sentezi de sunuyor insanlığa.
Tarih boyunca farklı kültürlerin kendi özgünlüklerini ve özgürlüklerini koruyarak yaşadığı İstanbul
bugün, Bizans Sarayları, Osmanlı Camileri, açık hava mekanları, çağdaş gökdelenleri ve modern
müzelerin oluşturduğu eşsiz bir mimari dokuya sahiptir.
8500 yıl öncesine uzanan bu evrensel kültür varlığına gereken itina ve ihtimam gösteren bir yönetim
anlayışıyla hareket ediyoruz.
Medeniyet kurucu niteliğini kazanmış abidevi eserleri tarihin bir emaneti olarak değerlendiriyor ve
onların korunmasına büyük önem veriyoruz.
İstanbul’un “üstün evrensel değerini” ve bu değerin niteliklerini en iyi şekilde korumakla, tanıtmakla
ve gelecek kuşaklara aktarmakla yükümlüyüz.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi olarak bu özel sorumluluğu çok önemsiyoruz.
Ve bu hassasiyetin kalıcı eserlerini veriyoruz.
Sizlere takdimini yapmaktan büyük onur duyduğum Tarihi Yarımada Yönetim Planı da dünya kültür
mirasının korunmasına ve geçmişten geleceğe aktarılmasına gösterdiğimiz önemi ortaya koyuyor.
İnanıyorum ki bu yönetim planı hem ülkemizdeki hem de diğer ülkelerdeki dünya miras alanları için
bir örnek teşkil edecektir.
Bu nadide şehrin sonsuza kadar bütün güzellikleriyle ayakta kalmasını sağlayacak her türlü tedbiri
alıyoruz.
Tarihi mirasımızı özenle korumak için planlarımızı yapıyoruz. Dünyaya açıyoruz ve işlevselleştirerek
korumaya alıyoruz.
Tarihi Mirasımızı korumak için kurduğumuz İstanbul Sit Alanları Alan Başkanlığı ve tarihi eserlerin
onarımında uzmanlaşan KUDEP gibi kurumlarımız bu alanda eşsiz çalışmalara imza atıyor.
Ve www.istanbulmiraskomitesi.com sitesi aracılığıyla çalışmalarımızı kamuoyuyla paylaşıyoruz.
Bu yoğun çalışmalar sonucunda İstanbul’umuzu, tarihi kimliğini ve doğal dokusunu koruyan örnek
şehir haline getiriyoruz.
Geçmişin kültür hazinelerini bugünlere taşıyan bu Dünya Mirası kentin, kaybolmuş değerlerini gün
yüzüne çıkartan ve titizlikle muhafaza eden çalışmalarımızı sizlerin desteğiyle sürdüreceğiz.
İnanıyorum ki elinizdeki bu yönetim planıyla Tarihi Yarımada, içinde barındırdığı kültürel ve tarihi
zenginliği en güzel şekilde yarınlara aktarabilecektir.
Kültürlerin, dillerin, dinlerin ve geleneklerin harmanlandığı güzel İstanbul'umuza sizlerin de desteğiyle
elbirliği içinde sahip çıkacağımıza inanıyorum.
Tarihi ve tabii güzellikleriyle dünyanın en müstesna şehirlerinden birisi olan İstanbul’dan sizleri
selamlıyor, en içten muhabbetlerimi sunuyorum.
Dr. Kadir TOPBAŞ
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı
iii
EKİM 2011
iv
EKİM 2011
İstanbul, su ile karanın en özel buluşma noktasında farklı din ve kültürlere ev sahipliği yapmış,
birbirinden farklı medeniyetleri, anıtsal yapıları ve değerleriyle 8500 yıl öncesinden günümüze kadar
taşımıştır. Efsanevi bir silüete ve kentsel dokuya sahip olan bu şehir, “İstanbul’un Tarihi Alanları”
adıyla, UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasını Koruma Sözleşmesi gereğince 1985 yılında UNESCO
Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmiştir. 2004 tarihli yasa ve 2005 tarihli alan yönetimi yönetmeliği,
kentsel sit alanlarında yönetim planı yapma yetkisini büyükşehir belediyelerine vermiştir.
Tüm insanlığın sahip olduğu ortak mirasın çok özel bir parçası olan bu alan, taşıdığı istisnai özellikler
gereği yukarıda bahsi geçen sözleşme uyarınca özel bir yönetim ve koruma anlayışı hassasiyeti
gerektirmektedir. Elinizdeki çalışmanın temelleri de yukarıda bahsi geçen ulusal ve uluslararası
sorumluluklar gereği sahip olduğumuz kültürel ve tarihi mirası gelecek kuşaklara en iyi şekilde
aktarmak amacıyla atılmıştır. Yaşayan, dinamik bir şehrin ihtiyaçlarına cevap vermekle, onun kültürel
ve tarihi özelliklerini en iyi şekilde koruyarak muhafaza etmek arasında çok hassas bir denge
gözetmek gerekmektedir. Bu yüzden Tarihi Yarımada’da yönetim planı hazırlanırken bu alan için
hayalleri, planları ve kaygıları olan tüm paydaşları biraraya getirmeye, onların hassasiyetlerini dikkate
alan bir çalışma ortaya koymaya çalıştık. Hazırladığımız yönetim planı; merkezi ve yerel idarelerin,
ilgili üniversitelerin, sivil toplum kuruluşlarının ve alanda yaşayanların biraraya gelerek oluşturduğu
vizyon, misyon ve ana hedefler ile UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Sözleşmesi’ni Uygulama Rehberi
başta olmak üzere UNESCO’nun ve onun kültürel miras konusundaki yardımcı organı ICOMOS’un ilgili
uluslararası sözleşme, tüzük ve ilkeleri çerçevesinde hazırlanmıştır. Plan; yönetim, koruma, planlama,
yaşam kalitesi, algı, eğitim, bilinçlendirme ve risk yönetimi başlıkları altında titiz bir çalışma
sonucunda paydaşların katkısını dikkate alarak oluşturulan genel stratejileri ve bu stratejiler
doğrultusunda hazırlanan eylem planlarını içermektedir. Dolayısıyla bu eylem planlarının
uygulanmasında ve hayata geçirilmesinde en büyük sorumluluk yine alandaki ilgili/yetkili paydaşlara
düşmektedir. Bundan sonraki dönem, bu alanı en iyi şekilde yönetmek için birlikte çalışmanın, karar
üretmenin ve alınan bu kararları birlikte uygulama döneminin başlangıcıdır.
Alan Başkanı olarak bu planın hazırlanmasında emeği geçen herkese; başta bu konuda öncü rolü
üstlenen Kültür ve Turizm Bakanlığı ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı olmak üzere, İstanbul
Büyükşehir Belediyesi Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’ne, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti
Ajansı’na, BİMTAŞ AŞ’ye, BİMTAŞ bünyesinde oluşturulan Tarihi Yarımada Yönetim Planı Yürütme
Kurulu üyelerine ve teknik ekibine, süreç boyunca yoğun çalışmalarından ve katkılarından dolayı
İstanbul Sit Alanları Alan Yönetim Başkanlığı Danışma Kurulu üyelerine, Eşgüdüm ve Denetleme
Kurulu üyelerine ve Alan Başkanlığı ekibine teşekkür ediyorum.
Dr. Mimar Halil ONUR
İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanı
v
EKİM 2011
vi
EKİM 2011
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .......................................................................................................................................... i
İÇİNDEKİLER ................................................................................................................................ vii
Tablo Listesi ................................................................................................................................. x
Harita Listesi ................................................................................................................................xi
Şekil Listesi.................................................................................................................................. xii
Fotoğraf Listesi ............................................................................................................................ xii
Ekler Listesi ................................................................................................................................ xiii
GİRİŞ ............................................................................................................................................ 1
1. İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI ALANI’NIN TANIMLANMASI .............................. 11
1.1. Alan’ın Konumu ve Sınırları ................................................................................................... 11
1.2. Alan’ın Önemi ....................................................................................................................... 15
1.2.1. Yönetim Planı Alanı ................................................................................................. 15
1.2.2. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları ...................................................................... 15
1.3. Alan’ın Tarihsel Gelişim Süreci............................................................................................... 26
1.4. Alan’daki Kültür ve Tabiat Varlıkları ...................................................................................... 35
1.4.1. Yönetim Planı Alanı ................................................................................................. 35
1.4.2. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları ...................................................................... 45
1.5. Yasal ve Kurumsal Çerçeve .................................................................................................... 53
1.6. Alan’ın Doğal Yapısı .............................................................................................................. 62
1.7. Alan’ın Fiziki, Sosyal ve Ekonomik Yapısı ................................................................................ 65
1.7.1. Arazi Kullanımı ........................................................................................................ 65
1.7.1.1. Yönetim Planı Alanı .......................................................................................... 65
1.7.1.2. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları ............................................................... 68
1.7.2. Sosyal Yapı .............................................................................................................. 77
1.7.2.1. Yönetim Planı Alanı .......................................................................................... 77
1.7.2.2. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları ............................................................... 80
1.7.3. Ekonomik Yapı......................................................................................................... 81
1.8. Alan’ın Erişilebilirliği ve Ulaşım .............................................................................................. 84
vii
EKİM 2011
1.8.1. Karayolu Ulaşımı ..................................................................................................... 84
1.8.2. Demiryolu ve Raylı Sistemler ................................................................................... 86
1.8.3. Deniz Yolları ............................................................................................................ 86
1.8.4.Transit Ulaşım / Aktarma Noktaları ........................................................................... 88
1.9. Alan’daki Planlama Kararları ................................................................................................. 88
1.9.1. İstanbul İl Çevre Düzeni Planı Kararları ..................................................................... 88
1.9.2. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Kararları ..................... 91
1.9.3. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları’ndaki Plan Kararları ....................................... 95
1.10. Bölgeleme ........................................................................................................................ 107
2. İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI........................................................................121
2.1. Yönetim Planı Vizyonu ........................................................................................................ 125
2.2. Planlama İlkeleri ve Politikalar ............................................................................................ 125
2.3. Plan Hedefleri, Stratejiler, Eylemler, İlgili Kurum ve Kuruluşlar ............................................. 126
2.3.1. Yönetim ve Organizasyon .......................................................................................127
2.3.2. Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi .......................................................................131
2.3.3. Erişilebilirlik ...........................................................................................................144
2.3.4. Alan’ın Öneminin ve Değerinin Algılanması .............................................................149
2.3.5. Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım .............................................................................152
2.3.6. Ziyaretçi Yönetimi ..................................................................................................157
2.3.7. Risk Yönetimi .........................................................................................................164
2.4. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Plan Hedefleri, Stratejiler, Eylemler, İlgili Kurum ve
Kuruluşlar ................................................................................................................................. 169
2.4.1. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı .....................................................169
2.4.2. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ....................................................174
2.4.3. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı.........................179
2.4.4. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı...................................................................184
3. İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI PROJELERİ/PROJE PAKETLERİ ...........................189
3.1. Tarihi Yarımada Proje Paketleri ........................................................................................... 189
3.1.1. Yönetim ve Organizasyon Projeleri ..........................................................................192
3.1.2. Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi Projeleri .........................................................202
3.1.3. Erişilebilirlik Projeleri ..............................................................................................234
3.1.4. Alan’ın Öneminin ve Değerinin Algılanması Proje Paketi ..........................................244
3.1.5. Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım Projeleri ...............................................................253
3.1.6. Ziyaretçi Yönetimi Projeleri .....................................................................................263
3.1.7. Risk Yönetimi Projeleri............................................................................................273
3.2. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Proje Paketleri .......................................................... 283
3.2.1. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Projeleri .......................................284
3.2.2. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Projeleri.......................................298
3.2.3. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Projeleri ...........312
3.2.4. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı Projeleri .....................................................328
viii
EKİM 2011
4. İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI UYGULAMA, GÖZDEN GEÇİRME VE GÜNCELLEME
SÜRECİ ......................................................................................................................................337
4.1. Aktörler ve Paydaşlar (Uygulamadan Sorumlu Kurum ve Kuruluşlar) .................................... 337
4.2. Uygulama Süreci ................................................................................................................. 349
4.2.1. Gerçekleştirme (Finansal Kaynaklar) .......................................................................350
4.2.1.1. Ulusal Kaynaklar .............................................................................................350
4.2.1.2. Uluslararası Kaynaklar.....................................................................................354
4.2.1.3. Diğer Kaynaklar (Sivil Toplum, Özel Sektör) ......................................................355
4.2.2. Bütçe .....................................................................................................................355
4.3. Çalışma Programı (Etaplama) .............................................................................................. 358
4.4. Rapor Elde Etme ................................................................................................................. 365
4.5. Kamu Bilincinin Arttırılması Programının Oluşturulması ....................................................... 366
4.6. Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Süreci ....................................................... 369
4.6.1. Gözden Geçirme ve Güncelleme Kriterleri ...............................................................369
4.6.2. Gözden Geçirme ve Güncelleme Süreci ile ilgili Kurumsal Altyapı .............................371
4.6.3. Tarihi Yarımada Proje Paketleri Gözden Geçirme ve Güncelleme Göstergeleri ..........371
4.6.4. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Proje Paketleri Gözden Geçirme ve Güncelleme
Göstergeleri .....................................................................................................................381
4.6.5. Değerlendirme .......................................................................................................386
İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI SÜRECİNDE YER ALANLAR ...................................387
KAYNAKÇA ................................................................................................................................395
ix
EKİM 2011
Tablo Listesi
Tablo 1. Yönetim Planı Alanı İlçe Düzeyi İdari Dağılımı ve Büyüklükleri ................................................................ 13
Tablo 2. Yönetim Planı Alanı’ndaki Kültür Varlıkları .............................................................................................. 37
Tablo 3. Yönetim Planı Alanı’ndaki Kültür Varlıklarının İşlevleri ........................................................................... 37
Tablo 4. Yönetim Planı Alanı’ndaki Kültür Varlıklarının Mülkiyetleri .................................................................... 37
Tablo 5. Yönetim Planı Alanı’nda İlan Edilen Yenileme Alanları ............................................................................ 54
Tablo 6. Yönetim Planı Alanı’ndaki Turizm Merkezleri.......................................................................................... 56
Tablo 7. Yönetim Planı Alanı’nda Fonksiyonel Dağılım ......................................................................................... 65
Tablo 8. Yönetim Planı Alanı’nın Nüfusu–2010 ..................................................................................................... 77
Tablo 9. Tarihi Yarımada Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri .................................................................. 82
Tablo 10. Tarihi Yarımada’da Yer Alan Müzeler ve Ziyaretçi Sayıları .................................................................... 83
Tablo 11. İstanbul Tarihi Yarımada’da Güçlü-Zayıf Yönler ve Fırsatlar-Tehditler ................................................ 122
Tablo 12. Tarihi Yarımada Yönetim Planı Projeleri Etaplama Tablosu ................................................................ 359
Tablo 13. Yönetim ve Organizasyon Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri .. 372
Tablo 14. Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme
Göstergeleri......................................................................................................................................................... 373
Tablo 15. Erişilebilirlik Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri ....................... 377
Tablo 16. Alan’ın Öneminin ve Değerinin Algılanması Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme
Göstergeleri......................................................................................................................................................... 378
Tablo 17. Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme
Göstergeleri......................................................................................................................................................... 379
Tablo 18. Ziyaretçi Yönetimi Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri .............. 380
Tablo 19. Risk Yönetimi Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri ..................... 381
Tablo 20. Sultanahmet Arkeolojik Parkı DMA Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme
Göstergeleri......................................................................................................................................................... 382
Tablo 21. Süleymaniye Camii ve Çevresi DMA Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme
Göstergeleri......................................................................................................................................................... 383
Tablo 22. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi DMA Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve
Değerlendirme Göstergeleri ............................................................................................................................... 384
Tablo 23. İstanbul Kara Surları DMA Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri . 385
x
EKİM 2011
Harita Listesi
Harita 1. Tarihi Yarımada'nın İstanbul İçindeki Konumu ....................................................................................... 11
Harita 2. Kültür ve Turizm Bakanı tarafından 21 Nisan 2009 tarihinde onaylanan Yönetim Planı Alanı Sınırı ...... 12
Harita 3. Kültür ve Turizm Bakanlığınca onaylı Yönetim Planı Alanı ve Dünya Miras Alanları Sınırları ................. 13
Harita 4. Yönetim Planı Alanı İdari Sınırları ........................................................................................................... 14
Harita 5. İstanbul Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları ...................................................................................... 19
Harita 6. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı'nda Bulunan Sit Alanları ........................................... 21
Harita 7. Yönetim Planı Alanı’ndaki Sit Alanları .................................................................................................... 36
Harita 8. Yönetim Planı Alanı’ndaki Kültür Varlıkları ............................................................................................. 38
Harita 9. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki Kültür Varlıkları ............................................... 46
Harita 10. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki Kültür Varlıkları ............................................ 48
Harita 11. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki Kültür Varlıkları ............... 50
Harita 12. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’ndaki Kültür Varlıkları ........................................................... 52
Harita 13. Yönetim Planı Alanı’ndaki Yenileme Alanları ........................................................................................ 55
Harita 14. Yönetim Planı Alanı’nın Topografyası ................................................................................................... 63
Harita 15. Yönetim Planı Alanı’nda Deprem Açısından Riskli Alanlar Analizi ........................................................ 64
Harita 16. Yönetim Planı Alanı’nda Arazi Kullanım ............................................................................................... 66
Harita 17. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı ........................................................ 69
Harita 18. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı ....................................................... 72
Harita 19. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı .......................... 74
Harita 20. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı ...................................................................... 76
Harita 21. Yönetim Planı Alanı’nda Mahalle Nüfusları–2007 ................................................................................ 78
Harita 22. Yönetim Planı Alanı’ndaki Mevcut Ulaşım Sistemi ............................................................................... 85
Harita 23. Alan’daki mevcut ve inşaat halindeki raylı sistemler ............................................................................ 87
Harita 24. İstanbul İl Çevre Düzeni Planı ............................................................................................................... 90
Harita 25. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı .................................... 92
Harita 26. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Koruma Bölgeleri........ 94
Harita 27. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda Sultanahmet
Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Plan Kararları................................................................................................. 97
Harita 28. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda Süleymaniye Camii
ve Çevresi Dünya Miras Alanı Plan Kararları ......................................................................................................... 99
Harita 29. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda Zeyrek Camii
(Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Plan Kararları ................................................................ 100
Harita 30. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda İstanbul Kara Surları
Dünya Miras Alanı Plan Kararları......................................................................................................................... 102
Harita 31. Zeytinburnu Nazım İmar Planı ve Sur Tecrit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı ........................ 103
Harita 32. Eyüp Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Revizyon Nazım İmar Planı .................................................... 104
Harita 33. Yönetim Planı Sınırları İçerisinde Tampon Bölge’de yer alan 1/5000 ölçekli Bayrampaşa Revizyon
Nazım İmar Planı ................................................................................................................................................. 105
Harita 34. Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı Plan Mozaiği (Fatih, Zeytinburnu, Eyüp, Bayrampaşa ilçeleri) . 106
Harita 35. Yönetim Planı Alanı Bölgeleme Paftası ............................................................................................... 108
xi
EKİM 2011
Şekil Listesi
Şekil 1. Yönetim Planı Hazırlanması İş Programı ..................................................................................................... 5
Şekil 2. Prost Planı'nda Arkeolojik Park Alanı ........................................................................................................ 20
Şekil 3. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı Örnek Proje Tanımlaması ................................................ 191
Şekil 4. Önem-Tatmin Matrisi ............................................................................................................................. 356
Şekil 5. Proje Paketi Döngüsü .............................................................................................................................. 356
Fotoğraf Listesi
Fotoğraf 1. Süleymaniye Külliyesi ......................................................................................................................... 23
Fotoğraf 2. Molla Zeyrek Camii - Pantokrator Manastırı ...................................................................................... 24
Fotoğraf 3. İstanbul Kara Surları ........................................................................................................................... 25
Fotoğraf 4. Yenikapı kazılarında ortaya çıkarılan batık gemilerden bir örnek....................................................... 40
Fotoğraf 5. Süleymaniye Geleneksel Ahşap Evleri (sivil mimarlık örnekleri) ........................................................ 70
Fotoğraf 6. Müftülük Binası ve İstanbul Üniversitesi Botanik Bahçesi .................................................................. 71
Fotoğraf 7. Yedikule Bölgesi ................................................................................................................................ 109
Fotoğraf 8. Samatya Sahil Surları ........................................................................................................................ 110
Fotoğraf 9. Cerrahpaşa Külliyesi ve Çevresi ........................................................................................................ 111
Fotoğraf 10. Marmara Sahil Bandı ve Yenikapı–Marmaray Kazısı Arkeolojik Alanı ............................................ 111
Fotoğraf 11. Arkeolojik Sit ve Kentsel Arkeolojik Sit ........................................................................................... 112
Fotoğraf 12. Bab-ı Ali ve Sirkeci Garı ................................................................................................................... 113
Fotoğraf 13. Kapalı Çarşı ..................................................................................................................................... 114
Fotoğraf 14. Süleymaniye Bölgesi ....................................................................................................................... 115
Fotoğraf 15. Zeyrek Bölgesi ................................................................................................................................. 115
Fotoğraf 16. Fatih Camii ve Çevresi ..................................................................................................................... 116
Fotoğraf 17. Bulgar Kilisesi, Fener Rum Erkek Lisesi ve Çevresi .......................................................................... 117
Fotoğraf 18. Mevlana Kapı ve Çevresi ................................................................................................................. 118
Fotoğraf 19. İBB Binası ve Çevresi ....................................................................................................................... 119
Fotoğraf 20. Kara Surları Bölgesi ......................................................................................................................... 119
xii
EKİM 2011
Ekler Listesi
EK‐1:
İstanbul’un Tarihi Alanlarının Dünya Miras Listesine Kabul Karar Metni
EK‐2:
Alan Yönetimi İle Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri İle Yönetim Alanlarının
Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
EK‐3:
“İstanbul Sit Alanları Alan Başkanlığı Danışma Kurulu” ve “İstanbul Sit Alanları Alan
Başkanlığı Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu”
EK‐4:
Kültür ve Turizm Bakanı Oluru ile Onaylanan İstanbul’un Tarihi Alanları Yönetim Alanı Sınırı
kararı
EK‐5:
UNESCO Dünya Miras Komitesi’nin 30.,31.,32.,33.,34. ve 35. dönem toplantılarında
“İstanbul’un Tarihi Alanları”na İlişkin kabul edilen kararlar
EK‐6:
Tarihi Yarımada Yönetim Planı Çalışması Kapsamında Düzenlenen Arama Konferansları ve
Çalıştayların Katılımcı Listeleri
EK‐7:
İstanbul Sit Alanları Alan Başkanlığı Danışma Kurulu'nun ve İstanbul Sit Alanları Eşgüdüm ve
Denetleme Kurulu'nun ilgili kararları
EK‐8:
UNESCO Dünya Miras Komitesinin Paris'te 19‐29 Haziran 2011 tarihlerinde gerçekleşen 35.
toplantısında kabul edilen Üstün Evrensel Değer Metni (Outstanding Universal Value)
EK‐9:
Alan’ın Tarihsel Gelişim Süreci (uzman raporları)
EK‐10:
Somut Olmayan Kültürel Miras (uzman raporu)
EK‐11:
Kamu Bilincinin Artırılması Programının Oluşturulması (uzman raporu)
EK‐12:
Kurumların Yönetim Planı Konularına İlişkin Faaliyetleri
EK‐13:
İstanbul Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları’ndaki Kültür Varlıkları
EK‐14:
ICOMOS Miras Etki Değerlendirme Raporu Konulu Kültür ve Turizm Bakanlığı Makamı Oluru
xiii
EKİM 2011
xiv
EKİM 2011
GİRİŞ
Koruma alanları için bütünleşik kentsel yönetim stratejilerinin, koruma planlarının, yenileme
eylemlerinin ve bu eylemlere yönelik finans mekanizmalarının, sosyal sorumluluk projelerinin
geliştirilmesi gibi konuların tartışıldığı günümüzde, “alan yönetimi” ve “yönetim planı” kavramları tüm
dünyada olduğu gibi Türkiye’de de kentsel koruma ve planlama uygulamalarında önemli bir yer
almıştır. Yönetim Planları, koruma, kullanma, gelişme dengesinin sağlanması için temel kabul edilen
planlama ve uygulama araçlarından biridir. Bu planlar en genel anlamıyla günümüzde ve gelecekte
yöneticilere, alanın korunması, planlanması ve yönetilmesi ile ilgili kurum ve kuruluşlara
uygulamalarında rehberlik edecek araçlar olarak tanımlanmaktadır. Bu yönüyle yönetim planı, ilgili
kamu kuruluşları ile sivil toplum kuruluşları arasında eşgüdümü sağlayan, bu eşgüdümü
somutlaştıracak eylem ve projeleri aynı doğrultuya getiren paydaş eksenli bir stratejik plan olarak da
tanımlanabilir (Gülersoy, Ayrancı, 2011).
Yönetim Planı içinde alanın geleceğine ilişkin vizyon, alanın korunmasına ve planlı gelişimine ilişkin
ana hedefler, temel stratejiler, eylem ve projeler ve uygulama araçları yer alır. Yönetim Planı, alanın
yönetim hedeflerini ortaya koyar, sorumluları ve sorumlulukları tanımlar ve kaynakları dağıtır. Bu
süreç sürekli olarak izlenir, geri beslemelerle desteklenir ve güncellenir. Bu özellikleri ile operasyonel
bir plan olma niteliği taşır ve geleneksel imar ve koruma planlarından ayrılır.
Alan Yönetimi ve Yönetim Planı kavramları, Türkiye’nin doğal ve kültürel değerlerini koruma
konusundaki gündemine Doğal Koruma Alanlarından Sulak Alanlar için 1993 yılında taraf olduğu
“Ramsar Sözleşmesi” ile (Ramsar Convention, 1971), UNESCO Dünya Miras Alanları için Dünya Miras
Merkezi’nin (UNESCO World Heritage Center) Dünya Mirası Komitesi’nin (UNESCO World Heritage
Committee) aldığı kararlar doğrultusunda yayınladığı ve Türkiye’nin de 1983 yılında taraf olduğu
“Dünya Miras Sözleşmesi (World Heritage Convention, 1972) ve Dünya Mirası Sözleşmesinin
Uygulanmasına Yönelik İşlevsel İlkeler Uygulama Rehberi” (Operational Guidelines for the
Implementation of the World Heritage Convention 1977, 2008) ile girmiştir (Gülersoy, Ayrancı, 2011).
Dünya Miras Sözleşmesi’nin uygulama rehberi niteliğindeki “Dünya Mirası Sözleşmesinin
Uygulanmasına Yönelik İşlevsel İlkeler Uygulama Rehberi”nde (Operational Guidelines for the
Implementation of the World Heritage Convention 1977, 2008) “Her varlık uygun bir yönetim planına
veya varlığın üstün evrensel değerinin katılımcı yollarla nasıl korunması gerektiğini belirten bir
yönetim sistemine sahip olmalıdır. Bu yönetim sisteminin amacı, bugünkü ve gelecek nesiller için
varlığın etkin korunmasını sağlamaktır” denmektedir.
1
EKİM 2011
Dünya Miras Merkezi, Dünya Mirası olarak önerilen, ilan edilen ve Dünya Miras Listesi’ne alınan
alanlar için yönetim planının var olmasını zorunlu görmektedir.
“İstanbul’un Tarihi Alanları”nın Dünya Miras Listesi’nde yer alması
Türkiye, UNESCO tarafından 1972 yılında kabul edilen “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması
Hakkında Sözleşme”yi (Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural
Heritage) 1983 yılında imzalamıştır. Dünya’daki “Üstün Evrensel Değer”e (Outstanding Universal
Value) sahip kültürel ve doğal varlıkları bütün insanlığın ortak mirası olarak kabul ederek tanıtmak,
toplumlarda evrensel mirasa sahip çıkacak bilinci oluşturmak ve bu değerlerin yaşatılması için gerekli
işbirliklerini sağlamak amacını taşıyan bu sözleşme kapsamında 1978 yılından itibaren Dünya Miras
Listesi ( World Heritage List) uygulaması başlatılmıştır. Bu kapsamda İstanbul’daki dört koruma alanı;
“İstanbul’un Tarihi Alanları” (Historic Areas of İstanbul) tanımı ve 356 sıra numarasıyla 1985 yılında
Dünya Miras Listesi’ne alınmıştır (Bkz: Ek-1). Bu alanlar; Sultanahmet Arkeolojik Parkı (Archaeological
Park), Süleymaniye Camii ve Çevresi Koruma Alanı (Süleymaniye Mosque and its associated
conservation area), Zeyrek Camii ve Çevresi Koruma Alanı (Zeyrek Mosque (Pantocrator Church) and
its associated conservation area) ve İstanbul Kara Surları’dır (Land Walls of İstanbul). “İstanbul’un
Tarihi Alanları”, Üstün Evrensel Değer taşıyan varlıkların Dünya Miras Listesi’ne alınması aşamasında
kullanılan on kriterden; (i), (ii), (iii) ve (iv) no.lu “kültürel kriterler”e uygun olmaları nedeniyle Dünya
Miras Listesi’nde yer almıştır. Bu kriterler; (i) İnsanın yaratıcı dehasının bir örneği olması; (ii) Dünya
kültür sahası içinde veya belirli bir zaman dilimi üzerinde, mimarlıkta ya da teknolojideki, anıtsal sanat
eserlerindeki şehir plancılığındaki veya peyzaj tasarımındaki gelişimlerde insani değerlere dair kültür
paylaşımını sergilemesi; (iii) Yaşayan ya da kaybolmuş bir medeniyete veya kültürel geleneğe ait eşsiz
ya da en azından ayırt edici kanıt taşıması; (iv) İnsanlık tarihi içindeki önemli aşamaları gösteren
mimari veya teknolojik grup ya da peyzaja sahip önemli bir yapı tipinin örneği olması şeklinde
açıklanmaktadı (Bkz: Bölüm1.2).
İstanbul Tarihi Yarımada’nın koruma statüsü
“İstanbul’un Tarihi Alanları” adıyla 1985 yılında Dünya Miras Listesi’ne alınan dört koruma alanı,
Liste’ye alınmadan önce ulusal mevzuat kapsamında koruma alanı (sit) olarak tescillidirler. Topkapı
Sarayı ve Sultanahmet Bölgesi 1953 yılında “Arkeolojik Park” olarak ilan edilmiş; “Zeyrek Camii ve
çevresi” 1979 yılında; “Süleymaniye Camii ve çevresi” 1977 yılında ve “Kara Surları” ise 1981 yılında
koruma altına alınmışlardır. Bu tarihten itibaren İstanbul Tarihi Yarımada’da dört Dünya Miras
Alanı’nın dışında kalan diğer koruma altına alınması gereken bölgelerin de sit alanı olarak ilan
edilmeleri gündeme gelmiştir. Bu çalışmalar sonunda 1995 yılında Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Kanunu kapsamında İstanbul Tarihi Yarımada kısmen “arkeolojik”, kısmen “kentselarkeolojik” ve kısmen “tarihi ve kentsel” olmak üzere sit alanı olarak ilan edilmiş tümüyle koruma
altına alınmıştır. Bu yeni koruma statüsü gereği o tarihten itibaren İstanbul Tarihi Yarımada’nın
tümünü kapsayan envanter ve koruma planı çalışmaları başlatılmıştır (Bkz: Bölüm 1.4).
Tarihteki en eski adıyla Licus, kentin kuruluş efsanesinden kaynaklanan Bizantion, Roma
İmparatorluğu’nun yeni başkenti Konstantinopolis ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Dersaadet ve
Stamboli olarak 8000 yıllık geçmişiyle bugüne ulaşan İstanbul Tarihi Yarımada, insan yerleşimlerinin
kesintisiz olarak süreklilik gösterdiği, katmanlandığı ve günümüzde de bütün canlılığıyla yaşamın
devam ettiği dünyadaki nadir yerleşmelerden biridir. Birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olmasının
izlerini yansıtan çok sayıda anıt eserleri, ahşap dokusu ve çok katmanlı mirasıyla şehir özgünlüğünü
2
EKİM 2011
korurken, çağdaş mimariyle modern geleceğe doğru da ilerlenmektedir. Bununla birlikte, yüksek yeni
yapılar, büyük altyapı ve ulaşım projeleri dünya miras alanı ve tampon bölgesinin eşsiz siluetini ve
diğer unsurlarını etkileyerek, Tarihi Yarımada’nın üstün evrensel değeri için tehdit oluşturmaktadır.
Bu kapsamda İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı mirasın üstün evrensel değerinin özgünlüğünün
ve bütünlüğünün korunmasından ve gelecekte de devam ettirilmesinden ya da geliştirilmesinden
emin olunması için hazırlanmaktadır. Bu süreçte Tarihi Yarımada’nın miras değerinin kurumsal
paydaşlar tarafından tümüyle aynı şekilde algılanması ve geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır.
Yönetim Alanı ve Yönetim Planı kavramlarının ulusal mevzuatta yer alması
2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na 5226 sayılı Kanunla 2004 yılında ilave
edilen Ek-2a maddesi ve 3. maddeye ilave edilen tanımlar ile “yönetim alanı” ve “yönetim planı”
kavramları ulusal hukuk mevzuatının içinde ilk kez yer almışlardır. Bu kapsamda Türkiye’de yönetim
planlarının sadece “Dünya Miras Alanları” için değil, tüm sit alanları için hazırlanması zorunlu hale
gelmiştir. Kanun’da Yönetim Alanlarındaki Alan Başkanlarının belirlenmesi ve yetkileri; yönetim planı
onayını gerçekleştirecek ve uygulamayı denetlemeden sorumlu olacak “Eşgüdüm ve Denetleme
Kurulu”nun üyelerinin kimlerden oluşturulacağı tanımlanmaktadır. Yönetim Planı’nın hazırlanması ve
karara bağlanması sürecinde alanda mülkiyet hakkı bulunanlar, meslek odaları ve sivil toplum
örgütleri ile üniversitelerin ilgili bölüm temsilcilerinden oluşan bir Danışma Kurulunun kurulması da
ilgili Kanun ve Yönetmeliğin öngördüğü bir husustur.
Kanun Yönetim Alanı’nı; “…sit alanları, ören yerleri ve etkileşim sahalarının doğal bütünlüğü içerisinde
etkin bir şekilde korunması, yaşatılması, değerlendirilmesi, belli bir vizyon ve tema etrafında
geliştirilmesi, toplumun kültürel ve eğitsel ihtiyaçlarıyla buluşturulması amacıyla, planlama ve koruma
konusunda yetkili merkezi ve yerel idareler ile sivil toplum kuruluşları arasında eşgüdümü sağlamak
için oluşturulan ve sınırları ilgili idarelerin görüşleri alınarak Bakanlıkça belirlenen yerler…” olarak
tanımlanmaktadır. “Yönetim Planı” ise “…Yönetim Alanı’nın korunmasını, yaşatılmasını,
değerlendirilmesini sağlamak amacıyla, işletme projesini, kazı planı ve çevre düzenleme projesi veya
koruma amaçlı imar planı dikkate alınarak oluşturulan koruma ve gelişme projesinin, yıllık ve beş yıllık
uygulama etaplarını ve bütçesini de gösteren, her beş yılda bir gözden geçirilen planlar…” olarak
Kanun’da yer almaktadır. Yönetim Planı’nın uygulama sürecine ilişkin olarak Kanun “…Kamu kurum ve
kuruluşları, belediyeler ile gerçek ve tüzel kişiler, eşgüdüm ve denetleme kurulunca onaylanan
yönetim plânına uymak, ilgili idareler, plân kapsamındaki hizmetlere öncelik vermek ve bu amaçla
bütçelerine gerekli ödenekleri ayırmak zorundadır…” hükmünü getirmektedir.
Bu Kanun uyarınca 2005 yılında 26006 sayılı “Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve
Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine ilişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”
yürürlüğe girmiştir (Bkz: Ek-2). Yasal sürecin tamamlanmasını takiben İstanbul Büyükşehir Belediye
Meclisi’nin 15 Eylül 2006 tarih ve 1675 sayılı kararıyla İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı
kurulmuş, 27 Ekim 2006 tarihinde Alan Yönetimi Başkanı atanmış ve İstanbul’daki sit alanlarının
yönetiminden sorumlu olmuştur. Yine Kanun’da tanımlandığı şekliyle “İstanbul Sit Alanları Danışma
Kurulu” ve “İstanbul Sit Alanları Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu” kurulmuş ve Danışma Kurulu 2 Mart
2008 tarihinden itibaren çalışmalarına başlamıştır (Bkz: Ek-3).
3
EKİM 2011
“İstanbul’un Tarihi Alanları” için “Yönetim Planı” sınırlarının belirlenmesi
İstanbul Sit Alanları Alan Başkanlığı ve Danışma Kurulu İstanbul’un Tarihi Alanları olarak Dünya Miras
Listesi’nde yer alan dört bölge için ayrı ayrı yönetim planı hazırlanması yerine Plan’ın İstanbul Tarihi
Yarımada’nın bütününü kapsayacak şekilde ele alınması görüşünü benimsemiştir. Kurul bu kararı
alırken diğer miras alanlarının da “üstün evrensel değer” özellikleri taşıdığını ve 1995 yılından beri
Tarihi Yarımada’nın tümünün ulusal düzeyde sit alanı olduğunu göz önünde tutmuştur. Danışma
kurulu, ayrıca İstanbul Tarihi Yarımada çevresindeki Beyoğlu, Eyüp, Boğaziçi, Üsküdar, Kadıköy
bölgelerinin her birinin sahip oldukları kültür mirası ve doğal özellikleriyle özgün olduklarını ve bu
nedenle farklı tarihlerde sit alanı olarak ilan edildiklerine dikkat çekmiştir. Bu kapsamda Danışma
Kurulu Dünya Miras Alanı olmasalar bile bu alanlar için ulusal mevzuat gereği yönetim planlarının
hazırlanacağını göz önünde tutarak bu miras alanlarının UNESCO Raporlarında tavsiye edildiği şekli ile
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı’nın tampon bölgesi olarak tanımlanmasının doğru
olmayacağı kararını oluşturmuştur. Bu kararlar doğrultusunda İstanbul Sit Alanları Alan Başkanlığı ve
Danışma Kurulu tarafından 4 Aralık 2008 tarihinde uygun görülen, takiben ilgili Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Kurulları tarafından kabul edilen sınırlar, 22 Nisan 2009 tarihinde Kültür ve Turizm
Bakanı “Olur”u ile “İstanbul’un Tarihi Alanları Yönetim Alanı Sınırları” olarak kesinleşmiştir (Bkz: Ek-4).
“İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı” Hazırlık Süreci
İlgili mevzuat İstanbul’un Tarihi Alanları için yönetim planı hazırlanmasında eşgüdüm görevini
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne vermektedir. Planın hazırlanması sürecinde İstanbul Büyükşehir
Belediyesi adına görevlendirilmiş olan Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü tarafından “2010 Avrupa
Kültür Başkenti Yerel Yönetimler İş Birliği Protokolü” kapsamında İstanbul 2010 Avrupa Kültür
Başkenti Ajansı’na başvuruda bulunulmuştur. Ajans Yürütme Kurulu’nun 2 Şubat 2009 gün ve 05 sayılı
kararı ile “İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı”nın hazırlanması işi İstanbul 2010 projesi olarak
kabul edilmiştir. Ajans Bütçe ve İhale Komisyonu’nun 16 Eylül 2009 tarih ve 349 sayılı kararı ile de
“İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Hazırlanması”nın Boğaziçi İnşaat Müşavirlik Teknik Hizmetler
Sanayi ve Ticaret. A.Ş. (BİMTAŞ) tarafından gerçekleştirilmesine karar verilmiş ve 3 Kasım 2009
tarihinde imzalanan sözleşme ile İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı çalışmaları başlamıştır. “Alan
Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine ilişkin
Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” uyarınca yönetim planı taslağının Alan Başkanı’nın
eşgüdümünde, Alan’ın niteliğine bağlı olarak farklı meslek gruplarına mensup uzman ve
danışmanlardan oluşturulacak bir ekip tarafından hazırlanması hükme bağlanmaktadır. Bu kapsamda
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın süreci; yönetim planı taslağının hazırlanması ve
değerlendirilmesi, yönetim planının onaylanması, uygulanması, denetlenmesi, izlenmesi ve
güncellenmesi olarak programlanmıştır.
“İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı” Çalışma Etapları
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı çalışmaları, başından sonuna kadar İBB Tarihi Çevre Koruma
Müdürlüğü, İstanbul Sit Alanları Alan Yönetim Başkanlığı ve Danışma Kurulu tarafından izlenmiş,
Başkanlığın ve Kurulun görüş ve katkıları alınmıştır. Ayrıca Yönetim Planı çalışmalarında; UNESCO
Dünya Miras Merkezi / ICOMOS Ortak Reaktif İzleme Heyeti Raporları (2004-2006-2008-2009 ve
2010) ile UNESCO Dünya Miras Komitesi’nin 30.,31.,32.,33. ve 34. ve son olarak 35. dönem
toplantılarında “İstanbul’un Tarihi Alanları”na ilişkin kabul edilen kararlar incelenmiş ve dikkate
alınmıştır (Bkz: Ek-5).
4
EKİM 2011
Hazırlanan yönetim planının, geniş kapsamlı, çok disiplinli ve etkili bir belge olabilmesi için gerekli
görülen içeriğe ulaşabilmesine özen gösterilmiş ve yörenin kullanıcılarının ve ilgili tüm paydaşların
sürece katılımını sağlayacak, yetkili ve ilgili kurumlar arasında iletişimi ve işbirliğini teşvik edecek ve
tarihi kentsel peyzajın yüzyüze olduğu temel sorunlara çözüm getirecek bir koruma çerçevesi ile
tanımlanması ve sağlam bir yönetim sistemi ile bütünleştirilmesi bağlamında geliştirilmesine
çalışılmıştır.
“İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Taslağının Hazırlanması” süreci 4 etap olarak planlanmıştır
(Şekil 1).
 1.Etap: Yönetim Planı Alanı’nda yapılan tüm çalışma ve verilerin toplanıp analitik çalışmaların
gerçekleştirilmesi.
 2.Etap: Önceki safhada çalışmaları başlamış olan “paydaş analizi” sonucunda saptanan
paydaşların katılımıyla Yönetim Planı Alanı vizyon, hedef ve stratejilerinin belirlenmesi.
 3.Etap: Paydaşların etkin katılımı ile 2.Etap’ta ortak olarak belirlenen hedeflere göre Eylem
Planları’nın üretilmesi ve Yönetim Planı’nın ortaya konması.
 4.Etap: Yönetim Planı’nın hazırlanıp paydaşlara açılması ve görüşler doğrultusunda revize
edilmesi.
Şekil 1. Yönetim Planı Hazırlanması İş Programı
1.Etap çalışmaları sürecinde, İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın sürecini ve temel çalışma
esaslarını belirlemeye yönelik sekiz karar toplantısı, çalışma ekibinin bilgilendirilmesini sağlamaya
yönelik sekiz bilgilendirme semineri, Alan’da yer alan kurum ve kuruluşlara yönelik konu ve
çalışmayla ilgili beş ön bilgilendirme sunumu ve bir çalıştay düzenlenmiştir. Ayrıca, 1. Etap’ta yer alan
analitik çalışmalara yönelik bilgi almak üzere Alan ile ilgili yapılan çalışmalar hakkında ilgili kurum ve
kuruluşlar ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir.
Çalışmada öncelikle Yönetim Planı Alanı ile ilgili aktörler/paydaşlar tanımlanmış ve bu kapsamda
paydaş analizi yapılmıştır. Sivil toplum kuruluşlarına yönelik ilgili aktörleri/paydaşları tanımlama
işleminde Fatih Platformu, Sivil Toplum Geliştirme Merkezi, Sivil Toplum Geliştirme Programı ve
İstanbul Kalkınma Ajansı veri tabanlarından faydalanılmıştır. Oluşturulan listelere yönelik ilk ayrım
“Alan’da bulunan ve Alan ile ilgili aktörler/paydaşlar” ve “Alan’da bulunmayan ama Alan’la ilgili
5
EKİM 2011
aktörler/ paydaşlar” biçiminde gerçekleştirilmiştir. Alan’da bulunan ve dernek, birlik, platform, oda,
vakıf statüsünde organize olmuş aktörlerden Yönetim Planı hazırlıklarına katkı verebilecek olanları;
esnaf kuruluşları, mahalle/semt kuruluşları, yerel spor kulüpleri, sosyal yardımlaşma/dayanışma
kuruluşları ve hemşeri kuruluşları olarak gruplandırılmıştır. Diğer grupta yer alan aktörler; uzman sivil
toplum kuruluşları, meslek kuruluşları, özel sektörün temsil edildiği kuruluşlar olarak
gruplandırılmıştır. Süreç içinde, Alan’da farklı projeler için gerçekleştirilen, çeşitli odak grup
toplantıları, katılımcı gözlem uygulamaları ile katılımlı konferans bilgileri ön değerlendirilmeye tabi
tutularak, Yönetim Planı hazırlık sürecindeki iletişim organizasyonunun etkinliğinin arttırılması
amaçlanmıştır.
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın 1. Etabında, Alan ile ilişkili yasalar ve kurumlar sistemli
olarak tanımlanmış, Alan’da farklı kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan çalışmalar, niteliksel ve
niceliksel veriler toplanarak aynı sistem ve ifade tekniği ile ifadelendirilmiştir. Mevcut durumun,
sorun ve olanakların saptanmasına yönelik alana ilişkin bilgi toplama ve bilgi güncelleme süreci Plan
Taslaklarının hazırlanması ve Danışma Kurulu’nda görüşülmesi aşamalarında da sürdürülmüş ve
Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’nda onaylanma aşamasına kadar devam ettirilmiştir. Planın uygulama
aşamasında bilgi bankasının tamamlanması ve bilgi yönetimi yaklaşımlı sistemin kurularak
kullanılması büyük önem taşımaktadır.
2. Etap çalışmaları İstanbul Tarihi Yarımada’ya ilişkin sorun ve potansiyellerin ortaya konulduğu,
Vizyon’un, ana politikaların belirlendiği ve buna bağlı olarak hedeflerin ve stratejilerin tanımlandığı
çalışmalardır. Söz konusu çalışma sürecinin, gerek Yönetim Planı’nın doğası gereği, gerekse de Özel
Teknik Şartname nedeni ile geniş bir katılımla hazırlanması amaçlanmıştır. Buna bağlı olarak, süreç
içerisinde bir katılımlı konferans, üç tematik çalıştay, uzman toplantıları ve özel grup toplantıları
düzenlenmiştir (Bkz: Ek-6).
20-21 Temmuz 2010 tarihinde Arama Araştırma Organizasyon Danışmanlığı tarafından yönetilen ve
Haliç Kongre Merkezi’nde gerçekleştirilen ve geniş katılımlı bir toplantı olan Arama Konferansı ile
Alan’daki aktörlerin/iddia sahiplerinin (stakeholder) bilgi ve deneyimlerinden yararlanarak Yönetim
Planı’nın vizyon, misyon, ilkeler, ana hedefler, alan yönetimi planı kurgusu, ve yönetim yaklaşımının
oluşturulmasına yönelik ortak aklın oluşturulması hedeflenmiştir. Arama Konferansı ile ilgili çalışmalar
konferans hazırlığı, konferansın uygulanması ve konferans sonuçlarının derlenmesi, izlenmesi ve
değerlendirilmesi olmak üzere üç adımda gerçekleştirilmiştir.
Konferansın hazırlık aşamasında Yürütme Kurulu ve Danışma Kurulu ile toplantılar yapılmış, Yönetim
Alanı ile ilişkili aktörlerin/iddia sahiplerinin analizi yapılmış ve haritası çıkartılmış, Arama
Konferansı'nın katılımcı listesi belirlenmiştir. Katılımcılar için Arama Konferansı öncesinde 7–8
Temmuz 2010 tarihinde üç adet ön bilgilendirme toplantısı yapılmış ve Arama Konferansı'nda
tartışılan Tarihi Yarımada’nın Gelecek Tasarımı Çerçevesi çıkartılmıştır.
Arama Konferansı üç adımda uygulanmıştır.
1. Akımlar, Beyin Fırtınası ve Güçlü/Zayıf ve Fırsat/Tehdit (GZFT) Grup Çalışmaları
2. Gelecek Tasarımı - Yöngörü
3. Gelecek Tasarımı - Alan Yönetimi Planı Kurgusu ve Yönetim Yaklaşımı
Akımlar ve Beyin Fırtınası aşamasında, geleceği şekillendirecek akımlar ile mevcut durum tespitleri bir
arada yapılmıştır. Bilgi dosyasından yapılan eklemelerle grup çalışmalarına ortak girdi hazırlanmıştır.
GZTF Çalışması iki ayrı grupta çalışılarak ortaklaştırılmıştır.
6
EKİM 2011
Gelecek Tasarımı - Yöngörü Çalışması, 8 grupta paralel olarak uygulanmıştır. Her grubun yaptığı
sunumlara diğer katılımcılar tarafından netleştirici sorular sorulmuştur. Bu aşamadaki
“bütünleştirme” çalışması Arama Danışmanlık ve katılımcılardan gönüllü bir grup tarafından yapılmış,
daha sonra tüm katılımcılarla paylaşılıp yorumları alınmıştır. Yöngörünün “netleştirilmesi” ise 8
grubun sözcülerinden ve gönüllülerden oluşan bir grup tarafından tüm grupların çalışmaları ve
yapılan yorumlar dikkate alınarak son haline getirilmiştir. Gelecek Tasarımı – Yönetim Planı Kurgusu
ve Yönetim Yaklaşımı aynı oturumda paralel gruplar tarafından çalışılmış, çalışmalar grupların
sunucuları tarafından sunulmuş ve yorumlanmıştır.
Arama Konferansı’na tüm aktörleri kapsaması amacıyla toplam 232 kişi davet edilmiştir. Ön
bilgilendirme toplantılarına 113 kişi katılmıştır. Arama Konferansı’na 90 katılımcı, 4 medya mensubu
ve çalışma ekibinden 19, toplam 113 kişi katılmıştır. Arama Konferansı’na davet edilen 232 kişinin
%22’sini merkezi yönetim, %23’ünü ise yerel yönetim kurumları, %21’ini uzman ve yerel STK’lar,
%21’ini akademisyenler ve uzmanlar, %13’ünü ise İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı
Danışma Kurulu üyeleri oluşturmuştur. Davetliler içerisinden Arama Konferansı’na katılan 113 kişinin
ise %29’unu yerel yönetim temsilcileri, %19’unu merkezi yönetim temsilcileri, %28’ini STK temsilcileri,
%12’sini akademisyen ve uzmanlar, %12’sini ise İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı Danışma
Kurulu üyeleri oluşturmuştur.
3. Etap çalışmalarında önceki Etap’ta belirlenen vizyon, hedefler ve stratejilere bağlı olarak eylemler
geliştirilmiş ve bu eylemlere bağlı projeler ve proje paketleri tanımlanmıştır. Eylemlerin
belirlenmesinde daha önceki Etap’ta olduğu gibi katılımcı yöntemler kullanılarak; bir katılımlı
konferans, bir uluslararası çalıştay, üç tematik çalıştay, uzman toplantıları ve özel grup toplantılarının
sonuçlarından yararlanılmıştır (Bkz: Ek-6).
2 Kasım 2010 tarihinde yapılan “II. Arama Konferansı: Eylem Mimarisi Çalıştayı”, Yönetim Planı’nın
ana hedeflerinin iddia sahipleri ile birlikte değerlendirilmesi, hedeflere ulaşılacak adımların
belirlenmesi ve bu adımların önündeki engellerin tariflenerek engelleri aşacak çözüm önerilerinin
geliştirilmesi amacıyla gerçekleştirilen katılımlı bir çalışmadır. Bu çalışma öncesinde; 1 Kasım 2010
tarihinde Yürütme Kurulu’na eylem mimarisi çalıştayında gruplara dağıtılacak olan hedef, stratejiler
dokümanı sunulmuş ve üyelerden bu konuda geri bildirimler alınarak doküman son haline
getirilmiştir. Eylem Mimarisi Çalıştayı’nda; önce katılımcılara I. Katılımlı Konferans çıktıları, bu
çalışmanın amacı ve metodu hakkında bir sunum yapılmıştır. Çalıştayın ilk bölümünde, katılımcılar
hedef alanları bazında dokuz gruba ayrılmıştır ve gruplar paralel olarak çalışmışlardır. Eylem Mimarisi
Çalıştayı’na toplam 134 kişi katılmıştır. 12 Kasım 2010 tarihinde “Eylem Mimarisi Çalıştayı” sonuçları
Yürütme Kurulu’na, 2 Aralık 2010 tarihinde de Danışma Kurulu’na sunulmuştur.
Önceden hazırlanmış özel hedef, stratejiler dokümanı grup katılımcılarına dağıtılmış, her grupta
Arama Danışmanlık “yönlendiricisi” tarafından “back-casting” yöntemi çalıştırılmıştır. Çalışmalarını
geribildirim alabilecek seviyeye getirebilen gruplar “turlayan grup” yaklaşımı ile diğer gruplardan
geribildirim almışlardır. Böylelikle her katılımcının en az iki hedef alanında eylem planına katkısı
alınmıştır. Son oturumda gruplar sunum yaparak grup çalışmalarını tüm katılımcılar ile
paylaşmışlardır. Katılımlı konferansta tanımlanan ve çalışılan dokuz hedef alanı daha sonraki
çalışmalarda bütünleştirerek yedi sorun ve hedef alanına indirgenmiştir.
7
EKİM 2011
Arama Konferansı dışında, Yönetim Planı Alanı’nda yetki sahibi kurum, kuruluş ve ilgili STK’lar davet
edilerek üç adet tematik çalıştay (atölye çalışması) gerçekleştirilmiştir. Sırasıyla (i) planlama, ulaşım ve
teknik altyapı, (ii) kültürel miras ve koruma alanındaki uygulamalar, (iii) kültür ve turizm konuları
çerçevesinde düzenlenen çalıştaylara ilgili kamu kurumları ve uzman STK’lar davet edilmiştir.
Söz konusu çalıştaylara; İstanbul Valiliği, İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İstanbul İl Özel İdaresi
İmar, Yatırım ve İnşaat Daire Başkanlığı, İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İstanbul İl Sağlık
Müdürlüğü, İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü, İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü, İBB Ulaşım
Planlama Müdürlüğü, İSKİ, İBB Planlama Müdürlüğü, İBB Şehir Planlama Müdürlüğü, İBB Projeler
Müdürlüğü, İBB Yapı İşleri Müdürlüğü, İBB Kentsel Tasarım Müdürlüğü, İBB Raylı Sistemler
Müdürlüğü, İBB Ulaşım Daire Başkanlığı, İBB Ulaşım Koordinasyon Müdürlüğü, İBB Yol Bakım ve
Onarım Müdürlüğü, İBB Park ve Bahçeler Müdürlüğü, İBB Kültür Müdürlüğü, İBB Turizm Müdürlüğü,
İBB Turizm Atölyesi, İBB KUDEB, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı Kentsel Projeler
Direktörlüğü, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı Turizm Direktörlüğü, DLH Marmaray Bölge
Müdürlüğü, TCDD 1. Bölge Müdürlüğü Marmaray Koordinasyon Komitesi, KİPTAŞ A.Ş., Fatih
Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, İstanbul 2 ve 4 Numaralı
KVK Kurulları ve İstanbul Yenileme Alanları Kurulu, Kültür Bilincini Geliştirme Vakfı, TURSAB Türkiye
Seyahat Acenteleri Birliği, TUROB Turistik Otelciler, İşletmeciler ve Yatırımcılar Birliği, TUREB Turist
Rehberleri Birliği, İKSV ve çeşitli uzmanlar katılmıştır.
Katılımcılar Yönetim Planı Alanı’ndaki çalışmaları, gündemdeki projeleri ve kurumsal yaklaşımlarını
paylaşmışlardır. Bu çalıştaylar ile Alan’da faaliyet gösteren ve politika üreten kurumlar arasında
Yönetim Planı’nın uygulama safhasında sürdürülmesi beklenen iletişim ve birlikte çalışma kültürünün
geliştirilmesine yönelik ilk adımlar atılmıştır. Tematik çalıştayların yanı sıra, Fatih Belediyesi ile
Alan’daki tamamlanmış ve devam eden projeleriyle ilgili, İBB Planlama Müdürlüğü ve JICA ile ulaşım
projeleriyle ilgili olmak üzere Alan’da proje geliştiren gruplarla ve uzman kişilerle özel grup
toplantıları yapılmıştır.
20 Aralık 2010 tarihinde ise İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı süreci ile vizyon, hedef, strateji ve
eylemlerin tartışılarak görüş ve önerilerin alınması amacıyla bir uluslararası çalıştay
gerçekleştirilmiştir.
4. Etap çalışmaları İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı 1. 2. ve 3. etap çalışmaları sonucunda
ulaşılan çıktılar bir araya getirilerek değerlendirilmiş ve oluşturulan vizyon ve stratejilerin projelere
dönüşmesi ve bunların eşgüdümü ile ilgili aktörlerin sürece katılımı için çeşitli süreçler tarif edilmiştir.
İstanbul Tarihi Yarımada için tanımlanan projelerde katılımlı konferanslar, tematik çalıştaylar, uzman
ve özel grup toplantıları sonucunda elde edilen çıktılar Analitik Çalışma Raporu, Tarihi Yarımada’ya
ilişkin mevcut plan ve projeler 2. ve 3. etap çalışmaları temel kaynaklardır. Ayrıca, ulusal ve
uluslararası yönetim planı örnekleri, planların hazırlanma süreçleri ve yaklaşımları çerçevesinde ele
alınarak incelenmiştir. Yapılan incelemelerin yanı sıra UNESCO’nun İstanbul’un Tarihi Alanları ile ilgili
hazırlamış olduğu tüm izleme raporları ve almış olduğu tüm kararlar irdelenmiş ve bu kararların
altyapılarını oluşturan raporlar analiz edilmiştir.
8
EKİM 2011
4. Etap’ta, “İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı” I. Taslağı 31 Ocak 2011 tarihinde tamamlanarak
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Tarihi Çevre Müdürlüğü’ne teslim edilmiştir. Plan İstanbul Sit Alanları
Danışma Kurulu’nun 21 Şubat 2011 tarihli toplantısında sunulmuş ve yapılan değerlendirmeleri
takiben geri bildirimler alınarak taslak planda gerekli revizyonlar yapılmıştır (Bkz: Ek-7). Danışma
Kurulu’nun kurumsal üyeleri olan Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Valiliği, İstanbul Büyükşehir
Belediyesi, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Vakıflar
Bölge Müdürlüğü ile merkezi ve yerel yönetim birimleri dışındaki bağımsız kurum temsilcileri olarak
Danışma Kurulu üyesi olan UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Somut Kültürel Miras Komitesi Başkanı,
ICOMOS Türkiye Milli Komitesi Başkanı, Meslek Odaları Temsilcileri olarak TMMOB Mimarlar Odası
İstanbul Büyükkent Şubesi Başkanlığı ve TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi Başkanlığı,
İstanbul’daki üniversitelerden İÜ, İTÜ, MSGSÜ, YTÜ temsilcileri, konu ile ilgili olarak Danışma
Kurulu’na seçilmiş olan 26 adet uzman ve Danışma Kurulu Başkanı ve Başkan Vekili yazılı olarak
görüşlerini iletmişlerdir. Kurul’un 20 üyesi ise görüşlerini Danışma Kurulu’nun 21 Şubat 2011 tarihli
toplantısında sözlü olarak bildirmişlerdir. Bu görüşlerin dışında, Danışma Kurulu Başkan ve Başkan
Yardımcısı üyelerin görüşlerini inceleyerek 9 Mart 2011 tarihinde bir değerlendirme raporu
hazırlamışlardır. Bu görüşler doğrultusunda İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı I. Taslağı revize
edilerek II.Taslak Plan hazırlanmış ve 8 Nisan 2011 tarihinde Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’ne
teslim edilerek Alan Başkanlığı’na iletilmiştir. İstanbul Sit Alanları Eşgüdüm Denetleme Kurulu II.
Taslak üzerindeki çalışmalarına 5 Mayıs 2011 tarihinde başlamış ve gerçekleştirdiği 6 adet toplantı
sonrasında 27 Temmuz 2011 tarihli kararını oluşturmuştur (Bkz: Ek-7). Bu karar ve ekleri uyarınca
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı II. Taslağı revize edilerek tamamlanmış ve III. Taslak olarak
Eşgüdüm Denetleme Kurulu’na iletilmek üzere Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’ne 16 Eylül 2011
tarihinde teslim edilmiştir.
Bu süreçte 19-29 Haziran 2011 tarihleri arasında UNESCO Dünya Miras Komitesi 35. Toplantısı
gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıda ilk kez İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı I. Taslağının Türkçe
ve İngilizce versiyonları ve II. Taslak Plan’ın Türkçe versiyonu ilgililere tanıtılmıştır. Yönetim Planı’nın
III. Taslak ile ilgili revizyon çalışmaları aşamasında DMK 35. Toplantısı’nda “İstanbul’un Tarihi Alanları”
ile ilgili olarak alınan kararlar (Bkz: Ek-5) dikkate alınmış ve Plan’da gerekli revizyonlar yapılmıştır.
Komite, ayrıca Dünya Miras Merkezi ile istişare içerisinde olmak üzere, altyapı gelişimi ve koruma
üzerine stratejik bir çerçeve oluşturulmasında tavsiyede bulunacak, Dünya Miras Alanları’nın
yönetimine rehberlik edecek ve Haliç Köprüsü’nün etkilerini azaltmak için mümkün olan tüm
çözümleri dikkate alacak bağımsız bir uzman Danışma Komitesi atanmasını tavsiye etmektedir.
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı III. Taslağı, Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’nun 29 Eylül 2011
tarihli kararı ile bazı revizyonlarla uygun bulunmuştur. Talep edilen revizyonlar yapılarak 24 Ekim
2011 tarihinde Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’ne teslim edilmiştir. Eşgüdüm ve Denetleme
Kurulu’nun 28 Ekim 2011 tarihli kararı ile revizyonları uygun bulunan planın, İstanbul Büyükşehir
Belediye Meclisi, Fatih Belediye Meclisi, Eyüp Belediye Meclisi, Zeytinburnu Belediye Meclisi ve
Bayrampaşa Belediye Meclisi’ndeki süreçlerinin tamamlanması kararlaştırılmıştır. İstanbul Tarihi
Yarımada Yönetim Planı ilçe belediyelerinin Kasım meclislerinde ve 16 Aralık 2011 tarihinde 2896
sayılı Meclis Kararı ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi Meclisi’nde kabul edilmiştir.
9
EKİM 2011
İstanbul Sit Alanları Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’nun onayını takiben yürürlüğe giren “İstanbul
Tarihi Yarımada Yönetim Planı”na ilgili mevzuat uyarınca tüm kamu kurum ve kuruluşları, belediyeler
ile gerçek ve tüzel kişiler uymak zorundadırlar. Yetkili idareler, plan kapsamındaki hizmetlere öncelik
vermek ve bu amaçla bütçelerine gerekli ödenekleri ayırmak, kaynak sağlamakla yükümlüdürler.
Yönetim planlarında tanımlanan görevlerin gerçekleştirilmesi sürecinde Alan Başkanı, uygulamadan
sorumlu kurum ve kuruluşlar ile yetkili idare koordineli olarak çalışacaktır.
Yönetim Planı kararlarının uygulanmasının izlenmesi sürecinde; ilgili mevzuat gereği, İstanbul Sit
Alanları Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’nun oluşturacağı ve yetkilendireceği Denetleme Birimi, ilgili
kurumlar tarafından üstlenilen proje paketlerinin yıllık performans değerlendirmelerini yapacak ve bir
sonraki yılın çalışma programı ile bütçe taslağını hazırlayacaktır. Bu işlemler sonucunda hazırlanacak
raporlar Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’nca değerlendirilecek ve Yönetim Planı’nın bir yıl sonraki
çalışma programı ve bütçesi onaylanacaktır. Yıllık incelemenin dışında Denetim Birimi beş yılda bir
vizyon, amaçlar ve politikaları gözden geçirerek Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’nun
değerlendirmesine sunacaktır. Bu konuyla ilgili sistemin nasıl işleyeceği, proje paketlerinin
zamanlamaları, performans göstergeleri “İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı”nın 4. Bölümü’nde
genel çerçevesiyle çizilmiştir. Bu çerçevenin Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu ile ona bağlı olarak
çalışacak Denetleme Birimi tarafından, Danışma Kurulu’nun bilgi ve önerileri ışığında her yıl gözden
geçirilmesi gerekmektedir.
10
EKİM 2011
1. İSTANBUL TARİHİ YARIMADA
YÖNETİM PLANI ALANI’NIN
TANIMLANMASI
1.1. Alan’ın Konumu ve Sınırları
Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesinden biri olan ve Balkan Yarımadası ile Anadolu arasında bir geçiş
oluşturan İstanbul ili, topografik olarak kuzeyde Karadeniz, doğuda Kocaeli Sıradağları’nın yüksek
tepeleri, güneyde Marmara Denizi ve batıda Ergene Havzası’nın su ayrım çizgisi, idari olarak ise,
doğuda Kocaeli ve batıda Tekirdağ ili ile sınırlanmaktadır.
Tarihi Yarımada 41˚02' kuzey enlemleri ile 28˚55'34 doğu boylamları arasında yer almaktadır. Çatalca
Yarımadası’nın güneydoğu ucunda yer alan İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı İstanbul
Boğazı ve Haliç’in Marmara Denizi girişlerini biçimlendiren eşsiz bir coğrafyayı oluşturmaktadır.
Alan’ın kuzeydoğusunda Haliç ve karşısında Beyoğlu sahilleri uzanmakta, güneyinde Marmara Denizi,
kuzeyinde Eyüp, batısında Zeytinburnu ve kuzeybatısında Bayrampaşa ilçeleri bulunmaktadır. Alan
çevre ilçelerde yer alan kentsel, arkeolojik, tarihi ve doğal sit alanları ile de bir bütünlük arz
etmektedir (Harita 1).
Harita 1. Tarihi Yarımada'nın İstanbul İçindeki Konumu
11
EKİM 2011
İstanbul Tarihi Yarımada İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı Danışma Kurulu tarafından
Yönetim Alanı sınırları, Dünya Miras Listesi’nde “İstanbul’un Tarihi Alanları” olarak yer alan dört
bölgenin (Süleymaniye, Zeyrek, Arkeolojik Park, Kara Surları) dışını da kapsayacak ve Tarihi
Yarımada’nın tamamını ele alacak biçimde genişletilerek kabul edilmiş ve “öneri yönetim alanı ve
tampon bölge” tanımıyla, Kültür Bakanlığı’nın ilgili kurullarınca uygun görülmüştür. 22 Nisan 2009
tarih ve 77886 sayılı Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü yazısı ve
eki 77841 sayılı Bakan Oluru ile Yönetim Planı Alanı sınırı “İstanbul’un Tarihi Alanları Yönetim Alanı
Sınırları” olarak 2863 sayılı yasanın 3. maddesinin 10. bendi gereğince onaylanmıştır. İstanbul Sit
Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı ve Danışma Kurulu tarafından belirlenen “İstanbul’un Tarihi Alanları
Yönetim Planı Alanı Sınırı”, İstanbul Tarihi Yarımada’nın tümünü Yönetim Alanı olarak
değerlendirmektedir. Bu karara göre Yönetim Alanı iki bölgeden oluşmaktadır. Bunlar; tarihsel olarak
İstanbul Sur İçi Bölgesi olarak bilinen Tarihi Yarımada ile Kara Surları dış koruma bandı olan yeşil
kuşak ile 5 adet bakı noktasını kapsayan Tampon Bölge’dir (Harita 2 ve Harita 3).
Harita 2. Kültür ve Turizm Bakanı tarafından 21 Nisan 2009 tarihinde onaylanan Yönetim Planı Alanı
Sınırı (Kaynak: İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı)
12
EKİM 2011
Harita 3. Kültür ve Turizm Bakanlığınca onaylı Yönetim Planı Alanı ve Dünya Miras Alanları Sınırları
(Kaynak: İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı)
2010 yılı itibariyle Alan’ın Tarihi Yarımada bölümü, Fatih İlçesi sınırları ile tamamen örtüşürken, Kara
Surları’na paralel uzanan Tampon Bölge, Eyüp, Bayrampaşa ve Zeytinburnu ilçeleri sınırlarında
kalmaktadır (Harita 3). Alan, Fatih İlçesi’nde 57 ve Zeytinburnu İlçesi’nde bir mahallenin tamamı ile üç
mahallenin bazı bölümlerini, Eyüp İlçesi’nde iki ve Bayrampaşa İlçesi’nde ise bir mahallenin bazı
bölümlerini kapsamaktadır (Harita 4).
Alan toplam 2.110 ha olup, bunun 1.562 ha’ını Tarihi Yarımada ve 548 ha’ını ise Tampon Bölge
oluşturmaktadır. Tablo 1’de bu dağılım ilçe detayında yer almaktadır.
Tablo 1. Yönetim Planı Alanı İlçe Düzeyi İdari Dağılımı ve Büyüklükleri
BÖLGE
İLÇE ADI
Tarihi Yarımada Sur İçi
Fatih
ALAN (HEKTAR)
NÜFUS (2007)
1.562
431.147
Bayrampaşa
8
-
Tampon Bölge /
Zeytinburnu
407
26.091
Yeşil Kuşak
Eyüp
133
4.874
Toplam
548
30.965
2.110
462.112
Yönetim Planı Alanı Toplamı
13
EKİM 2011
Harita 4. Yönetim Planı Alanı İdari Sınırları (Kaynak: İBB, 2008)
14
EKİM 2011
1.2. Alan’ın Önemi
1.2.1. Yönetim Planı Alanı
Uygarlıklara başkentlik yapmış olan İstanbul, coğrafi olarak bugün Tarihi Yarımada olarak anılan
yerleşmedir. Tarihi Yarımada, Dünya’da binlerce yıl kesintisiz olarak yaşamın süreklilik arz ettiği nadir
kentsel yerleşmelerden biridir. Dünya’daki diğer yönetim planlarına konu alan miras alanlarında bu
kadar sürekli, yoğun, iç içe geçmiş, gerçek anlamda kozmopolit bir yapı ve yerleşme büyüklüğü
bulmak zordur.
Şehrin, Dünya tarihinde bu kadar geniş bir coğrafyada “yöneten kent” olarak oynadığı etkin rol, buna
bağlı olarak inşa edilen, yıkılan ve yeniden inşa edilen pek çok önemli eser bu birikimin oluşmasına
katkı sağlamıştır. Tarihi Yarımada’nın, bugün itibariyle bilinen siyasi gelişim süreci ilk olarak Byzantion
Kenti ile başlamış, Roma ve Osmanlı dönemlerindeki idari merkez konumundan sonra Türkiye
Cumhuriyeti sınırlarında günümüze kadar ulaşmıştır. Tarihi Yarımada’nın gelişimi, farklı dönemlerdeki
kentsel ve sosyo-kültürel yapıların birbirine bıraktığı kültürel ve kurumsal mirasın yeni dönemin
inşasındaki etkileri ile şekillenmiştir. Dolayısıyla Tarihi Yarımada’da tarihin izleri çok katmanlı
niteliktedir. Aynı kentsel mekan üzerinde yaşayan uygarlıkların dünya üzerindeki iktidarlarının
sembolleştiği anıtsal yapılar fiziksel olarak geçişkenlik taşımaktadırlar.
Bugün “Tarihi Yarımada” diye bilinen asıl İstanbul; Sarayburnu’ndan Edirnekapı’ya kadar uzanan
sırtta, 45 rakımdan 85 rakıma yükselerek zincir oluşturan ünlü “yeditepe”si ve bu tepelerde
konumlanmış anıtsal eserleriyle, Haliç’e, Marmara Denizi’ne eğimli yamaçlarıyla eşsiz bir siluet
oluşturmaktadır. Tarihi Yarımada’nın önemli sembolü olan Surlar, tüm dönemler boyunca kentin
temel mekansal unsurları arasında yer almış, birincil olarak savunma işlevini sağlamakla birlikte
kentin büyüklüğünü ve gelişimini de belirlemiştir. Kentin diğer yapısal öğeleri olan limanlar ve su
teminine yönelik altyapı sistemleri Byzantion döneminde başlamış, özellikle Roma ve Osmanlı
dönemlerinde mühendislik uygulamaları ile geliştirilmiş ve yaygınlaştırılmıştır. Dini yapılar ve halkın
kullandığı (kamusal) alanlar kentin topografyasına göre şekillenmiş, yapısal özellikleri dönemlere
özgü sosyo-ekonomik ve kültürel unsurlar ışığında değişirken simgesel anlamları süreklilik taşımıştır.
1.2.2. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları
1972 yılında UNESCO’nun 17. Genel Konferansı’nda kabul edilen “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının
Korunmasına Dair Sözleşme” bütün insanlığın ortak mirası olarak kabul edilen üstün evrensel değere
sahip kültürel ve doğal varlıkları dünyaya tanıtmak, toplumda söz konusu evrensel mirasa sahip
çıkacak bilinci oluşturmak ve çeşitli sebeplerle bozulan, yok olan bu değerlerin yaşatılması için gerekli
işbirliğini sağlamak amacını taşımaktadır. Dünya Miras Komitesi tarafından 1978 yılından itibaren
oluşturulmaya başlanan Dünya Miras Listesi’ne dört bölgeden oluşan ‘İstanbul’un Tarihi Alanları’
1985 yılında dahil edilmiştir.
Dünya Miras Listesi’nde yer alma koşulları içinde en önemli koşul söz konusu varlığın üstün evrensel
değere sahip olduğunun belgelenmesidir. Dünya Miras Komitesi tarafından üstün evrensel değer
taşıyan varlıkların tanımlanmasında kullanılan ölçütler kapsamında İstanbul’un Tarihi alanları için
Kültür ve Turizm Bakanlığı ile birlikte hazırlanan ve UNESCO Dünya Miras Komitesi’nin 19-29 Haziran
2011 Paris toplantısında (WHC-11/35.COM/8E p.45-47) kabul edilen üstün evrensel değer tanımı,
kriterlere uygunluk, özgünlük ve bütünlük tanımlamaları aşağıda yer almaktadır (Bkz: Ek-8).
15
EKİM 2011
Üstün Evrensel Değer Tanımı
Balkanlar, Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz arasına stratejik olarak konumlanan İstanbul, Doğu Roma
İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu’na başarılı bir şekilde başkentlik etmiştir ve 2000 yılı aşkın
bir süredir siyaset tarihi, dinler tarihi ve sanat tarihine dair birçok önemli olayla ilişkilendirilmiştir.
Şehir, kuzeyde doğal bir liman olan Haliç, doğuda İstanbul Boğazı ve güneyde Marmara Denizi ile
çevrili bir yarımada üzerinde bulunur. Üzerinde eski Bizans ve Konstantinapolis’in yükseldiği Tarihi
Yarımada, beşinci yüzyılın başında Theodosius tarafından inşasına başlanan tarihi surlarla çevrilidir.
İstanbul’un üstün evrensel değeri, Asya ve Avrupa’nın buluşmasını yansıtan mimari şaheserlerin eşsiz
birleşiminde ve Bizans ve Osmanlı mimarlarının yaratıcı dehaları tarafından oluşturulan benzersiz
siluetinde yatmaktadır.
İstanbul’un eşsiz ve kendine özgü silueti yüzyıllar boyunca oluşmuş ve engin kubbeleri ile 6. yüzyıl
mimarisini ve dekoratif yapısını yansıtan Aya Sofya’yı, 15. yüzyıl Fatih Külliyesi’ni, 19. yüzyıla kadar
eklentilerle geliştirilmiş Topkapı Sarayı’nı, Mimar Sinan’ın önde gelen eserleri olan, 16. Yüzyılın
kültürünü ve Osmanlı mimarisini yansıtan Süleymaniye ve Şehzade Camii Külliyelerini, 17. yüzyıl eseri
Sultanahmet Camii’ni ve 1664’te tamamlanan liman yakınındaki Yeni Camii’nin narin minarelerini
içermektedir.
Alan’daki üstün evrensel değere sahip dört bölge; Tarihi Yarımada Sarayburnu’ndaki Arkeolojik Park;
Süleymaniye Camii Külliyesi, çarşıları ve yerel yerleşimi ile Süleymaniye Bölgesi; önceden Pantokrator
Kilisesi olan şimdiki Zeyrek Camii etrafındaki yerleşim ile Zeyrek Bölgesi ve Theodosius surlarının iki
yanında uzanan önceki Blachernae Sarayı kalıntılarını da içeren Kara Surları alanıdır.
Bu Alanlar; 17. yüzyıla ait Sultanahmet ve Sokullu Mehmet Paşa Camileri, 16. yüzyıla ait Şehzade
Camii Külliyesi, 15. yüzyıl Topkapı Sarayı, Konstantin Hipodromu, Valens (Bozdoğan) Kemeri, Aya
Sofya, Aya İrini, Küçük Ayasofya Camii (eski St. Sergius Bacchus) Jüstinyen kiliseleri, John II. Comnene
gözetiminde İmparatoriçe Irene tarafından yaptırılan Pantokrator Manastırı, 14 ve 15. yüzyıldan
kalma mozaik ve resimleri ile Kariye Kilisesi ve hamamlar, sarnıçlar ve sultan türbeleri gibi birçok
benzersiz örneği ile imparatorluk dönemlerine ait mimari başyapıtları kapsamaktadır.
Kriter (i) (1984)
İstanbul’un Tarihi Alanları, Trallesli Anthemios ve Miletli Isidoros tarafından 532-537 yıllarında
tasarlanan Aya Sofya ve Mimar Sinan tarafından 1550-1557 yıllarında tasarlanan Süleymaniye
Külliyesi gibi Osmanlı ve Bizans dönemlerine ait eşsiz mimari başyapıtları içermektedir.
Kriter (ii) (1984)
İstanbul’daki anıtsal yapıların, tarih boyunca hem Avrupa hem de Yakın Doğu’daki mimari, anıtsal
sanatlar ve kentsel mekan organizasyonu gelişimi üzerinde dikkate şayan etkileri olmuştur. Bu
nedenle 447 yılında inşa edilen ikinci savunma hattı ile II. Theodosius’un 6.650 m’lik Kara Surları
askeri mimari için önde gelen mimari kaynaklardan biridir. Aya Sofya ise pek çok kilise ve sonraki
dönem camileri için bir model olmuş, İstanbul saray ve kilise mozaikleri de doğu ve batı sanatını
etkilemiştir.
16
EKİM 2011
Kriter (iii) (1984)
İstanbul, bir kısmı sanat eserleri ile bağlantılı çok sayıdaki üstün nitelikli yapı türleri ile Bizans ve
Osmanlı medeniyetlerine dair eşsiz bir tanıklık üstlenmiştir. Bunlardan bazıları; surlar, mozaik ve
freskli kilise ve saraylar, anıtsal sarnıçlar, sultan türbeleri, camiler, medreseler ve hamam yapılarıdır.
Süleymaniye ve Zeyrek bölgesinde yer alan önemli dini yapılar etrafında şekillenen geleneksel
yerleşim, son dönem Osmanlı şehir dokusunun müstesna örneklerindendir.
Kriter (iv) (1984)
Şehir, mimari ve teknik bütünlük oluşturan ve insanlık tarihi aşamalarına örnek teşkil eden birçok
eşsiz eserden oluşmaktadır. Özellikle Topkapı Sarayı ve Süleymaniye Camii Külliyesi, tüm eklentileri ile
birlikte (kervansaraylar, medreseler, şifahaneler, hamam binaları, imarethaneler ve hanedana
mensup sultan türbeleri) Osmanlı döneminin saray ve külliyelerine dair üstün örnekler teşkil
etmektedir.
Bütünlük (2011)
19 ve 20. yüzyılda şehrin büyük değişim ve bozulmalarından korunmuş kısmı olan İstanbul’un Tarihi
Alanları, İstanbul’un üstün evrensel değerini yansıtan en önemli özelliklerini içermekte ve listeye kayıt
esnasında da halihazırda yürürlükte olan kanunlarca korunmaktaydı.
Süleymaniye ve Zeyrek bölgelerindeki geleneksel ahşap evler, listeye kayıt zamanında savunmasız
olarak nitelendirilmişlerdir. Değişim baskısına rağmen, o zamandan bu yana alandaki ahşap yapıları
korumak ve güçlendirmek için pek çok çaba sarf edilmiştir. Alanın sosyal yapısında meydana gelen
değişiklikler de bu yapıların kullanımını etkilemiştir. Kentsel doku, bakımsızlık ve değişim baskısıyla
tehdit altında bulunmaktadır. Büyükşehir Belediyesi bozulmuş kısımların canlandırılması için alanın
ıslah edilmesi konusunda girişimde bulunmaktadır. Süleymaniye ve Zeyrek bölgelerinin
canlandırılması uzun soluklu bir projedir ve uzun, dikkatli bir temizleme, koruma ve restorasyon
süreci gerektirmektedir. Ticari alanlardaki birtakım küçük değişiklikler haricinde Süleymaniye
Külliyesi, yapısal ve mimari bütünlüğünü korumaktadır. Eskiden Pantokrator Kilisesi olan Zeyrek Camii
birçok depremden etkilenmiştir.
Dört Tarihi Alan’da bulunan önemli anıtsal yapıların ve arkeolojik kalıntıların bütünlüğü büyük ölçüde
bozulmamış haldedir, ancak yönetim planının olmaması yüzünden savunmasız durumdadır. İlgili
merciler tarafından onay sürecinde olan yönetim planıyla, alan içindeki sorunların aşamalı olarak
belirlenmesi ve çözülmesi amaçlanmaktadır.
İstanbul’un Tarihi Alanları’ndaki yerleşme ve kentin eşsiz silueti gelişim karşısında savunmasızdır.
Özgünlük (2011)
Anıtlar ve geleneksel konutların, tescil altına alındıktan sonra yapılan tasarım ve kullanılan yapı
malzemelerinden dolayı, İstanbul’un Tarihi Alanları’nın üstün evrensel değerini ifadesinde göreli bir
azalma olmuştur. Tarihi Yarımada’daki yerleşimlerle ilgili koruma ve restorasyon çalışmaları, merkezi
ve yerel yönetimler ve aynı zamanda yasal değişikliklerle sağlanmış mali fonlarla yeni oluşturulmuş
kurumlar tarafından idare ve takip edilmektedir.
Yerleşimi ve kendine özgü silueti ile Tarihi Yarımada, alanın üstün evrensel değerini ifade etmeye
devam etmektedir. Bununla birlikte geniş çaplı sahil yerleşimlerinin, bu üstün evrensel değer ifadesini
sürdürebilmesi, gelişimlerinin silueti tehdit etmemesine bağlıdır.
17
EKİM 2011
Üstün Evrensel Değeri Sürdürebilmek İçin Gereken Yönetim ve Koruma (2011)
Dünya Miras Listesi’ne alınabilmek için, Üstün Evrensel Değeri Sürdürebilmek için Gereken Yönetim
ve Koruma (protection and management) koşullarının da sağlanmış olması gerekmektedir. Koruma ve
yönetim içinde ise sınırlar, tampon bölge, yönetim sistemleri, sürdürülebilir kullanım gibi özellikler
tanımlanmalıdır (http: //whc.unesco.org/en/list). İstanbul’un Tarihi Alanları için Nisan 2011 tarihinde
ilgili uzmanlar ve kurumlarca tanımlanan ve UNESCO Dünya Miras Komitesi’nin 19-29 Haziran 2011
Paris toplantısında (WHC-11/35.COM/8E p.45-47) kabul edilen “Üstün Evrensel Değeri Sürdürebilmek
İçin Gereken Yönetim ve Koruma” değeri aşağıda yer almaktadır (Bkz: Ek-8).
Üstün Evrensel Değeri Sürdürebilmek İçin Gereken Yönetim ve Koruma (2011)
İstanbul’un Tarihi Alanları ulusal mevzuat ile yasal koruma altındadır. Dünya Miras Alanları’nı
koruyacak özel bir planlama mevzuatı mevcut değildir. Alanın korunması ve muhafazası için
sorumluluk merkezi yönetim (Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel
Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü), yerel yönetimler ve birçok devlet kurumu arasında
paylaştırılmıştır. Tescilli yapılar ve koruma alanlarında yapılacak fiziki müdahaleler ve işlevsel
değişimler Koruma Kurulu’nun onayına tâbidir.
İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı 2006 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi bünyesinde,
Dünya Miras Alanları’nın yönetim planlama sürecini koordine etmek amacı ile kurulmuştur. İstanbul
Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı’nın faaliyetleri bir Danışma Kurulu ile Eşgüdüm ve Denetleme
Kurulu tarafından desteklenmektedir. Ayrıca bir alan başkanı da atanmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı
bünyesinde de Türkiye’de bulunan Dünya Miras Alanları’nın idari işlerini koordine etmek, Dünya
Miras Konvansiyonu ve Uygulama Rehberi’nin uygulanması için ilgili makamlarla işbirliği sağlamak
üzere ayrıca bir bölüm yapılandırılmıştır.
Zeyrek, Süleymaniye ve Kara Surları için ilk koruma planları 1979 ve 1981 yıllarında hazırlanmış ve
onaylanmıştır. Dünya Miras Alanları’nı da içeren yeni Koruma Planı, İstanbul Büyükşehir Belediye
Meclisi’nce kabul edilmiş ve onay için Koruma Kurulu’na sunulmuştur. Topkapı Sarayı, Aya Sofya ve
Süleymaniye’yi içeren Tarihi Yarımada’nın etkileyici silueti, planlama ilkeleri ile korunmaktadır. Yasal
koruma ve idari yapı, varlığın uygun bir şekilde korunması için yeterlidir. Ayrıca merkezi yönetim,
Kültür ve Turizm Bakanlığı, İl Özel İdaresi, Vakıflar Genel Müdürlüğü ve yerel yönetimlerin yıllık
bütçelerine ek olarak, Avrupa Kültür Başkenti kampanyasının bir parçası olarak alandaki restorasyon
ve koruma projelerine büyük bir bütçe ayırmıştır.
Tarihi Yarımada’da değişim ve koruma arasında denge oluşturmak hassas bir konudur. İlgili mevzuata
uygun olarak tüm paydaşların işbirliğiyle hazırlanmakta olan Yönetim Planı bu hususu vurgulayacaktır.
Plan, şehrin trafik ve ulaşım planını, kentsel yeniden yapılanma stratejisini ve turizm yönetimini
belirleyecek, inşaat faaliyetlerinin ve altyapı projelerinin, varlığın üstün evrensel değerini gözetecek
uygun bir çerçeve temin edecektir. Plan ayrıca koruma ilkeleri, restorasyon ve rehabilitasyon
standartları, yönetim sorumlulukları, erişim, ziyaretçi yönetimi, alanın algılanmasını ve günlük yaşam
kalitesini arttıracak ilkelerle risk yönetimi, bilincin arttırılması ve eğitim ilkelerini de kapsamaktadır.
18
Harita 5. İstanbul Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları (Kaynak: UNESCO, 2006)
EKİM 2011
19
EKİM 2011
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nın Konumu Sınırları ve Önemi
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı (Harita 5), Tarihi Yarımada’nın doğusunda ve
İstanbul’un birinci tepesi üzerinde yer almakta ve Topkapı Sarayı’nın yer aldığı Sur-i Sultani Bölgesi ile
Sultanahmet Bölgesi olmak üzere kendi içinde iki farklı bölgeden oluşmaktadır. Bu bölgenin Dünya
Miras Alanı olarak kabul edilmesinin kurumsal temelleri 1930’ların ortalarında atılmıştır. Tarihi
Yarımada sınırlarını kapsayan, İstanbul Nazım Planı adıyla anılan ve 1936-1940 yılları arasında
hazırlanmış olan Prost Planı’nda Sur-i Sultani ve Sultanahmet çevresinin “Arkeolojik Park olarak
korunması ve turizm işleviyle geliştirilmesi” öngörülmektedir (Şekil 2). Bu karar uyarınca bölgenin
“Arkeolojik Park” olarak ilan edilmesi ise ancak 1953 yılında gerçekleşebilmiş; GEEAYK kurulduktan
kısa bir süre sonra bu kararı almıştır (İBB, 2003a).
Şekil 2. Prost Planı'nda Arkeolojik Park Alanı (Kaynak: İBB, 2003a)
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nda, Sur-i Sultani Bölgesi; Topkapı Sarayı Müzesi,
İstanbul Arkeoloji Müzeleri, Aya İrini Müzesi gibi müzelerin yer aldığı bölge İstanbul I Numaralı Kültür
ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 12 Temmuz 1995 tarih ve 6848 sayılı kararı ile I. Derece
Arkeolojik Sit, Sultanahmet Bölgesi ise sahip olduğu anıtsal eserlerin yanı sıra kısmen konut, kısmen
de ticaret ve turizm işlevleriyle birlikte Kentsel Arkeolojik Sit Alanı olarak ilan edilmiştir (Harita 6) (İBB,
2003a).
20
EKİM 2011
Harita 6. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı'nda Bulunan Sit Alanları (Kaynak: İBB,
2003a)
“İstanbul’un Tarihi Alanları” tanımıyla Dünya Miras Listesi’ne dahil edilen dört miras alanından biri
olarak Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nın (i), (ii), (iii) ve (iv) no.lu Kültürel Kriterlere
uygun olarak tanımlanması ve Dünya Miras Listesi’ne alınması kararında, Aya Sofya ve Sultanahmet
Camii, Bizans ve Osmanlı Dönemi dini mimarisinin eşsiz yapıları olarak tanımlanmakta ve birinci
kriterde geçen “yaratıcı insan dehasının bir başyapıtı”nı temsil etmektedirler. Arkeolojik Park içinde
yer alan anıtların başında Aya Sofya, Bizans sanatının en büyük eseri olarak kabul edilir. Aya Sofya’nın
iç süslemelerinin ihtişamı, mimari ölçülerin alışılmamış büyüklükte oluşu, orta mekanına hakim olan
kubbenin yüksekliği ve çapının genişliği yapıldığı yıllardan itibaren hayranlık uyandırmıştır.
İnsanlık tarihinin belirli bir aşamasının bina tipi, mimari veya teknolojisi ya da peyzajının seçkin bir
örneği olarak tanımlanan Topkapı Sarayı ise çeşitli dönemlerde yapılan ek yapılar ve yenilenmelerle
görkemli bir boyut ve işlev çeşitliliği kazanmış ve bu görünümüyle Osmanlı devlet kurumlaşmasının da
bir yansıması olmuştur. Osmanlı saray protokol ve hiyerarşisinin zamanla kazandığı görkem ve çok
ünitelilik Topkapı Sarayı mimarisine de yansımıştır. Günümüzde Topkapı Sarayı Müzesi, Aya Sofya
Müzesi, Sultanahmet Camii ve Sultanahmet Meydanı ile İstanbul’un en önemli turizm çekim noktası
olan bölgenin 2500 yıllık miras alanı özelliği, bölgenin yer altı ve yerüstü değerlerinin birlikte
korunmasını gerektirmektedir. Aya Sofya Müzesi, Aya İrini, Küçük Ayasofya Camii, Mozaik Müzesi ve
Büyük Saray kalıntıları, Marmara Sahil Surları, Hipodrom, Binbirdirek ve Yerebatan Sarnıçları, Topkapı
Sarayı, İbrahim Paşa Sarayı, Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi, Haseki Hürrem Sultan Hamamı, III. Ahmet
Sebili ve Çeşmesi, Sultanahmet Camii, Defteri Hakani Binası, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Binası, Alman
Çeşmesi bölgede yer alan önemli anıtlardandır (İBB, 2003a).
Bizans döneminde Hipodrom'un yer aldığı meydan Büyük Saray, Marmara Denizi’ne kadar
uzanmaktadır. Fetihten sonra bölgede yapılaşma, Fatih devrinde 1487 İshak Paşa Külliyesi, 1491 Firuz
Ağa Külliyesi, Akbıyık Camii gibi yapılarla başlamış. 16. yüzyılda İbrahim Paşa Sarayı'nın yapımıyla
birlikte meydan ve çevresi vezir ve paşa sarayları ile dolmuştur. 17. yüzyılda Sultanahmet Külliyesi'nin
yapımıyla semtin önemi artmıştır. 19. yüzyıl boyunca Sultanahmet, şehrin konaklarla şekillenmiş
seçkin bir semtidir. Semtin Cankurtaran’dan Kadırga’ya kadar olan kesimlerinde konaklar yerlerini iki
katlı mütevazı konutlara bırakmaktadır. 20. yüzyılda yapılan bazı resmi daireler özellikle de bakanlık
binaları ile semtin önemi sürmektedir (İBB, 2003a).
21
EKİM 2011
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın Konumu Sınırları ve Önemi
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı, Tarihi Yarımada’nın kuzeyinde İstanbul’un üçüncü
tepesinin Haliç’e bakan yamacında yer almaktadır. Doğu-batı yönünde Atatürk Bulvarı ile İstanbul
Üniversitesi arasında; kuzey-güney yönünde ise Şehzade Külliyesi’nden Haliç kıyısına kadar
uzanmaktadır (Harita 5). İsmini sınırları içinde bulunan Süleymaniye Külliyesi’nden almaktadır. Semt
geleneksel Türk evleri ve organik formlarını koruyan sokakların oluşturduğu mahalleri ile Osmanlı
Dönemi yerleşiminin tipik özelliklerini göstermektedir. Bölgenin dokusunu Süleymaniye Külliyesi ve
onun çevresinde gelişen evler oluşturmuştur. Bu şekilde kurulmuş mahalle grupları cami, caminin
haziresi, imaret, çarşı, sıbyan mektebi, medrese, darüşşifa ve kütüphane vb. şeklinde sivil ve sosyal
ihtiyaçları karşılayacak düzende devam etmektedir (Eyice vd., 1994).
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı, 1977 yılında Kültür Bakanlığı tarafından sit alanı ilan
edilerek koruma altına alınmıştır. 1995 yılında, Tarihi Yarımada genelinin sit alanı ilan edildiği İstanbul
I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 12 Temmuz 1995 tarih ve 6848 sayılı kararı
ile Süleymaniye semti de kentsel ve tarihi sit alanı olarak tanımlanmıştır (Gülersoy-Zeren vd., 2008c).
‘İstanbul’un Tarihi Alanları’ tanımıyla Dünya Miras Listesi’ne dahil edilen dört miras alanından biri
olarak Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın da (i), (ii), (iii) ve (iv) no.lu Kültürel
Kriterlere uygun olarak tanımlanması ve Dünya Miras Listesi’ne alınması kararında; Kanuni Sultan
Süleyman’ın emriyle Mimar Sinan’ın inşa ettiği kalfalık eseri Süleymaniye Külliyesi’ne atıf yapılmakta
ve bu geleneksel yerleşmede tescil edilmiş ve korunmakta olan 525 ahşap evin bulunduğu
vurgulanmaktadır (Fotoğraf 1).
Bölge, 1557’de tamamlanan Süleymaniye Camii ve Külliyesi’nin adı ile anılmaya başlanmıştır. Semte
adını ve özelliğini kazandıran yapılar külliye ile beraber medreseler, Darülhadis, Darüşşifa, Darülkurra,
İmaret, Hamam, Kervansaray-Tabhane, Hazire ve Türbeler, Arasta ve Çarşı olmuştur. Zengin
fonksiyonlarının yanı sıra din bilginleri, Sarayın ileri gelen yöneticileri ve zengin tüccarların konut
semti olarak İstanbul’un en önemli bölgelerinden biri haline gelmiştir. 16. yy başından 19. yy başına
kadar bu bölgede toplanmış olan çeşitli şehirsel işlevler beraberinde Süleymaniye çevresinde geniş
zanaatkâr işliklerini, ticarethaneleri ve dükkânları oluşturmuştur. Özellikle Mimar Sinan Caddesi
üzerindeki külliyenin dükkanları ve yakın alanda “Süleymaniye İşi” olarak adlandırılan bakır işlemeler
yapılmaktadır. Dünya Miras Alanı’nın dışında kalan şehrin alışveriş ve ticaret merkezi olan Mercan’a
ve aşağıda Haliç’e doğru bakırcılar, dökmeciler, ahşap tornacılar, ağızlıkçılar, kepenekçiler başta
olmak üzere gelişen birçok imalat biriminin faaliyetleri günümüze kadar gelmiştir. Bölgede bulunan
İstanbul Üniversitesi’nin çeşitli bina ve fakülteleriyle, semtin eğitim bilim işlevi sürmektedir (Eyice vd.,
1994) .
22
EKİM 2011
Fotoğraf 1. Süleymaniye Külliyesi
Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın Konumu Sınırları ve Önemi
Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı, İstanbul’un dördüncü tepesinde
ve eteklerinde yer almakta, doğuda Atatürk Bulvarı ile sınırlanmaktadır. İstanbul’un bir diğer
tepesinde konumlanmış olan İstanbul’un bir diğer Dünya Miras Alanı olan Süleymaniye semtinden ve
Süleymaniye Camii ve Külliyesi’nden Atatürk Bulvarı ile ayrılmaktadır. Alan’ın batısında ise Tarihi
Yarımada’nın önemli yapılarından biri olan Fatih Camii ve Külliyesi bulunmaktadır. Yaklaşık 10 ha
büyüklüğündeki Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı, İstanbul’un diğer dünya miras alanları
içerisindeki yüzölçümü bakımından en küçük miras alanıdır.
İstanbul’un dördüncü tepesi olarak bilinen ve Bizans'ın ilk döneminde manastırlar bölgesi olarak
tanınan Zeyrek semti bugün anıtsal yapılarıyla o dönemin izlerini hala taşımaktadır. Ahşap bitişik
nizamdan oluşan geleneksel doku, konut alanı özelliğini öteden beri korumuştur. Ancak yangınlar,
bakımsızlık ve göç gibi nedenlerle, diğer miras alanı Süleymaniye kadar olmasa da zaman içinde
önemli tahribata uğramıştır (İBB, 2003a; Gülersoy-Zeren vd., 2008b) .
1979 yılında koruma altına alınan Zeyrek semtinin Dünya Miras Listesi’ne alınma kararı incelendiğinde
asıl önem taşıyan olgunun Pantokrator Manastırı olduğu anlaşılmaktadır (Fotoğraf 2). Karara temel
teşkil eden ICOMOS hazırlık raporunda bu Kilise, Aya Sofya, Aya İrini, Kariye ve Blakhernea Sarayı ile
eşdeğer olarak sıralanmakta ve kentin tarihsel gelişiminde taşıdığı öneme vurgu yapılmaktadır. Bu
açıdan Zeyrek semtinin Dünya Miras Alanı olarak değerlendirilmesinde bölgede yer alan bu dini
anıtsal eserin önemi büyüktür.
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı, 1979 yılında Kültür Bakanlığı tarafından sit ilan edilerek
koruma altına alınmıştır. 1995 yılında, Tarihi Yarımada genelinin sit alanı ilan edildiği İstanbul I
Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 12 Temmuz 1995 tarih ve 6848 sayılı kararı
ile Zeyrek semti de Kentsel ve Tarihi Sit Alanı olarak tanımlanmıştır.
23
EKİM 2011
Fotoğraf 2. Molla Zeyrek Camii - Pantokrator Manastırı
Bizans döneminde manastırlar bölgesi olarak tanınan Zeyrek’te yer alan anıtsal yapılar, o dönemin
izlerini günümüze yansıtmaktadır. Geçmişte, Alan’da Pantokrator Manastırı ve ona bağlı pek çok
yapıdan oluşan bir manastır kompleksinin bulunduğu bilnmektedir. Günümüze bu yapılardan bir
kısmının ve yine Kilise ile bağlantılı bazı sarnıçların ulaştığı, yapıların çeşitli işlevlerle değerlendirildiği
görülmektedir. Pantokrator Manastırı, Fatih Sultan Mehmet döneminde medreseye dönüştürülmüş
ve Müderris Mehmet Zeyrek Efendi’den dolayı semt ve yapı bu ad ile anılmaya başlanmıştır. Son
dönemde, Molla Zeyrek Camii restorasyon çalışmaları devam etmektedir (İBB, 2003a; Gülersoy-Zeren
vd., 2008b).
Molla Zeyrek Camii’nin çevresinde yer alan sarnıçlar arasından özellikle Atatürk Bulvarı üzerinde yer
alan Zeyrek Sarnıcı, büyük bir kesiminin yerüstünde olması özelliği ile önem taşımaktadır. Sarnıcın
Atatürk Bulvarı açılmadan önce de bir kesimi yerüstünde olduğu ve bir nevi teras duvarı oluşturduğu
eski belgelerden takip edilebilmektedir. Restorasyon çalışmaları halen devam eden Zeyrek Sarnıcı’nın
ileride kültür tesisi olarak kullanılması düşünülmektedir. Zeyrek Sarnıcı’nın yanı sıra, Osmanlı ve
Bizans dönemlerine ait görece küçük sarnıçlar bulunmakta, yer yer binaların altında sarnıç yapılarına
rastlanabilmektedir. Pantokrator Manastırı’nın oluşturduğu komplekse bağlı bir diğer yapı ise
geçtiğimiz yıllarda restore edilmiş ve günümüzde turistik tesis olarak kullanılmakta olan bir Osmanlı
evinin taşlığı olan Zeyrekhane’dir. Molla Zeyrek Camii çevresi, tarihi değeri ve mimari özellikleri kadar
Galata, Haliç ve Süleymaniye’yi içeren bir manzara noktası olmasıyla da ayrıcalıklı bir önem
taşımaktadır.
Zeyrek’e özgünlüğünü veren tipik Osmanlı yerleşimi karakterini yansıtan geleneksel sokak ve ahşap
konutlarından oluşan dokunun büyük ölçüde korunmuş olmasıdır. Alan’da sokak dokusunu ve mimari
dokuyu büyük ölçüde topografya belirlemiştir. Kot farkından oluşan kıvrımlı, dik ve dar sokaklar,
günümüze ulaşan özgün Osmanlı yerleşimi örneklerindendir. Konut dokusu genellikle 100 m²’den
küçük, 2-3 katlı ahşap bitişik nizam evlerden oluşmaktadır. Yaşama mekanı sokak yönünde yer alan ve
arka taraflarında küçük bahçeleri olan evlerin bir başka ortak özelliği ise farklı yükseklik ve
genişliklerde cumbalara sahip olmalarıdır. Bitişik nizamlı evlerin yanı sıra Alan’da bahçe içinde, bir
cephesi yol sınırı oluşturacak şekilde yapılanmış dört cepheli konaklar da bulunmaktadır (İBB, 2003a;
Gülersoy-Zeren vd., 2008b).
24
EKİM 2011
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın Konumu Sınırları ve Önemi
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı, Tarihi Yarımada’nın batı sınırında, kuzey güney
doğrultusunda Haliç’ten Marmara Denizi’ne kadar uzanmaktadır. İstanbul Kara Surları, üç temel
kısımdan oluşmaktadır. Bunlar; Sur yapısı, Kara Surları İç Koruma Alanı ve Kara Surları Dış Koruma
Alanı olarak tanımlanmaktadır. Sur yapısı ve Kara Surları İç Koruma Alanı Fatih ilçesi sınırlarında yer
alırken, Kara Surları Dış Koruma Alanı Zeytinburnu, Eyüp ve Bayrampaşa ilçeleri sınırları içerisinde yer
almaktadır. 447 yılında yapılan ve tarihte İstanbul’u karadan gelen saldırılara karşı koruyan arkeolojik
ve tarihi öneme sahip İstanbul Kara Surları’nı korumaya yönelik ilk karar Prost’un Tarihi Yarımada
Planı’nda getirilmiştir. Buna göre; “..Dış kısmında 500 m genişliğindeki alana, iç kısımda ise sur
boyunca mevcut mahallelerin gelişimine uygun olarak yapılacak düzenlemeye göre tespit edilecek
genişlikteki alana bina yapımı yasaklanacaktır..” hükmü ile Kara Surları’nın korunması kararı
alınmıştır. 1964 yılında onaylanan 1/5000 Ölçekli Sur İçi Nazım İmar Planı’nda da Prost’un planının
Kara Surları ile ilgili kararının tümüyle geçerli olduğu kabul edilmektedir. Gayrimenkul Eski Eserler ve
Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 19 Haziran 1981 tarih ve 12850 sayılı kararı ile de İstanbul Belediyesi
tarafından hazırlanan ‘İstanbul Surları Koruma Projesi ‘ onaylanmış; Kara Surları sur içi ve sur dışında
belirlenen sur tecrit alanı ile sit alanı olarak koruma altına alınmıştır. 1985 yılında ise İstanbul Kara
Surları İstanbul’un Tarihi Alanları’ndan biri olarak UNESCO’nun Dünya Miras Listesi’ne dahil edilmiştir.
Bütün bunların devamında, 25 Eylül 1987 tarihinde Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu
tarafından onaylanan ‘Kara Surları Koruma İmar Planı’ ile sınırlar bir kez daha teyit edilmiş ve Kara
Surları İç Koruma Alanı’na yapılacak yapı yüksekliği 6.50 m ile sınırlandırılmıştır. 26 Ocak 2005
tarihinde İstanbul I Numaralı KTVKK tarafından onaylanan 1/5000 Ölçekli Tarihi Yarımada Koruma
Amaçlı Nazım İmar Planı’nın İstanbul Kara Surları ile ilgili kararında da yukarıda kabul edilen ilkeler
değiştirilmeden plana aktarılmıştır.
Buna göre, 1985 yılında UNESCO Dünya Miras Komitesi’ne yapılan teklifte, İstanbul Kara Surları’nın
6.650 m uzunlukta olmasına, 447 yılına tarihlenmesine ve askeri mimarinin referansı olarak taşıdığı
öneme vurgu yapılmaktadır. Bununla birlikte, Tarihi Yarımada’da tüm eserlerden önce surların
yapılmış olduğu belirtilerek, bu surlar olmadığı takdirde bölgede yaşamış olan kültürlerin, ürettikleri
sanat ve mimarlık eserlerinin olamayacağı mesajı verilmektedir (Fotoğraf 3).
Fotoğraf 3. İstanbul Kara Surları
25
EKİM 2011
Surlar, tüm dönemler boyunca kentin temel mekansal unsurları arasında yer almış, birincil olarak
savunma işlevini sağlamakla birlikte kentin büyüklüğünü ve gelişimini de belirlemiştir. Geç antik
dönemin en gelişmiş savunma yapısı olan İstanbul Kara Surları, yaklaşık bin yıl boyunca kuşatmalara
başarılı bir direnç gösterebilmesini, Helenistik dönemden beri biriken askeri mimari bilgilerini
özümleyen mimar ve yapı adamlarına borçludur (Eyice vd, 1994). Ortaçağ dünyasında efsaneleşmiş
geçilmezlikleriyle bilinen bu surlar Konstantinopolis'in Hıristiyan mitosunun bir parçasıdır. Aynı
zamanda, surlar Roma İmparatorları kentinin ele geçirilemeyeceğinin bir simgesi olarak, bin yıl Bizans
İmparatorluğu'nun yıkılamayan gücünün göstergesi ve Hıristiyan Bizans'a atfedilen en değerli Pagan
mirası olarak kalmıştır (Kuban, 2004).
1.3. Alan’ın Tarihsel Gelişim Süreci
İstanbul kenti Asya ile Avrupa arasındaki kara yolunun ve Akdeniz ile Karadeniz arasındaki deniz
yolunun üzerinde yer alan geniş bir coğrafyanın göç, ticaret, kültürel alışveriş gibi her türlü
etkileşmesinin ortasında yer almaktadır. Kuzeyde Haliç, doğuda İstanbul Boğazı, Güneyde Marmara
ve batıda Theodosius Surları ile çevrili bölge “Tarihi Yarımada” olarak adlandırılmaktadır. Uygarlıklara
başkentlik yapmış olan İstanbul içerisinde Tarihi Yarımada, tarihsel süreçte oynadığı etkin roller ve
buna bağlı olarak barındırdığı pek çok önemli eser ile her dönem önemini korumuş bir coğrafya
olmuştur (Bkz: Ek-9).
Tarihi Yarımada’nın süreç içerisindeki gelişimi, farklı dönemlerdeki kentsel ve sosyo-kültürel yapıların
birbirine eklemlenmesiyle değil, yeni döneme ait unsurların bir öncekinin yerini almasıyla
gerçekleşmiştir. Dolayısıyla Tarihi Yarımada’da tarihin izleri çok katmanlı bir niteliktedir. Tarihi
Yarımada’nın topografyası ve denizle olan ilişkisi, ilk dönemlerden itibaren kentin ana yapısının
oluşumunda rol oynamış ve özgün karakterini oluşturmuştur. Tüm dönemler boyunca, kentin temel
mekansal unsurları arasında yer alan surlar, savunma işlevini sağlamakla birlikte kentin büyüklüğünü
ve gelişimini de belirlemiştir. Kentin diğer temel öğelerinden limanlar ve su teminine yönelik altyapı
sistemlerinin temeli koloni şehri Bizantion döneminde atılmış, diğer dönemler boyunca bu unsurlar
devralınarak geliştirilmiş ve yaygınlaştırılmıştır. Dini yapılar ve kamu kullanımları gibi anıtsal eserler ve
alanların mekansal gelişimi, ilk dönemlerden itibaren kentin topografyasına göre şekillenmiş, bu
eserlerin yapısal özellikleri dönemlere özgü sosyo-ekonomik ve kültürel özellikler doğrultusunda
değişirken simgesel anlamları süreklilik taşımıştır.
Yapılan arkeolojik araştırmalar Tarihi Yarımada’da ilk yerleşmelerin Neolitik Çağ’da başladığını
göstermektedir. Özellikle Yenikapı kazılarından elde edilen bulgular, daha önce Hippodrom’un
güneyinde yer aldığı kabul edilen ilk yerleşmelerin, Yarımada’nın güneyinde, daha geniş bir bölgede
olduğunu ortaya koymuş ve şehir merkezindeki yerleşim tarihini 8500 yıl geriye ötelemiştir. Tarihi
Yarımada’da ilk kentsel yerleşim ise koloni kenti Bizantion ile başlamıştır. Daha çok yazılı
kaynaklardan bilgilerine ulaşılan Bizantion kentinin Megaralılar tarafından M.Ö. 7. yüzyılda Tarihi
Yarımada’nın doğusunda bugünkü Sarayburnu ve çevresinde kurulduğu bilinmektedir. M.S. 196‘da
Byzantion, Roma İmparatorluğu‘nun hâkimiyeti altına girmiştir. Hipodrom’un bu dönemde inşa
edilmeye başlandığı, bazı sütunlu caddeler inşa edildiği, diğer yandan yine bu dönemde şehrin
surlarının biraz daha ileri alınarak yeniden inşa edildiği düşünülmektedir.
Kent, IV. yüzyılda Konstantinus döneminde, Nova Roma-Yeni Roma olarak Roma İmparatorluğu'nun
başkenti olmuş ve zamanla Konstantinopolis olarak anılmaya başlanmıştır. Byzantion kenti, başkent
Konstantinopolis oluşuyla birlikte, Roma İmparatorluğu’nun ekonomik, kültürel ve idari yapısı
26
EKİM 2011
içerisinde önemli bir merkez konumuna ulaşmış, bu dönemden itibaren kent, dünya siyaset ve kültür
tarihini yönlendiren önemli merkezlerden biri haline gelmiştir. Bizantion adı ise daha geç devirlerde
araştırmacılar tarafından yeniden gündeme getirilmiştir. Hıristiyanlaşan, başkentini Bizantion’a
taşıyan zamanla Hellenleşen ve Latince’yi terk eden imparatorluğu tanımlamak için başkentinin
isminden türetilen “Bizans” adını kullanmaya başlamıştır. Bu dönemde yeniden imar edilen kentin
surları genişletilmiş ve birçok yeni bina inşa edilmiştir. İmparator Konstantinus döneminde Hipodrom
yeniden düzenlenmiş, 25 m genişlikteki Mese Caddesi yenilenmiş, Milion Anıtı inşa edilmiş ve
Hipodrom’un yanında yeni bir saray inşa edilmeye başlanmıştır. Diğer yandan, Hıristiyanlığın serbest
bırakılmasıyla birlikte günümüze de ulaşan Ayairini, Akakios ve sur dışındaki Mokios’un kilisesi gibi
pek çok kilise inşa edilmiştir. V. yüzyılda şehirde Hıristiyan ibadethaneleri hızla artmış ve bazıları
günümüze de ulaşan kiliseler inşa edilmiştir. IV. yüzyılda inşa edildiği bilinen Aya Sofya, II. Theodosius
tarafından yeniden inşa edilmiştir. Yakınlarındaki Khalkopratea Kilisesi, bugün Yedikule semtinde
bulunan Studios Manastırı İoannes Prodromos Kilisesi ise V. yüzyılda inşa edilen kiliseler arasında yer
almaktadır.
Orta Bizans döneminin sonlarında, şehir son gelişme dönemini yaşarken, günümüzde Ayvansaray
olarak bilinen Blakhernea semti, İmparator Manuel Komnenos’un inşa ettirdiği surlarla şehre dahil
edilmiştir. Bu dönemde Sultanahmet Meydanı ile Marmara Denizi arasında bulunan Magnum
Palatium (Büyük Saray) terk edilmiş ve İmparatorlar Blakhernea semtindeki saraya taşınmıştır. Bu
dönem içerisinde yaşanan Haçlı Seferleri sırasında, şehrin hâkimiyetinin kaybedilmesiyle birlikte
1204-1261 yılları arasındaki Latin işgali süresince kent yağmalanmış, kutsal ve kıymetli eşyalar, hatta
yapı malzemeleri Avrupa şehirlerine taşınmıştır. Latin işgali 1261 yılında Haçlıların şehirden
çıkarılması ile sona erdiğinde Bizans Devleti son bir kez şehri imar etmek üzere pek çok eski yapıyı
yenilemişlerdir. Khora Manastırı (Kariye Cami/ Müzesi), Pammakaristos Manastırı (Fethiye Cami),
Azize Euphemia gibi yapılar bu son dönemde zengin bezeme programları ile dönemlerini temsil
etmişlerdir.
1453’te Konstantinopolis’in II. Mehmet tarafından fethedilmesi Yeniçağın başlangıcı olarak kabul
edilmiş, fetihten yaklaşık 4 yıl sonra Osmanlı Devleti’nin başkenti Edirne’den İstanbul’a taşınmıştır.
Başkentin Edirne’den İstanbul’a taşınmasıyla, şehrin ortasında yüksek bir tepe üzerine fiziksel ve
sosyal tarihinde önemli bir yere sahip olan Fatih Külliyesi’nin (1463-1470) yapımına başlanmıştır.
Artarak devam eden Müslüman Türk nüfusun ihtiyaçları doğrultusunda başka Bizans yapıları da yeni
fonksiyonları ile kullanılmaya başlamıştır. Yeniden imar edilmeğe başlayan şehirde ihtiyaca göre her
tipte müstakil binalar inşa edilmiş, diğer yandan camiler ve farklı fonksiyonlara sahip birkaç yapıdan
oluşan külliyelerin inşasıyla şehrin imarı daha hızlı olmuştur. Cami, külliye ve mescitler etrafında
mahalleler oluşmuş ve pek çok mahalle de bu eserlerin adı ile anılmaya başlamıştır. Külliyelerin
sağladığı imkânlar sayesinde kalabalıklaşan şehirde çarşı ve hanların inşasıyla da canlanan ticaretin
hızla gelişmesi sağlanmıştır. Böylece fetihten kısa bir süre sonra İstanbul idari merkez olmanın yanı
sıra devletin en önemli ticari merkezi haline de ulaşmıştır. Diğer yandan külliyeler, ekonomik ve
sosyal ihtiyaçlara cevap vermenin yanı sıra farklı yapı tipleriyle silueti olağanüstü hareketlendiren
odaklar oluşturmuştur. Bu odaklarda külliyelerin İstanbul’u bir kubbeler şehri haline getirdiği
görülmektedir. Topografik engebeleri en verimli şekilde kullanan yapı ustaları sadece mimar olarak
değil; şehircilik konusunda tesbit ettikleri çözümleri başarılı bir şekilde bu külliyelerde dile
getirmişlerdir.
27
EKİM 2011
19. yüzyıla kadar çeşitli ilavelerle genişleyen Topkapı Sarayı’nın inşasına Fatih zamanında başlanmış,
Kapalı Çarşı’nın çekirdeğini oluşturan ve Fatih devrinde yapılmış olan iki bedesten çevresinde ticaret
bölgesi gelişmiştir. 15. yüzyılda yapılan önemli yapılar arasında Kapalı Çarşı çevresinde Sadrazam
Mahmud Paşa Külliyesi (1463-1473), Aksaray’da Sadrazam Murad Paşa Külliyesi (1471-1477), Vefa’da
yer alan Şeyh Vefa Külliyesi (1476), Cerrahpaşa ve Kocamustafapaşa semtleri arasında yer alan ve
Sadrazam Davud Paşa tarafından yaptırılan külliye (1485), Çemberlitaş’ta Sadrazam Atik Ali Paşa’nın
inşa ettirdiği külliye (1496), Firuz Ağa Camii (1495) Fatih/Haydar’da yer alan Âşık Paşa Külliyesi (15.
yüzyılın 2. yarısı) yer almaktadır.
16. yüzyıla ait önemli eserler arasında ise, semte adını veren Sultan II. Beyazıt Külliyesi (1500-1505),
Kanuni Sultan Süleyman tarafından inşa ettirilmiş olan Yavuz Selim Külliyesi (1522-1523) yer
almaktadır. Yine bu yüzyıl içerisinde, Mimar Sinan tarafından İstanbul’da önemli imar faaliyetleri
gerçekleştirmiştir. Mimar Sinan’ın eserleri arasında, mimarbaşılığının ilk dönemlerine ait külliyesini
Haseki Hürrem Sultan adına (1539) inşa ettirilmiş külliye, Beyazıt – Fatih istikameti üzerinde yer alan
Şehzade Mehmed Külliyesi (1540-1548) yer almaktadır. İstanbul’un yüksek tepelerinden biri üzerinde
eski sarayın alanından ayrılan eğimli bir arazide Haliç’e hâkim bir konumda yer alan Süleymaniye
Külliyesi ise (1550-1557) Mimar Sinan’ın en önemli eseridir.
İstanbul 17. yüzyılda eski gelişim çizgisini izlemesine rağmen imparatorluğun iktisadi gücündeki
azalmaya paralel olarak imar faaliyetlerinde de önceki yüzyıllara göre bir azalma görülmüştür. 17.
yüzyılda İstanbul Yarımadası’na iki önemli anıt kazandırılmıştır. Atmeydanı’nın batısındaki eski Bizans
Sarayı’nın arazisinde inşa edilen Sultanahmet Külliyesi (1616) ve Eminönü sahilde Yeni Cami
Külliyesi’dir (1597-1663). 17. yüzyıl içinde artarak devam eden medrese ağırlıklı küçük külliyelerin inşa
edildiği görülmektedir. Vezneciler’de inşa edilen Kuyucu Murad Paşa Külliyesi (1610’dan önce),
Vefa’da inşa edilen Ekmekçizâde Ahmed Paşa Külliyesi (1610), Haseki’de yer alan Bayram Paşa
Külliyesi (1635) , ticaretin yoğunlaştığı Kapalı Çarşı ile Mercan arasında yer alan Valide Hanı, Divan
Yolu üzerinde inşa edilen Köprülü Külliyesi (1661), Çarşıkapı’da yer alan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa
Külliyesi (1680-1690) , Saraçhane’de inşa edilen Amcazade Külliyesi (1700) 17. yüzyıl içinde yapılan
önemli yapılardır.
18. yüzyıl Osmanlı Devleti’nin batıya açılma dönemi olarak tanımlanmaktadır. Bu dönemde inşa
edilmiş önemli yapılar arasında; Çarşıkapı’da yer alan Çorlulu Ali Paşa Külliyesi (1707-1709),
Veznecilerde yer alan Nevşehirli Damad İbrahim Paşa Külliyesi (1720), Çarşamba’da yer alan
Şeyhülislam İsmail Efendi Külliyesi (1725’ten önce), III. Ahmed Çeşme ve Sebili (1728), Cerrahpaşa –
Kocamustafapaşa arasında yer alan ve Sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa tarafından inşa ettirilen Külliye
(1735), Cağaloğlu’nda eğimli bir arazide inşa edilmiş olan Hacı Beşir Ağa Külliyesi (1744-1745), klasik
anlayışın dışında tamamen barok üslupta ele alınan Nuruosmaniye Külliyesi (1748-1755), bulunduğu
semte adını veren Sultan III. Mustafa tarafından inşa ettirilen Laleli Külliyesi (1760-1763), Laleli’de yer
alan Ragıp Paşa Külliyesi (1763), Alemdar’da Sur-i Sultani’nin karşısında köşe başında inşa edilmiş olan
Zeynep Sultan Külliyesi (1769), Fatih/Çarşamba’da yer alan Murad Molla Külliyesi (1769-1775),
Sirkeci’de Sultan I. Abdülhamid tarafından inşa ettirilen külliye (1775-1789), Unkapanı’nda yer alan
Şebsefa Kadın Külliyesi (1787) sayılabilir.
19. yüzyılın ilk yarısında İstanbul’da büyük çaplı kışlalar, ayrıca bir takım eğitim ve yönetim binaları
yapılır. Önceki dönemlerde söz konusu olmayan tiyatro, müze gibi kültür ve sanat yapıları inşa
ettirilmiştir. Haliç üzerine köprü inşası, yol genişletme, meydan açma, rıhtım yapma, metro, tramvay
ve demiryolu gibi büyük yatırım gerektiren sahalar 19. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu yüzyıldaki önemli
28
EKİM 2011
yapılar, Nakşıdil Valide Sultan Külliyesi (1817-1818), Cevri Kalfa Külliyesi (1819), Kocamustafapaşa’da
yer alan Küçük Efendi Külliyesi (1826), Beyazıt’ta yer alan Yangın Kulesi (1828), Divan Yolu üzerinde
yer alan Sultan II. Mahmud Külliyesi (1839), Cağaloğlu’nda yer alan Bâb-ı Âli Binası (1844), Vakıf
Gureba Hastanesi (1845), Hırka-i Şerif Camii (1851), Bâlâ Külliyesi (1860 ve sonrası) ,Harbiye Nezâreti
(1863) binası (bugün İstanbul Üniversitesi Rektörlük binası), Cağaloğlu’nda yer alan İran Elçiliği binası
(1866 sonrasında), Aksaray Meydanı’nda yer alan Pertevniyal Valide Sultan Külliyesi (1867-1871),
Sultanahmet’te Atmeydanı’nın ucunda Ziraat ve Ticaret Nezâreti (1889) binası, Yine bu dönemde
demiryollarının kurulması neticesinde inşa edilmiş olan Sirkeci Garı (1890-1901),Topkapı Sarayı’nın
dış avlusu’nda inşa ettirilen Müze-i Hümâyun (1892-97) binası) ve Düyûn-ı Umûmiyye (1897) binası
bu dönem yapılarına örnek olarak verilebilir.
20. yüzyılın başlarından Sirkeci’de yer alan Posta Telgraf Nezâreti (1905-1909) binası (bugün PTT
binası), Sultanahmet’te Atmeydanı’nın kenarında Defter-i Hâkanî (1910) binasında (bugün Tapu
Kadastro binası), Laleli’de vuku bulan yangın sonrasında yangınzedeler için inşa edilmiş olan
Harikzedegân Apartmanları (1919-1922), Sirkeci-Bahçekapı arasında ticaret bölgesinde yer alan Vakıf
Hanları (1911-1926), Liman Han (20. yüzyılın başı) ulusal mimarlık döneminin anıtsal yapıları
arasındadır (Bkz: Ek-9).
Tarihi Yarımada’da yer alan anıt eserlerin yanı sıra, alandaki sivil mimarlık örneklerinin oluşturduğu
tarihi doku da alanın tarihsel gelişimini yansıtmakta ve büyük önem taşımaktadır. Tarihi Yarımada’nın
tarihsel gelişimi içerisinde mahalle birimleri, topografyayla uyumlu ve anıt eserler ve dini yapılarla
kompleks olarak işleyen eğitim vb. diğer kamu kullanımlarını içeren yapı komplekslerinin çevresinde
oluşmuştur. Sivil mimarlık örnekleri de kentin topografyasıyla uyumlu anıt eserlerle birlikte, Tarihi
Yarımada siluetini oluşturmaktadır (Kuban, 1970). Osmanlı Dönemi’ne ait ahşap ve kagir sivil
mimarlık yapıları, bina tipleri, mimari özellikleri ve teknolojileri ile dönemlerinin sosyal, kültürel,
ekonomik özelliklerini yansıtmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla birlikte, İstanbul, başkentlilik işlevini terk etmiş, bunun sonucu
olarak devlet dairelerinin taşınmasıyla birçok bina fonksiyonlarını yitirmiş, diğer yandan kent nüfusu
azalmış, özellikle Tarihi Yarımada’dan taşınan işlevler ile bir boşalma ve beraberinde köhneme
yaşanmıştır. Yapılan yeni düzenlemeler çerçevesinde, var olan İstanbul Arkeoloji Müzeleri ve Evkaf
Müzesi gibi çok önemli iki müzenin yanında Topkapı Sarayı da dünyanın en önemli müzelerinden biri
haline gelmiştir. Aynı dönemde İstanbul Aya Sofya’sı da bir müze haline getirilmiş ve şehirdeki başka
bazı Bizans anıtları da ona bağlanmıştır (Bkz: Ek-9).
İstanbul, bu dönemde de ülkenin nüfusça en büyük kenti, ithalat limanı ve ticaret işlevi görevlerini
sürdüren, yüksek öğretim düzeyinde seçkin kuruluşların olduğu başlıca kent olma özelliğini
sürdürmüştür. Bu ögeler İstanbul’un çoğulcu kültür varlığını gösteren tüm mimarlık, kültür ve sanat
değerleriyle beraber İstanbul’a ayrıcalığını veren sosyal altyapıyı oluşturmaktadır. Bu dönemde teknik
altyapı olanakları da, şehir içi ve şehirler arası deniz ulaşımı, banliyö ile demiryolu bağlantısı, kent içi
raylı ulaşım, ulusal ve uluslararası ulaşıma hizmet veren demiryolu bağlantılarının düğüm noktaları
olarak Haydarpaşa ve Sirkeci garları, tüm diğer imkanlarıyla Cumhuriyet Dönemi’nde de ayrıcalıklı
konumunu sürdürmüştür. Haliç ve Marmara iç denizinin yarattığı doğal değerleriyle, insan eliyle
oluşturulmuş olan çevrenin bu öğeleri ve iklimsel koşullar birleşerek kentin çekim merkezi olma
özelliğini pekiştirmiştir (İBB, 2003a).
29
EKİM 2011
Sanayileşmeye devletçe büyük önem verildiği Cumhuriyet’in ilk yıllarında İstanbul, tüm bu
üstünlüklerine karşın, 1933 yılına ait Birinci Sanayi Planı’nda ve 1939 yılına ait İkinci Sanayi Planı’nda
sanayi kenti olarak tercih edilmemiş, sadece verimli su ürünleri sanayii ve ölçü aletleri yapımı sanayii
faaliyetleri olarak önerilmiştir. Bu durum Tarihi Yarımada’daki eser tahribatını az bir zaman için de
olsa engellemesine rağmen, 19. yüzyılda başlayan yol açma ve geliştirme faaliyetleri devam etmiştir.
Söz konusu faaliyetler arasında başlıca örnek, 1925’te Unkapanı, Aksaray ve Yenikapı’yı birbirine
bağlayan Atatürk Bulvarı’nın açılma çalışmalarıdır. Yer yer 40 –50 m arası genişlikte olan bu bulvarın
açılması sırasında Süleyman Subaşı Mescidi, Papazoğlu, Yahya Güzel, Sekbanbaşı İbrahim Ağa, Firuz
Ağa, Revani Çelebi Mescidi gibi mescitler ile Payzen Yusuf Paşa Türbesi, Kırkçeşme ile birlikte birçok
çeşme ve birçok tarihi yapı yıkılmıştır.
Cumhuriyet Dönemi’nin ilk evresinden itibaren İstanbul’la birlikte, Tarihi Yarımada da imar
faaliyetlerini yönlendiren bazı planlama çalışmalarına konu olmuştur. Cumhuriyet Dönemi’nin ilk
planlama çalışmaları 1933 yılında Elgötz planıyla başlamıştır. Kente çağdaş bir görüntü kazandırmak
ve sağlıklı bir yaşam çevresi oluşturmak amacıyla İstanbul Belediyesi’nce, 1933 yılında kentin bütünü
için plan ve rapor hazırlamaları amacıyla Alman Herman Elgötz, Fransız Alfred Agache ve Jack H.
Lambert İstanbul’a davet edilmiştir. Uzmanların çalışmaları belediyenin kurduğu bir jüri tarafından
değerlendirilmiş ve Elgötz’ün plan taslağı ve raporu kabul edilmiştir. Elgötz, şehrin eşsiz güzelliğini
gelecekte de sürdürebilmesi için eski kültürel yapısının bugünün ihtiyaçları ile uyumlu bir biçimde
birleştirilmesini, 2500 yıllık geçmişinin her köşede hissedilmesini ve korunması gerekli anıtların ana
ulaşım yollarından ayrılarak tali yollar ile birbirine bağlanarak korunmalarını ve tarihi yol şebekesinin
ihya edilmesini önermiştir. Bu planda önerilerin bazıları, eski İstanbul ve Beyoğlu’nun Haliç’e bakan
yamaçlarının iş merkezi, İstiklal Caddesi’nin ticaret, Topkapı ve Kurbağalıdere’nin ağır sanayi,
Beyazıt’ın yönetim, Sultanahmet ve Taksim’in kültür bölgeleri olması; eski yolların genişletilmesinin
yanı sıra, Marmara kıyı yolu, Haliç kıyılarında birer yol ile Karaköy-Eminönü, Unkapanı-Azapkapı,
Eyüp-Sütlüce arasında birer köprü yapılması şeklindedir. Elgötz Planı uygulanmamıştır. Bununla
birlikte plandaki önerilerin uzun dönemde de olsa büyük ölçüde gerçekleştiği görülmektedir. Elgötz
Planı’nın ardından 1935’te Dr. Martin Wagner; hazırladığı “İstanbul ve Havalisinin Planı” adlı
raporunda, çalışmasını çevresel analizlere dayandırmış ve tarımsal toprakların korunmasının
gerekliliğini vurgulamıştır. Wagner’in bölgesel bağlamda yaptığı analizler yönetimin beklentileri
karşılamamış ve hazırladığı plan önerisi kabul edilmemiştir.
1936 yılında, Paris’teki Şehircilik Enstitüsü öğretim üyelerinden Paris Bölge Başşehircisi Prof. Henri
Prost, İstanbul’u planlamak üzere İstanbul’a davet edilmiş ve 1951 yılına dek sürecek çalışmalarına
başlamıştır. Prost Planı kenti güzelleştirmek ve kentin değişik kesimleri arasında yeni yol bağlantıları
kurarak iç bütünlüğünü sağlamak amaçları doğrultusunda şekillenmiştir. Bu amaçlar çerçevesinde
İstanbul’un tarihi siluetinin ve Boğaziçi’nin doğal güzelliklerinin korunması, tarihi eserlerin
restorasyonu ve çevrelerinin temizlenmesi ve mimari değeri olan yeni yapıların gerçekleştirilmesi
hedeflenmiştir. Prost Planı’nın bazı ilkeleri daha sonra yapılan planlarda da benimsendiğinden bugün
bile geçerliliğini koruduğu söylenebilir. Ancak Prost Planı, İstanbul’u genel bir gelişme perspektifi
içinde değerlendirmemek ve yönlendirici olmamakla eleştirilmektedir. Prost’un özellikle kentsel
gelişme ve sanayi için arazi tahsisi gibi konularda önemli yanılgıları olmuştur. Plan’da belirtilen “Çarşı
tamamıyla modern bir şekle sokulacak, umumi teşekkülü aşağı yukarı aynen bırakılacaktır. Dış sınırları
geniş yollarla çevrilecek ve geniş otomobil durak yerleri bırakılacaktır” notlarıyla Tarihi Yarımada’ya
biçilen kimliğin yine bir kent merkezi olduğu anlaşılmaktadır.
30
EKİM 2011
Prost Planı’nın Tarihi Yarımada’yı ilgilendiren bazı ilkeleri ve plan kararları şöyle özetlenebilir; Tarihi
Yarımada’nın siluetini koruyabilmek amacıyla, denizden 40 m yükseklikten geçen eğrinin üstünde
kalan yerlerde en çok 3 katlı bina yapılabileceği hükmünün getirilmesi; Tarihi Yarımada’nın
karakteristik bölümü olan Sultanahmet çevresinin (Sur-i Sultani) Arkeolojik Alan olarak korunması ve
turizm işleviyle geliştirilmesi; Sultanahmet’teki Atmeydanı’nın, çevresine gelecek olan kamu binaları
ile bir Cumhuriyet Meydanı olarak tasarlanması ve Plan’da birçok meydanın yeniden düzenlenmesine
ilişkin öneriler getirilmesi, Eminönü Meydanı’nın genişletilmesi ve Yeni Camii’nin etrafının yapılardan
arındırılması; Tarihi Yarımada’yı denizle buluşturan Sarayburnu’nun yük taşımacılığından
arındırılması, depolardan temizlenmesi ve 1 Numaralı Gülhane Parkı’nın oluşturulması; Yenikapı’da
büyük bir liman yapılması ve yük trenlerinin Yenikapı’daki uluslararası garda kalması, Anadolu
yakasında Haydarpaşa yanındaki limanın geliştirilmesi; Boğaziçi’ndeki tüm sanayilerin kaldırılması,
Haliç’in bir sanayi aksı haline getirilmesi, Haliç’in sol sahilindeki konut dokusunun kademeli olarak
boşaltılması; Haliç ile Marmara arasındaki İstanbul Kara Surları’nın, 500 m genişliğinde yeşil bir bantla
çevrelenmesi.
Prost Planı’nın bazı ilkeleri daha sonra yapılan planlarda da benimsendiğinden bugün bile geçerliliğini
korumaktadır. Prost Planı’nın en önemli kararı, İstanbul’un siluetini koruyabilmek için getirmiş
olduğu, denizden 40 m yükseklikte ve daha yüksek alanlarda H:9.50 m’yi geçmeyen, en çok 3 katlı
binalar yapılabileceği ilkesidir. Plan ile mevcut yapılar içinde bu kurala uymayanların fazla katlarının
yıkımı da karara bağlanmış ve bu hükmü içeren İstimlak Yasası yürürlüğe sokulmuştur. Yasanın ilk
uygulaması, Süleymaniye Camii’nin yanına yapılmış olan Botanik Enstitüsü’nün fazla gelen 3 katının
yıkılmasıdır. Diğer yandan, planda yer alan, Haliç ve Marmara kıyılarının ticaret ve sanayiye açılması,
Haliç ve Yedikule’de çevre kirliliğine yol açmış, Sirkeci Garı’nın banliyö garı olarak kalması, Yenikapı’da
uluslararası gar ve liman düzenlenmesi, Tarihi Yarımada’da üç anayolun açılması (Vatan, Millet
Caddeleri, Sirkeci – Florya Sahilyolu’nun açılması) tarihsel kimliğin zarar görmesine sebep olmuştur.
1939 yılında Vali ve Belediye Reisi olarak atanan Lütfü Kırdar, başta Eminönü ve Taksim Meydanları
olmak üzere birçok meydan düzenlemesi gibi Plan’ın belirli kesimlerini uygulamaya koymuştur. Prost
Planı’nın uygulanmayan en önemli kararı ise Yenikapı Limanı’dır. Prost’un Planı, hızlı nüfus artışının
olmadığı bir dönemde yapılmıştır. II. Dünya Savaşı sonrasında İstanbul’un nüfusunun hızla artması
karşısında ise büyümeyen bir kentin planı olarak hazırlanması sebebiyle yetersiz kalmış, 1948 yılında
Lütfü Kırdar’ın Vali ve Belediye Başkanlığı’ndan ayrılması ile 1148 binanın yıkıldığı bu imar operasyonu
durmuştur (Tekeli, 1993).
1950 yılından sonra ise, İstanbul’un sanayileşmesiyle birlikte göç ve şehirleşme hızı birden yükselmiş
ve bu artış kent planlamasını çeşitli sorunlarla karşı karşıya bırakmıştır. Bu sorunların başında, artan
nüfusa karşılık yeterli konut arzı sağlanamaması ve kent merkezi çevresinde gecekondu
yapılaşmalarının oluşması, hızla artan sanayi arsası talebinin karşılanamaması ve otomobil, dolmuş
vb. motorlu araçların artışı ve kent içi trafiğinde yaşanan sıkışıklık yer almaktadır. Bu sorunların
çözümü amacıyla çeşitli yasal düzenlemeler gerçekleştirilmiş, ancak tüm bu düzenlemeler, yaşanan
hızlı kentleşmenin boyutları karşısında yine de yetersiz kalmıştır (İBB, 2003a).
1950 – 1960 yılları arasını kapsayan dönemin başbakanı Adnan Menderes’in öncülüğünde başlayan
imar hareketleri, demografik gelişmenin baskısıyla birleşerek tarihi kent dokusuna büyük tahribat
yaparak yeni bir İstanbul imgesinin oluşturulmasına sebep olmuştur. Bu imar hareketleri ile trafiğin
rahatlatılması, kenti güzelleştirmek amacıyla meydanların genişletilmesi ve camiler ile dini yapıların
restorasyonunun yapılması gibi çözümler amaçlamıştır. Bu dönemdeki imar hareketleri ile Prost
Planı’nda öngörülen yol şeması, Plan’da öngörülen genişliklerin birkaç misli olarak genişletilmiştir.
31
EKİM 2011
Denizin doldurulması ile kazanılan alanda Sirkeci’den Florya’ya kadar uzanan sahil yolunun
yapılmasıyla, tarihi deniz surları kara surları haline getirilmiş, önlerine balıkçı barınakları yapılmış,
Eminönü – Unkapanı yolu (Ragıp Gümüşpala Caddesi) yapılırken bina aralarında kalan Haliç Surları,
tespiti dahi yapılmadan yok edilmiştir. Benzer şekilde, Vatan ve Millet Caddeleri açılırken “Menderes
İstimlakleri” olarak anılan imar hareketleri sonucunda Tarihi Sur içi bölgesinde tarihi ve eski kent
dokusunun parçasını oluşturan birçok eski eser yok edilmiş, tarihi çevreye aykırı yoğun ve yüksek
yapılaşmaya izin verilmiştir. Atatürk Bulvarı’na cephesi olan büyük bir alan, üzerindeki önemli bazı
eserler de dahil tümüyle yıktırılmış ve üzerinde, kamulaştırmanın amacına aykırı olarak
Manifaturacılar Çarşısı inşa edilmiştir. Vatan Caddesi, Millet Caddesi, Şehzadebaşı’ndan Edirnekapı’ya
uzanan, önce Şehzadebaşı, sonra Macar Kardeşler, daha sonra da Fevzi Paşa Caddesi olarak devam
eden yolun açılması, Sirkeci – Florya Sahilyolu, Eminönü – Unkapanı Yolu (Ragıp Gümüşpala Caddesi)
ve meydanların açılması sırasında Menderes Dönemi’nde istimlak edilip yıkılan bina sayısı 7289’a
ulaşmıştır. Tarihi Yarımada’nın en eski aksı üzerindeki eski eserler ya ortadan kaldırılmış (örneğin
Murat Paşa Hamamı) ya da tıraş edilmiş (örneğin Simkeşhane, Hasan Paşa Hanı); açılan yolların
karayolu mühendislerinin standartlarına göre indirilip çıkarılmasından dolayı büyük anıtların kimisinin
temelleri havada kalmış (Bayezid Hamamı, Fatih Külliyesi’nin Akdeniz Medreseleri), bazen de toprağa
gömülmüştür (örneğin Koca Ragıp Paşa Kütüphanesi ve Sıbyan Mektebi). 1954-1960 yıllarında yapı
yoğunluğu artmaya başlayınca, çok katlı betonarme apartmanlar giderek çoğalmış, eski semt sakinleri
yeni nüfus hareketleri karşısında azınlıkta kalmış ve çoğu aile Fatih’i terk etmiştir. Böylece Fatih’in
tarihi dokusu ve sivil mimarisi büyük ölçüde tahrip olurken, sosyal dokusu da değişime uğramıştır.
1960 – 1967 yılları arasında İstanbul’da imar faaliyetlerini yönetmek üzere Prof. L. Piccinato
İstanbul’a davet edilmiştir. Piccinato, meskun yerlerde yoğunluğu arttıran yapılaşma izinlerinin
verilmemesini, kentin potansiyel gelişme alanlarında parselasyon ve ifrazın yasaklanmasını, yasal ve
mali mevzuatın yenilenmesini talep etmiştir. Prof. L Piccinato tarafından hazırlanan Büyük İstanbul
Nazım Planı; İstanbul’un betonlaşarak büyümesi tehlikesine karşı kentin tarihsel gelişme sürecinde
kazandığı kültürel ve tarihi çevrenin korunmasını, ardışık bir kentsel yerleşme ağı öğesi olarak “Büyük
İstanbul” için metropoliten bir yönetim oluşturulmasını, metropoliten planlamaya halkın katılımının
sağlanması ilkelerini içermektedir.
1960 – 1965 yılları arasında kentleşme daha çok imalat sanayiine bağlı olarak gelişmiş ve bu durum
İstanbul’a göçü arttırarak, yasal olmayan yapılaşmalar eski kentin sağlıklı planlanmasını engellemiştir.
Tarihi Yarımada’nın ünlü mahalleleri, Süleymaniye, Fatih, Cerrahpaşa, vb. ile azınlıkların 1942’de
Varlık Vergisi ve 1955’te 6–7 Eylül olayları sebebiyle terk ettikleri Fener ve Balat gibi burjuva
mahalleleri, çöküntü alanı olarak, göçle gelen kırsal nüfus tarafından iskan edilmiştir. Diğer yandan,
Tarihi Yarımada’da merkez gelişiminin sürmesi, imalathane ve toptan ticaret gibi birimlerin çoğalması
sonucunda, mevcut konut kullanıcıları da olumsuz etkilenmiş ve yeni prestij konut alanlarını tercih
ederek Tarihi Yarımada’yı terk etmeye başlamıştır. Boşalan konut alanları ise kente gelenlerin
yerleşmek için tercih ettikleri bölgeler konumuna dönüşmüştür. Yeni yerleşenler genellikle bu
alanlara tam olarak yerleşmemiş, bu alanları kentin diğer kesimlerinde yeni gelişen konut alanlarına
taşınmadan önce, geçici olarak kullanmışlardır. Bu süreçte, Cankurtaran, Süleymaniye gibi konut
alanları fonksiyonlarını sürdürmekle birlikte konut kullanıcısının profili değişmiş ve zamanla konut
bölgeleri köhnemeye başlamıştır. Diğer yandan, pek çok eski konut alanı nitelik değiştirmiş, bekar
odaları, depolar, küçük işyerleri ve atölye olarak kullanılmaya başlanmıştır.
32
EKİM 2011
Yine aynı dönemde, şehir içerisinde geniş caddeler açma düşüncesi ile Vatan Caddesi, Millet Caddesi,
Atatürk Caddesi gibi caddeler hem geçtikleri bölgede tarihi dokuyu tahrip etmiş hem de bölgede
yapılaşmayı teşvik ettiği için yol yakınındaki dokunun da yok olmasına neden olmuştur. Şehrin konut
dokusunda da büyük değişiklikler yaşanmıştır. Osmanlı döneminin sonlarında bir ahşap denizi
görünümündeki mahalleler giderek beton apartmanlardan oluşan mahallelere dönüşmüştür.
1970-80 döneminde MİA Eminönü’nde ve Aksaray’da Vatan ve Millet Caddeleri’nin üzerinde
gelişmiştir. 1970’li yıllarda İstanbul’un geleneksel merkezinde tarihi doku içindeki dar sokakların,
lastik taşıt trafiğinin getirdiği yüklü taşımaya elverişli olmaması, otopark yetersizliği yeni kurulan
firmalar için önemli bir sorun olmuştur. Buna ek olarak kolay ve ucuz arazi bulabilme imkanı da
MİA’nın alansal olarak yayılmasında oldukça etkili olmuştur. Geleneksel MİA’ya erişebilirliğin giderek
azalması merkezden belli uzaklıktaki alışveriş merkezlerinin kullanılmaya başlanmasına neden
olmuştur.
1970’ten sonra otomobil sayısının artması ve yerli otomobil yapımına başlanmasıyla, kent içi ulaşım
ve otopark sorunu, yolların genişletilmesi, eski konakların yakılıp yerine otopark yapılması sonucunu
doğurmuştur. İstanbul ve tarih için hiçbir duyarlılık taşımayan, Suriçi tarihinden habersiz, hatta tarihi
eserleri bilinçli olarak yok etmeyi amaçlayan bir koruma bilincine sahip olmayan yöneticiler, sahip
çıkılmayan Suriçi’nin eski yollarını, yeşil bahçeli dokusunu, bostanları inşaata açmıştır. Giderek
büyüyen kamu yapıları, üniversite ve hastahaneler (örneğin Cerrahpaşa ve Çapa) çevrelerini işgal
etmiş, her yeni gelen plan kararı ile imar hakları arttırılmış ve ulaşımın ön planda olduğu planlar eski
kentin büyük ölçüde yok olmasına sebep olmuştur (İBB, 2003a).
Diğer yandan, bu dönemlerde gerçekleştirilen yol açma çalışmaları ve yeni devlet daireleri inşaatları
gibi faaliyetler, birçok arkeolojik kalıntının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Büyük Saray Kazıları
(Mozaik Müzesi), Hipodrom, Antiokhos ve Lausos Sarayı Kazıları, Saraçhane Aziz Polyeuktos Kilisesi,
Ayairini güneyindeki kazılarda oldukça önemli yapılar ortaya çıkarılmıştır. Sur içerisinde inşa edilen
bazı büyük kamu binaları Cumhuriyet devri mimarisi için önemli örnekler arasında kabul edilebilir.
1960 yıllarında bir grup mimar tarafından tasarlanan İstanbul Manifaturacılar Çarşısı (İMÇ), 1963
tarihli eski İstanbul Ticaret Odası binası (şimdiki İstanbul Ticaret Üniversitesi), Sedat Hakkı Eldem
tarafından tasarlanan Unkapanı’nda yer alan 1972 tarihli Sosyal Sigortalar Kurumu binası önem
taşıyan yapılar arasındadır (Bkz: Ek-9).
1983’ten itibaren İstanbul planlama çalışmalarını yöntem, içerik ve biçim açısından etkileyecek olan
yasal mevzuat değişiklikleri ve yeni yasalar gündeme gelmiştir. Bunlar 2863 sayılı Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Yasası, 3194 sayılı İmar Yasası, 2634 sayılı Turizm Teşvik Yasası’dır. Tüm bu
yasalara rağmen, Menderes operasyonlarına benzer şekilde 1984 – 1989 döneminde tüm İstanbul’da
ve Tarihi Yarımada’da plan otoritesinin ve tarihsel bilincin, var olan imar planlarının göz ardı edildiği
imar faaliyetlerine girişilmiştir (İBB, 2003a).
Bu uygulamaların en çarpıcı olanı, dönemin İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Bedrettin Dalan’ın
adı ile anılan imar hareketleri kapsamında, Haliç kıyılarını sanayiden arındırmak ve yeniden
düzenlemek amacıyla Haliç’in her iki kıyısında açılan alanlar olmuştur. Bu kapsamda, 1980 onanlı,
“1/50.000 ölçekli İstanbul Metropoliten Alan Nazım Planı” ile bu fonksiyonlar için ayrılan yerlere
desantralize edilirken (tersaneler Tuzla’ya taşınmıştır), boşalan yapılar yıkılıp kamuya açık park
alanları haline getirilmiştir. Haliç’e paralel mevcut kıyı yolu geliştirilip genişletilerek sürekliliği
sağlanmış, o güne kadar tersaneler ve sanayi iş yerlerinin doğrudan Haliç’e akıttığı kirli suyu
33
EKİM 2011
toplayarak bir atık su altyapı sistemi içinde uzaklaştırmak üzere Haliç’in kuzey ve güney kıyıları
kollektörleri inşa edilmiştir. Ancak bu dönemde gerçekleştirilen imar faaliyetlerinde de Tarihi
Yarımada’daki ve kentin diğer kesimlerindeki tarihi, kültürel ve doğal değerlerine gereken duyarlılık
gösterilmemiş, bugün sayıları çok azalan sivil mimarlık örneği geleneksel ahşap konut yapıları, diğer
tarihi yapılar ve geçmişten günümüze referans taşıyan eski sokaklar ile kıyı çizgisi ortadan kalkmıştır.
Haliç uygulamasında, Yemiş İskelesi ve çevresi tamamen ortadan kaldırılmış, Zindan Han, Ahi Çelebi
Cami, Değirmen Hanı ve küçük bir sur parçası dışında bütün kıyı yeşil alana dönüştürülmüştür. Yine bu
kapsamda, Cibali, Fener, Balat ve Ayvansaray mahallelerinin devamı olan sokakların ve eski evlerin
yok edilmesi sonucu elde edilen bu alanlar daha sonra yeşil alan olarak düzenlenip, halkın kullanımına
açılmışsa da, bu yıkım işlemleri yapılırken yapılar hakkında araştırma, röleve ve belgelendirme
çalışmaları yapılmamıştır. Ayrıca Haliç çevresi imar hareketleri tartışmalı kamulaştırmalara da yol
açmıştır.
Günümüzde, Tarihi Yarımada toptan ticaret, perakende ticaret, kamu hizmetleri, bürolar, eğitim
hizmetleri ve imalat fonksiyonunun yoğunluk kazandığı bir bölgedir. Yukarıda değinildiği gibi, mali ve
finans yönetim birimlerinin yeni merkezlerinde yer alması ile bu fonksiyonun zaman içinde önemi
azalmış bulunmaktadır. Bunların yanı sıra, sahip olduğu tarihi eserler ile arkeolojik kalıntılar ve doğal
değerleri nedeniyle turizm merkezi niteliğindedir. Bu nedenle bu fonksiyonla ilgili, acentalar, otel,
pansiyon gibi konaklama tesislerinin ve hizmet birimlerinin de özellikle Eminönü bölgesinde ağırlık
kazandığı görülmektedir. Tarihi Yarımada, merkezi konumda bulunması, ulaşım kolaylıkları, tarihten
gelen altyapı ve merkezi fonksiyonların burada yoğunluk kazanmış olması nedeniyle, İstanbul
metropolünde halen tartışılmayacak kadar önemli bir merkezdir.
Diğer merkezler gerek fiziksel görünümleriyle gerekse pazarlanan mal ve hizmet açısından Tarihi
Yarımada’nın geleneksel ticaret özelliğinden uzaktır. Günümüzde Tarihi Yarımada toptan ve
perakende ticaret fonksiyonunun yanında potansiyeller nedeniyle konaklama, konut-konaklama,
konaklama yan birimleri, ticaret-konaklama, hizmet-konaklama vb. fonksiyonlarını da üstlenmiş
durumda ve bunun yanında küçük sanayi fonksiyonunu da barındırmaktadır. Kent içinde olmaması
gerekli sanayiler ve toptan ticaret, metropoliten alan çevresine yapılan yatırımlarla dışa çekilmekte,
Tarihi Yarımada’yı yavaş yavaş bu zararlı fonksiyonlar terk etmektedirler. Bu dışa dönük
fonksiyonların yanında, konut fonksiyonu da yer tutmaktadır. İstanbul Üniversitesi ve eğitim (özellikle
meslek liseleri) kurumlarının, kütüphanelerin bulunması, eğitim fonksiyonunun Tarihi Yarımada’da
önemli yer tuttuğunun göstergesidir (İBB, 2003a).
Günümüzde gerçekleştirilmekte olan büyük çaplı alt yapı yatırımları geniş alanlarda kazı ve
araştırmalar yapılmasını sağlamış, bu çalışmaların başarılı bir şekilde yürütülmesi ile şehrin tarihi ile
ilgili inanılmaz zenginlikte verilerle karşılaşılmıştır (Bkz: Ek-9).
34
EKİM 2011
1.4. Alan’daki Kültür ve Tabiat Varlıkları
Bu bölümde; İstanbul Tarihi Yarımada’da ve tampon bölgede yer alan sit alanları, kültür ve tabiat
varlıkları ile somut olmayan kültürel miras incelenmektedir. Bölüm içerisinde ilk olarak Yönetim Planı
Alanı genelindeki sit alanları, kültür ve tabiat varlıkları ile somut olmayan kültürel mirasa ilişkin
bilgiler verilmektedir. Ardından İstanbul’un Tarihi Alanları adı altında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne
dahil edilmiş olan alanlardaki sit alanları ve kültür varlıkları ayrıntılı olarak incelenmektedir.
1.4.1. Yönetim Planı Alanı
Bu başlık altında, sit alanları, kültür ve tabiat varlıkları ve somut olmayan kültürel mirasa ilişkin bilgiler
Yönetim Planı Alanı geneli için incelenmektedir. Sit alanları alt başlığında sit alanı türleri ve konumları;
kültür varlıkları alt başlığında anıt ve sivil eserlerin adetleri, işlevleri ve mülkiyet durumları, tabiat
varlıkları alt başlığında ise anıt ve öneri anıt ağaçlardan söz edilmektedir.
Sit Alanları
1995 yılına kadar bütüncül olarak sit alanı ilan edilmemiş olan Tarihi Yarımada içerisinde GEEAYK
tarafından ilk olarak 1953’te Sultanahmet bölgesi için “Arkeolojik Park” kararı alınmış, ardından
1979’da Zeyrek, 1981’de ise Süleymaniye; külliyeleri, çevrelerindeki sivil dokularla birlikte “Koruma
Alanı” olarak tanımlanmıştır. Bu kararlardan ancak on beş yıl sonra I Numaralı KTVK Kurulu’nun 12
Temmuz 1995 tarih ve 6848 sayılı kararıyla eski idari yapılanmaya göre Eminönü ve Fatih ilçelerinin
tamamını kapsayan 1591,02 ha büyüklüğündeki İstanbul Sur İçi’, farklı statülerde tasnif edilerek sit
alanı ilan edilebilmiştir. Bu karara göre:
Topkapı Sarayı’nın yer aldığı bölge I. Derece Arkeolojik Sit Alanı,
Sultanahmet-Cankurtaran bölgesi Kentsel Arkeolojik Sit Alanı,
Sur İçi’nde geriye kalan tüm bölge ise Kentsel ve Tarihi Sit Alanı olarak tanımlanmıştır.
Bunlara ek olarak Tampon Bölge’de yer alan Eyüp ilçesinin Merkez, Nişanca, Defterdar, Topçular
Mahalleleri’ni kapsayan 15 Ocak 1977 tarih ve 9591 sayılı kararla ilan edilen sit alanı bulunmaktadır.
Yönetim Planı Alanı’ndaki sit alanı türleri ve konumları, Harita 7’de görülmektedir.
35
Harita 7. Yönetim Planı Alanı’ndaki Sit Alanları (Kaynak: İBB, 2003a)
EKİM 2011
36
EKİM 2011
Kültür Varlıkları
Yönetim Planı Alanı genelindeki toplam mevcut ve yok olan kültür varlığı sayısı 10.413 olup, bu
varlıkların 10.183’ü Tarihi Yarımada’da, 230’u ise Tampon Bölge’de yer almaktadır. Mevcut eser sayısı
Tarihi Yarımada’da 9.207, Tampon Bölge’de 214 olmak üzere 9.421’dir. Tescilli eserlerin 4.089’u anıt,
6.324’ü sivil eserdir. Anıt eserlerin 251’i, sivil yapıların 741’i tescilli ancak yakın tarihli yangın,
bakımsızlık vb. nedenlerle yok olan ancak hakkında yeterli bilgi, veri olan tescilli eserler olarak tespit
edilmiştir. Alan’daki kültür varlıklarının 2.982’si ise Dünya Miras Alanları’nda yer almaktadır (Tablo 2,
Harita 8).
Tablo 2. Yönetim Planı Alanı’ndaki Kültür Varlıkları (Kaynak: İBB, 2010a)
ALANLAR
Sultanahmet Arkeolojik Park
Süleymaniye Camii ve Çevresi
Zeyrek Camii ve Çevresi
İstanbul Kara Surları
Dünya Miras Alanları Toplamı
Tarihi Yarımada
Tampon Bölge
YÖNETİM PLANI ALANI
ANIT
SİVİL
TOPLAM KÜLTÜR VARLIĞI
Mevcut Yok Olan Toplam Mevcut Yok Olan Toplam Mevcut Yok Olan Toplam
521
5
526
407
57
464
928
62
990
438
28
466
371
123
494
809
151
960
78
11
89
131
62
193
209
73
282
371
28
399
317
34
351
688
62
750
1.408
72
1.480
1.226
276
1.502
2.634
348
2.982
3.648
241
3.889
5.559
735
6.294
9.207
976 10.183
190
10
200
24
6
30
214
16
230
3.838
251
4.089
5.583
741
6.324
9.421
992 10.413
Alan’da yer alan kültür varlıklarının işlevlerine göre dağılımı Tablo 3’te izlenmektedir. 10.413 tescilli
yapının %47’si konut, %33’ü ticaret, %19’u ise donatı işlevine sahiptir. Dünya Miras Alanları
toplamında konut kullanımı %45 ile yakın değer taşımakla birlikte donatı alanı oranı %29’a
yükselmekte, ticaret ise %26’da kalmaktadır. Tarihi Yarımada’daki dağılım Yönetim Planı Alanı
değerleriyle yakın olmasına karşın Tampon Bölge’de ağırlıklı işlev (%74) donatı alanlarıdır.
Tablo 3. Yönetim Planı Alanı’ndaki Kültür Varlıklarının İşlevleri (Kaynak: İBB, 2010a)
ALANLAR
Tarihi Yarımada
Tampon Bölge
DONATI
330
217
47
281
875
1.963
170
2.133
TİCARET
300
390
26
46
765
3.403
12
3.415
İŞLEVLER
KONUT
357
354
209
423
1.343
4.817
48
4.865
SANAYİ
3
15
0
24
42
82
2
84
TOPLAM
990
961
282
750
2.983
10.183
230
10.413
Yönetim Planı Alanı’ndaki kültür varlıklarının mülkiyet durumları ise Tablo 4’te izlenmektedir.
Alan’daki kültür varlıkları ağırlıkla özel mülk parsellerinde yer almaktadır. 10.413 kültür varlığının
%70’ini oluşturan 7.245 yapının özel şahıs mülkü iken %17’sinin vakıf mülkiyetinde, %13’ünün kamu
mülkü olduğu anlaşılmaktadır. Dünya Miras Alanları’ndaki mülkiyet dağılımında ise yaklaşık %40’ını
kamu ve vakıf mülkleri oluşturmaktadır.
Tablo 4. Yönetim Planı Alanı’ndaki Kültür Varlıklarının Mülkiyetleri (Kaynak: İBB, 2010a)
ALANLAR
Tarihi Yarımada
Tampon Bölge
KAMU
161
176
44
186
567
1.322
44
1.366
37
VAKIF
207
195
31
138
571
1.760
42
1.802
ÖZEL
622
590
207
426
1.845
7.101
144
7.245
TOPLAM
990
961
282
750
2.983
10.183
231
10.413
Harita 8. Yönetim Planı Alanı’ndaki Kültür Varlıkları (Kaynak: KTVKK, 2009)
EKİM 2011
38
EKİM 2011
Tarihi Yarımada’daki anıt eserler ve sivil mimarlık örneklerinden oluşan kültür varlıklarının yanı sıra,
özgün sokak dokusu da önem taşımaktadır. Sokak boyunca bina formları, boyutları ve yapı cinsleri,
cephe özellikleri, yol genişliği-bina yüksekliği ilişkisi ve mülkiyet dokusu gibi unsurlara bağlı olarak
oluşan özgün sokak dokusu yer yer günümüze kadar ulaşmış olsa da, pek çok bölgede de kaybedilmiş
olduğu söylenebilir. Osmanlı Dönemi boyunca yaşanan yangınlar ve yangınlara önlem amacıyla
yapılan düzenlemeler sonucunda, yer yer geleneksel organik sokak dokusunun terk edilerek grid
sokak dokusunun uygulandığı, ahşap yapılar yerine kagir yapıların yapımının teşvik edildiği
görülmektedir. Daha sonraki zamanlarda ise özellikle yol genişletme çalışmaları, yeni kamusal alanlar
ve yapılar oluşturulmasına yönelik çalışmalar gibi imar hareketleri ve yapı yoğunluğunun artarak
betonarme yapıların yaygınlaşması ve yapı stokunun yenilenmesi amaçlı çalışmalar, özgün sokak
dokusunun kaybedilmesinde etkili olan faktörler arasında yer almaktadır.
Arkeolojik Miras
İstanbul Tarihi Yarımada’da arkeolojik varlıkların yer aldığı bölgelerin genelde kentsel açıdan da
korunması gereken dokulara sahip olması nedeniyle Yarımada’da sınırlı arkeolojik çalışmalar
yapılabilmektedir. Günümüzde ulaşım için gerçekleştirilen projeler nedeniyle yapılan kazılarda kent
tarihi ile ilgili olağanüstü veriler elde edilmektedir. Ulaştırma Bakanlığı ile İstanbul Büyükşehir
Belediyesi sorumluluğunda olan Marmaray ve Metro projeleri kapsamında İstanbul Arkeoloji
Müzeleri Müdürlüğü 2004 yılından itibaren kazı çalışmalarını sürdürmektedir. Bu kazılardan en
önemlisi Yenikapı Bölgesi’ndedir. Sirkeci ve Cağaloğlu semtlerinde de önemli buluntular ortaya
çıkarılmıştır.
Yenikapı Kazıları: İstanbul Boğazı demiryolu tüp geçiş tünel projesi olan Marmaray Projesi
kapsamında Yenikapı’da 2004–2011 yılları arasında 28.000 m²’lik alanda arkeolojik kazı çalışmaları
gerçekleştirilmiştir. Bölge kendi içerisinde malzeme yoğunlukları ile değişkenlik göstermekte; Osmanlı
Dönemi ile başlayan stratigrafi, Geç, Orta ve Erken Bizans, Demir Çağı ve İlk Neolitik Çağ şeklinde
devam etmektedir. Alanın büyük çoğunluğunda 4. yüzyılda I. Theodossius (M.S. 379-395) tarafından
Roma İmparatorluğunun yeni başkenti için Marmara Denizi’nin kıyısında bir dalga kıranın yapılmasıyla
kurulan ve 11. yüzyıla kadar kullanılan Theodosius Limanı’nın dolgu malzemesi ile karşılaşılmış ve
içerisinden çok geniş bir ticaret ağının zengin malzeme grupları ortaya çıkarılmıştır. Çalışmaların en
önemli sonuçlarından biri liman alanı içerisinde ortaya çıkarılan Bizans Dönemi’ne ait 35 adet
teknedir. Bunlar Marmaray kazı alanında 13, Metro kazı alanında 22 olmak üzere değişik ölçü ve
tiplerde 6–11. yüzyıl olarak tarihlendirilen eserlerdir.
Theodosius Liman tabanı dolgusunun altında ise deniz seviyesinden yaklaşık -6.30 m aşağıda Neolitik
Dönem’e ait kalıntılar bulunmuştur. 8500 yıl öncesine tarihlenen bu Neolitik yerleşme kazı
çalışmalarının ortaya çıkardığı en önemli buluntulardır. İstanbul Tarihi Yarımada’sının yerleşim tarihini
günümüzden yaklaşık 8500 yıl geriye taşımıştır. Özellikle bulunan ahşap malzemeler ve kremasyon
gömü gelenekleri kent tarihi kadar dünya kültürü ve insanlık tarihi açısından büyük öneme sahiptir.
Elde edilen binlerce eser bir taraftan restore edilmekte diğer yandan değişik uzmanlık alanlarında
bilim adamlarınca incelemeler devam edilmektedir. Buluntuların alanın uygun bir bölgesinde inşa
edilecek bir müzede teşhir edilebilmesi ve elde edilen olağanüstü verilerin muhafazası için de büyük
depoların inşa edilmesi, bölgede sürekli çalışacak bir araştırma enstitüsünün kurulması gibi projeler
tartışılmaya devam etmektedir. Bu kapsamda İstanbul Büyükşehir Belediyesi “Yenikapı Transfer
Noktası ve Arkeopark Alanı” adıyla ve “Uluslararası Ön Seçmeli Davetli Mimarlardan Mimari Avan
39
EKİM 2011
Proje Temini” yöntemiyle bir yarışma açılması yönündeki çalışmalarını sürdürmektedir. Yarışmada
Yenikapı bölgesinin içinden günde ortalama 1.700.000 kişinin geçeceği bir ulaşım transfer alanı olarak
düzenlenmesi ve arkeolojik buluntuların arşivlenip sergilenebildiği ve bilimsel çalışmaların
yapılabileceği bir dünya kültürel miras çekim noktası olarak ele alınması amaçlanmaktadır.
Fotoğraf 4. Yenikapı kazılarında ortaya çıkarılan batık gemilerden bir örnek (Kaynak: İBB, 2010e)
Tabiat Varlıkları
Marmara Denizi, İstanbul Boğazı ve Haliç arasındaki özel konumu Tarihi Yarımada’nın en önemli doğal
değeridir. Yarımada’nın “Yedi Tepesi” ise anıtsal kubbe ve minareler gibi silueti biçimlendiren doğal
miras öğesidir. Alan’da belirgin olarak tespit edilen ve üzerinde çalışılan doğal değerden en önemlisi
anıt ağaçlardır. 2003 yılında tamamlanan Tarihi Yarımada Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı
çalışmalarına göre, Tarihi Yarımada’da toplam 60 adet “anıt ağaç” bulunmaktadır. Anıt ağaçların yanı
sıra, güncellenen envanter çalışmalarında anıt nitelikli 129 adet ağaç ve korunması öncelikli ağaçlarla
ilgili belgeleme çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
Somut Olmayan Kültürel Miras
UNESCO, 17 Ekim 2003 tarihinde; somut olmayan kültürel mirası korumak; ilgili toplulukların,
grupların ve bireylerin somut olmayan kültürel mirasına saygı göstermek; somut olmayan kültürel
mirasın önemi konusunda yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde duyarlılığı arttırmak, karşılıklı
değerbilirliği, uluslararası işbirliği ve yardımlaşmayı sağlamak amacıyla Somut Olmayan Kültürel
Mirasın Korunması Sözleşmesi’ni kabul etmiştir. Sözleşme, TBMM’nin 19 Ocak 2006 tarihli
oturumunda oy birliği ile kabul edilmiş ve Türkiye taraf olmuştur. “Somut Olmayan Kültürel Mirasın
Korunması Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun” (No: 5448) 21 Ocak 2006
tarih ve 26056 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Sözleşme’de “Somut Olmayan Kültürel Miras, toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin,
kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler,
beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekanlar anlamına gelir” ifadesiyle
tanımlanmaktadır. Kuşaktan kuşağa aktarılan bu somut olmayan miras, toplulukların ve grupların
çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etkileşimlerine bağlı olarak, sürekli biçimde yeniden yaratılır ve bu
onlara kimlik ve devamlılık duygusu verir; böylece kültürel çeşitliliğe ve insan yaratıcılığına duyulan
saygıya katkıda bulunur. Bu Sözleşme bağlamında, sadece, uluslararası insan hakları belgeleri
esaslarına uyan ve toplulukların, grupların ve bireylerin karşılıklı saygı gereklerine ve sürdürülebilir
40
EKİM 2011
kalkınma ilkelerine uygun olan somut olmayan kültürel mirasların göz önünde bulundurulacağı
belirtilmektedir.
Ayrıca, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 14 Temmuz 2004 tarihli 5225 sayılı “Kültür Yatırımları ve
Girişimlerini Teşvik Kanunu”, somut olmayan kültürel miras kavramını tanımlamakta, bu mirasın
halkbiliminin inceleme alanını oluşturduğunu vurgulamakta ve kültür yatırımları alanındaki önceliğini
ortaya koymaktadır.
Sözleşme “Somut Olmayan Kültürel Miras”ın belirdiği alanları şu şekilde tanımlamaktadır:
Somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören dille birlikte sözlü
gelenekler ve anlatımlar;
Gösteri sanatları;
Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler;
Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar;
El sanatları geleneği.
UNESCO’nun belirlediği bu maddeler İstanbul ve Tarihi Yarımada için genişletildiğinde çalışma alanları
şu şekilde tanımlanabilir:
Kentle İlgili Somut Olmayan Kültürel Miras kapsamında; İstanbul’un eski adları, İstanbul’un
meşhur semt ve mahallelerinin adları, bu adların öyküleri,
Halk Edebiyatı kapsamında; İstanbul’da kullanılan atasözleri, fıkralar, bilmeceler, ninniler,
maniler, masallar, halk şairleri (meydan şairleri, âşıklık geleneği, âşık kahveleri), argo,
Gösteri Sanatları kapsamında; karagöz, kukla, meddah, orta oyunu, çengi, çocuk oyunları,
Farklı Din ve Kültürler için Toplumsal Uygulamalar kapsamında; doğum âdetleri, sünnet
âdetleri, askere uğurlama âdetleri, düğün âdetleri, ölüm âdetleri, ibadetler,
Yaşam Kültürü kapsamında; kahve kültürü, hamam kültürü, mutfak kültürü, misafir kültürü,
gezi kültürü, eğlenme kültürü, müzik kültürü, alışveriş kültürü,
Doğa ve Evrenle İlgili Uygulamalar (İnanışlar) kapsamında; nazar inancı, büyü, fal, dünya ve
ahret, ölümden sonraki hayat, cennet ve cehennem hakkında inanmalar, hayat, sağlık ve
hastalık hakkında inanmalar, halk hekimliği, halk ilaçları,
El Sanatları kapsamında; İstanbul’un meşhur zanaatları, esnaf kuruluşları.
İstanbul gibi pek çok dini yapıyı bir arada barındıran ve sürekli göç alan bir metropolün merkezi olarak
Tarihi Yarımada’da somut olmayan kültürel mirası tespit etmek ve sınıflamak güç olmaktadır. Ancak
yapılan çalışmalardan yola çıkılarak somut olmayan kültür miras ürünleri şu başlıklar altında
gruplandırılabilir;
Kaybedilenler (unutulanlar)
Geçmişten bugüne mekanı ya da işlevi değişerek süregelenler
Canlandırılabilir olanlar
41
EKİM 2011
Sözleşme, bu alanlarda beliren mirasın araştırılmasını, derlenmesini, arşiv ve dokümantasyon
merkezlerinin oluşturulmasını, müzelerinin kurulmasını, öğretim kurumlarında ders olarak
okutulmasını, kitle iletişim araçlarında olumlu kültür değerleri olarak yer verilmesini ve kuşaklar
arasında ortaya çıkan kopuklukları giderecek tarzda etkin biçimde değerlendirilmesini, temel amaçlar
ve eylem planları arasında görmektedir.
Sözleşme, somut olmayan kültürel mirasın ulusal ölçekte korunmasına işaret ederken devlet içinde
kurumlaşmaların özendirilmesini ve basın yayın organlarında somut olmayan kültürel mirasa belli bir
kota ayrılmasını istemektedir. Ayrıca Sözleşme’de somut olmayan kültürel mirasın ilkokuldan
başlayarak bütün eğitim kurumlarında ders olarak okutulmasını öngörülmektedir.
UNESCO Sözleşmesi dikkate alındığında İstanbul için somut olmayan kültürel mirasın tanımlanması ve
tasnif edilmesi gerekmektedir. Yapılacak envanter çalışması için araştırma gruplarının oluşturulması
ve bu çalışmaların sürdürebilirliğinin sağlanması önemlidir. Somut olmayan kültürel mirasın
değişkenlik özelliği düşünülerek korunması ve sergilenmesi konusunda bir yöntem belirlenmesi ve bu
yönteme uygun olarak müzeler kurulması için çeşitli teşvikler oluşturulabilir. Somut olmayan kültürel
miras kapsamında derlenen materyalin sergilenmesi amacıyla; canlandırma alanları ve müze alanları
yaratmak konusunda bir çalışma yürütülebilir. Bu alanlarda tabela, sesli ve görüntülü uygulamalar,
temsiller, canlandırmalar vb. uygulamalar yapılabilir.
İstanbul’un somut olmayan kültürel miras konusunda derlenen materyallerin sergilenmesinde bazı
çalışmalara öncelik verilebilir. Örneğin İstanbul’dan derlenecek adetler ile ilgili hazırlıklar, inanışlar,
uygulamalar sözlü olarak derlenebilir. Kullanılan eşyalar ve halk arasında gerçekleştirilen ritüeller
sergilenebilir. Geleneksel çocuk oyunlarının araştırıldığı, derlendiği ve interaktif olarak izleyicisiyle
buluştuğu bir merkez oluşturulabilir. Bu merkezde bir yandan geleneksel çocuk oyunları derleme
çalışmaları yürütülebilir (eski yazılı kaynaklardan araştırma ve çeviriler de eklenerek) bir yandan da
merkeze çeşitli biçimlerde (okullarla ortak çalışma, gezi vb) gelecek çocukların geleneksel bir oyunu
öğrenmeleri sağlanabilir. Çeşitli belgesel yapımlar ve sözlü tarih çalışmaları ile bu merkez
desteklenebilir. Bünyesinde gerçekleştirilecek geleneksel oyuncak yapımı izleyicilerle paylaşılabilir.
Tarihi Yarımada’da somut olmayan kültürel miras alanlarını belirleme / canlandırma çalışmaları için
halen var olan kültürel miras alanları (türbe, ayazma, ağaç vb) tespit edilerek bunlarla ilgili bilgiler,
tabela, pano, dijital sistem vb. biçimlerde gelenlere aktarılabilir. Bugün artık yapılmayan kimi
törenler, sürre alayı vb. yılın bazı zamanlarında (takvime bağlı da kalınabilir) canlandırılabilir. Tarihi
Yarımada’nın somut olmayan kültürel miras ürünlerini tanıtacak; belgeliği ve yeniden üretim alanıyla
diğer tüm etkinlikleri besleyecek Eyüp oyuncakları müzesi, İstanbul işi giysi müzesi gibi tematik bir
müze oluşturulabilir (Bkz: Ek-10).
İstanbul’un somut olmayan kültürel miras konusunda gündelik yaşamdaki birçok alışkanlığında,
geleneğinde, sözlü kültüründe ve törenlerinde çeşitli örneklere rastlanmaktadır. Bu örneklerden
bazıları kahve kültürü, hamam kültürü, mutfak kültürü, gezi kültürü, el sanatları ve törenleri başlıkları
altında incelenebilir (Bkz: Ek-10).
Kahve kültürü; İstanbul kahvehaneleri zamanla âşık kahveleri, çalgılı kahveler, çardak, iskele, kulluk
kahveleri, selâtin kahvehaneleri gibi türdeşler kazanarak zengin birer kültür ortamı olmuştur. İstanbul
kıraathanelerinin en ünlüleri Eminönü’ndeki Valide, Divanyolu’ndaki Fevziye, Çarşıkapı’daki Sarafim,
Aksaray’daki Acem Tahir idi. Bunlardan, Uzun Kahve de denilen ve Ermeni sahibi Sarafim’in adıyla
42
EKİM 2011
anılan mekânda Jön Türkler, Servet-i Fünuncular, Namık Kemal, Sadullah Paşa, Muallim Naci, Ahmed
Rasim gibi kendi dönemlerinin ünlü yazar, şair ve gazetecileri buluşurlardı. Kahve kıraathanelerde
kahve, çay, limonata, şerbet, nargile içilir; iskambil kâğıdı oyunları, domino, bezik, satranç, tavla
oynanırdı.
Hamam kültürü; İstanbul’da erken Roma döneminde başlayan bir hamam kültürü birikimi vardır. Bu
kültür, Bizans İmparatorluğu döneminde giderek sönmüş; Fetih’ten sonra yeni bir parlayış evresine
kavuşmuştur. Bu yeni evrede Anadolu hamam mimarisini ve geleneğini İstanbul’a taşıyanlar
Türklerdir. İstanbul hamamlarında, Anadolu hamamlarına koşut ama daha zengin ve renkli gelenek ve
görenekler yaşatılmıştır. Erkekler açısından hamamlar birer kültür ve gelenek mekânıydı. Kadınlar için
hamamlar, yıkanmaya koşut, havadis, dedikodu, tanıma, tanışma yerleriydi. Görkemli gelin ve loğusa
hamamları ve yeni doğan çocuklar için kırk hamamı ritüelleri bugün de geleneğini sürdürmektedir.
İstanbul hamamları gerek kültürel gerek mimarı gerekse etkilediği sanat dalları bakımından toplumun
içselleştirdiği önemli bir kültür mirasıdır. Tarihi Yarımada’da yer alan çok sayıda hamamın içinde
Çemberlitaş Hamamı ve Hürrem Sultan Hamamı restore edilerek yerli yabancı birçok kişiye geçmişten
gelen ritüelleri ile hizmet vermektedir.
Mutfak kültürü; İstanbul mutfağının iki ana kaynağından biri saray diğeri taşra kaynaklı göreneklerdi.
Birçok pişirme tekniği ve ölçü birimleri ile dünya mutfağında önemli bir yer edinmektedir.
Gezi kültürü; İstanbullu ailelerin gezi kültürünün şaşmaz bir takvimi vardır. Özellikle Hıdrellezle
başlayıp yaz boyunca Haliç ve Boğaziçi kıyılarında çeşitli kır ve mesire alanlarına geziler tertip edilirdi.
Ramazan aylarında Selatin camilerine geziler tertip edilir ve Enderun usulü teravih namazı takip
edilirdi.
İstanbul’un meşhur zanaatları; İstanbul’un önde gelen zanaatkâr ve sanatkârlarının iş yeri ve
atölyeleri Kapalı Çarşı ile çevresindeki hanlarda ve arastalardaydı. Kapalı Çarşı’daki geleneksel ticaret
yapısı bugün modern üretime ilham vermektedir. Bu geleneksel mesleklerden başta kuyumculuk,
gümüşçülük, telkârilik, savatçılık, kakmacılık gibi kimi meslekler daha da gelişmiş olarak günümüzde
de devam etmektedir. Bu zanaatlarin ve üretim biçimlerinin İstanbul’un kültürel ve sanatsal mirası
üzerindeki rolü görseller ve metinler ile tematik olarak canlandırılabilir. Geçmişten bugüne kadar
kuyumculuk alanında ününü sürdüren Kapalı Çarşı’ da kaybolmaya yüz tutmuş takı tasarımı ve
kuyumculuk somut olmayan kültür mirası içinde tekrar canlandırılabilir ve gelecek kuşaklara taşınacak
bir eğitim olanağı sunabilir (Bkz: Ek-10).
Sanat ve zanaat mensupları kendi aralarında, “bölük” ve “lonca” denen birer meslek kuruluşu
oluştururlardı. Bu gelenek Roma ve Bizans’tan bu yana Osmanlı kültüründe de devam etti. Bu
kuruluşların başkanları “ser” ve “baş” -örneğin “ser-lüleciyan” (Lüleciler başı) , “kuyumcu-başı”
sanlarını taşırlardı. Ehl-i hıref (sanatçılar) bölükleri, saray hazinelerinin sorumlusu hazinedarbaşına
bağlıydılar. Bu seçkin sanatkârlardan sarayda kaydı olanlara “defterli” denir ve bunlara, sipariş verilsin
veya verilmesin iç hazineden ulufe ödenirdi. Her sanat grubunun ayrıca geleneksel lonca örgütü vardı.
Her loncanın, şeyh, kethüda, yiğitbaşı vb unvanlı yöneticileri, kalite ve fiyat denetçileri vardı. Aynı
işkolundan sanatkârlar çoğunca kendi mesleklerine özgü arastalarda, bir çarşı sokağında, han içinde,
yan yana veya karşılıklı sıralanmış dükkânlarda çalışırlardı (mürekkepçiler, hattatlar, mücellitler
çarşısı, sahaflar arastası, Kuyumcular çarşısı, Kalpakçılar içi vb. gibi). Her zanaat grubunun yüzyıllar
içinde gelişmiş meslek töreleri vardı. Çıraklıktan kalfalığa, kalfalıktan ustalığa geçişte “şed kuşanma”
43
EKİM 2011
denen geleneksel törenler yapılır; her meslek zümresi, yılın belli günlerinde “teferrüç” denen kır
eğlenceleri düzenlerlerdi (Bkz: Ek-10).
Osmanlı sarayının günlük yaşamında ve tören ve tefrişatlarında somut olmayan kültürel mirasın
birçok örneğine rastlanmaktadır. Saray mutfağı ve saray müziği kültür hayatının bir parçası olarak
bugünde varlığını sürdürmektedir.
Osmanlı hanedanının saraylarındaki mutfaklar, Has mutfak, hassa harcı mutfak ve umum mutfağı
olarak üç ayrı servis olarak geceli gündüzlü çalışır; her gün kuşluk ve akşam olmak üzere iki öğün,
hanedan mensuplarına, saray görevlilerine, dışarıdan gelenlere kuşluk ve akşam yemeği tevzi edilirdi.
Saray mutfaklarında hazırlanan yemek, tatlı ve şerbetlerin, dağıtım usulleri vardı. Padişah ve hanedan
mensupları için de has mutfakta çok çeşitli spesiyaliteler hazırlanır, padişaha, annesine, eşlerine
çocuklarına servis edilirdi. Şehir aşçıları çoğu yemekleri saray mutfağı aşçılarından öğrenirler veya
saray aşçıları emekli olunca aşçı dükkânı açarak saray yemeklerinden vakte ve hale uygun olanları
pişirirlerdi.
İstanbullular, saraydan çırağ edilip evlendirilerek kendi mahallelerine yerleşen ve “saraylı” denen
kibar cariyelerden giyim kuşam, konuşma, misafir karşılama, ağırlama, gibi pek çok görgü yanında,
sarayın yemek ve sofra kültürünü de dolaylı olarak şehrin muhtelif semtlerine taşımaktaydılar. Taşra
görevlerine atanan vezirler, kadılar da aşçılarıyla gittikleri yerleri payitahtın mutfak kültürüyle
tanıştırdıkları gibi özel aşçılar oralarda öğrendikleri yemekleri de İstanbul’a da tanıtırlardı.
İstanbul, doğası ve topoğrafyası ile müziğin her türüne esin kaynağı olabilecek bir dünyadır.
İstanbullular da müziği her zaman sevmişlerdir. Müzik ve makam özellikle Osmanlı Sarayı
Enderununda yetişmiş müzisyenlerce geliştirilmiştir. Saray Enderunu İstanbul’da müziğin yegâne
okulu olmuştur. Müzisyenler, Sarayda icra edilen şarkı, gazel, varsağı, tespih türlerine örnekler verdiği
gibi, bunları notaya da almıştır. 18. yüzyıl, özellikle de Lâle Devri (1718- 1730) ve sonrası, sıklıkla
yinelenen saray düğünleri, Boğaziçi’nde düzenlenen mehtap gezileri, Kâğıthane eğlenceleri sayesinde
müzik de bir parlayış olanağı yakalamış açılmış; müziğin, semtlere, mesirelere, gece âlemlerine,
konaklara, yalılara yayıldığı bir sürece girilmiştir. (Bkz: Ek-10)
Saray mutfağı ve saray müziği ile birlikte birçok saray tefrişatı ve töreni de mevcuttur. Bu tören ve
tefrişatlar devlet işlerine ait törenler (cülus-ı hümayun, kılıç kuşanma töreni, divan-ı hümayun
tefrişatları vb. gibi), dini törenler (Cuma selamlığı, mevlid kandili, sarayda bayram törenleri, hırka-i
saadet ziyaretleri, sarayda sure-i hümayun hazırlanması, cenaze töreni vb. gibi) ve haremde
gerçekleşen törenler (doğum törenleri, beşik alayları, valide alayı, bed-i besleme töreni, hatim töreni,
düğün ve sünnet törenleri vb. gibi) olarak çeşitlenmektedir (Alikılıç, 2002).
44
EKİM 2011
1.4.2. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları
Bu başlık altında, İstanbul’un Tarihi Alanları adı altında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne dahil edilmiş
olan Dünya Miras Alanları’ndaki kültür varlıkları ayrıntılı olarak incelenmektedir.
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nda Kültür Varlıkları
1. derece arkeolojik sit alanı olan Topkapı Sarayı ve Gülhane Parkı ile kentsel-arkeolojik sit alanı olan
Sultanahmet, Cankurtaran semtlerinden oluşan bölge, iki büyük imparatorluğun ve medeniyetin
merkezidir. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı günümüzde barındırdığı anıtsal eserler,
yerüstü kalıntılar ve yeraltında bulunan eserler açısından Tarihi Yarımada içinde ulusal ve uluslararası
ölçekte üstün kültürel ve tarihi değeri olan özellikli bir alanı temsil etmektedir. Yönetim Planı Alanı
sınırları içinde yer alan toplam 10.413 kültür varlığının %9,5’i Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya
Miras Alanı’nda yer almaktadır (Tablo 2, Harita 9, Ek-13) (İBB, 2003a).
Bu eserlerin %94’ü yerinde korunmakta, %6’sı ise varlığı bilinmekle birlikte yerinde bulunmamaktadır.
Alan’daki mevcut 928 eser, İstanbul’daki tüm Dünya Miras Alanları içinde yer alan toplam 2.634
eserin %35’ine karşılık gelmektedir ve bu haliyle Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı en
fazla sayıda eserin yer aldığı miras alanı olmaktadır. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras
Alanı’ndaki tescilli toplam 990 eserin 526’sını anıtsal yapılar (%53) oluşturmaktadır. Toplam 526 anıt
eserin 521’i mevcut ve 5’i yok olan anıt eserdir. Alan’da ayrıca 407’si mevcut ve 57’si yok olan kültür
varlığı olmak üzere toplam 464 sivil kültür varlığı bulunmaktadır (Yenen vd., 2008).
Alan’da yer alan tescilli eserlerin fonksiyonlarına göre dağılımı Tablo 3’te verilmektedir. Yönetim Planı
Alanı bütününde yer alan 10.413 kültür varlığının %47’si konut olarak kullanılmaktadır. Sultanahmet
Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nda bu oran %36’ya düşmektedir. Sultanahmet’teki kültür
varlıklarının %33’ü ise donatı alanı olarak kullanılmaktadır ve bu değer diğer Dünya Miras Alanları’nın
ortalamasından da (%29) Yönetim Planı Alanı bütünündeki değerlerden (%20) de yüksektir.
Alan’da yer alan kültür varlıklarının mülkiyet durumları ise Tablo 4’te verilmektedir. Alan’daki kültür
varlıkları ağırlıkla özel mülk parsellerinde yer almaktadır. 990 kültür varlığının yaklaşık %63’ünü
oluşturan 622 yapı özel şahıs mülküdür. Alan’daki 207 adet vakıf mülkiyetindeki kültür varlığı toplam
kültür varlıklarının yaklaşık %21’ini, kamuya ait 161 kültür varlığı ise tüm kültür varlıklarının yaklaşık
%16’sını oluşturmaktadır (İBB, 2003a).
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nda yer alan kültür varlıklarının yanı sıra, bina
formları, boyutları ve yapı cinsleri, cephe özellikleri, yol genişliği-bina yüksekliği ilişkisi ve mülkiyet
dokusu gibi unsurlara bağlı olarak oluşmuş özgün sokak dokusu da önem taşımaktadır. Yaşanan
yangınlar ve yangınlara yönelik önlem amaçlı düzenlemeler, yol genişletme çalışmaları, meydanlar ve
yeni kamusal yapılar oluşturma çabaları ve yapı yoğunluğunun artması ve yapı stokunun yenilenmesi
süreçleri, özgün sokak dokusunun yer yer kaybedilmesinde etkili olan başlıca sebepler olmuştur.
45
EKİM 2011
Harita 9. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki Kültür Varlıkları (Kaynak: İBB, 2010a)
46
EKİM 2011
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda Kültür Varlıkları
Tarihi Yarımada’da kentsel ve tarihi sit olarak tanımlanan bölge içinde kalan Süleymaniye Camii ve
Çevresi Dünya Miras Alanı’nda 151’i yok olan, 809’u mevcut toplam 960 adet tescilli eser
bulunmaktadır. Bu eserlerin 466’sı anıt eser olup 28’i yok olan eserdir. Geri kalan 494 sivil mimari
örneği eserin de 123’ü yok olan eserdir. 960 eserle Süleymaniye’deki eserler Dünya Miras Alanları
içindeki eserlerin %32’sini oluşturmaktadır (Tablo 2, Harita 10, Ek-13).
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan kültür varlıklarının işlevsel kullanımları
incelendiğinde ticaret ve konut kullanımlarının ağırlık kazandığı görülmektedir. Alan’da yer alan kültür
varlıklarının 217’si donatı yapısı, 374’ı ticaret yapısı, 354’ü konut ve 15’i imalathane olarak
kullanılmaktadır (Tablo 3). Alan’da yer alan kültür varlıklarının mülkiyet durumları ise Tablo 4’te
verilmektedir. Alan’daki kültür varlıkları ağırlıkla özel mülk parsellerinde yer almaktadır. 961 kültür
varlığının yaklaşık %62’sini oluşturan 590 yapı özel şahıs mülküdür. Alan’daki vakıf mülkiyetindeki
toplam 195 kültür varlığının oranı yaklaşık %20, kamuya ait 176 kültür varlığının oranı ise yaklaşık
%18’dir.
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan kültür varlıklarının yanı sıra, bina
formları, boyutları ve yapı cinsleri, cephe özellikleri, yol genişliği-bina yüksekliği ilişkisi ve mülkiyet
dokusu gibi unsurlara bağlı olarak oluşmuş özgün sokak dokusu da önem taşımaktadır. Alan’da
özellikle kuzeyde Demirtaş ve Hoca Gıyaseddin Mahalleri içerisinde kalan bölgede, Süleymaniye Camii
ve Külliyesi’nin çevresinde ve Kirazlı Mescit Sokak boyunca geçmişten günümüze büyük ölçüde
korunmuş sokak dokusu görülmektedir. Yaşanan yangınlar ve yangınlara yönelik önlem amaçlı
düzenlemeler, yol genişletme çalışmaları ve meydanlar vb. yeni kamusal alanlar oluşturma çabaları
özgün sokak dokusunun yer yer kaybedilmesinde etkili olan başlıca sebepler olmuştur. Özgün
dokunun Alan’ın Atatürk Bulvarı ile sınırlanan batı kesiminde özellikle Atatürk Bulvarı’nın açılması ve
İMÇ Bloklarının yapılması ile kesintiye uğradığı söylenebilir.
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan kültür varlıklarının Alan içerisindeki
mekansal dağılımları Harita 10’da verilmektedir. Ek-13’te ise Alan’da yer alan kültür varlıklarına ilişkin
ayrıntılı bilgiler verilmektedir. Alan’daki kültür varlıklarının arasında özellikle alana ismini veren
Süleymaniye Camii ve Külliyesi önem taşımaktadır. 19. yüzyılın ikinci yarısında Süleymaniye
Bölgesi’nde külliye binaları dışında, güneyde, bugünkü İstanbul Üniversitesi merkez binasının
bulunduğu yerde Harbiye Nezareti Binası, Kışlayı Hümayun, Cephane, Süleymaniye Kışlası, hastane,
tamirhane ve ahırlar bulunmaktadır. Caminin yanındaki dört medrese, Darüşşifa, bugün geleneksel
Osmanlı mutfağını yaşatmak amacıyla turistik hizmet veren bir lokantaya dönüşmüş olan İmaret,
kuzeyde Şeyhülislamlık binası (bugünkü müftülük binası) ilk göze çarpan önemli yapı ve merkezlerdir.
Külliyenin kuzey–batı ucunda ise Mimar Sinan’ın mezarı bulunmaktadır (İBB; 2003a).
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan cami, türbe ve çeşmeler, geleneksel
mahalle hayatının devamı olarak varlığını sürdürmektedir. Tarihi değeri ve mimari özellikleri
bakımından birinci derecede önem taşıyan Süleymaniye Camii’nin yanı sıra Süleymaniye Meydan
Çeşmesi, Mimar Sinan Türbesi, Bozdoğan Kemeri, Atıf Efendi Kütüphanesi, Molla Gürani Camii,
Damat İbrahim Paşa Külliyesi, Vefa Lisesi, Kalenderhane Camii bölgede yer alan önemli anıt
eserlerden bazılarıdır.
47
EKİM 2011
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın batı sınırında Atatürk Bulvarı’na bitişik 1 km’lik
şeritte İstanbul Manifaturacılar Çarşısı (İMÇ) yer almaktadır. Sultanhamam ve civarındaki
manifaturacı ve kumaşçıları bir araya toplamak için yapılan çarşı 1960’ların sonunda faaliyete
geçmiştir. Mimari olarak bir dönemi temsil eden çarşı ayrıca plastik sanatların seçkin eserleri ile
süslenmiştir. Bu eserler arasında Füreya Koral ve Sadi Diren’in seramik panoları, Eren ve Bedri Rahmi
Eyüboğlu’nun üç mozaik panosu, Nedim Günsür’ün mozaik panosu, Ali Teoman Germaner’in doğal
taştan bas-reliefi, Yavuz Görey’in çeşme plastiği ve Kuzgun Acar’ın Kuşlar Heykeli yer almaktadır
(http://www.imc.org.tr/index.php?target=pages&page_ id=imctarihce).
Harita 10. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki Kültür Varlıkları (Kaynak: İBB,
2010a)
48
EKİM 2011
Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda Kültür Varlıkları
Tarihi Yarımada içerisindeki kentsel ve tarihi sit alanı olarak tanımlanan bölgede yer alan Zeyrek Camii
ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda 209 adedi mevcut, 73’ü yok olan olmak üzere toplam 282 adet
kültür varlığı bulunmaktadır. Alan’daki toplam kültür varlığı sayısı Yönetim Planı Alanı genelindeki
kültür varlıklarının yaklaşık %3’ünü, İstanbul’un Dünya Miras Alanları genelindeki toplam kültür varlığı
sayısının ise yaklaşık %10’unu oluşturmaktadır. Alan’daki kültür varlıkları içerisinden %32’si anıt eser,
%68’ii ise sivil kültür varlığı niteliğindedir. Anıt eserlerin 78’i mevcut, 11’i yok olan; sivil kültür
varlıklarının ise 131’i mevcut, 62’si ise yok olan eserlerdir (Tablo 2, Harita 11, Ek-13).
Kültür varlıkları işlevlerine göre değerlendirildiğinde (Tablo 3), Alan’daki kültür varlıklarının büyük bir
kesiminin (%74) konut olduğu görülmektedir. Konut kullanımındaki kültür varlıklarının yanı sıra 47
adet kültür varlığında donatı, 26 adet kültür varlığında ise ticaret kullanımı söz konusudur. Alan’da
yer alan kültür varlıklarının mülkiyet durumları ise Tablo 4’te verilmektedir. Alan’daki kültür varlıkları
ağırlıkla özel mülk parsellerinde yer almaktadır. 282 kültür varlığının yaklaşık %73’ünü oluşturan 207
yapı özel şahıs mülküdür. Alan’daki kamuya ait toplam 44 kültür varlığının oranı yaklaşık %16, vakıf
mülkiyetindeki 31 kültür varlığının oranı ise yaklaşık %11’dir.
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan kültür varlıklarının yanı sıra, bina formları,
boyutları ve yapı cinsleri, cephe özellikleri, yol genişliği-bina yüksekliği ilişkisi ve mülkiyet dokusu gibi
unsurlara bağlı olarak oluşmuş özgün sokak dokusu da önem taşımaktadır. Yangınlar ve önlem amaçlı
düzeltmeler ile yol genişletme çalışmaları, yapı yoğunluğunun artması gibi faktörler geleneksel
dokunun kaybolmasındaki başlıca faktörler olmasına rağmen, Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras
Alanı’nda geleneksel sokak dokusu özelliklerinin ve mimari karakterin büyük ölçüde günümüze
ulaşmış olduğu görülmektedir.
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan kültür varlıklarının Alan içerisindeki mekansal
dağılımları Harita 11’de verilmektedir. Ek-13’te ise Alan’da yer alan kültür varlıklarına ilişkin ayrıntılı
bilgiler verilmektedir. Alan’daki kültür varlıklarının arasında özellikle alana ismini veren Zeyrek Camii
önem taşımaktadır. Zeyrek Camii ve çevresindeki bağlantılı yapıların yanı sıra, Alan’ın geneline
dağılmış birçok anıt eser bulunmaktadır. Anıt eserler arasında, Zembilli Ali Efendi Sıbyan Mektebi ve
Mezarı, Barbaros Hayrettin Paşa Hamamı, Bıçakçı Alaaddin Camii, Şeyh Süleyman Mescidi ve Türbesi,
Haydar Paşa Medresesi, Divitdar Mehmet Efendi Camii, Kasap Demirhun Camii, Haliliye Medresesi vb.
yapılar yer almaktadır. Özellikle cami ve medrese yapılarının arasında manastır ve kilise kalıntılarına
rastlanmakta, çeşitli yapıların altında Bizans sarnıçları bulunmaktadır. Alan’da yer alan anıt eserlerden
bir diğeri ise Mimar Sinan’a ait 16. yüzyıl yapısı olan Çinili Hamam’dır (Gülersoy-Zeren vd., 2008b).
Atatürk Bulvarı üzerinde yer alan ve Sosyal Sigortalar Kurumu’nun (SSK) idari birimi olarak kullanılan
20. yüzyılın öncü mimarlarından Sedad Hakkı Eldem’e ait yapı kompleksi de Alan’ın sınırları
içerisindeki kültür varlıklarındandır. 1962-64 yılları arasında inşa edilmiş olan bu yapı kompleksi
modern Türk mimarisinin örneklerinden bir olarak kabul edilmektedir. Sedad Hakkı Eldem bu eseri ile
1986 yılında Ağa Han ödülünü almıştır (İBB, 2003a).
49
EKİM 2011
Harita 11. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki Kültür Varlıkları
(Kaynak: İBB, 2010a)
50
EKİM 2011
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nda Kültür Varlıkları
Kara Surları’nın Tarihi Yarımada içerisinde yer alan kesimi kentsel ve tarihi sit alanı, Zeytinburnu
Bayrampaşa ve Eyüp ilçelerinin sınırları içerisinde yer alan kesimi ise Kara Surları Koruma Bandı olarak
tanımlanmaktadır. Ayrıca Eyüp ilçesi sınırları içerisinde kalan kesim kentsel sit alanı statüsündedir.
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nda 750 adet tescilli eser tespiti yapılmıştır, söz konusu tescilli
eserlerin 688 adedi günümüzde mevcut, 62 adedi ise yok olan eserdir. İstanbul Kara Surları Dünya
Miras Alanı’nda bulunan tescilli eserler, Dünya Miras Alanları’nda yer alan toplam tescilli eserlerin
%25’i, Yönetim Planı Alanı’nda bulunan toplam tescilli eserlerin ise %7’sidir. İstanbul Kara Surları
Dünya Miras Alanı’nda yer alan tescilli toplam 750 eserin %53’ünü anıtsal yapılar, %47’sini ise sivil
yapılar oluşturmaktadır. Alan’da yerinde olmayan 62 adet tescilli eserin 28’i anıtsal yapı, 34’ü sivil
yapıdır (Tablo 2, Harita 12, Ek-13). İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nda yer alan tescilli
eserlerin %56’sı konut, %37’si ise donatı alanı olarak kullanılmaktadır. Donatı alanlarının büyük
çoğunluğunu mezarlık alanları ve dini tesisler oluşturmaktadır (Tablo 3). Alan’da yer alan kültür
varlıklarının mülkiyet durumları ise Tablo 4’te verilmektedir. Alan’daki kültür varlıkları ağırlıkla özel
mülk parsellerinde yer almaktadır. 750 kültür varlığının yaklaşık %57’sini oluşturan 426 yapı özel şahıs
mülküdür. Alan’daki 186 adet kamuya ait kültür varlığı toplam kültür varlıklarının yaklaşık %25’ini,
vakıf mülkiyetindeki 138 kültür varlığı ise tüm kültür varlıklarının yaklaşık %19’unu oluşturmaktadır.
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nda yer alan kültür varlıklarının yanı sıra, bina formları,
boyutları ve yapı cinsleri, cephe özellikleri, yol genişliği-bina yüksekliği ilişkisi ve mülkiyet dokusu gibi
unsurlara bağlı olarak oluşmuş özgün sokak dokusu da önem taşımaktadır. Yangınlar ve önlem amaçlı
düzenlemeler, yol genişletme çalışmaları ve yapı yoğunluğunun artması gibi gelişmeler, özgün sokak
dokusunun yer yer kaybedilmesinde etkili olan başlıca sebeplerdir.
Günümüzde Avrupa’daki ayakta kalan en uzun ve en eski savunma sistemi olan Kara Surları istisnai
sanatsal ve arkeolojik değeriyle tarihi ve mimari açıdan önemli bir yere sahiptir. Kara Surları yaklaşık 7
km uzunlukta olup, İstanbul surlarının günümüze kadar devamlılığını en fazla korumuş olan bölümünü
oluşturmaktadır ve Marmara Denizi ve Haliç arasındaki alanı, Yedikule'den Ayvansaray'a kadar
birbirine bağlamaktadır. İmparator II. Theodosius tarafından yaptırılan Mermer Kule-Tekfur Sarayı
arasındaki bölüm, iç sur, dış sur ve hendekten oluşan 60 m genişlikte bir bant halindedir ve 96 adet
burç ve 11 adet kapısı vardır. Yedikule Kapısı, Belgrad Kapısı, Silivri Kapı, Mevlana Kapı, Topkapı,
Sulukule Kapı, Edirnekapı ve Eğrikapı günümüzde de kullanılmakta olan kapılardır. Ayrıca Yedikule
Zindanları da bu alanda yer almaktadır. Tekfur Sarayı’ndan sonra dış sur ve hendek yok olmakta, 12.
yüzyılda yapılmış olan Komnen Surları değişik bir kavis çizerek Haliç’e doğru uzanmaktadır. Surların
bu bölümünde 13 burç ve halen kullanılmakta olan Eğrikapı yer almaktadır. Daha sonra Bizans
Devri’nin son zamanlarında önem kazanmış olan Blakerna Sarayı’nın dış duvarlarını teşkil eden
Anemas ve İsak Angelus burçları görülmektedir. Anemas Zindanları olarak bilinen dehliz ve odalar bu
burçların altında yer almaktadır.
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nda Fatih ilçesi sınırlarında kalan Aya Yorgi Kilisesi, Ayios
Nicholos Kilisesi, Blakerna Ayazması; Zeytinburnu ilçesi sınırlarında kalan Merkezefendi Camii ve
Türbesi, Abdülbaki Paşa Kütüphanesi, Yenikapı Mevlevihanesi, Seyitnizam Camii, Balıklı Ayazma
Manastırı, Balıklı Rum Hastanesi, Silivrikapı Müslüman Mezarlığı, Kozlu Mezarlığı ve Hamuşan
Mezarlığı; Eyüp ilçesi sınırlarında kalan, Nigogoyas Kilisesi, Ayıavleherna Ayazması, Edirnekapı ve
Sakızağacı şehitlikleri ve sahabe mezarları bulunmaktadır. Bunun yanında, Alan’da hamamlar,
külliyeler, türbeler, hazireler ve çeşmeler gibi çok sayıda anıtsal yapı yer almaktadır.
51
EKİM 2011
Harita 12. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’ndaki Kültür Varlıkları (Kaynak: İBB, 2010a, KTVKK
2009)
52
EKİM 2011
1.5. Yasal ve Kurumsal Çerçeve
Yasalar
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı sınırları içinde geçerli olan çok sayıda yasal mevzuat
bulunmaktadır. Koruma statüsünü belirleyen ve konuyla ilgili süreçleri tanımlayan mevzuat; 2863
sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, ilgili yönetmelikleri ve ilke kararlarından
oluşmaktadır. 3194 sayılı “İmar Kanunu” başta olmak üzere 5366 sayılı “Yıpranan Tarihi ve Kültürel
Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun”, 2634 sayılı
“Turizm Teşvik Kanunu” ise Alan’da kullanım ve yapılaşma koşullarına ilişkin hükümler getiren diğer
kanunlardır. Bunların yanı sıra bölgenin yönetilmesine ilişkin 5216 sayılı “Büyükşehir Belediyesi
Kanunu”, 5393 sayılı “Belediye Kanunu” temel kanunlar olarak yürürlüktedir. 5737 sayılı “Vakıflar
Kanunu”, 4046 sayılı “Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun”, 3621 sayılı “Kıyı Kanunu”, 5225
sayılı “Kültür Yatırımları ve Girişimlerini Teşvik Kanunu”, 2985 sayılı “Toplu Konut Kanunu”, 2872 sayılı
“Çevre Kanunu” da İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı sınırları içinde geçerli olan temel
kanunlardır.
2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu; Türkiye’de koruma konusundaki temel
kanundur. Taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının tescil, tespit işlemleri, tescilli binaların
bakımı, onarımı, fonksiyon değişiklikleri, imar ve yapılaşma koşullarını kapsayan planlama konuları, 23
Temmuz 1983 tarihinde yürürlüğe giren 2863 sayılı Kanun çerçevesinde yürütülmektedir. Kanun,
1989’dan itibaren korumanın etkinleştirilmesi yönünde maddeler ilave edilerek geliştirilmiştir. 14
Temmuz 2004 tarihinde 5226 sayılı yasayla getirilen yeni kurumsal yapılar ise bu gelişmelerden en
önemlileridir. Bunlar arasında özellikle kültür varlıklarının bakım ve onarımlarına mali kaynak
yaratılması, sit alanlarında uygulama ve denetimden sorumlu olan büroların (KUDEB) kurulması,
“yönetim planı” kavramının yasada yer alması koruma uygulamalarını güçlendirmek açısından önemli
yeniliklerdir.
17 Ağustos 2011 tarihli “Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına
Dair Kanun Hükmünde Kararname” ile 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun
içeriğinde de bazı düzenlemelere gidilmiştir. Bu kapsamda; 2863 sayılı kanunun yetkisinde olan tabiat
varlıkları ve doğal sit alanları ile ilgili görev ve yetkiler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı`na devredilmiş,
Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonu ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonlarının
kuruluşu düzenlenmiştir. Bu bağlamda, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurullarının isimlerinden
“Tabiat” kelimesi çıkartılmıştır. Bunun dışında koruma amaçlı imar planlarının yapılması için getirilen
süre sınırlandırmaları hafifletilmiş, Koruma Yüksek Kurulu’nun etkinliği artırılırken, yargı ve meslek
odalarının etkinliği azaltılmıştır. Koruma Bölge Kurullarına YÖK tarafından üye önerilmesi
uygulamasına son verilmiş ve tüm atamaların Bakanlık tarafından yapılması uygulaması getirilmiştir.
Karar almada asil üye salt çoğunluğu koşulu kaldırılarak yatırımcı kurumların da sayıya dahil olduğu
salt çoğunluk sistemi getirilmiştir.
5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak
Kullanılması Hakkında Kanun; 05 Temmuz 2005 tarihinde yürürlüğe giren bu Kanunla, sit alanlarında;
sınırları yerel yönetimler tarafından önerilen ve Bakanlar Kurulu tarafından ilan edilen “yenileme
alanı” tanımı getirilmektedir. Bu kanun ile yerel yönetimler ilan edilen yenileme alanlarında koruma
planlarından bağımsız “yenileme projeleri” yapmak ve uygulamak konusunda yetki elde
53
EKİM 2011
etmektedirler. Yenileme projelerini onaylamak üzere Yenileme Kurulları kurulmuştur. Kanun, koruma
alanlarında “koruma” kavramıyla uyuşmayan “yenileme” eylemini benimsemesi, koruma planı
kararları dışında proje geliştirmeye imkan vermesi ve bölgenin sosyo ekonomik yapısının
sağlıklaştırılmasına yönelik bir içerik taşımaması açılarından eleştirilmektedir. UNESCO Dünya Miras
Komitesi’nin 2006 yılından itibaren İstanbul’un Tarihi Alanları hakkında almış olduğu kararlarda da
aynı eleştirilere yer verdiği izlenmektedir. Yönetim Planı Alanı’nda 5366 sayılı Kanun kapsamında ilan
edilen ve Bakanlar Kurulu tarafından 26 Kasım 2007 tarihine kadar onaylanan 15 adet yenileme alanı
Tablo 5’te yer almakta olup bunların mekânsal konumları (coğrafi dağılımı) Harita 13’te
görülmektedir.
Tablo 5. Yönetim Planı Alanı’nda İlan Edilen Yenileme Alanları
Bakanlar Kurulu
Onay Tarihi ve Karar No
03.04.2006--2006/10299
13.09.2006--2006/10961
Resmi Gazete
Sayı ve Yayım Tarihi
22.04.2006--26147
13.10.2006--26318
Balat Karabaş, Tahta Minare ve Atik Mustafa Paşa
Mahalleleri (Fener-Balat Semtleri)
03.04.2006--2006/10299
13.09.2006--2006/10961
22.04.2006--26147
13.10.2006--26318
Kürkçübaşı (Bulgur Palas Bölgesi) ve Davutpaşa
Mahalleleri
03.04.2006--2006/10299
13.09.2006--2006/10961
22.04.2006--26147
13.10.2006--26318
Atik Mustafa Paşa Mahallesi (Ayvansaray)
03.04.2006--2006/10299
22.04.2006--26147
Beyazıt Ağa (Sur–1), Ereğli Mahalleleri
13.09.2006--2006/10961
13.10.2006--26318
Yedikule-Yenikapı I. Etap (Hacı Evhattin, İmrahor
İlyasbey Mahalleleri
13.09.2006--2006/10961
13.10.2006--26318
Yedikule-Yenikapı II. Etap (Hacı Hüseyin, Sancaktar
Hayrettin, Kasap İlyas Mahalleleri)
13.09.2006--2006/10961
13.10.2006--26318
Yedikule-Yenikapı III. Etap (Yalı, Kasap İlyas, Çakırağa,
Kürkçübaşı Mahalleleri)
13.09.2006--2006/10961
13.10.2006--26318
Veledi Karabaş, Cambaziye, Hacı Hamza, Hacı Evhattin,
İmrahor İlyasbey Mahalleleri (Sur-2)
13.09.2006--2006/10961
13.10.2006--26318
Küçük Mustafa Paşa ve Haraççı Kara Mehmet
Mahalleleri
13.09.2006--2006/10961
13.10.2006--26318
Hüsambey-Kırkçeşme ve Şeyh Resmi Mahalleleri
13.09.2006--2006/10961
13.10.2006--26318
Süleymaniye Bölgesi
24.05.2006--10501
22.06.2006--26206
Kapalı Çarşı ve Çevresi
26.11.2007--12897
25.12.2007--26737
Nişanca Sultanahmet Bölgeleri
03.07.2007--12375
20.07.2007--26588
Zeytinburnu Sur Tecrit Alanı
24.05.2006--10502
23.06.2006--26207
Yenileme Alanı Adı
Neslişah ve Hatice Sultan Mahalleleri
54
Harita 13. Yönetim Planı Alanı’ndaki Yenileme Alanları (Kaynak: Fatih ve Zeytinburnu Belediyeleri)
EKİM 2011
55
EKİM 2011
2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu; 16 Mart 1982 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kanun ile Bakanlar
Kurulu’nun ilan ettiği “Turizm Alan”larında Kültür ve Turizm Bakanlığı, her ölçekteki planları yapmaya,
yaptırmaya, resen onaylamaya ve tadil etmeye yetkilidir. Kanun’a dayanarak Yönetim Planı Alanı’nda
ilan edilen turizm merkezleri Tablo 6’da listelenmiştir.
Sultanahmet Meydanı Turizm Merkezi içinde yer alan Four Seasons Oteli uygulaması UNESCO izleme
raporlarında yer alan önemli gözden geçirme ve güncelleme konularından biridir. 1982 yılında
Bakanlar Kurulu Kararı ile ilan edilen "İstanbul Sultanahmet Meydanı Turizm Merkezi" kapsamında
bölgede yer alan eski Sultanahmet Cezaevi binası 49 yıllığına yap-işlet-devret olarak kiralanmış ve
1996'da Four Seasons Oteli olarak hizmete açılmıştır. 2000 yılında ise Bakanlık tarafından Bizans
Sarayı kalıntılarının bulunduğu alan üzerinde hazırlanan "Arkeolojik Park, Turizm ve Kültür Alanı"
planı 4 numaralı KTVKK tarafından onaylanmıştır.
Ataköy Turizm Merkezi ise 1989 yılında ilan edilmiştir. 2011 yılı içinde Kültür ve Turizm Bakanlığı
tarafından onaylanan “İstanbul Ataköy Turizm Merkezi Kazlıçeşme Deniz Turizmi Tesisleri Revizyon
Nazım İmar Planı”nın ilgili KTVKK ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Zeytinburnu Belediyesi’ndeki
onay süreçleri tamamlanmıştır. Yönetim Planı Alanı’nda getirilen bu plan kararlarının Tarihi Yarımada
siluetini olumsuz etkilememesi, tarihi doku içerisinde ve sur tecrit alanında yeni yapılaşma baskılarına
neden olmaması, yapılı çevrenin ve surların korunması için UNESCO’nun benzer uygulamalarda
önerdiği üzere, ICOMOS-Kültürel Miras Etki Değerlendirme Uygulaması kapsamında ele alınması
gerekmektedir.
Eminönü Barbaros Evleri Turizm Merkezi, Alan’daki bir diğer turizm merkezidir. Eminönü Barbaros
Evleri Turizm Merkezi, 19 Nisan 1989 tarihinde ilan edilmiştir. Eminönü Barbaros Evleri Turizm
Merkezi’nin Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından onanlı herhangi bir planı bulunmamaktadır.
Tablo 6. Yönetim Planı Alanı’ndaki Turizm Merkezleri
Adı
Resmi Gazete İlan
Tarihi ve Sayısı
Sultanahmet Meydanı
Turizm Merkezi
06.09.1982/
17804
Eminönü Barbaros
Evleri Turizm Merkezi
19.04.1989/
20144
Ataköy Turizm
Merkezi
13.09.1989/
20281
Konumu/Yeri
Sultanahmet Camii Külliyesi, Eski Sultanahmet Cezaevi, Soğuk
Çeşme Sokak ve Hipodromu içine alan Gülhane Parkı,
Yerebatan Sarnıcı, Topkapı Sarayı ile sınırlı Sultanahmet
Meydanı’nı kapsar.
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından onanlı herhangi bir planı
bulunmamaktadır.
Bakırköy’de içinde Ataköy Yat Limanı, Zeytinburnu kısmı batıda
Bakırköy-Sümerbank tesisinin batı sınırı, Kazlıçeşme Deri
Sanayinin boşaltılmış alanı, doğuda İstanbul surları, güneyde
Kennedy Caddesi ve Marmara sahili rıhtım hattından
oluşmaktadır.
56
EKİM 2011
İlgili Kurumlar
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı’nın korunması ve planlanması konusunda merkezi
yönetim kurumları içinde Kültür ve Turizm Bakanlığı; İstanbul 2 ve 4 Numaralı KVK Kurulları ve
İstanbul Yenileme Alanları Kurulu, İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü, İstanbul Arkeoloji Müzeleri
Müdürlüğü, İstanbul Valiliği, İstanbul İl Özel İdaresi, İmar, Yatırım ve İnşaat Daire Başkanlığı, İstanbul
İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü,
İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Yerel Yönetimler içinde İBB, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu
Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi ve Eyüp Belediyesi bulunmaktadır. İBB içinde ise Tarihi Çevre
Koruma Müdürlüğü, Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü (KUDEB), Şehir Planlama Müdürlüğü,
Planlama Müdürlüğü, Projeler Müdürlüğü, Yapı İşleri Müdürlüğü, Kentsel Tasarım Müdürlüğü, Ulaşım
Planlama Müdürlüğü, Raylı Sistemler Müdürlüğü, Ulaşım Daire Başkanlığı, Ulaşım Koordinasyon
Müdürlüğü, Yol Bakım ve Onarım Müdürlüğü, Park ve Bahçeler Müdürlüğü, Kültür Müdürlüğü, Turizm
Müdürlüğü, Turizm Atölyesi ile ilgili diğer kuruluşlar içinde İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti
Ajansı, Kentsel Projeler Direktörlüğü, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı Turizm
Direktörlüğü, DLH Marmaray Bölge Müdürlüğü, TCDD 1. Bölge Müdürlüğü Marmaray Koordinasyon
Komitesi, KİPTAŞ A.Ş. bulunmaktadır (Bkz: Bölüm 4.1).
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı’nın korunması konusunda merkezi yönetim kurumları
içinde birinci derece sorumlu kurum Kültür ve Turizm Bakanlığı’dır. “Tarihi ve kültürel varlıkları
korumak” Bakanlığın temel görevleri arasında sayılmakta olup, bununla ilgili görev ve yetkiler
Bakanlık bünyesindeki Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir. Müdürlük
bünyesinde İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri ile İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü
Alan’daki varlıkların korunmasından sorumlu temel birimlerdir. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim
Planı Alanı’nda 17 Ağustos 2011 tarihli “Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında
Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname” yürürlüğe girinceye kadar IV Numaralı Kültür ve
Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, Alan’daki Yenileme Alanları’nda ise İstanbul Yenileme Alanları
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu yetkili idi.
Yönetim Planı Alanı’nı etkileyen merkezi yönetim kurumları arasında ikinci sırada Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı gelmektedir. Bakanlık yukarıda adı geçen Kararname uyarınca doğal sit alanları ve tabiat
varlıklarının korunmasından sorumlu hale gelmiştir. Bakanlık ayrıca 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 9.
Maddesi uyarınca Yönetim Planı Alanı içindeki kıyılar ve dolgu alanları ile özelleştirmeye konu olan
tüm kamu arsaları (Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ile birlikte), hazineye ait arsalar
(Maliye Bakanlığı ile birlikte) ve TOKİ mülkiyetindeki arsaların planlanması konusunda yetkilidir.
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı’nda yerel yönetim açısından İstanbul Büyükşehir
Belediyesi birinci derece sorumlu kurumdur. Büyükşehir Belediye Kanunu’na göre belediyenin yetkili
olduğu sınırlar içinde ‘Kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem
taşıyan mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlamak, bu amaçla bakım ve onarımını yapmak,
korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inşa etmek’ Büyükşehir Belediyesi
sorumluluğundadır. Şehir Planlama Müdürlüğü, Planlama Müdürlüğü, Koruma Uygulama ve
Denetim Müdürlüğü (KUDEB), Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü ile Yapı İşleri Müdürlüğü İstanbul
Büyükşehir Belediyesi’nde planlama ve koruma konularında yetkili ve sorumlu olan müdürlüklerdir.
Bu müdürlüklerin bu alanda hazırladıkları plan ve projeler de ilgili KVK Kurulunca onaylanmak
zorundadır.
57
EKİM 2011
Bu müdürlüklerden Şehir Planlama Müdürlüğü İstanbul’daki tüm sit alanlarında koruma amaçlı imar
planlarının hazırlanmasından sorumludur. Yönetim Planı sınırları içinde kalan Tarihi Yarımada, Eyüp
sit alanları ve Zeytinburnu Sur Koruma Bandına ait koruma planları bu müdürlük tarafından
hazırlanmıştır. Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü ise koruma çalışmalarına ayrılan fonların 2004 yılında
artırılmasından bu yana çok sayıda koruma ve sağlıklaştırma projesi hazırlamıştır. Hazırlanan bu
projeler İBB Yapı İşleri Müdürlüğü’nce uygulanmaya başlanmıştır. KUDEB tarafından ahşap evlerin
özgün malzemelerle, yerinde korunarak onarımlarının yapılması ise kamuoyu ve UNESCO Dünya
Miras Komitesi tarafından olumlu karşılanmaktadır. KUDEB’in Süleymaniye’de ve Zeyrek’te
gerçekleştirdiği Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi’nin çalışmalarında, kültür varlıklarının bakım ve
onarımlarının etkin ve bütünleşik koruma ilke ve standartlarına uygun olarak sürdürülmesi çok büyük
önem taşımaktadır. Bu faaliyetlerin daha da geliştirilerek devam ettirilmesi beklenmektedir.
Yerel yönetim açısından diğer sorumlu kurumlar ilçe belediyeleridir. Büyükşehir Belediye Kanunu
Büyükşehir Belediyesi yetki alanında kalan ilçe belediyelerini kendi sınırları içinde “kültür ve tabiat
varlıkları ve tarihî dokuyu korumak; kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin
geliştirilmesine ilişkin hizmetler yapmak” konusunda görevli ve yetkili saymaktadır. Tarihi
Yarımada’nın bütününü kapsayan Fatih ilçesinde Fatih Belediyesi, Yönetim Planı Alanı’nın Tampon
Bölgesi içine kısmen dahil olan Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi ve Bayrampaşa Belediyesi
bu konuda görevli ve sorumlu belediyelerdir. Her bir ilçe belediyesinin bünyesinde İmar ve Şehircilik
Müdürlükleri ve Uygulama ve Denetim Büroları koruma uygulamalarından sorumlu müdürlükler
olarak yapılandırılmışlardır.
İl Özel İdareleri; diğer görev ve yetkilerinin dışında 2004 yılından itibaren koruma uygulamalarının
mali kaynağının yürütülmesinden de yetkili ve sorumlu hale getirilmişlerdir. Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Kanunu’nu uyarınca il sınırları içinde toplanan tüm emlak vergilerinin %10’u İl
Özel İdarelerine aktarılmaktadır. Bu kaynaklar İstanbul Valisinin denetiminde belediyelerin kültür
varlıklarının korunması ve değerlendirilmesi projeleri için kullanılmaktadır. Kendisi de koruma
uygulamaları gerçekleştiren kurum 2010 İstanbul Avrupa Kültür Başkenti Ajansı’nın mali
destekçilerinden biridir ve 2008 yılından 2010 yılı sonuna kadar Ajans bünyesinde yürütülen
restorasyon ve koruma projelerinin büyük bölümünün ana sponsoru olmuştur. Kurum İstanbul’da
yaşayan herkese açık mesleki ve teknik eğitim kursları vermekte ve burada tasarım ve basit onarım
işleri yapabilen elemanlar yetiştirmektedir. Ayrıca İl Özel İdaresi İstanbul genelinde yürüttüğü İSMEP
(Sismik Riskin Azaltılması) projesi ile kültürel ve tarihi miras kapsamındaki binaların envanterinin
çıkarılması ve birçok kamu kurumunun depreme karşı güçlendirilmesi işini gerçekleştirmektedir.
Vakıflar Genel Müdürlüğü, kendi sorumluluğunda ve mülkiyetinde olan taşınır ve taşınmaz kültür
varlıklarının tespiti, envanterinin çıkarılması, bunların korunması, değerlendirilmesi, onarımı,
restorasyonu ve gerektiğinde yeniden inşası konularında yetkilidir. Vakıflar Bölge Müdürlükleri ilgili
KVK Kurullarından onaylanması koşuluyla kültür varlıkları için yapacakları tüm uygulamaların
denetiminden sorumlu ve yetkilidirler. İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, sorumluluğundaki vakıf
eserlerinin birçoğunda restorasyon çalışmalarını sürdürmektedir. Yönetim Planı sınırları içinde 37
eserin onarımına bu yılbaşında başlamış ve devam etmektedir. Bununla birlikte Koruma ve
Restorasyon Firmaları Derneği ile birlikte (KOREFD) “Kültürel mirasın korunması sürecinde uygulama
elemanı eğitim programı” düzenlemektedir.
58
EKİM 2011
Konuyla ilgili sivil toplum kuruluşları arasında Tarihi Kentler Birliği, ÇEKÜL, TEMA, TURING Kurumu,
TAÇ Vakfı, Arkeologlar Derneği, Ulusal Ahşap Birliği, Kültür Bilincini Geliştirme Vakfı, İnsan
Yerleşimleri Derneği, KUMİD, İKSV, Tarih Vakfı, Bilim ve Sanat Vakfı ve kültür ve eğitim alanında
faaliyet gösteren diğer STK’lar yer almaktadır. Bunun dışında Türkiye’nin üyesi olduğu, koruma
konusunda uluslar arası ölçekte faaliyet gösteren ICOMOS, IUCN, ICOM ile EUROPA NOSTRA İstanbul
Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı’nda ilgili diğer kuruluşlardır.
Kurumların Yönetim Planı Konularına İlişkin Faaliyetleri
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı’nda görev yapan yukarıda adı geçen merkezi ve yerel
yönetim kurumları Alan’da birçok proje yürütmektedirler. Bu projeler içerikleri açısından çeşitli
gruplar altında özetlenebilirler.
Cephe ve Sokak Sağlıklaştırma-Kentsel Tasarım Projeleri: Alan’daki tüm belediyeler kentsel siluete
yansıyan olumsuzlukları ortadan kaldırmak üzere ana caddelerden başlayarak aşama aşama tüm
sokaklardaki bina cephelerinin sağlıklaştırılması çalışılmalarını yürütmektedirler (Bu Projelerle ilgili
ayrıntılı bilgi için Bkz: Ek-12). Bu projeler arasında uygulamaları tamamlananlar şunlardır; Divanyolu,
Yeniçeriler ve Gedikpaşa Caddeleri Cephe ve Sokak Sağlıklaştırma Projesi, Sultanahmet At Meydanı ve
Çevresi Sokak Sağlıklaştırma Projesi, Balat-Lonca Bölgesi Cephe Sağlıklaştırma Projesi, Kadınlar Pazarı
Cephe Sağlıklaştırma Projesi, Lonca Bölgesi Cephe Sağlıklaştırma Projesi, Vatan Caddesi 2. Etap Cephe
Sağlıklaştırması Projesi, Divanyolu Yeniçeriler ve Gedikpaşa Caddesi Sokak Sağlıklaştırma Projesi,
Haraçcı Mah.-Küçük Mustafa Paşa Kentsel Tasarım Projeleri, Bulgur Palas Kentsel Tasarım Projeleri,
Hüsambey Mah. Kentsel Tasarım Projeleri, Sur-1 Kentsel Tasarım Projeleri, Yenikapı-Yedikule 2. Etap
Kentsel Tasarım Projeleri, Yenikapı-Yedikule 3. Etap Kentsel Tasarım Projeleri. Uygulamaları devam
etmekte olan projeler ise; Malta Çarşısı Cephe ve Sokak Sağlıklaştırma Projesi, Mahmutpaşa Caddesi
Yokuşu Cephe ve Sokak Sağlıklaştırma Projesi, Yeniçeriler ve Ordu Caddesi 2. Etap Sokak
Sağlıklaştırma Projesi, Ankara Babı Ali Muradiye Hüdavendigar Caddeleri Cephe Sağlıklaştırma
Projeleri, Yeniçeriler ve Ordu Caddesi 2. Etap Sokak Sağlıklaştırma Projesi. Bu projelerin yanısıra,
İstanbul genelinde sürdürülen ve uygulama kapsamına Yönetim Planı Alanı’nın da dahil olduğu
“İstanbul’daki Anaarter ve Yaya Alanlarında Alt Yapıya Yönelik Tasarım Rehberi Çalışması, İstanbul
Genelinde Kentsel Tasarım Uygulama Projesi, İstanbul Geneli Bina Cephe ve Zemin Rehabilitasyonu
Kentsel Tasarım Uygulama Projesi, İstanbul’un Muhtelif Bölgelerindeki Tarihi Eserlerin ve Yapıların Dış
Cephe Aydınlatma Tesislerinin Yapılması Projesi, İstanbul ve Boğazı Kıyı Yönetim Planı Oluşturulması
Etüd Projesi” projeleri bulunmaktadır.
Yenileme Projeleri: 5366 sayılı yasa kapsamında Alan’da 2005 yılından beri çok sayıda yenileme
projesi gerçekleştirilmektedir (Bu Projelerle ilgili ayrıntılı bilgi için Bkz: Ek-12). Modellerinin, uygulama
süreçlerinin birbirinden farklılıklar gösterdiği bu uygulamalarda karşılaşılan problemler ve getirilen
eleştiriler göz önüne alınarak fiziki ve sosyal açıdan daha olumlu uygulamaların yapılabilmesi için
Yönetim Planı’nda ilgili konularda hedef, strateji eylem ve projeler geliştirilmesi gerekli
görülmektedir. Belediyeler tarafından projelendirilen yenileme projeleri arasında; Hatice Sultan ve
Neslişah Mahalleleri (Sulukule) Yenileme Alanı Projesi (uygulaması başladı), Fener-Balat Semtleri Sahil
Kesimi Kentsel Yenileme Projesi, Atik Mustafa Paşa ve Haraççı Karamehmet (Cibali) Mahallesi Kentsel
Yenileme Alanı Projesi, Ayvansaray Yenileme Alanı Projesi, Kapalı Çarşı ve Çevresi Yenileme Alanı
Projesi, İstanbul Kara Surları – Sur Boyu Yenileme Alanı Projesi, Marmara Sahil Şeridi Yenileme Alanı
Projesi, Hüsambey, Kırmasti, Kırkçeşme Mahalleleri Kentsel Yenileme Alanı Projeleri, Davutpaşa
Mahallesi Hekimoğlu Ali Paşa ve Davutpaşa Camileri Kentsel Yenileme Alanının Projelendirilmesi,
Darüşşaffaka Lisesi ve Çevresi Kentsel Yenileme Alanının Projelendirilmesi ile Süleymaniye 1. Etap
59
EKİM 2011
Projeleri ve Zeytinburnu Sur Tecrit Alanı Yenileme Alanı kapsamında yeralan Merkezefendi ve Çevresi
Yenileme Alanı Projesi yer almaktadır. Projeleri hazırlanmakta olan yenileme alanları ise Kapalı Çarşı
(3. ve 4. Etap), Süleymaniye (2. Etap) Projeleri’dir.
Restorasyon Projeleri: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar Genel Müdürlüğü, İl Özel İdaresi ve İBB
Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, İBB Yapı İşleri Müdürlüğü ile KUDEB Alan’da sağlıklaştırma ve
restorasyon projeleri hazırlamakta ve uygulamaktadırlar. İlçe belediyeleri de bu konuda son yıllarda
uygulamalar yapmaktadır (Bu Projelerle ilgili ayrıntılı bilgi için Bkz: Ek-12). Bu projelerin
eşgüdümünün sağlanması ve kapasitelerinin daha da geliştirilmesi ve iyileştirilmesi Yönetim Planı
eylem ve projelerinin önemli konularından biri olarak görünmektedir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 2010 yılı Yatırım
Programında yer alan İstanbul Koruma Kurulları Binası’nın ve bütçesi İl Özel İdaresi tarafından
karşılanan İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesi’nin bakım, onarım, restorasyon çalışmalarını
gerçekleştirmiştir. Bunun yanında Topkapı Sarayı Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon ve Mühendislik
Projeleri ile Altyapı Projelerinin yapımı işleri Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından
yürütülmektedir.
Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü’nün 2004 yılından itibaren yürüttüğü uygulamalardan 60 adet
eserin onarımı tamamlanmış olup, 6 adedi devam etmektedir. Sponsorlukla yürütülen onarımlardan 8
adet eserin restorasyonu tamamlanmış olup, 10 adet eserin restorasyonu devam etmektedir.
Sponsorlukla yürütülen projeler İBB, İstanbul 2010 Ajansı, Zeytinburnu Belediyesi, çeşitli STK’lar ve
özel sektör kuruluşları ile işbirliği halinde yürütülmektedir. Bunun yanında, 39 adet tahsisli taşınmazın
restorasyonu tamamlanmış olup, 42 adet tahsisli eserin restorasyonu devam etmektedir.
Restorasyon karşılığı kiralama yoluyla 9 adet eserin restorasyonu tamamlanmış olup, 19 adet eserin
onarımı devam etmektedir. Günümüzde mevcut olmayan 24 adet eserin ihya çalışmaları devam
etmektedir. 21 adet arkeolojik araştırma kazısı yapılmıştır.
İstanbul İl Özel İdaresi’nce 2007 yılından itibaren Fatih, Eyüp, Zeytinburnu ve Bayrampaşa sınırları
içerisinde toplam 515 adet proje yürütülmüştür. Söz konusu projeler; rölöve, restitüsyon,
restorasyon, mühendislik çalışmaları, zemin etüdü ve altyapı çalışmalarını kapsayan projeler ve
restorasyon uygulama projeleri olarak sınıflanmaktadır.
İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’nün Yönetim Planı Alanı kapsamında yürüttüğü rölöve,
restitüsyon, restorasyon ve çevre düzenleme projelerinden 17 adedi tamamlanmış, 8 adedi ise devam
etmektedir, gerçekleştirilmesi planlanan projeler ise 9 adettir. Tamamlanan projeler arasında
Süleymaniye Yenileme Alanı, 1. Bölge Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon ve Avan Projeleri,
Çemberlitaş Rölöve Restitüsyon ve Restorasyon Projesi; devam eden projeler arasında Zeyrek
Bölgesi’nde 37 adet Tescilli Sivil Mimarlık Örneği Yapının Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon Projesi,
Süleymaniye Yenileme Alanı 2. Bölge Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon ve Avan Projeleri, Tercüman
Yunus Sıbyan Mektebi Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon Projesi; gerçekleştirilmesi planlanan projeler
arasında ise İstanbul Kara Surları (T55 - T40 Kuleleri Arası) Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon, Zemin
Etüdü, Mühendislik, Peyzaj Uygulama Projesi ile Yerebatan Sarnıcı Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon
ve Peyzaj Projesi yer almaktadır. Söz konusu projelerden bir kısmı, “İstanbul’da bulunan 120 adet
türbenin bakım-onarım ve ihyasının İstanbul Büyükşehir Belediyesince sağlanması” konulu protokol
kapsamında Vakıflar Genel Müdürlüğü ile işbirliği halinde gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte,
Süleymaniye Yenileme Alanı 1. Etapta yer alan ve İstanbul Yenileme Alanları Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Kararınca restorasyon projeleri onaylanan 150 adet tescilli sivil
60
EKİM 2011
mimarlık örneği yapıdan İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’nce belirlenen 11 adedinin uygulama
bedellerinin %60’ının İstanbul Valiliği, İl Özel İdaresi tarafından karşılanması, %40’lık kısmının
mülkiyet sahiplerince ve/veya Toplu Konut İdaresi’nden kredi kullandırarak karşılanması şeklinde
uygulama modeli oluşturulmuş ve TOKİ’ye başvuruda bulunulmuştur. Bu kapsamda 11 adet parselin
mimari ve mühendislik projeleri İBB Yapı İşleri Müdürlüğü’ne teslim edilmiş ve uygulamaya yönelik
ihaleler Yapı İşleri Müdürlüğü’nce yapılmıştır. Söz konusu ilk etapta uygulaması için çalışmalara
başlanan 150 adet parselden kamu mülkiyetinde (İstanbul Üniversitesi, Maliye, Vakıflar) olan tescilli
yapıların uygulama maliyetinin tamamının karşılanması amacıyla İstanbul 2010 Avrupa Kültür
Başkenti Ajansı’na başvuruda bulunulmuş ve bu kapsamda 39 adet parselin uygulamasına yönelik
ihaleler Yapı İşleri Müdürlüğü’nce yapılmıştır. Ayrıca, Süleymaniye Yenileme Alanı’nda gerçekleştirilen
uygulamalarda Fatih Belediyesi ve KİPTAŞ ile de işbirliği yapılmaktadır.
2005 yılından itibaren Fatih Belediyesi’nce yapılan çalışmalar içerisinden 43 adet kültür varlığının
projelendirmesi tamamlanmış, 24 adet kültür varlığının projelendirmesi devam etmektedir. Yine Fatih
Belediyesi’nce 2005 yılından itibaren 15 adet kültür varlığının restorasyonu tamamlanmış, 9 adet
kültür varlığının restorasyonu ise devam etmektedir. Fatih Belediyesi’nin 2011 yılı Haziran ayından
itibaren başlayacağı toplam proje ve restorasyon işi sayısı ise 25’tir. Zeytinburnu Belediyesi’nin ise
Alan’da 2 adet devam eden restorasyon projesi uygulama işi, 5 adet başlayacak olan restorasyon
projesi uygulama işi bulunmaktadır. Fatih Belediyesinin 2011 programında Süleymaniye’de 19 adet
restorasyon projesi bulunmaktadır.
Teknoloji Altyapısının Geliştirilmesine Hizmet Eden Projeler: Bu konuda belediyelerin kent bilgi
sisteminin kurulması, uygulanması ve güncellenmesi ile ilgili tamamlanmış ve devam eden projeleri
bulunmaktadır (Bu Projelerle ilgili ayrıntılı bilgi için Bkz: Ek-12). Fatih Belediyesi’nin kent bilgi
sisteminin kurulması, uygulanması ve güncellenmesi ile ilgili tamamlanmış ve devam eden projeleri
bulunmaktadır. Kent Bilgi Sisteminin ve Coğrafi Bilgi Sisteminin kurulması, tek yapı ölçeğinde imar
planları ve adres bilgilerinin harita üzerine işlenmesi ve kent bilgi sistemi üzerinde tapu bilgilerinin
sayısallaştırılması 2005 yılında başlamış ve 2011 yılında tamamlanmış projelerdir. Proje sonunda
çalışan bir kent bilgi sistemi oluşturulmuştur. Kurum içinde ve dışında yürütülen faaliyetlerde
eşgüdüm ve hızı sağlamak amacıyla başlatılan Mobil Belediye ve Mobil İmza Uygulamasına Geçiş
Projesi tamamlanmıştır. Bununla birlikte kent bilgi sisteminin geliştirilmesi, güncellenmesi ve dijital
arşivin geliştirilmesi gibi sistemi destekleyici projeler de gerçekleştirilmiş ve tamamlanmıştır. Kurulan
sistem ile tek yapı ölçeğinde çok katmanlı sorgulama yapılabilmektedir. Ayrıca Kent bilgi sistemi, NVY
Ulusal adres veri tabanına aktarılmış ve kullanıcılarına çeşitli kolaylıklar sağlamıştır. Bazı sokakların ve
alanların 3D modellenmesi ve sokak ve ana arterlerden 360 derece görüntü alınıp coğrafi bilgi
sistemlerine aktarılması çalışmaları Fatih Belediyesi tarafından devam ettirilmektedir. Sosyal
belediyecilik faaliyetleri Kent Bilgi Sistemi ile bütünleşik çalışmaktadır. Vatandaşın dilek ve
şikâyetlerini paylaşıp çözüm aradığı iletişim merkezleri de geliştirilmiştir. Fatih Belediyesi tarafından,
2010-2011 yılları arasında Fatih İlçesinin kablosuz internet şemsiyesi altına alınması için çalışmalar
sürdürülmektedir. Kurum içinde ve dışında bilgi işlem teknolojilerinin kullanımını artırmak için
sertifikalı online eğitim programları düzenlenmiştir. Ayrıca Fatih Belediyesi Cebit Fuarı’na 2007
yılından bu yana stant açmakta; bilişim projelerinin tanıtımını yapmaktadır. Bilgi işlem altyapısının
diğer kurumlarla entegrasyonunu sağlamak için çeşitli uygulamalar yapılmış ve işbirlikleri
başlatılmıştır. Bu kapsamda 2005 yılında mikro bölgeleme ile harita yapımı projesi ve İstanbul Tarihi
Yarımada Fatih ve Eminönü İlçeleri Sit Alanları 1/5000 ve 1/1000 Ölçekli Koruma Planları
Doğrultusunda Kentsel Koruma-Yenileme-Dönüşüm Kapsamında Ekonometrik Model Oluşturulması
Amaçlı Kentsel Tasarım Projesi gerçekleştirilmiş, 3 boyutlu lazer tarayıcı ile rölöve ve silüet tespit
61
EKİM 2011
çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar kent bilgi sistemine ilişkin çalışmanın destekleyici unsurlarını
oluşturmuştur. Deprem ve afetlere karşı hazırlık yapmak üzere BİMTAŞ’ın yürüttüğü Detaylı Deprem
Odaklı yapılandırma, anıt eserlerin röleve projeleri ile Fatih ilçesinin sokak siluetlerinin çıkarılması
projeleri kapsamında elde edilecek veri ve bilgi paylaşımını Fatih Belediyesi ile BİMTAŞ birlikte
yürütmüşlerdir. Proje 2007’de başlamış ve tamamlanmıştır. Zeytinburnu Belediyesi’nin 2011 yılı
içinde başlamış ve bitirilmiş ve halen devam etmekte olan bilgi ve otomasyon sistemlerinin
geliştirilmesi ve teknik altyapı kapasitelerinin arttırılması konularında projeleri bulunmaktadır.
Kültürel ve Sosyal Hizmet Projeleri ile Halkla İlişkileri Güçlendirici Projeler: Bu konuda İstanbul
Büyükşehir Belediyesi ve ilçe belediyelerinin çok sayıda projeleri vardır (Projelerle ilgili ayrıntılı bilgi
için Bkz: Ek-12). Bunlardan, İBB İSMEK (Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları) nitelikli işgücü yetiştirerek
kursiyerlerine meslek kazandırmayı amaçlayan bir yaygın eğitim organizasyonudur. Bunun yanında,
Fatih Belediyesi de “Bilgi Evleri Projesi”, “Fatih Toplumsal Bütünleşme Projesi”, “Semt Konakları
Projesi”, “Engelliler İş Atölyesi Projesi” gibi çok sayıda proje yürütmektedir. Kültürel ve sosyal
hizmetler alanında gerçekleştirilen faaliyetler arasında; özel haftalar nedeniyle etkinlikler
düzenlemek, paneller, tiyatro gösterimleri, resim ve fotoğraf sergileri ve el sanatları kursları
düzenlemek, halk meclisi, kadın meclisi, gençlik meclisi kurmak, halk günleri düzenlemek, esnafla ve
derneklerle toplantılar gerçekleştirmek, özürlülere yönelik iş programları, sanat ve spor etkinlikleri
gerçekleştirmek, semt gezileri vb. geziler düzenlemek, öğrencilere yönelik ilçeyi ve kenti tanıtıcı,
bilgilendirici etkinlikler düzenlemek ve öğrencileri Fatih’in tanıtımında rol almaları konusunda eğitici
ve teşvik edici programlar düzenlemek, sağlık taramaları gerçekleştirmek, sağlık alanında bilgilendirici
materyaller hazırlayarak halka ulaştırmak ve seminerler düzenlemek ve halkın belediye
hizmetlerinden memnuniyetlerini ölçmek üzere ve sosyal hizmetlerin çeşit ve kalitesini artırmak
üzere araştırmalar gerçekleştirmek yer almaktadır. Bu faaliyetler Fatih Belediyesi Kültür ve Sosyal
İşler Müdürlüğü başta olmak üzere Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü ve Sağlık İşleri
Müdürlüğü’nce gerçekleştirilmektedir. Fatih Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğü’nce
gerçekleştirilen çalışmalar, katı atıkların ayrıştırılması, çöp toplama standartlarının yükseltilmesi,
tehlikeli atıkların kaynağında ayrıştırılması konuları çerçevesinde gerçekleştirilen faaliyetler ve bu
konularda ilçede yaşayan vatandaşlara yönelik düzenlenen bilgilendirici ve çevre bilincini arttırmayı
amaçlayan kentsel kaliteyi ve yaşam kalitesini de yükseltici nitelikteki çalışmalardır.
1.6. Alan’ın Doğal Yapısı
İstanbul Tarihi Yarımada’nın sahip olduğu doğal miras değerlerinden ilki Alan’a adını veren
“yarımada” özelliğidir. Güneyde Marmara Denizi, doğuda İstanbul Boğazı, kuzeyde Haliç ile
çevrelenen Tarihi Yarımada’nın bu coğrafyadaki konumu ve biçimi, kentin çeşitli kesimlerinden farklı
şekillerde algılanmasını sağlar. Su ile karanın ilişki kurduğu kıyı alanları Yarımada karakterinin
zenginleştiği bölgelerdir. Suriçi’nin ikinci doğal miras özelliği ise “topografya”sıdır. Tarihi Yarımada’da
yer alan yedi tepe ve Yarımada’yı doğu-batı ekseninde geçen ana vadi ile bu vadiyle bütünleşerek
Haliç boyunca uzanan tepe, yamaç ve küçük vadilerden oluşan topografya, Suriçi İstanbul’unun eşsiz
siluetinin oluşmasında belirleyici unsur olmuştur. Tarihi Yarımada’daki tüm medeniyetler bu
“yarımada” ve “topoğrafya” özelliğinden faydalanmış ve somut kültürel mirasları; tapınakları,
manastırları, kiliseleri, camileri ve külliyeleri bu tepeler üzerinde kurarak kentin eşsiz siluetini
oluşturmuşlardır. Topkapı Sarayı’nın bulunduğu 1. tepe denizden 65 m; Bab-ı Ali’deki 2. tepe 55 m;
Beyazıt’taki 3. tepe 60 m; Fatih Külliyesi’nin bulunduğu 4. tepe 65 m; Yavuz Selim Camii’nin yer aldığı
5. tepe 60 m; Tekfur Sarayı üstündeki 6. tepe 55 m ve Şehremini’ndeki 7. tepe 55 m’ye ulaşmaktadır
(Harita 14).
62
EKİM 2011
Harita 14. Yönetim Planı Alanı’nın Topografyası (Kaynak: İBB, 2003a)
Deprem hasar riski açısından İstanbul’un tüm mahalleleri için değerlendirmelerin yapıldığı İstanbul
Deprem Master Planı çalışmasına göre, acil eylem gerektiren yerler Fatih İlçesi’nde
yoğunlaşmaktadırlar (İBB, 2003b). 17 Ağustos 1999 depreminden sonra yapılan hasar tespit
çalışmalarında Eminönü-Kâtip Kasım Mahallesi’ndeki ağır hasar oranının, İstanbul’daki ortalamanın
tam yedi katı olduğu ortaya çıkmıştır. Eski idari sınırlara göre Fatih’teki İmrahor ve Hacı Hüseyin Ağa
mahallelerinde ise bu oran İstanbul ortalamasının altı katıdır. Bununla birlikte Alan’da bulunan tescilli
mevcut ve kayıp eser açısından bir değerlendirme yapıldığında; 10.413 adet tescilli tarihi eserin 677
adedinin ağır hasar oranı yüksek olan bölgeler üzerinde yer aldığı görülmektedir. Tampon Bölge’nin
büyük bir kısmı da alüvyon ve dolgu alanlarından oluştuğundan Tarihi Yarımada için söz konusu
depremsel risk faktörleri Tampon Bölge için de geçerlidir.
İstanbul Tarihi Yarımada Fatih ve Eminönü İlçeleri Sit Alanları 1/5000 ve 1/1000 Ölçekli Koruma
Planları Doğrultusunda Kentsel Koruma Yenileme Kapsamında Ekonomik Model Oluşturulması Amaçlı
Kentsel Tasarım Projesi’nde sıvılaşma tehlike analizi ve kütle hareketleri (heyelanlar) açısından
yapılan değerlendirmeye göre; Millet Caddesi, surlar ve kıyı arasındaki bölge zemin açısından sağlam
olmasına rağmen kıyıya bakan yamaçlarda heyelanlar söz konusudur. Heyelanlı alanlar dışında sağlam
sayılabilecek alanlar üzerinde 1950–1970 arasında gelişmiş yapıların yoğun olması bu riski
artırmaktadır. Alan’ın önemli akslarından olan Vatan Caddesi’nin zemininin alüvyon olması, 1950–
1980 yılları arasında yapılan yapıların yüksek katlı ve zemin katlarının ticaret fonksiyonu olması bu
bölgenin önemli bir risk oluşturduğunun göstergeleridir. Eminönü bölgesinde ise zemin yapısındaki kil
ve marnın şiddet arttırma özelliği, hem kıyıda hem karada şiddet artırımı yüksek olan dolgu
alanlarının bulunması, tarihi yapılar dışındaki yapıların genelde 1950–1970 yılları arasında inşa edilmiş
olması ve zemin katlarının genelde ticaret olması riski arttırmaktadır (Harita 15).
63
EKİM 2011
17 Ağustos 1999 depreminden sonra yapılan hasar tespit çalışmalarından elde edilen sonuçlara göre
İstanbul Deprem Master Planı (2003)’nda zemin özelliklerine göre belirlenen hassas bölgeler;
Çemberlitaş Beyazıt alt bölgesi, Çemberlitaş Beyazıt alt bölgesi ile Haliç kıyıları arasında kalan bölge,
Beyazıt-Aksaray-Saraçhane arasındaki üçgen alan, Vatan Caddesi boyu, Sultanahmet-Ahırkapı aksı,
Haliç kıyısı ve Marmara Denizi sahili boyunca dolgu alanları, Fevzi Paşa aksı çevresi ve Samatya’nın
eğimli alanlarıdır.
Harita 15. Yönetim Planı Alanı’nda Deprem Açısından Riskli Alanlar Analizi (Kaynak: İMP/BİMTAŞ
2005, İBB 2003b, İBB, 2007a)
64
EKİM 2011
1.7. Alan’ın Fiziki, Sosyal ve Ekonomik Yapısı
Bu bölümde; Alan’ın fiziki, sosyal ve ekonomik yapısı Yönetim Planı Alanı ve Tarihi Yarımada Dünya
Miras Alanları altbaşlıklarında incelenmektedir.
1.7.1. Arazi Kullanımı
Bu bölümde Yönetim Planı Alanı ve Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları’na ilişkin arazi kullanımı
konut alanları, ticaret alanları, konaklama alanları, idari tesis alanları, açık ve yeşil alanlar ve sosyal
donatı alanları ile bu fonksiyonların mekansal dağılımları anlatılmaktadır.
1.7.1.1. Yönetim Planı Alanı
1.562 ha büyüklüğündeki Tarihi Yarımada ve yaklaşık üçte biri (548 ha) kadar bir alana sahip olan
Tampon Bölge ile birlikte 2.110 ha olan Yönetim Alanı’nda fonksiyonel dağılım açısından ulaşım
alanları (toplam 801 ha) birinci sırayı almaktadır. Yarımada’nın %28,9’unu oluşturan bu fonksiyon
Tampon Bölge’yle birlikte ele alındığında toplam alanın %38’ine ulaşmaktadır. Yönetim Alanı’nda
ikinci sırada gelen fonksiyon ise Yarımada’nın dörtte birini oluşturan konut alanlarıdır (391 ha). Alan
büyüklüğü açısından üçüncü sırada ise %14’lük değer ile yeşil alan ve mezarlık alanları kullanımları
(toplam 302 ha) gelmektedir (Tablo 7, Harita 16).
Tablo 7. Yönetim Planı Alanı’nda Fonksiyonel Dağılım
Fonksiyonlar (işlevler)
Konut Alanları
Tarihi Yarımada
Alan
Oran
(hektar)
(%)
391,08 25,06
Tampon Bölge
Yönetim Planı Alanı
Alan
Oran
Alan
Oran
(hektar)
(%)
(hektar)
(%)
11,14
2,03
402,22
19,06
Ticaret Alanları
115,53
7,40
8,94
1,63
124,47
5,90
İmalat Alanları
8,80
0,56
5,40
0,99
14,20
0,67
1,05
0,19
1,05
0,05
Depolama Alanı
Konut +Ticaret Alanları+ İmalat+ Depolama
70,16
4,48
8,38
1,53
78,54
3,72
Ticaret+İmalat+Depolama
26,41
1,69
0,41
0,08
26,82
1,28
Konaklama Alanları
4,29
0,27
-
0,00
4,29
0,20
Konaklama +Konut Alanları
5,30
0,34
-
0,00
5,30
0,25
Konaklama +Ticaret Alanları
25,08
1,61
-
0,00
25,08
1,19
154,68
9,90
35,21
6,42
189,89
9,00
Mezarlık Alanları
6,52
0,42
106,14
19,36
112,66
5,34
İdari Tesis Alanları
45,62
2,91
2,74
0,50
48,37
2,29
Dini Tesis Alanları
56,27
3,60
1,07
0,20
57,34
2,72
Eğitim Tesis Alanları (Kamu+Özel)
62,94
4,03
7,10
1,30
70,04
3,32
Kültürel Tesis Alanları
34,81
2,23
0,18
0,03
34,99
1,66
Sağlık Tesis Alanları (Kamu+Özel)
45,12
2,89
3,16
0,58
48,27
2,29
Teknik Altyapı Alanları
54,72
3,50
3,68
0,68
58,40
2,77
454,67
29,11
353,4
64,48
805,92
38,29
548,00 100,00
2.110,00
100,00
16.50
3.50
Yeşil Alanlar
Diğer Alan *
Genel Toplam
Arkeolojik Sur ve Hendekler
1.562,00 100,00
16.50
3.50
* Diğer Alan: Ulaşım altyapısı (yol, refüj, kavşak alanları), açık – kapalı otoparklar, akaryakıt
istasyonları, boş arazi, şantiye, müştemilat vb. alanlardan oluşmaktadır.
65
Harita 16. Yönetim Planı Alanı’nda Arazi Kullanım (Kaynak: İBB, 2010a)
EKİM 2011
66
EKİM 2011
Konut Alanları: Konut işlevinin hemen hemen tamamına yakınının Fatih bölgesinde yer aldığı, ticaret,
kamu hizmetleri ve turizm işlevlerinin yoğunlaştığı Eminönü bölgesinde ise Süleymaniye’de,
Yenikapı’da Kâtip Kasım ve Nişanca Mahalleleri’nin sahile bakan kesimleri ile Şehsuvar, Küçük
Ayasofya, Sultanahmet, Cankurtaran ve Emin Sinan Mahalleleri’nde konut işlevinin devam ettiği
gözlenmektedir. Yönetim Alanı sınırları içinde yer alan konut alanlarının bir bölümü tarihi konut
dokusuna sahip olan mahallelerden; önemli bölümü ise ağırlıkla 1940’lardan itibaren dönüşüm
geçirmiş ve genelde 5-6 kata ulaşan betonarme yapılardan oluşmaktadır.
Ticaret Alanları: Tarihi Yarımada’da ticaret alanları toplam 115,5 ha olup toplam alanın %7,4’ünü
oluşturmaktadır. Bu alanın büyük bir bölümü Eminönü bölgesinde gelişme göstermiştir. Kapalı Çarşı,
Hanlar Bölgesi, İstanbul’daki toptan ve perakende ticaretin geleneksel merkezi konumundadır. Fatih
bölgesindeki ticaret alanları Aksaray’da odaklanmakla birlikte Millet Caddesi ve Fevzipaşa Caddesi
boyunca lineer bir gelişim göstererek Kara Surları’na kadar devam etmektedir. Bu ana aksları dik
olarak kesen Akdeniz, Oğuzhan ve Kızıl Elma Caddeleri de daha alt kademe ticaret fonksiyonunun yer
aldığı akslardır.
Konaklama Alanları: Tarihi Yarımada’da genelde konut ve ticaret alanlarıyla birlikte yer alan
konaklama alanlarının büyüklüğü 35 ha’a ulaşmaktadır. Toplam alanın sadece %2,2lik kısmını
oluşturan konaklama alanlarının üçte ikilik kısmı Eminönü bölgesindedir. Dört ve beş yıldızlı tesisler
Laleli, Sultanahmet ve Cankurtaran ve Topkapı civarında yer almaktadır. Konut ve ticaret alanlarıyla
birlikte yer alan ve genelde iki ve üç yıldızlı olan oteller ile pansiyonlar ise yine Sultanahmet ve
Cankurtaran bölgelerinde yoğunlaşmaktadırlar.
İdari Tesis Alanları: Tarihi Yarımada’da 45,6 ha’lık alanı ile toplam arazi kullanımın %2,9’unu
oluşturan idari tesis alanları; İstanbul Valiliği ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi başta olmak üzere
merkezi yönetimin müdürlükleri, İstanbul Adliyesi, İstanbul Emniyet Müdürlüğü, Fatih Belediyesi ve
hizmet birimleri ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarına ait birimlerden oluşmaktadır. Bu fonksiyonlar
Tarihi Yarımada’nın geçmişten beri sürdürdüğü yönetim işlevine uygun olmakla birlikte, konunun her
geçen gün büyüyen İstanbul’un tümüne hizmet veren bazı birimlerin bölgeye çektiği günlük yolcu
açısından da değerlendirilmesi gerekmektedir.
Açık ve Yeşil Alanlar: Tarihi Yarımada’daki yeşil alanların önemli bölümü Gülhane Parkı, Saraçhane
Parkı gibi büyük yeşil alanlar ve kıyı dolgu alanları ile sınırlı büyüklüklerdeki mahalle park ve çocuk
bahçelerinden oluşmaktadır. Bu alanlar 155 ha’lık büyüklüğüyle Tarihi Yarımada’nın %10’nu
oluşturmaktadır. Bu alanlar dışında külliyeler, mezarlıklar, üniversite ve hastane bahçeleri, Botanik
Bahçesi gibi kamuya doğrudan açık olmayan alanlar da sınırlı olarak kullanılabilen açık alanlardır.
Tampon Bölge içinde yer alan mezarlıklar (106 ha) ve Kara Surları boyunca devam eden yeşil alanlar
(35 ha) da önemli potansiyeller yaratmaktadır.
Sosyal Donatı Alanları: Tarihi Yarımada’da yer alan eğitim alanları, sağlık alanları, kültürel alanlar ve
dini alanlar sosyal donatılar başlığı altında incelendiğinde, tüm İstanbul’a hizmet veren donatılar
olarak Çapa ve Cerrahpaşa Üniversite Hastaneleri ile İstanbul Üniversitesi ilk sırada yer almaktadır.
Topkapı Sarayı, Gülhane Parkı, Aya Sofya Müzesi, Sultanahmet Camii, Süleymaniye gibi yerli ve
yabancı turistlerin İstanbul’da ilk ziyaret ettiği kültürel alanlar ve tarihi eserler bölge halkı için de
önemli donatı alanlarıdır. Dini tesis alanlarının büyük çoğunluğunu anıtsal eserler, külliyeler, kilise ve
sinagoglar oluşturmaktadır.
67
EKİM 2011
1.7.1.2. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nın Fiziksel ve İşlevsel Kullanımı
122,6 ha’lık büyüklüğe sahip olan Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı; 72 ha alana
yayılan Topkapı Sarayı/Sur-i Sultani ve anıt eserler, ticaret, turizm işlevlerinin yoğun olarak yer aldığı
Sultanahmet bölgesi olmak üzere iki alt bölgeden oluşmaktadır. Topkapı Sarayı ve Gülhane Parkı’nı
içine alan, geçmişin iki büyük imparatorluğunun yönetim merkezi olan Sur-i Sultani bölgesi, anıtsal
eserler, İstanbul Arkeoloji Müzeleri, Aya İrini Müzesi gibi müzeler ve sivil eserler, yerüstü kalıntıları ve
yeraltında bulunan eserler açısından ulusal ve uluslararası ölçekte kültürel ve tarihi değeri olan I.
derece arkeolojik sit alanıdır (İBB, 2003a).
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nda hakim işlevler yeşil alan (28 ha; %23), kültür ve
idari alanlardır ve bu işlevler Alan’ın yaklaşık %55’ini oluşturmaktadır. Sultanahmet, Cankurtaran ve
Küçük Ayasofya geleneksel konut dokusunun kısmen korunduğu ve bazı kesimlerinde konaklama ile
konutun iç içe olduğu alanlardır. Bu bölgelerde daha çok son yıllarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu
bölgelerinden göç eden aileler yaşamaktadır. Bunda en büyük etmen bölgenin zaman içinde fiziki
olarak eskimesi ve buna bağlı olarak kiraların düşük olmasıdır. Aynı şekilde Sirkeci bölgesi de
ticaret+konaklama faaliyetlerinin iç içe olduğu bir alandır (Harita 17).
Sultanahmet–Cankurtaran bölgesinin taşımış olduğu tarihi, arkeolojik değerler bu bölgenin turistler
açısından çok fazla talep görmesine neden olmaktadır. Bölgede bulunan 1. sınıf kaliteli butik otellerin
yanı sıra pek çok pansiyon, hostel, küçük otel bulunmaktadır. 1995 yılından itibaren kentsel arkeolojik
sit alanı olan Sultanahmet bölgesinin en önemli sorunu turizm işlevinin yarattığı yapılaşma baskısıdır.
Bu baskı özellikle yeni yapı yapma yönünde ortaya çıkmakta ve bölgedeki arkeolojik miras açısından
tehdit oluşturmaktadır (İBB, 2003a).
Tarihi Yarımada’da bulunan sosyal ve teknik donatılar sadece Tarihi Yarımada’da yaşayan halka değil
tüm İstanbul halkına hitap edecek düzeydedir. Bu donatılar sundukları hizmetler doğrultusunda Tarihi
Yarımada’ya yoğun insan ve taşıt trafiği çekmektedirler. Bunlar haricinde Tarihi Yarımada’nın sahip
olduğu tarihi ve kültürel değerlerin simgesi olan büyük külliyeler, Topkapı Sarayı, Arkeoloji Müzeleri,
Sarnıçlar gibi değerler de yoğun turist çekmektedir ve beraberinde alt yapı yetersizliklerinden dolayı
ulaşım, otopark gibi sıkıntıları doğurmaktadır. Mevcut yeşil alan sistemi yoğun kentleşme ve
yapılaşmanın etkisiyle konut alanlarının içinde son derece sınırlı kalmakta ancak Gülhane Parkı ve
büyük külliyelerin çevresindeki yeşil alanlar Alan’ın yeşil alan değerinin artmasını sağlamaktadır.
Gülhane Parkı sadece çevresine değil, bir şehir parkı olarak tüm İstanbul halkına hizmet etmektedir.
Tarihi Yarımada’nın geçmişten gelen ve günümüzde de önemini yitirmeyen bir ticari hayatı vardır. Bu
canlı ve dinamik ticaret hayatı kendisini özellikle ulaşım talepleri konusunda hissettirmektedir. Sahil
Yolları Tarihi Yarımada’nın diğer önemli arterlerini oluşturmaktadır. Halkalı-Sirkeci arasındaki DDY
Hattı geçmişten günümüze hem yolcu hem de yük taşımacılığında kullanılmaktadır. Tarihi
Yarımada’daki diğer raylı sistem güzergahları Zeytinburnu ile Kabataş arasındaki cadde tramvayıdır.
Millet Caddesi boyunca devam eden ve Sultanahmet, Gülhane ve Eminönü’nden geçerek Kabataş’ta
son bulan cadde tramvayı da güzergahı boyunca önemli bir hizmet görmektedir. Özellikle zirve
saatlerde Beyazıt, Kapalı Çarşı, Çemberlitaş ve Sirkeci durakları arasında oldukça yoğun bir yolcu
trafiği talebine rastlanmaktadır (İBB, 2003a).
68
EKİM 2011
Harita 17. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı (Kaynak: İBB, 2003a)
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın Fiziksel ve İşlevsel Kullanımı
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı şehirsel doku olarak 1950’lere kadar geleneksel
yapısını koruyabilmiştir. Eski, ahşap yapılı İstanbul semtleri gibi sık sık yangınlar geçiren
Süleymaniye’de günümüzde hala özelliklerini koruyan sokaklar ve sivil mimari örnekleri
bulunmaktadır. Bölgede konut olarak kullanılan binalar zaman içinde azalmış, kalanlara, çoğunluğu iç
göçle gelmiş olan, bekar nüfus ve üniversiteye yakınlığı nedeniyle öğrenciler yerleşmiştir. Son yüzyılda
giderek yoksul semti haline gelen Süleymaniye, eğitim, sağlık ve bunlara bağlı işlevlerle canlılığını
korumaktadır (Eyice vd., 1994).
Geleneksel Süleymaniye evleri ahşap ve kagir malzemeden az katlı inşa edilmiştir. Yaşam biçiminin
değişmesiyle fonksiyonlarda farklılıklar olmuştur. Günümüzde tek bir konut her odasında tek bir
ailenin ya da birçok bekarın yaşadığı evler haline gelmiş, plandaki değişimler cephe karakterine de
yansımış, bu durum mimari dokunun bozulmasına yol açmıştır (Fotoğraf 5).
69
EKİM 2011
Fotoğraf 5. Süleymaniye Geleneksel Ahşap Evleri (sivil mimarlık örnekleri)
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın %13,8’ini konut alanları oluşturmakta, bazı
bölgelerde konutların alt katlarında ticaret faaliyetleri yapılmaktadır. Konut alanları batıda İMÇ
blokları ile doğuda İstanbul Üniversitesi yapıları arasında yer alırken, özellikle kuzey-güney
doğrultusunda uzanan ana yollar boyunca yerel ticareti de içeren karma kullanımlar
gözlemlenmektedir.
Alanın %17,4’ünü eğitim alanları oluşturmakta; İstanbul Üniversitesi merkez binası ile fakültelerin
yanı sıra yakın çevreye hizmet eden lise ve ilköğretim okulları bulunmaktadır. Üniversiteye
yakınlığından dolayı çok sayıda ve farklı büyüklüklerde öğrenci yurtları burada yer seçmiştir.
Tarihi Yarımada’daki küçük sanayi, imalat ve depolama alanlarının yoğunlaştığı bölgelerden biri de
Süleymaniye’dir. Kültür varlıklarının özgün işlevleri dışına çıkarak imalat ve depolama kullanımlarına
dönüşmeleri giderek artmaktadır. Genellikle imalat ve depolama alanları ticaret ile birlikte gelişme
gösterdiğinden hem üretim hem de pazarlama aynı alanda yer almaktadır. Bölgede, deri ve tekstil
ürünleri imalatı ile kâğıt, plastik ve metal eşya imalatı devam etmektedir. İmalat, depolama ve ticaret
faaliyetleri Alan’ın %16,1’ini kapsamaktadır.
Geçmiş yüzyılda Harbiye Nezareti ve Kışla olarak kullanılan İstanbul Üniversitesi yapıları ile Esnaf
Hastanesi bölgenin önemli eğitim ve sağlık donatılarıdır. Üniversite öğrenci nüfusunun yüksek
olmasından dolayı Alan’da uzmanlaşmış çeşitli kütüphaneler ile çok sayıda cafe ve restoran
bulunmaktadır. Süleymaniye Camii’nin batısında yer alan Müftülük binasının bahçesi ile bitişiğindeki
İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Botanik Bahçesi bölgenin en büyük ve en güzel manzaraya sahip
açık alanlarıdır (İBB; 2003a) (Fotoğraf 6). Konut alanını ve yaşayan nüfusun ihtiyaçlarını karşılayacak
sağlık ocağı ve sosyal tesisler yeterli sayıda değildir.
70
EKİM 2011
Fotoğraf 6. Müftülük Binası ve İstanbul Üniversitesi Botanik Bahçesi
Süleymaniye Tarihi Yarımada’nın önemli ulaşım aksları içinde yer almaktadır. Tarihi Yarımada’nın en
önemli ulaşım akslarından biri olan Atatürk Bulvarı Süleymaniye Koruma Alanı’nın batı sınırını
belirlemekte; güneyinden Şehzadebaşı Caddesi, kuzeyinden ise Ragıp Gümüş Pala Caddesi
geçmektedir. Bölgedeki konut alanlarını besleyen özgün sokak dokusu asfalt kaplanmış ve ulaşımın
baskısı altında kalmıştır. Özellikle ticaret-imalat-depolama faaliyetlerinin yoğun olduğu bölgelerde
yoğun taşıt trafiği görülmektedir. Otopark sayısı da ihtiyacı karşılamamaktadır.
Alan’a deniz yolu ve karayolu ile toplu ulaşım mümkündür. Eminönü ve Beyazıt ana toplu ulaşım
istasyonlarının arasında bulunan bölgenin başlangıcına kadar Zeytinburnu-Kabataş tramvayı da
gelmektedir. Ancak Alan’daki dik ve dar sokaklardan dolayı toplu ulaşım araçları Alan’ın çevresine
kadar ulaşmakta ancak içeriye girememektedir. Yenikapı-Taksim metrosunun Şişhane-Yenikapı
güzergahı tamamlandığında duraklardan biri de Şehzadebaşı İstasyonu olacaktır. Özgün sokak dokusu
yaya kullanımı için idealdir; ancak yayalaştırma çalışmaları yetersizdir. Bununla birlikte, pek çok
sokakta asfalt döşeme kullanılmış ve özgün sokak kotu değişmiştir. Ancak son yıllarda Süleymaniye
Camii çevresindeki yollar araç trafiğine kapatılarak döşemeleri değiştirilmiş ve yayalaştırılmıştır. Bu
bölgede yer alan boş parseller otoparka dönüştürülmüştür ve Tarihi Yarımada’nın birçok yerinde
olduğu gibi ulaşım aksları yol üstü otoparkı olarak kullanıldığından kent içi trafiği büyük ölçüde
aksatmaktadır.
71
EKİM 2011
Harita 18. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı (Kaynak: İBB, 2003a)
Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın Fiziksel ve İşlevsel Kullanımı
Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Osmanlı Dönemi’nden günümüze
değin konut alanı olma özelliğini korumuştur. Alan’daki başlıca hakim kullanımlar konut ve konutla
ilişkili kullanımlar ile cami, türbe ve mezarlıklardan oluşan kullanımlardır (Harita 19).
Alansal olarak değerlendirildiğinde, yaklaşık 10,30 ha büyüklüğündeki Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya
Miras Alanı’nın yaklaşık %50’sinden fazlasını konut alanlarının oluşturduğu görülmektedir (5,55 ha;
%54,8). Konut kullanımı Alan’ın geneline yayılmıştır. Alan’da özellikle kuzey-güney doğrultusunda
uzanan Haydar Sokak boyunca yerel ticareti içeren karma kullanım gözlemlenmekle birlikte, bu
alanların büyüklüğünün oldukça az olduğu söylenebilir. Ayrıca Alan’da konut kullanımını
destekleyecek şekilde Fatih Belediyesi’ne ait bir sağlık ocağı ile Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı’na ait
öğrenim birimi bulunmaktadır. Özellikle Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı’na ait öğrenim biriminin
çevrede yaşayanlar ve özellikle çocuk ve kadınlar için bir sosyal merkez işlevi gördüğü bilinmektedir.
72
EKİM 2011
Alan’da; yaşayanların, özellikle çocukların günlük kullanımına yönelik açık ve yeşil alanların ise
oldukça yetersiz olduğu gözlemlenmektedir.
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan cami, türbe ve mezarlar, konut kullanımı ve
ilişkili fonksiyonların ardından başlıca hakim kullanım olarak ön plana çıkmaktadır. Tarihi değeri ve
mimari özellikleri bakımından birinci derecede önem taşıyan Molla Zeyrek Camii’nin yanı sıra, Küçük
İbadethane, Kasap Demirhun Camii, Divitdar Mehmet Efendi Camii, Ümmü Gülsüm Camii, Zembilli Ali
Efendi Türbesi, Şeyh Süleyman Camii ve Türbesi yer almaktadır. Alan’daki dini tesislerin toplam
büyüklüğü yaklaşık 0,42 ha’dır ve Alan’ın yaklaşık %4,2’sini oluşturmaktadır.
Atatürk Bulvarı üzerinde yer alan Sedad Hakkı Eldem tasarımı olan yapılar ise SSK’ya ait idari birimler
olarak kullanılmaktadır. Alan’daki idari birimlerin alansal büyüklüğü yaklaşık 0,63 ha’dır ve Alan’ın
yaklaşık %6,2’sini oluşturmaktadır. Özellikle Atatürk Bulvarı boyunca ticaret ve konut+ticaret
kullanımları bulunmaktadır. Gerek ticaret kullanımlarının gerekse de konut+ticaret kullanımlarının
alansal büyüklüğü Alan’ın yaklaşık %2,2’sini oluşturmaktadır.
Alan’daki ulaşım bağlantıları değerlendirildiğinde, İstanbul’un ve Tarihi Yarımada’nın önemli ulaşım
bağlantılarından biri olan Atatürk Bulvarı’nın, Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın
doğusunda yer aldığı ve Alan’ı bu yönde sınırladığı görülmektedir. Alan, Fil Yokuşu ve Zeyrek Mehmet
Paşa Sokağı ile Atatürk Bulvarı’na bağlanmaktadır. Alan’ın batısında yer alan ve kuzey-güney
doğrultusunda uzanan Haydar Caddesi, Alan’ın Haliç’le ve batıda yer alan diğer merkezi yerleşim
alanları ile bağlantısını sağlayan önemli bir aks olmaktadır. Alan’daki diğer yol bağlantılarının ise
Osmanlı geleneksel sokak dokusuna ait organik bağlantılar olduğu söylenebilir. Alan’daki tüm yol
bağlantıları taşıt yolları olmakla birlikte, özellikle karma kullanımın yoğunlaştığı Haydar Caddesi
yoğunlukla kullanılan bağlantıdır. Alan’ın geneline hakim olan organik sokak dokusunun yer yer taşıt
trafiğini engellediği, diğer yandan güzel perspektifler veren yaya ağırlıklı ulaşım için kaynak potansiyel
taşıdığı söylenebilir.
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın topografyası ile de ilişkili olarak Alan’ın içerisinde toplu
taşıma güzergahları yer almamaktadır. Bununla birlikte, merkezi konumundan dolayı Alan’ın
erişilebilirliğinin yüksek olduğu söylenebilir. Atatürk Bulvarı ve Fevzi Paşa Caddesi üzerindeki otobüs
güzergahları ve durakları, Alan’a yürüme mesafesindedir. Alan’ın erişilebilirliği açısından öncelikli
ulaşım sistemi karayolu ulaşımına dayanmakta olup, deniz yolu ve raylı sistemler Alan’ın erişilebilirliği
açısından öncelik taşımamaktadır.
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın sosyal ve işlevsel kullanım özellikleri bakımından
İstanbul’un diğer dünya miras alanlarına kıyasla homojen bir yapıya sahip olduğu söylenebilir. Bu
özelliğiyle Alan’ın problemleri, diğer dünya miras alanlarına kıyasla daha az karmaşık ve net
tanımlanabilir niteliktedir.
73
EKİM 2011
Harita 19. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı (Kaynak:
İBB, 2003a)
Zeyrek semti konut dokusu zaman içerisinde yangınlar ve bakımsızlık gibi sebeplerle tahribata
uğramıştır. Diğer yandan, 19 50’li yıllarda başlayan İstanbul’a göçle birlikte semtin kullanıcısının
değiştiği, bu değişimin de Zeyrek’in fiziksel dokusuna yansıdığı, özellikle 1960-75 yılları arasında hızlı
bir yapılaşma ve apartmanlaşma süreci yaşandığı bilinmektedir. Alan’ın koruma altına alınmasından
sonra, 1980 yılında yeni yapılaşmalara sınır getirilmiştir (İBB, 2003a). Son dönemlerde bölgede
geleneksel Osmanlı ahşap mimarisinin örnekleri olarak değer taşıyan sivil kültür varlıklarının
restorasyonuna yönelik faaliyetler gerçekleştirilmektedir.
Günümüzde İstanbul Valiliği, İBB, Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi ve Ulusal
Ahşap Birliği vd. kurumların ortaklığında “Zeyrek Evleri Projesi” ve Zeyrek Sarnıcı’nın restorasyonları
sürdürülmektedir. Bugün Zeyrek Camii olarak kullanılan Pantokrator Manastır Kilisesi’nde de benzer
çalışmalar sürdürülmektedir. Bu çalışmaların kendi iç yönetiminin programlanması, sürdürülen
faaliyetlerin çağdaş koruma ilkelerine uygun olması ve Tarihi Yarımada Alan Yönetim Planı ile
eşgüdümünün sağlanması önem taşımaktadır.
74
EKİM 2011
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın Fiziksel ve İşlevsel Kullanımı
525 ha’lık büyüklüğe sahip olan İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı, sur içi ve sur dışı olarak iki
bölgede incelenebilir. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’ndaki fonksiyonların dağılımı Harita
20’de görülmektedir.
Sur içinde kalan kısımda yoğun olarak konut fonksiyonu yer almaktadır. Konut+ticaret fonksiyonu ise
Fevzipaşa Caddesi’nin surlara yakın kısımlarında görülmektedir. Sur içi bölgesinde konut
fonksiyonundan sonra en yoğun olarak yeşil alan fonksiyonu yer almaktadır. Yeşil alanların
yoğunlaştığı bölgeler, Beyazıtağa, Veledi Karabaş, Hacı Hamza, Hacı Evhaddin mahallelerindedir.
Yedikule Zindanları günümüzde kültür alanı olarak kullanılmaktadır. Vatan Caddesi’nin surlarla
birleştiği alanda özel sağlık tesisi, öğrenci yurdu ve Fatih Spor Kompleksi olmak üzere sağlık, idari ve
eğitim fonksiyonları yer almaktadır. Millet Caddesi’nin surlara yakın kısmında 4 ve 5 yıldızlı iki otel ile
konaklama fonksiyonu görülmektedir. Fevzipaşa Caddesi’nin surlarla birleştiği alanda Mihrimah
Sultan Camii yer almaktadır ve Alan’a zenginlik kazandıran, kimliğini veren farklı dönemlere ve dinlere
ait olan dini tesisler de görülmektedir.
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın sur dışında kalan bölgesinin çok önemli bir kısmı
mezarlıklar ve yeşil alanlardan oluşmaktadır. Bu bağlamda, Zeytinburnu ilçesinde Maltepe, Merkez,
Kazlıçeşme ve Seyitnizam Mahalleleri’nde, Eyüp ilçesinde ise Defterdar Mahallesi’nde mezarlıklar
büyük alanlar kaplamaktadır. Bunun dışında Alan’da, konut, ticaret, sosyal donatı ve karma kullanıma
ilişkin fonksiyonlar yer almaktadır. Alan’da mezarlıklar ve yeşil alanlardan sonra mekansal olarak en
büyük paya sahip fonksiyon konut olup, bu konutların beşte dörtlük kısmının Zeytinburnu, beşte birlik
kısmının ise Eyüp ilçesinde yer aldığı görülmektedir. Konut+ ticaret alanlarının hemen hemen
tamamına yakını Zeytinburnu ilçesinde, konut+ticaret+imalat+depolama alanları ise Zeytinburnu
ilçesi genelinde dağınık olarak yer almaktadır. Alan’ın sur dışı bölgesinde ticaret, imalat ve depolama
alanlarının büyük bir kısmı Zeytinburnu ilçesinde yer almaktadır. Merkez Efendi ve Kazlıçeşme
mahalleleri ticaret, imalat ve depolama, Maltepe Mahallesi imalat, Seyitnizam Mahallesi ise ticaret
fonksiyonunun yoğun olarak görüldüğü alanlardır. Eyüp ilçesinde yer alan imalat alanları ise Defterdar
Mahallesi’nde ağırlıklıdır ve tekstil ürünleri ve iplik imalatına yönelik faaliyet göstermektedir. Sur
dışında sağlık ve eğitim tesis alanlarının yine tamamına yakını Zeytinburnu ilçesinde yer almakta olup,
idari tesis alanlarının Zeytinburnu ve Eyüp ilçeleri ile karşılaştırılması yapıldığında; Eyüp ilçesinin
Zeytinburnu’ndan daha yoğun olduğu görülmektedir. Eğitim tesisleri açısından, Zeytinburnu ilçesinde
teknik ve mesleki öğretim, öğrenci yurtları ve hastaneler ağırlıktadır.
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nda, Kara Surları boyunca devam eden 10. Yıl Caddesi önemli
bir kent içi ulaşım bağlantısıdır. Şehzadebaşı ile Edirnekapı arasında bulunan ve devamında
Sultançiftliği’ne kadar uzanan Fevzipaşa Caddesi de tarihsel gelişim süreci boyunca, kentsel
büyümenin ve değişimin yoğun olduğu 1. derece kent içi yollar niteliğindedir. Tarihi Yarımada’nın
merkezi Aksaray’dan Kara Surları’na doğru devam eden Vatan, Millet ve Fevzipaşa Caddeleri, Kara
Surları’na paralel olan 10. Yıl Caddesi ile kesiştikten sonra, D-100 Karayolu’yla birleşmektedirler.
Marmara ve Haliç kıyıları boyunca devam eden sahil yolları ise, 10. Yıl Caddesi ile kuzey de
Ayvansaray’da ve güneyde Yedikule’de birleşmektedir. Tarihi Yarımada’nın merkezine ulaşımı
kolaylaştıran, aynı zamanda transit geçiş için kullanılan ana ulaşım bağlantıları sebebiyle Miras Alanı
yoğun trafik yükü altında kalmaktadır. Ayrıca, günümüzde Sur kapılarının (Mermerkule Kapı, Altın
Kapı, Yedikule Kapısı, Belgrad Kapı, Silivri Kapı, Mevlana Kapı, Topkapı, Edirnekapı) yoğun olarak araç
geçişi için kullanılması tarihi önemi büyük olan kapılara ciddi boyutlarda zarar vermektedir.
75
EKİM 2011
Harita 20. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı (Kaynak: İBB 2003a, İBB 2007b, İBB
2010b)
76
EKİM 2011
1.7.2. Sosyal Yapı
Yönetim Planı Alanı ve Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları’na ilişkin nüfus ve sosyal yapı başlığı
nüfus büyüklükleri, hane büyüklüğü, yaş grupları, göç ve istihdam alt başlıklarında ele alınmaktadır.
1.7.2.1. Yönetim Planı Alanı
Nüfus Büyüklükleri: Yönetim Planı Alanı’nda yer alan mahallelerin toplam nüfusu 2010 yılı verilerine
göre 462.112 kişidir. Bu nüfusun 30.965 kişisi Tampon Bölge’de yer alan mahallelerde yaşamaktadır.
Bu mahallelerin Yönetim Planı Alanı sınırları içindeki nüfusları dikkate alındığında Alan’ın toplam
nüfusunun yaklaşık 500.000 olduğu anlaşılmaktadır (Tablo 8). Harita 21’de izlendiği üzere Tarihi
Yarımada’da konut nüfusu ağırlıkla Fatih bölgesinde yer almaktadır. Eminönü bölgesinde Marmara
kıyıları boyunca uzanan ve tarihi dokunun hakim olduğu mahallelerin ve Süleymaniye bölgesindeki
mahallelerin nüfusları 3000’i geçmemektedir. Kapalı Çarşı, Hanlar Bölgesi, Sirkeci, Beyazıt, Laleli ise
gece nüfusunun 1.000 kişiden az olduğu mahallelerden oluşmaktadır. Fatih bölgesinde en büyük
nüfusa sahip mahalleler Millet Caddesi-Kara Surları-Marmara Denizi arasında kalmakta ve bu
bölgelerde çok katlı binalar bulunmaktadır. Aynı yapı karakterine sahip olan Millet Caddesi-Vatan
Caddesi-Fevzi Paşa Caddesi arasında kalan bölgedeki mahallelerde de nüfus 4.000–7.000 kişi arasında
değişmektedir. Buna karşın Fevzi Paşa Caddesi’nden Haliç sahiline uzanan ve ağırlıkla tarihi dokunun
yer aldığı mahalleler de daha az nüfusa sahiptirler.
Tablo 8. Yönetim Planı Alanı’nın Nüfusu–2010
Alan
İlçe
Mahalle Adı
Tarihi Yarımada
Fatih İlçesi
İlçe Bütünü
Bayrampaşa İlçesi
Ortamahalle
Defterdar
Eyüp İlçesi
Topçular
Sur dışında kalan
Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı TOPLAM NÜFUS
4.874
-
Gökalp
22.450
-
Seyitnizam
2.260
Kazlıçeşme
1.381
Toplam
Sur dışında kalan Yönetim Planı Alanı Toplam
-
4.874
Maltepe
Zeytinburnu İlçesi
431.147
Toplam
Merkez Efendi
Nüfus
26.091
30.965
462.112
Hane büyüklüğü: 2000 yılı verilerine göre 4 kişi, 2007 yılı verilerine göre 3,2 kişi olan Tarihi
Yarımada’daki ortalama hane büyüklüğü Türkiye ve İstanbul değerlerinin altına seyretmektedir (İBB,
2007). Bekar nüfusun Eminönü bölgesinde yaşama eğiliminin giderek artması ve çekirdek aile
oranının Fatih bölgesinde yükselmesi bu eğilimin temel nedenleridir.
Yaş grupları: 2007 yılı itibariyle Tarihi Yarımada’da 0–14 yaş grubu, toplam nüfusun %19’unu; 65+ yaş
grubundaki nüfus ise %9’unu oluşturmaktadır (TÜİK, 2009). Çocuk nüfus oranı göçle gelen nüfusun
yerleşmiş olduğu ve genelde tarihi olan semtlerde yüksektir. 65+ yaş grubunun Tarihi Yarımada
ortalamasının üstüne çıktığı semtler ise eski İstanbulluların yaşadığı yine tarihi mahallelerdir.
77
Harita 21. Yönetim Planı Alanı’nda Mahalle Nüfusları–2007 (Kaynak: TÜİK, 2007)
EKİM 2011
78
EKİM 2011
Göç: 2000 yılı verilerine göre Eminönü bölgesinde toplam nüfusun büyük çoğunluğunu (%60) İstanbul
dışında doğanlar oluşturmaktadır (DİE, 2000). İstanbul’un ilk konut bölgesi olmasına karşın Fatih
bölgesinde ise “Memleketiniz neresidir?” sorusuna nüfusun %26’sı “İstanbul” cevabını vermiştir
(GENAR, 2002). Bölgenin en yoğun göç aldığı iller Karadeniz ve İç Anadolu Bölgesi’nde yer almaktadır;
Trabzon (%4,9), Malatya (%4,8), Kastamonu (%4,6) ve Rize (%4,5). Fatih bölgesi %74,1 oranında
Türkiye’nin hemen hemen bütün illerinden göç almaktadır. Fakat bununla birlikte oldukça yerleşik ve
yerel doğma büyüme Fatihli nüfusa da sahiptir.
Fatih bölgesi mahalleler düzeyinde incelendiğinde; Cerrahpaşa-Aksaray bölgesi Yalı Mahallesi
1990’lardan sonra Mardin’den yoğun göç almış ve eski sakinlerin büyük çoğunluğu mahalleden
ayrılmıştır. Ayrıca yasal olmayan yabancı göçmenler de bu mahallede yaşamaktadır. Zeyrek ve Cibali
mahallelerinde de Sultanahmet ve Cankurtaran’da olduğu gibi Doğu Anadolu’dan göç almıştır.
Cerrahpaşa bölgesinde Kürkçü Mahallesi bölgenin en çok göç alan mahallesidir. ŞehreminiÇukurbostan bölgesi tüm canlılığına rağmen, bölgedeki evlerin küçük oluşu, konutların çok sıkışık
olması, yeşil alanların yokluğu, bölgede kiraların çok yüksek olması nedeni ile eski sakinlerini
kaybetmiştir.
Eminönü bölgesi mahalleler düzeyinde incelendiğinde; İstanbul doğumluların yoğun olarak yaşadığı
mahalleler Cankurtaran, Sultanahmet, Küçük Ayasofya, Emin Sinan, Şehsuvar Bey mahalleleridir.
Divan Yolu’nun kuzeyinde bulunan mahallelerin çoğu İstanbul dışında doğanların, göçle gelen
nüfusun bulunduğu mahallelerdir. Eski Eminönü mahallelerinde Doğu ve Güneydoğu illerinde
doğanlar önemli bir pay teşkil etmekle birlikte, eski ilçenin çoğunluğunu İç Anadolu Bölgesi’nde
doğanlar oluşturmaktadır. Bununla birlikte doğum yeri Batı Anadolu, Marmara, Trakya ve Akdeniz
Bölgeleri olanlar ilçe içerisinde en düşük orana sahiptir. Sultanahmet-Cankurtaran mahallerinde tarihi
evlerin çok küçük olması, hisseli olması ve onarımının zor ve masraflı olmasından dolayı bölgenin eski
sakinleri başka bölgelere taşınmışlardır. Bu boşalan elverişsiz yapılar, 1980’lerden sonra Doğu
Anadolu’dan göç edenler tarafından kiralanmaya başlamıştır.
Anadolu’dan ilk göç edilen yer Süleymaniye olmakta ve aileler burada 6 yıla yakın bir süre
kalmaktadırlar. Bölgeyi Bağcılar ve Esenler’de daire alarak terk etmektedirler. Bu bölgenin bir
basamak olarak kullanılması, en vasıfsız işgücünün bir süre için bölgeyi kullanarak daha sonra terk
etmesi sonucunu doğurmakta ve bölge daima en vasıfsız ve en yoksul kesimin barınma ve çalışma
ihtiyacına hitap eder bir hal almaktadır.
Son yıllarda Eminönü’ne ve Fatih’e göçün hızı kesilmiş, sadece ailelerin çağırması ile tek tük göç
faaliyetleri yaşanmıştır. İlçenin tercih edilmesi, ağırlıklı olarak merkezi konumundan
kaynaklanmaktadır. İşe yakınlık, ulaşımın kolay olması, emniyetli bir meskûn mahal olması, insanları
Fatih bölgesine yöneltmiştir. Fatih bölgesinde ikamet eden nüfus ayrıca uzun zamandan beri de
İstanbul’da oturmaktadır. 6-10 yıldır İstanbul’da oturanların oranı %13,2 iken, 11-15 yıldır İstanbul’da
oturanların oranı %9,4, 16 yıl ve üzeri oran ise %76,2’dir.
İstihdam: Tarihi Yarımada’da yaşayanların %80’i imalat, toptan ve perakende ticaret, lokanta ve
oteller ve toplum hizmetleri, sosyal ve kişisel hizmetler sektörlerinde çalışmaktadırlar (DİE, 2000).
Eminönü bölgesindeki mahallelerde yaşayanlarda bu değer %40 ile toptan ve perakende ticaret,
lokanta ve oteller sektöründe yoğunlaşırken; Fatih bölgesinde oturanların %28’i imalat sektöründedir.
79
EKİM 2011
1.7.2.2. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Sosyal Yapı Özellikleri
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nda kısmen İstanbul doğumlu bir nüfus grubu
yaşamaktadır. Turizm amaçlı işyerlerinin çevresindeki az sayıda kalan konut alanlarından oluşan
Cankurtaran Mahallesi’nde yerleşik nüfusun bir kısmını dar gelirli Romanlar oluşturmaktadır. İç
Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgesi’nden gelen göçmen nüfusun bulunduğu Küçük Ayasofya
Mahallesi’nde ise orta gelir ve alt-orta gelir grubuna mensup aileler yaşamaktadır. Sultanahmet
Mahallesi’nde yaşayanların çoğunluğu çevredeki küçük ölçekli ticarethaneleri işleten ya da orada
çalışanlardır. Bölgedeki sivil kültür varlıklarının küçük ve çok hisseli olması; onarımının zor ve masraflı
olması nedeniyle, semtin eski sakinleri başka yerlere göç ederken, bu binalar ya turizm işlevine
dönüşmekte ya da birden fazla aile tarafından kullanılmaya başlanmaktadır. Bölgede yaşayan nüfusun
hane halkı büyüklüğünün ve okuma-yazma bilmeyen oranının Tarihi Yarımada ortalamalarının
üzerinde olması bu nedenledir (İMP/BİMTAŞ 2006-2007).
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Sosyal Yapı Özellikleri
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yaşayan eski ve köklü aileler tarihi konutlarını
20. yüzyıl başından itibaren yavaş yavaş terk etmişler ve yerlerini göçle gelen kırsal kökenli nüfusa
bırakmışlardır. Bölgedeki hane halkı büyüklüğü Tarihi Yarımada ortalama hane halkı büyüklüğünün
üzerindedir (İBB, 2007). Nüfusun çoğunluğunu erkekler oluşturmaktadır (oranın %70’e kadar çıktığı
mahalleler bulunmaktadır) (TÜİK, 2008). Yaşlı nüfusun düşük oranda bulunduğu bölgede, genç ve
orta yaş grubu Tarihi Yarımada ortalamasının üzerinde (%20 ve %71) bir orana sahiptir (TÜİK, 2009).
Bölgede ticaretin yoğun olduğu alanlarda geçici iş bulunabilmesi, yürüme mesafesinde iş arayan
kiracılar için çekici bir faktör niteliğindedir. Bölgeye gelenler, bölgeyi bir basamak olarak kullanmakta
ve bu durum en vasıfsız işgücünün bir süre için bölgeyi kullanarak daha sonra terk etmesiyle
sonuçlanmaktadır.
Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Sosyal Yapı Özellikleri
Yönetim Planı Alanı’nda yüksek nüfusa sahip bölgelerden biri olan Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya
Miras Alanı’nda genelde çok çocuklu ve geniş aileler yaşamaktadır. Bölgedeki hane halkı büyüklüğü ve
0–14 yaş grubu oranı Tarihi Yarımada ortalamalarının üzerindedir. Alan’da okuma yazma bilen
oranının Tarihi Yarımada ortalamasının üzerinde olmasına karşın eğitim düzeyleri ağırlıkla
ilköğretimdir (TÜİK, 2009). Bölgede yaşayan nüfus ağırlıkla Karadeniz ve Doğu Anadolu kökenlidir,
daha uzun süredir burada oturmaları ve ailelerin tercih ettiği bir bölge olmasıyla Süleymaniye’deki
sosyal yapıdan farklılaşmaktadır (İMP/BİMTAŞ 2006-2007).
Kara Surları Dünya Miras Alanı Sosyal Yapı Özellikleri
Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın kuzey kesiminde tarihi dokuya sahip ve 3.000–4.000 nüfuslu
mahalleler yer almaktadır (TÜİK, 2007). Güney kesimlerinde ise tarihi doku karakteri giderek
zayıflamakta ve yerini 4–5 katlı apartmanlara bırakmakta ve bu nedenle de mahalle nüfusları
büyümektedir. Ortalama hane halkı büyüklüğü Kara Surları boyunca Tarihi Yarımada ortalamasının
üzerinde değerlere sahiptir (İBB, 2007). Sur bandının kuzey ve güney uçlarındaki mahallelerde
okuma-yazma bilmeyen oranı Tarihi Yarımada ortalamasının üzerine çıkmaktadır (TÜİK, 2009). Orta
kesimlerdeki mahallelerde ise eğitim seviyesi daha yüksektir. Bölgede genelde Doğu Anadolu
Bölgesi’nden ve Karadeniz Bölgesi’nden gelenler yaşamaktadır. Bölgedeki sorunların başında
80
EKİM 2011
yoksulluk gelmektedir. Bu durum kuzeydeki mahallelere doğru gittikçe artmaktadır (İMP/BİMTAŞ
2006-2007).
1.7.3. Ekonomik Yapı
Ticaret ve Hizmet Sektörü: İstanbul’da geçmişten günümüze ticaretin merkezi konumundaki
Eminönü, Kapalı Çarşı, Hanlar Bölgesi ve çevresi başta olmak üzere Tarihi Yarımada hem kentsel hem
de bölgesel ölçekte önemli ticaret ve hizmet bölgesidir. Alan’daki ekonomik yapıyı toptan ve
perakende ticaret, konaklama ve yeme içme hizmetleri, otomobil ve elektrikli eşya onarımı,
gayrimenkul kiralama ve sosyal hizmet faaliyetleri şekillendirmektedir. Birim sayısı açısından Eminönü
bölgesinde toptan ve perakende ticaret (%1,4); motorlu taşıt, eşya onarımı; Fatih bölgesinde de
gayrimenkul, kiralama (%1,5) ve sağlık işleri ile sosyal hizmetler yığılma göstermektedir. Eminönü
bölgesinde birim sayısı açısından tekstil ve deri ürünleri %48’lik payla en büyük ticaret faaliyetidir. Bu
sektörü değerli eşya ve ev tekstili (%9) ve hediyelik eşya ticareti (%8) alt sektörleri takip etmektedir.
Fatih bölgesinde de tekstil ve deri ürünleri %13’lük payla en büyük paya sahiptir. Mali müşavirlik,
hukuk, mimarlık mühendislik sektörü ise %12’lik payla ikinci sırada yer almaktadır. Eminönü bölgesi
ile karşılaştırıldığında Fatih bölgesinde hizmetler sektörü oranlarının daha yüksek olduğunu söylemek
mümkündür.
Küçük İmalat Sektörü: Tarihi Yarımada’da imalat sektörü de Eminönü bölgesinde yoğunlaşmaktadır.
Ticaret ve hizmet sektörleri ile birlikte yaşayan imalat sektörü, daha çok küçük ölçekli firmalardan
oluşmaktadır. Küçük imalat ve depolama alanları Eminönü bölgesinde Süleymaniye, Hanlar Bölgesi ve
Gedikpaşa’da yoğunlaşmaktadır. Eminönü bölgesindeki imalat birimlerinin sektörel dağılımında
mücevherat ve mobilya %32,4; ayakkabı, çanta ve diğer deri ürünleri %29,3 ile hakim sektörlerdir. Bu
sektörleri daha düşük oranlarla; matbaacılar ve tekstil ürünleri imalatı takip etmektedir. Fatih bölgesi
imalat birimlerinin alt sektörlere dağılımında ise otomotiv servis onarım ve yedek parça imalatı (%26)
ve tekstil ürünleri imalatı (%22) ilk grupta yer almaktadırlar. Fatih bölgesinde Eminönü bölgesine
benzer bir yoğunluk gözlenmemekle birlikte noktasal alanlarda küçük çaplı imalat alanlarına
rastlanmaktadır. İmalat sanayinde çalışanların %90’ı Eminönü bölgesinde, %10’u Fatih bölgesinde
çalışmaktadırlar.
Turizm Sektörü: İstanbul, turizm sektöründe Türkiye içinde önemli bir konuma sahiptir. İstanbul’un
Türkiye turizmine yaptığı katkı ülkenin toplam turizm gelirinin yaklaşık %27’sine denk gelmektedir.
İstanbul Türkiye içerisinde her dönem turistler için bir çekim merkezi olurken son 10 yılda İstanbul’a
gelen yabancı turist sayısında sürekli bir artış yaşanmıştır (İTO, 2008). İstanbul’a gelen turistlerin geliş
amaçları arasındaki en büyük payı %30’luk bir oranla gezi-kültür-eğlence-spor amaçlı ziyaretler
oluşturmaktadır. İstanbul içerisinde turizm sektörünün ana çekirdeği ise İstanbul Tarihi Yarımada’dır.
Yarımada’nın sahip olduğu tarihi ve kültürel zenginlik, İstanbul’a gelen turistlerde burada konaklama
talebini doğurmakta ve bu nedenle Alan’da otel ve lokantalar yoğunlaşmaktadır.
İstanbul’da 2009 yılı verilerine göre Bakanlık belgeli 368 konaklama tesisinde toplam 61.551 yatak
kapasitesi bulunmaktadır. Tarihi Yarımada’da da ise bu rakam 182 tesiste 20.916 yataktır.
İstanbul’daki toplam tesislerin yaklaşık %39’u, yatak sayısının ise %34’ü Tarihi Yarımada’da yer
almaktadır. İstanbul’daki bir, iki ve üç yıldızlı oteller ile bu otellerdeki yatak sayılarının yarısından
fazlasının Tarihi Yarımada’da yer alması, buna karşın dört ve beş yıldızlı otellerin İstanbul içindeki
paylarının düşük olması bölgedeki tesis altyapısının karakterinin küçük ölçekli işletmeler olduğunu
göstermektedir (Tablo 9).
81
EKİM 2011
Tablo 9. Tarihi Yarımada Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri
İstanbul
Özel Tesis
Butik Otel
Beş Yıldızlı Otel
Dört Yıldızlı Otel
Üç Yıldızlı Otel
Bir ve İki Yıldızlı Otel
Diğerleri
Toplam
Tarihi Yarımada'nın
İstanbul İçindeki Payı
Yatak Sayısı Tesis Sayısı Yatak Sayısı
2.207
%53,73
%51,09
136
%20,00
%28,45
1.796
%11,76
%8,96
6.014
%40,00
%36,09
6.722
%55,32
%57,26
4.041
%67,82
%69,82
%0,00
%0,00
20.916
%49,46
%33,98
Tarihi Yarımada
Tesis Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı
67
4.320
36
5
478
1
34
20.045
4
75
16.662
30
94
11.739
52
87
5.788
59
6
2.519
368
61.551
182
Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2009
İstanbul Tarihi Yarımada’da yer alan 34 adet 4 ve 5 yıldızlı konaklama tesisi Ordu Caddesi, Millet
Caddesi ve Vatan Caddesi gibi genelde bölgenin ana ulaşım arterleri üzerinde yer seçmişlerdir. Ayrıca
Sultanahmet, Cankurtaran semtleri de 4 ve 5 yıldızlı tesislerin tercih ettikleri bölgelerdir. Bu semtler
aynı zamanda bir, iki ve üç yıldızlı oteller ile pansiyonların yer aldığı ve aynı zamanda restoran, turistik
eşya satışı gibi işlevlerin yoğunlaştığı bölgelerdir. Geçmiş yıllarda da otellerin yer aldığı Laleli ve Sirkeci
semtlerinde de yeniden konaklama yatırımları yer almaya başlamıştır.
Tarihi Yarımada’da Türkiye ve İstanbul için önem taşıyan çok sayıda müze bulunmaktadır. Yıllara göre
müzelerin ziyaretçi sayılarına bakıldığında Topkapı Sarayı Müzesi’nin ziyaretçi sayısının en fazla
olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla Aya Sofya Müzesi, Yerebatan Sarnıcı ve Müzesi, Kariye Müzesi
ve Arkeoloji Müzeleri izlemektedir. Bunun yanında, Tarihi Yarımada’da çok sayıda özel müze de
faaliyet göstermektedir. Bunların arasında Basın Müzesi, Rezzan Has Müzesi, Cumhuriyet Eğitim
Müzesi sayılabilir (Tablo 10).
82
EKİM 2011
Tablo 10. Tarihi Yarımada’da Yer Alan Müzeler ve Ziyaretçi Sayıları
Müzenin Adı
Topkapı Sarayı Müzesi
Aya İrini Müzesi
Arkeoloji Müzeleri
Aya Sofya Müzesi
Yerebatan Sarnıcı ve Müzesi
Türk İslam Eserleri Müzesi
Kariye Müzesi
Karikatür ve Mizah Müzesi
İtfaiye Müzesi
Mozaik Müzesi
Fethiye Müzesi
İslam Bilim Ve Teknoloji Tarihi Müzesi
Panorama 1453 Fetih Müzesi
Türk El Halıları Satış ve Sergi Müzesi
Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi
Türk İnşaat ve Sanat Eserleri Müzesi
Kilim ve Düz Dokuma Yaygılar Müzesi
Dede Efendi Evi
Tanzimat Müzesi
Sağlık Müzesi
Basın Müzesi
Büyük Postane ve PTT Müzesi
Sirkeci Garı TCDD İstanbul Demiryolu Müzesi
Yahya Kemal Müzesi
Zooloji Müzesi
Yedikule (Hisarı) Müzesi
İmrahor İlyas Bey Cami – Müzesi
Cumhuriyet Eğitim Müzesi
Dimitri Kantemir Müzesi
İstanbul Cerrahpaşa Tıp Fakültesi
Tıp Tarihi Müzesi
Rezzan Has Müzesi
Türkiye İş Bankası Müzesi
Ziyaretçi Sayısı
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1.110.930 1.325.239 1.495.713 2.110.190 1.858.867 1.757.317 1.619.629 2.932.429
131.648
124.767
117.775
187.914
142.039
176.636
215.518
242.867
1.097.899 1.095.906 1.224.409 1.822.662 1.647.570 2.226.159 2.157.393 2.444.956
906.593
936.980 1.181.084 1.306.881 1.382.009
67.525
53.166
66.867
94.504
90.484
95.510
88.953
71.865
165.195
123.967
143.187
217.186
164.318
230.736
248.250
324.622
10.973
14.431
15.780
16.213
9.674
2.940
2.897
19.042
15.146
18.174
29.312
36.603
37.787
36.892
775
5.261
7.863
9.032
19.564
37.608
-
-
-
-
-
-
-
-
2010
3.588.730
307.670
2.952.768
1.579.237
81.970
116.278
-
Bağlı Olduğu Kurum
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı
İBB Kültür A.Ş
İBB Kütüphaneler ve Müzeler Müd.
İBB Kütüphaneler ve Müzeler Müd.
İBB Kültür A.Ş
Vakıflar Genel Müd.
Özel/Vakıf
Diğer Kamu Kurumları
İstanbul Sağlık Müdürlüğü
Özel/Gazeteciler Cemiyeti
T.C. Ulaştırma Bakanlığı
T.C. Ulaştırma Bakanlığı
Özel/İş Bankası
İstanbul Üniversitesi
Özel
Özel
Üniversite
Üniversite
Özel/İş Bankası
Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İBB Kültür AŞ., İstanbul 2010 Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri Araştırması Verileri, 2011
83
EKİM 2011
1.8. Alan’ın Erişilebilirliği ve Ulaşım
Yönetim Planı Alanı, konumu, coğrafyası ve tarihinden gelen özellikleri nedeniyle, karayolu,
demiryolu, denizyolu sistemlerinin tümünü bünyesinde barındırmaktadır. Bu durum bir taraftan
Yönetim Planı Alanı’nı kolay ulaşılabilir yapmakta, fakat diğer taraftan İstanbul’un trafik yükünün
önemli bir bölümünün üzerinden transit olarak geçmesine neden olmaktadır (Harita 22). Alan’ın
erişilebilirliği ve ulaşımı bölümü karayolu ulaşımı, demiryolu ve raylı sistemler, deniz yolları ve transit
ulaşım/aktarma noktaları alt başlıklarında incelenmektedir.
1.8.1. Karayolu Ulaşımı
İstanbul’un tüm çevre yolları ve bağlantıları, Tarihi Yarımada’nın kent merkezi fonksiyonundan ötürü,
Alan’ı besleyecek şekilde gelişmiştir. Tüm kenti doğu-batı istikametinde kat ederek İstanbul Boğazı’nı
ve Haliç’i geçen D-100 ulaşım koridoru Alan’ın batısında yer almaktadır. D-100’ün bağlantı yolları,
Alan’a, Vatan, Millet, Fevzi Paşa Caddeleri ile giriş yapmakta ve bu yollar Aksaray ve Saraçhane’de
oluşan kavşaklar ile son bulmaktadır. Bu kavşaklardan Taksim, Beyazıt ve Yenikapı yönüne dağılan
ulaşım ağı ve bu yollara eklenen sahil yolları Tarihi Yarımada’daki karayolu ağının ana omurgasını
oluşturmaktadır.
Yönetim Planı Alanı’ndaki 2. ve 3. derece yollar ise Alan’ın topografik yapısından ötürü doğu-batı
aksındaki platolarda doğrusal olarak, Marmara Denizi ve Haliç kıyılarından sırtlara uzanan yamaçlarda
ise organik yapıda biçimlenmektedir. Alan’daki eski sokak dokusunun korunduğu bölgeler, Dünya
Miras Alanları ve Tarihi Yarımada’nın karakteristik özelliklerini taşıyan Fener, Balat, Hanlar Bölgesi,
Cibali, Silivrikapı, Mevlanakapı, Yedikule, Samatya, Gedikpaşa ve Kumkapı semtlerindedir.
Alan içinde yaya yolu olarak kullanılan yollar ise, genelde planlı yaya güzergâhları olmayıp, genellikle
topografyanın çok eğimli olduğu bölgelerde kendiliğinden oluşmuş dar sokaklar ile merdivenlerdir.
Alan içindeki meydanlar, tarihsel gelişim sürecinde en önemli ulaşım aksı olan Divanyolu Caddesi
(Mese Yolu) üzerinde yer almaktadırlar. İstanbul’un en eski meydanı, Tarihi Yarımada’nın ilk yönetim
merkezi olan Sarayburnu ile Sultanahmet arasında kalan Hippodrom’dur (At Meydanı). Tarihi
Yarımada’nın siluetini oluşturan, Roma ve Osmanlı dönemlerine ait birçok kültür varlığının bulunduğu
Hipodrom, Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı içinde yer almaktadır. İstanbul
Üniversitesi Merkez Kampusu, Beyazıt Camii Külliyesi ve Divan Yolu’nun sınırladığı Beyazıt Meydanı,
Tarihi Yarımada’nın karakteristik yapısının izlerinin görüldüğü önemli bir alandır. Çemberlitaş
Meydanı’nın sınırları, Divanyolu Caddesi ile Atik Ali Paşa Camii ve Nur-u Osmaniye Camii
Külliyesi’nden oluşmaktadır. Halihazırda alanın açık otopark olarak kullanılması sebebiyle meydan
fonksiyonunu büyük ölçüde yitirmiştir. Aksaray Meydanı, bir ulaşım kavşağına dönüşerek meydan
karakterini tamamen kaybetmiştir. Eminönü Meydanı da ulaşım bağlantılarının artması sebebiyle
meydan fonksiyonlarını kısmen yitirmekle birlikte Yeni Camii ve Mısır Çarşısı arasındaki alan yaya
karakterini korumaktadır. Alan içinde büyük meydanlar dışında, mahalle ölçeğinde küçük
meydancıklardan da söz etmek mümkündür. Bu meydanlar, Cankurtaran Meydanı, Vefa Meydanı,
Topkapı Kaleiçi Meydanı, Zeyrek Meydanı, Sultan Hamam Meydanı, Kumkapı Meydanı, Samatya
Meydanıdır (Hamamcıoğlu, 2009).
Alan sınırları içerisindeki toplam 25.610 araçlık kapasiteye sahip olan otoparklar, 20 adedi kapalı, 229
adedi açık olmak üzere toplam 249 adettir. Alan’daki otoparklar kapasite olarak İstanbul genelinin
%18’ini; sayı olarak ise %28’ini oluşturmaktadırlar.
84
Harita 22. Yönetim Planı Alanı’ndaki Mevcut Ulaşım Sistemi (Kaynak: İBB, 2010a)
EKİM 2011
85
EKİM 2011
1.8.2. Demiryolu ve Raylı Sistemler
Alan’daki mevcut raylı sistemler Tarihi Yarımada’nın üstlenmiş olduğu merkez fonksiyonlardan ötürü,
Tarihi Yarımada odaklı gelişmiştir. Alan’daki mevcut raylı sistemlerin başlayıp devam ettiği
güzergahlar kentin gelişim sürecinde önemli rol oynayan ana ulaşım akslarını takip etmektedir. Söz
konusu hatlar, kentin topografik yapısına uygun olarak sırt bölgeleriyle ile eğim yüzdesinin düşük
olduğu Marmara sahiline paralel olarak geçirilmiştir (Harita 23).
Alan’daki en eski ve önemli raylı sistem olan Sirkeci-Halkalı arasında hizmet veren ve 18 istasyondan
oluşan banliyö hattı, Alan’ın Avrupa Yakası’ndaki diğer yerleşim alanlarıyla lineer bağlantısını kuran
en önemli güzergâhtır. Tarihi Sirkeci Garı’ndan başlayan demiryolu hattı, Sur-i Sultani’yi geçerek
Zeytinburnu üzerinden İstanbul’un batı yakasını kat etmekte ve oradan da Trakya üzerinden
Avrupa’ya bağlanmaktadır. Alan içindeki ikinci raylı sistem hattı, Atatürk Havalimanı ve Esenler
Merkez Otogarı’nın Tarihi Yarımada’yla ve diğer yerleşimlerle erişimini sağlayan Aksaray-Havalimanı
Hafif Raylı Metro Sistemi’dir. Tarihi Yarımada içinde Vatan Caddesi aksını takip ederek yeraltında
devam eden hat, Tarihi Yarımada’nın dışında yüzeye çıkarak havalimanına ulaşmaktadır. Alan’daki
üçüncü raylı sistem Zeytinburnu ile Kabataş arasında hizmet veren cadde tramvayıdır. Galata
Köprüsü’nü geçerek Tarihi Yarımada’ya ulaşan hat, Divan Yolu Caddesi’ni takip ederek Aksaray’a
erişmektedir. Aksaray’dan sonra Millet Caddesi güzergahını takip eden hat, Tampon Bölge’de diğer
sistemle birleşmektedir.
1.8.3. Deniz Yolları
İstanbul’un deniz yolu ulaşım ağı diğer ulaşım sistemlerinde olduğu gibi Tarihi Yarımada odaklı
gelişmiştir. Deniz yolu ulaşımının odak noktaları Marmara Denizi kıyısında Yenikapı ile Haliç kıyısında
Eminönü iskele ve limanlarıdır. Eminönü bölgesindeki iskeleler metropol ölçeğinde kente hizmet
veren diğer deniz yolu sistemlerinin parçasıdır. Sarayburnu’ndaki limandan ise kentin bölgesel ve
ulusal ölçekte hizmet veren feribot seferleri yapılmaktadır. Eminönü iskele alanı, Sirkeci Garı ve
otobüs durakları önemli bir ulaşım transfer merkezidir. Bu noktadan metropolün bütün önemli
merkezlerine kara, deniz ve demiryolu ile ulaşmak mümkündür. Mevcutta karayolu ve banliyö hattı
ile bütünleşebilen iskeleler, Marmaray, Şişhane-Yenikapı Metro Hattı ve Aksaray-Yenikapı Hafif Raylı
Hattı’nın hizmete girmesiyle birlikte kullanıma açılacak olan Yenikapı Transfer Merkezi ile daha etkin
bir şekilde hizmet verebileceklerdir. Fener, Balat, Ayvansaray tarihi iskelelerinde yapılan yeni
düzenlemelerle, Tarihi Yarımada’nın Haliç’in diğer yakasındaki Sütlüce ve Hasköy iskeleleriyle ilişkileri
artmakta, Eminönü ve Karaköy bağlantıları gelişmektedir.
86
Harita 23. Alan’daki mevcut ve inşaat halindeki raylı sistemler (Kaynak: İBB, 2010a)
EKİM 2011
87
EKİM 2011
1.8.4.Transit Ulaşım / Aktarma Noktaları
Tarihsel gelişim süreci boyunca Tarihi Yarımada odaklı olan ve günümüzde metropol ölçeğinde hizmet
veren farklı ulaşım türlerinin aktarma noktaları Yönetim Planı Alanı’nda yer almaktadır. Metropoliten
ölçekte hizmet veren kentsel donatıların bir bölümünün yer aldığı Tarihi Yarımada’nın çevre yerleşim
alanlarına bağlanmasını sağlayan toplu taşıma hatlarının iyi organize edilmesi gerekmektedir. Bu
transfer noktalarının en önemlisi olan Yenikapı bölgesi; önümüzdeki beş yıl içinde Levent-Yenikapı
metrosunun, banliyö hattının, deniz otobüslerinin, İETT otobüslerinin ve Marmaray’ın entegre olacağı
bir bölge haline gelecektir. Bu ulaşım yatırımlarından özellikle ikisi İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim
Planı’nı etkileyen önemdedirler. Bunlardan birincisi Taksim-Yenikapı Metrosu ve Haliç Metro Geçiş
Köprüsü’dür. 1998’de yapımına başlanan ve 5,2 km uzunlukta olan Taksim-Yenikapı Metrosu üzerinde
4 istasyon (Şişhane, Şehzadebaşı, Aksaray, Yenikapı) bulunmaktadır. Hattın yapımı bittiğinde 4.
Levent-Taksim metrosunun Yenikapı’ya bağlanması ve Tarihi Yarımada’daki lastik tekerlekli araç
trafiğini azaltması hedeflenmektedir. 2006 yılından itibaren köprünün Haliç silueti üzerinde
yaratacağı olumsuz etkilere yer verilen UNESCO DMK kararlarının sonuncusunda da (2011 yılı Paris
toplantısında) konu, “Dünya Mirası Kültür Varlıklarının Etki Değerlendirmesi” kapsamında
değerlendirilmektedir. Köprünün varlığın üstün evrensel değerine vereceği zarar ve bu konuda
duyulan endişe DMK kararında dile getirilmektedir (Bkz: Ek-5). İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim
Planı’nı etkileyen ikinci önemli ulaşım yatırımı ise Avrasya Tüneli Projesi’dir. Proje sadece küçük
boyutlu lastik tekerlekli araçların geçişine izin vermekte ve Marmara Denizi’ni tüp ile geçerek Doğu ve
Batı yakalarını birbirine bağlamaktadır. Yap-işlet-devret modeliyle yapımı ihale edilen proje toplam
14,6 km’dir. Projenin önemli bir bölümü, Tarihi Yarımada’nın güney kıyı yolu olan ve Marmara
Denizi’yle temasını sağlayan Kennedy Caddesi’ni genişleterek kullanmaktadır. Tarihi Yarımada’ya giriş
yaptığı nokta Topkapı Sarayı’nın etekleridir ve kentin kültürel mirası açısından tartışmasız en önemli
noktasıdır. Tarihi Yarımada’ya özel araç trafiğini çekmesi nedeniyle eleştirilen ve İstanbul’un üst
ölçekli planlarında öngörülmeyen bu proje, UNESCO DMK kararlarında da yer almaktadır (Bkz: Ek-5).
1.9. Alan’daki Planlama Kararları
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı kararlarını etkileyecek iki temel plan bulunmaktadır. 2009 yılı
onaylı “1/100.000 Ölçekli İstanbul İl Çevre Düzeni Planı” ve 2011 yılında onaylanan “Fatih İlçesi
Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı” kararları bulunmaktadır.
1.9.1. İstanbul İl Çevre Düzeni Planı Kararları
2009 yılında onaylanmış olan 1/100.000 İstanbul İl Çevre Düzeni Planı’nda (Harita 24) tarihsel ve
kültürel açıdan önem taşıyan alanlarda, “çevresel, ekonomik ve toplumsal sürdürülebilirlik
çerçevesinde tarihsel-kültürel değerlere duyarlı gelişmenin sağlanması” hedeflenmekte ve bu yönde
Tarihi Yarımada’ya yönelik aşağıdaki stratejiler oluşturulmaktadır:
İstanbul’un sahip olduğu tarihi ve kültürel dokusu, evrensel kimliği, peyzajı, kentin simgeleri ve
siluetini korumaya yönelik çalışmaların yapılması,
Tarihi Yarımada ve Boğaziçi üzerindeki kentsel gelişme baskısının, kentin doğu ve batı yönünde
kademeli-lineer gelişmesi sağlanarak engellenmesi,
İstanbul’un geleneksel kent dokusunun; sanayi, imalat, depolama gibi tarihi dokuyla uyumlu
olmayan tahrip edici fonksiyonlardan arındırılması,
Öncelikle Tarihi Yarımada olmak üzere kentin tarihi dokularında lastik tekerlekli araç trafiğinin
azaltılması, yaya ulaşım akslarının oluşturulması.
88
EKİM 2011
Diğer yandan, yine Plan hedefleri arasında yer alan “Yaşam kalitesini yükseltmek” hedefi
doğrultusunda, yerleşim alanlarında mekansal kaliteyi yükseltmek üzere oluşturulan stratejiler, Tarihi
Yarımada’daki konut alanları açısından önem taşımaktadır:
Tarihi konut alanlarının; doku, fonksiyon ve özgün özellikleri korunarak sıhhileştirilmesi,
Konut alanlarının fiziki dönüşüm sürecine sosyal boyutun kazandırılması.
Belirlenen stratejiler doğrultusunda, Tarihi Yarımada’ya yönelik olarak geliştirilen plan kararları ise
aşağıdaki gibidir:
Tarihi Yarımada’nın sahip olduğu geleneksel merkez işlevini ve canlılığını kaybetmemesi amacıyla
karma kullanımlı konut, turizm, idari tesis ve geleneksel ticaret alanları Plan’da Geleneksel
Merkez olarak gösterilmiştir.
Plan’da İstanbul’un sahip olduğu en büyük potansiyelin kültür ve turizm potansiyeli olduğu
belirtilerek Tarihi Yarımada için “Kültür Odaklı Turizm” kararı getirilmiştir. Tarihsel mirasın bakım
ve onarımının yaygınlaştırılması, restorasyon projelerinin desteklenmesi, endüstri mirası yapıların
kültürel amaçlarla değerlendirilmesi, tematik müzelerin kurulması ve kültür gezi güzergahlarının
oluşturulması öngörülmüştür.
Haliç boyunca kültür, turizm ve rekreasyon kullanımlarının geliştirilmesi, sanayi yapıları ve
tersanelerin kültür ve eğitim faaliyetlerinde kullanılması öngörülmüştür.
Tarihi Yarımada’nın yoğunluğunu azaltmak amacıyla bazı kentsel ve bölgesel donatı alanlarının
Tarihi Yarımada’nın dışına taşınması öngörülmektedir.
“Sit ve Koruma Alanları” başlığı altında, risk altındaki tarihi yapı stokunun ve anıtların iyileştirme
ve güçlendirmesine yönelik bir program oluşturulması önerilmekte; diğer yandan yapı ölçeğinde
koruma yaklaşımlarının yerine ilgili kurum ve kuruluşlar ile STK’ların etkin katılımıyla kültürel
yaşamı ve sosyal çevreyi de esas alan doku ölçeğinde koruma yaklaşımlarının uygulanması
gerektiği benimsenmektedir.
Bütüncül siluet ana planının yapılması gerektiği, Tarihi Yarımada’da ‘Tehlike Altındaki Dünya
Mirası’ (World Heritage in Danger) listesine alınma tehdidi altındaki alanlarda alt ölçekli ve detaylı
çalışmalar yapılması vurgulanmaktadır.
Plan’ın ulaşım kararları açısından temel ilkesi ise, kent içi yolculuk taleplerinin karşılanması için,
kentin gelecekteki ulaşım ağının omurgasının yüksek kapasiteli raylı toplu taşıma sistemlerine
dayandırılması ve ağırlıklı olarak raylı sistem ağının oluşturulmasıdır. Bu doğrultuda; yeni karayolu
bağlantıları sınırlı tutulmuş, mevcut hatların yanı sıra inşaatına başlanmış raylı sistem hatlarının da
tamamlanarak, hizmet vermeye başlayacakları kabul edilmiştir.
Denizyolu ulaşım sistemi ile ilgili olarak ise Plan’da, şehir içi hatların özellikle raylı sistem hatları ile
entegrasyonu sağlanarak toplu taşımada denizyolu taşımacılığının payının artırılması hedeflenmiştir.
Denizyolu yolcu ulaşım hatları ile diğer ulaştırma sistemleri arası entegrasyon sağlandığında, deniz
ulaşımını kullanacak günlük toplam yolcu sayısı da artacaktır. Planda; mevcut iskele ve balıkçı
barınaklarının korunması, yeni iskele ve balıkçı barınaklarının alt ölçekli planlarda ihtiyaç
doğrultusunda belirlenmesi öngörülmüştür. Mevcut ve önerilecek iskeleler toplu taşıma sistemleriyle
entegre edilecektir.
İstanbul kıyı bütünündeki tüm iskele ve balıkçı barınakları, Tarihi Yarımada ile Bakırköy arası sahil
şeridinde yer alanlar öncelikli olmak üzere, olası afet anında ilk yardım hizmet ve tahliye amaçlı
kullanılabilecek şekilde düzenlenecektir.
89
Harita 24. İstanbul İl Çevre Düzeni Planı (Kaynak: İBB, 2009)
EKİM 2011
90
EKİM 2011
1.9.2. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Kararları
İstanbul 4 Numaralı KVK Bölge Kurulu’nda 11 Ağustos 2011 tarih ve 4728 sayılı karar ile onaylanan
Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nın ilgili belediyelerce
onaylanması süreci devam etmektedir. Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nın Yönetim Planı’nı
etkileyecek temel kararları aşağıda açıklanmaktadır. Planda kullanılan ‘Koruma Bölgeleri’; 1995
yılında başlayan plan hazırlık sürecindeki verilerden yararlanılarak belirlenen ve bölgelerin koruma
önceliklerini ifade eden bir tanımdır.
Tarihi Yarımada’ya ilişkin geçiş dönemi yapılaşma koşulları, sit alanı kararını takiben, 2 Ağustos 1995
tarihinde belirlenmiştir. Daha önce farklı plan onayları ve iptallerinin gerçekleştiği Tarihi Yarımada’nın
bütününe ait 1/5000 ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı 26 Ocak 2005 tarih ve 399 sayılı kararla;
1/1000 ölçekli koruma amaçlı uygulama imar planları ise Fatih bölgesi için aynı tarih ve 402 sayılı
kararla, Eminönü bölgesi için de yine aynı tarih ve 403 sayılı kararla uygun bulunmuştur.
Planların yürürlüğe girmesini takiben TMMOB Mimarlar Odası tarafından 1/5000 ölçekli Plan’ın iptali
istemiyle açılan dava sonucunda “Tarihi Yarımada Fatih-Eminönü Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı”
29 Kasım 2007 tarihinde usul yönünden iptal edilmiştir. 4 Numaralı KTVK Kurulu da 1/5000 ölçekli
Plan’ın iptal kararını gerekçe kabul ederek, 1/1000 ölçekli Fatih ve Eminönü bölgeleri koruma
planlarını 26 Mart 2008 tarih ve 2015 sayılı kararla iptal etmiş ve 1/1000 ölçekli planların ilke, esas ve
plan notlarını (şu ana kadar yapılmış olan tadilatlarıyla beraber) geçiş dönemi koruma esasları ve
kullanma şartları olarak kabul etmiştir. Bunun üzerine konu tekrar mahkemeye taşınmış ve Kurul’un
almış olduğu bu kararın hukuka aykırı olduğu tespiti yapılarak iptal edilmiştir. Bu gelişme üzerine
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından 19 Ocak 2010 tarih ve 761 sayıyla
alınan ilke kararıyla “…Sit alanlarına ilişkin belirlenen geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma
şartlarının veya koruma bölge kurullarınca uygun bulunduktan sonra ilgili idareler tarafından
onaylanarak yürürlüğe giren 1/5000 ve 1/1000 ölçekli koruma amaçlı imar planlarının yargı kararı
gereği yürütmesinin durdurulması veya iptal edilmesi durumunda, yargı kararındaki gerekçeler
dikkate alınarak, ilgili koruma bölge kurulunca süresi içinde geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma
şartları belirlenmek suretiyle yeniden bir plan yapma sürecinin başlatılması gerektiğine” karar
verilmiştir. Bu karar üzerine Tarihi Yarımada için geçiş dönemi koşulları yeniden tanımlanmış ve
koruma planı çalışmalarına başlanmıştır.
91
EKİM 2011
Harita 25. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı
92
EKİM 2011
Dünya Miras Alanları
Bu alanlarda; bu Plan ve bu Plan’a uygun hazırlanacak 1/1000 ölçekli koruma amaçlı uygulama imar
planlarının uygulanması çerçevesinde mer’i mevzuat ve ilgili yönetmelikler kapsamında uygulama
yapılacağı ifade edilmiştir. Plan’da gösterilen Dünya Miras Alanları; ‘korunması gerekli kültür varlığı
eserler yoğun bölgeler’ ile ‘eser yoğun olmamakla birlikte, doku, siluet ve alan bütünselliği açısından
bir bütün olarak korunacak bölgeler’ olarak tanımlanmakta ve bu bölgelerin plan notlarının 1. Derece
Koruma Bölgeleri’ne ilişkin hükümleri çerçevesinde değerlendirileceği belirtilmektedir. Fatih İlçesi
Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda Dünya Miras Alanları’nın
tamamı 1. Derece Koruma Alanı olarak belirlenmiştir. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli
Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nın koruma alanlarının türleri ve konumları Harita 26’da
görülmektedir.
1. Derece Koruma Bölgeleri
1. Derece Koruma Bölgeleri; Sur-i Sultani içi (Topkapı Sarayı ve çevresi), Dünya Miras Alanları,
arkeolojik alanlar, külliyeler ve yakın çevreleri, önemli anıt eserler ve yakın çevreleri, geleneksel yol
dokusu-mimari karakteri ve kültürel özellikleri günümüze kadar değişmeden korunmuş kentsel
alanlar, hanlar bölgesi, sarnıçlar, çukurbostanlar, Kara ve Marmara surları, tarihsel öneme sahip
meydanlar, tarihi ana arterler, bu bölge ve eserler ile yakın çevrelerinin 3. boyutu ile Tarihi Yarımada
silueti göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Plan’da 1. Derece Koruma Bölgelerinde genel olarak
anıt eserlerin niteliksiz eklentilerinden arındırılması, özgün sokak dokuları ve mülkiyet dokusunun
korunması, anıt eserlerin ve sivil mimarlık örneklerinin yoğun olduğu alanlarda yol kotlarının mümkün
olduğunca özgün seviyesine çekilmesi öngörülmektedir. 1. Derece Koruma Bölgelerinde sosyalkültürel-geleneksel doku özelliklerini zedeleyici fiziksel yapılaşmaların gerçekleştirilemeyeceği, teknik
altyapı uygulamaları yapılamayacağı belirtilmektedir. Bu bölgelerdeki kentsel müdahalelerin ve yeni
yapılanmaların Kurul’un denetiminde ve kentsel tasarım projeleri kapsamında gerçekleştirilmesi
koşulu getirilmektedir.
2. Derece Koruma Bölgeleri
Plan’da 2. Derece Koruma Bölgeleri; geleneksel yol dokusu, mimari karakteri ve kültürel özelliklerini
günümüze kadar kısmen korumuş kentsel alanlar, doğal niteliğini korumuş bostan alanları ile Dünya
Miras Alanları’nı bütünleyen alanlardır. 1. Derece Koruma Bölgelerinin yakın çevreleri, önemli anıt
eserlerin yakın çevreleri ile meydanlar, Tarihi Yarımada silueti de göz önünde bulundurularak
belirlenmiştir. Bu alanlarda, kentsel tasarım projelerinin hazırlanacağı, orijinal yüksekliklerin
korunacağı, yol genişliklerine olabildiğince müdahale edilmeyeceği, meydanlarda yaya ağırlıklı ulaşım
çözümlerinin geliştirileceği ilkeleri kabul edilmiştir.
93
Harita 26. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Koruma Bölgeleri
EKİM 2011
94
EKİM 2011
Ulaşım Kararları
Tarihi Yarımada Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı ulaşım kararlarında İstanbul’a hizmet eden tarihi
ana omurgaya (Divanyolu/Mese) uyulmuştur. Sultanahmet’ten başlayan Divanyolu, Beyazıt
Meydanı’ndan sonra ikiye ayrılan ve Edirnekapı’ya uzanan Fevzipaşa Caddesi ile Aksaray’a uzanan
Ordu Caddesi ve Cerrahpaşa Caddeleri, Arkadius Sütunu’ndan sonra ikiye ayrılıp biri Altın Kapı’ya
uzanan İmrahor İlyasbey Caddesi ve diğeri Silivrikapı’ya uzanan Silivrikapı Caddeleri Plan’da
korunmuştur. Bölgede lastik tekerlekli araç trafiğini cazip hale getirmemek amacıyla, raylı sistem
destekli yaya ağırlıklı ulaşım çözümlerine ağırlık verilerek, taşıt trafiğini özendirici kararlardan
kaçınılmıştır.
Suriçi’nin otopark ihtiyacı yükünün hafifletilmesi için sur dışında uygun olan yerlerde otopark
alanlarının oluşturulması gibi dışsal önlemlerin yanında, Tarihi Yarımada’nın olası otopark ihtiyacının
karşılanması için ihtiyaç duyulan bölgelerde yeni otopark alanlarının oluşturulması öngörülmüştür.
Tarihi Yarımada’nın deniz ulaşımındaki payının artırılması için deniz ulaşımı destekli toplu taşıma
sistemleri çözüm olarak öngörülmüştür. Eminönü - Sirkeci İskelesi, Yenikapı İskele Alanı ve Haliç
İskeleleri bu doğrultuda düzenlenmesi düşünülen iskelelerdir. Tarihi Yarımada kimliğinde odak
noktalarını belirleyen alanlar ile korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının yoğun
olduğu bölgeler arasında yaya aksları, gezi güzergahları ve toplu taşıma sistemlerinin desteklenmesi
ile meydanların ortaya çıkarılarak, Tarihi Yarımada içinde yaya kimliğinin ön plana çıkarılması
öngörülmektedir.
Plan’da, yaya yollarına yönelik kararlar kapsamında yaya güzergahları ve yayalaştırma alanları
oluşturulmuştur. Meydanlar, önemli tarihi ve dini yapıları, rekreasyon alanlarını, konut ve ticaret
bölgelerini birbirlerine bağlamak amacı ile yaya güzergahları, Suriçi’nin transit ve özel araç trafiğinden
arındırıldıktan sonra geleneksel dokusu korunmuş kentsel alanlar ve yoğun yaya trafiğinin bulunduğu
alanlarda ise yayalaştırma alanları önerilmiştir.
1.9.3. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları’ndaki Plan Kararları
Bu bölümde Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı kararları
Dünya Miras Alanları özelinde anlatılmaktadır. Bunun yanında, İstanbul Kara Surları Dünya Miras
Alanı’nı ilgilendiren Zeytinburnu, Eyüp ve Bayrampaşa ilçelerine ilişkin plan kararları ele alınmaktadır.
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ile ilgili Plan Kararları
Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nın Sultanahmet
Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ile ilgili plan kararlarında iki alt bölge söz konusudur (Harita 27). 1.
Derece Arkeolojik Sit Alanı olan Topkapı Sarayı-Gülhane Parkı 1. Derece Koruma Bölgesi olarak yeni
yapılaşmalara kapalıdır. Plan’da Tarihi Yarımada Korunması Gerekli Kültür Varlıkları Envanterinde yer
alan, yaşayan üst kültür katmanına ait tescilli anıt eser, sivil mimarlık örneklerinin restitüsyonu ve
restorasyonunun yapılarak korunacağı, bu tür yapıların Topkapı Sarayı fonksiyonu ile bütünleştirilerek
kullanılacağı belirtilmektedir. Ayrıca, Topkapı Sarayı ve yapılarının bulunduğu alanda yaşayan üst
kültür katmanına ait eserin korunması için, bu eserin restitüsyon ve restorasyonuna yönelik olanlar
dışında herhangi bir kazıya izin verilemeyeceği ve Topkapı Sarayı ve yapıları dışında kalan alanda,
bilimsel amaçlı arkeolojik tespitlerin yapılabilmesi konusunda KVK Kurulu’nun karar vereceği
belirtilmektedir.
95
EKİM 2011
Gülhane Parkı ve Topkapı Sarayı bahçesi içinde yer alan ve Plan’da gösterilmeyen “Askeri Alanlar” ile
ilgili; mevcut korunması gerekli kültür varlıkları envanterinde yer alan yapıların korunacağı, ek yapı
yapılmayacağı, askeri alan kullanımlarının tamamının veya bir kısmının kalkması halinde bu alanlarla
ilgili KVK Bölge Kurulu’nun uygun kararı alınarak Topkapı Sarayı ve Gülhane Parkı ile bütünleştirilerek
kültür, müze, gezi ve dinlenme alanları ve yeşil alanlar olarak düzenleneceği belirtilmektedir.
Sur-i Sultani dışında, Sultanahmet ve Cankurtaran bölgesi için öngörülen hakim kullanım orta
yoğunluklu (500 kişi/ha) konut ve konut+konaklama alanlarıdır. Konaklama+konut alanlarında konut
alanları ve ev pansiyonculuğu yanında küçük ölçekli konaklama birimleri, butik oteller, pansiyon,
uluslararası sanatçı-bilim adamı misafirhaneleri, turizm acentesi, gezgin kulüpleri, kitapevi gibi hizmet
birimleri, sanat evleri, kütüphane, geleneksel küçük el sanatları atölyeleri gibi kültürel birimlerin,
konaklama alanlarında ise 1. sınıf konaklama tesisleri ile bu işlevler ile bütünleşen kültürel işlevlerin
yer alabileceği öngörülmektedir.
Anıtsal eserler ve çevresinde yer alacak yapılarla ilgili; kültür varlıkları envanterinde yer alan kültür
varlıklarının orijinal irtifalarının korunacağı, eserin komşuluğundaki parseller ile görsel ve topografik
etki alanında bulunan parsellerde 9.50 m’nin aşılmayacağı, gerekirse altında da belirlenebileceği
öngörülmektedir.
Büyük Saray ve Lausos ve Antiochos Sarayları ile Aya Öfemiya Martiriyonu kalıntılarının bulunduğu
alanlar, Plan’da “Arkeolojik Sergileme-Park Alanları” olarak gösterilmektedir. Bu alanlarda yapılmış
arkeolojik kazı sonrası ortaya çıkarılan kalıntıların sergilenmesi amacı ile düzenlemeler yapılacağı, aynı
zamanda park ve yeşil alan olarak kullanılacağı belirtilmektedir. Mevcut kalıntıların sergilenmesi,
ışıklandırılması, korunması amacı ile şeffaf, sökülüp takılabilir ögelerle sınırlandırılması ve üstlerinin
kapatılması ile ilgili durumlarda KVK Kurulu’nun uygun kararının alınması gerektiği açıklanmaktadır.
Koruma bölgeleri başlığı altında gösterilen “Turizm Merkezi Alanları” için; Plan’da gösterilen Barbaros
Evleri ve Sultanahmet Meydanı Turizm Merkezi alanları sınırları içinde koruma amaçlı imar planı
kararları ile bütünleşecek şekilde hazırlanacak koruma amaçlı planlar ilgili Bakanlıkça onanmadan
uygulama yapılamayacağı belirtilmektedir.
Plan’da “Parklar ve Dinlenme Alanları”nın arkeolojik sergileme-açık hava müzesi, parklar, gezi ve
dinlenme alanları, manzara parkları, seyir terasları, meydanlar, çocuk oyun alanları, açık spor alanları
vb. olarak kullanılması öngörülmektedir. Bu alanların etüd edilerek yeşil dokunun korunması, peyzaj
kalitesinin artırılması belirtilmektedir. Bu alanlarda yer alan tescilli sivil mimarlık örneklerinin
restorasyonunun yapılarak sosyal-kültürel amaçlı kullanılması öngörülmektedir. Bu alanların
düzenlemelerinde, kentsel tasarım rehberlerinde belirlenen hususlar doğrultusunda, peyzaj
düzenlemeleri, uygun bitki türleri ve kent mobilyalarının kullanılması öngörülmektedir. Yaya aksları
ve meydanların kentsel tasarım projeleri çerçevesinde belirlenmesi, kent mobilyaları ile
zenginleştirilmesi ve tören, sergi, tema parkı kullanımlarına uygun projelendirmeler yapılması
öngörülmektedir.
96
EKİM 2011
Harita 27. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Plan Kararları (Kaynak: İBB, 2010a)
97
EKİM 2011
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili Plan Kararları
Süleymaniye Camii ve Çevresi Koruma Alanı için öngörülen hakim kullanımlar “Büyük Alan Kullanımı
Gerektiren Kamu Kurumları” ile “Konut” kullanımlarıdır. Kamu kurumları olarak bölgenin mevcut
işlevleri doğrultusunda dini tesisler ve eğitim tesisleri tanımlanmıştır. Konut alanlarında da mevcut
durum korunarak 600 - 400 kişi/ha yoğunluklar öngörülmektedir. 1/5000 ölçekli Koruma Amaçlı
Nazım İmar Planı ile Alan’da konut kullanımını destekleyecek nitelikte park ve dinlenme alanları,
sosyal kültürel tesisler ile kültürel tesisler oluşturulması öngörülmektedir (Harita 28).
Plastik ve metal imalatın hakim fonksiyon olduğu bölgelerin Plan’da “2. Derece Ticaret Alanı” olarak
düzenlenmesi öngörülmüştür. Bu alanlarda depolama faaliyeti gerektirmeyen ticaret türleri ile
perakende satış, hizmet birimleri, iş hanları, üretim-pazarlama-sergileme vb. işlevler yer alabileceği
belirtilmektedir. İMÇ’nin özgün yapısı ve işlevi korunarak kültür-turizm amaçlı yeni kullanımlara
kavuşturulabilecektir. Süleymaniye Camii’nin etrafında yer alan medrese yapıları, Plan’da kültürel
tesis olarak tanımlanmıştır. Bu alanlar kültür merkezleri, kütüphane, müze, sergi, konferans tesisleri,
bakım evleri vb. fonksiyonlar için kullanılabilecektir. Plan’da Alan’ın en büyük yeşil alanlarından biri
olan İstanbul Üniversitesi Botanik Bahçesi’nin işlevinin korunacağı ve mevcut yapılara ilave yapı
yapılmayacağı belirtilmektedir.
Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili Plan Kararları
Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda Zeyrek Camii
(Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Koruma Alanı için öngörülen hakim kullanım orta yoğunluklu (500
kişi/ha) konut alanlarıdır. Genel olarak Alan’da konut kullanımını destekleyecek nitelikte park ve
dinlenme alanları, sosyal kültürel tesisler ile kültürel tesisler oluşturulması öngörülmektedir (Harita
29).
Plan’da “Sosyal Kültürel Tesis Alanları”nda, semt ölçeğinde sağlık ve sosyal yardım birimlerinin, sivil
toplum örgütlerinin, meslek odalarının, kreş ve günübirlik amaçlar için kullanılacak sosyal tesis ve
dinlenme alanlarının yer alabileceği belirtilmektedir. “Kültürel Tesis Alanları”nda ise kamu kurum ve
kuruluşları, Vakıflar Genel Müdürlüğü, üniversitelere ait kültür merkezleri, halk eğitim merkezleri,
mesleki-sosyal-kültürel eğitim merkezleri, kültür evleri, kütüphane, araştırma merkezi, müze, müze
niteliğinde büyük türbeler, sinema-tiyatro-sergi-konser salonları yer alabileceği belirtilmektedir.
Zeyrek Camii ve Çevresi Koruma Alanı’nın güneyinde yer alan ve günümüzde SSK’ya ait idari birimler
olarak kullanılan Sedad Hakkı Eldem tasarımı olan yapıları da içeren alan, “Turizm ve Kültür Alanları”
olarak işlevlendirilmiştir. Plan’da Turizm ve Kültür Alanları, Tarihi Yarımada’nın tarihi-kültürel
değerlerinin sunum ve mekansal gelişimine hizmet vermek amacıyla özel ve bütüncül
projelendirmeler ile geliştirilecek alanlar olarak tanımlanmıştır. Bu alanlarda nitelikli turizmkonaklama işlevlerinin, turizme hizmet verecek ticaret ve sosyal-kültürel işlevlerin yer alabileceği
belirtilmiştir.
98
EKİM 2011
Harita 28. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Plan Kararları (Kaynak: İBB, 2010a)
99
EKİM 2011
Harita 29. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda Zeyrek
Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Plan Kararları (Kaynak: İBB, 2010a)
100
EKİM 2011
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile ilgili Plan Kararları
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı sınırları içinde birden fazla sayıda plan bulunmaktadır. Söz
konusu planlarla ilgili ayrıntılı bilgiler aşağıda verilmektedir.
Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda (Harita 30); Bizans ve
Osmanlı izlerinin iç içe geçtiği İstanbul Kara Surları açısından büyük öneme sahip olan Tarihi
Yarımada’da katman oluşturan kültür varlıklarının birlikte korunması esası getirilmektedir. Korunması
Gerekli Kültür Varlıkları Envanterinde yer alan anıt eser yapıların asli fonksiyonu ile kullanılacağı,
özgün işlevin güncelliğini yitirmesi veya yok olması sebebiyle özgün işleviyle kullanılamaması
durumunda ilgili mevzuat kapsamında asli fonksiyonuna en yakın çağdaş işlev verileceği kararı
getirilmektedir. Plan’da; Tarihi Yarımada’nın siluetinin korunması için; Korunması Gerekli Kültür
Varlıkları Envanterinde yer alan kültür varlıklarının orijinal yükseklikleri korunmak şartıyla, Kara
Surları İç Koruma Alanı Sınırları içinde bina yüksekliği 6.50 m ile sınırlandırılmaktadır. Kara Surları İç
Koruma Yeşil Alanı olarak planlanan alanda yer alan Vakıf mülkiyeti dışındaki anıtsal kültür
varlıklarının, kamu eline geçtikten sonra restore edilmesi ve sosyal-kültürel amaçlı kullanılması kararı
getirilmektedir. Plan’da 1. Derece Koruma Bölgesi içinde değerlendirilen İstanbul Kara Surları Bölgesi
için alınan kararlar şu şekildedir:
Tarihi Yarımada’da Haliç, Marmara ve İstanbul Kara Surları ile su hendeklerinin kayıp
kısımlarında rekonstrüksiyon yoluna gidilmeksizin, bulgular değerlendirilerek kısmi
bütünlemeler yapılacaktır.
Marmara ve Haliç surlarına bitişik Korunması Gerekli Kültür Varlıkları Envanterinde yer alan
tescilli yapılar dışındaki yapılanmalar kaldırılacak, boşalan alanlar yeşil alan olarak
değerlendirilecektir.
İstanbul Kara Surları su hendeklerinde kısmi arkeolojik araştırma kazısı yapılabilir. Su
hendeklerinde peyzaj düzenlemesi yapılarak surlar ile bir bütün olarak korunacaktır. Sura
bitişik alanlardaki 1875 tarihli haritada yer alan günümüze kadar mevcudiyetini devam ettiren
bostan alanları korunacaktır.
Haliç, Marmara ve İstanbul Kara Surları’nın kültürel amaçlı kullanılması esastır. Sur duvarları,
burçları, kapıları, su hendekleri, ilgili Koruma Kurulu’nun uygun kararı alınarak, kültürel
fonksiyonlara kavuşturulacak, çevresindeki yeşil alan, arkeolojik sergileme-park alanları,
sergi-seyir terasları, tema parkları gibi fonksiyonlar ile bütünleştirilecektir.
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın Zeytinburnu ilçesi sınırlarında kalan kısmında, 23 Mart
2007 onay tarihli Zeytinburnu 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı, 14 Şubat 2002 onay tarihli
Zeytinburnu 767, 771 Adalar ve Çevresi Nazım İmar Planı, 5 Temmuz 2008 onay tarihli 771 Ada 12
sayılı parsele ait Mevzi Nazım İmar Planı, 16 Haziran 2009 onay tarihli İstanbul Ataköy Turizm Merkezi
1/5000 ölçekli Kazlıçeşme Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı, 05 Mayıs 2011 onay tarihli İstanbul
Ataköy Turizm Merkezi Kazlıçeşme Deniz Turizmi Tesisleri 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı geçerlidir.
Yine Zeytinburnu sınırları içerisinde yer alan sur tecrit alanında ise revizyonu yapılıp 12 Aralık 2010
tarihinde onaylanan 1/5000 ölçekli Sur Tecrit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı geçerlidir (Harita
31).
101
EKİM 2011
Harita 30. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda İstanbul
Kara Surları Dünya Miras Alanı Plan Kararları (Kaynak: İBB, 2010a)
Zeytinburnu Sur Tecrit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda İstanbul Kara Surları ile Sura
paralel geçen 10. Yıl Caddesi arasında kalan alan Kara Surları Yeşil Alanı olarak tanımlanmış, bu alan
içerisinde yer alan özel mülkiyetlerin kamulaştırılarak kamuya açık yeşil alanlar olarak düzenlenmesi
öngörülmüştür. İstanbul Kara Surları çevresinde oluşturulan yeşil alanlarla süreklilik sağlayacak
biçimde alanın kuzeyinde Şehir Parkı oluşturulmuştur. Plan’da, alanda mevcut olarak yer alan
mezarlıklar ve Plan ile oluşturulan yeşil alanlar dışında, çeşitli kullanımlar tanımlanmıştır. Bu
kullanımlar arasında yer alan “turizm ve ticaret alanları” ile “ticaret ve hizmet alanları” kapsamında
102
EKİM 2011
pansiyon, apart otel gibi konaklama alanları, lokanta, kafeterya gibi servis alanları, turizm acentaları,
turistik eşya satışı, geleneksel el sanatları atölyeleri, perakende ticaret, finans kurumları, özel okul ve
özel hastane gibi kullanımların yer alması öngörülmektedir. Plan’da oluşturulan “kentsel hizmet
alanları” kullanımı altında ise bölgesel alanda hizmet edecek kamu hizmet tesisleri, ticaret alanları ile
transfer merkezlerinde ulaşım ile ilgili yapılar, otopark ve yaya alanlarının yer alması öngörülmüştür.
Plan’da yer alan diğer kullanımlar olan dini tesisler ve kültürel tesisler alanında dini tesis ve Türk el
sanatları eğitim merkezi oluşturulacağı, tıbbi bitkiler bahçesi ve sağlık araştırmaları merkezi alanında
ise tıbbi bitkileri yetiştirmeye yönelik ve sağlık araştırmaları ile ilişkili tesislerin oluşturulabileceği
belirtilmiştir.
Harita 31. Zeytinburnu Nazım İmar Planı ve Sur Tecrit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı (Kaynak:
İBB 2007b, İBB 2007c)
103
EKİM 2011
Eyüp Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Revizyon Nazım İmar Planı’nın bir bölümü İstanbul Kara
Surları’nın kuzey kesimini kapsamaktadır. Eyüp ilçesi sınırlarında kalan bu alana yönelik planlama
çalışmaları İBB tarafından yürütülmüş ve Plan 20 Aralık 2010 tarihinde onaylanmıştır. Plan’da mevcut
kullanımların genel olarak devam ettirildiği görülmektedir. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın
Plan sınırları içinde yer alan kesiminde en geniş alanları mezarlıklar oluşturmaktadır. Plan hükümleri
ile tarihi mezarlık alanları kentsel tasarım ve peyzaj projesi ile bakım ve sağlıklaştırması yapılacak
alanlar olarak belirlenmiştir. Mezarlık alanlarının peyzaj kalitesinin artırılması ve bu alanlarda yer alan
mezar taşları vb. kültür varlıklarının envanterinin çıkarılarak kayıt altına alınması hedeflenmektedir.
İstanbul Kara Surları’nın çevresi ise park ve dinlenme alanları olarak tanımlanmıştır. Alan’da yer alan
konut kullanımlarının mevcut yoğunluklarının devam ettirilmesi öngörülmektedir. Plan’da genel
olarak anıt eserlerin, sivil yapıların ve kentsel sit dokusunun fiziki özelliklerine olumsuz etkisi
bulunmayan, görsel etkiyi ve silueti koruyan yoğunluk değerlerinin kabul edildiği belirtilmektedir.
Plan politikası olarak çeşitli nedenlerle farklı fonksiyonlara dönüşerek, terk edilerek, yıkılmak suretiyle
kaybedilmiş kentsel sit dokusundaki yapıların canlandırılması uygulamalarının desteklenmesi
benimsenmektedir (Harita 32).
Harita 32. Eyüp Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Revizyon Nazım İmar Planı (Kaynak: İBB, 2010b)
104
EKİM 2011
Bayrampaşa Revizyon Nazım İmar Planı’nın Yönetim Planı sınırları içerisinde Tampon Bölge’de kalan
3 adet parseli bulunmaktadır. 21 Mart 2003 onay tarihli 1/5000 ölçekli Bayrampaşa Revizyon Nazım
İmar Planı; 14 Ocak 2005 onay tarihli tadilat planı ve İBB’nin 14 Eylül 2011 tarihli meclis kararınca
değişikliğe uğramıştır. Buna göre; söz konusu parsellerde açık otopark alanı, kültürel tesis alanı,
ticaret + hizmet alanı ve yol alanı fonksiyonları yer almaktadır. Yapılaşma koşulları ise E: 1,5 H:
Serbest olarak belirlenmiştir. Söz konusu parsellerden biri ile ilgili tadilat planı onama süreci devam
etmektedir.
Harita 33. Yönetim Planı Sınırları İçerisinde Tampon Bölge’de yer alan 1/5000 ölçekli Bayrampaşa
Revizyon Nazım İmar Planı (Kaynak: Bayrampaşa Belediyesi, İmar ve Şehircilik Müdürlüğü, 2011)
105
EKİM 2011
Harita 34. Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı Plan Mozaiği (Fatih, Zeytinburnu, Eyüp, Bayrampaşa ilçeleri)
106
EKİM 2011
1.10. Bölgeleme
Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı, içinde farklı özelliklerde sit alanları olan, Marmara-Haliç Sahil
Surları ve Kara Surları ile çevrelenmiş, İstanbul Dünya Miras Alanları’nı da kapsayan bir sit alanıdır.
Doğuda, 1. derece arkeolojik sit özelliği gösteren Topkapı Sarayı ve çevresi, kentsel ve arkeolojik sit
özelliği gösteren Sultanahmet Bölgesi ile batıda, Kara Surları’na kadar uzanan tarihi ve kentsel sit
özelliğine sahip olan tüm alan Sur İçi İstanbul olarak tanımlanır. İç ve dış sur duvarları ile
hendeklerden oluşan Kara Surları bandı Arkeolojik Park alanı, sur dışındaki Tarihi Yarımada Yönetim
Planı sınırlarına kadar uzanan alan Tarihi Yarımada tarihi ve kentsel sitin koruma alanıdır. Sur İçi
alanda Dünya Miras Alanları dışında, Kapalı Çarşı ve Hanlar Bölgesi, Yedikule, Küçükmustafa (FenerBalat), Haliç ve Marmara Sahil Surları Bandı gibi birbirinden farklı özelliklerdeki bölgelerin
mevcudiyeti ile Yarımada’nın 19. ve 20. yüzyıldan başlayarak günümüzde de devam etmekte olan
yeni yapılaşma sürecinin ortaya çıkardığı farklılıkları gösteren bir bölgeleme yapılmıştır. Dünya Miras
Alanları da bu bölgelerin içinde veya komşuluğunda yer almaktadır. Bu bölgelerin Dünya Miras
Alanları ile olan ilişkisi, sahip olduğu kültürel değerleri, tarihi, topoğrafik, sosyal, fonksiyonel
özellikleri ile ortaya koydukları farklılıklara bağlı olarak ele alınmaları ve sorunların tespiti Tarihi
Yarımada Alan Yönetimi eylem programları için bir rehber özelliği taşımaktadır.
1985 yılında tanımlanan üstün evrensel değerlerle İstanbul’un Tarihi Alanları başlığı ile Miras
Listesi’ne giren, Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı, Süleymaniye ve Çevresi Dünya
Miras Alanı, Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı, İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı
Yönetim Planı kapsamında ayrı ayrı ele alınmıştır.
Bu alanların dışında bugüne kadar yapılmış olan envanterlere göre kültürel varlıklarının yoğunlaştığı
diğer bölgeler, Küçük Mustafa Paşa (Fener-Balat), Hanlar Bölgesi-Kapalı Çarşı, Yedikule ve Sahil Surları
Bandı ile İstanbul Siluetini oluşturan, topoğrafyasını vurgulayacak şekilde inşa edilmiş olan anıtsal
yapıların çoğunlukla yeraldığı tepe bölgeleridir (Harita 35).
107
EKİM 2011
Harita 35. Yönetim Planı Alanı Bölgeleme Paftası
108
EKİM 2011
1. Yedikule Bölgesi
Bölgenin Tanımı: Tarihi Yarımada’nın güneybatısında İstanbul’un Kara ve Deniz Sur kapılarına bağlı
olarak gelişen yol dokusu üzerinde, deniz ve kara surları arasında bir kıyı yerleşimi özelliğinde,
çoğunlukla ahşap, kagir özgün geleneksel dokuya sahip bölgedir.
Bölge adını Kara Surları üzerindeki Altın Kapı’nın yer aldığı Bizans ve Osmanlı döneminde yapılmış
olan Yedikule Surları’ndan almaktadır.
Geleneksel sokak dokusu üzerinde, ahşap-kâgir kültür varlıklarının yoğun olduğu akslar (Yedikule
Bucak, Kuyulu Bakkal, Genç Ağa, İmam Aşir, İç Kalpakçı, Hacı Hüseyin Ağa Sokakları, Narlı Kapı Çıkmazı
gibi), gelenksel doku üzerinde üç katı aşmayan betonarme yapılar da mevcuttur.
Cami ve kilise ağırlıklı dini yapılar arasında bölgenin en önemli anıt eseri kalıntı halindeki İmrahor İlyas
Bey Camii’dir. Bölge içinde Mese’nin güney kolu yer almakta olup bu aks günümüzde İmrahor İlyas
Bey Caddesi’dir.
Yoğun konut alanlarına sahip ve yerleşik nüfusun yaşadığı bölgede, kültür varlıklarının korunması ile
bütünleştirilmiş, sürdürülebilir sosyal ve ekonomik boyutu da olan bir koruma, sağlıklaştırma
yaklaşımının yeterli düzeyde olmaması, ahşap binaların toplu bir doku oluşturduğu alanlarda
sokakların darlığı sebebiyle ulaşılabilirliğin kısıtlı olması, strüktürel olarak yıpranmış olan kültür
varlıklarının depreme dayanıksız olması ve yaya ulaşımı düzenlemelerinin yetersiz olması bölgenin
başlıca sorunlarını oluşturmaktadır.
Mülk sahipleri tarafından terk edilmiş ve köhnemekte olan binalara göçle gelen yoksul nüfusun
yerleşmesi, bu alanı bir atlama taşı olarak görmeleri, benimsememeleri sonucunda bu durumun
getirdiği sosyal, kültürel, ekonomik, eğitim ve koruma gibi sosyal ve kültürel ağırlıklı sorunlar
mevcuttur.
Fotoğraf 7. Yedikule Bölgesi
2. Samatya Bölgesi
Bölgenin Tanımı: İstanbul Sur Kapıları çevrelerinde gelişen geleneksel konut alanı iken sonrasında
özgün yol dokusu üzerinde gelişen yüksek katlı betonarme yapıları barındıran ve yoğun yerleşik
nüfusa sahip olan bir bölgedir.
109
EKİM 2011
Bölgede geleneksel doku oldukça bozulmuştur. Seyrek dağılımlı anıtsal yapılar, tekke, türbe, mescid,
sıbyan mektebi, hamam, çeşmeler, kâgir-ahşap bitişik nizam sivil mimari örnekleri ile dini merkez
özelliği oluşturan cami ve kiliseleri mevcuttur. Bunların başlıcaları, Sümbül Efendi Cami ve Külliyesi,
Ermeni ve Rum kiliseleri – manastırlarıdır. Bölge içinde Mese’nin güney kolunun bir bölümü yer
almakta olup bu günümüzde İmrahor İlyas Bey Caddesi’dir.
Bizans ve Osmanlı dönemlerinde olduğu gibi günümüzde de şehrin yoksul ve orta halli kesiminin
yoğun olarak ikamet ettiği bölgede yoğun olarak ilköğretim eğitim yapıları bulunmaktadır. Batıda
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanına komşudur.
Yerleşik nüfus için donatı alanlarının yetersizliği, çevre sorunlarının varlığı, deprem riskini arttıran
düşük yapı kalitesi, bitişik düzen yapılaşma, yüksek yapılar ve yoğun yapılaşma ve dar sokaklardan
oluşan dokuya sahip olması, afet riski durumlarında gerekli tahliye ve yardım müdahalelerini
zorlaştırması, yaya ulaşım düzenlemelerinin yetersizliği gibi sorunlar mevcuttur.
Fotoğraf 8. Samatya Sahil Surları
3. Haseki-Cerrahpaşa-Davut Paşa Bölgesi
Bölgenin Tanımı: Tarihi Yarımada’nın güney topografik yükseltileri üzerinde uzanan, anıtsal yapıları
dışında dokunun tamamen değişime uğradığı bir bölgedir.
Bulgur Palas ve Yağcızade Konağı gibi önemli sivil mimarlık örneği yapıların ve Haseki Külliyesi,
Cerrahpaşa Külliyesi, Davutpaşa Külliyesi, Hekimoğlu Ali Paşa Külliyesi gibi Paşa külliyelerinin en
yoğun olduğu bölgedir. Mese’nin güney kolunun bir bölümü ve bu kol üzerinde Arcadius Sütunu ve
Forum alanı yer almaktadır. Eski külliye yapıları üzerinde kurgulanarak gelişen Cerrahpaşa Tıp
Fakültesi Hastanesi, Haseki Hastanesi, İstanbul Hastanesi ve hastane fonksiyona yönelik ticari ve
depolama faaliyetleri ile bir sağlık merkezi niteliğindedir. İl ve ülke bazında çekim merkezi
oluşturmaktadır. Bu özelliği ile kent için bir donatı-hizmet alanı olarak kabul edilebilir. 3 katı aşan
betonarme yapıları ile de yoğun konut alanına ve yerleşik nüfusa sahiptir.
Yoğun nüfus hareketlerinin gerektirdiği yaya ulaşımı düzenlemelerinin eksikliği, strüktürel olarak
yıpranmış olan kültür varlıkları ve kamusal sağlık yapılarının depreme dayanıksız olması, yolların
otopark olarak kullanılması, bölgede dezavantajlı gruplara ve engellilere yönelik erişilebilirliğin kısıtlı
olması, yerleşik nüfus için donatı alanlarının yetersizliği gibi sorunlar mevcuttur.
110
EKİM 2011
Fotoğraf 9. Cerrahpaşa Külliyesi ve Çevresi
4. Marmara Sahil Surları Bölgesi
Bölgenin Tanımı: Marmara siluetinin önemli bir parçası olan sahil surları, sahilden şehre giriş-çıkışı
sağlayan sur kapıları ve surla bütünleşik tarihi anıtsal yapılar ve kıyı yerleşimlerinin olduğu bir
bölgedir. Kara Surları bandı gibi düşünüldüğünde Dünya Miras Alanı olma niteliği taşımaktadır. Batıda
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile doğuda Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı
arasında uzanan Marmara Sahil Surları, Yenikapı-Langa Kadırga antik limanları ve Liman İç Surları ile
Sur Kapıları; Mermer Kule, Narlı Kapı, Samatya Kapısı, Davutpaşa Kapısı, Yeni Langa Kapısı, Kum
Kapısı, Kadırga Limanı Kapısı’nı içinde barındırır. Yenikapı-Marmaray Kazısı Arkeolojik Alanı, Samatya,
Yenikapı/Langa, Kumkapı, Kadırga sahil yerleşimleri, Kumkapı Ermeni Patrikhane yapıları ve diğer
kiliseler bölgenin önemli ve ayırt edici unsurlarıdır. Demir yolunun ve Sahil Yolu’nun bu band
üzerindeki etkisi ve oluşturduğu sınır nedeni ile kıyı dolgu yeşil alanlar ve Marmara Denizi ile olan
özgün ilişkisi kopmuştur. Bölge, karma bir nitelik göstermektedir. Marmara Denizi’nden bakışla bir
siluet ve bakı bölgesi özelliği, inşaa edilmekte olan Yenikapı Transfer Merkezi ile ulaşım odak noktası,
Yenikapı arkeolojik kazılarının yarattığı turizm potansiyeli ile bir turizm bölgesi olarak
değerlendirilebilir.
Bölgenin transit trafik ve transfer merkezi olarak kullanılması, yaya ulaşımı düzenlemelerinin yeterli
olmaması, yenileme projeleri ile önerilen işlev değişikliklerinin alanın mevcut işlevinden bağımsız
olması, alandaki yerleşik kullanıcıların değişimini zorunlu kılma olasılığı ve bölgede çoğu yasadışı
yollarla Türkiye’ye girmiş, pasaportu olmayan veya turist olarak gelip burada yaşamaya başlamış
yoğun bir geçici nüfusun varlığı bu bölgenin sorunlarıdır.
Fotoğraf 10. Marmara Sahil Bandı ve Yenikapı–Marmaray Kazısı Arkeolojik Alanı
111
EKİM 2011
5. Aksaray Alt Laleli Gedik Paşa Bölgesi
Bölgenin Tanımı: Roma, Bizans ve Osmanlı arkeolojik mirasının yanında, üzerinde yeni yapılaşma ve
son dönem fonksiyon değişikliklerinin yoğun olarak görüldüğü bir bölgedir.
Sultanahmet’teki Milion Taşı’ndan başlayan Forum Konstantin, Forum Tauri, Zafer Takı, Forum Bovis
meydanları ile devam eden Roma-Bizans Yolu Mese, Osmanlı Yolu Uluyol (Divan Yolu) üzerindeki
anıtsal kültür varlıkları, kütüphaneler, medreseler, Simkeşhane ve yer altı arkeolojik mekânları,
sarnıçlar (Şerefiye Sarnıcı gibi); üretim, konaklama ticarete kullanımlarına dönüştürülmüş kâgir yapı
özelliğine sahip eski konut alanları ile bölge turizm, ticaret, küçük imalat fonksiyonlarının görüldüğü
karma kullanım bölgesi olarak tanımlanabilir.
Alan’ın kimliği ve kültür varlıklarının korunması ile uyumlu olmayan işlevlerin varlığı ve
desantralizasyonun getirdiği sorunlar, kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürebilir
bir sosyal ve ekonomik koruma, sağlıklaştırma yaklaşımının oluşturulamamış olması gibi sorunlar
mevcuttur.
6. Sultanahmet Kentsel ve Arkeolojik Bölge
Bölge Tanımı: Üç büyük imparatorluğun ve medeniyetin merkezi ve 1. derece arkeolojik sit alanı olan
bölge Cankurtaran ve Sultanahmet semtlerinden oluşmaktadır. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya
Miras Alanı’dır.
Bizans Büyük Sarayı, Topkapı Sarayı (Yeni Saray), Aya Sofya, Sultanahmet Camii ve At Meydanı,
Hipodrom, Million Taşı, Yerebatan Sarnıcı, Küçük Ayasofya Camii ve Mahallesi, Cankurtaran, Deniz
Surları ve Sur Kapıları, Küçük Ayasofya Kapısı, Çatladı Kapı, Bukaloen Sarayı Kapısı, Ahir Kapı,
Balıkhane Kapısı, Aya Maria Kapısı, Mangana Sarayı Kapısı, Demir Kapı, Değirmen Kapısı, Topkapı,
Uğrak Kapı, Yalı Köşkü Kapısı gibi Saray Kapıları; Bab-ı âli, Bab-ı Hümayun, Sirkeci İstasyonu ve
Gülhane Parkı, Binbirdirek Sarnıcı bölgenin özellikli olan kültür miraslarıdır.
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nın yeterince algılanamaması, Alan’ın kimliği ve
kültür varlıklarının korunması ile uyumlu olmayan işlevlerin varlığı, bölgede konut alanlarının azalması
ve konaklama tesislerinin konut alanlarına yayılması, sosyal donatılardaki yetersizlik,
yayalaştırmaların olumlu olmakla birlikte planlı yapılmamış olması, turizm planı ve ziyaretçi planı gibi
düzenleyici planların eksikliği gibi sorunlar mevcuttur.
Fotoğraf 11. Arkeolojik Sit ve Kentsel Arkeolojik Sit
112
EKİM 2011
7. Eski İdari Bölge (Bab-ı Ali)
Bölgenin Tanımı: Sur-i Sultani’nin dışında üst düzey saray mensuplarına ait yerleşim bölgesi iken
yönetim ve basın yayın merkezine dönüşmüş olan bölge daha sonra da yoğun ticaret ve konaklama
alanlarına dönüşmüştür.
Antik Haliç Limanı’nın yer aldığı ve Bizans Dönemi’nde sahilde ilk Türk yerleşimi olan bu bölge BizansOsmanlı ve Cumhuriyet Dönemi’nin idari merkezi olma özelliğini taşımaktadır. İdari merkez olması
nedeniyle anıtsal yapıların yoğun olduğu bölge, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde siyasi ve
sosyal merkez olarak olaylara şahitlik etmiştir. Yine Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinin uzun bir
süre basın-yayın merkezi olma özelliğini taşımıştır.
Yeraltı arkeolojik mekanlar, kültür ve eğitim yapıları, İstanbul Erkek Lisesi (Duyunu Umumi), Cağaloğlu
Anadolu Lisesi (İstanbul Kız Lisesi) gibi anıtsal yapıların yoğun olduğu bir bölgedir. İstanbul Valilik
Binaları, İran Konsolosluğu Binası, Büyük Postane, Sirkeci Gar Binası, Sultan türbeleri, Türk Ocağı,
Rüstem Paşa Medresesi, Hoca Paşa Hamamı, Cağaloğlu Hamamı bölgenin özellikli kültür miraslarıdır.
Somut olmayan kültürel miras envanterinin olmaması ve korunamaması, bölgede gerçekleştirilen
planlama ve projelendirme çalışmalarında arkeolojik değerlerin korunmasına yeterli özenin
gösterilmemesi ve bölgenin kimliği ve kültür varlıklarının korunması ile uyumlu olmayan işlevlerin
verilmesi, yoğun yaya ve araç trafiği için transfer merkezi özelliği taşıması gibi nedenlerle bölge tehdit
ve risk altındaki bölge kapsamında değerlendirilebilir. Bu bölge Roma-Bizans-Osmanlı Yolu Mese,
Uluyol (Divan Yolu) üzerindeki anıtsal kültür varlıklarının yoğunluğu nedeniyle Tarihi Yarımada’nın
eşsiz silüetinin bir parçasıdır.
Fotoğraf 12. Bab-ı Ali ve Sirkeci Garı
8. Kapalı Çarşı ve Hanlar Bölgesi
Bölgenin Tanımı: Beyazıt Meydanı ile Antik Haliç Limanı arasında yeralan ticari anıtsal yapıların,
camilerin, külliyelerin, Kapalı Çarşı ile hanların ve çoğunlukla kâgir yapıların yoğun olduğu bir bölgedir.
Liman Kıyısı Mahzenli Hanları, Zindan Han, Yemiş Kapanı Hanları ile Mısır Çarşısı, Büyük Valide Han,
Büyük Yeni Han, Kürkçü Han, Çukur Han, Vezir Han, Sarraf Han, Kapalı Çarşı alt sektör gruplarının
özelliklerine göre kümelendiği yerlerdir. Tarihi Yarımada’nın özgün ticaret merkezi olan bedestenler
(Sandal ve Cevahir Bedesteni gibi) bu bölgede bulunmaktadır. Ahi Çelebi, Yeni Cami Külliyesi, Rüstem
Paşa Külliyesi, Beyazıt Külliyesi gibi külliyeler, Nuruosmaniye Cami, Mahmut Paşa Cami, Çemberlitaş
Hamamı, Mahmut Paşa Hamamı ve Çarşı Bölgesi arasına dağılmış sivil mimari örneği kültür varlığı
konut yapıları ile İstanbul’un geleneksel ticaret bölgesidir.
113
EKİM 2011
Bölge'de küçük imalat geleneğinin ve geleneksel el sanatlarının özgün mekânlarında korunması ve
sağlıklaştırılması için etkin politika ve uygulamaların, kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş
sürdürülebilir bir sosyal ve ekonomik yapıyı muhafaza etme yaklaşımının eksikliği, koruma ve
restorasyon uygulamalarında beklenen kalitenin sağlanamaması başlıca sorunlardır.
Fotoğraf 13. Kapalı Çarşı
9. Süleymaniye Bölgesi
Bölge Tanımı: Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın da içinde yer aldığı, Yarımada’nın
kuzey yükseltileri ile Haliç arasındaki yamaçta yer alan, geçmişten günümüze dini merkez niteliğinde
olan Süleymaniye Külliyesi’nin etrafında ulema semti olarak gelişen ve sivil mimarlık örneği ahşap
yapıların yoğun bulunduğu, konut ve ticaret fonksiyonu ile gelişen bir bölge iken daha sonra ticaret,
imalat ve depolama ağırlıklı olmak üzere, konut, otopark ve eğitim yapılarını barındıran bir bölgeye
dönüşmüştür.
Süleymaniye Külliyesi, Şehzadebaşı Külliyesi, Molla Gürani Camii, Kalenderhane Camii gibi anıt eserler
ile ahşap, bitişik nizam sivil mimarlık örnekleri ve eğitim yapıları olan İstanbul Üniversitesi, Vefa Lisesi,
Atıf Efendi Kütüphanesi, sağlık yapıları olan Hıfzıssıhha Enstitüsü, Esnaf Hastanesi, Cumhuriyet
Dönemi ticari yapıları olan İMÇ, geleneksel sokak doku örnekleri olan Kirazlı Mescit, Yoğurtçu Sokak,
Ayrancı Sokak, Saray Kapıları, Bab-i Seraskeri, Ağa Kapısı, Bab-i Meşihat (günümüzde müftülük), Haliç
Deniz Surları Kapıları, Zindan Kapısı, Odun Kapısı, Ayazma Kapısı, Unkapanı Kapısı ve Bozdoğan Su
Kemeri bölgenin önemli özelliklerindendir.
Alan’ın kimliği ve kültür varlıklarının korunması ile uyumlu olmayan işlevlerin varlığı, buna bağlı olarak
sosyal yapıda görülen değişiklik, koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen kalitenin
sağlanamaması, külliyelerin bazı bölümlerinin ve sivil yapıların yanlış işlevlendirilmesi, geleneksel
sokak dokusunun bozulma tehlikesi, Alan’da yaşayanların büyük çoğunluğunun göçle gelmeleri ve
bunun yarattığı sosyal, ekonomik, kültürel ve korumaya ilişkin sorunlar ile Alan’daki yaşam kalitesini
arttırmak için gerekli olan sosyal, ekonomik ve kültürel projelerin yeterli gelişmemiş olması bölgenin
başlıca sorunlarıdır.
114
EKİM 2011
Fotoğraf 14. Süleymaniye Bölgesi
10. Zeyrek Bölgesi
Bölge Tanımı: Tarihi Yarımada’nın Haliç’e kadar uzanan kuzey yükseltisi üzerinde Fatih Külliyesi ile
Süleymaniye Külliyesi arasında yer alan ve Dünya Miras Alanı’nı da içinde barındıran, yerleşik
nüfusun, eski dokunun yoğun olduğu bölgedir.
Pantokrator Manastırı alt yapıları ve Zeyrek Camii (Pantokrator) ve çevresinin Dünya Miras Alanı
olması, yoğun ahşap sivil mimarlık örneği alanlar, medrese, cami, hamam gibi anıtsal yapıların yer
alması, bölgedeki yoğun arkeolojik kalıntılar, Tarihi Yarımada’nın Haliç yönündeki siluetinin önemli bir
parçası olan Bozdoğan Su Kemeri, Sedat Hakkı Eldem tasarımı olan SSK Binası, Mese’nin bir
bölümünün varlığı, eğitim yapı ve alanları olan Kadir Has Üniversitesi, Medipol Üniversitesi, Fatih
Sultan Mehmet Üniversitesi bölgenin önemli özelliklerindendir.
Kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürülebilir bir sosyal ve ekonomik koruma,
sağlıklaştırma yaklaşımının olmaması ve yoksulluk bölgenin temel sorunlarından olup, eğitimsizniteliksiz iş gücü, kadınlar, gençler, çocuklar için yeterli sosyo-kültürel imkânların olmaması, sivil
mimarlık örneklerinin restorasyon uygulamalarında malzeme ve işçilik açısından gereken kalitenin
sağlanamaması, belgesi olmayan yok olan eserlerin rekonstrüksiyonu yaklaşımının yaygın olması ve
geleneksel sokak dokusunun bozulma tehlikesi bölgenin başlıca sorunlarıdır.
Fotoğraf 15. Zeyrek Bölgesi
115
EKİM 2011
11. Fatih Camii ve Çevresi Bölgesi
Bölge Tanımı: Tarihi Yarımada’nın kuzey yükseltileri üzerinde en büyük alana sahip dini merkez
niteliğindeki Fatih Camii Külliyesi çevresinde gelişen Malta Çarşısı ve konut alanlarının yer aldığı
bölgenin, doğusunda Süleymaniye Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı yer almaktadır.
Fatih Külliyesi’nin zaman içinde yokolmuş olan medrese bölümleri, Darüşşafaka okul binaları, Malta
Çarşısı Hanları, eski doku ve arkeolojik kalıntılar üzerinde yüksek katlı betonarme konut yapılaşması
bölgenin özellikleridir.
Bölge'de gerçekleştirilen planlama ve projelendirme çalışmalarında ve yeni yapılaşmalarda yeraltı
arkeolojik değerlerin korunmasına yeterli özenin gösterilmemesi, strüktürel olarak yıpranmış olan
kültür varlıklarının deprem riskine karşı dayanıksızlığı, bitişik düzen yüksek yapılar, otopark alanlarının
yer seçiminde yeterli özenin gösterilmemesi, yolların otopark olarak kullanılması başlıca sorunlardır.
Fotoğraf 16. Fatih Camii ve Çevresi
12. Fener- Balat- Ayvansaray Bölgesi
Bölge Tanımı: Yarımada’nın kuzey sırtı ile Haliç arasındaki yamaçta Haliç Sahil Surları boyunca uzanan,
yoğun arkeolojik altyapı ile anıtsal ve sivil mimari yapı yoğunluğunun bulunduğu, tarihi dokuya sahip
konut bölgesidir.
Ayvansaray Bölgesi Bizans Sarayı altyapı kalıntıları ve Aspar Sarnıcı, Yavuz Sultan Selim Külliyesi, Fener
Rum Patrikhanesi ve Erkek Lisesi, Yanbol ve Ahrida Sinagogları, Haliç Sahil Surları, Eski kâgir konut
yapıları, Haliç Sahili ve sahildeki anıtsal yapılar, Balat Musevi Hastanesi, Bulgar Kilisesi, Kadın Eserleri
Kütüphanesi, Eğri Kapı, Tekfur Sarayı, Anemas Zindanları, İvaz Efendi Camii, Manuel Kommen Surları
ile Leon Tahkimatı bölgenin özellikleri arasındadır. Bölge dini merkez olma özelliği göstermektedir.
Bunun yanında, Tarihi Yarımada’nın Haliç yönündeki siluetinin önemli bir parçasıdır.
Bölge'de gerçekleştirilen planlama ve projelendirme çalışmalarında arkeolojik değerlerin
korunmasına yeterli özenin gösterilmemesi, strüktürel olarak yıpranmış olan kültür varlıklarının
depreme dayanıklılıklarının olmaması, bölgenin ziyaretçiler ve kullanıcılar tarafından algılanması için
yazılı, görsel, kolay anlaşılabilir ve ulaşılabilir yeterli dokümanın olmaması, mevcut sokak/mahalle
adlarının değiştirilmesinin kentsel hafızayı zayıflatması, bölgenin yoksul kesimlerden göç alması, tarihi
konut alanlarında yoksul nüfusun yaşaması ve bu durumun koruma ve sosyal sorunlara yol açması,
116
EKİM 2011
sanayinin bölgeden taşınmasının ardından yeni iş imkânları yaratılmaması, uzun süreli işsizlik sonucu
sosyal yardım bağımlılığı, yoğun eski doku ile uyumsuz yapılaşma sorunlar arasında sayılabilir.
Fotoğraf 17. Bulgar Kilisesi, Fener Rum Erkek Lisesi ve Çevresi
13. Yakın Dönem Yapılaşma Bölgesi (I)
Bölge Tanımı: Tarihi Yarımada’nın kuzey yükseltileri üzerindeki eski yerleşim alanlarında, yoğun
anıtsal yapılar ve yeni betonarme konut yapılarının yer aldığı bölgedir. Atios Sarnıcı (Karagümrük
Stadı), Poliectus Kalıntıları, Valide Camii, Mihrimah Sultan Camii, Kız Taşı, Millet Kütüphanesi,
İskender Paşa Camii bölgede bulunan kültür varlıklarından bazılarıdır. Bunun yanında, tekke,
medrese, çeşmeler, kiliseler gibi çok sayıda eser bölgede yer almaktadır. Anıtsal yapıların yoğun
olduğu yol aksı olan Nişanca Caddesi, Mese’nin kuzey kolunun buradan geçmesi, batıda İstanbul Kara
Surları Dünya Miras Alanı’na komşuluğu, Edirnekapı, az sayıda sivil mimarlık örneği yapılar ve yerleşik
nüfus bölgenin sahip olduğu özelliklerindendir.
korunmasına yeterli özenin gösterilmemesi, strüktürel olarak yıpranmış olan kültür varlıklarının
depreme dayanıklılıklarının olmaması, bölgede dezavantajlı gruplara ve engellilere yönelik
erişilebilirliğin kısıtlı olması, otopark alanlarının yer seçiminde yeterli özenin gösterilmemesi, yolların
otopark olarak kullanılması sorunlarına sahip olan bu bölge, süreç içinde dokusu bozulmuş bir bölge
olarak değerlendirilebilir.
14. Yakın Dönem Yapılaşma Bölgesi-Yeni İdari Aks (II)
Bölge Tanımı: Tarihi Yarımada’nın tek akarsuyu oln eski Lykos Deresi yatağı üzerinden geçirilen ve
Yarımada’nın 1. derece ulaşım akslarından biri olan Vatan Caddesi aksını takiben uzanan bostan
alanları ve yamaçlarındaki eski sanayi alanları üzerinde oluşturulmuş büyük kütleli idari yapıların yer
aldığı bölgedir.
İl Özel İdare, Kaymakamlık, Emniyet Müdürlüğü, Vergi Daireleri, Fatih Adliyesi, İGDAŞ, Spor AŞ. gibi
kamusal yapıların yoğun olarak bulunduğu, Guraba Hastanesi eski yapıları, Çapa Okulu (Muallim
Mektebi), Mimar Sinan Mescidi, Molla Fenari İsa Camii, Şadiye Hatun Hastanesi gibi anıtsal yapıların
yer aldığı, Vatan Hastanesi, 29 Mayıs Hastanesi, Vakıf Gureba Hastanesi, Çapa İstanbul Hastanesi,
Çapa Kan Merkezi gibi sağlık tesislerinin, Belediye lojmanları, Karayolları lojmanları, Emlak Bankası
konutları gibi konut sitelerinin, Historia AVM, Metro Hattı ve İstasyonlarının yer aldığı bir bölgedir.
117
EKİM 2011
Batıda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile komşudur ve Vatan Caddesi ile Kara Surları’nın
kesişiminde bulunmaktadır.
Bölgede transit trafiğin yarattığı çevre kirliliği, otopark alanlarının yetersiz olması, yolların otopark
olarak kullanılması gibi sorunlar görülmektedir.
15. Yakın Dönem Yapılaşma Bölgesi- Konut (III)
Bölge Tanımı: Geçmişteki seyrek konut yerleşimi ve geniş bostan alanları üzerinde oluşturulmuş
yüksek katlı bitişik nizam yakın dönem yapılaşmalarının yoğun olduğu bölgedir. Makios Sarnıcı gibi
seyrek dağılımlı anıtsal kültür varlıkları mevcuttur. Yoğun konut alanları ve yerleşik nüfus, Şehremini
Lisesi gibi aktif eğitim yapılarının yoğunluğu, sağlık tesisleri, özel hastaneler, konaklama alanları,
oteller, moteller, Alan’ın 1. derece ulaşım akslarından biri olan Millet Caddesi’nin varlığı ve cadde
tramvayı, Mevlevihane Kapısı, Topkapı bölgenin özelliklerindendir. Batıda İstanbul Kara Surları Dünya
Miras Alanı ile komşudur. Kara Surları ile Millet Caddesi’nin kesişim alanında bulunmaktadır.
Strüktürel olarak yıpranmış olan kültür varlıklarının depreme dayanıklılıklarının olmaması, bölgede
yaşayanlar için sosyal donatı eksikliği, hava kirliliği sorununun sağlığı tehdit etmesi, otopark
alanlarının yer seçiminde yeterli özenin gösterilmemesi, yolların otopark olarak kullanılması, eğlence
ve otel sektörünün mahalle içine kadar girmesinin mahalle yaşantısını tehdit etmesi gibi sorunlara
sahiptir. Bölge zaman içinde bozulmuş doku bölgesi olarak değerlendirilebilir.
Fotoğraf 18. Mevlana Kapı ve Çevresi
16. Üst Laleli Bölgesi
Bölge Tanımı: Yoğun arkeolojik altyapı üzerinde idari, eğitim, ticari (bavul ticareti) ve konaklama
yapılarının yer aldığı Beyazıt Meydanı ile Aksaray arasını Divan Yolu, Mese ile bağlayan bölgedir. İdari
yapılar olarak İstanbul Büyük Şehir Belediye Başkanlığı ve hizmet birimleri, anıtsal yapılar olarak Laleli
Camii, Taş Han, Ankaravi Medresesi, eğitim birimleri olarak İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Binası,
konaklama birimleri örnekleri olarak Harikzedegan Apartmanları, Tayyare Apartmanları, bunun
yanında oteller, sarnıçlar, tüneller, ticaret + turizm kullanımları bölgenin özelliklerindendir.
korunmasına, bölgedeki kültür varlıklarının yaşatılmasına, sosyo-kültürel özelliklerin geliştirilmesine
yeterli özenin gösterilmemesi gibi sorunlara sahiptir.
118
EKİM 2011
Fotoğraf 19. İBB Binası ve Çevresi
17. Kara Surları Bölgesi
Bölge Tanımı: Kentin tarihi gelişimine paralel olarak çeşitli aşamalardan geçerek günümüze kadar
devamlılığını korumuş olan Kara Surları’nın Tarihi Yarımada tarafında kentsel ve tarihi sit alanının,
Zeytinburnu, Bayrampaşa ve Eyüp ilçelerinin yer aldığı surların dış kısmında ise Kara Surları koruma
bandının yeraldığı bu bölge Dünya Miras Alanı’dır. Burası aynı zamanda Tarihi Yarımada “Kentsel ve
Tarihi Sitinde” koruma alanıdır.
Mermer Kule ile Tekfur Sarayı ve Anemas Zindanları arasında, yaklaşık 7 km uzunluktaki alanda, 96
burç ve 11 kapı yer alır. Halen kullanılan 8 kapı; Yedikule Kapısı, Belgrat Kapı, Silivri Kapı, Mevlana
Kapı, Topkapı, Sulukule Kapı, Edirne Kapı ve Eğri Kapı’dır. Yedikule Zindanları, Kariye Müzesi,
Mihrimah Sultan Camii ve Külliyesi, Kazasker İvaz Ağa Camii, Hadim İbrahim Paşa Camii, Aya Yorgi
Kilisesi, Ayios Nikolas Kilisesi, Blakhernai Ayazması, Nigogayas Kilisesi, Ayievleharna Ayazması,
Abdulbaki Paşa Kütüphanesi, Yenikapı Mevlevihanesi, Seyyitnizam Camii, Balıklı Ayazma Manastırı,
Balıklı Rum Hastanesi, Merkez Efendi Camii ve Türbesi, Silivri Kapı Müslüman Mezarlığı, Kozlu
Mezarlığı, Hamusan Mezarlığı, Edirnekapı ve Sakızağacı Şehitlikleri ve Sahabe Mezarlıkları bölgede yer
alan önemli miraslardır.
Sur bandına bitişik evlerde ya da vakıflara ait mülklerde yaşayanlar genelde yoksul nüfusu temsil
etmektedir. Bunun sonucu ortaya çıkan sosyo-ekonomik sorunlar, Alan’da yeralan arkeolojik
değerlerin belgelenmemesi ve korunmasına öncelik verilmemesi, tarih içerisinde gördüğü farklı
onarımlar nedeniyle ortaya çıkan dönem farklılıklarının restorasyon çalışmalarını zora sokması
bölgenin başlıca sorunlarıdır.
Fotoğraf 20. Kara Surları Bölgesi
119
EKİM 2011
Bölgeleme Çalışmasının Değerlendirmesi
Tarihi Yarımada’da bölgesel olarak yapılan tespitlerden sonra, genel olarak bakıldığında, birçok
sorunun bütün bölgelerde ortak olduğu görülmektedir. Koruma ile ilgili sorunlar başta olmak üzere,
ekonomik sorunlar, sosyal sorunlar, deprem riski ve afet sonrası müdahale sorunları, bütün bölgenin
yoğun bir yaşam alanı ve yurt çapında çekim merkezi olmasının getirdiği trafik sorunu, koruma –
kullanma dengesizliği sorunu, farkındalık ve sahip olduğu değerin önemini bilmeme sorunu, meskun
nüfusun giderek azalması gibi ortak sorunlar mevcuttur. Bunların yanı sıra konut bölgelerindeki
donatı eksiklikleri, tescilli eserlerin geçmişi ile uyuşmayan fonksiyonlarda kullanılmaları, turizm
bölgelerindeki sorunlar, desantralizasyonun getirdiği olumlu ve olumsuz sonuçların iyi
değerlendirilmemesi, sokak dokusunun korunamaması, ahşap ve taş yapı restorasyonlarındaki kalite
sorunu gibi bölgesel sorunlar da, Yönetim Planı’nın belirlediği eylem ve proje paketleri ile
çözümlenebilecek ya da en azından kontrol altına alınabilecek sorunlardır.
Alan’ın korunması ile ilgili merkezi ve yerel yönetimlere bağlı kurum ve kuruluşlarca ciddi mali
kaynaklar ayrıldığı, koruma ile ilgili projeler üretildiği gözlenmektedir. STK’ların bölgeye olan yoğun ve
yapıcı ilgisi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü’nün sahibi olduğu anıt eserlerle ilgili yapılan çalışmalar
Alan’la ilgili olumlu gelişmelerdir. Bu çalışmalarla ilgili eşgüdüm ve öncelik sıralarının belirlenmesi
doğru sonuçlara ulaşmakta Yönetim Planı’nın sorumluluk alanını oluşturmaktadır.
120
EKİM 2011
YÖNETİM PLANI
“İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı”nın oluşturulması sürecinde merkezi yönetim ve yerel
idarelerin kararları, Analitik Çalışma Raporu kapsamında toplanan belgeler, Tarihi Yarımada’ya ilişkin
araştırmalar, envanterler, mevcut plan ve projeler, katılımlı konferanslar, tematik çalıştaylar ve özel
grup toplantıları sonucu elde edilen çıktılar temel kaynaklar olmuşlardır. UNESCO Dünya Miras
Komitesi’nin 2004 yılından itibaren İstanbul’un Tarihi Alanları ile ilgili tavsiyeleri Yönetim Planı’nın
oluşturulmasında etkili olmuştur.
İstanbul Tarihi Yarımada’da Güçlü ve Zayıf Yönler, Fırsatlar ve Tehditler
Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı’nın geleceğini yönlendirecek sorun ve olanaklar, mevcut
durumun saptanması çalışmalarında ortaya konmuştur. I. Katılımlı Konferans’ta “Yönetim Planı
Alanı’ndaki iddia sahipleri”nin katılımıyla ve beyin fırtınası yöntemi ile gerçekleştirilen Güçlü ve Zayıf
Yanlar, Fırsatlar ve Tehditler (GZFT) Analizi de Yönetim Planı hedeflerinin tanımlanmasında önemli bir
yönlendirici olmuştur (Tablo 11).
Yönetim Planı’nın ilerleyen dönemlerde yasal olarak güncellenmesi aşamasında GZFT analizinin,
Yönetim Alanı’ndaki tüm paydaşları kapsayacak katılımla yenilenmesi ve sektörel-bölgesel olarak
detaylandırılması uygun olacaktır.
121
EKİM 2011
Tablo 11. İstanbul Tarihi Yarımada’da Güçlü-Zayıf Yönler ve Fırsatlar-Tehditler
GÜÇLÜ YANLAR
ZAYIF YANLAR
Zengin sosyal, kültürel ve fiziki yapısı
o Farklı uygarlıkların merkezi olması
o Anıtsal yapıların mevcudiyeti
Köklü eğitim kurumlarının varlığı
o Vakıf mülkiyetinin çok olması
o Özel değer taşıyan yapıların ve alanların mevcudiyeti
o 8.000 yıllık tarih ve kültür birikimi
o Eşsiz silueti
o Geleneksel, özgün sokak dokusu
Tarih, sanat ve kültürün ürettiği bir ekonomik yapısı
olması
o Geleneksel küçük üretimin tarihi ticaret alanları ile
yaşaması, yerel kültürü yaşatması,
o Kültür turizmi açısından cazibe merkezi olması
Tarihi Yarımada’nın coğrafi konumu
o Sınırlarının belirli olması
o Ölçeği, ulaşılabilirliği
o Su kenti özelliği
Tarihi Yarımada’nın geleceğini düşünen, planlayan,
koruyan, kaynak sağlayan kurumların varlığı ve
ilgilerindeki artış
Yaşayan, canlı bir yer olması
Koordinasyon / eşgüdüm eksikliği
o Kurumlar arası (yetki ve sorumluluk sahibi kurumlar,
kuruluşlar, uzman STK’lar, meslek odaları, vb.)
koordinasyon sorunu
o Bütünsel yaklaşım/bütüncül koruma eksikliği
Yenileme ağırlıklı bazı uygulamalarda tarihi kentsel
dokunun korunmaması ve geleneksel+ mevcut sosyal
yaşamın dikkate alınmaması.
İnsansızlık
o Konut-işyeri dengesizliği
o Güvenlik sorunu oluşması
o Gece-gündüz nüfus yoğunluğu dengesizliği
Deprem riski karşısında zayıf yapı stoku
Sosyal donatılarda yetersizlik
Sosyo-kültürel proje eksikliği
Yaşam kalitesinin düşüklüğü
Engellilere yönelik erişimin yetersizliği
Somut olmayan kültürel miras envanterinin olmaması
Ulaşım ve otopark sorunu
Yenileme projelerinde yeterli katılımın olmaması
Yoksulluk
Eşgüdüm olmaması
Gece gündüz kullanıcısının farklı olması
FIRSATLAR
TEHDİTLER
Raylı-toplu taşımanın yaygınlaştırılması
Deniz ulaşımının geliştirilmesi
Silueti bozucu etmenler
o Alana baskı yapan ulaşım projeleri
o Niteliksiz yapı stoğu
Yenileme projeleri
o 5366’nın verdiği yetkilerin kötü kullanılması
Yanlış restorasyon uygulamaları
Geleneksel el sanatları/imalat geleneği ve ticareti
(üretim ve satış birlikte)
Ekonomik merkez/cazibe merkezi olması turistik/ticari
kültürel, sosyal çekicilik
Kaynakların artırılmış olması.
o Finans
o Koruma
Dünya Kültür Mirası listesinde olması ve uluslararası
ağlarda yer alması
Rehabilitasyon projelerinin varlığı (koruyarak yaşatma)
o KUDEB
o Geleneksel inşaat/yapı malzemeleri
o Depreme yönelik iyileştirme
Kültürel belleğin geleceğe zemin teşkil etmesi
Göç, değişken nüfus
Ulaşım projeleri, transit ulaşımda odak noktası olması
o Çevre kirliliği, yoğunluk artışı
o Tüp geçit projesi
o Transit nokta olma
Turizm planı, ziyaretçi yönetim planı gibi düzenleyici
palnların eksikliği
Aşırı ticarileşme; konut, turizm, ticaret dengesinin
bozulması (göç, ailesizleşme, gece gündüz nüfus
değişimi, desantralizasyon)
Esnafı yerinden etme ve tahliye
Dışarıdan gelen yatırım
Güvenlik/Deprem/Afet/Yangın Sorunları
Rant baskısı
5366’nın getirdiği fırsatlar
Koruma amaçlı imar planının olması
122
EKİM 2011
Tarihi Yarımada’nın zengin geçmişi, sosyal, kültürel ve fiziki yapısı ile tarih, sanat ve kültürün ürettiği
bir ekonomik yapıya sahip olması; coğrafi yapısının özellikleri; Tarihi Yarımada’nın geleceğini
düşünen, planlayan, koruyan, kaynak sağlayan kurumların varlığı ve bu kurumların ilgilerindeki artış;
Yönetim Alanı’nın canlı ve yaşayan bir yer olması; köklü eğitim kurumlarının olması ve vakıf
mülkiyetinin çok olması gibi özellikleri Tarihi Yarımada’nın güçlü yanları olarak vurgulanmıştır.
Tarihi Yarımada’nın zayıf yanları olarak koordinasyon / eşgüdümün olmaması, yenileme ağırlıklı bazı
çalışmalarda tarihi kentsel dokunun korunmaması ve geleneksel, mevcut sosyal yaşamın dikkate
alınmaması, insansızlık, deprem riski karşısında zayıf yapı stoku, yaşam kalitesinin düşüklüğü, somut
olmayan kültürel miras envanterinin olmaması, ulaşım ve otopark sorunu, yenileme projelerinde
yeterli katılımın olmaması, yoksulluk, gece-gündüz kullanıcısının farklı olması gibi olumsuzluklar
vurgulanmıştır.
Tarihi Yarımada’ya yönelik fırsatlar olarak; raylı-toplu taşımanın yaygınlaştırılması, geleneksel el
sanatları/imalat geleneği ve ticaretinin (üretim ve satış birlikte) önemsenmesi, İstanbul için ekonomik
merkez/cazibe merkezi olması, turistik/ticari, kültürel, sosyal yönden önem kazanması, korumaya
yönelik kaynakların arttırılmış olması, Dünya Miras Listesi’nde bulunması ve uluslararası ağlara bağlı
olması, rehabilitasyon projelerine önem verilmesi (koruyarak yaşatma), kültürel belleğin geleceğe
zemin teşkil etmesine değer verilmesi, 5366’nın getirdiği fırsatlar ve koruma amaçlı imar planının
olması gibi unsurlar sayılmıştır.
Tarihi Yarımada’yı tehdit eden unsurlar olarak; silueti bozucu etmenler, Alan’a baskı yapan ulaşım
projeleri, niteliksiz yapı stoğu, yenileme projeleri, 5366’nın verdiği yetkilerin kötü kullanılması, yanlış
restorasyon uygulamaları, göç, değişken nüfus, dokuya zarar veren ulaşım projeleri, transit ulaşımda
odak noktası olması, turizm planı, ziyaretçi yönetim planı gibi düzenleyici planların eksikliği, aşırı
ticarileşme; konut, turizm, ticaret dengesinin bozulması, esnafı yerinden etme ve tahliye, dışarıdan
gelen yatırım, güvenlik/deprem/afet/yangın sorunları ve rant baskısı dile getirilmiştir.
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı kapsamında gerçekleştirilen Katılımlı Konferans’ta tanımlanan
bu sorun başlıklarıyla, konu hakkında yapılan diğer çalışmalar birlikte değerlendirilerek elde edilen
sentez sonucunda aşağıdaki temel sorunlar ortaya çıkarılmıştır. Bu sorun alanları Yönetim Planı’nın
ilke ve politikalarının belirlenmesinde, hedeflerin oluşturulmasında temel yönlendiriciler olarak kabul
edilmiştir.
Yönetim ve Organizasyon başlığı altında yer alan sorunlar; Yönetim Alanı içindeki yetkili kurumların
görev, sorumluluk ve yetki alanlarının halk ve STK’lar nezdinde yeterince bilinmiyor olması; bu
kurumların zaman zaman birbirleriyle benzer projeler üretmeleri, aralarında yeterli eşgüdümün
olmaması; koruma mevzuatı ile diğer mevzuat arasında uyumsuzluk olması şeklinde özetlenmektedir.
Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi başlığı altında yer alan sorunlar ise; “Planlama-Koruma”,
“Koruma-Restorasyon” ve “Yaşam Kalitesi” olarak gruplanmaktadır. “Planlama-Koruma” başlığı
altında yer alan sorunlar; arazi kullanım planlaması, ulaşım planlaması ve ulaşım projelerinin
birbirleriyle uyumsuz olmaları, Alan’ın kimliği ve kültür varlıklarının değeri ile uyumlu olmayan
işlevlerin varlığı; kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürebilir sosyal ve ekonomik
koruma ve sağlıklaştırma yaklaşımlarının yeterli olmaması, Alan’daki planlama ve projelendirme
çalışmalarında arkeolojik değerlerin korunmasına gereken özenin gösterilmemesi şeklinde
özetlenmektedir. “Koruma-Restorasyon” başlığında yer alan sorunlar; koruma ve restorasyon
123
EKİM 2011
uygulamalarında beklenen kalitenin sağlanamaması; restorasyon projelerinin ihale edilmesinde,
kaynak yaratılmasında, kullanılmasında ve uygulanmasındaki yasal yetersizlikler, bilimsel ve teknik
yanlışlıklar; Tarihi Yarımada’da küçük imalat geleneğinin ve geleneksel el sanatlarının korunması için
etkin politika ve uygulamanın olmaması, somut olmayan kültürel miras envanterinin olmaması,
korunamaması konuları önem taşımaktadır. “Yaşam Kalitesi” başlığı altında yer alan sorunlar ise
Alan’da yaşayanların yaşamsal gereksinmelerinin yeterince karşılanamaması; koruma/kullanma
dengesinin kurulamaması; çevre sorunları olarak tanımlanmaktadır.
Erişilebilirlik başlığı altında yer alan sorunlar; ulaşım yatırımlarının projelendirilme aşamasında kültür
mirasına etkilerinin araştırılmaması; Tarihi Yarımada’nın ulaşımda transfer merkezi olarak
kullanılması; lastik tekerlekli ulaşım sisteminin ağırlık taşıması, raylı sistemlerin yeterince
geliştirilmemesi, deniz ulaşımına öncelik verilmemesi; farklı ulaşım türlerinin birbirleriyle
bütünleşmemesi; yaya ve bisiklet yollarının yetersiz olması şeklinde özetlenmektedir.
Algının Arttırılması başlığı altında; Tarihi Yarımada’da yüksek yoğunluklu, niteliksiz, boş ve denetimsiz
yapıların yer alması, çevrenin ve yapıların bakımsız olması ve bu nedenle ziyaretçilerin miras alanlarını
ve önemli odak noktalarını algılayamamaları temel sorun olarak ortaya çıkmaktadır. İstanbul Tarihi
Yarımada’nın ziyaretçiler ve kullanıcılar tarafından algılanması için yazılı ve görsel, kolay anlaşılabilir
ve ulaşılabilir yeterli dokümanın olmaması ise bu kapsamda ele alınması gereken diğer sorundur.
Eğitim-Bilinçlendirme ve Katılım başlığı altında yer alan sorunlar arasında; İstanbul Tarihi
Yarımada’da karar verici ve uygulamacı kurumlarda çalışanların, yaşayanların, çalışanların doğal ve
kültürel mirasın korunması konusunda bilgi birikimlerinin yeterli olmaması; yapı geleneğini
sürdürecek ustaların sayılarının azalması; geleneksel üretim sektörlerinde usta-çırak eğitiminin
zayıflaması konuları “Eğitim ve Bilinçlendirme” başlığı altında çözüm aranması gerekli sorunlardır.
“Katılım” konusunda ise koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde tüm paydaşlar arasında etkin ve
sürdürülebilir katılım mekanizmalarının kurulmamış olması, yasalarla güvence altına alınmamış
olması temel bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır.
Ziyaretçi Yönetimi başlığı altında; Tarihi Yarımada’da turizm sektörünün geleceğine ilişkin kararların
netleştirilememiş olması; Dünya Miras Listesi’nde yer alan ve bilinen alanların daha sıklıkla ziyaret
edilmesine karşın diğer önemli alan ve eserlerin yeterince tanıtılmaması, bu alanlara ulaşılamaması,
ziyaretçilerin kültür mirasları hakkındaki bilgilere kolay ulaşamaması; müzelerin yönetim, araştırma,
sergileme ve güvenliklerinin sağlanması konusunda problemler yaşanması, ziyaretçilerin
gereksinmelerine yeterince cevap verilememesi konuları öne çıkmaktadır.
Risk Yönetimi başlığı altında tanımlanan sorunlar olarak; Tarihi Yarımada’nın; deprem riskinin yüksek
olması; deprem riskine karşı dayanıksız olan düşük yapı kalitesine, bitişik düzen yapılaşmaya, yüksek
yapılara, düzensiz bina geometrisine sahip bir yapı stoku olması, Alan’ın çok yoğun yapılaşmış ve dar
sokaklardan oluşan dokuya sahip olması; tahliye ve yardım müdahalelerine izin vermemesi; strüktürel
olarak yıpranmış olan kültür varlıklarının depreme karşı dayanıklılıklarının olmaması, ahşap binaların
toplu bulunduğu alanlarda yangın riskinin yüksek olması ve Alan’da patlayıcı ve yanıcı imalathanelerin
bulunması şeklinde özetlenmektedir.
124
EKİM 2011
2.1. Yönetim Planı Vizyonu
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı hazırlık çalışmaları sürecinde gerçekleştirilen tüm çalışmalar
(Analitik Çalışma Raporu, Tarihi Yarımada’ya ilişkin araştırmalar, envanterler, mevcut plan ve projeler,
katılımlı konferanslar, tematik çalıştaylar ve özel grup toplantıları) karşılıklı irdelenerek
zenginleştirilmiştir. Bu sürecin sonucunda İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın Tarihi Yarımada
için benimsediği Plan Vizyonu aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:
Zengin tarihi birikimini koruyup, yaşayan, üreten, sosyal-ekonomik mekânsal ve
kültürel kimliğini geleceğe aktaran bir Tarihi Yarımada için kullanıcıların ve
yaşayanların katılımıyla tüm kurum ve kuruluşları ile eşgüdüm ve şeffaflık içinde
yürütülen; Tarihi Yarımada’nın üstün evrensel değerini koruyan bir yönetim planı
2.2. Planlama İlkeleri ve Politikalar
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın temel ilkeleri, çağdaş koruma ilkeleri ve politikaları
çerçevesinde geliştirilmiştir. Belirlenen ilke ve politikaları, Alan’a özgünlüğünü veren değerler,
özellikler ve sahip olduğu potansiyeller ve sorunlarla ilgili yapılan çalışmalar ile katılımlı konferansta
kabul edilen ilkeler yönlendirmiştir. Buna göre Yönetim Planı’nın ana ilkeleri aşağıdaki gibidir:
Kültürel Miras’a yönelik planlama ilke ve politikaları;
Kültür mirasını geleceğe aktarmak için; ekolojik, ekonomik, sosyal, kültürel, toplumsal ve
mekansal sürdürülebilirliğin ve gelişimin sağlanması,
Kültür mirasının özgünlüğünün korunması ve kentsel yaşam-çevre kalitesinin yükseltilmesine
katkıda bulunması,
Kültürel mirasın toplumsal yaşamda yer almasının sağlanması (konut-turizm işlevleri arasında
denge),
Alan’da çalışanların ve ikametlerinin özendirilmesi,
Alan’da geleneksel üretim yöntemlerinin ve el sanatlarının sürdürülmesi,
Dünya Miras Alanları içinde taşıt trafiğinin sınırlandırılması, yayalaştırma yapılması ve lastik
tekerlekli ulaşım araçlarının Alan’dan uzaklaştırılması ve temiz enerjili ulaşımın sağlanması,
“Su kenti” kimliğinin öne çıkarılmasıdır.
Koruma ve Kullanma’ya yönelik planlama ilke ve politikaları;
Tarihi Yarımada’nın koruma çalışmalarında mekansal bir bütün olarak ele alınması,
Somut ve somut olmayan kültürel değerlerin (fiziksel yapılar ve barındırdıkları yaşam
değerleri), ulusal ve uluslararası mevzuata uygun, sürdürülebilir koruma ve kullanımının
sağlanması (Siluet, mahalle yaşantısı, geleneksel üretim, ulaşım),
“Koruma” konusunda farkındalığın artırılması,
Tarihi Yarımada’da kullanılan “inşaat malzemelerinin” Alan’a özgün bir biçimde geliştirilmesi,
Sağlık ve güvenlik koşullarının sağlanmasıdır.
125
EKİM 2011
Planlama ve Katılım’a yönelik planlama ilke ve politikaları;
Şeffaf, açık ve katılımcı planlama yapılması,
Planlama çalışmalarında aşırı yükleme getirmeyen işlevlerin seçilmesi,
Taşıma kapasitesini gözeterek kültür turizminin teşvik edilmesi,
Planlama kararlarına ve öngörülen sürelere sadık kalınması,
Yönetim Planı’nın sürekliliğini sağlayacak hukuki altyapının sağlanması,
Planlamanın evrensel değerdeki hukuk normlarında insanların barınma, yaşam ve mülkiyet
haklarına saygılı olunması,
Koruma ve geliştirme süreçlerinde Alan’la ilgili tüm paydaşlar arası ve kurumlar arası
eşgüdüm, iletişim ve sürekli katılımın sağlanması (Yetki ve sorumluluk sahibi kurumlar,
kuruluşlar, uzman STK’lar ve meslek odaları, özel sektör, sivil toplum) ve kamu ile sorumluluk
paylaşımı,
Kullanıcıların (çalışanlar, ziyaretçiler, öğrenciler ) ve sakinlerin katılımının sağlanması,
Toplumsal bilinçlendirme programlarının geliştirilmesidir.
2.3. Plan Hedefleri, Stratejiler, Eylemler, İlgili Kurum ve Kuruluşlar
Yönetim Planı’nın Plan Vizyonu ve İlkeleri doğrultusunda belirlenen sorun alanları, bunları çözmeye
yönelik hedefler, hedeflere ulaşmak için ihtiyaç duyulan stratejiler ve bağlı eylemler ile bu eylemleri
gerçekleştirecek olan sorumlu ve destekleyici kurum ve kuruluşların tanımlandığı çerçeve yedi başlık
olarak kurgulanmıştır. Belirlenen yedi sorun alanı ile ilgili mevcut durum tespitlerinin, ilgili konularda
gerçekleştirilen katılımlı toplantılardan ve çalıştaylardan gelen bilgilerin de girdi sağladığı bu süreçte
her sorun alanı için hedefler belirlenmiştir. Belirlenen hedefler için ortaya konulan stratejiler
saptandıktan sonra gereken eylemler tanımlanmıştır. Tanımlanan bu eylemleri kimlerin
gerçekleştireceği, iki seviyede tespit edilmiştir; sorumlu kurum veya kuruluş ile destek işlevi
görebilecek kurum ve kuruluşlar sıralanmıştır.
Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nda tanımlanan yedi tema aşağıda sıralanmıştır;
I.
Yönetim ve Organizasyon
II.
Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi
III.
Erişilebilirlik
IV.
Alan’ın Öneminin ve Değerinin Algılanması
V.
Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım
VI.
Ziyaretçi Yönetimi
VII.
Risk Yönetimi
Yönetim Planı hedefleri, stratejileri ve eylemleri arasındaki bağlantıları takip etmek ve proje paketleri
arasındaki mantıksal ilişkiyi somutlaştırmak için sade bir kod sistemi geliştirilmiştir. Bu kod sistemi
Plan’ın yedi temasını temsil eden roma rakamı ile (I, II, III, IV, V, VI, VII) başlamaktadır. Her temaya
ilişkin hedefler, hedefi temsil eden “H” harfi ve kendi içinde sıralı hedef numarasından oluşmaktadır
(Örnek; IIH2, IVH4, vb.). Aynı hedeflere bağlı stratejiler benzer bir biçimde stratejiyi temsil eden “S”
harfi ve kendi içinde sıralı strateji numarasından oluşmaktadır (Örnek; IIH2S2, IVH4S3, vb.). Aynı
stratejilere bağlı eylemler ise eylemi temsil eden “E” harfi ve kendi içinde sıralı eylem numarasından
oluşmaktadır (Örnek; IIH2S2E1, IVH4S3E2, vb.).
126
EKİM 2011
2.3.1. Yönetim ve Organizasyon
Yönetim Planı’nda “Yönetim ve Organizasyon” sorunlarına bağlı hedefler, stratejiler, eylemler ve bu
eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar bu başlık altında ele alınmıştır. “Yönetim ve
Organizasyon”, Yönetim Planı’nın hazırlanması, uygulanması, uygulamanın izlenmesi ve denetlenmesi
süreçlerini içeren yönetim sisteminin organizasyonunu tanımlamaktadır. Bu bağlamda saptanan dört
sorun aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:
Alan sınırları içinde ilgili ve yetkili kurumların görev ve yetki alanlarının kamu kurumları
haricinde net olarak bilinmiyor olması,
Alan’da yetkili kurumların benzer projeler üretmeleri,
Alan’da yetkili olan kurumlar arasında eşgüdüm olmaması,
Alan’da ilgili ve yetkili kurumların mevzuatları arasındaki uyumsuzluklar.
Hedef IH1: Yönetim Planı’nın başarıyla uygulanması için Alan’da yetkili olan kurumların aralarında
eşgüdümün sağlanması
Yönetim Alanı içindeki kurumların benzer projeler üretmeleri ve yetkili kurumlar arasında eşgüdüm
olmamasına çözüm bulmak amacı ile temel hedef; Yönetim Planı’nın başarıyla uygulanması için
Alan’da yetkili olan kurumlar arasında eşgüdümün sağlanması olarak belirlenmiştir. Bu hedefe
ulaşmak için belirlenen ilk strateji Yönetim Planı sınırları içinde yetkili olan kurumların görev
alanlarındaki çakışmaların; benzerlik, farklılık, uyumsuzluk, eksikliklerin giderilmesinin sağlanmasıdır.
Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili ve yetkili
kuruluşların yetki, sorumluluk ve görev alanlarında çakışmalar, benzerlik, farklılık, uyumsuzluk ve
eksiklikleri saptamak ve Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili ve yetkili kuruluşların yetki, sorumluluk ve
görev alanlarını bilinir kılmaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB ve Alan Yönetimi
Başkanlığı’nın yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Valiliği, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih
Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, TOKİ ve Özelleştirme
İdaresi olarak belirlenmiştir.
İlgili hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji ise; Yönetim Planı’nın ilgili tüm kurumlar tarafından
doğru şekilde anlaşılmasının ve benimsenmesinin ve ilgili kurum ve kuruluşların ortak konularda
birlikte karar geliştirmelerinin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise ilgili
kurum ve kuruluşları bir araya getirecek rutin, düzenli/programlı toplantılar düzenlemek, her
kurumda Yönetim Planı kararlarının uygulanmasını izleyecek sistemler kurmak, kurumlarda ortak
proje üretme kültürünün oluşturulmasına yönelik program ve projeler geliştirmektir. Eylemi
gerçekleştirmede sorumlu kurumlar, İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı’nın yanında Kültür ve Turizm
Bakanlığı, İstanbul Valiliği, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Zeytinburnu
Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, TOKİ ve Özelleştirme İdaresi olarak belirlenmiştir.
İlgili hedefe ulaşmak için belirlenen diğer bir strateji ise; Yönetim Planı’nın uygulama sürecinde izleme
mekanizmalarının geliştirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise Yönetim Planı
Alanı içinde Alan Yönetimi Başkanlığı Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’nun düzenli ve verimli
çalışmasını sağlamak ve izleme mekanizmalarını oluşturmaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu
kurum Alan Yönetimi Başkanlığı’nın yanında İBB olarak belirlenmiştir.
127
EKİM 2011
İlgili hedefe ulaşmak için belirlenen son strateji ise; ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından kullanılacak
etkin bir bilgi sisteminin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise Tarihi
Yarımada ile ilgili mevcut envanter çalışmalarını standartlaştırmak, sayısallaştırmak, eksiklerini
tamamlamak ve Yönetim Planı Alanı ile ilgili sayısal veri tabanı ve izleme sistemi oluşturmak,
paydaşların erişimini sağlamak olarak belirlenmiştir. Belirlenen eylemleri gerçekleştirmede sorumlu
kurumlar İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı’nın yanında Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi,
Eyüp Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Koruma Kurulları, Yenileme Kurulu
ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’dür.
Hedef IH2: Yönetim Planı Alanı’ndaki ilgili tüm kurum ve kuruluşların bağlı oldukları mevzuat arasında
eşgüdümün sağlanması
Alan’daki ilgili ve yetkili kurumların bağlı olduğu mevzuat arasındaki uyumsuzluklar sorunu
çerçevesinde geliştirilen Alan’daki ilgili tüm kurum ve kuruluşların bağlı oldukları mevzuat arasında
eşgüdümün sağlanması hedefine bağlı olarak belirlenen ilk strateji; Yönetim Planı Alanı’ndaki ilgili
tüm kurum ve kuruluşların bağlı oldukları mevzuatlar arasındaki çakışmaların/sorunların (benzerlik,
farklılık, uyumsuzluk, eksiklik sorunlarının) giderilmesinin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak
belirlenen eylem ise ilgili tüm mevzuatın irdelenerek sorunlarını, çakışmalarını ve eksikliklerini tespit
etmek, eksiklikleri giderici mevzuat önerilerinde bulunmaktır ve eylemi gerçekleştirmekten sorumlu
kurumlar İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı’nın yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Üniversiteler,
STK’lar ve TBMM olarak belirlenmiştir.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen diğer strateji ise; Yönetim Planı Alanı ile ilgili koruma
mevzuatındaki eksikliklerin/sorunların giderilmesinin ve gerektiği hallerde mevzuat önerileri
geliştirilmesinin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemlerden ilki; katılım
konusunun koruma mevzuatı içinde yer alması için öneriler geliştirmektir ve eylemi gerçekleştirmede
sorumlu kurumlar İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı’nın yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih
Belediyesi, Koruma Kurulları, Yenileme Kurulu, Üniversiteler, STK’lar ve TBMM’dir. Bu stratejiye bağlı
geliştirilen ikinci eylem ilgili kurum ve kuruluşların ortaklığına dayalı yeni bir mahalle yönetim modeli
(mahalle koruma, sağlıklaştırma eksenli) kurulması konusunda gerekli yasal düzenlemeleri önermektir
ve eylemi gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı’nın yanında İçişleri
Bakanlığı, İstanbul Valiliği, Fatih Belediyesi, Meslek Odaları, STK’lar ve TBMM’dir. Bu stratejiye bağlı
geliştirilen son eylem ise kültürel mirasın yaşayanlar tarafından algılanması ve benimsenmesi için
gereken yasal düzenlemeler için öneriler geliştirmektir ve eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar
İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı’nın yanında İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve İl Milli Eğitim
Müdürlüğü’dür.
128
EKİM 2011
I. YÖNETİM VE ORGANİZASYON
SORUN
HEDEF
STRATEJİ
EYLEM
SORUMLU
KURUM
DİĞER KURUMLAR
IH1S1E1. Yönetim Planı sınırları içindeki
IH1S1. Yönetim Planı sınırları içinde yetkili
olan kurumların görev alanlarındaki
çakışmaların/benzerlik/
farklılık/uyumsuzluk/eksikliklerin
giderilmesinin sağlanması
sınırları içinde ilgili ve
yetkili kurumların görev
ve yetki alanlarının
içinde kalan kurumların
aynı konularda benzer
projeler üretmeleri
sınırları içinde yetkili
olan kurumlar arasında
eşgüdüm olmaması
Yönetim Planının
anlamının ve öneminin
yeterince anlaşılamamış
olması
ilgili ve yetkili kuruluşların yetki,
sorumluluk ve görev alanlarında
çakışmaları/benzerlik/
farklılık/uyumsuzluk/eksiklikleri saptamak
IH1S1E2. Yönetim Planı sınırları içindeki
İBB, Alan
Yönetimi
Başkanlığı
ilgili ve yetkili kuruluşların yetki,
sorumluluk ve görev alanlarını bilinir kılmak
IH1S2E1. İlgili kurum ve kuruluşları bir
araya getirecek rutin/düzenli/programlı
toplantılar düzenlemek
IH1S2. Yönetim Planı’nın ilgili tüm
IH1. Yönetim
Planı’nın başarıyla
uygulanması için
Alan’da yetkili olan
kurumlar arasında
eşgüdümün
sağlanması
kurumlar tarafından doğru şekilde
anlaşılmasının ve benimsenmesinin ve ilgili
kurum ve kuruluşların ortak konularda birlikte
karar geliştirmelerinin sağlanması
IH1S2E2. Her kurumda Yönetim Planı
kararlarının uygulanmasını izleyecek
sistemler kurmak
İBB, Alan
Yönetimi
Başkanlığı
Kültür ve Turizm
Bakanlığı, İstanbul Valiliği,
Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü, Fatih
Belediyesi, Eyüp
Belediyesi, Zeytinburnu
Belediyesi, Bayrampaşa
Belediyesi, TOKİ,
Özelleştirme İdaresi
IH1S2E3. Kurumlarda ortak proje üretme
kültürünün oluşturulmasına yönelik
program ve projeler geliştirmek
IH1S3E1. Yönetim Planı Alanı içinde
Alan Yönetimi Eşgüdüm ve Denetleme
Kurulu’nun düzenli ve verimli çalışmasını
sağlamak
IH1S3. Yönetim Planı’nın uygulama
sürecinde izleme mekanizmalarının
geliştirilmesi
IH1S3E2. İzleme mekanizmalarının
Alan
Yönetimi
Başkanlığı
İBB
İBB, Alan
Yönetimi
Başkanlığı
Vakıflar 1. Bölge
Belediyesi, Eyüp
Belediyesi, Zeytinburnu
Belediyesi, Bayrampaşa
Belediyesi, Koruma ve
Yenileme Kurulları, İl
Kültür ve Turizm Müd.
oluşturulması
IH1S4E1. Tarihi Yarımada ile ilgili mevcut
IH1S4. İlgili kurum ve kuruluşlar tarafından
kullanılacak etkin bir bilgi sisteminin
sağlanması
envanter çalışmalarını standartlaştırmak,
sayısallaştırmak, eksiklerini tamamlamak
IH1S4E2. Yönetim Planı Alanı ile ilgili
sayısal veri tabanı ve izleme sistemi
oluşturmak, paydaşların erişimini sağlamak
129
EKİM 2011
IH2S1. Yönetim Planı Alanı’ndaki ilgili tüm
kurum ve kuruluşların bağlı oldukları
mevzuatlar arasındaki çakışmaların/sorunların
(benzerlik, farklılık, uyumsuzluk, eksiklik
sorunlarının) giderilmesinin sağlanması
IH2. Yönetim
Yönetim Planı
Alanı’ndaki ilgili ve
yetkili kurumların
mevzuatları arasında
uyumsuzluklar olması
Planı Alanı’ndaki
ilgili tüm kurum ve
kuruluşların bağlı
oldukları mevzuat
arasında
eşgüdümün
sağlanması
IH2S1E1. İlgili tüm mevzuatın
irdelenerek sorunlarını, çakışmalarını ve
eksikliklerini tespit etmek, eksiklikleri
giderici mevzuat önerilerinde bulunmak
IH2S2E1. Katılım konusunun koruma
mevzuatı içinde yer alması için öneriler
geliştirmek
IH2S2. Yönetim Planı Alanı ile ilgili koruma
mevzuatındaki eksikliklerin/sorunların
giderilmesinin ve gerektiği hallerde mevzuat
önerileri geliştirilmesinin sağlanması
Kültür ve Turizm
Bakanlığı, Üniversiteler,
STKlar, TBMM
İBB, Alan
Yönetimi
Başkanlığı
Kültür ve Turizm
Bakanlığı, Fatih
Belediyesi, Koruma
Kurulları, Yenileme
Kurulu, Üniversiteler,
STK’lar, TBMM
İBB, Alan
Yönetimi
Başkanlığı
İçişleri Bakanlığı, İstanbul
Valiliği, Fatih Belediyesi,
Meslek Odaları, STK’lar,
TBMM
İBB, Alan
Yönetimi
Başkanlığı
İl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü, İl Milli Eğitim
Müdürlüğü
IH2S2E2. İlgili kurum ve kuruluşların
ortaklığına dayalı yeni bir mahalle yönetim
modeli (Mahalle Koruma, Sağlıklaştırma
eksenli) kurulması konusunda gerekli yasal
düzenlemeleri önermek
IH2S2E3. Kültürel mirasın yaşayanlar
tarafından algılanması ve benimsenmesi
için gereken yasal düzenlemeler için
öneriler geliştirmek
130
İBB, Alan
Yönetimi
Başkanlığı
EKİM 2011
2.3.2. Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi
Yönetim Planı Alanı’nda “Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi” başlığında saptanan sorunlara bağlı
olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve
kuruluşlar bu başlık altında ele alınmaktadır. Bu bölüm “Planlama-Koruma”, “Koruma-Restorasyon”
ve “Yaşam Kalitesi” olarak üç alt başlık olarak kurgulanmıştır.
“Planlama-Koruma” alt başlığı altında yer alan sorunlar:
Alan’da plan yapma ve proje geliştirme yetkisine sahip birden çok kurum olması, plan
bütünlüğünün sağlanamaması ve birbirinden bağımsız uygulamalar yapılması,
Arazi kullanım planlaması, ulaşım planlaması ve ulaşım projelerinin birbirleriyle uyumsuz
olması,
Alan’ın kimliği ve kültür varlıklarının korunması ile uygun olmayan işlevlerin varlığı, kültür
varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürebilir bir sosyal ve ekonomik koruma,
sağlıklaştırma yaklaşımının olmaması,
Alan’daki kültür varlıklarının yaşatılmasına, sosyo-kültürel özelliklerin geliştirilmesine yeterli
özenin gösterilmemesi,
Alan’da gerçekleştirilen planlama ve projelendirme çalışmalarında arkeolojik değerlerin
korunmasına yeterli özenin gösterilmemesidir.
“Koruma-Restorasyon” alt başlığı altında yer alan sorunlar:
Koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen kalitenin sağlanamaması,
Restorasyon projelerinin ön araştırma yapılmadan ve standartlar belirlenmeden ihale
edilmesi,
Restorasyon projelerinin ihale edilmesinde, kaynak yaratılmasında ve uygulanmasında
yetersizlikler ve yaşanan çakışmalar,
Restorasyon uygulamalarındaki bilimsel ve teknik yanlışlıklar,
Alan’ın tüm kültür varlıklarının etkin olarak korunması için mali kaynak yaratılmaması ve
yaratılan kaynakların verimli olarak kullanılamaması,
Alan’da küçük imalat geleneğinin ve geleneksel el sanatlarının korunması için etkin politika ve
uygulamaların olmaması,
UNESCO sözleşmesi gereği somut olmayan kültürel miras tanımının yapılamamış olması ve bu
nedenle sınıflanacak malzemenin tespit edilememesi,
Somut olmayan kültürel miras envanterinin yapılmamış olması,
Var olan çalışmaların belirli bir merkez çatısı altında (bilgi belge merkezi-kütüphane-internet
ortamı vb.) toplanamaması,
Somut olmayan kültür mirasının nasıl korunacağı ve sergileneceği konusunda bir tavrın
belirlenmemiş olmasıdır.
131
EKİM 2011
“Yaşam Kalitesi” alt başlığı altında yer alan sorunlar:
Alan’da yaşayanların yaşamsal gereksinmelerinin yeterince karşılanamaması,
koruma/kullanma dengesinin kurulamaması,
Alan’da çevre sorunlarının varlığıdır.
Hedef IIH1: Tarihi Yarımada Yönetim Planı ile ilgili diğer planlama ve projelendirme çalışmaları
arasında eşgüdümün sağlanması ve plan bütünlüğünün oluşturulması
Tarihi Yarımada’da plan yapma ve proje geliştirme yetkisine sahip birden çok kurum olması nedeniyle
plan bütünlüğünün sağlanamaması ve birbirinden bağımsız uygulamalar yapılması ve arazi kullanım
planlaması, ulaşım planlaması ve ulaşım projelerinin birbirleriyle uyumsuz olması olarak belirlenen
sorunları çözmeye yönelik hedef Tarihi Yarımada Yönetim Planı ile ilgili diğer planlama ve
projelendirme çalışmaları arasında eşgüdümün sağlanması ve plan bütünlüğünün oluşturulmasıdır.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji planlama ve projelendirme süreçlerinin ilgili kurumlar arası
katılımlı ve şeffaf süreçler içerisinde gerçekleştirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen
eylemler ise; Tarihi Yarımada’da planlamadan ve uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşların
koruma ve planlama ile ilişkili kurumsal strateji ve politikalarını tartışmak ve planlama faaliyetleri
hakkında bilgi paylaşımını sağlamak üzere periyodik çalışma toplantıları gerçekleştirmek,
planlamadan ve uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşlar arasında düzenlenecek periyodik
toplantıları raporlamak ve Alan Yönetimi Başkanlığı (veya Yönetim Planı) web sayfası üzerinden
kamuoyu ile paylaşmak, Yönetim Alanı’nda farklı plan mozaikleri arasında uyumu sağlamak, Tarihi
Yarımada ile ilgili ulaşım planları ve kararları ile Koruma Planı hedef, strateji ve plan kararları arasında
uyum sağlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı (veya
Danışma Kurulu) bünyesinde oluşturulacak bir komisyonun yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım
ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, ilgili Koruma Kurulları, Yenileme Kurulu, İl Özel
İdaresi ve Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü olarak belirlenmiştir.
Hedef IIH2: Tarihi Yarımada’nın kimliği ile uygun olan işlevlerin korunması
Tarihi Yarımada’nın kimliği ve kültür varlıklarının korunması ile uygun olmayan işlevlerin varlığı olarak
belirlenen sorunun çözümüne yönelik olarak Tarihi Yarımada’nın kimliği ile uygun olan işlevlerin
korunması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; Tarihi Yarımada’da mevcut
işlevlerin Alan’a uygunluk yönünden değerlendirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen
eylemler ise Alan’ın kimliği ile uygun olduğu saptanan işlevlerin sürdürülmesini ve Tarihi Yarımada’nın
kimliği ile uygun olmayan işlevlerin Alan dışına çıkarılmasını sağlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmede
sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi’nin yanında mahalle muhtarlıkları,
meslek odaları, ilgili STK’lar, üniversiteler ve Koruma Kurullarıdır.
Hedef IIH3: Tarihi Yarımada’nın kültür varlıklarının fiziki, sosyal ve ekonomik boyutlarıyla birlikte
korunmasının, sağlıklaştırılmasının gerçekleştirilmesi
Tarihi Yarımada’da kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürebilir bir sosyal ve
ekonomik koruma-sağlıklaştırma yaklaşımının olmaması ve Alan’daki kültür varlıklarının
yaşatılmasına, sosyo-kültürel özelliklerin geliştirilmesine yeterli özenin gösterilmemesine çözüm
olarak Tarihi Yarımada’nın kültür varlıklarının fiziki, sosyal ve ekonomik boyutlarıyla birlikte
korunmasının, sağlıklaştırılmasının gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
132
EKİM 2011
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; konu ile ilgili tüm kurum ve kuruluşların belirtilen
boyutlarıyla araştırma yapmaya, kaynak geliştirmeye, proje üretmeye teşvik edilmesidir. Bu strateji ile
ilgili olarak belirlenen eylem ise Tarihi Yarımada’da fiziki, sosyal ve ekonomik yapıyı birlikte ele alan
plan ve programlar hazırlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB ve Fatih Belediyesi’nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Koruma Kurulları ve
İstanbul Valiliği’dir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji ise; her ölçekteki planlama ve
projelendirme çalışmalarının ve uygulamalarının Tarihi Yarımada’daki kültür varlıklarının
korunmasına ve Tarihi Yarımada’nın sosyo kültürel imajına uygun olarak gerçekleştirilmesi olarak
belirlenmiştir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ilk eylem Alan’ın kültür varlıklarının, arkeolojik
değerlerinin, tarihi dokusunun ve silüetinin sürdürülebilir korunmasına aykırı kararlar içermemesi
amacıyla büyük ölçekli ve Yönetim Alanı’nın tamamını etkileyecek plan ve projeler için Kültür ve
Turizm Bakanlığı’nca kabul edilen çerçevede (Bkz. Ek-14) etki değerlendirmesi sürecinin işletilmesini
sağlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmeden sorumlu kurumlar İBB Planlama Müdürlüğü ve Tarihi Çevre
Koruma Müdürlüğü’nün yanında Alan Yönetimi Başkanlığı, Koruma Kurulları, Fatih Belediyesi,
üniversiteler ve meslek odalarıdır. Bu stratejiye yönelik ikinci eylem ise mevcut Kentsel Tasarım
Rehberini, uygulamalar, konuyla ilgili çalışma ve araştırmalar ve uluslar arası koruma ilkeleri
doğrultusunda gözden geçirerek güncellemek ve Tarihi Yarımada’da gerçekleştirilecek projelerde bu
rehberin uygulanmasını sağlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB Tarihi Çevre
Koruma Müdürlüğü ve Kentsel Tasarım Müdürlüğü’nün yanında Alan Yönetimi Başkanlığı, Koruma
Kurulları, Fatih Belediyesi, üniversiteler ve meslek odalarıdır.
Hedef IIH4: Planlama ve projelendirme çalışmalarında Alan’daki arkeolojik değerlerin yaşatılmasını
esas alan yaklaşımların benimsenmesi
Alan’da gerçekleştirilen planlama ve projelendirme çalışmalarında arkeolojik değerlerin korunmasına
yeterli özenin gösterilmemesine yönelik geliştirilen hedef; planlama ve projelendirme çalışmalarında
Alan’daki arkeolojik değerlerin yaşatılmasını esas alan yaklaşımların benimsenmesidir. Bu hedefe
ulaşmak için belirlenen strateji; Alan’ın sahip olduğu arkeolojik mirasın üstün evrensel değerinin ilgili
tüm kesimler tarafından anlaşılmasının ve benimsenmesinin sağlanmasıdır. Bu stratejiye bağlı
belirlenen eylem ise Tarihi Yarımada’da yer alan arkeolojik mirasın korunması ve planlaması için
araştırma ve uygulama rehberi hazırlamak, bu rehber kapsamında uygulamaları yönetmektir.
Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar Kültür ve Turizm Bakanlığı, Alan Yönetimi Başkanlığı
ve Arkeoloji Müzeleri’nin yanında İBB, Fatih Belediyesi, üniversiteler ve meslek odalarıdır.
Hedef IIH5: Tarihi Yarımada’da uluslararası kriterler doğrultusunda yapılacak restorasyon projeleri ve
uygulamalarıyla anıt eserler ve sivil mimarlık örneklerini içeren kültür varlığının güçlendirilerek
yaşatılması
Alan’daki koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen kalitenin sağlanamaması, restorasyon
projelerinin ön araştırma yapılmadan ve standartlar belirlenmeden ihale edilmesi, restorasyon
projelerinin ihale edilmesinde, kaynak yaratılmasında ve uygulanmasındaki yetersizliklere bağlı
yaşanan sorunlar ve restorasyon uygulamalarındaki yanlışlıkları çözmeye yönelik olarak belirlenen
hedef; Tarihi Yarımada’da uluslararası kriterler doğrultusunda yapılacak restorasyon projeleri ve
uygulamalarıyla anıt eserler ve sivil mimarlık örneklerini içeren kültür varlığının güçlendirilerek
yaşatılmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; koruma plan, proje ve uygulamalarında
uluslar arası ve ulusal düzeyde kabul edilmiş koruma, planlama ve restorasyon ilkelerine uygunluğun
sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise özgün koruma ve restorasyon
133
EKİM 2011
uygulamalarının koruma ve restorasyon uzmanları tarafından yapılmasını sağlamak, bu amaçla proje
ve ihale şartnamelerinde uyulması gereken esasları belirlemek ve tüm restorasyon uygulamalarında
özgün ve uyumlu malzeme ve tekniklerin kullanılmasını sağlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmekten
sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve üniversitelerin yanında İBB Tarihi Çevre Koruma
Müdürlüğü, KUDEB, Koruma Kurulları ve Mimarlar Odası’dır.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji ise; koruma ve restorasyon uygulamalarına ait etkin
eğitim programlarının gerçekleştirilmesi ve bu programların yaygınlaştırılmasıdır. İlgili stratejiye bağlı
olarak geliştirilen eylemlerden ilki özgün koruma ve restorasyon uygulamalarını gerçekleştirilebilmek
için restorasyon uzmanı yetiştirme programlarını desteklemek olarak belirlenmiştir. Eylemi
gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve üniversitelerin yanında İBB Tarihi
Çevre Koruma Müdürlüğü, KUDEB, Koruma Kurulları ve Mimarlar Odası olarak belirlenmiştir. İlgili
stratejiye bağlı olarak geliştirilen ikinci eylem ise restorasyon uygulamalarında teknolojik gelişmeleri
ve deneyimleri paylaşmak amacıyla uluslar arası periyodik toplantı ve çalıştay düzenlemek olarak
belirlenmiştir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve üniversitelerin
yanında İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, KUDEB, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve
Müzeler Genel Müdürlüğü ve Mimarlar Odası’dır. İlgili stratejiyi geliştirmede belirlenen son eylem
koruma konusunda kurum içi bilgilendirmeye yönelik kapasite geliştirme programı gerçekleştirmektir.
Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve üniversitelerin yanında
tüm kamu kurum ve kuruluşları olarak belirlenmiştir.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen üçüncü strateji; restorasyon uygulamalarında uygun teknoloji ile
özgün ve doğru malzeme kullanımının sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen
eylemlerden ilki restorasyon uygulamalarında görev almak üzere usta ve kalfa eğitimine yönelik
programlar geliştirmek ve bu programlar aracılığıyla sertifikalar vermek olarak belirlenmiş ve sorumlu
kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve üniversitelerin yanında İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü,
KUDEB, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve Mimarlar Odası
olarak saptanmıştır. İlgili stratejiyi gerçekleştirmede ikinci eylem restorasyon uygulamalarında eğitim
programına katılmış sertifikalı kişilerin görev almasını sağlamaktır. Eylemi gerçekleştirmekten
sorumlu kurum olarak Alan Yönetimi Başkanlığı’nın yanında İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü,
KUDEB, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve Mimarlar Odası
belirlenmiştir. İlgili stratejiyi gerçekleştirmede üçüncü eylem olarak belirlenen restorasyon
uygulamalarının etkin denetimini ve bakım, onarım faaliyetlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak
konusunda sorumlu kurumlar İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü ve KUDEB’in yanında İBB, Fatih
Belediyesi, Alan Yönetimi Başkanlığı, Koruma Kurulları ve üniversitelerdir.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen dördüncü strateji; Alan bütününe ait öncelikli eylem alanlarını
ortaya koyan etkin restorasyon programının geliştirmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem
ise koruma ve restorasyona yönelik olarak belirlenen öncelikli eylem alanlarını, anıt eserleri ve diğer
simgesel öğeleri ivedilikle projelendirmek ve uygulamaların etaplarını tanımlamaktır. Eylemleri
gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB ve İl Özel İdaresi’nin yanında
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve İBB Tarihi Çevre Koruma
Müdürlüğü olarak belirlenmiştir.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen beşinci strateji; ilgili kurum ve kuruluşların yatırım programlarının
ortaklaştırılarak öncelikler ışığında kaynak yönetiminin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili eylem,
belirlenen ve etaplanan uygulamalara ilgili kurumların stratejik planlarında ve yatırım programlarında
134
EKİM 2011
yer verilmesini ve restorasyon uygulamalarında kullanmak üzere kaynak ayrılmasını sağlamaktır.
Eylemi gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, İl Özel İdaresi ve ilgili
kurumların yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve İBB
Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü olarak belirlenmiştir.
Hedef IIH6: Yönetim Planı uygulama sürecinde yeterli kaynak sağlanması
Tarihi Yarımada’nın tüm kültür varlıklarının etkin olarak korunması için mali kaynak yaratılmaması ve
yaratılan kaynakların verimli olarak kullanılamaması sorununa yönelik olarak belirlenen hedef
Yönetim Planı uygulama sürecinde yeterli kaynak sağlanması olarak belirlenmiştir. Bu hedefe ulaşmak
için belirlenen ilk strateji; Yönetim Planı uygulama sürecinde kaynak araştırması yapılması ve
sağlanan kaynakların yönetiminin etkinleştirilmesi ve verimli kullanımının sağlanmasıdır. Bu strateji
ile ilgili olarak belirlenen eylemlerden ilki İl Özel İdaresi’nce işletilen Katkı Fonu’nun öncelikli eylem
alanları, anıt eserler ve diğer simgesel öğeler için kullanılmasını sağlamaktır. Eylemleri
gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi ve İl Özel
İdaresi’nin yanında tüm kamu kurum ve kuruluşları olarak belirlenmiştir. Bu strateji ile ilgili olarak
belirlenen diğer eylemler uluslararası yeni kaynakları araştırmak ve Tarihi Yarımada’ya aktarılmasını
sağlamak; koruma ve sağlıklaştırma uygulamalarına yönelik uygun finansman modellerini geliştirmek;
mülk sahiplerini ve özel sektörü, koruma ve sağlıklaştırma yatırımları yapmaya teşvik etmek,
kaynakların etkin ve verimli kullanılmasına yönlendirmektir. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu
kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi ve İl Özel İdaresi’nin yanında Kültür ve
Turizm Bakanlığı ve İstanbul Valiliği olarak belirlenmiştir.
Hedef IIH7: Küçük imalat ve el sanatlarının gelenek olarak korunması için etkin politika ve
uygulamalar geliştirilmesi
Alan’da küçük imalat geleneğinin ve geleneksel el sanatlarının korunması için etkin politika ve
uygulamaların olmaması sorununun çözümüne yönelik geliştirilen hedef küçük imalat ve el
sanatlarının gelenek olarak korunması için etkin politika ve uygulamalar geliştirilmesidir. Bu hedefe
ulaşmak için belirlenen strateji; konu ile ilgili tüm kurum ve kuruluşların araştırma yapmaya, kaynak
geliştirmeye, proje üretmeye teşvik edilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise kayıp
olan üretim tekniklerini üretim biçimleriyle ve kendi mekansal ortamlarında canlandırmak; geleneksel
üretimlerin rekabet edebilir olmasını sağlamak ve değerini artırmaktır. Eylemleri gerçekleştirmede
sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, meslek odaları ve derneklerinin yanında Kültür ve
Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Fatih Belediyesi ve üniversitelerdir.
Hedef IIH8: Somut olmayan kültürel mirasın tespiti, korunması ve gelecek nesillere aktarılması
UNESCO sözleşmesi gereği somut olmayan kültürel miras tanımının yapılamamış olması ve bu
nedenle sınıflanacak malzemenin tespit edilememesi, somut olmayan kültürel miras envanterinin
yapılmamış olması, var olan çalışmaların belirli bir merkez çatısı altında (bilgi belge merkezikütüphane-internet ortamı vb.) toplanamaması, somut olmayan kültür mirasının nasıl korunacağı ve
sergileneceği konusunda bir tavrın belirlenmemiş olması sorunlarına yönelik olarak geliştirilen hedef
somut olmayan kültürel mirasın tespiti, korunması ve gelecek nesillere aktarılmasıdır. Bu hedefe
ulaşmak için belirlenen ilk strateji; UNESCO Sözleşmesi’ne bağlı olarak Tarihi Yarımada’ya özgü somut
olmayan kültürel mirasın tanımlanması ve tasnif edilmesidir. Bu stratejiye bağlı ilk eylem; somut
135
EKİM 2011
olmayan kültür mirası çalışmalarının bir araya getirilebileceği, yazılı ve sözlü bilginin tasnif edileceği
bir dokümantasyon merkezi kurmaktır.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji; envanter çalışması gerçekleştirilmesidir. Bu stratejiye
bağlı eylem; somut olmayan kültürel miras envanterini oluşturmak, düzenli olarak güncellemek ve
somut olmayan kültürel miras haritaları çıkarmaktır.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen üçüncü strateji; somut olmayan kültürel mirasın korunması ve
sergileme alanları oluşturulmasıdır. Bu stratejiye bağlı eylemler; somut olmayan kültürel mirasın
anlatımı için gerekli olan doğal alanları ve belleğe ilişkin mekanları korumak ve bu alanlarda tabela,
sesli ve görüntülü uygulamalar, temsiller vb. yöntemler ile sergilemeler yapmak ve somut olmayan
kültür mirasını sergilemek üzere müze alanı oluşturmaktır.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen dördüncü strateji ise; somut olmayan kültürel mirasın gelecek
nesillere aktarılmasıdır. Bu stratejiye bağlı eylemler; toplumun genelini ve özellikle gençleri
hedefleyen eğitici, duyarlılığı arttırıcı ve bilgilendirici programlar düzenlenmek, somut olmayan
kültürel mirasın korunması için özellikle yönetim ve bilimsel araştırma gibi alanlarda kapasite
güçlendirici etkinlikler düzenlemek ve uluslararası işbirliği; bilgi ve tecrübe değiş tokuşu, ortak
girişimlerle somut olmayan kültürel mirası korumak ve aktarmaktır.
Belirlenen tüm eylemler için sorumlu kurum Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yanında Kültür ve Turizm
Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, İl Kültür Turizm Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi,
Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, üniversiteler, ilgili STK’lar ve araştırma merkezleridir.
Hedef IIH9: Planlama ve koruma çalışmalarında alandaki hizmet sunumlarının koruma/
yaşatma/yaşama dengesinin kurulması
Tarihi Yarımada’da yaşayanların yaşamsal gereksinmelerinin yeterince karşılanamaması ve
koruma/kullanma dengesinin kurulamaması sorununa yönelik olarak geliştirilen hedef planlama ve
koruma çalışmalarında Alan’daki hizmet sunumlarında koruma/yaşatma/yaşama dengesinin
kurulmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; Alan’da yaşayanların ihtiyaçlarının ve
beklentilerinin ulusal ve uluslar arası kriterler doğrultusunda karşılanması, hizmet sunumunun
etkinliğinin artırılmasıdır. Bu stratejiye bağlı ilk eylem; Alan’da mevcut kentsel hizmetlerin ve
donatımların yeterliliğini araştırmak olup, sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İstanbul
Valiliği, İBB, Fatih Belediyesi ve üniversitelerin yanında İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, Koruma
Kurulları, mahalle muhtarlıkları, meslek odaları ve ilgili STK’lardır. İkinci eylem olan koruma ile sosyoekonomik ve yaşamsal ihtiyaçlar dengesi üzerine araştırmalar yapmak, mümkün olan eksik
donatımların tamamlanmasını sağlamaktan sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İstanbul
Valiliği, İBB, Fatih Belediyesi ve üniversitelerin yanında İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, Koruma
Kurulları, mahalle muhtarlıkları, meslek odaları ve ilgili STK’lardır. İlgili stratejiye yönelik olarak
belirlenen son eylem Alan’ın geleneksel yeşil dokusunu, park ve bahçeleri canlandırarak kentsel
peyzaj kalitesini yükseltmektir. Bu eylemden sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Park ve
Bahçeler Müdürlüğü ve Fatih Belediyesi’nin yanında mahalle muhtarlıkları, meslek odaları, ilgili
STK’lar ve üniversitelerdir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji ise; yaşlılar, özürlüler ve
çocukların yaşam kalitesinin yükseltilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem yaşlılar,
özürlüler ve çocukların yaşam kalitesinin yükseltilmesi için sorun odaklı, sürdürülebilirliği olan
projeler geliştirmek ve uygulamasını izlemektir. Sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Park
136
EKİM 2011
ve Bahçeler Müdürlüğü ve Fatih Belediyesi’nin yanında mahalle muhtarlıkları, meslek odaları, ilgili
STK’lar ve üniversitelerdir.
Hedef IIH10: Çevre sorunlarına neden olan faktörlerin denetim altına alınması
Alan’da “yaşam kalitesi” bağlamında saptanan diğer sorun çevre sorunlarının varlığıdır. Bu sorun ile
ilgili belirlenen hedef, çevre sorunlarına neden olan faktörlerin denetim altına alınmasıdır. Bu hedefe
ulaşmak için belirlenen strateji; çevre yönetiminin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen
eylemler ise çevre temizliğinin sağlanmasını izlemek, çevre yönetimini izlemek üzere bir birim
oluşturmak, hava ve gürültü kirliliğini engelleme programlarını ve uygulamalarını izlemektir. Sorumlu
kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İstanbul Valiliği, İBB ve Fatih Belediyesi’nin yanında mahalle
muhtarlıkları, meslek odaları, ilgili STK’lar ve üniversitelerdir.
137
EKİM 2011
II. KORUMA, PLANLAMA, YAŞAM KALİTESİ
SORUN
HEDEF
STRATEJİ
EYLEM
SORUMLU KURUM
DİĞER KURUMLAR
Alan Yönetimi
Başkanlığı, (veya
Danışma Kurulu),
bünyesinde
oluşturulacak
komisyon
KTB Yatırım ve İşletmeler
Gn. Md., İBB, Fatih
Belediyesi, Koruma
Kurulları / Yenileme
Kurulu, İl Özel İdaresi,
Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB, Fatih
Belediyesi
Mahalle muhtarlıkları,
meslek odaları, ilgili
STK’lar, üniversiteler,
Koruma Kurulları
PLANLAMA-KORUMA
IIH1S1E1. Tarihi Yarımada’da
planlamadan ve uygulamadan sorumlu
kurum ve kuruluşların koruma ve planlama
ile ilişkili kurumsal strateji ve politikalarını
tartışmak ve planlama faaliyetleri hakkında
bilgi paylaşımını sağlamak üzere periyodik
çalışma toplantıları gerçekleştirmek
Tarihi Yarımada’da plan
yapma ve proje
geliştirme yetkisine
sahip birden çok kurum
olması nedeniyle
IIH1. Tarihi Yarımada
- Plan bütünlüğünün
sağlanamaması ve
birbirinden bağımsız
uygulamalar yapılması
- Arazi kullanım
planlaması, ulaşım
planlaması ve ulaşım
projelerinin birbirleriyle
uyumsuz olması
Tarihi Yarımada’nın
kimliği ve kültür
varlıklarının korunması
ile uygun olmayan
işlevlerin varlığı
Yönetim Planı ile ilgili diğer
planlama ve projelendirme
çalışmaları arasında
eşgüdümün sağlanması ve
plan bütünlüğünün
oluşturulması
IIH1S1. Planlama ve
IIH1S1E2. Planlamadan ve uygulamadan
projelendirme süreçlerinin ilgili
kurumlar arası katılımlı ve
şeffaf süreçler içerisinde
gerçekleştirilmesi
sorumlu kurum ve kuruluşlar arasında
düzenlenecek periyodik toplantıları
raporlamak ve Alan Yönetimi Başkanlığı
(veya Yönetim Planı) web sayfası üzerinden
kamuoyu ile paylaşmak
IIH1S1E3. Yönetim Alanı’nda farklı plan
mozaikleri arasında uyumu sağlamak
IIH1S1E4. Tarihi Yarımada Ulaşım Planı ile
Koruma Planı hedef, strateji ve plan kararları
arasında uyum sağlamak
IIH2S1E1. Alan’nın kimliği ile uygun
IIH2. Tarihi Yarımada’nın
kimliği ile uygun olan
işlevlerin korunması
IIH2S1. Tarihi Yarımada’da
mevcut işlevlerin Alan’a
uygunluk yönünden
değerlendirilmesi
olduğu saptanan işlevlerin sürdürülmesini
sağlamak
IIH2S1E2. Tarihi Yarımada’nın kimliği ile
uygun olmayan işlevlerin alan dışına
çıkarılmasını sağlamak
138
EKİM 2011
IIH3S1. İlgili tüm kurum ve
kuruluşların belirtilen
boyutlarıyla araştırma
yapmaya, kaynak geliştirmeye,
proje üretmeye teşvik edilmesi
Tarihi Yarımada’da kültür
varlıklarının korunması ile
bütünleştirilmiş, sürdürebilir
bir sosyal ve ekonomik
koruma, sağlıklaştırma
yaklaşımının olmaması
Alan’daki kültür varlıklarının
yaşatılmasına, sosyo-kültürel
özelliklerin geliştirilmesine
yeterli özenin gösterilmemesi
Tarihi Yarımada’da
gerçekleştirilen planlama ve
projelendirme çalışmalarında
arkeolojik değerlerin
korunmasına yeterli özenin
gösterilmemesi
IIH3S1E1. Tarihi Yarımada’da fiziki, sosyal
ve ekonomik yapıyı birlikte ele alan plan ve
programlar hazırlamak
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB,
Fatih Belediyesi,
Koruma Kurulları
Kültür ve Turizm
Bakanlığı, KTB
Koruma Kurulları,
İstanbul Valiliği
İBB Planlama
Müdürlüğü, İBB
Tarihi Çevre
Koruma
Müdürlüğü
KTB Koruma
Kurulları, Alan
Yönetimi Başkanlığı,
Fatih Belediyesi,
Üniversiteler, Meslek
Odaları
İBB Tarihi Çevre
Koruma
Müdürlüğü,
Kentsel Tasarım
Müdürlüğü
KTB Koruma
Kurulları, Alan
Fatih Belediyesi,
Odaları
Kültür ve Turizm
Bakanlığı, Alan
Yönetimi
Başkanlığı, KTB
Arkeoloji
Müzeleri
İBB, Fatih Belediyesi,
Odaları
IIH3S2E1. Tarihi Yarımada ile ilgili
IIH3. Tarihi Yarımada’nın
kültür varlıklarının fiziki, sosyal
ve ekonomik boyutlarıyla
birlikte korunmasının,
sağlıklaştırılmasının
IIH4. Planlama ve
projelendirme çalışmalarında
Alan’daki arkeolojik değerlerin
yaşatılmasını esas alan
yaklaşımların benimsenmesi
IIH3S2. Her ölçekteki
planlama ve projelendirme
çalışmalarının ve
uygulamalarının Tarihi
Yarımada’daki kültür
varlıklarının korunmasına ve
Tarihi Yarımada’nın sosyo
kültürel imajına uygun olarak
IIH4S1. Alan’ın sahip
olduğu arkeolojik mirasın,
üstün evrensel değerinin ilgili
tüm kesimler tarafından
anlaşılmasının ve
benimsenmesinin sağlanması
139
hazırlanan büyük ölçekli ve Alan’ın tamamını
etkileyecek tüm plan ve projelerin, Alan’ın
kültür varlıklarının, arkeolojik değerlerinin,
tarihi dokusunun ve silüetinin sürdürülebilir
korunmasına aykırı kararlar içermemesi için ,
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca kabul edilen
çerçevede etki değerlendirmesi sürecinin
işletilmesini sağlamak
IIH3S2E2. Mevcut Kentsel Tasarım
Rehberini, uygulamalar, konuyla ilgili çalışma
ve araştırmalar ve uluslar arası koruma
ilkeleri doğrultusunda gözden geçirerek
güncellemek ve Tarihi Yarımada’da
gerçekleştirilecek projelerde bu rehberin
uygulanmasını sağlamak
IIH4S1E1. Tarihi Yarımada’da yer alan
arkeolojik mirasın korunması ve planlaması
için araştırma ve uygulama rehberi
hazırlamak, bu rehber kapsamında
uygulamaları yönetmek
SORUN
HEDEF
EKİM 2011
STRATEJİ
EYLEM
SORUMLU KURUM
DİĞER KURUMLAR
Alan Yönetimi
Başkanlığı,
Üniversiteler
İBB Tarihi Çevre
Koruma Müdürlüğü,
KUDEB, Kurullar,
Mimarlar Odası
Alan Yönetimi
Başkanlığı,
Üniversiteler
İBB Tarihi Çevre
KUDEB, Kurullar,
Mimarlar Odası
Alan Yönetimi
Başkanlığı,
Üniversiteler
İBB Tarihi Çevre
KUDEB, KTB Kültür
Varlıkları ve Müzeler
Gn. Md, Mimarlar
Odası
Alan Yönetimi
Başkanlığı,
Üniversiteler
Tüm kamu kurum ve
kuruluşları
KORUMA VE RESTORASYON
IIH5S1E1. Özgün koruma ve restorasyon
IIH5S1. Koruma plan, proje
ve uygulamalarında uluslar
arası ve ulusal düzeyde kabul
edilmiş koruma, planlama ve
restorasyon ilkelerine
uygunluğun sağlanması
Koruma ve restorasyon
uygulamalarında beklenen
kalitenin sağlanamaması
Restorasyon projelerinin ön
araştırma yapılmadan ve
standartlar belirlenmeden
ihale edilmesi
Restorasyon projelerinin
ihale edilmesinde, kaynak
yaratılmasında ve
uygulanmasında
yetersizlikler ve yaşanan
çakışmalar
uygulamalarının koruma ve restorasyon
uzmanları tarafından yapılmasını sağlamak,
bu amaçla proje ve ihale şartnamelerinde
uyulması gereken esasları belirlemek
IIH5S1E2. Tüm restorasyon
uygulamalarında özgün ve uyumlu malzeme
ve tekniklerin kullanılmasını sağlamak
IIH5S2E1. Özgün koruma ve restorasyon
uygulamalarını gerçekleştirilebilmek için
restorasyon uzmanı yetiştirme
programlarını desteklemek
IIH5. Tarihi Yarımada’da
uluslararası kriterler
doğrultusunda yapılacak
restorasyon projeleri ve
uygulamalarıyla anıt eserler ve
sivil mimarlık örneklerini içeren
kültür varlığının güçlendirilerek
yaşatılması
IIH5S2. Koruma ve
restorasyon uygulamalarına ait
etkin eğitim programlarının
gerçekleştirilmesi ve bu
programların yaygınlaştırılması
IIH5S2E2. Restorasyon uygulamalarında
teknolojik gelişmeleri ve deneyimleri
paylaşmak amacıyla uluslar arası periyodik
toplantı ve çalıştay düzenlemek
IIH5S2E3. Koruma konusunda kurum içi
bilinçlendirmeye yönelik kapasite geliştirme
programı gerçekleştirmek
Restorasyon
uygulamalarındaki bilimsel
ve teknik yanlışlıklar
görev almak üzere usta ve kalfa eğitimine
yönelik programlar geliştirmek ve bu
programlar aracılığıyla sertifikalar vermek
IIH5S3. Restorasyon
uygulamalarında uygun
teknoloji ile özgün ve doğru
malzeme kullanımının
sağlanması
eğitim programına katılmış sertifikalı
kişilerin görev almasını sağlamak
IIH5S3E3. Restorasyon uygulamalarının
etkin denetimini ve bakım, onarım
faaliyetlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak
140
Alan Yönetimi
Başkanlığı,
Üniversiteler
Alan Yönetimi
Başkanlığı
İBB Tarihi Çevre
Koruma
Müdürlüğü, KUDEB
İBB Tarihi Çevre
KUDEB, KTB Kültür
Varlıkları ve Müzeler
Gn. Md, Mimarlar
Odası
İBB, Fatih Belediyesi,
Alan Yönetimi
Başkanlığı,
Kurullar,Üniversiteler
EKİM 2011
IIH5S4. Alan bütününe ait
öncelikli eylem alanlarını
ortaya koyan etkin restorasyon
programının geliştirmesi
IIH5S5. İlgili kurum ve
kuruluşların yatırım
programlarının ortaklaştırılarak
öncelikler ışığında kaynak
yönetiminin sağlanması
IIH5S4E1. Koruma ve restorasyona
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB, İl
Özel İdaresi
KTB Kültür Varlıkları
ve Müzeler Gn. Md,
İBB Tarihi Çevre
Koruma Müdürlüğü
uygulamalara ilgili kurumların stratejik
planlarında ve yatırım programlarında yer
verilmesini ve restorasyon uygulamalarında
kullanmak üzere kaynak ayrılmasını
sağlamak
Alan Yönetimi
Özel İdaresi, İlgili
Kurumlar
KTB Kültür Varlıkları
ve Müzeler Gn. Md,
İBB Tarihi Çevre
IIH6S1E1. İl Özel İdaresi’nce işletilen
Alan Yönetimi
Fatih Belediyesi, İl
Özel İdaresi
Tüm kamu kurum ve
kuruluşları
Alan Yönetimi
Fatih Belediyesi, İl
Özel İdaresi
Kültür ve Turizm
Bakanlığı, İstanbul
Valiliği
Alan Yönetimi
Meslek oda ve
dernekleri
KTB Araştırma ve
Eğitim Gen. Md.,
Fatih Belediyesi,
Üniversiteler
yönelik olarak belirlenen öncelikli eylem
alanlarını, anıt eserleri ve diğer simgesel
öğeleri ivedilikle projelendirmek ve
uygulamaların etaplarını tanımlamak
IIH5S5E1. Belirlenen ve etaplanan
Katkı Fonu’nun öncelikli eylem alanları, anıt
eserler ve diğer simgesel öğeler için
kullanılmasını sağlamak
Alan’ın tüm kültür
varlıklarının etkin olarak
korunması için mali kaynak
yaratılmaması ve yaratılan
kaynakların verimli olarak
kullanılamaması
IIH6. Yönetim Planı
uygulama sürecinde yeterli
kaynak sağlanması
IIH6S1. Yönetim Planı
IIH6S1E2. Uluslararası yeni kaynakları
uygulama sürecinde kaynak
araştırması yapılması ve
sağlanan kaynakların
yönetiminin etkinleştirilmesi
ve verimli kullanımının
sağlanması
araştırmak ve Tarihi Yarımada’ya
aktarılmasını sağlamak
IIH6S1E3. Koruma ve sağlıklaştırma
uygulamalarına yönelik uygun finansman
modellerini geliştirmek
IIH6S1E4. Mülk sahiplerini ve özel
sektörü koruma ve sağlıklaştırma yatırımları
yapmaya teşvik etmek , kaynakların etkin ve
verimli kullanılmasına yönlendirmek
Alan’da küçük imalat
geleneğinin ve geleneksel el
sanatlarının korunması için
etkin politika ve
uygulamaların olmaması
IIH7. Küçük imalat ve el
sanatlarının gelenek olarak
korunması için etkin politika ve
uygulamalar geliştirilmesi
IIH7S1. Konu ile ilgili tüm
kurum ve kuruluşların
araştırma yapmaya, kaynak
geliştirmeye, proje üretmeye
teşvik edilmesi
141
IIH7S1E1. Kayıp olan üretim tekniklerini
üretim biçimleriyle ve kendi mekansal
ortamlarında canlandırmak
IIH7S1E2. Geleneksel üretimlerin rekabet
edebilir olmasını sağlamak ve değerini
artırmak
EKİM 2011
IIH8S1. UNESCO
sözleşmesine bağlı olarak Tarihi
Yarımada’ya özgü somut
olmayan kültürel mirasın
tanımlanması ve tasnif edilmesi
UNESCO sözleşmesi gereği
somut olmayan kültürel
miras tanımının yapılamamış
olması ve bu nedenle
sınıflanacak malzemenin
tespit edilememesi
Somut olmayan kültürel
miras envanterinin
IIH8. Somut olmayan kültürel
yapılmamış olması
mirasın tespiti, korunması ve
Var olan çalışmaların belirli
gelecek nesillere aktarılması
bir merkez çatısı altında (bilgi
belge merkezi-kütüphaneinternet ortamı vb.)
toplanamaması
Somut olmayan kültür
mirasının nasıl korunacağı ve
sergileneceği konusunda bir
tavrın belirlenmemiş olması
IIH8S1E1. Somut olmayan kültürel miras
çalışmalarının bir araya getirilebileceği, yazılı
ve sözlü bilginin tasnif edileceği bir
dokümantasyon merkezi kurmak
IIH8S2E1. Somut olmayan kültürel miras
IIH8S2. Envanter çalışması
envanterini oluşturmak, düzenli olarak
güncellemek ve somut olmayan kültürel
miras haritaları çıkarmak
IIH8S3E1. Somut olmayan kültürel mirasın
anlatımı için gerekli olan doğal alanları ve
belleğe ilişkin mekanları korumak ve bu
IIH8S3. Somut olmayan
alanlarda tabela, sesli ve görüntülü
kültürel mirasın korunması ve
uygulamalar, temsiller vb. yöntemler ile
sergileme alanları oluşturulması sergilemeler yapmak
IIH8S3E2. Somut olmayan kültür mirasını
sergilemek üzere müze alanı oluşturmak
IIH8S4E1. Toplumun genelini ve özellikle
gençleri hedefleyen eğitici, duyarlılığı arttırıcı
ve bilgilendirici programlar düzenlenmek
IIH8S4E2. Somut olmayan kültürel mirasın
IIH8S4. Somut olmayan
kültürel mirasın gelecek
nesillere aktarılması
korunması için özellikle yönetim ve bilimsel
araştırma gibi alanlarda kapasite güçlendirici
etkinlikler düzenlemek
IIH8S4E3. Uluslararası işbirliği; bilgi ve
tecrübe değiş tokuşu, ortak girişimlerle
somut olmayan kültürel mirası korumak ve
aktarmak
142
Kültür ve Turizm
Bakanlığı
KTB Araştırma ve
Eğitim Gen. Md., İl
Kültür Turizm
Müdürlüğü,
İBB,
Fatih Belediyesi,
Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü,
Üniversiteler,
ilgili STK’lar ve
Araştırma Merkezleri
SORUN
HEDEF
EKİM 2011
STRATEJİ
EYLEM
SORUMLU KURUM
DİĞER KURUMLAR
Alan Yönetimi
İstanbul Valiliği,
Fatih Belediyesi,
Üniversiteler
İBB Tarihi Çevre
Kurullar, Mahalle
muhtarlıkları Meslek
odaları, İlgili STK’lar
Alan Yönetimi
Park ve Bahçeler
Belediyesi
Mahalle
muhtarlıkları, Meslek
odaları, İlgili STK’lar,
Üniversiteler
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İstanbul
Valiliği, İBB, Fatih
Belediyesi
Mahalle
muhtarlıkları, Meslek
odaları, İlgili STK’lar,
Üniversiteler
YAŞAM KALİTESİ
IIH9S1E1. Alan’da mevcut kentsel
hizmetlerin ve donatımların yeterliliğini
araştırmak
IIH9S1. Alan’da
yaşayanların yaşamsal
gereksinmelerinin yeterince
karşılanamaması
koruma/kullanma
dengesinin kurulamaması
IIH9. Planlama ve koruma
çalışmalarında Alan’daki hizmet
sunumlarında koruma/
yaşatma/yaşama dengesinin
kurulması
yaşayanların ihtiyaçlarının ve
beklentilerinin ulusal ve uluslar
arası kriterler doğrultusunda
karşılanması, hizmet
sunumunun etkinliğinin
artırılması
IIH9S1E2. Koruma ile sosyo-ekonomik ve
yaşamsal ihtiyaçlar dengesi üzerine
araştırmalar yapmak, mümkün olan eksik
donatımların tamamlanmasını sağlamak
IIH9S1E3. Alan’ın geleneksel yeşil
dokusunu, park ve bahçeleri canlandırarak
kentsel peyzaj kalitesini yükseltmek
IIH9S2. Yaşlılar, özürlüler
ve çocukların yaşam kalitesinin
yükseltilmesi
IIH9S2E1. Yaşlılar, özürlüler ve çocukların
yaşam kalitesinin yükseltilmesi için sorun
odaklı, sürdürülebilirliği olan projeler
geliştirmek ve uygulamasını izlemek
IIH10S1E1. Çevre temizliğinin
sağlanmasını izlemek
Alan’da çevre sorunlarının
varlığı
IIH10. Çevre sorunlarına
neden olan faktörlerin denetim
altına alınması
IIH10S1E2. Çevre yönetimini izlemek
IIH10S1. Çevre
üzere bir birim oluşturmak
yönetiminin sağlanması
IIH10S1E3. Hava ve gürültü kirliliğini
engelleme programlarını ve uygulamalarını
izlemek
143
EKİM 2011
2.3.3. Erişilebilirlik
Yönetim Planı Alanı’nda “Erişilebilirlik” başlığı altında saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen
hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar bu
başlık altında ele alınmaktadır. Söz konusu başlık altında çözüm aranan sorunlar aşağıda
sıralanmaktadır:
Ulaşım yatırımlarının projelendirilmesi aşamasında kültür mirasına etkilerinin araştırılmaması,
Tarihi Yarımada’nın geçiş alanı ve transfer merkezi olarak kullanılması,
Tarihi Yarımada’da lastik tekerlekli ulaşım sisteminin öncelikli ulaşım türü olması,
Kent içi ulaşımda raylı sistemlerin yeterince geliştirilmemesi,
Kent içi ulaşımda deniz ulaşımına öncelik verilmemesi,
Alan’da yer alan farklı ulaşım türlerinin birbirleriyle bütünleşmemesi,
Yaya ulaşımı düzenlemelerinin yetersiz olması,
Bisiklet yollarının olmaması,
Tarihi Yarımada’da otopark alanlarının yetersiz olması, yolların otopark olarak kullanılması,
Tarihi Yarımada’nın denizden erişiminin yeterince etkin olamaması,
Alan’da dezavantajlı gruplara ve engellilere yönelik erişilebilirliğin kısıtlı olması.
Hedef, strateji ve eylemlerin oluşturulmasında yukarıda tanımlanan sorunlardan ve Ulaşım Daire
Başkanlığınca 2011’de hazırlanan Tarihi Yarımada Trafik Yönetim Planı belgesinden yararlanılmıştır.
Hedef IIIH1: Ulaşım planlamasında Tarihi Yarımada’nın kültür varlıklarının dikkate alınmasının
sağlanması
Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın “Erişilebilirlik” başlığı altında saptanan ilk sorun olan lastik
tekerlekli ulaşım sisteminin öncelikli ulaşım türü olmasına çözüm bulmak amacı ile temel hedef
ulaşım planlamasında Tarihi Yarımada’nın kültür varlıklarının dikkate alınmasının sağlanması olarak
belirlenmiştir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; ulaşım planlaması yapan uzmanlar ve karar
vericilerin kültür mirası konularında bilgilendirilmelerinin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak
belirlenen eylem ise kültürel miras konularında uzmanlar, karar vericiler ve teknik ekiplere yönelik
bilgilendirme yapmak ve eğitim programları hazırlamaktır ve eylemi gerçekleştirmede sorumlu
kurumlar İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı, meslek odaları ve üniversitelerin yanında Ulaştırma Bakanlığı,
TCDD, İETT ve İDO olarak belirlenmiştir.
Hedef IIIH2: Tarihi Yarımada üzerindeki ulaşım yatırımlarının baskısının azaltılması ve farklı ulaşım
türlerinin bütünleştirilmesi
Yönetim Planı Alanı’nda “Erişilebilirlik” başlığı altında saptanan diğer sorun alanları olan Tarihi
Yarımada’nın geçiş alanı ve transfer merkezi olarak kullanılması, lastik tekerlekli ulaşım sisteminin
öncelikli ulaşım türü olması, raylı sistemlerin yeterince geliştirilmemesi, deniz ulaşımına öncelik
verilmemesi, Alan’da yer alan farklı ulaşım hizmetlerinin birbirleriyle bütünleşememesine yönelik
144
EKİM 2011
çözüm bulmak üzere temel hedef Tarihi Yarımada üzerindeki ulaşım yatırımlarının baskısının
azaltılması ve farklı ulaşım türlerinin bütünleştirilmesi olarak belirlenmiştir.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; Tarihi Yarımada’da demiryolu ve denizyolu ağırlıklı, yüksek
kapasiteli, kaliteli ve farklı ulaşım türlerinin birbirini besleyecek ve tamamlayacak şekilde
bütünleştirildiği, toplu taşıma ağırlıklı bir ulaşım sisteminin kurulmasıdır. Buna bağlı eylemler ise
Tarihi Yarımada’ya lastik tekerlekli araç giriş-çıkışını kontrollü olarak sağlamak ve yol kavşak
geometrilerini düzenlemek, Tarihi Yarımada’da yeni akslarla raylı sistem ağının geliştirilmesini
sağlamak, deniz ulaşımının kapasitesini geliştirmek ve yaygın kullanımını sağlamak, İETT toplu taşın
güzergâhlarını yeniden etüt ederek düzenlemek ve ana durak noktalarını Tarihi Yarımada dışına
çıkarmak, Alan’da özel olarak tasarlanmış kamu araçları kullanmak, metropoliten ulaşım sistemi ile
entegrasyon için “Tek Bilet Sistemi” ve “Akıllı Bilet-Otomasyon Sistemi” uygulamalarını
gerçekleştirmektir. Bu eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kuruluşlar İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı ve
Fatih Belediyesi’nin yanında Ulaştırma Bakanlığı, TCDD, İETT, İDO ve Trafik Şube Müdürlüğü olarak
belirlenmiştir.
Hedef IIIH3: Alan’da güvenli yaya ve bisiklet dolaşım olanaklarının arttırılması
Yönetim Planı Alanı’nda “Erişilebilirlik” başlığı altında saptanan diğer sorun alanları olan yaya ulaşımı
düzenlemelerinin yetersiz olması ve bisiklet yollarının olmamasına yönelik çözüm bulmak üzere
belirlenen hedef Alan’da güvenli yaya ve bisiklet dolaşım olanaklarının arttırılmasıdır. Bu hedefe
ulaşmak için belirlenen strateji; yaya dolaşım sisteminin ve yaya alanlarının raylı sistemler, karayolu
toplu taşıma sistemi, deniz ulaşımı ve otopark alanları ile bütünleştirilmesinin sağlanması olarak
belirlenmiştir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise Alan’da araç trafiğini sınırlandırarak, yaya
ve bisiklet ulaşım güzergâhlarını düzenlemektir ve eylemi gerçekleştirmede sorumlu kuruluşlar İBB ve
Fatih Belediyesi’nin yanında Trafik Şube Müdürlüğü’dür.
Hedef IIIH4: Alan’daki araç parkı yönetiminde otopark politikasının uygulanması
Yönetim Planı Alanı’nda “Erişilebilirlik” başlığı altında saptanan diğer sorun Tarihi Yarımada’da
otopark alanlarının yetersiz olması, yolların otopark olarak kullanılmasına yönelik çözüm bulmak
amacı ile Alan’daki araç parkı yönetiminde otopark politikasının uygulanması hedeflenmektedir. Bu
hedefe ulaşmak için belirlenen stratejiler; Tarihi Yarımada’da otopark alanlarının ulaşım sistemine
getirilen kısıtlamalarla birlikte çözümlenmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler merkezi
bölgelerde otomobil ve taksi ile ulaşımın azaltılabilmesi için “park et ve devam et” (Park and Ride)
sistemini geliştirmek, Suriçi trafiğinde hareket eden araçlar için kısa süreli park uygulaması getirmek,
özel otomobil sürücüleri için, gündüz saatlerinde kapasitelerinin altında çalışan Fatih ilçesinde
bulunan otoparkların kullanılmasını teşvik etmek ve ticari yük taşıtlarının kültürel miras alanlarına
giriş–çıkış saatlerini 22:00 ile 06:00 saatleri arasına kaydırmak, bu saatler arasında ambarların açık
kalmasını ve bölgedeki güvenlik hizmetlerinin arttırılmasını sağlamaktır ve eylemi gerçekleştirmede
sorumlu kuruluşlar İBB, ve Fatih Belediyesi’nin yanında Trafik Şube Müdürlüğü’dür.
Hedef IIIH5: Suriçi’ne erişim için deniz ulaşımının daha etkin olarak kullanılması
Yönetim Planı Alanı’nda “Erişilebilirlik” başlığı altında saptanan diğer bir sorun Tarihi Yarımada’nın
denizden erişiminin yeterince etkin olamamasına çözüm bulmak için Suriçi’ne erişimde deniz
ulaşımının daha etkin olarak kullanılması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşabilmek için belirlenen
strateji deniz ulaştırması ve yönetiminde yeni çözümlerin uygulanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak
145
EKİM 2011
belirlenen eylemler ise; dağıtıcı ve toplayıcı kara toplu taşıma sistemleriyle erişimi desteklenen
iskeleler düzenlemek, iskelelerde özel otomobil sahipleri için park olanaklarının etkin yönetimini
sağlamak ve zaman tarifeleri toplu taşıma sistemleri ile eşgüdümlü olan sık ve dakik taşımacılık
uygulamalarını hayata geçirmektir. Sorumlu kuruluş olarak İBB’nin yanında İDO bu eylemleri
gerçekleştirmek üzere belirlenen kurumdur.
Hedef IIIH6: Dezavantajlı grupların erişilebilirliğinin sağlanması
Yönetim Planı Alanı’nda “Erişilebilirlik” başlığı altında saptanan diğer sorun Alan’da dezavantajlı
gruplara ve engellilere yönelik erişilebilirliğin kısıtlı olmasına yönelik çözüm bulmak için dezavantajlı
grupların erişilebilirliğinin sağlanması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji;
yaya, taşıt ulaşım güzergâhları ve sinyalizasyon sistemi düzenlemelerinde dezavantajlı grupların
gereksinmelerinin dikkate alınmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem yaya, taşıt ulaşım
güzergâhlarında, ulaşım araçlarında ve sinyalizasyon sistemi düzenlemelerinde dezavantajlı grupların
gereksinmelerine yönelik standartlar geliştirmek, düzenlemeler yapmaktır. Eylemi gerçekleştirmede
sorumlu kuruluşlar İBB ve Trafik Şube Müdürlüğü’dür.
146
EKİM 2011
III. ERİŞİLEBİLİRLİK
SORUN
HEDEF
Ulaşım yatırımlarının
projelendirilmesi
aşamasında kültür
mirasına etkilerinin
araştırılmaması
IIIH1. Ulaşım
planlamasında Tarihi
Yarımada’nın kültür
varlıklarının dikkate
alınmasının sağlanması
STRATEJİ
EYLEM
IIIH1S1. Ulaşım planlaması yapan
uzmanlar ve karar vericilerin kültür mirası
konularında bilgilendirilmelerinin sağlanması
IIIH1S1E1. Kültürel miras konularında
uzmanlar, karar vericiler ve teknik
ekiplere yönelik bilgilendirme yapmak ve
eğitim programları hazırlamak
SORUMLU
KURUM
DİĞER
KURUMLAR
İBB, Alan
Yönetimi
Ulaştırma
Başkanlığı, Meslek Bakanlığı, TCDD,
Odaları,
İETT, İDO
Üniversiteler
IIIH2S1E1. Tarihi Yarımada’ya lastik
tekerlekli araç giriş-çıkışını kontrollü
olarak sağlamak ve yol kavşak
geometrilerini düzenlemek
Tarihi Yarımada’nın geçiş
alanı ve transfer merkezi
olarak kullanılması
Tarihi Yarımada’da lastik
tekerlekli ulaşım
sisteminin öncelikli ulaşım
türü olması
Raylı sistemlerin yeterince
geliştirilmemesi
Deniz ulaşımına öncelik
verilmemesi
Alanda yer alan farklı
ulaşım hizmetlerinin
birbirleriyle
bütünleşmemesi
IIIH2S1E2. Tarihi Yarımada’da yeni
akslarla raylı sistem ağının geliştirilmesini
sağlamak
IIIH2S1E3. Deniz ulaşımının
IIIH2. Tarihi Yarımada
IIIH2S1. Tarihi Yarımada’da demiryolu ve
üzerindeki ulaşım
yatırımlarının baskısının
azaltılması ve farklı ulaşım
türlerinin bütünleştirilmesi
denizyolu ağırlıklı, yüksek kapasiteli, kaliteli ve
farklı ulaşım türlerinin birbirini besleyecek ve
tamamlayacak şekilde bütünleştirildiği, toplu
taşıma ağırlıklı bir ulaşım sisteminin kurulması
kapasitesini geliştirmek ve yaygın
kullanımını sağlamak
IIIH2S1E4. İETT toplu taşın
güzergâhlarını yeniden etüt ederek
düzenlemek ve ana durak noktalarını
Tarihi Yarımada dışına çıkarmak
İBB, Alan
Yönetimi
Başkanlığı, Fatih
Belediyesi
Ulaştırma
Bakanlığı, TCDD,
İETT, İDO, Trafik
Şube Müdürlüğü
İBB, Fatih
Belediyesi
Trafik Şube
Müdürlüğü
IIIH2S1E5. Alan’da özel olarak
tasarlanmış kamu araçları kullanmak
IIIH2S1E6. Metropoliten ulaşım
sistemi ile entegrasyon için “Tek Bilet
Sistemi” ve “Akıllı Bilet-Otomasyon
Sistemi” uygulamalarını gerçekleştirmek
Yaya ulaşımı
düzenlemelerinin yetersiz
olması
Bisiklet yollarının
olmaması
IIIH3. Alan’da güvenli
yaya ve bisiklet dolaşım
olanaklarının arttırılması
IIIH3S1. Yaya dolaşım sisteminin ve yaya
alanlarının raylı sistemler, karayolu toplu
taşıma sistemi, deniz ulaşımı ve otopark
alanları ile bütünleştirilmesinin sağlanması
147
IIIH3S1E1. Alan’da araç trafiğini
sınırlandırarak, yaya ve bisiklet ulaşım
güzergâhlarını düzenlemek
EKİM 2011
IIIH4S1E1. Merkezi bölgelerde
otomobil ve taksi ile ulaşımın
azaltılabilmesi için “park et ve devam et”
(Park and Ride) sistemini geliştirmek
IIIH4S1E2. Suriçi trafiğinde hareket
otopark alanlarının
yetersiz olması, yolların
otopark olarak
kullanılması
eden araçlar için kısa süreli park
uygulaması getirmek
IIIH4. Alan’daki araç
IIIH4S1. Tarihi Yarımada’da otopark
parkı yönetiminde otopark
politikasının uygulanması
alanlarının ulaşım sistemine getirilen
kısıtlamalarla birlikte çözümlenmesi
IIIH4S1E3. Özel otomobil sürücüleri
için, gündüz saatlerinde kapasitelerinin
altında çalışan Fatih ilçesinde bulunan
otoparkların kullanılmasını teşvik etmek
İBB, Fatih
Belediyesi
Trafik Şube
Müdürlüğü
İBB
İDO
İBB
Trafik Şube
Müdürlüğü
IIIH4S1E4. Ticari yük taşıtlarının
kültürel miras alanlarına giriş–çıkış
saatlerini 22:00 ile 06:00 saatleri arasına
kaydırmak, bu saatler arasında
ambarların açık kalmasını ve bölgedeki
güvenlik hizmetlerinin arttırılmasını
sağlamak
IIIH5S1E1. Dağıtıcı ve toplayıcı kara
toplu taşıma sistemleriyle erişimi
desteklenen iskeleler düzenlemek
Tarihi Yarımada’nın
IIIH5. Suriçi’ne erişim için IIIH5S1. Deniz ulaştırması ve yönetiminde
denizden erişiminin
deniz ulaşımının daha etkin
yeni çözümlerin uygulanması
yeterince etkin olamaması olarak kullanılması
IIIH5S1E2. İskelelerde özel otomobil
sahipleri için park olanaklarının etkin
yönetimini sağlamak
IIIH5S1E3. Zaman tarifeleri kara toplu
taşıma sistemleri ile eşgüdümlü olan sık
ve dakik taşımacılık uygulamalarını
hayata geçirmek
IIIH6S1E1. Yaya, taşıt ulaşım
Alan’da dezavantajlı
gruplara ve engellilere
yönelik erişilebilirliğin
kısıtlı olması
IIIH6. Dezavantajlı
grupların erişilebilirliğinin
sağlanması
IIIH6S1. Yaya, taşıt ulaşım güzergâhları ve
sinyalizasyon sistemi düzenlemelerinde
dezavantajlı grupların gereksinmelerinin
dikkate alınması
148
güzergâhlarında, ulaşım araçlarında ve
sinyalizasyon sistemi düzenlemelerinde
dezavantajlı grupların gereksinmelerine
yönelik standartlar geliştirmek,
düzenlemeler yapmak
EKİM 2011
2.3.4. Alan’ın Öneminin ve Değerinin Algılanması
Yönetim Planı Alanı’nda “Alan’ın Öneminin ve Değerinin Algılanması” başlığı “Görsel Bütünlük” ve
“İmajın Güçlendirilmesi” alt başlıkları altında ele alınmış, saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen
hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar
tanımlanmıştır.
“Görsel Bütünlük” konusu altında çözüm aranan sorunlar:
Tarihi Yarımada’da yüksek yoğunluklu, niteliksiz, boş ve denetimsiz yapıların yer alması,
çevrenin ve yapıların bakımsız, aydınlatmanın yetersiz olması gibi nedenlerle, ziyaretçilerin
miras alanlarını ve önemli odak noktalarını algılamalarının zorlaşması, yanlış algılar
edinmeleri olarak sıralanmaktadır.
“İmajın Güçlendirilmesi” konusu altında çözüm aranan sorun ise aşağıdaki gibi belirlenmiştir:
Tarihi Yarımada’nın ziyaretçiler ve kullanıcılar tarafından algılanması için yazılı ve görsel, kolay
anlaşılabilir ve ulaşılabilir yeterli dokümanın olmaması.
Hedef IVH1: Tarihi Yarımada’nın görsel bütünlüğünün yeniden geliştirilmesi, tarihi karakterinin
korunması, iyileştirilmesi ve ön plana çıkarılması
Yönetim Planı Alanı’nda “Görsel Bütünlük” başlığı altında saptanan sorunlar yüksek yoğunluklu,
niteliksiz, boş ve denetimsiz yapıların yer alması, çevrenin ve yapıların bakımsız, aydınlatmanın
yetersiz olması gibi nedenlerle, ziyaretçilerin miras alanlarını ve önemli odak noktalarını
algılamalarının zorlaşması, yanlış algılar edinmeleri olarak belirlenmiştir. Belirlenen sorunların
çözümüne yönelik olarak Tarihi Yarımada’nın görsel bütünlüğünün yeniden geliştirilmesi, tarihi
karakterinin korunması, iyileştirilmesi ve ön plana çıkarılması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak
için belirlenen ilk strateji; Tarihi Yarımada’nın öneminin ve değerinin algılanmasını zayıflatan tüm
unsurların ortadan kaldırılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise mevcut durum ve
koruma planı kararlarını irdeleyerek, Tarihi Yarımada’yı algılanmasını zayıflatan, yüksek yoğunluklu,
niteliksiz yapılardan arındırmak, boş yapıları ve alanları kullanılır hale getirmektir. Eylemleri
gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Fatih Belediyesi yanında KVK
Kurulları, İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve üniversitelerdir.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji; Tarihi Yarımada’da kentsel çevre kalitesinin
artırılması olup, ilgili olarak belirlenen eylemler ise Tarihi Yarımada’da yer alan kültür varlıklarının
kapsamlı ve sürdürülebilir bir programla bakım ve onarımlarını yapmak, çevrelerini düzenlemek;
Tarihi Yarımada’da, tarihi çevrenin ve kültür varlıklarının algılanmalarını olumsuz etkileyen cephe
eklentilerini, reklam panolarını, peyzaj düzenlemelerini, kent mobilyalarını ve aydınlatma
elemanlarını denetlemek, olumlu uygulamaları desteklemektir. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu
kurumlar İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Fatih Belediyesi yanında KVK Kurulları, İl Özel İdaresi,
Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve üniversitelerdir.
Aynı hedefe ulaşmak için belirlenen üçüncü strateji ziyaretçiler ve kullanıcılar açısından Alan’daki sınır
öğeleri ve odak noktalarının daha algılanır hale getirilmesi ile ilgili olarak belirlenen eylem Tarihi
Yarımada’da yeni yapılanmalar, yeni cephe, reklam, peyzaj, kent mobilyaları, aydınlatma vb. gibi
149
EKİM 2011
unsurların tasarımı için tasarım rehberi geliştirmektir. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu
kurumlar, İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Fatih Belediyesi yanında KVK Kurulları, İl Özel İdaresi,
Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve üniversitelerdir.
Hedef IVH2: Alan’ın imajı, karakteri, ayırt ediciliği ve estetik kalitesinin tanınması, korunması ve
geliştirilmesi
Yönetim Planı Alanı’nda “İmajın Güçlendirilmesi” başlığı altında saptanan sorun Tarihi Yarımada’nın
ziyaretçiler ve kullanıcılar tarafından algılanması için yazılı ve görsel, kolay anlaşılabilir ve ulaşılabilir
yeterli dokümanın olmamasıdır. Bu kapsamda Alan’ın imajı, karakteri, ayırt ediciliği ve estetik
kalitesinin tanınması, korunması ve geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için
belirlenen strateji; ulusal ve uluslararası düzlemde Alan’ın imajının güçlendirilmesi ve tanınırlığının
artırılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise farklı doku ve bölgeler, yollar, sınır
öğeleri ve odak noktaları ile işaret öğelerini ortaya çıkarmak üzere araştırma ve çalışmalar yapmak,
yapılan çalışmaların uygulamasını desteklemek; Tarihi Yarımada’nın ziyaretçiler ve kullanıcılar
tarafından algılanması için yapılan araştırmaların sonuçlarını basılı ve dijital olarak yaymaktır.
Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar, İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Fatih Belediyesi’nin
yanında Dışişleri Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtım Genel Müdürlüğü, tanıtım kuruluşları
ve üniversitelerdir.
150
EKİM 2011
IV. ALAN’IN ÖNEMİNİN VE DEĞERİNİN ALGILANMASI
SORUN
- yüksek yoğunluklu, niteliksiz,
boş ve denetimsiz yapıların yer
alması,
- çevrenin ve yapıların bakımsız,
aydınlatmanın yetersiz olması
gibi nedenlerle, ziyaretçilerin
miras alanlarını ve önemli odak
noktalarını algılamalarının
zorlaşması, yanlış algılar
edinmeleri
HEDEF
STRATEJİ
EYLEM
IVH1S1. Tarihi
IVH1S1E1. Mevcut durum ve koruma planı
Yarımada’nın öneminin ve
değerinin algılanmasını
zayıflatan tüm unsurların
ortadan kaldırılması
kararlarını irdeleyerek, Tarihi Yarımada’yı
algılanmasını zayıflatan, yüksek yoğunluklu,
niteliksiz yapılardan arındırmak, boş yapıları
kullanılır hale getirmek
SORUMLU
KURUM
DİĞER KURUMLAR
IVH1S2E1. Tarihi Yarımada’da yer alan kültür
varlıklarının kapsamlı ve sürdürülebilir bir
programla bakım ve onarımlarını yapmak,
çevrelerini düzenlemek
IVH1.
GÖRSEL BÜTÜNLÜK
Tarihi Yarımada’nın görsel
bütünlüğünün yeniden
geliştirilmesi, tarihi karakterinin
korunması, iyileştirilmesi ve ön
plana çıkarılması
IVH1S2. Tarihi
Yarımada’da kentsel çevre
kalitesinin artırılması
IVH1S3. Ziyaretçiler ve
kullanıcılar açısından
Alan’daki sınır öğeleri ve
odak noktalarının daha
algılanır hale getirilmesi
KVK Kurulları, İl Özel
İdaresi, Vakıflar 1.
Bölge Müdürlüğü,
Üniversiteler
IVH1S2E2. Tarihi Yarımada’da, tarihi
çevrenin ve kültür varlıklarının algılanmalarını
olumsuz etkileyen cephe eklentilerini, reklam
panolarını, peyzaj düzenlemelerini, kent
mobilyalarını ve aydınlatma elemanlarını
denetlemek, olumlu uygulamaları desteklemek
IVH1S3E1. Tarihi Yarımada’da yeni
İBB, Alan
Yönetimi
Başkanlığı,
Fatih
Belediyesi
yapılanmalar, yeni cephe, reklam, peyzaj, kent
mobilyaları, aydınlatma vb. unsurların tasarımı
için tasarım rehberi geliştirmek
IVH2S1E1. Farklı doku ve bölgeler, yollar,
Tarihi Yarımada’nın ziyaretçiler
ve kullanıcılar tarafından
algılanması için yazılı ve görsel,
kolay anlaşılabilir ve ulaşılabilir
yeterli dokümanın olmaması
IVH2.
İMAJIN GÜÇLENDİRİLMESİ
Alan’ın imajı, karakteri, ayırt
ediciliği ve estetik kalitesinin
tanınması, korunması ve
geliştirilmesi
sınır öğeleri ve odak noktaları ile işaret öğelerini
ortaya çıkarmak üzere araştırma ve çalışmalar
yapmak, yapılan çalışmaların uygulamasını
desteklemek
IVH2S1. Ulusal ve
uluslararası düzlemde
Alan’ın imajının
güçlendirilmesi ve
tanınırlığının artırılması
IVH2S1E2. Tarihi Yarımada’nın ziyaretçiler ve
kullanıcılar tarafından algılanması için yapılan
araştırmaların sonuçlarını basılı ve dijital olarak
yaymak
151
Dışişleri Bakanlığı,
Kültür ve Turizm
Bakanlığı Tanıtım Genel
Md., Tanıtım
kuruluşları,
Üniversiteler
EKİM 2011
2.3.5. Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım
Yönetim Planı Alanı’nda “Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım” konusu, “Eğitim ve Bilinçlendirme” ve
“Katılım” alt başlıkları altında ele alınmış, saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler,
stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar tanımlanmıştır.
“Eğitim ve Bilinçlendirme” konusu altında çözüm aranan sorunlar:
Alan’da karar verici ve uygulamacı kurumlarda çalışanların doğal ve kültürel miras ve bu
mirasın korunması konusundaki bilgi birikimlerinin yeterli olmaması,
Tarihi Yarımada’da yaşayanların, çalışanların kültür mirası konusundaki bilgi birikiminin yeterli
olmaması,
Kültür varlıklarının sürdürülebilirliğini sağlayacak geleneksel yapı ustalarının, taş ve ahşap
ustalarının sayılarının azalması,
Geleneksel üretim sektörlerinde (kuyumculuk, dokuma, kundura ) usta-çırak eğitiminin
zayıflaması;
“Katılım” konusu altında çözüm aranan sorunlar:
Koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde tüm paydaşlar arasında etkin ve sürdürülebilir
katılım mekanizmalarının kurulmamış olması, yasalarla güvence altına alınmamış olması,
Katılımın ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili sistemlerin olmaması olarak saptanmıştır.
Hedef VH1: Tarihi Yarımada’da kamu kurumlarında çalışanların doğal ve kültürel miras konusundaki
bilgi altyapılarının geliştirilmesi
Yönetim Planı Alanı’nda “Eğitim-Bilinçlendirme” başlığı altında saptanan ilk sorun olan Alan’da karar
verici ve uygulamacı kurumlarda çalışanların doğal ve kültürel miras ve bu mirasın korunması
konusundaki bilgi birikimlerinin yeterli olmamasına yönelik ilk hedef Tarihi Yarımada’da kamu
kurumlarında çalışanların doğal ve kültürel miras konusundaki bilgi altyapılarının geliştirilmesidir. Bu
hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; kamu kurumu yöneticilerinin, çalışanların ve öğretmenlerin
kültür mirası konusunda sistematik olarak bilgilendirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen
eylemler ise kamu kurumu yöneticilerini, çalışanlarını ve öğretmenleri kültür mirası konusunda
bilgilendirmek üzere bir eğitim birimi kurmak, bilgilendirme programları hazırlamaktır. Eylemleri
gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün
yanında İl Milli Eğitim Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, üniversiteler ve meslek odalarıdır.
Hedef VH2: Tarihi Yarımada’da yaşayanların, çalışanların ve kullanıcıların kültür mirası konusundaki
bilgi altyapılarının geliştirilmesi
Yönetim Planı Alanı’nda “Eğitim-Bilinçlendirme” başlığı altında saptanan ikinci sorun olan Tarihi
Yarımada’da yaşayanların, çalışanların ve kullanıcıların kültür mirası konusundaki bilgi birikiminin
yeterli olmamasına yönelik geliştirilen hedef Tarihi Yarımada’da yaşayanların, çalışanların kültür
mirası konusundaki bilgi altyapılarının geliştirilmesidir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji her
ilgi grubunun ait olduğu gurubun özelliklerinin (yaş, eğitim, kültür vb.) gerektirdiği düzeyde kültürel
miras ve koruma konularında bilgilendirilmesi olup, bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ilk
ve orta öğrenimde kültürel miras konusundaki bilgi altyapısının güçlendirilmesi için eğitim
152
EKİM 2011
programları hazırlamak, tanıtım gezileri, kompozisyon ve fotoğraf yarışmaları düzenlemek; kültürel
miras ve korunması konusunda Alan’da yaşayan her yaş grubu için eğitim programları oluşturmak,
konferans, seminer, müze ve sergileri desteklemek, miras alanlarına tanıtım gezileri düzenlemek;
kültür mirası konusunda her yaş grubuna uygun görsel ve yazılı materyal üretmek ve dağıtmaktır.
Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar, Alan Yönetimi Başkanlığı ve İl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü yanında İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Halk Eğitim Merkezleri, muhtarlıklar, meslek odaları ve
STK’lardır.
Hedef VH3: Tarihi Yarımada’da soyut miras olarak geleneksel üretimin canlandırılması
Yönetim Planı Alanı’nda “Eğitim-Bilinçlendirme” alt başlığı altında saptanan son sorun alanı kültür
varlıklarının sürdürülebilirliğini sağlayacak geleneksel yapı ustalarının taş ve ahşap ustalarının
sayılarının azalması ve geleneksel üretim sektörlerinde (kuyumculuk, dokuma, kundura) usta-çırak
eğitiminin zayıflamasıdır. İlgili başlık altında Tarihi Yarımada’da soyut miras olarak geleneksel
üretimin canlandırılması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; kültür
varlıklarının bakım ve onarımları için geleneksel yapı tekniklerinin yeniden canlandırılmasıdır. Bu
strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem Tarihi Yarımada’da kültür varlıklarının sürdürülebilirliğini
sağlamak üzere geleneksel sanatlar ve zanaatlarda yapı ustaları yetiştirmek, taş, ahşap, cam, demirci
vb. ustaları için eğitim programları düzenlemektir.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji geleneksel üretim sektörlerinde usta-çırak ilişkisinin
tekrar canlandırılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise Tarihi Yarımada’da
kuyumculuk, dokuma ve kundura üretiminin sürdürülebilirliğini sağlamak üzere sektörleri güçlendirici
araştırmalar yapmaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı,
Ticaret ve Sanayi Odası, ilgili meslek odaları, İBB, KUDEB, İSMEK ve STK’ların yanında İl Milli Eğitim
Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, Halk Eğitim Merkezleri, muhtarlıklar ve üniversitelerdir.
Hedef VH4: Koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde tüm paydaşların eşit ve şeffaf katılımının
sağlanması
Yönetim Planı Alanı’nda “Katılım” alt başlığı altında saptanan ilk sorun olan koruma, planlama ve
uygulama süreçlerinde tüm paydaşlar arasında etkin ve sürdürülebilir katılım mekanizmalarının
kurulmamış olması ve yasalarla güvence altına alınmamış olması sorununa yönelik ilk olarak koruma,
planlama ve uygulama süreçlerinde tüm paydaşların eşit ve şeffaf katılımının sağlanması
hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; katılımda eşitlik, şeffaflık ve
sürdürülebilirlik ilkelerinin uygulanmasının sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem
ise Tarihi Yarımada ve kültür mirası ile ilgili tüm paydaşlara katılım yöntemleri konusunda sistematik
ve sürekli eğitim programı uygulamaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB ve Alan
Yönetimi Başkanlığı yanında üniversiteler, STK’lar ve mahalle muhtarlıklarıdır.
Hedef VH5: Yönetim Planı’nın başarıyla uygulanması için Yönetim Alanı ile ilgili tüm paydaşların
sürece etkin katılımlarının sağlanması
Yönetim Planı Alanı’nda “Katılım” alt başlığı altında saptanan ilk sorun olan koruma, planlama ve
uygulama süreçlerinde tüm paydaşlar arasında etkin ve sürdürülebilir katılım mekanizmalarının
kurulmamış olması ve yasalarla güvence altına alınmamış olmasına yönelik ikinci olarak Yönetim
Planı’nın başarıyla uygulanması için Yönetim Alanı ile ilgili tüm paydaşların sürece etkin katılımlarının
sağlanması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; tüm paydaşların Tarihi
153
EKİM 2011
Yarımada Yönetim Planı hakkındaki bilgisinin ve farkındalığının arttırılmasıdır. Bu strateji ile ilgili
olarak belirlenen eylemler ise tüm paydaşları Yönetim Planı hakkında bilgilendirmek üzere
bilgilendirme ofisleri kurmak, web sayfası düzenlemek, yayınlar yapmak; Alan ile ilgili kurumlarda
görev yapan yöneticiler ve çalışanlar için Yönetim Planı ve Alanı’nı konu alan eğitim programları
geliştirmek ve yürütmektir. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB ve Alan Yönetimi
Başkanlığı’nın yanında Fatih Belediyesi, üniversiteler, meslek odaları ve STK’lardır.
Hedef VH6: Katılımın ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili bir sistemin kurulması
Yönetim Planı Alanı’nda “Katılım” alt başlığı altında saptanan ikinci ve son sorun olan katılımın
ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili sistemlerin olmamasına yönelik olarak geliştirilen hedef
katılımın ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili bir sistemin kurulmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için
belirlenen strateji katılımın; uzman eşliğinde ve gerçek paydaşlar ile birlikte gerçekleştirilmesi ve
sürekliliğinin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler katılımın sürdürülebilirliğini
sağlayacak birimi kurmak ve prensiplerini oluşturmak, “katılım sözleşmesi”, “katılım beyanı” gibi
ölçme ve denetleme belgeleri hazırlamak ve uygulamak, eğitim faaliyetlerini destekleyecek uluslar
arası atölye çalışmaları yapmak ve katılım mekanizmalarının geliştirilmesi ile ilgili yapılacak
araştırmaları ve uzman çalışmalarını desteklemektir. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar
İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı’nın yanında Fatih Belediyesi, üniversiteler, meslek odaları ve uzman
STK’lardır.
154
EKİM 2011
V. EĞİTİM, BİLİNÇLENDİRME VE KATILIM
SORUN
HEDEF
STRATEJİ
EYLEM
VH1. Tarihi Yarımada’da
VH1S1. Kamu kurumu
kamu kurumlarında
çalışanların doğal ve kültürel
miras konusundaki bilgi
altyapılarının geliştirilmesi
yöneticilerinin, çalışanların ve
öğretmenlerin kültür mirası
konusunda sistematik olarak
bilgilendirilmesi
SORUMLU KURUM
DİĞER KURUMLAR
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İl Kültür
ve Turizm
Müdürlüğü
İl Milli Eğitim
Müdürlüğü, İBB,
Fatih Belediyesi,
Odaları
Alan Yönetimi
ve Turizm
Müdürlüğü
İl Milli Eğitim
Müdürlüğü, Halk
Eğitim Merkezleri,
Muhtarlıklar, Meslek
Odaları, STK’lar
Alan Yönetimi
Başkanlığı, Ticaret
ve Sanayi Odası,
ilgili meslek odaları,
İBB, KUDEB, İSMEK,
STK’lar
İl Milli Eğitim
Müdürlüğü, İl Özel
İdaresi, Halk Eğitim
Merkezleri,
Muhtarlıklar,
Üniversiteler
EĞİTİM, BİLİNÇLENDİRME
Alan’da karar verici ve uygulamacı
kurumlarda çalışanların doğal ve
kültürel miras ve bu mirasın
korunması ile ilgili bilgi
birikimlerinin yeterli olmaması
VH1S1E1. Kamu kurumu
yöneticilerini, çalışanlarını ve
öğretmenleri kültür mirası konusunda
bilgilendirmek üzere bir eğitim birimi
kurmak, bilgilendirme programları
hazırlamak
VH2S1E1. İlk ve orta öğrenimde
Tarihi Yarımada’da yaşayanların,
çalışanların kültür mirası
konusundaki bilgi birikiminin
yeterli olmaması
yaşayanların, çalışanların ve
kullanıcıların kültür mirası
konusundaki bilgi
altyapılarının geliştirilmesi
VH2S1. Her ilgi grubunun ait
olduğu grubun özelliklerinin
(yaş, eğitim, kültür vb.)
gerektirdiği düzeyde kültürel
miras ve koruma konularında
bilgilendirilmesi
kültürel miras konusundaki bilgi
altyapısının güçlendirilmesi için eğitim
programları hazırlamak, tanıtım
gezileri, kompozisyon ve fotoğraf
yarışmaları düzenlemek
VH2S1E2. Kültürel miras ve
korunması konusunda Alan’da yaşayan
her yaş grubu için eğitim programları
oluşturmak, konferans, seminer, müze
ve sergileri desteklemek, tanıtım
gezileri düzenlemek
VH2S1E3. Kültür mirası konusunda
her yaş grubuna uygun görsel ve yazılı
materyal üretmek ve dağıtmak
VH3S1E1. Tarihi Yarımada’da kültür
Kültür varlıklarının
sürdürülebilirliğini sağlayacak
geleneksel yapı ustalarının taş ve
ahşap ustalarının sayılarının
azalması
Geleneksel üretimde (kuyumculuk,
dokuma, kundura) usta-çırak
eğitiminin zayıflaması
VH3S1. Kültür varlıklarının
soyut miras olarak
geleneksel üretimin
canlandırılması
bakım ve onarımları için
geleneksel yapı tekniklerinin
yeniden canlandırılması
varlıklarının sürdürülebilirliğini
sağlamak üzere geleneksel sanatlar ve
zenaatlarda yapı ustaları yetiştirmek,
taş, ahşap, cam,demirci vb. ustaları
için eğitim programları düzenlemek
VH3S2E1. Tarihi Yarımada’da
VH3S2. Geleneksel üretim
sektörlerinde usta-çırak
ilişkisinin tekrar canlandırılması
155
kuyumculuk, dokuma ve kundura
üretiminin sürdürülebilirliğini
sağlamak üzere sektörleri güçlendirici
araştırmalar yapmak
SORUN
HEDEF
EKİM 2011
STRATEJİ
EYLEM
SORUMLU KURUM
DİĞER KURUMLAR
İBB, Alan Yönetimi
Başkanlığı
Üniversiteler, STK’lar,
Mahalle
Muhtarlıkları
Başkanlığı
Fatih Belediyesi,
Odaları, STKlar
Başkanlığı
Fatih Belediyesi,
Odaları, Uzman
STK’lar
KATILIM
Koruma, planlama ve uygulama
süreçlerinde tüm paydaşlar
arasında etkin ve sürdürülebilir
katılım mekanizmalarının
kurulmamış olması, yasalarla
güvence altına alınmamış olması
VH4. Koruma, planlama ve VH4S1. Katılımda eşitlik,
VH4S1E1. Tarihi Yarımada ve kültür
uygulama süreçlerinde tüm
paydaşların eşit ve şeffaf
katılımının sağlanması
mirası ile ilgili tüm paydaşlara katılım
yöntemleri konusunda sistematik ve
sürekli eğitim programı uygulamak
şeffaflık ve sürdürülebilirlik
ilkelerinin uygulanmasının
sağlanması
VH5S1E1. Tüm paydaşları Yönetim
VH5. Yönetim Planı’nın
başarıyla uygulanması için
Alan ile ilgili tüm paydaşların
sürece etkin katılımlarının
sağlanması
VH5S1. Tüm paydaşların
Tarihi Yarımada Yönetim Planı
hakkındaki bilgisinin ve
farkındalığının arttırılması
Planı hakkında bilgilendirmek üzere
bilgilendirme ofisleri kurmak, web
sayfası düzenlemek, yayınlar yapmak
VH5S1E2. Alan ile ilgili kurumlarda
görev yapan yöneticiler ve çalışanlar
için Yönetim Planı ve Alanı’nı konu
alan eğitim programları geliştirmek ve
yürütmek
VH6S1E1. Katılımın
sürdürülebilirliğini sağlayacak birimi
kurmak ve prensiplerini oluşturmak
VH6S1E2. “Katılım sözleşmesi”,
Katılımın ölçülmesi ve
değerlendirilmesi ile ilgili
sistemlerin olmaması
VH6. Katılımın ölçülmesi
ve değerlendirilmesi ile ilgili
bir sistemin kurulması
VH6S1. Katılımın uzman
eşliğinde ve gerçek paydaşlar ile
birlikte gerçekleştirilmesi ve
sürekliliğinin sağlanması
“katılım beyanı” gibi ölçme ve
denetleme belgeleri hazırlamak ve
uygulamak
VH6S1E3. Eğitim faaliyetlerini
destekleyecek uluslar arası atölye
çalışmaları yapmak
VH6S1E4. Katılım mekanizmalarının
geliştirilmesi ile ilgili yapılacak
araştırmaları ve uzman çalışmalarını
desteklemek
156
EKİM 2011
2.3.6. Ziyaretçi Yönetimi
Yönetim Planı Alanı’nda “Ziyaretçi Yönetimi” başlığı altında genel olarak Tarihi Yarımada’da turizm
sektörü ve beraberinde ziyaretçi yönetimine ilişkin saptanan sorunlar, hedefler, stratejiler, eylemler
ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar ele alınmıştır. Söz konusu başlık
altında çözüm aranan sorunlar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:
Alan’da turizm sektörünün geleceğine ilişkin plan kararlarının olmaması,
Alan’da ziyaretçiler tarafından Dünya Miras Listesi’nde yer alan alanlar ziyaret edilirken
önemli diğer eserlerin yeterince tanıtılmaması, bu alanlara zor erişim,
Ziyaretçilerin Alan’da bulunan kültür mirasları hakkındaki bilgilere kolay ulaşamaması,
Alan’da yer alan müzelerin yönetim, araştırma, sergileme ve güvenliliği konusunda sorunlar,
müze ve sergi alanlarının yetersizliği, eserlerin sergilenememesi,
Alan’da ziyaretçilerin rehberlik gereksinmelerinin yeterince sağlanamaması,
Alan’ın özgün değerlerinin değerlendirilmesi yoluyla yerel halk tarafından da
gerçekleştirilebilecek nitelikteki küçük ve orta ölçekli turizm girişimlerine yönelik yeterince
destek sağlanmaması,
Alan’da gerçekleştirilen turizm faaliyetlerinin verimliliğini artırmak üzere düzenli izleme ve
değerlendirme faaliyetleri gerçekleştirilmemesi.
Hedef VIH1: Alternatif turizm ve kültür turizmiyle bütünleşen, sürdürülebilir bir turizm altyapısının
geliştirilmesi
Yönetim Planı Alanı’nda “Ziyaretçi Yönetimi” başlığı altında saptanan ilk sorun Alan’da turizm
sektörünün geleceğine ilişkin plan kararlarının olmamasıdır. Soruna yönelik olarak geliştirilen hedef
alternatif turizm ve kültür turizmiyle bütünleşen, sürdürülebilir bir turizm altyapısının geliştirilmesidir.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; Alan için korumakullanma dengesinin ana ilke olarak
benimsendiği turizm yaklaşımının tüm planlarda ortaklaştırılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak
belirlenen eylem ise “Tarihi Yarımada için Turizm Yönetim Planı” hazırlatmak ve bu planın Tarihi
Yarımada ile ilgili diğer planlarla eşgüdümünü sağlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu
kurumlar İBB’nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Anıtlar ve Müzeler
Genel Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, TUROB, TURSAB, TUREB, diğer turizm birlikleri, ilgili STK’lar,
bağımsız kültür kurumları ve üniversiteler olarak tanımlanmıştır.
Hedef VIH2: Tarihi Yarımada’daki tüm kültür varlıklarının ziyaretçiler için çekim merkezi haline
getirilmesi
Tarihi Yarımada’da turizm faaliyetleri ve ziyaretçi yönetimine ilişkin saptanan ikinci sorun Tarihi
Yarımada’da ziyaretçiler tarafından sadece Dünya Miras Listesi’nde yer alan ve bilinen alanların
ziyaret edilmesi, önemli diğer alan ve eserlerin yeterince tanıtılmaması, bu alanlara ulaşılamaması
olarak belirlenmiştir. Soruna yönelik olarak geliştirilen hedef Tarihi Yarımada’daki tüm kültür
varlıklarının ziyaretçiler için çekim merkezi haline getirilmesidir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk
strateji; Miras Alanları öncelikli olmak üzere Tarihi Yarımada’daki tüm koruma bölgeleri için ziyaretçi
yönetiminin planlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise Dünya Miras Alanları
157
EKİM 2011
öncelikli olmak üzere Tarihi Yarımada’daki tüm özellikli koruma bölgeleri için “Turizm Yönetim Planı”
ile bağlantılı “Ziyaretçi Yönetim Planları”nı hazırlamak/hazırlatmak; Alan bütününde gezi güzergâhları
tespit etmek, bu güzergahların altyapılarını geliştirmektir.
İlgili hedef doğrultusunda tanımlanan diğer strateji ise; Tarihi Yarımada’da yeni çekim merkezleri
oluşturarak turizmde deneyim çeşitliliğinin artırılmasıdır. Bu stratejiyi gerçekleştirmek üzere Alan’daki
kültür mirası ile Alan’a özgü sosyal-kültürel aktiviteleri ön plana çıkaran sürekliliği olan programlar
oluşturmak, tarihi yapıların kültür ve sanat amaçlı kullanımını teşvik etmek, Tarihi Yarımada’daki
müzeleri kamu ve özel teşviklerle güçlendirerek ilgiyi artırmak, Tarihi Yarımada’da yaratıcı endüstrileri
destekleyerek, yaratıcı endüstrilerin kümelendiği alanlara yönelik ilgiyi artırmak (takı tasarımı,
ayakkabı tasarımı vb.), Alan’daki farklı çekim noktalarının entegrasyonunu sağlayacak gezi
güzergahları oluşturmak ve tanıtmak eylemleri tanımlanmıştır. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu
kurum İBB, ilgili kurumlar ise Kültür ve Turizm Bakanlığı, İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Anıtlar ve
Müzeler Genel Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, TUROB, TURSAB, TUREB, diğer turizm birlikleri, ilgili
STK’lar, bağımsız kültür kurumları ve üniversiteler olarak tanımlanmıştır.
Hedef VIH3: Ziyaretçilere kültür mirası alanları ve eserleri hakkında kolay ulaşılabilir bilgi ortamının
sağlanması
Yönetim Planı Alanı’nda “Ziyaretçi Yönetimi” başlığı altında saptanan üçüncü sorun olan ziyaretçinin
Alan’da bulunan kültür mirasları hakkında bilgilere kolay ulaşamamasına yönelik olarak ziyaretçilere
kültür mirası alanları ve eserleri hakkında kolay ulaşılabilir bilgi ortamının sağlanması hedefi
konulmuştur. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; Tarihi Yarımada’nın kamuoyuna yazılı ve
görsel yayın ile tanıtılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler Alanlar’ın bilimsel
araştırma programlarını yapmak; kültürel miras, koruma, turizm ve ziyaretçi yönetimi arasındaki
ilişkileri araştıran araştırmaları desteklemek; uluslararası medyada yayınlanacak tanıtım ve belgesel
filmler çekmek; Dünya Miras Alanları’nı tanıtan yeni rehber kitaplar ve broşürler hazırlamak;
Alan’daki anıt eserler, sivil mimarlık eserleri ve diğer eserler için bilgilendirme panoları oluşturmaktır.
Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB, İl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü’nün yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtım Genel Müdürlüğü, Dışişleri Bakanlığı, Alan
Yönetimi Başkanlığı, Fatih Belediyesi, turizm birlikleri, üniversiteler ve meslek odalarıdır.
Hedef VIH4: Müzelerin karşı karşıya oldukları problemlerin çözümlenerek sürdürülebilir ziyaretçi
kapasitelerine ulaşmalarının sağlanması
Yönetim Planı Alanı’nda “Ziyaretçi Yönetimi” başlığı altında saptanan dördüncü sorun olan Alan’da
yer alan müzelerin yönetim, araştırma, sergileme ve güvenliliğinin sağlanması konusunda problemler
yaşanması ve müze alanlarının ve sergi alanlarının yetersiz olması ve bu nedenle eserlerin depolarda
bekletilmesi sergilenememesidir. Bu kapsamda müzelerin karşı karşıya oldukları problemlerin
çözümlenerek sürdürülebilir ziyaretçi kapasitelerine ulaşmalarının sağlanması hedeflenmektedir. Bu
hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; mevcut müzelerin geliştirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak
belirlenen eylem ise her müze için “müze yönetim planı” hazırlatmaktır.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji ise; sergilenemeyen eserler için yeni müzeler
açılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise “Tarihi Yarımada Müzesi” ve
sergilenemeyen eserler için yeni, konulu müzeler açmak; müze kuruluşlarını ve yönetimini
kolaylaştırmak için yasal, yönetimsel ve mali önlem almaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu
158
EKİM 2011
kurum Kültür ve Turizm Bakanlığı, ilgili kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, İBB, üniversiteler, kültür ve müze ile ilgili STK’lar, Kültür ve Turizm
Bakanlığı Kültür Varklıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü olarak tanımlanmıştır.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen son strateji; arkeolojik kazıların ve açık hava müzelerinin
geliştirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise arkeolojik müze alanlarının yasal,
yönetimsel ve kaynak sorunlarını çözmektir. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Kültür ve
Turizm Bakanlığı, Arkeoloji Müzeleri ilgili kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, İBB, üniversiteler, kültür ve müze ile ilgili STK’lar, Kültür ve Turizm
Bakanlığı Kültür Varklıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü olarak tanımlanmıştır.
Hedef VIH5: Alan’ın kültürel kimliğine uygun rehberlik hizmetlerinin sağlanması
Yönetim Planı Alanı’nda “Ziyaretçi Yönetimi” başlığı altında saptanan bir diğer sorun olan Alan’da
ziyaretçilerin rehberlik gereksinmelerinin yeterince sağlanamamasına çözüm bulmak amaçlı
geliştirilen hedef Alan’ın kültürel kimliğine uygun rehberlik hizmetlerinin sağlanmasıdır. Bu hedefe
ulaşmak için belirlenen ilk strateji; rehberlerin hizmet düzeyinin yükseltilmesidir. Bu strateji ile ilgili
olarak belirlenen eylem rehberler için kültürel mirası tanıtan özel kurslar ve seminerler
düzenlemektir.
İlgili hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji olan ziyaretçilerin yöresel gereksinmelerinin
karşılanması ile ilgili olarak belirlenen eylemler Alan’ın tanıtımını sağlayacak ve ziyaretçilerin
sorularını yanıtlayacak, gereksinmelerini yönlendirecek “Ziyaretçi Merkezleri” (İng. visitor center)
oluşturmak ve mevcut bilgi merkezlerini Ziyaretçi Merkezi adı altında, personel ve dağıtılan
bilgilendirme dökümanları açısından geliştirilmek ve sayılarını artırmaktır. Eylemleri gerçekleştirmede
sorumlu kurum Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü’nün yanında ilgili
kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Arkeoloji Müzeleri, TUROB, TURSAB, TUREB, üniversiteler ve
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü olarak tanımlanmıştır.
Hedef VIH6: Alan’daki turizm altyapısının yerel kaynaklar da kullanılarak güçlendirilmesi
Alan’ın özgün değerlerinin değerlendirilmesi yoluyla yerel halk tarafından da gerçekleştirilebilecek
nitelikteki küçük ve orta ölçekli turizm girişimlerine yönelik yeterince destek sağlanmaması Tarihi
Yarımada’daki turizm faaliyetlerine ilişkin bir diğer sorun olarak tanımlanmıştır. Bu sorun karşısında
Alan’daki turizm altyapısının yerel kaynaklar da kullanılarak güçlendirilmesi hedefi oluşturulmuştur.
Bu hedefe ulaşmak üzere tanımlanan üç stratejiden ilki hizmet sektöründe çalışanların niteliğinin
artırılması olup bu stratejiyi gerçekleştirmek içinse turizm sektöründe çalışanlar için profesyonel
sertifika programları oluşturmak eylemi öngörülmüştür.
İlgili hedefe ulaşmak üzere tanımlanan bir diğer strateji yatak kapasitesinin niteliğinin
geliştirilmesidir. Bu stratejiye ulaşmak üzere turizm işletmelerinin düzenli denetimlerinin yapılmasını
sağlamak, nitelikli butik otel ve aile pansiyonculuğunu desteklemek eylemleri tanımlanmıştır. İlgili
hedefe ulaşmak üzere tanımlanan son strateji ise yerel halkın kalkınmasında turizmin sağladığı
olanakların geliştirilmesidir. Bu stratejiye ulaşmak üzere turizmin ekonomik getirileri konusunda yerel
halkın bilinçlenmesini sağlamak, yerel halkın turizm alanındaki becerilerini geliştirmek, yerel halkın
turizm girişimlerini destekleyen programlar geliştirmek eylemleri öngörülmüştür. İlgili eylemlerin
gerçekleştirilmesinde Kültür ve Turizm Bakanlığı sorumlu kurum, İBB, ilgili STK’lar ve turizm birlikleri
de ilgili kurumlar olarak tanımlanmıştır.
159
EKİM 2011
Hedef VIH7: Alan’da sunulan turizm hizmetlerinin düzenli olarak denetlenmesi, değerlendirilmesi ve
eksikliklerin giderilmesi
Alan’da gerçekleştirilen turizm faaliyetlerinin verimliliğini artırmak üzere düzenli izleme ve
değerlendirme faaliyetleri gerçekleştirilmemesi Tarihi Yarımada’daki turizm faaliyetlerine ilişkin bir
diğer sorun olarak tanımlanmıştır. Bu sorun karşısında Alan’da sunulan turizm hizmetlerinin düzenli
olarak denetlenmesi, değerlendirilmesi ve eksikliklerin giderilmesi hedefi oluşturulmuştur. Bu hedefe
ulaşmak üzere tanımlanan stratejilerden ilki turizm sektörünün performansının ölçülmesi ve
sonuçların ilgili aktörlerin paylaşımına sunulması olarak tanımlanmış, bu stratejiyi gerçekleştirmek
üzere düzenli aralıklarla turizm sektörünün performansını ölçmek ve değerlendirmek eylemi
öngörülmüştür.
İlgili hedefe ulaşmak üzere tanımlanan bir diğer strateji ise ziyaretçilere yönelik araştırmalar
yapılmasıdır. Bu stratejiyle ilişkili olarak tanımlanan eylemler ise turizm sektörünün performans
değerlendirmesini ve Tarihi Yarımdada’ya etkilerini konu alan araştırmaları teşvik etmek ve elde
edilen sonuçları ilgili aktörlerin bilgisine sunmak ve farklı ziyaretçi profillerinin taleplerini ve ziyaretçi
memnuniyetini düzenli aralıklarla ölçmek ve uygulamalara yansıtılmasını sağlamaktır. İlgili hedef,
strateji ve eylemlerin gerçekleştirilmesinde İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün sorumlu, üniversiteler
ve ilgili STK’ların ilgili kurumlar olarak görev alması öngörülmüştür.
160
EKİM 2011
VI. ZİYARETÇİ YÖNETİMİ
SORUN
Alan’da turizm sektörünün
geleceğine ilişkin plan kararlarının
olmaması
HEDEF
STRATEJİ
EYLEM
VIH1. Alternatif turizm
VIH1S1. Alan için koruma-
ve kültür turizmiyle
bütünleşen, sürdürülebilir
bir turizm altyapısının
geliştirilmesi
kullanma dengesinin ana ilke
olarak benimsendiği turizm
yaklaşımının tüm planlarda
ortaklaştırılması
SORUMLU
KURUM
DİĞER KURUMLAR
VIH1S1E1. Tarihi Yarımada için Turizm Yönetim
Planı hazırlatmak, bu planın Tarihi Yarımada ile
ilgili diğer planlarla eşgüdümünü sağlamak
İBB
VIH2S1E1. Dünya Miras Alanları öncelikli olmak
VIH2S1. Miras Alanları
öncelikli olmak üzere Tarihi
Yarımada’daki tüm koruma
bölgeleri için ziyaretçi yönetiminin
planlanması
üzere Tarihi Yarımada’daki tüm özellikli koruma
bölgeleri için Turizm Yönetim Planı ile bağlantılı
Ziyaretçi Yönetim Planlarını
hazırlamak/hazırlatmak
İBB
VIH2S1E2. Alan bütününde gezi güzergâhları
tespit etmek ve altyapılarını geliştirmek
VIH2S2E1. Alan’daki kültür mirası ile Alan’a
Alan’da ziyaretçiler tarafından
Dünya Miras Listesi’nde yer alan
alanlar ziyaret edilirken önemli
diğer eserlerin yeterince
tanıtılmaması, bu alanlara zor
erişim
özgü sosyal-kültürel aktiviteleri ön plana çıkaran
sürekliliği olan programlar oluşturmak
VIH2. Tarihi
Yarımada’daki tüm kültür
varlıklarının ziyaretçiler için
çekim merkezi haline
getirilmesi
VIH2S2E2. Tarihi yapıların kültür ve sanat
amaçlı kullanımını teşvik etmek
VIH2S2.Tarihi Yarımada’da
VIH2S2E3. Tarihi Yarımada’daki müzeleri kamu
yeni çekim merkezleri oluşturarak
turizmde deneyim çeşitliliğinin
artırılması
ve özel teşviklerle güçlendirerek ilgiyi artırmak
VIH2S2E4. Tarihi Yarımada’da yaratıcı
endüstrileri destekleyerek, yaratıcı endüstrilerin
kümelendiği alanlara yönelik ilgiyi artırmak (takı
tasarımı, ayakkabı tasarımı vb.)
VIH2S2E5. Alan’daki farklı çekim noktalarının
entegrasyonunu sağlayacak gezi güzergahları
oluşturmak ve tanıtmak
161
İBB
Kültür ve Turizm
Bakanlığı,
İl Kültür Turizm
Müdürlüğü,
Anıtlar ve Müzeler
Genel Müdürlüğü,
Fatih Belediyesi
TUROB, TURSAB,
TUREB,
Diğer Turizm
Birlikleri,
ilgili STK’lar,
Bağımsız Kültür
Kurumları,
Üniversiteler
EKİM 2011
VIH3S1E1. Alanlar’ın bilimsel araştırma
programlarını yapmak
VIH3S1E2. Kültürel miras, koruma, turizm
ve ziyaretçi yönetimi arasındaki ilişkileri
araştıran araştırmaları desteklemek
Ziyaretçinin Alan’da bulunan kültür
mirasları hakkındaki bilgilere kolay
ulaşamaması
VIH3. Ziyaretçilere kültür VIH3S1. Tarihi Yarımada’nın
VIH3S1E3. Uluslar arası medyada
mirası alanları ve eserleri
hakkında kolay ulaşılabilir
bilgi ortamının sağlanması
kamuoyuna yazılı ve görsel yayın yayınlanacak tanıtım ve belgesel filmler
ile tanıtılması
çekmek
Kültür ve
Turizm
Bakanlığı, İBB,
İl Kültür ve
Turizm Md.
VIH3S1E4. Dünya Miras Alanları’nı tanıtan
yeni rehber kitaplar ve broşürler hazırlamak
KTB Tanıtım Genel
Md., Dışişleri
Bakanlığı,
Alan Yönetimi
Belediyesi,
Turizm Birlikleri,
Üniversiteler,
Meslek Odaları
VIH3S1E5. Alan’daki anıt eserler, sivil
mimarlık ve diğer eserler için bilgilendirme
panoları oluşturmak
VIH4S1. Mevcut müzelerin
VIH4S1E1. Her müze için “müze yönetim
geliştirilmesi
planı” hazırlatmak
VIH4S2E1. “Tarihi Yarımada Müzesi” ve
Alan’da yer alan müzelerin yönetim,
araştırma, sergileme ve güvenliliği
konusunda sorunlar, müze ve sergi
alanlarının yetersizliği, eserlerin
sergilenememesi
VIH4. Müzelerin karşı
karşıya oldukları
problemlerin çözümlenerek
sürdürülebilir ziyaretçi
kapasitelerine ulaşmalarının
sağlanması
VIH4S2. Sergilenemeyen
sergilenemeyen eserler için yeni konulu
müzeler açmak
Kültür ve
Turizm
Bakanlığı
eserler için yeni müzeler açılması VIH4S2E2. Müze kuruluşlarını ve
yönetimini kolaylaştırmak için yasal,
yönetimsel ve mali önlem almak
VIH4S3. Arkeolojik kazıların VIH4S3E1. Arkeolojik müze alanlarının
ve açık hava müzelerinin
geliştirilmesi
162
yasal, yönetimsel ve kaynak sorunlarını
çözmek
Kültür ve
Turizm
Bakanlığı,
Arkeoloji
Müzeleri
Alan Yönetimi
ve Turizm
Müdürlüğü,
İl Özel İdaresi, İBB,
Üniversiteler,
Kültür ve müze ile
ilgili STK’lar, KTB
Kültür Varlıkları ve
Müzeler Gn. Md
EKİM 2011
VIH5S1. Rehberlerin hizmet
VIH5S1E1. Rehberler için kültürel mirası tanıtan
düzeyinin yükseltilmesi
özel kurslar ve seminerler düzenlemek
VIH5S2E1. Alan’ın tanıtımını sağlayacak ve
Alan’da ziyaretçilerin rehberlik
gereksinmelerinin yeterince
sağlanamaması
VIH5S2. Ziyaretçilerin yöresel
ziyaretçilerin sorularını yanıtlayacak,
gereksinmelerini yönlendirecek Ziyaretçi Merkezleri
oluşturmak
gereksinmelerinin karşılanması
VIH5S2E2. Mevcut bilgi merkezlerini Ziyaretçi
VIH5. Alan’ın kültürel
kimliğine uygun rehberlik
hizmetlerinin sağlanması
Merkezi adı altında personel ve dağıtılan
bilgilendirme dökümanları açısından geliştirilmek ve
sayılarını artırmak
VIH6S1. Hizmet sektöründe
VIH6S1E1. Turizm sektöründe çalışanlar için
çalışanların niteliğinin artırılması
profesyonel sertifika programları oluşturmak
Kültür ve
Turizm
Bakanlığı
Araştırma ve
Eğitim Genel
Md.
Alan Yönetimi
Başkanlığı,
Arkeoloji
Müzeleri,
TUROB, TURSAB,
TUREB,
Üniversiteler,
KTB Kültür
Varlıkları ve
Müzeler Gn. Md.
Kültür ve
Turizm
Bakanlığı
İBB,
İlgili STK’lar,
Turizm Birlikleri
İl Kültür ve
Turizm
Müdürlüğü
Üniversiteler,
İlgili STK’lar
VIH6S2E1. Turizm işletmelerinin düzenli
VIH6S2. Yatak kapasitesinin
Alan’ın özgün değerlerinin
değerlendirilmesi yoluyla yerel halk VIH6. Alan’daki turizm niteliğinin geliştirilmesi
tarafından da gerçekleştirilebilecek altyapısının yerel kaynaklar
nitelikteki küçük ve orta ölçekli
da kullanılarak
turizm girişimlerine yönelik
güçlendirilmesi
yeterince destek sağlanmaması
VIH6S3. Yerel halkın
kalkınmasında turizmin sağladığı
olanakların geliştirilmesi
denetimlerinin yapılmasını sağlamak
VIH6S2E2. Nitelikli butik otel ve aile
pansiyonculuğunu desteklemek
VIH6S3E1. Turizmin ekonomik getirileri
konusunda yerel halkın bilinçlenmesini sağlamak
VIH6S3E2. Yerel halkın turizm alanındaki
becerilerini geliştirmek
VIH6S3E3. Yerel halkın turizm girişimlerini
destekleyen programlar geliştirmek
VIH7S1. Turizm sektörünün
Alan’da gerçekleştirilen turizm
faaliyetlerinin verimliliğini artırmak
üzere düzenli izleme ve
değerlendirme faaliyetleri
gerçekleştirilmemesi
VIH7. Alan’da sunulan
turizm hizmetlerinin
düzenli olarak
denetlenmesi,
değerlendirilmesi ve
eksikliklerin giderilmesi
performansının ölçülmesi ve
sonuçların ilgili aktörlerin
paylaşımına sunulması
VIH7S1E1. Düzenli aralıklarla turizm sektörünün
performansını ölçmek ve değerlendirmek
VIH7S2E1. Turizm sektörünün performans
VIH7S2. Ziyaretçilere yönelik
araştırmalar yapılması
değerlendirmesini ve Tarihi Yarımdada’ya etkilerini
konu alan araştırmaları teşvik etmek ve elde edilen
sonuçları ilgili aktörlerin bilgisine sunmak
VIH7S2E2. Farklı ziyaretçi profillerinin taleplerini
ve ziyaretçi memnuniyetini düzenli aralıklarla
ölçmek ve uygulamalara yansıtılmasını sağlamak
163
EKİM 2011
2.3.7. Risk Yönetimi
Yönetim Planı Alanı’nda “Risk Yönetimi” başlığı altında saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen
hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar bu
başlık altında ele alınmaktadır. Söz konusu başlık altında çözüm aranan sorunlar aşağıdaki gibi
sıralanmaktadır:
Tarihi Yarımada’nın; deprem riskinin en yüksek olduğu 1. derece deprem kuşağında yer
alması, heyelan, sıvılaşma potansiyeli olması,
Olası bir depremde hasarı arttıracak olan, bölgenin jeolojik yapısından kaynaklanan; zeminyapı uyumsuzluğu, heyelan riski, sıvılaşma potansiyeli, zemin büyütmesi,
Tarihi Yarımada’da deprem riskine karşı dayanıksızlığı arttıran kaçak katlara, düşük yapı
kalitesine, bitişik düzen yapılaşmaya, yüksek yapılara, düzensiz bina geometrisine sahip bir
yapı stoku olması,
Alan’ın çok yoğun yapılaşmış ve dar sokaklardan oluşan dokuya sahip olmasının, afet ve risk
durumlarında gerekli tahliye ve yardım müdahalelerine izin vermemesi,
Strüktürel olarak yıpranmış olan kültür varlıklarının depreme karşı dayanıklılıklarının
olmaması,
Alan’da ahşap binaların toplu bir doku oluşturduğu alanlarda sokakların darlığı sebebiyle
ulaşılabilirliğin kısıtlı olması ve yangın hidrantı sayısının yetersiz olması ve yangın riskinin
yüksek olması,
Alan’da patlayıcı ve yanıcı imalat sanayinin yer alması.
Hedef VIIH1: Alan’daki afet risklerinin azaltılması ve kaldırılmasının öncelikli konu olarak ele alınması
Yönetim Planı Alanı’nda “Risk Yönetimi” başlığı altında saptanan sorunlardan biri Tarihi Yarımada’nın;
deprem riskinin en yüksek olduğu 1. derece deprem kuşağında yer alması, heyelan, sıvılaşma
potansiyeli olmasıdır. Bu sorunun olumsuz etkilerini en aza indirmek için tanımlanan hedef, Alan’daki
afet risklerinin azaltılması ve kaldırılmasının öncelikli konu olarak ele alınmasıdır. Bu hedefi
gerçekleştimek için belirlenen strateji; Yönetim Planı Alanı içinde olası afetlere özellikle depreme karşı
güçlendirme çalışmalarının desteklenmesidir. Bu stratejiyle ilgili ilk eylem Yönetim Planı Alanı içinde
afetlere karşı güçlendirme çalışmalarını Alan Yönetimi Başkanlığı’nın desteğiyle gündeme almak ve
sürekli gündemde tutmaktır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı,
İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı’nın yanında AKOM, İBB İtfaiye Daire
Başkanlığı, Valilik-İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, İl Özel İdaresi-İstanbul Proje Koordinasyon
Birimi’dir. İlgili stratejiye bağlı ikinci eylem olan Yönetim Planı Alanı’nın Acil Eylem Planı’nı eğitim ve
tanıtma faaliyetleri ile yaygınlaştırmak ve pilot uygulamaların yapılmasını programlamaktan sorumlu
kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire
Başkanlığı’nın yanında AKOM, İBB Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı’dır.
İlgili hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji olan; Alan’ın afet riskine (deprem, heyelan, sıvılaşma
potansiyeli vb.) ilişkin araştırma sonuçlarının planlama çalışmalarında etkin bir şekilde kullanılmasının
sağlanması ile ilgili olarak belirlenen eylem Tarihi Yarımada ile ilgili tüm planlama çalışmalarında afet
riski araştırma sonuçlarının değerlendirilmesini sağlamaktır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu
164
EKİM 2011
kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı’nın yanında AKOM, İBB
Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı, Valilik-İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü,
İl Özel İdaresi-İstanbul Proje Koordinasyon Birimi’dir.
Hedef VIIH2: Tarihi dokudan kaynaklanan kısıtların minimize edilmesi
Yönetim Planı Alanı’nda “Risk Yönetimi” başlığı altında saptanan sorunlara yönelik olarak geliştirilen
ikinci hedef olan tarihi dokudan kaynaklanan kısıtların minimize edilmesine ulaşmak için belirlenen ilk
strateji; imar planı kararlarıyla azaltılan yoğunlukların izlenmesi olup, belirlenen eylemlerden ilki
ulaşım sistemi ve acil durum stoklarını sürekli izlemektir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar
Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Ulaşım Daire Başkanlığı’nın yanında AKOM, İBB İmar ve Şehircilik Daire
Başkanlığı’dır. Bu strateji ile ilgili diğer eylem afet için afet lojistik planlaması yapılmasını sağlamak
olarak belirlenmiştir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB
Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı’nın yanında AKOM’dur.
İlgili hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji; afet, özellikle deprem riskleri açısından sorunlu
bölgelerde yapı ve nüfus yoğunluğunun düşük tutulmasıdır. Bu strateji ile ilgili eylem park ve açık
alanları güvenli tahliye alanı olarak düzenlemek, mevcut dar yol şebekesini güvenli tahliye ve acil
durum araç yolu olarak kullanılabilmesi için iyileştirmek olarak belirlenmiştir. Eylemi
gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel
İyileştirme Daire Başkanlığı’nın yanında AKOM, İBB İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı’dır.
Hedef VIIH3: Kültürel mirasın depreme karşı güçlendirilmesi ve korunmasının sağlanması
üçüncü hedef olan kültürel mirasın depreme karşı güçlendirilmesi ve korunmasının sağlanmasını
gerçekleştirmek için belirlenen ilk strateji; Tarihi Yarımada’da; binaların sadece fiziksel özelliklerine
göre değil deprem parametrelerine de bağlı olarak bina durum analizlerinin yapılmasıdır. Bu strateji
ile ilgili olarak belirlenen eylemlerden ikisi; deprem riski altında bulunan kültür mirasını tespit etmek;
önceliklerine göre risk altındaki kültür varlıklarını afetlere karşı güçlendirme faaliyetlerini etaplamak,
bütçe ve zaman programı oluşturmaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB Etüd ve Projeler Daire Başkanlığı, İl Özel İdaresi’nin yanında İBB Etüd ve Projeler Daire
Başkanlığı’dır. Yine aynı stratejiye bağlı olarak belirlenen restorasyon, güçlendirme vb. projeler için
bütçeye sahip olan kurumların kaynak kullanımının en az 1 yıl süre için Yönetim Planı Alanı’na tahsis
edilmesini sağlamak eylemini gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Etüd
ve Projeler Daire Başkanlığı’nın yanında İBB Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, İBB Mali Hizmetler
Daire Başkanlığı, İl Özel İdaresi-İstanbul Proje Koordinasyon Birimi’dir.
165
EKİM 2011
Hedef VIIH4: Kültürel mirasın yangına karşı güçlendirilmesi ve korunmasının sağlanması
dördüncü ve son hedef kültürel mirasın yangına karşı güçlendirilmesi ve korunmasının sağlanmasıdır.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji olan Alan’da yangın riskini azaltacak ve zamanında
müdahale edilmesini sağlayacak düzenlemelerin yapılması ile ilgili olarak belirlenen ilk eylem yangın
risk haritasında tehlike altındaki kültür mirasını tanımlamak, belirli aralıklarla güncellemek, gerekli
önlemlerin alınmasını sağlamaktır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı yanında İBB Etüd ve
Projeler Daire Başkanlığı, İl Özel İdaresi-İstanbul Proje Koordinasyon Birimi’dir.
Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ikinci eylem olan Alan’daki yangın hidrantı sayısının yeterli düzeye
çıkarılmasını sağlamak eylemini gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB
İtfaiye Daire Başkanlığı’nın yanında İstanbul Sivil Savunma Genel Müdürlüğü-İstanbul Arama
Kurtarma ve Birlik Müdürlüğü, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı’dır.
Aynı strateji ile ilgili olarak belirlenen son eylem ise yangın riskine karşı riskli kullanımları tespit
edecek, Alan’da yer almayacak faaliyetleri belirleyecek, ilgili önlemleri ve uygulama-denetimden
sorumlu kurumları tanımlayacak ve anında müdahale için görevlendirecek, güvenlik altyapısını
geliştirecek bir sistemin kurulmasına öncülük etmektir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar,
Alan Yönetimi Başkanlığı, AKOM, İstanbul Sivil Savunma Gnl. Md.-İstanbul Arama Kurtarma ve Birlik
Müdürlüğü’nün yanında İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı, İBB İtfaiye
Daire Başkanlığı’dır.
166
EKİM 2011
VII. RİSK YÖNETİMİ
SORUN
HEDEF
Tarihi Yarımada’nın; deprem
riskinin en yüksek olduğu
1.derece deprem kuşağında yer
alması, heyelan, sıvılaşma
potansiyeli gibi sorunlarla karşı
karşıya olması
Olası bir depremde hasarı
arttıracak olan bölgenin jeolojik
yapısından kaynaklanan; zeminyapı uyumsuzluğu, heyelan riski,
sıvılaşma potansiyeli, zemin
büyütmesi vb. gibi sorunlar
VIIH1S1. Yönetim Planı
VIIH1. Alan’daki
afet risklerinin
azaltılması ve
kaldırılmasının
öncelikli konu olarak
ele alınması
Alanı içinde olası afetlere
özellikle depreme karşı
güçlendirme çalışmalarının
desteklenmesi
EYLEM
SORUMLU KURUM
DİĞER KURUMLAR
VIIH1S1E1. Yönetim Planı Alanı içinde
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB Deprem
Risk Yönetimi ve
Kentsel İyileştirme
Daire Başkanlığı
AKOM, İBB İtfaiye Daire
Başkanlığı, Valilik-İl Afet ve Acil
Durum Müdürlüğü, İl Özel
İdaresi-İstanbul Proje
Koordinasyon Birimi
afetlere karşı güçlendirme çalışmalarını
Alan Yönetimi Başkanlığı’nın desteğiyle
gündeme almak, sürekli gündemde
tutmak
VIIH1S1E2. Yönetim Planı Alanı’nın Acil
Eylem Planı’nı eğitim ve tanıtma
faaliyetleri ile yaygınlaştırmak ve pilot
uygulamaların yapılmasını programlamak
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB İmar ve
tüm planlama çalışmalarında afet riski
araştırma sonuçlarının değerlendirilmesini Şehircilik Daire
Başkanlığı
sağlamak
VIIH1S2E1. Tarihi Yarımada ile ilgili
VIIH2S1E1. Ulaşım sistemi ve acil
durum stoklarını sürekli izlemek
VIIH2S1. İmar planı
VIIH2. Tarihi
dokudan kaynaklanan
Strüktürel olarak yıpranmış olan kısıtların minimize
kültür varlıklarının depreme karşı edilmesi
dayanıklılıklarının olmaması
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB Deprem AKOM, İBB Strateji Geliştirme
Risk Yönetimi ve
Daire Başkanlığı, İBB İtfaiye
VIIH1S2. Alan’ın afet
riskine (deprem, heyelan,
sıvılaşma potansiyeli vb.)
ilişkin araştırma sonuçlarının
planlama çalışmalarında etkin
bir şekilde kullanımının
sağlanması
Tarihi Yarımada’da deprem
riskine karşı dayanıksızlığı
arttıran kaçak katlara, düşük yapı
kalitesine, bitişik düzen
yapılaşmaya, yüksek yapılara,
düzensiz bina geometrisine sahip
bir yapı stoku olması
Alan’ın çok yoğun yapılaşmış ve
dar sokaklardan oluşan dokuya
sahip olmasının, afet ve risk
durumlarında gerekli tahliye ve
yardım müdahalelerine izin
vermemesi
STRATEJİ
kararlarıyla azaltılan
yoğunlukların izlenmesi
VIIH2S1E2. Afet için afet lojistik
planlaması yapılmasını sağlamak
VIIH2S2. Afet, özellikle
deprem riskleri açısından
sorunlu bölgelerde yapı ve
nüfus yoğunluğunun düşük
tutulması
VIIH2S2E1. Park ve açık alanları güvenli
tahliye alanı olarak düzenlemek, mevcut
dar yol şebekesini güvenli tahliye ve acil
durum araç yolu olarak kullanılabilmesi
için iyileştirmek
167
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB Ulaşım
AKOM, İBB Deprem Risk
Yönetimi ve Kentsel İyileştirme
Daire Başkanlığı, Valilik-İl Afet
ve Acil Durum Müdürlüğü, İl
Özel İdaresi-İstanbul Proje
Koordinasyon Birimi
AKOM, İBB İmar ve Şehircilik
Alan Yönetimi
Risk Yönetimi ve
AKOM
Alan Yönetimi
AKOM, İBB İmar ve Şehircilik
Risk Yönetimi ve
EKİM 2011
VIIH3S1E1. Deprem riski altında
bulunan kültür mirasını tespit etmek
VIIH3. Kültürel
VIIH3S1. Tarihi
Yarımada’da; binaların sadece
mirasın depreme karşı
fiziksel özelliklerine göre değil
deprem parametrelerine de
korunmasının
bağlı olarak bina durum
sağlanması
analizlerinin yapılması
Ahşap binaların toplu bir doku
oluşturduğu alanlarda sokakların
darlığı sebebiyle ulaşılabilirliğin
kısıtlı olması
altındaki kültür varlıklarını afetlere karşı
güçlendirme faaliyetlerini etaplamak,
bütçe ve zaman programı oluşturmak
VIIH3S1E3. Restorasyon, güçlendirme
vb. projeler için bütçeye sahip olan
kurumların kaynak kullanımının en az 1 yıl
süre için Yönetim Planı Alanı’na tahsis
edilmesini sağlamak
VIIH4S1E1. Yangın risk haritasında
tehlike altındaki kültür mirasını
tanımlamak, belirli aralıklarla
güncellemek, gerekli önlemlerin
alınmasını sağlamak
Yangın hidrantı sayısının yetersiz
olması ve yangın riskinin yüksek
olması
Patlayıcı ve yanıcı imalat
sanayinin bölgede yer alması
VIIH3S1E2. Önceliklerine göre risk
VIIH4S1E2. Alan’daki yangın hidrantı
VIIH4. Kültürel
mirasın yangına karşı
korunmasının
sağlanması
VIIH4S1. Alan’da yangın
sayısının yeterli düzeye çıkarılmasını
riskini azaltacak ve zamanında sağlamak
müdahale edilmesini
sağlayacak düzenlemelerin
yapılması
VIIH4S1E3. Yangın riskine karşı riskli
kullanımları tespit edecek, Alan’da yer
almayacak faaliyetleri belirleyecek, ilgili
önlemleri ve uygulama-denetimden
sorumlu kurumları tanımlayacak ve anında
müdahale için görevlendirecek, güvenlik
altyapısını geliştirecek bir sistemin
kurulmasına öncülük etmek
168
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İl Özel
İdaresi
İBB Etüd ve Projeler Daire
Başkanlığı
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB Etüd ve
Projeler Daire
Başkanlığı
İBB Strateji Geliştirme Daire
Başkanlığı, İBB Mali Hizmetler
Daire Başkanlığı, İl Özel
İdaresi-İstanbul Proje
Koordinasyon Birimi
Alan Yönetimi
Risk Yönetimi ve
İBB Etüd ve Projeler Daire
Başkanlığı, İl Özel İdaresiİstanbul Proje Koordinasyon
Birimi
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB İtfaiye
İstanbul Sivil Savunma Gnl.
Md.-İstanbul Arama Kurtarma
ve Birlik Müdürlüğü, İBB
Deprem Risk Yönetimi ve
Kentsel İyileştirme Daire
Başkanlığı
Alan Yönetimi
Başkanlığı, AKOM,
İstanbul Sivil Savunma
Gnl. Md.-İstanbul
Arama Kurtarma ve
Birlik Müdürlüğü
İBB Deprem Risk Yönetimi ve
Kentsel İyileştirme Daire
Başkanlığ, İBB İtfaiye Daire
Başkanlığı
EKİM 2011
2.4. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Plan Hedefleri, Stratejiler, Eylemler,
İlgili Kurum ve Kuruluşlar
Tarihi Yarımada Yönetim Planı Bölüm 2.3’te yer alan yedi temada tanımlanan hedefler, hedeflere
ulaşmak için ihtiyaç duyulan stratejiler ve bağlı eylemler ile bu eylemleri gerçekleştirecek olan
sorumlu ve destekleyici kurum ve kuruluşların tanımlandığı çerçeve ışığında dört adet Dünya Miras
Alanı için hedef, strateji, eylem sistematiği kurgulanmıştır. Bu kurguya bağlı uygulamaya yönelik
projeler Bölüm 3’te yer almaktadır.
2.4.1. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı
Yönetim Planı Alanı’nda “Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı” kapsamında saptanan
sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi
öngörülen kurum ve kuruluşlar bu başlık altında ele alınmaktadır. Söz konusu başlık altında çözüm
aranan sorunlar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:
Alan’daki yer altı ve yerüstü kültür varlıklarının yeterince değerlendirilememesi,
Alan’daki anıtsal yapıların ve yapı çevrelerinin uygun işlevlerle geliştirilememesi,
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nın sahip olduğu üstün evrensel değerinin
yeterince algılanamaması,
Alan’da konut alanlarının azalması,
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nın yeterince tanınmaması.
Hedef AP-H1. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki yer altı ve yer üstü kültür
varlıklarının kimliklerine uygun olarak korunması, yaşatılması ve değerlendirilmesi
Yönetim Planı Alanı’nda “Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı” ile ilgili belirlenen yer altı
ve yerüstü kültür varlıklarının yeterince değerlendirilememesi ve anıtsal yapıların ve yapı çevrelerinin
uygun işlevlerle geliştirilememesi sorunlarının çözümüne yönelik belirlenen ilk hedef Alan’daki yer altı
ve yer üstü kültür varlıklarının kimliklerine uygun olarak korunması, yaşatılması ve
değerlendirilmesidir.
Hedefle ilgili olarak kentsel yaşamın sürdüğü alanlarda bulunan arkeolojik mirasın koruma ve
yaşatma ilke ve standartlarına uygun yaklaşımlarla değerlendirilmesi stratejisi geliştirilmiş ve bu
stratejiye bağlı üç eylem tanımlanmıştır.
Stratejiye bağlı ilk eylem “Büyük Saray ve Aziz Euphemia kalıntılarını arkeolojik park olarak
değerlendirmek”, ikinci eylem “Gülhane Parkı ve Arkeoloji Müzesi bahçelerindeki kalıntıları arkeolojik
park olarak değerlendirmek”, son eylem ise “Arkeolojik alanların korunması ve değerlendirilmesi
konusunda toprak altındaki eserlerin ne şekilde korunacağı ve değerlendirileceği, kazı yapılıp
yapılmayacağı konusunda fizibilite raporlarının hazırlanmasını sağlamak”tır. Her üç eylemden de
sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yanında KVK Bölge
Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, ilgili müzeler olarak belirlenmiştir.
169
EKİM 2011
Hedef AP-H2. Büyük Saray kalıntılarının (Bukoleon Sarayı, Mozaik Müzesi) bir bütünlük içerisinde
algılanmasının sağlanması
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen yer altı ve yerüstü kültür
varlıklarının yeterince değerlendirilememesi ve anıtsal yapıların ve yapı çevrelerinin uygun işlevlerle
geliştirilememesi sorunlarının çözümüne yönelik belirlenen ikinci hedef Büyük Saray kalıntılarının
(Bukoleon Sarayı, Mozaik Müzesi) bir bütünlük içerisinde algılanmasının sağlanmasıdır. Bu hedefe
bağlı olarak Büyük Saray ve Hipodrom’un korunması ve gelecek nesillere aktarılmasına yönelik uygun
ve uygulanabilir yöntemlerin geliştirilmesi stratejisi belirlenmiştir.
Strateji ile ilgili geliştirilen ilk eylem olan “Büyük Saray kalıntılarını ilgili müzeler yönetiminde
düzenlenmek”ten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür
Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih
Belediyesi olarak belirlenmiştir. İkinci eylem olan “Büyük Saray kalıntıları ile Osmanlı sivil mimarisinin
oluşturduğu dokunun birlikteliğini korumak için hazırlanan plan ve programları geliştirmek ve
izlemek”ten sorumlu kurumlar ise Alan Yönetimi Başkanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yanında
KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, ilgili müzeler, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü olarak
belirlenmiştir.
Hedef AP-H3. Osmanlı, Bizans ve Klasik Dönemleri yansıtan Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya
Miras Alanı’nın üstün evrensel değerini vurgulayan bir “Müzeler Alanı” yaratılması
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen Alan’ın sahip olduğu üstün
evrensel değerinin yeterince algılanamaması sorununun çözümüne yönelik geliştirilen hedef Osmanlı,
Bizans ve Klasik Dönemleri yansıtan Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nın üstün
evrensel değerini vurgulayan bir “Müzeler Alanı” yaratılmasıdır.
Hedefe bağlı ilk strateji olan Topkapı Sarayı’nın bütün birimleriyle birlikte dönemini ve özgün
kullanımını yansıtan bir anıt eser ve bir müze olarak değerlendirilmesine yönelik olarak tanımlanan
eylemlerden ilki “Sur-i Sultani’yi (Topkapı Sarayı, Arkeoloji Müzesi, Darphane-i Amire, Aya İrini, diğer
mekanlar ve bahçeleri kapsayan alanı) bir bütün anıt eser olarak ele almak, anıt müze olarak
değerlendirmek üzere anıt eser/müze kurulunu oluşturmak”tır. İkinci eylem ise “Sur-i Sultani’nin
korunmasını sağlayacak ve özgün kullanımını yansıtacak kısa, orta ve uzun dönemde uygulanabilecek
mimari ve çevre düzeni ölçeğinde koruma projelerini hazırlamak, uygulamak ve izlemek”tir.
Eylemlerden sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB’nin yanında
KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve İl Özel İdaresi olarak
belirlenmiştir. Aynı stratejiye bağlı olarak geliştirilen üçüncü eylem “Alan’da yer alan anıt eser
niteliğindeki diğer taşınmaz kültür varlıklarının korunması ve geliştirilmesi amacıyla o esere özel anıt
eser kurullarını oluşturmak”tır. Eylemden sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve
Turizm Bakanlığı’nın yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü’dür.
Hedefe bağlı ikinci strateji olan kültür varlıklarının yönetiminde, korunmasında, tasarım ve
uygulamada, uzmanlık ve ekipmanda yüksek standartların kullanılmasının sağlanması ile ilgili
belirlenen eylem “anıt eserler için mekansal, fiziksel ve tematik gelişimle ilgili vizyonu ve eserin
korunması ve geliştirilmesi, tanıtım ve teşhir gibi konuları kapsayan kısa, orta ve uzun dönemde
uygulanabilecek koruma ve geliştirme projelerini hazırlamak, uygulamak ve izlemek”ten sorumlu
kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yanında KVK Bölge Kurulu
170
EKİM 2011
Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, ilgili müzeler, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi olarak
belirlenmiştir.
Hedef AP-H4. Mevcut konut işlevinin korunması
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ile ilgili Alan’da konut alanlarının azalması sorununun
çözümüne yönelik olarak mevcut konut işlevinin korunması hedeflenmektedir. Hedefin
gerçekleştirilmesine yönelik belirlenen strateji; konut-ticaret ve turizm fonksiyonları arasında
dengenin sağlanması ve bu stratejiye yönelik geliştirilen eylem ise “Sultanahmet, Cankurtaran ve
Küçük Ayasofya mahallelerinde koruma ile konut-ticaret ve turizm fonksiyonları arasında denge
sağlamak, yaşam kalitesini yükseltmek üzere koruma ve geliştirme projelerini hazırlamak, uygulamak
ve izlemek”tir. Eylemden sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB
ve Fatih Belediyesi’nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü,
STK’lar, üniversiteler olarak belirlenmiştir.
Hedef AP-H5. Dünya Miras Alanı’nın tanınmasının sağlanması
“Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı” ile ilgili olarak saptanan son sorun olan
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nın yeterince tanınmamasına yönelik olarak Dünya
Miras Alanı’nın tanınmasının sağlanması hedefi belirlenmiştir. Hedefi gerçekleştirmek için ise Dünya
Miras Alanı’nın ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim araçları ile tanıtılması stratejisi ve bu stratejiye
bağlı olarak dört eylem saptanmıştır. Belirlenen eylemler; “kültür turizmini geliştirmek amacıyla
ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlik ağının kurulmasını sağlamak”, “hem
mevcut anıtları hem Sphendone’u içine alan bilgilendirme panosu, maket vb. projeler
programlamak”, “Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak” ve “Dünya
Miras Alanı’na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek”tir.
Belirlenen dört eylem için sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Fatih Belediyesi, İl Kültür ve
Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtım Genel Müdürlüğü’nün yanında KVK Bölge
Kurulu Müdürlüğü, İBB, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve ilgili müzelerdir.
171
EKİM 2011
SULTANAHMET ARKEOLOJİK PARKI DÜNYA MİRAS ALANI
SORUN
HEDEF
STRATEJİ
EYLEM
SORUMLU
KURUM
DİĞER KURUMLAR
Alan Yönetimi
Başkanlığı, Kültür ve
Turizm Bakanlığı
KVK Bölge Kurulu
Müdürlüğü, İBB, Fatih
Belediyesi, İlgili
Müzeler
Alan Yönetimi
Başkanlığı, KTB Kültür
Varlıkları ve Müzeler Gn.
Md.
KVK Bölge Kurulu
Belediyesi
Alan Yönetimi
Turizm Bakanlığı
KVK Bölge Kurulu
Müdürlüğü, İBB , Fatih
Belediyesi, İlgili
Müzeler, Vakıflar 1.
Bölge Müdürlüğü
AP-H1S1E1. Büyük Saray ve Aziz Euphemia
kalıntılarını arkeolojik park olarak değerlendirmek
AP-H1.
Alan’daki yer altı ve yer
üstü kültür varlıklarının
yeterince
değerlendirilememesi
Sultanahmet Arkeolojik
Parkı Dünya Miras
Alanı’ndaki yer altı ve
yer üstü kültür
varlıklarının
kimliklerine uygun
olarak korunması,
yaşatılması ve
değerlendirilmesi
AP-H1S1. Kentsel yaşamın
sürdüğü alanlarda bulunan
arkeolojik mirasın koruma ve
yaşatma ilke ve standartlarına
uygun yaklaşımlarla
değerlendirilmesi
AP-H1S1E2. Gülhane Parkı ve Arkeoloji Müzesi
bahçelerindeki kalıntıları arkeolojik park olarak
değerlendirmek
AP-H1S1E3. Arkeolojik alanların korunması ve
değerlendirilmesi konusunda, toprak altındaki eserlerin
ne şekilde korunacağı ve değerlendirileceği, kazı yapılıp
yapılmayacağı konusunda fizibilite raporlarının
hazırlanmasını sağlamak
Alan’daki anıtsal
yapıların ve yapı
çevrelerinin uygun
işlevlerle
geliştirilememesi
AP-H2S1E1. Büyük Saray kalıntılarını ilgili Müzeler
AP-H2. Büyük Saray AP-H2S1. Büyük Saray ve
kalıntılarının (Bukoleon
Sarayı, Mozaik Müzesi)
bir bütünlük içerisinde
algılanmasının
sağlanması
Hipodrom’un korunması ve gelecek
nesillere aktarılmasına yönelik
uygun ve uygulanabilir yöntemlerin
geliştirilmesi
yönetiminde düzenlenmek
AP-H2S1E2. Büyük Saray kalıntıları ile Osmanlı sivil
mimarisinin oluşturduğu dokunun birlikteliğini korumak
için hazırlanan plan ve programları geliştirmek, izlemek
172
EKİM 2011
AP-H3S1E1. Sur-i Sultani’yi (Topkapı Sarayı, Arkeoloji
Müzesi, Darphane-i Amire, Aya İrini, diğer mekanlar ve
bahçeleri kapsayan alanı) bir bütün anıt eser olarak ele
almak, anıt müze olarak değerlendirmek üzere anıt
eser/müze kurulunu oluşturmak
AP-H3. Osmanlı,
Parkı Dünya Miras
Alanı’nın sahip olduğu
üstün evrensel
değerinin yeterince
algılanamaması
Bizans ve Klasik
Dönemleri yansıtan
Parkı Dünya Miras
Alanı’nın üstün
evrensel değerini
vurgulayan bir
“Müzeler Alanı”
yaratılması
AP-H3S1. Topkapı Sarayı’nın
bütün birimleriyle birlikte,
dönemini ve özgün kullanımını
yansıtan bir anıt eser ve bir müze
olarak değerlendirilmesi
AP-H3S1E2. Sur-i Sultani’nin korunmasını sağlayacak
ve özgün kullanımını yansıtacak kısa, orta ve uzun
dönemde uygulanabilecek, mimari ve çevre düzeni
ölçeğinde koruma projelerini hazırlamak, uygulamak ve
izlemek
AP-H3S1E3. Alan’da yer alan anıt eser niteliğindeki
diğer taşınmaz kültür varlıklarının korunması ve
geliştirilmesi amacıyla o esere özel anıt eser kurullarını
oluşturmak
AP-H3S2. Kültür varlıklarının
AP-H3S2E1. Anıt eserler için mekansal, fiziksel ve
yönetiminde, korunmasında,
tasarım ve uygulamada, uzmanlık
ve ekipmanda yüksek standartların
kullanılmasının sağlanması
tematik gelişimle ilgili vizyonu ve eserin korunması ve
geliştirilmesi, tanıtım ve teşhir gibi konuları kapsayan
kısa, orta ve uzun dönemde uygulanabilecek koruma ve
geliştirme projelerini hazırlamak, uygulamak ve izlemek
AP-H4S1E1. Sultanahmet, Cankurtaran ve Küçük
Alan’da konut
alanlarının azalması
AP-H4. Mevcut
AP-H4S1. Konut-ticaret ve
konut işlevinin
korunması
turizm fonksiyonları arasında
dengenin sağlanması
Ayasofya mahallelerinde koruma ile konut-ticaret ve
turizm fonksiyonları arasında denge sağlamak, yaşam
kalitesini yükseltmek üzere koruma ve geliştirme
projelerini hazırlamak, uygulamak ve izlemek
Alan Yönetimi
Turizm Bakanlığı, İBB
KVK Bölge Kurulu
Belediyesi, Vakıflar 1.
Bölge Müdürlüğü, İl
Özel İdaresi
Alan Yönetimi
Turizm Bakanlığı
KVK Bölge Kurulu
Müdürlüğü
Alan Yönetimi
Turizm Bakanlığı
KVK Bölge Kurulu
Belediyesi, İlgili
Müzeler, Vakıflar 1.
Bölge Müdürlüğü, İl
Özel İdaresi
Alan Yönetimi
Turizm Bakanlığı, İBB,
Fatih Belediyesi
KTB Yatırım ve
İşletmeler Genel Md.,
STK’lar, Üniversiteler
Alan Yönetimi
Belediyesi, İl Kültür ve
Turizm Müdürlüğü, KTB
Tanıtım Genel Md.
KVK Bölge Kurulu
Bölge Müdürlüğü, İlgili
Müzeler
AP-H5S1E1. Kültür turizmini geliştirmek amacıyla
ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak
etkinlik ağının kurulmasını sağlamak
Sultanahmet DMA’nın
yeterince tanınmaması
AP-H5. Dünya
AP-H5S1. Dünya Miras
Miras Alanı’nın
tanınmasının
sağlanması
Alanı’nın ulusal ve uluslararası
düzeyde iletişim araçları ile
tanıtılması
AP-H5S1E2. Hem mevcut anıtları hem Sphendone’u
içine alan bilgilendirme panosu, maket vb. projeler
programlamak
AP-H5S1E3. Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı yayınlar,
harita ve broşürler hazırlatmak
AP-H5S1E4. Dünya Miras Alanı’na tanıtıcı ve
bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek
173
EKİM 2011
2.4.2. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nda Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili
saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri
gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar bu başlık altında ele alınmaktadır.
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili sorunlar:
Anıt eserlerin yeterince korunamaması, yıpranması,
Sivil mimarlık yapılarının korunamaması, yıpranması, köhneleşmesi, yıkılması,
Koruma ve restorasyon uygulamalarında bilimsel ve teknik yanlışlıklar yapılması, malzeme ve
işçilik açısından gereken kalitenin sağlanamaması,
Tescilli yapıların yıkılıp yeniden inşa edilmesi yaklaşımının yaygınlaşması,
Belgesi olmayan yok olan eserlerin rekonstrüksiyonunun yapılmaya çalışılmasının
yaygınlaşması,
Koruma konusunda yaratılan mali kaynakların Alan’daki kültür varlıklarının etkin
korunmasında verimli kullanılamaması,
Külliyelerin bazı bölümlerinin (Süleymaniye, Şehzadebaşı) ve sivil yapıların yanlış
işlevlendirilmesi,
Geleneksel sokak dokusunun bozulma tehlikesi,
Süleymaniye Camii ve Çevresi DMA’nın yeterince tanınmamasıdır.
Hedef SC-H1. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan kültür mirasının
korunması; bakım ve onarımlarının çağdaş koruma ilke ve standartlarına uygun olarak
gerçekleştirilmesi ve yapılan çalışmaların daha hızlı ve doğru olması için uluslar arası ve ulusal destek
sağlanması
Yönetim Planı’nda Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunları
çözmeye yönelik geliştirilen ilk hedef Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan
kültür mirasının korunması; bakım ve onarımlarının çağdaş koruma ilke ve standartlarına uygun
olarak gerçekleştirilmesi ve yapılan çalışmaların daha hızlı ve doğru olması için uluslar arası ve ulusal
destek sağlanmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; Süleymaniye Camii ve Çevresi
Dünya Miras Alanı’nda yer alan tescilli sivil yapıların bakım ve onarımlarında koruma ve yaşatma
yaklaşımının benimsenmesidir. Stratejiye bağlı geliştirilen ilk eylem, “Alan’da başlatılan koruma ve
restorasyon çalışmalarını tüm bölge için genişleterek devam ettirmek, izlemek”tir. Eylemi
gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB ve Fatih
Belediyesi’nin yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İl Özel İdaresi olarak belirlenmiştir. İkinci eylem
ise “tescilli yapıların restorasyonunda mevcut finans kaynaklarının etkin, verimli kullanılmasını
sağlayan ve yeni kaynakları araştıran programlar oluşturmak, var olanları sürdürmek, mülk sahiplerini
ve özel sektörü restorasyon yatırımlarına teşvik etmek”tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu
kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, İl Özel İdaresi’nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih
Belediyesi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, , ilgili STK’lar, bankalar ve borsalar olarak belirlenmiştir.
174
EKİM 2011
Hedefe bağlı geliştirilen ikinci strateji; restorasyon uygulamalarında geleneksel malzeme ve
geleneksel inşaat tekniklerinin kullanılması, özgün malzeme ve tekniklerin kaybının en aza indirilmesi
olarak belirlenmiştir. Stratejiye bağlı eylem ise “İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap ve Taş Eğitim
Atölyesi’nin Süleymaniye’deki kültür varlıklarının bakım ve onarımlarını, koruma ilke ve standartlarına
uygun olarak sürdürmesini destekleyici çalışmalar yapmak”tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu
kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB ve KUDEB’in yanında Fatih Belediyesi, KVK Bölge Kurulu
Müdürlüğü, İl Özel İdaresi olarak belirlenmiştir.
Üçüncü strateji; zorunlu rekonstrüksiyon uygulamalarında çağdaş koruma ilke ve standartlarının
kullanılması olarak belirlenmiştir. Stratejiye bağlı eylem “bu konudaki bilimsel ve teknik altyapıyı
geliştirmek”tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve İBB’nin
yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih Belediyesi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü olarak
belirlenmiştir.
Aynı hedefe bağlı olarak geliştirilen diğer strateji ise; Süleymaniye Dünya Miras Alanı’da yer alan anıt
eserlerin ve külliye yapılarının korunması; bakım ve onarımlarının koruma ve yaşatma ilke ve
standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ilk eylem olan
“Süleymaniye Camii’ne bağlı külliye yapılarını bir anıt eser olarak ele almak, Anıt Eser Kurulu
oluşturmak”tan sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yanında
Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü olarak belirlenmiştir. İlgili stratejiye bağlı ikinci eylem ise “Süleymaniye
Meydan Çeşmesi, Mimar Sinan Türbesi, Bozdoğan Kemeri, Atıf Efendi Kütüphanesi, Molla Gürani
Camii, Sebsefa Hatun Camii, Vefa Lisesi, Kalenderhane Camii vb. anıt eserlerin bakım ve basit
onarımlarını programlamak, uygulamak ve izlemek”tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar
Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü’nün yanında İBB,
Fatih Belediyesi, Milli Eğitim Bakanlığı, İl Özel İdaresi olarak belirlenmiştir.
Hedef SC-H2. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda geleneksel sokak dokusunun
korunması; bakım ve onarımının gerçekleştirilmesi
Yönetim Planı’nda Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen geleneksel
sokak dokusunun bozulma tehlikesi karşısında geliştirilen hedef Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya
Miras Alanı’nda geleneksel sokak dokusunun korunması; bakım ve onarımının gerçekleştirilmesidir.
Bu hedefe bağlı olarak geliştirilen strateji ise; geleneksel sokak dokusunun korunmasında etkin ve
bütünleşik kentsel koruma ilke ve standartlarına uyulmasıdır.
Stratejiye bağlı olarak geliştirilen ilk eylem “Kirazlı Mescit, Ayrancı, Fetva Yokuşu, Yoğurtçu, Hayriye
Hanım vb. sokakların bakım, onarım ve diğer uygulamalar sırasında özgünlüğünü koruyacak projeler
geliştirmek, uygulamak ve izlemek”tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB ve Fatih Belediyesi’nin yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, Vakıflar 1.
Bölge Müdürlüğü, üniversiteler, STK’lar olarak belirlenmiştir.
Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen diğer iki eylem; “Alan’da yapılacak yeni binaların mevcut sokak
dokusu ve çevre ile uyumunu sağlamak üzere geliştirilen tasarım rehberlerinin uygulanmasını
sağlamak ve sokak dokusunu oluşturan tüm unsurların, Alan’daki kültür varlıklarıyla uyumlu olmasını
sağlayacak kentsel tasarım uygulamaları gerçekleştirmek, izlemektir”. Her iki eylem için sorumlu
kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB ve Fatih Belediyesi’nin yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü,
üniversiteler olarak belirlenmiştir.
175
EKİM 2011
Hedef SC-H3. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın tanınmasının sağlanması
Yönetim Planı’nda Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlardan
Alan’ın yeterince tanınmamasına yönelik çözüm olarak Süleymaniye Camii ve Çevresi DMA’nın
tanınmasının sağlanması hedeflenmektedir.
Hedefe ulaşmak için belirlenen strateji ise Dünya Miras Alanı’nın ulusal ve uluslararası düzeyde
iletişim araçları ile tanıtılmasıdır. Stratejiye bağlı olarak dört eylem geliştirilmiştir. Bunlar; “kültür
turizmini geliştirmek amacıyla ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlik ağının
kurulmasını sağlamak”, “Süleymaniye Camii ve çevresindeki anıt eserleri kapsayan bilgilendirme
panosu, maket vb. projeler programlamak”, “Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı yayınlar, harita ve
broşürler hazırlatmak” ve “Dünya Miras Alanı’na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler
düzenlemek/düzenletmek” olarak belirlenmiştir. Söz konusu eylemlere yönelik sorumlu kurum olarak
Alan Yönetimi Başkanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB,
Fatih Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve ilgili müzeler belirlenmiştir.
176
EKİM 2011
SÜLEYMANİYE CAMİİ VE ÇEVRESİ DÜNYA MİRAS ALANI
SORUN
HEDEF
STRATEJİ
EYLEM
Süleymaniye DMA’da anıt
eserlerin yeterince
korunamaması, yıpranması
SC-H1S1E1. Alan’da başlatılan koruma
ve restorasyon çalışmalarını tüm bölge
için genişleterek devam ettirmek, izlemek
Sivil mimarlık yapılarının
korunamaması, yıpranması,
köhneleşmesi, yıkılması
uygulamalarında bilimsel ve
teknik yanlışlıklar yapılması,
malzeme ve işçilik açısından
gereken kalitenin sağlanamaması
Tescilli yapıların yıkılıp yeniden
inşa edilmesi yaklaşımının
yaygınlaşması
Belgesi olmayan yok olan
eserlerin rekonstrüksiyonunun
yapılmaya çalışılmasının
yaygınlaşması
Koruma konusunda yaratılan mali
kaynakların Alan’daki kültür
varlıklarının etkin korunmasında
verimli kullanılamaması
Külliyelerin bazı bölümlerinin
(Süleymaniye, Şehzadebaşı) ve
sivil yapıların yanlış
işlevlendirilmesi
SC-H1S1. Süleymaniye DMA’da
yer alan tescilli sivil yapıların bakım
ve onarımlarında koruma ve yaşatma
yaklaşımının benimsenmesi
SC-H1S1E2. Tescilli yapıların
SC-H1S2. Restorasyon
SC-H1S2E1. İBB KUDEB bünyesindeki
uygulamalarında geleneksel
malzeme ve geleneksel inşaat
tekniklerinin kullanılması, özgün
malzeme ve tekniklerin kaybının en
aza indirilmesi
Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi’nin
Süleymaniye’deki kültür varlıklarının
bakım ve onarımlarını, koruma ilke ve
standartlarına uygun olarak sürdürmesini
destekleyici çalışmalar yapmak
SC-H1. Süleymaniye
DMA’da yer alan kültür
mirasının korunması;
bakım ve onarımlarının
çağdaş koruma ilke ve
standartlarına uygun
olarak gerçekleştirilmesi
ve yapılan çalışmaların
daha hızlı ve doğru olması
için uluslar arası ve ulusal
destek sağlanması
restorasyonunda mevcut finans
kaynaklarının etkin, verimli kullanılmasını
sağlayan ve yeni kaynakları araştıran
programlar oluşturmak, var olanları
sürdürmek, mülk sahiplerini ve özel
sektörü restorasyon yatırımlarına teşvik
etmek
SORUMLU
KURUM
DİĞER
KURUMLAR
Alan Yönetimi
Başkanlığı, Kültür
ve Turizm
Bakanlığı, İBB,
Fatih Belediyesi
KVK Bölge
Kurulu
Müdürlüğü, İl
Özel İdaresi
Alan Yönetimi
Özel İdaresi
Kültür ve Turizm
Bakanlığı, Fatih
Belediyesi, KVK
Bölge Kurulu
Müdürlüğü, İlgili
STK’lar,
Bankalar,
Borsalar
Alan Yönetimi
KUDEB
Fatih Belediyesi,
KVK Bölge
Kurulu
Müdürlüğü, İl
Özel İdaresi
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB
Kültür ve Turizm
Bakanlığı, Fatih
Belediyesi, KVK
Bölge Kurulu
Müdürlüğü
Alan Yönetimi
ve Turizm Bakanlığı
Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü
Alan Yönetimi
ve Turizm
Bakanlığı, Vakıflar
1. Bölge
Müdürlüğü
İBB, Fatih
Belediyesi, Milli
Eğitim Bakanlığı,
İl Özel İdaresi
SC-H1S3. Zorunlu
rekonstrüksiyon uygulamalarında
standartlarının kullanılması
SC-H1S3E1. Bu konudaki bilimsel ve
teknik altyapıyı geliştirmek
SC-H1S4E1. Süleymaniye Camii’ne
SC-H1S4. Süleymaniye DMA’da
yer alan anıt eserlerin ve külliye
yapılarının korunması; bakım ve
onarımlarının koruma ve yaşatma
ilke ve standartlarına uygun olarak
177
bağlı külliye yapılarını bir anıt eser olarak
ele almak, Anıt Eser Kurulu oluşturmak
SC-H1S4E2. Süleymaniye Meydan
Çeşmesi, Mimar Sinan Türbesi, Bozdoğan
Kemeri, Atıf Efendi Kütüphanesi, Molla
Gürani Camii, Sebsefa Hatun Camii, Vefa
Lisesi, Kalenderhane Camii vb. anıt
eserlerin bakım ve basit onarımlarını
programlamak, uygulamak ve izlemek
EKİM 2011
Alan Yönetimi
Fatih Belediyesi
KVK Bölge
Kurulu
Müdürlüğü, İl
Özel İdaresi,
Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü,
Üniversiteler,
STK’lar
Alan Yönetimi
Fatih Belediyesi
KVK Bölge
Kurulu
Müdürlüğü,
Üniversiteler
Alan Yönetimi
ve Turizm Bakanlığı
KVK Bölge
Kurulu
Fatih Belediyesi,
Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü, İlgili
Müzeler
SC-H2S1E1. Kirazlı Mescit, Ayrancı,
Fetva Yokuşu, Yoğurtçu, Hayriye Hanım
vb. sokakların bakım, onarım ve diğer
uygulamalar sırasında özgünlüğünü
koruyacak projeler geliştirmek,
uygulamak ve izlemek
SC-H2. Süleymaniye
Geleneksel sokak dokusunun
bozulma tehlikesi
DMA’da geleneksel sokak
dokusunun korunması;
bakım ve onarımının
SC-H2S1. Geleneksel sokak
dokusunun korunmasında etkin ve
bütünleşik kentsel koruma ilke ve
standartlarına uyulması
SC-H2S1E2. Alan’da yapılacak yeni
binaların mevcut sokak dokusu ve çevre
ile uyumunu sağlamak üzere geliştirilen
tasarım rehberlerinin uygulanmasını
sağlamak
SC-H2S1E3. Sokak dokusunu oluşturan
tüm unsurların, Alan’daki kültür
varlıklarıyla uyumlu olmasını sağlayacak
kentsel tasarım uygulamaları
gerçekleştirmek, izlemek
SC-H3S1E1. Kültür turizmini
geliştirmek amacıyla ulusal ve uluslar
arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak
etkinlik ağının kurulmasını sağlamak
SC-H3S1E2. Süleymaniye Camii ve
DMA’nın yeterince tanınmaması
SC-H3. Dünya Miras
SC-H3S1. Dünya Miras Alanı’nın
Alanı’nın tanınmasının
sağlanması
ulusal ve uluslararası düzeyde
iletişim araçları ile tanıtılması
çevresindeki anıt eserleri kapsayan
bilgilendirme panosu, maket vb. projeler
programlamak
SC-H3S1E3. Dünya Miras Alanı’nı
tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler
hazırlatmak
SC-H3S1E4. Dünya Miras Alanı’na
tanıtıcı ve bilgilendirici geziler
düzenlemek/düzenletmek
178
EKİM 2011
2.4.3. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nda Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya
Miras Alanı ile ilgili saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu
eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar bu başlık altında ele alınmaktadır.
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili sorunlar:
Zeyrek DMA’da anıt eserlerin ve sivil mimarlık eserlerinin yeterince korunamaması,
Koruma ve restorasyon uygulamalarında bilimsel ve teknik yanlışlıklar yapılması, malzeme ve
işçilik açısından gereken kalitenin sağlanamaması,
Tescilli yapıların yıkılıp yeniden inşa edilmesi yaklaşımının yaygınlaşması,
Belgesi olmayan yok olan eserlerin rekonstrüksiyonunun yapılmaya çalışılmasının
yaygınlaşması,
Koruma konusunda yaratılan mali kaynakların Alan’daki kültür varlıklarının etkin
korunmasında verimli kullanılamaması,
Geleneksel sokak dokusunun bozulma tehlikesi,
Alan’da yer alan arkeolojik değerlerin belgelenmesi ve korunmasına öncelik verilmemesi,
Alan’ın yeterince tanınmaması olarak saptanmıştır.
Hedef ZC-H1. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan kültür
mirasının korunması; bakım ve onarımlarının çağdaş koruma ilke ve standartlarına uygun olarak
Belirlenen ilk hedef, Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan
kültür mirasının korunması; bakım ve onarımlarının çağdaş koruma ilke ve standartlarına uygun
olarak gerçekleştirilmesidir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; Zeyrek Camii ve Çevresi
Dünya Miras Alanı’da yer alan tescilli sivil yapıların bakım ve onarımlarında çağdaş koruma ve
yaşatma ilke ve standartlarının kullanılmasıdır. Stratejiye bağlı geliştirilen eylem “Zeyrek Camii ve
Çevresi Dünya Miras Alanı’nın korunması için mevcut finans kaynaklarının etkin ve verimli
kullanılmasını sağlayan ve yeni kaynakları araştıran programlar oluşturmak, mülk sahipleri ve özel
sektörü restorasyon yatırımları yapmaya teşvik etmek”tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar
Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB ve İl Özel İdaresi’nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih
Belediyesi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü ve ilgili STK’lar olarak belirlenmiştir.
Hedefe bağlı ikinci strateji; restorasyon uygulamalarında geleneksel malzeme ve geleneksel inşaat
tekniklerinin kullanılması, özgün malzeme ve tekniklerin kaybının en aza indirilmesidir. Stratejiye bağlı
geliştirilen eylem “İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi’nin Zeyrek’teki kültür
varlıklarının bakım ve onarımlarını etkin ve bütünleşik koruma ilke ve standartlarına uygun olarak
sürdürmesini destekleyici çalışmalar yapmak”tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan
Yönetimi Başkanlığı ve İBB’nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı KUDEB, ICOMOS Türkiye, Ulusal
Ahşap Birliği, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü ve
üniversiteler olarak belirlenmiştir.
179
EKİM 2011
Üçüncü strateji olarak; zorunlu rekonstrüksiyon uygulamalarında çağdaş koruma yaklaşımlarının
benimsenmesi belirlenmiştir. Üçüncü stratejiye bağlı geliştirilen eylem ise “bu konudaki bilimsel ve
teknik altyapıyı geliştirmek”tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı,
İBB ve Fatih Belediyesi’nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü olarak
belirlenmiştir.
Aynı hedefe bağlı olarak geliştirilen son strateji; anıt eserlerin korunması; bakım ve onarımlarının
koruma ve yaşatma ilke ve standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmesidir. Stratejiye bağlı olarak
dört eylem belirlenmiştir. Bu eylemlerden ilki; “anıt eserleri bakım ve onarım ihtiyaçları yönünden
inceleyerek restorasyon çalışmalarını programlamak ve restorasyon çalışmalarını gerçekleştirmek”ten
sorumlu kurumlar Vakıflar Genel Müdürlüğü, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Kültür ve Turizm
Bakanlığı’nın yanında Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB,
Fatih Belediyesi ve üniversiteler olarak belirlenmiştir.
İlgili stratejiye bağlı olarak geliştirilen ikinci eylem ise “restorasyon çalışması devam eden Zeyrek
Camii’ni bir anıt eser olarak ele almak, “Anıt Eser Kurulu” oluşturmak”tır. Eylemi gerçekleştirmede
sorumlu kurumlar Vakıflar Genel Müdürlüğü, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Kültür ve Turizm
Bakanlığı’nın yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü olarak belirlenmiştir.
Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen üçüncü eylem ise “Zeyrek Camii’nin restorasyonunu koruma ilke
ve standartlarına uygun olarak tamamlamak ve kamuoyuna tanıtımını yapmak”tır. Eylemleri
gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü’nün
yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB ve üniversiteler olarak belirlenmiştir.
İlgili stratejiye bağlı olarak geliştirilen son eylem ise “restorasyon çalışması devam eden Zeyrek
Sarınıcı’nın restorasyonunu koruma ilke ve standartlarına uygun olarak tamamlamak ve kamuoyuna
tanıtımını yapmak”tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve Fatih
Belediyesi yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB ve üniversiteler olarak belirlenmiştir.
Hedef ZC-H2. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda geleneksel
sokak dokusunun korunması; bakım ve onarımının gerçekleştirilmesi
Yönetim Planı’nda Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili
belirlenen sorunlardan geleneksel sokak dokusunun bozulma tehlikesini çözmeye yönelik geliştirilen
hedef; Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda geleneksel sokak dokusunun korunması; bakım
ve onarımının gerçekleştirilmesidir. Bu hedefe ulaşmak için geleneksel sokak dokusunun
korunmasında etkin ve bütünleşik kentsel koruma ilke ve standartlarına uyulması stratejisi
belirlenmiştir.
Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ilk eylem “sokak dokusunu oluşturan tüm unsurların, Alan’daki
kültür varlıklarıyla uyumlu olmasını sağlayacak kentsel tasarım uygulamaları gerçekleştirmek” olup
eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB ve Fatih Belediyesi’nin
yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü ve üniversiteler olarak belirlenmiştir.
İlgili stratejiyi gerçekleştirmek için geliştirilen ikinci eylem ise “yeni binaların mevcut sokak dokusu ve
çevre ile uyumlu olmasını sağlamak”tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü ve üniversiteler olarak
belirlenmiştir.
180
EKİM 2011
Hedef ZC-H3. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki yer altı kültür
varlıklarının araştırılması, algılanabilir düzeye getirilmesi ve korunması
Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlardan
Alan’da yer alan arkeolojik değerlerin belgelenmesi ve korunmasına öncelik verilmemesini çözmeye
yönelik olarak Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki yer altı kültür
varlıklarının araştırılması, algılanabilir düzeye getirilmesi ve korunması hedeflenmektedir. Bu hedefe
ulaşmak için arkeolojik kültür mirasının araştırılması stratejisi belirlenmiştir.
Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ilk eylem “arkeolojik varlıkların belirlenmesine yönelik
araştırmalar gerçekleştirmek ve belgeleme çalışmaları yapmak”tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu
kurum olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve
Müzeler Genel Müdürlüğü, üniversiteler ve STK’lar belirlenmiştir.
Strateji ile ilgili olarak belirlenen ikinci eylem ise “gerekli alanlarda arkeolojik varlıkların gün yüzüne
çıkarılmasına yönelik kazı çalışmaları gerçekleştirmek ve uygun alanlarda yeraltındaki ve yerüstündeki
varlıkların sergilendiği arkeoloji parkları düzenlemek”tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar
Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve İBB’nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve Fatih Belediyesi olarak belirlenmiştir.
Hedef ZC-H4. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) Dünya Miras Alanı’nın tanınmasının sağlanması
Yönetim Planı’nda Zeyrek Camii Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlardan Alan’ın yeterince
tanınmamasına yönelik çözüm olarak Zeyrek Camii Dünya Miras Alanı’nın tanınmasının sağlanması
hedeflenmektedir.
iletişim araçları ile tanıtılmasıdır. Stratejiye bağlı olarak dört eylem geliştirilmiştir. Bunlar; “Kültür
kurulmasını sağlamak”, “Alan’ı tanıtıcı özellikte bilgilendirme panosu, maket vb. araçlar oluşturmak”,
“Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak”, “Dünya Miras Alanı’na tanıtıcı
ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek” olarak belirlenmiştir.
Söz konusu eylemlere yönelik sorumlu kurumlar olarak Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm
Bakanlığı tanımlanmıştır. Bununla birlikte, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, Vakıflar
1. Bölge Müdürlüğü ve ilgili müzeler eylemlerle ilişkili koordineli olarak çalışılması önerilen kurumlar
arasında yer almaktadır.
181
EKİM 2011
ZEYREK CAMİİ (PANTOKRATOR MANASTIRI) VE ÇEVRESİ DÜNYA MİRAS ALANI
SORUN
HEDEF
Zeyrek DMA’da anıt eserlerin
ve sivil mimarlık eserlerinin
yeterince korunamaması
uygulamalarında bilimsel ve
teknik yanlışlıklar yapılması,
malzeme ve işçilik açısından
gereken kalitenin
sağlanamaması
Tescilli yapıların yıkılıp yeniden
inşa edilmesi yaklaşımının
yaygınlaşması
eserlerin rekonstrüksiyonunun
yapılmaya çalışılmasının
yaygınlaşması
Koruma konusunda yaratılan
mali kaynakların Alandaki
kültür varlıklarının etkin
korunmasında verimli
kullanılamaması
STRATEJİ
EYLEM
ZC-H1S1. Zeyrek
ZC-H1S1E1. Zeyrek Dünya Miras Alanı’nın
DMA’da yer alan tescilli sivil
yapıların bakım ve
onarımlarında çağdaş
koruma ve yaşatma ilke ve
standartlarının kullanılması
korunması için mevcut finans kaynaklarının
etkin ve verimli kullanılmasını sağlayan ve yeni
kaynakları araştıran programlar oluşturmak,
mülk sahipleri ve özel sektörü restorasyon
yatırımları yapmaya teşvik etmek
ZC-H1S2. Restorasyon
ZC-H1S2E1. İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap
uygulamalarında geleneksel
malzeme ve geleneksel
inşaat tekniklerinin
kullanılması, özgün
malzeme ve tekniklerin
kaybının en aza indirilmesi
ve Taş Eğitim Atölyesi’nin Zeyrek’teki kültür
varlıklarının bakım ve onarımlarını etkin ve
bütünleşik koruma ilke ve standartlarına uygun
olarak sürdürmesini destekleyici çalışmalar
yapmak
SORUMLU KURUM
DİĞER KURUMLAR
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İBB, İl Özel
İdaresi
Kültür ve Turizm
Bakanlığı, Fatih
Belediyesi, KVK Bölge
Kurulu Müdürlüğü, İlgili
STK’lar
Alan Yönetimi
Kültür ve Turizm
Bakanlığı, KUDEB,
ICOMOS Türkiye, Ulusal
Ahşap Birliği, Vakıflar 1.
Bölge Müdürlüğü, İl Özel
İdaresi, KVK Bölge Kurulu
Müdürlüğü, Üniversiteler
Alan Yönetimi
Belediyesi
Kültür ve Turizm
Bakanlığı, KVK Bölge
Kurulu Müdürlüğü
Vakıflar Genel
Müdürlüğü, Alan
Kültür ve Turizm
Bakanlığı
Vakıflar Genel
Müdürlüğü, Alan
Kültür ve Turizm
Bakanlığı
Vakıflar 1.Bölge
Müdürlüğü, İl Özel
İdaresi, KVK Bölge Kurulu
Belediyesi, Üniversiteler
Alan Yönetimi
Başkanlığı, Vakıflar 1.
KVK Bölge Kurulu
Üniversiteler
Alan Yönetimi
Belediyesi
KVK Bölge Kurulu
Üniversiteler
ZC-H1S3. Zorunlu
ZC-H1. Zeyrek
DMA’da yer alan kültür
mirasının korunması;
bakım ve onarımlarının
standartlarına uygun
olarak gerçekleştirilmesi
rekonstrüksiyon
uygulamalarında çağdaş
koruma yaklaşımlarının
benimsenmesi
ZC-H1S3E1. Bu konudaki bilimsel ve teknik
altyapıyı geliştirmek
ZC-H1S4E1. Anıt eserleri bakım ve onarım
ihtiyaçları yönünden inceleyerek restorasyon
çalışmalarını programlamak ve restorasyon
çalışmalarını gerçekleştirmek
ZC-H1S4. Anıt
eserlerin korunması; bakım
ve onarımlarının koruma ve
yaşatma ilke ve
standartlarına uygun olarak
ZC-H1S4E2. Restorasyon çalışması devam
eden Zeyrek Camii’ni bir anıt eser olarak ele
almak, Anıt Eser Kurulu oluşturmak
ZC-H1S4E3. Zeyrek Camii‘nin
restorasyonunu koruma ilke ve standartlarına
uygun olarak tamamlamak ve kamuoyuna
tanıtımını yapmak
ZC-H1S4E4. Restorasyon çalışması devam
eden Zeyrek Sarnıcı’nın restorasyonunu
koruma ilke ve standartlarına uygun olarak
tamamlamak ve kamuoyuna tanıtımını yapmak
182
KVK Bölge Kurulu
Müdürlüğü
Geleneksel sokak dokusunun
bozulma tehlikesi
EKİM 2011
ZC-H2. Zeyrek
ZC-H2S1. Geleneksel
DMA’da geleneksel
sokak dokusunun
korunması; bakım ve
onarımının
sokak dokusunun
korunmasında etkin ve
bütünleşik kentsel koruma
ilke ve standartlarına
uyulması
ZC-H2S1E1. Sokak dokusunu oluşturan tüm
unsurların, Alan’daki kültür varlıklarıyla uyumlu
olmasını sağlayacak kentsel tasarım
uygulamaları gerçekleştirmek
ZC-H2S1E2. Yeni binaların mevcut sokak
dokusu ve çevre ile uyumlu olmasını sağlamak
Alan Yönetimi
Belediyesi
KVK Bölge Kurulu
Alan Yönetimi
Belediyesi
KVK Bölge Kurulu
Kültür ve Turizm
Bakanlığı
KTB Kültür Varlıkları ve
Müzeler Gn. Md.,
Üniversiteler, STK’lar
Alan Yönetimi
Turizm Bakanlığı, İBB
Müzeler Gn. Md., Fatih
Belediyesi
Alan Yönetimi
Turizm Bakanlığı
KVK Bölge Kurulu
Bölge Müdürlüğü, İlgili
Müzeler
ZC-H3S1E1. Arkeolojik varlıkların
ZC-H3. Zeyrek
Alan’da yer alan arkeolojik
değerlerin belgelenmesi ve
korunmasına öncelik
verilmemesi
DMA’daki yer altı kültür
varlıklarının
araştırılması,
algılanabilir düzeye
getirilmesi ve korunması
ZC-H3S1. Arkeolojik
kültür mirasının
araştırılması
belirlenmesine yönelik araştırmalar
gerçekleştirmek ve belgeleme çalışmaları
yapmak
ZC-H3S1E2. Gerekli alanlarda arkeolojik
varlıkların gün yüzüne çıkarılmasına yönelik
kazı çalışmaları gerçekleştirmek ve uygun
alanlarda yeraltındaki ve yerüstündeki
varlıkların sergilendiği arkeoloji parkları
düzenlemek
ZC-H4S1E1. Kültür turizmini geliştirmek
ZC-H4S1. Dünya Miras
ZC-H4. Dünya Miras
Alan’ın yeterince tanınmaması
Alanı’nın tanınmasının
sağlanması
Alanı’nın ulusal ve
uluslararası düzeyde
iletişim araçları ile
tanıtılması
amacıyla ulusal ve uluslar arası işbirliği ve
paylaşımı sağlayacak etkinlik ağının kurulmasını
sağlamak
ZC-H4S1E2. Alan’ı tanıtıcı özellikte
bilgilendirme panosu, maket vb. araçlar
oluşturmak
ZC-H4S1E3. Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı
yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak
ZC-H4S1E4. Dünya Miras Alanı’na tanıtıcı ve
183
EKİM 2011
2.4.4. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile ilgili saptanan
sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi
öngörülen kurum ve kuruluşlar bu başlık altında ele alınmaktadır. Kara Surları Dünya Miras Alanı ile
ilgili belirlenen sorunlar:

Kara Surları’nın ve diğer kültür varlıklarının koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen
düzeyin ve kalitenin sağlanamaması,

Belgesi olmayan, yok olan eserlerin kültür varlıkları gibi yapılması yönündeki yaklaşımın
yaygınlaşması,

Alan’da yer alan arkeolojik değerlerin belgelenmesi ve değerlendirilerek korunmasına
gereken önemin verilmemesi,

Alan’da işlevsiz ya da Alan’ın kimliği ile uyumsuz alanların ve yapıların olması,

Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın etkin şekilde tanıtımının yapılmamasıdır.
Hedef KS-H1. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nda yer alan kültür varlıklarının çağdaş koruma
ilke ve standartları doğrultusunda korunmasının ve yaşatılmasının sağlanması
Yönetim Planı’nda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlardan koruma ve
restorasyon uygulamalarında beklenen düzeyin ve kalitenin sağlanamaması; belgesi olmayan yok
olan eserlerin kültür varlıkları gibi yapılması yönündeki yaklaşımın yaygınlaşması; arkeolojik
değerlerin belgelenmesi ve değerlendirilerek korunmasına gereken önemin verilmemesini çözmeye
yönelik geliştirilen hedef İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’da yer alan kültür varlıklarının
çağdaş koruma ilke ve standartları doğrultusunda korunmasının ve yaşatılmasının sağlanmasıdır.
Hedefe ulaşmak için Kara Surları’nın ve Kara Surları’yla ilişkili yapılar ve arkeolojik alanların (iç ve dış
sur alanları, hendekler, kapılar, burçlar ve surlara bitişik yapılar) birlikte, anıt eser yaklaşımı ile ele
alınması ve korunması ilk strateji olarak belirlenmiştir.
Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ilk eylem “Kara Surları’nın ve ilişkili yapıların bakım, onarım ve
güçlendirme uygulamaları kapsamında, kısa vadeli programda acil müdahale olarak Kara Surları ve
yakın çevresini uygun tekniklerle temizlemek”tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan
Yönetimi Başkanlığı ve İBB’nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel
Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi olarak
belirlenmiştir.
Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ikinci eylem ise “uzun vadeli programda, uygun tekniklerin
kullanımı ile Kara Surları ve ilişkili yapıların aslına uygun ve özgün niteliklerini dikkate alan bakım,
onarım ve güçlendirme uygulamalarını tamamlamak”tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar
Alan Yönetimi Başkanlığı, İl Özel İdaresi ve İBB’nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları
ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp
Belediyesi olarak belirlenmiştir.
Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen üçüncü eylem ise “sur kapılarındaki taşıt trafiğini Kara Surları’na
etkileri açısından inceleyerek denetim altına almak”tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar
184
EKİM 2011
Alan Yönetimi Başkanlığı ve İBB’nin yanında Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa
Belediyesi, Eyüp Belediyesi olarak belirlenmiştir.
Hedefe ulaşmak için geliştirilen ikinci strateji olan İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’da yer alan
arkeolojik mirasın araştırılması için geliştirilen eylem, “Kara Surları çevresindeki arkeolojik alanların
belirlenmesine yönelik araştırmalar gerçekleştirmek ve belgeleme çalışmaları yapmak”tır. Eylemi
gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yanında
ilgili müzeler, İBB, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi,
üniversiteler ve STK’lar olarak belirlenmiştir.
Bu hedefe ulaşmak için belirlenen son strateji olan Kara Surları için yapılacak araştırma çalışmalarının
desteklenmesini gerçekleştirmeye yönelik olarak iki eylem belirlenmiştir. İlk eylem olan “tarihi
mezarlık alanlarında yer alan kültür varlıklarını belgelemek, bakım ve onarımlarını
gerçekleştirmek”ten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve İBB’nin yanında Kültür ve Turizm
Bakanlığı olarak belirlenmiştir. İkinci eylem olarak belirlenen “Kara Surları, ilişkili yapılar ve arkeolojik
alanlarla ilgili “Kara Surları Araştırma Merkezi” ve müzesi kurmak; Araştırma Merkezi’nde bakım,
onarım ve güçlendirme çalışmalarında uygulanacak çağdaş ve uygun tekniklere yönelik araştırma,
geliştirme ve eğitim faaliyetleri gerçekleştirmek”ten sorumlu kurumlar ise Alan Yönetimi Başkanlığı ve
İBB’nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, ilgili Müzeler, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi,
Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi, üniversiteler ve STK’lardır.
Hedef KS-H2. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın barındırdığı kültür varlıklarını korumakullanma dengesi çerçevesinde ön plana çıkararak kent halkının kullanımına sunan, kimliği ile uyumlu
işlevsel kullanımlar ve tasarım uygulamalarıyla canlandırılması
Yönetim Planı’nda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlardan Alan’da
işlevsiz ya da Alan’ın kimliği ile uyumsuz alanların ve yapıların olmasına yönelik çözüm olarak, İstanbul
Kara Surları DMA’nın barındırdığı kültür varlıklarını koruma-kullanma dengesi çerçevesinde ön plana
çıkararak kent halkının kullanımına sunan, kimliği ile uyumlu işlevsel kullanımlar ve tasarım
uygulamalarıyla canlandırılması hedeflenmektedir.
Hedefe ulaşmak için belirlenen strateji ise ilgili plan kararlarında Kara Surları iç ve dış sur alanları için
öngörülen yeşil alan ve kültürel amaçlı kullanımların, Kara Surları, hendek alanları ve ilişkili arkeolojik
değerler, kapılar, burçlar ve surlara bitişik yapılar ile bir bütün olarak ele alınarak
gerçekleştirilmesidir. Stratejiye bağlı olarak geliştirilen ilk eylem olan “Kara Surları ve ilişkili yapıların
bir bütün içerisinde ele alınarak anıt eser niteliğinde korunmasına yönelik çalışmaları
desteklemek”ten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve İBB’nin yanında Kültür ve Turizm
Bakanlığı, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi,
üniversiteler ve STK’lar olarak belirlenmiştir. Stratejiye bağlı olarak geliştirilen ikinci eylem olan “Kara
Surları iç ve dış sur alanlarını, ilişkili yapıları ile bir bütün içerisinde ele alan ve Alan’daki kültür
varlıklarını ve Alan’ın taşıdığı anlam ve önemi ön plana çıkaran, tema parkları, arkeolojik parklar, açık
hava müzeleri niteliğinde düzenlemek”ten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve İBB’nin
yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, ilgili müzeler, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi,
Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi, üniversiteler ve STK’lar olarak belirlenmiştir.
185
EKİM 2011
Hedef KS-H3. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın tanınmasının sağlanması
Yönetim Planı’nda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlardan Kara Surları
DMA’nın etkin şekilde tanıtımının yapılmamasına yönelik çözüm olarak İstanbul Kara Surları DMA’nın
tanınmasının sağlanması hedeflenmektedir.
iletişim araçları ile tanıtılmasıdır. Stratejiye bağlı olarak dört eylem geliştirilmiştir. Bunlar; “kültür
kurulmasını sağlamak”, “Kara Surları ve surlar ile bütünleşen anıt eserleri kapsayan bilgilendirme
panosu, maket vb. projeler programlamak”, “Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı yayınlar, harita ve
broşürler hazırlatmak” ve “Dünya Miras Alanı’na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler
düzenlemek/düzenletmek” olarak belirlenmiştir. Söz konusu eylemlere yönelik sorumlu kurum olarak
İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile birlikte Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Alan Yönetimi Başkanlığı
tanımlanmıştır. Bununla birlikte, İstanbul Valiliği, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi,
üniversiteler ve ilgili müzeler eylemlerle ilişkili koordineli olarak çalışılması önerilen kurumlar arasında
yer almaktadır.
186
EKİM 2011
İSTANBUL KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI
SORUN
HEDEF
STRATEJİ
EYLEM
SORUMLU
KURUM
DİĞER KURUMLAR
Alan Yönetimi
Müzeler Gn. Md., Fatih Beld.,
Zeytinburnu Beld.,
Bayrampaşa Beld., Eyüp Beld.
Alan Yönetimi
Özel İdaresi
Müzeler Gn. Md., Fatih Beld.,
Zeytinburnu Beld.,
Bayrampaşa Beld., Eyüp Beld.
Alan Yönetimi
Fatih Beld., Zeytinburnu
Beld., Bayrampaşa Beld.,
Eyüp Beld.
Alan Yönetimi
Başkanlığı,
Kültür ve Turizm
Bakanlığı
İlgili Müzeler, İBB, Fatih Beld.,
Zeytinburnu Beld.,
Bayrampaşa Beld., Eyüp
Beld., Üniversiteler, STK’lar
Alan Yönetimi
Kültür ve Turizm Bakanlığı
Alan Yönetimi
Kültür ve Turizm Bakanlığı,
İlgili Müzeler, Fatih Beld.,
Zeytinburnu Beld.,
KS-H1S1E1. Kara Surları’nın ve ilişkili
KS-H1S1. Kara Surları
Kara Surları’nın ve diğer kültür
varlıklarının koruma ve
restorasyon uygulamalarında
beklenen düzeyin ve kalitenin
sağlanamaması
eserlerin kültür varlıkları gibi
yapılması yönündeki yaklaşımın
yaygınlaşması
Alan’da yer alan arkeolojik
değerlerin belgelenmesi ve
değerlendirilerek korunmasına
gereken önemin verilmemesi
KS-H1. İstanbul
Kara Surları DMA’da yer
alan kültür varlıklarının
standartları
doğrultusunda
korunmasının ve
yaşatılmasının
sağlanması
ve Kara Surları’yla ilişkili
yapılar ve arkeolojik
alanların (iç ve dış sur
alanları, hendekler,
kapılar, burçlar ve surlara
bitişik yapılar) birlikte,
anıt eser yaklaşımı ile ele
alınması ve korunması
yapıların bakım, onarım ve güçlendirme
uygulamaları kapsamında, kısa vadeli
programda acil müdahale olarak Kara Surları
ve yakın çevresini uygun tekniklerle
temizlemek
KS-H1S1E2. Uzun vadeli programda,
uygun tekniklerin kullanımı ile Kara Surları ve
ilişkili yapıların aslına uygun ve özgün
niteliklerini dikkate alan bakım, onarım ve
güçlendirme uygulamalarını tamamlamak
KS-H1S1E3. Sur kapılarındaki taşıt trafiğini
Kara Surları’na etkileri açısından inceleyerek
denetim altına almak
KS-H1S2. İstanbul
KS-H1S2E1. Kara Surları çevresindeki
Kara Surları DMA’da yer
alan arkeolojik mirasın
araştırılması
arkeolojik alanların belirlenmesine yönelik
araştırmalar gerçekleştirmek ve belgeleme
çalışmaları yapmak
KS-H1S3E1. Tarihi mezarlık alanlarında
yer alan kültür varlıklarını belgelemek, bakım
ve onarımlarını gerçekleştirmek
KS-H1S3. Kara Surları
için yapılacak araştırma
çalışmalarının
desteklenmesi
KS-H1S3E2. Kara Surları, ilişkili yapılar ve
arkeolojik alanlarla ilgili “Kara Surları
Araştırma Merkezi” ve müzesi kurmak
Araştırma Merkezi’nde bakım, onarım ve
güçlendirme çalışmalarında uygulanacak
çağdaş ve uygun tekniklere yönelik
araştırma, geliştirme ve eğitim faaliyetleri
gerçekleştirmek
187
EKİM 2011
Alan Yönetimi
Fatih Beld., Zeytinburnu
Beld., Bayrampaşa Beld.,
Eyüp Beld., STK’lar
Üniversiteler
Alan Yönetimi
İlgili Müzeler, Fatih Beld.,
Zeytinburnu Beld.,
İBB, Alan
Yönetimi
ve Turizm
Bakanlığı
İstanbul Valiliği, KVK Bölge
Kurulu Müdürlüğü, Fatih
Beld., Zeytinburnu Beld.,
Beld., Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü, İlgili Müzeler,
Üniversiteler
KS-H2S1E1. Kara Surları ve ilişkili yapıların
Alan’da işlevsiz ya da Alan’ın
kimliği ile uyumsuz alanların ve
yapıların olması
KS-H2. İstanbul
KS-H2S1. İlgili plan
Kara Surları DMA’nın
barındırdığı kültür
varlıklarını korumakullanma dengesi
çerçevesinde ön plana
çıkararak kent halkının
kullanımına sunan,
kimliği ile uyumlu
işlevsel kullanımlar ve
tasarım uygulamalarıyla
canlandırılması
kararlarında Kara Surları
iç ve dış sur alanları için
öngörülen yeşil alan ve
kültürel amaçlı
kullanımların, Kara Surları,
hendek alanları ve ilişkili
arkeolojik değerler,
kapılar, burçlar ve surlara
bitişik yapılar ile bir bütün
olarak ele alınarak
bir bütün içerisinde ele alınarak anıt eser
niteliğinde korunmasına yönelik çalışmaları
desteklemek
KS-H2S1E2. Kara Surları iç ve dış sur
alanlarını, ilişkili yapıları ile bir bütün içerisinde
ele alan ve Alan’daki kültür varlıklarını ve
Alan’ın taşıdığı anlam ve önemi ön plana
çıkaran, tema parkları, arkeolojik parklar, açık
hava müzeleri niteliğinde düzenlemek
KS-H3S1E1. Kültür turizmini geliştirmek
amacıyla ulusal ve uluslar arası işbirliği ve
paylaşımı sağlayacak etkinlik ağının kurulmasını
sağlamak
Kara Surları DMA’nın etkin şekilde
tanıtımının yapılmaması
KS-H3. İstanbul
KS-H3S1. Dünya
Kara Surları Dünya
Miras Alanı’nın
tanınmasının
sağlanması
Miras Alanı’nın ulusal ve
uluslararası düzeyde
iletişim araçları ile
tanıtılması
KS-H3S1E2. Kara Surları ve surlar ile
bütünleşen anıt eserleri kapsayan bilgilendirme
panosu, maket vb. projeler programlamak
KS-H3S1E3. Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı
yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak
KS-H3S1E4. Dünya Miras Alanı’na tanıtıcı ve
188
EKİM 2011
YÖNETİM PLANI PROJELERİ/PROJE
PAKETLERİ
3.1. Tarihi Yarımada Proje Paketleri
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın benimsenen vizyonu çerçevesinde oluşturulan plan
hedefleri ve bu hedeflere bağlı stratejiler ve eylemlerin uygulaması kapsamında, İstanbul Tarihi
Yarımada Yönetim Planı Alanı ve dört Dünya Miras Alanı’na yönelik proje paketleri tanımlanmıştır. Bu
proje paketleri Yönetim Planı hedefleri, stratejileri ve eylemleri bütünleştirilerek iki seviyede
oluşturulmuştur. Bu iki seviye; “Tarihi Yarımada” ve “Dünya Miras Alanları” proje paketleri olarak
belirlenmiştir.
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı proje paketlerinin içeriği, belirlenen yedi tema
çerçevesinde oluşturulmuş ve bu yedi başlık altında sunulmuştur. Proje paketleri; “Proje Kodu”,
“Proje Adı”, “Proje Tanımı”, “Yönetim Planı ile Bağlantı”, “Sorumlu Kurum”, “İlgili Kurumlar”,
“Kaynaklar”, “Süre” ve “Diğer Kurumların Programlanan Projeleri ile Bağlantı” başlıklarından
oluşmaktadır.
“Proje Kodu” iki bileşenden oluşmaktadır. Roma rakamı ile ifade edilen (I, II, III, IV, V, VI, VII) ilk
bileşen projenin temasını ifade etmektedir; projenin Yönetim Planı hedef, strateji ve eylem
kurgusunun yer aldığı yedi temadan hangisine ait olduğunun takibini kolaylaştırmayı amaçlamaktadır.
Proje kodunun ikinci bileşeni proje numarasıdır ve numaralandırma temalardan bağımsız olarak
devam etmektedir.
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı proje paketlerinin örnek kodlaması şu şekildedir;
II-PP6 > II: Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi – PP6: Proje 6
“Proje Adı” ilgili projenin adından oluşmaktadır. “Proje Tanımı”, projenin kısa açıklaması ve
kapsamının çerçevesini çizmektedir. Proje Tanımı bölümünün ana girdi kaynağı İstanbul Tarihi
Yarımada Yönetim Planı hedef ve stratejilerine bağlı tanımlanan eylemlerdir.
189
EKİM 2011
“Yönetim Planı ile Bağlantı”, dört alt bileşene sahiptir. Bunlar, “İlgili Hedef(ler)”, “İlgili Strateji(ler)”,
“İlgili Eylem(ler)” ve “İlgili Proje Paketleri” dir. Her bir bileşenin içeriği yine kodlar yardımıyla, söz
konusu projenin ilgili olduğu hedef, strateji ve eylemler ile oluşturulan diğer proje paketleri ile
arasındaki bağlantıyı ve referansı sağlamak için kurgulanmıştır. Bir projenin birden çok hedef, strateji,
eylem ve proje ile bağlantısı olabilir. Bir proje ile diğer projeler arasındaki bağlantı; girdi-çıktı ilişkisi
olabileceği gibi birbirini bütünleyen bir ilişki de olabilmektedir.
“Sorumlu Kurum”, projenin hangi kurum öncülüğünde yürütülebileceğini ifade etmektedir. Sorumlu
kurum her zaman projenin yürütülmesi ile ilgili mali kaynak sağlayan kurum olmayabilir. Sorumlu
kurum, öncelikle idari sorumluluk ve proje eşgüdümünü sağlama işlevini taşımaktadır. Bazı proje
paketlerinde birden çok sorumlu kurum tanımlanmıştır. “İlgili Kurumlar”, sorumlu kurum veya
kurumların yanında bilgi birikimi, insan kaynağı, teknoloji, benzer proje deneyimi gibi kapasitelere
sahip olup sorumlu kurum veya kurumlarla beraber projenin yürütülebileceği kurumları
tanımlamaktadır. “Kaynaklar” başlığı altında, ağırlıklı olarak projenin yürütülmesinde mali kaynakların
hangi kurum veya kurumlardan karşılanabileceği açıklanmaktadır. Kurumların yatırım programı ile
kuruluş amacı ve etkinlik kapsamı çerçevesinde bütçesinden mali kaynak tahsisi yapılabilmesi
buradaki temel belirleyici unsurdur. “İlgili Kurumlar” ve “Kaynaklar”, kamu kurumu, yerel yönetim
birimi olabileceği gibi kamu-özel sektör ortaklığı, ajanslar, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör
kurumları da olabilir.
“Süre”, ilgili projenin ne kadar bir sürede yapılabileceğini ifade etmektedir. Proje künyesinde yer alan
“kısa” 1-2 yıl, “orta” 3-4 yıl, “uzun” 5 yıl proje sürelerine karşılık gelmekte olup bu süreler yaklaşık ve
tahmini bir özellik taşımaktadır. Projelerin kurumlarca netleştirilmesinde bu süreler daha kesin bir hal
alacaktır. Bakım, onarım, eğitim, bilinçlendirme gibi süreklilik arz eden proje paketlerinin süre hanesi
ise “devam eden” olarak belirtilmiştir.
Proje paketleri çerçevesindeki “Diğer Kurumların Programlanan Projeleri ile Bağlantı” bölümünde ilgili
kurumlar tarafından hali hazırda onaylanmış, yatırım ve hizmet programına alınmış ve bu bağlamda,
önerilen proje ile ilişkilendirilebilir olan etüd ve projeler yer almaktadır. İstanbul Büyükşehir
Belediyesi özelinde 2011 yılı Yatırım Programı’ndaki projeler kendi kodları ile yer almaktadır. Bu proje
kodlarının açıklamaları ile ilgili bir anahtar hazırlanmıştır.
190
EKİM 2011
Şekil 3. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı Örnek Proje Tanımlaması
191
EKİM 2011
3.1.1. Yönetim ve Organizasyon Projeleri
“Yönetim ve Organizasyon” teması çerçevesinde üç adet proje belirlenmiştir. Bölüm 2’de Tarihi
Yarımada için geliştirilen hedef, strateji ve eylemlere bağlı olarak oluşturulan bu projeler araştırma,
kapasite geliştirme, bilgi sistemi oluşturma ve mevzuat uyumu aktivitelerinden oluşmaktadır.
Aşağıda “Yönetim ve Organizasyon” temasına yönelik tanımlanan projeler liste halinde sıralanmıştır.
Daha sonra bu temada tanımlanan her bir projenin bir sayfalık künyesi yer almaktadır. Proje
künyesinde; proje kodu, proje adı, proje tanımı, Yönetim Planı ile bağlantı kapsamında ilgili hedef,
strateji, eylem ve diğer projeler ile olan ilişkisi, sorumlu ve ilgili kurumlar, kaynaklar ve süre ile varsa
diğer kurumların programlanan projeleri ile bağlantı yer almaktadır.
Bunu takiben her bir proje için bir açıklama metni yer almaktadır. Proje açıklamasında projenin
oluşturulma nedeni, Tarihi Yarımada için önemi, tespit edilen hangi sorun ya da sorunlara çözüm
getireceği, proje çıktıları ve beklenen etkileri ile künye bilgileri özetlenmiştir.
“Yönetim ve Organizasyon” teması çerçevesinde belirlenen proje paketi üç projeyi içermektedir:
I-PP1 TARİHİ YARIMADA PLAN VE PROJE YÖNETİMİNİN EŞGÜDÜMÜ İÇİN KAPASİTE GELİŞTİRME
PROJESİ
I-PP2 TARİHİ YARIMADA BÜTÜNLEŞİK BİLGİ SİSTEMİ GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
I-PP3 TARİHİ YARIMADA İLE İLGİLİ KORUMA, PLANLAMA VE YÖNETİM KONULARINDA MEVZUATIN
BÜTÜNLEŞTİRİLMESİ PROJESİ
192
EKİM 2011
PROJE KODU:
I-PP1
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA PLAN VE PROJE YÖNETİMİNİN EŞGÜDÜMÜ İÇİN KAPASİTE
GELİŞTİRME PROJESİ
PROJE TANIMI: Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili kuruluşların planlama ve proje yönetimi
çerçevesindeki yetki, sorumluluk ve görev alanlarındaki çakışmaları, benzerlikleri, farklılıkları,
uyumsuzlukları ve eksiklikleri saptamak ve bu kuruluşların yetki, sorumluluk ve görev alanlarını
tanımlamak için gerekli analizleri yapmak; kurumlarda ortak proje üretme kültürünün
oluşturulmasına yönelik kurumsal kapasite analizlerinin ve kapasite geliştirme ihtiyaçlarının
değerlendirilmesini ve buna bağlı geliştirilecek programların tasarımını yapmak; Alan Yönetimi
Başkanlığı’nın kurumsal kapasitesinin analizi, kapasite geliştirme ihtiyaçlarının değerlendirmesi ve
buna bağlı geliştirilecek programların tasarımını yapmak.
YÖNETİM PLANI İLE BAĞLANTI:
İlgili Hedef: IH1
İlgili Stratejiler: IH1S1, IH1S2, IH1S3
İlgili Eylemler: IH1S1E1, IH1S1E2, IH1S2E1, IH1S2E2, IH1S2E3, IH1S3E1
İlgili Proje Paketleri:
SORUMLU KURUM: İstanbul Valiliği
İLGİLİ KURUMLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Alan Yönetimi
Başkanlığı, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi
KAYNAKLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Fatih Belediyesi
SÜRE: Kısa / devam eden
DİĞER KURUMLARIN PROGRAMLANAN PROJELERİ İLE BAĞLANTI:
–
193
EKİM 2011
I-PP1 TARİHİ YARIMADA PLAN VE PROJE YÖNETİMİNİN EŞGÜDÜMÜ İÇİN KAPASİTE GELİŞTİRME
PROJESİ
“Tarihi Yarımada Plan ve Proje Yönetiminin Eşgüdümü için Kapasite Geliştirme Projesi”, tespit edilen
sorunlardan; yetkili kurumların benzer projeler üretmeleri ve kurumlar arasında etkin ve etkili
eşgüdüm olmaması ile ilgili yaşanılan sorunların çözümü için atılması gereken adımların belirlenmesi
amacı ile oluşturulmuştur.
Projede, sözü geçen sorunlar ağırlıklı olarak farklı tür ve ölçekteki planlar ile projeler çerçevesinde ele
alınacak olup Proje, Fatih Belediyesi ve bağlı birimleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve ilgili birimleri
ile Alan Yönetimi Başkanlığı’nın bu çerçevedeki kurumsal kapasite ihtiyaçlarının tespiti ve kapasite
geliştirme programlarının tasarımından oluşmaktadır. Projenin önemi Yönetim Planı’nın amacına
ulaşması için etkin ve etkili plan uygulamaları ve proje yönetimi süreçlerinin eşgüdümünü sağlayacak
mevcut kurumların ilgili birimlerinin kapasitesinin arttırılmasının Yönetim Planı’nın çalışmasını
sağlayacak diğer tüm uygulamalara temel teşkil edecek olmasıdır.
Proje çerçevesi, Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın IH1 kodlu hedefi olan Yönetim Planı’nın başarıyla
uygulanması için Alan’da yetkili olan kurumlar arasında eşgüdümün sağlanması ve bu hedefe bağlı
olarak geliştirilen üç adet strateji gereği oluşturulmuştur. Bunlardan ilki IH1S1 kodlu strateji olan
Yönetim Planı sınırları içinde yetkili olan kurumların görev alanlarındaki çakışmaların; benzerlik,
farklılık, uyumsuzluk, eksikliklerin giderilmesinin sağlanması, ikincisi IH1S2 kodlu strateji olan Yönetim
Planı’nın ilgili tüm kurumlar tarafından doğru şekilde anlaşılmasının ve benimsenmesinin ve ilgili
kurum ve kuruluşların ortak konularda birlikte karar geliştirmelerinin sağlanması, üçüncüsü ise IH1S3
kodlu strateji olan Yönetim Planı’nın uygulama sürecinde izleme mekanizmalarının geliştirilmesidir.
Proje ile ilgili Tarihi Yarımada Yönetim Planı'nda yer alan eylemler şunlardır;
Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili ve yetkili kuruluşların yetki, sorumluluk ve görev
alanlarında çakışmaları, benzerlik, farklılık, uyumsuzluk, eksiklikleri saptamak (IH1S1E1)
Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili ve yetkili kuruluşların yetki, sorumluluk ve görev alanlarını
bilinir kılmak (IH1S1E2)
İlgili kurum ve kuruluşları bir araya getirecek rutin, düzenli, programlı toplantılar düzenlemek
(IH1S2E1)
Her kurumda Yönetim Planı kararlarının uygulanmasını izleyecek sistemler kurmak (IH1S2E2)
Kurumlarda ortak proje üretme kültürünün oluşturulmasına yönelik program ve projeler
geliştirmek (IH1S2E3)
Yönetim Planı Alanı içinde Alan Yönetimi Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’nun düzenli ve
verimli çalışmasını sağlamak (IH1S3E1)
İlgili hedef ve stratejilerin ortak paydası “kurumsal kapasite” ve “eşgüdüm” ile ilgili olup bu alanda
kapasite geliştirme ihtiyaçlarının tespiti ve programlarının oluşturulması Proje’nin kapsamını
oluşturmaktadır. İllerde kamu yatırımları ve kamu kurumları arası eşgüdümü sağlamakla yükümlü
olan Vali, ortak akıl oluşturulması çerçevesinde bu projede sorumlu olabileceği gibi Alan Yönetimi
Başkanlığı’nı yasal, kurumsal, lojistik açılardan bugüne kadar var eden Kültür ve Turizm Bakanlığı ile
İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Alan’daki uygulamaların merkezindeki Fatih Belediyesi ve
194
EKİM 2011
Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi ilgili kurumlar olarak önerilmektedir.
Merkezi yönetim, büyükşehir yönetimi ve ilçe yönetimi kurumları gerek insan kaynağı, mali kaynaklar,
lojistik kaynaklar, gerekse birikimleri açısından Proje’nin etkin ve etkili gerçekleştirilmesi için yeterli
olup Proje kapsamı doğrultusunda koordine edilmeleri gerekmektedir.
Proje konusu organizasyonel gelişim, organizasyonlar arası iletişim ve eşgüdüm üzerine araştırma ve
geliştirme etkinliklerini kapsamakta olup uluslararası düzeyde konu ile ilgili uzmanlaşmış kurum ve
kuruluşların desteğini etkin bir şekilde sağlayacak bir çerçevenin çizilmesi projeyi ortaya çıkaran hedef
ve stratejilerin gereğinin yerine getirilmesi açısından önem taşımaktadır. İlgili kurumların Bölüm
1.5’te sözü edilen projeleri veya faaliyetleri, bu Proje’nin geliştirilmesi aşamasında ilgili projeler veya
faaliyetler olarak değerlendirilecektir.
Bu kapsamda Proje’den beklenen çıktılar şunlardır;
Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili kuruluşların planlama ve proje yönetimi çerçevesindeki
yetki, sorumluluk ve görev alanlarındaki çakışmaların, benzerliklerin, farklılıkların,
uyumsuzlukların ve eksikliklerin saptandığı analizler,
Bu analizler doğrultusunda kurum ve kuruluşların yetki, sorumluluk ve görev alanları ile ilgili
önerilerin yer aldığı sentez,
Kurumların kendi iç organizasyonlarındaki birimler ile kurumların ortak çalışma kültürünün
olgunlaştırılmasına yönelik kurumsal kapasite analizleri,
Bugüne kadar gerçekleştirilen kapasite geliştirme uygulamalarının, yöntem ve kaynaklarının
değerlendirilmesi,
Yukarıda sıralanan değerlendirmeler, analizler ve sentez çerçevesinde “kapasite geliştirme
ihtiyaçlarının değerlendirilmesi”,
Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Fatih Belediyesi’nin ilgili
birimleri ile Alan Yönetimi Başkanlığı’nın bütünü için kapasite geliştirme programlarının
tasarımı.
Proje’nin beklenen sonuçları ve Tarihi Yarımada’ya faydası, kültürel mirasın korunmasını ve etkin bir
şekilde yönetilmesini sağlayacak mekanizmaların mevcut kaynakların etkili bir şekilde kullanılması ile,
dünyaya örnek olabilecek kurumsal bilinç ve farkındalık düzeyinin yenilikçi ve dünyadaki geçerli
yöntemler yardımı ile geliştirilerek Yönetim Planı’nın çalışmasını sağlamaktır.
195
EKİM 2011
PROJE KODU:
I-PP2
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA BÜTÜNLEŞİK BİLGİ SİSTEMİ GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
PROJE TANIMI: Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili ve yetkili kuruluşların bilgi sistemleri konusunda
yetki, sorumluluk ve görev alanlarındaki çakışmaları, benzerlikleri, farklılıkları, uyumsuzlukları ve
eksiklikleri saptayarak bilgi sistemleri entegrasyon önerileri geliştirmek; Tarihi Yarımada ile ilgili her
türlü envanter, istatistik ve bilginin düzenli toplanmasını, işlenmesini sağlayan teknik, yasal ve
kurumsal düzenlemeler önermek; İBB CBS Müdürlüğü tarafından geliştirilen web tabanlı uygulamanın
yürütülen diğer kültür envanteri projeleri ile birlikte değerlendirilerek yayınlanmasını sağlamak;
Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili ve yetkili kuruluşların Tarihi Yarımada’ya yönelik bilgi sistemleri
konusundaki yatırım ve projeleri arasında uyum sağlamak, Tarihi Yarımada Yönetim Planı sayısal
izleme sistemi kurmak ve etkin işletimini sağlayacak önerileri geliştirmek.
İlgili Hedef: IH1
İlgili Strateji: IH1S4
İlgili Eylemler: IH1S4E1, IH1S4E2
İlgili Proje Paketleri: II-PP4, II-PP7, II-PP8, II-PP13, IV-PP19, VI-PP23, VI-PP24, VI-PP25, VI-PP26, VIPP27, VI-PP28, VI-PP29
SORUMLU KURUM: İstanbul Büyükşehir Belediyesi
İLGİLİ KURUMLAR: Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Zeytinburnu
Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Koruma Kurulları, Yenileme Kurulu, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
KAYNAKLAR: İBB Coğrafi Bilgi Sistemi Müdürlüğü, İBB Harita Müdürlüğü, İBB Şehir Planlama
Müdürlüğü, TÜİK
SÜRE: Orta
İBB 2011> 201101010H44011, 201101010H44010, 201101010H44009, 201101010H44008,
201101010H44001, 201101010H44015, 200901022P04001
196
EKİM 2011
I-PP2 TARİHİ YARIMADA BÜTÜNLEŞİK BİLGİ SİSTEMİ GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
“Tarihi Yarımada Bütünleşik Bilgi Sistemi Geliştirilmesi Projesi”, Alan sınırları içinde ilgili ve yetkili
kurumların görev ve yetki alanlarının net olarak belirlenmemiş olması; yetkili kurumların benzer
projeler üretmeleri ve kurumlar arasında beklenen düzeyde eşgüdüm olmaması nedeni ile yaşanılan
sorunların çözümü için atılması gereken adımların belirlenmesi amacı ile oluşturulmuştur.
Tarihi Yarımada’ya yönelik bilgi sistemlerinin entegrasyonunu sağlayacak analiz ve önerileri
geliştirmek Proje’nin temel çerçevesini oluşturmaktadır. Aynı alana yönelik farklı kurumlarda, farklı
zaman dilimlerinde, farklı standartlarda toplanan ve oluşturulan veri ve enformasyonun
bütünleştirilmesi ihtiyacı tüm dünyada ve İstanbul’da bilgi sistemlerinin yaygınlaşmasıyla birlikte
ortaya çıkan bir sorun olarak önceden tespit edilmiş bir sorundur. Bu sorunun giderilmesi için hem
kamu ve hem de özel sektör tarafından uzun süreden beri çeşitli yöntemler geliştirilmiş ve çeşitli
projeler yürütülmüştür. Bu farkındalık ve deneyim çerçevesinde ilgili kurumların mevcut birikim ve
kapasitesinin etkin bir şekilde kullanılarak bütünleştirilmesi ve sağlıklı bir bilgi yönetimi politikasının
oluşturularak hayata geçirilmesi, kamu kaynaklarının verimli kullanımı açısından önem taşıdığı gibi
diğer projelerin verimliliği açısından da büyük öneme sahiptir.
Proje, Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın IH1 kodlu hedefi olan “Yönetim Planı’nın başarıyla
uygulanması için Alan’da yetkili olan kurumlar arasında eşgüdümün sağlanması ve bu hedefe bağlı
IH1S4 kodlu strateji olan ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından kullanılacak etkin bir bilgi sisteminin
sağlanması” gereği oluşturulmuştur. Proje ile ilgili Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın ilgili eylemleri
“Tarihi Yarımada ile ilgili mevcut envanter çalışmalarını standartlaştırmak, sayısallaştırmak,
eksiklerini tamamlamak (IH1S4E1)” ve “Yönetim Planı Alanı ile ilgili sayısal veri tabanı ve izleme
sistemi oluşturmak, paydaşların erişimini sağlamak (IH1S4E2)” olarak belirlenmiştir.
İlgili hedef ve stratejilerin ortak paydası “bilgi sistemi”ve “eşgüdüm” ile ilgili olup bu alanda mevcut
bilgi sistemlerinin etkin bir şekilde entegrasyonu Proje’nin kapsamını oluşturmaktadır.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, gerek mevcut bilgi teknolojileri altyapısı gerek çeşitli birimlerinde
gerçekleştirilen projeler ve ar-ge deneyimleri ile bu Proje’de sorumlu kurum olarak önerilmiştir.
Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa
Belediyesi, Koruma Kurulları, Yenileme Kurulu, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ise gerek web
uygulamaları gerekse güncel veri toplanması konusundaki yetkinliklerinden ve çalışmaları nedeni ile
ilgili kurum olarak önerilmiştir.
Proje’nin diğer kurumların programlanan projeleri ile de bağlantısı bulunmaktadır. İBB Coğrafi Bilgi
Sistemi Müdürlüğü’nün İBB 2011 Yatırım Programı’nda yer alan; 201101010H44011 kodlu “Web
Tabanlı 3D Rehber Uygulaması Projesi”, 201101010H44010 kodlu “Araç Takip Sisteminin
Geliştirilmesi ve Kullanımının Yaygınlaştırılması Projesi”, 201101010H44009 kodlu “İnternetten
Sunulan Şehir Rehberinin Arazi Güncellenmesi” ve “Önemli Mekânların Panaromik Video Çekimi
Projesi”, 201101010H44008 kodlu “Açık Kaynak Kodlu Uygulama Spatial Veri Tabanı ve Web
Uygulamalarının Geliştirilmesi Projesi”, 201101010H44001 kodlu “Mevcut Kent Bilgi Sisteminin
İşletilmesi ve e-Belediye Amaçlı Yeni Uygulama Programlarının Yazılması”, “İBB Müdürlüklerinin
Yapmış Oldukları GIS İçerikli İhalelerin Kontrolü Projesi”, 201101010H44015 kodlu “GIS tabanlı
Uygulama Kullanan Müdürlükler ile İlgili Kamu Kurumlarının (İSKİ, İGDAŞ, İlçe Belediyeleri, TapuKadastro vb.) Arasındaki Veri ve İş Süreç Eşgüdümünün Sağlanması için Servis Tabanlı Uygulamaların
197
EKİM 2011
Yazılması Projesi” ile İBB Harita Müdürlüğü’nün; 200901022P04001 kodlu “LİDAR (LAZER) Yöntemi ile
İstanbul Genelinde Ortofoto Görüntü Elde Etme”, “Üç Boyutlu Şehir ve Arazi Modelinin Oluşturulması
ve Yersel Fotogrametri ile Siluet Çalışmaları Yapılması Projesi”, bilgi sistemlerinin geliştirilmesi,
yenilikçi güncel verilerin elde edilmesi, mevcut sistemlerin entegrasyonu açısından “Tarihi Yarımada
Bütünleşik Bilgi Sistemi Geliştirilmesi Projesi” ile bağlantılıdır. İlgili kurumların Bölüm 1.5’te sözü
edilen projeleri veya faaliyetleri, bu Proje’nin geliştirilmesi aşamasında ilgili projeler veya faaliyetler
olarak değerlendirilecektir.
Proje’den beklenen çıktılar şunlardır;
Tarihi Yarımada ile ilgili her türlü envanter, istatistik ve bilginin düzenli toplanmasını,
işlenmesini sağlayan yasal ve kurumsal düzenleme önerileri,
İBB CBS Müdürlüğü tarafından geliştirilen web tabanlı uygulamanın yürütülen diğer kültür
envanteri projeleri ile birlikte değerlendirilerek Tarihi Yarımada özelinde yayınlanmasını
sağlayacak düzenleme önerileri,
Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili ve yetkili kuruluşların Tarihi Yarımada’ya yönelik bilgi
sistemleri konusundaki yatırım ve projeleri arasında uyum sağlama ilkeleri,
Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili ve yetkili kuruluşların Tarihi Yarımada’ya yönelik bilgi
sistemleri konusundaki projelerinin süreç ve çıktılarının coğrafi olarak Tarihi Yarımada’yı
kapsaması sebebi ile Tarihi Yarımada Bütünleşik Bilgi Sistemi’ne entegrasyonuna yönelik
uyum yöntemleri önerileri,
Tarihi Yarımada Yönetim Planı sayısal izleme sistemi,
Tarihi Yarımada Yönetim Planı sayısal izleme sisteminin etkin işletimini sağlayacak öneriler.
Proje’nin beklenen ana sonucu Tarihi Yarımada için güncel, sağlıklı, standartlaştırılmış, güvenilir veri
ve enformasyona dayalı bilgi sisteminin oluşturulması ve sürekliliğinin sağlanmasıdır. Bu bilgi sistemi
farklı kurumlardan besleneceği gibi hem kurum ve kuruluşların hem de Tarihi Yarımada’da oturan,
çalışan ve ziyaretçilerin kullanımına açılarak Tarihi Yarımada vizyonuna ulaşılmasına ve diğer
projelerin sağlıklı ve ekonomik bir şekilde gerçekleştirilmesine katkı sağlayacaktır.
198
EKİM 2011
PROJE KODU:
I-PP3
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA İLE İLGİLİ KORUMA, PLANLAMA
KONULARINDA MEVZUATIN BÜTÜNLEŞTİRİLMESİ PROJESİ
VE
YÖNETİM
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada ile ilgili tüm mevzuatı bir araya getirmek; irdeleyerek sorunlarını,
çakışmalarını ve eksikliklerini tespit etmek; uyumlulaştırmak üzere öneriler geliştirilmesini
programlamak; katılım konusunun koruma ve planlama mevzuatı içinde yer alması için öneriler
geliştirmek; ilgili kurum ve kuruluşların ortaklığına dayalı yeni bir mahalle yönetim modeli kurulması
konusunda gerekli yasal düzenlemeleri geliştirmek; kültürel mirasın yörede yaşayanlar ve kullananlar
tarafından algılanması ve benimsenmesi için gereken altyapıyı önermek.
İlgili Hedef: IH2
İlgili Stratejiler: IH2S1, IH2S2
İlgili Eylemler: IH2S1E1, IH2S2E1, IH2S2E2, IH2S2E3
İlgili Proje Paketleri: I-PP1, I-PP2, II-PP1, II-PP4, II-PP11, II-PP15, II-PP16, II-PP7, V-PP22, VI-PP23
SORUMLU KURUM: İstanbul Valiliği, Alan Yönetimi Başkanlığı
İLGİLİ KURUMLAR: DPT Müsteşarlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İstanbul
Büyükşehir Belediyesi, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa
Belediyesi, Üniversiteler, Sivil Toplum Kuruluşları
KAYNAKLAR: Kalkınma Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi
SÜRE: Kısa/devam eden
–
199
EKİM 2011
I-PP3 TARİHİ YARIMADA İLE İLGİLİ KORUMA, PLANLAMA VE YÖNETİM KONULARINDAKİ MEVZUATIN
“Tarihi Yarımada ile İlgili Koruma, Planlama ve Yönetim Konularındaki Mevzuatın Bütünleştirilmesi
Projesi”, Yönetim Planı Alanı’ndaki ilgili ve yetkili kurumların bağlı oldukları mevzuat arasında
uyumsuzluklar olması nedeni ile mevzuata yönelik eşgüdüm sorunlarının çözümü için atılması
gereken adımların belirlenmesi amacı ile önerilmiştir.
Proje, Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın IH2 kodlu hedefi olan “Yönetim Planı Alanı’ndaki ilgili tüm
kurum ve kuruluşların bağlı oldukları mevzuat arasında eşgüdümün sağlanması” gereği
oluşturulmuştur.
Buna bağlı belirlenen ilk strateji; “Yönetim Planı Alanı’ndaki ilgili tüm kurum ve kuruluşların bağlı
oldukları mevzuatlar arasındaki çakışmaların, sorunların (benzerlik, farklılık, uyumsuzluk, eksiklik)
giderilmesinin sağlanması (IH2S1)”, ikinci strateji ise “Yönetim Planı Alanı ile ilgili koruma
mevzuatındaki eksikliklerin, sorunların giderilmesinin ve gerektiği hallerde mevzuat önerileri
geliştirilmesinin sağlanması”dır (IH2S2).
Proje ile ilgili Tarihi Yarımada Yönetim Planı'nda yer alan eylemler şunlardır:
İlgili tüm mevzuatın irdelenerek sorunlarını çakışmalarını ve eksikliklerini tespit etmek,
eksiklikleri giderici mevzuat önerilerinde bulunmak (IH2S2E1)
Katılım konusunun koruma mevzuatı içinde yer alması için öneriler geliştirmek (IH2S2E1)
İlgili kurum ve kuruluşların ortaklığına dayalı yeni bir mahalle yönetim modeli (mahalle
koruma ve sağlıklaştırma eksenli) kurulması konusunda gerekli yasal düzenlemeleri önermek
(IH2S2E2)
Kültürel mirasın yaşayanlar tarafından algılanması ve benimsenmesi için gereken yasal
düzenlemeler için öneriler geliştirmek (IH2S2E3)
İllerde kamu yatırımları ve kamu kurumları arası eşgüdümü sağlamakla yükümlü olan Vali, ortak akıl
oluşturmak üzere bu projede birinci sorumlu kurum olarak belirlenmiş, Alan Yönetimi Başkanlığı da
kurumsal gelişimi desteklemek üzere Valilik'le birlikte çalışacak ikinci sorumlu kurum olarak
önerilmiştir. Mevzuat uyumu konusunda DPT Müsteşarlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp
Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları da Proje’nin gelişimine
katkıda bulunacak ilgili kurumlar olarak tespit edilmiştir. Proje’nin gerçekleşmesindeki kaynaklar
konusunda Kalkınma Bakanlığı, KENTGES (Kentsel Gelişme Stratejisi) ile yeni bir eşgüdüm rolünü
benimseyen Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile birçok yasanın çerçevesinin belirlenmesinde birikimi olan
İstanbul Büyükşehir Belediyesi öne çıkabilir. İlgili kurumların Bölüm 1.5’te sözü edilen projeleri veya
faaliyetleri bu projenin geliştirilmesi aşamasında ilgili projeler veya faaliyetler olarak
değerlendirilecektir.
Proje’den beklenen çıktılar şunlardır:
Tarihi Yarımada ile ilgili tüm mevzuatın irdelenerek, sorunlarını, çakışmalarını ve eksikliklerini
tespit ederek uyumlulaştırmak üzere geliştirilecek öneriler,
Katılım konusunun koruma ve planlama mevzuatı içinde yer alması için geliştirilecek öneriler,
200
EKİM 2011
İlgili kurum ve kuruluşların ortaklığına dayalı yeni bir mahalle yönetim modeli (Mahalle
Koruma, Sağlıklaştırma eksenli) kurulması konusunda gerekli (geliştirilecek) yasal
düzenlemeler,
Kültürel mirasın yaşayanlar tarafından algılanması ve benimsenmesi için gereken yasal
altyapılar ile ilgili öneriler.
Proje’nin beklenen ana sonucu mevzuattan kaynaklanan karmaşanın netleştirilerek koruma,
planlama ve yönetim alanlarındaki uygulamaların sağlıklı bir yasal zeminde ve uyum içinde
gerçekleştirilmesidir. Proje Tarihi Yarımada Yönetim Planı'nın diğer projeleri ile de bağlantılı olup,
özellikle Plan'ın “Yönetim ve Organizasyon” teması ve “Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi”
temasındaki projeler ile doğrudan ilişkilidir. Proje’de mevcut yasalar çerçevesinde bir uyum
geliştirilmesi yaklaşımı benimsenirken, olası değişikliklere uyum sağlayabilecek alternatiflerin de Proje
kapsamında ele alınması ve taslak düzeyde Tarihi Yarımada'ya özel bir düzenleme seçeneğinin
çalışılması gerçekçi bir adım olacaktır.
201
EKİM 2011
3.1.2. Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi Projeleri
“Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi” teması çerçevesinde on bir adet proje belirlenmiştir. Bölüm
2’de Tarihi Yarımada için sıralanan hedef, strateji ve eylemlere bağlı olarak oluşturulan bu projeler;
“standart geliştirme”, “araştırma”, “ar-ge”, “kapasite geliştirme ve arttırma”, “öncelik geliştirme”,
“ortaklık geliştirme” aktivitelerinden oluşmaktadır.
İlerleyen bölümde bu temada tanımlanan her bir projenin bir sayfalık künyesi yer almaktadır. Proje
künyesinde; proje kodu, proje adı, proje tanımı, Yönetim Planı ile Bağlantısı kapsamında ilgili hedef,
strateji, eylem ile diğer projeler ile olan ilişkisi, sorumlu ve ilgili kurumlar, kaynaklar ve süre ile varsa
diğer kurumların programlanan projeleri ile bağlantısı yer almaktadır.
Bunu takiben her bir proje için bir açıklama metni yer almaktadır. Proje açıklamasında projenin
oluşturulma nedeni, Tarihi Yarımada için önemi, tespit edilen hangi sorun yada sorunlara çözüm
“Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi” teması çerçevesinde belirlenen proje paketi içinde yer alan on
bir adet proje şunlardır:
II-PP4 TARİHİ YARIMADA İLE İLGİLİ KORUMA, YENİLEME, ULAŞIM, TURİZM GİBİ FARKLI TÜRLERDEKİ
PLANLAR VE İLGİLİ PROJELER ARASINDAKİ UYUMUN SAĞLANMASI PROJESİ
II-PP5 TARİHİ YARIMADA İLE İLGİLİ KURUM VE KURULUŞLARIN KORUMA VE RESTORASYON
ALANLARINDA AR-GE ve KAPASİTE GELİŞTİRME PROJESİ
II-PP6 TARİHİ YARIMADA KENTSEL TASARIM REHBERİ UYGULAMASININ ETKİNLEŞTİRİLMESİ PROJESİ
II-PP7 TARİHİ YARIMADA’DA KÜLTÜREL MİRASA YÖNELİK ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ
ÇERÇEVESİNİN VE UYGULAMALARININ GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
II-PP8 TARİHİ YARIMADA’DAKİ ARKEOLOJİK ALANLARI KORUMA VE DEĞERLENDİRME PROJESİ
II-PP9 TARİHİ YARIMADA’DAKİ KORUMA VE RESTORASYON UYGULAMALARINDA İLKE VE
STANDARTLARIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
II-PP10 TARİHİ YARIMADA’DAKİ KORUMA VE RESTORASYON UYGULAMALARINDA İNSAN KAYNAĞI
KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
II-PP11 TARİHİ YARIMADA’DAKİ KORUMA VE RESTORASYON UYGULAMALARINDA KAMU-ÖZEL
SEKTÖR-SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI ORTAKLIK GELİŞTİRME PROJESİ
II-PP12 TARİHİ YARIMADA’NIN KÜLTÜR MİRASI OLAN ÜRETİM KONULARININ ARAŞTIRILMASI,
BELGELENMESİ VE YAŞATILMASI PROJESİ
II-PP13 TARİHİ YARIMADA’YA ÖZGÜ SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN ARAŞTIRILMASI,
BELGELENMESİ PROJESİ
II-PP14 TARİHİ YARIMADA’DA YAŞAM KALİTESİNİ YÜKSELTME PROJESİ
202
EKİM 2011
PROJE KODU:
II-PP4
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA İLE İLGİLİ KORUMA, YENİLEME, ULAŞIM, TURİZM GİBİ
FARKLI TÜRLERDEKİ PLANLAR VE İLGİLİ PROJELER ARASINDAKİ UYUMUN
SAĞLANMASI PROJESİ
PROJE TANIMI: Yönetim Planı’nın I-PP1 Projesi sonuçlarından da girdi alınarak, Tarihi Yarımada’daki
bütün planlar ve projelerin eşgüdümünün sağlanması için kurumsal strateji ve politikalar arasında
uyum standartları geliştirmek, koruma amaçlı planlardaki alan kullanım kararlarını, Tarihi Yarımada ile
ilgili büyük projelerle önerilen alan kullanım kararlarını, yenileme, ulaşım, turizm gibi farklı tür ve
amaçlı planlar ile bunlara bağlı ve bağlı olmayan projeleri belirlenen bu standartlar çerçevesinde
değerlendirmek.
İlgili Hedefler: IIH1, IIH2
İlgili Stratejiler: IIH1S1, IIH2S1
İlgili Eylemler: IIH1S1E1, IIH1S1E2, IIH1S1E3, IIH1S1E4, IIH2S1E1, IIH2S1E2
İlgili Proje Paketleri: I-PP1, I-PP3, V-PP23
SORUMLU KURUM: İstanbul Valiliği
İLGİLİ KURUMLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,
İstanbul İl Özel İdaresi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp
Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Alan Yönetimi Başkanlığı
KAYNAKLAR: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi
SÜRE: Kısa
İBB 2011> 201001047P08004, 201001047P08005
203
EKİM 2011
II-PP4 TARİHİ YARIMADA İLE İLGİLİ KORUMA, YENİLEME, ULAŞIM, TURİZM GİBİ FARKLI TÜRLERDEKİ
PLANLAR VE İLGİLİ PROJELER ARASINDAKİ UYUMUN SAĞLANMASI PROJESİ
“Tarihi Yarımada ile İlgili Koruma, Yenileme, Ulaşım, Turizm gibi Farklı Türlerdeki Planlar ve İlgili
Projeler Arasındaki Uyumun Sağlanması Projesi”, Tarihi Yarımada’da plan yapma ve proje geliştirme
yetkisine sahip birden çok kurum olması nedeniyle Plan bütünlüğünün sağlanamaması ve birbirinden
bağımsız uygulamalar yapılması, arazi kullanım planlaması, ulaşım planlaması ve turizm projelerinin
birbirleriyle yeterince etkileşim içinde olamaması ile ilgili yaşanılan sorunların çözümü için atılması
gereken adımların belirlenmesi amacı ile oluşturulmuştur.
Proje, Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın IIH1 kodlu hedefi olan “Tarihi Yarımada Yönetim Planı ile
ilgili diğer planlama ve projelendirme çalışmaları arasında eşgüdümün sağlanması ve plan
bütünlüğünün oluşturulması” ile IIH2 kodlu hedefi olan “Tarihi Yarımada’nın kimliği ile uygun olan
işlevlerin korunması” gereği oluşturulmuştur.
Buna bağlı belirlenen ilk strateji; IIH1S1 kodlu “planlama ve projelendirme süreçlerinin ilgili kurumlar
arası katılımlı ve şeffaf süreçler içerisinde gerçekleştirilmesi”, ikinci strateji ise IIH2S1 kodlu “Tarihi
Yarımada’da mevcut işlevlerin Alan’a uygunluk yönünden değerlendirilmesi”dir.
Tarihi Yarımada’da planlamadan ve uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşların koruma ve
planlama ile ilişkili kurumsal strateji ve politikalarını tartışmak ve planlama faaliyetleri
hakkında bilgi paylaşımını sağlamak üzere periyodik çalışma toplantıları gerçekleştirmek
(IIH1S1E1)
Planlamadan ve uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşlar arasında düzenlenecek periyodik
toplantıları raporlamak ve Alan Yönetimi Başkanlığı (veya Yönetim Planı) web sayfası
üzerinden kamuoyu ile paylaşmak (IIH1S1E2)
Yönetim Alanı’nda farklı plan mozaikleri arasında uyumu sağlamak (IIH1S1E3)
Tarihi Yarımada Ulaşım Planı ile Koruma Planı hedef, strateji ve plan kararları arasında uyum
sağlamak (IIH1S1E4)
Alan’nın kimliği ile uygun olduğu saptanan işlevlerin sürdürülmesini sağlamak (IIH2S1E1)
Tarihi Yarımada’nın kimliği ile uygun olmayan işlevlerin alan dışına çıkarılmasını sağlamak
(IIH2S1E2)
İllerde kamu yatırımları ve kamu kurumları arası eşgüdümü sağlamakla yükümlü olan Vali, ortak akıl
oluşturulması çerçevesinde bu projede sorumlu bir rol üstlenebilir. Sorumlu kurum olarak önerilen
İstanbul Valiliği, ilgili kurumlar olarak önerilen Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Çevre
ve Şehircilik Bakanlığı, İstanbul İl Özel İdaresi, Alan Yönetimi Başkanlığı, İstanbul Büyükşehir
Belediyesi, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi ve Bayrampaşa Belediyesi’nin
Tarihi Yarımada’yla bağlantılı planlama ve projelendirme ile ilgili birimleri Proje’nin etkinliğini
sağlayacaktır.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi projenin gerçekleşmesi için gerekli
kaynaklara sahiptir. KENTGES (Kentsel Gelişme Stratejisi) ile yeni bir eşgüdüm rolünü benimseyen
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı üst ölçekli çerçeve sağlayacak bir katkı geliştirebilir.
204
EKİM 2011
Proje İBB Şehir Planlama Müdürlüğü’nün İBB 2011 Yatırım Programı’nda yer alan 201001047P08004
kodlu “İstanbul Kıyı Master Planı” ile 201001047P08005 kodlu “İstanbul Turizm Master Planı”
çalışmaları ile bağlantılı olup bu çalışmaların Tarihi Yarımada ile ilgili bölümleri ile etkileşim içinde
olması Proje’nin ana amacına katkı sağlayacaktır.
Yönetim Planı Alanı’nda çeşitli bölgelerde yeralan yenileme alanları ve gerçekleştirilmekte olan
yenileme projelerine ilişkin detaylı bilgi Yönetim Planı’nın II-PP7 kodlu Projesinin açıklama bölümünde
yer almaktadır. Gerek kamuoyu tarafından çeşitli yönleriyle sık sık eleştirilen gerekse de UNESCO
tarafından İzleme Raporları aracılığıyla düzenli olarak olumsuz değerlendirmelere konu olan 5366
sayılı Yenileme Kanunu’nun Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı’ndaki uygulamalarının II-PP7 kodlu
Proje çerçevesinde ele alınması önerilmektedir. Bu kapsamda Kanun’un eleştirilen hususlarının
giderilmesi, uygulamaların tarihi kent bütünlüğünün korunması ilke ve standartları kapsamında
geliştirilmesi öngörülmektedir. II-PP7 kodlu Proje kapsamında geliştirilmesi öngörülen bu iyileştirme
çalışmaları ile II-PP4 kodlu bu Proje’nin eşgüdümle sürdürülmesi gerekmektedir.
Proje’den beklenen çıktılar aşağıda sıralanmaktadır:
Tarihi Yarımada’daki bütün planlar ve projelerin eşgüdümünün sağlanması için kurumsal
strateji ve politikalar arasında uyum standartları çerçevesinin belirlenmesi,
Koruma Amaçlı İmar Planı’ndaki alan kullanım kararlarının (özellikle desantralizasyonu
önerilen kullanımların) belirlenen standartlar çerçevesinde değerlendirilmesi,
Yenileme alanları projelerinin belirlenen standartlar çerçevesinde değerlendirilmesi,
Ulaşım projelerinin belirlenen standartlar çerçevesinde değerlendirilmesi,
Herhangi bir üst çerçeveye bağlı olmayan diğer projelerin belirlenen standartlar çerçevesinde
değerlendirilmesi,
Yönetim Planı dahil diğer tüm plan ve projeler için uyumluluk adımlarını tanımlayan revizyon
önerilerinin geliştirilmesi.
Proje’nin, Yönetim Planı’nın diğer projeleri ile bağlantısı bulunmaktadır. Bunlar;
I-PP1 Tarihi Yarımada Plan ve Proje Yönetiminin Eşgüdümü için Kapasite Geliştirme Projesi
I-PP3 Tarihi Yarımada ile İlgili Koruma, Planlama ve Yönetim Konularında Mevzuatın Uyumlu
Hale Getirilmesi Projesi
V-PP23 Tarihi Yarımada’da Koruma, Planlama ve Uygulama Süreçlerine İşlevsel Katılım
Mekanizmalarının Geliştirilmesi ve Uygulanması Projesi’dir.
Uzun yıllardan beri uzmanlar tarafından tespit edilen hem farklı planlar arasında hem de planlar ve
projeler arasındaki uyum konusunun nasıl sağlanabileceğinin belirlenmesi; biçimsel ve net olmayan
“uyum” tartışmalarının gerçekçi bir zemine taşınması ve buna bağlı belirsizliklerin mümkün olan en
aza indirilmesi önerilen projenin ana fayda eksenini oluşturmaktadır.
205
EKİM 2011
PROJE KODU:
II-PP5
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA İLE İLGİLİ KURUM VE KURULUŞLARIN KORUMA VE
RESTORASYON ALANLARINDA AR-GE VE KAPASİTE GELİŞTİRME PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’da koruma ve restorasyon alanlarında faaliyet gösteren kamu kurum
ve kuruluşlarının ilgili birimleri ile sivil toplum kuruluşlarının araştırma ve geliştirme kapasitelerinin
arttırılması için; mevcut kapasitelerini değerlendirmek ve ihtiyaçlarını saptamak, mevcut ar-ge
program ve projeleri ile üniversite ve diğer araştırma kuruluşlarının araştırma ve geliştirme
kapasitelerinin bu alanda daha etkin kullanılabilirliğini sağlamak için öneriler geliştirmek, bu
çalışmaların restorasyon uygulamalarında çalışmalar yapan ve yapacak olan özel mimarlık,
mühendislik, planlama ve müteahhitlik firmaları tarafından kullanılmasını sağlayacak mekanizmalar
önermek.
İlgili Hedef: IIH3
İlgili Strateji: IIH3S1
İlgili Eylem: IIH3S1E1
İlgili Proje Paketleri: I-PP1
SORUMLU KURUM: Alan Yönetimi Başkanlığı
İLGİLİ KURUMLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, İstanbul
Büyükşehir Belediyesi, KUDEB, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa
Belediyesi, Üniversiteler, Sivil Toplum Kuruluşları
KAYNAKLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü,
İBB Koruma ve Uygulama ve Denetim Müdürlüğü, İBB Stratejik Planlama Müdürlüğü, İBB Kentsel
Dönüşüm Müdürlüğü, Fatih Belediyesi Koruma ve Uygulama ve Denetim Müdürlüğü, Zeytinburnu
Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Üniversiteler, Sivil Toplum Kuruluşları
SÜRE: Uzun / devam eden
İBB 2011> 201101006H36006, 201101059P04032, TÜBİTAK, VGM-KOREFD Eğitim Programları, Fatih
Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi Restorasyon Projeleri
206
EKİM 2011
II-PP5 TARİHİ YARIMADA İLE İLGİLİ KURUM VE KURULUŞLARIN KORUMA VE RESTORASYON
ALANLARINDA AR-GE ve KAPASİTE GELİŞTİRME PROJESİ
“Tarihi Yarımada ile İlgili Kurum ve Kuruluşların Koruma ve Restorasyon Alanlarında Ar-Ge ve Kapasite
Geliştirme Projesi”, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Fatih Belediyesi bünyesindeki başarılı KUDEB
uygulamalarından hareketle koruma ve restorasyon alanlarındaki araştırma, geliştirme ve
uygulamaya yönelik mevcut kapasitenin geliştirilmesini amaçlamaktadır. Bu alanda başarılı
uygulamaları teşvik etmek, sonuçların paylaşımını etkinleştirmek, mevcut kurumsal yapıların
güçlendirilmesini, başarılı uygulamaların yaygınlaştırılmasını ve bu sürece destek verecek araştırma
ve geliştirme çalışmalarının eşgüdüm içinde ve amaca uygun olarak yönlendirilmesini sağlamak
Proje’nin ana faydaları olarak açıklanabilir.
Proje, Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın IIH3 kodlu hedefi olan “Tarihi Yarımada’nın kültür
varlıklarının fiziki, sosyal ve ekonomik boyutlarıyla birlikte korunmasının, sağlıklaştırılmasının
gerçekleştirilmesi” gereği oluşturulmuştur. Bu hedefe bağlı olarak geliştirilen strateji; IIH3S1 kodlu
“ilgili tüm kurum ve kuruluşların belirtilen boyutlarıyla araştırma yapmaya, kaynak geliştirmeye,
proje üretmeye teşvik edilmesi”dir. Proje ile ilgili Tarihi Yarımada Yönetim Planı'nda yer alan eylem ise
IIH3S1E1 kodlu “Tarihi Yarımada’da fiziki, sosyal ve ekonomik yapıyı birlikte ele alan plan ve
programlar hazırlamak”tır.
Alan Yönetimi Başkanlığı bu Proje’nin eşgüdümünden sorumlu kurum olarak önerilmiştir. Mevcut
durumda uygulamaları yürüten Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel
İdaresi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, KUDEB, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi ile Eyüp
Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları Proje ile ilgili kurumlardır.
Proje’nin yürütülebilmesi için ihtiyaç duyulacak kaynaklar Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı, İBB Koruma ve Uygulama ve Denetim Müdürlüğü, İBB Stratejik Planlama
Müdürlüğü, İBB Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü, Fatih Belediyesi Koruma ve Uygulama ve Denetim
Müdürlüğü, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, üniversiteler, sivil
toplum kuruluşları tarafından sağlanabilir.
Proje’nin, Yönetim Planı’nın I-PP1 Tarihi Yarımada Plan ve Proje Yönetiminin Eşgüdümü için Kapasite
Geliştirme Projesi ile bağlantısı bulunmaktadır. Diğer kurumların projeleri arasından ise, İBB 2011
Yatırım Programı’nda yer alan İBB Stratejik Planlama Müdürlüğü’nün 201101006H36006 kodlu
“Projem İstanbul (Akademik Araştırmacıların Desteklenmesi)” ve İBB Kentsel Dönüşüm
Müdürlüğü’nün 201101059P04032 kodlu “Araştırma-Geliştirme Hizmet Alımı” çalışmaları Proje ile
ilişkili projeler arasında yer almaktadır. Ayrıca, Proje, ihtiyaç duyulan kalifiye ara eleman eksikliğini
gidermeye yönelik AB Projesi kapsamında devam etmekte olan ve Vakıflar Genel Müdürlüğü ile
Koruma ve Restorasyon Firmaları Derneği (KOREFD) arasında yapılan protokol ile 4. Etabı sürdürülen
“Kültürel Mirasın Korunması Sürecinde Kalifiye Uygulama Elemanı Eğitim Programı” projesi ile de
ilişkilendirilebilir.
İlgili kurumların Yönetim Planı Alanı içerisinde gerçekleştirdiği kültür varlıklarını konu alan proje ve
restorasyon çalışmaları bu Proje ile ilişkili çalışmalar arasında yer almaktadır. Söz konusu çalışmalara
ilişkin bilgi, Yönetim Planı’nın II-PP9 kodlu Projesi’nde detaylı olarak verilmektedir. Kültür varlıklarına
yönelik projelendirme ve restorasyon çalışmalarından edinilen ve edinilecek olan deneyimlerin bu
Proje’ye aktarılması ve Proje’de görev alan diğer kurumlarla paylaşılması koruma ve restorasyon
alanında ar-ge ve uygulama kapasitesinin artırılması bakımından önem taşımaktadır.
207
EKİM 2011
II-PP5 kodlu “Tarihi Yarımada ile İlgili Kurum ve Kuruluşların Koruma ve Restorasyon Alanlarında ArGe ve Kapasite Geliştirme Projesi” isimli bu Proje, Tarihi Yarımada ile ilgili kamu kurum ve kuruluşları
ile sivil toplum kuruluşlarının koruma ve restorasyon alanlarındaki araştırma ve geliştirme
kapasitelerinin arttırılmasını öngörmektedir.
Bu projenin çıktıları aşağıda sıralanmaktadır:
Koruma ve restorasyon alanlarındaki mevcut araştırma ve geliştirme kapasitelerinin
değerlendirilmesi,
Koruma ve restorasyon alanlarındaki araştırma ve geliştirme ihtiyaçlarının saptanması,
Koruma ve restorasyon alanlarındaki mevcut ar-ge program ve projelerinin değerlendirilmesi,
Koruma ve restorasyon alanlarında yapılan araştırmaların uygulamayla olan etkileşiminin ne
düzeyde olduğunun belirlenmesi ve değerlendirilmesi,
Üniversite ve diğer araştırma kuruluşlarının araştırma ve geliştirme kapasitelerinden daha
etkin faydalanılmasını sağlayacak önerilerin geliştirilmesi ve ilgili kuruluşlara tavsiyede
bulunulması,
İlgili alanda yapılan araştırmaların eşgüdümünü sağlayacak mekanizmaların geliştirilmesi ve
önerilmesi.
208
EKİM 2011
PROJE KODU:
II-PP6
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA KENTSEL
ETKİNLEŞTİRİLMESİ PROJESİ
TASARIM
REHBERİ
UYGULAMALARININ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada için geliştirilmiş olan Kentsel Tasarım Rehberlerini, uygulamaya
yönelik olarak, konuyla ilgili çalışmalar, araştırmalar ve uluslar arası tasarım ve koruma ilkeleri
rehberin uygulanmasını sağlayacak önlemleri geliştirmek; eğitim, tanıtım ve bilgilendirme süreçlerini
kurgulamak.
İlgili Hedef: IIH3
İlgili Eylemler: IIH3S2E2
SORUMLU KURUM: Alan Yönetimi Başkanlığı, Fatih Belediyesi, İBB
İLGİLİ KURUMLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, İstanbul
KAYNAKLAR: Fatih Belediyesi, İBB Kentsel Tasarım Müdürlüğü, İBB Projeler Müdürlüğü
SÜRE: Orta
İBB > 201101057Ç01012
209
EKİM 2011
II-PP6 TARİHİ YARIMADA KENTSEL TASARIM REHBERİ UYGULAMALARININ ETKİNLEŞTİRİLMESİ
PROJESİ
“Tarihi Yarımada Kentsel Tasarım Rehberi Uygulamalarının Etkinleştirilmesi Projesi”, Tarihi Yarımada
Kentsel Tasarım Rehberleri’nin hazırlanması ve uygulanması ile ilgili çalışmaları geliştirmek,
eşgüdümünü sağlamak, uygulamaları etkin bir şekilde gerçekleştirmek amacı ile önerilmiştir.
Proje, Tarihi Yarımada’da “kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürebilir bir sosyal ve
ekonomik koruma, sağlıklaştırma yaklaşımının beklenen düzeyde olmaması ve Alan’daki kültür
varlıklarının yaşatılmasına, sosyo-kültürel özelliklerin geliştirilmesine yeterli özenin gösterilmemesi”
olarak tespit edilen sorunları çözmeye yönelik bir araç olarak kabul edilen Kentsel Tasarım
Rehberleri’nin uygulanması ile ilgili sürece odaklanmaktadır.
Proje, Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın IIH3 kodlu “Tarihi Yarımada’nın kültür varlıklarının fiziki,
sosyal ve ekonomik boyutlarıyla birlikte korunmasının, sağlıklaştırılmasının gerçekleştirilmesi” hedefi
gereği oluşturulmuştur. Buna bağlı belirlenen strateji; IIH3S2 kodlu “her ölçekteki planlama ve
projelendirme çalışmalarının ve uygulamalarının Tarihi Yarımada’daki kültür varlıklarının
korunmasına ve Tarihi Yarımada’nın sosyo kültürel imajına uygun olarak gerçekleştirilmesi”dir. Proje
ile ilgili Tarihi Yarımada Yönetim Planı'nda yer alan eylem ise IIH3S2E2 kodlu “mevcut Kentsel Tasarım
Rehberlerini, uygulamalar, konuyla ilgili çalışma ve araştırmalar ve uluslararası koruma ilkeleri
rehberin uygulanmasını sağlamak”tır.
Proje’nin eşgüdümünün Alan Yönetimi Başkanlığı tarafından sağlanabileceği öngörülmüştür. Proje ile
ilgili kurumlar Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, İstanbul
Belediyesi ve üniversitelerdir. Projenin gerçekleştirilmesindeki kaynaklar Fatih Belediyesi, İBB Kentsel
Tasarım Müdürlüğü, İBB Projeler Müdürlüğü olarak öngörülmüştür.
Proje, İBB 2011 Yatırım Programı’nda yer alan İBB Projeler Müdürlüğü’nün 201101057Ç01012 kodlu
“İstanbul’daki Ana Arter ve Yaya Alanlarında Alt Yapıya Yönelik Tasarım Rehberi Çalışması” ile
bağlantılıdır.
İBB tarafından hazırlanmış ve Fatih Belediyesi ile İBB uygulamalarında yararlanılan mevcut Kentsel
Tasarım Rehberi’nin bu Proje kapsamında dikkate alınması öngörülmektedir. Diğer yandan Fatih
Belediyesi’nce gerçekleştirilmesi planlanan “Kentsel Tasarım Rehberi Hazırlanması Projesi”, bu Proje
ile ilişkili temel projedir. Yine Fatih Belediyesi’nce gerçekleştirilen ve meydanlar ile meydanları
çevreleyen sokakların kent dokusuna uygun olarak projelendirilmesini sağlamayı hedefleyen kentsel
tasarım ve sokak sağlıklaştırma çalışmaları da bu Proje’ye katkı sağlayacak ilişkili projeler arasında yer
almaktadır.
II-PP6 kodlu Tarihi Yarımada Kentsel Tasarım Rehberi Uygulamasının Etkinleştirilmesi Projesi isimli bu
Proje’nin çıktıları kültürel miras alanlarındaki Kentsel Tasarım Rehberi uygulamalarına yönelik olarak:
Mevcut Kentsel Tasarım Rehberlerini, uygulamalar, konuyla ilgili çalışma ve araştırmalar ve
uluslararası koruma ilkeleri doğrultusunda gözden geçirerek güncellemek,
İçerik geliştirme çerçevesi oluşturmak,
Özel eğitim, tanıtım ve bilgilendirme çerçevesi oluşturmak,
210
EKİM 2011
Tarihi Yarımada’da gerçekleştirilecek projelerde bu rehberin uygulanmasını sağlamaktır.
İlgili kurumların Bölüm 1.5’te ve EK-12’de sözü edilen projeleri veya faaliyetleri bu Proje’nin
geliştirilmesi aşamasında ilgili projeler veya faaliyetler olarak değerlendirilecektir.
Proje’nin ana faydası, uzun yıllardan beri ilgili uzmanlar tarafından tespit edilen gerçek Kentsel
Tasarım Rehberi ihtiyacının hayata geçirilmesindeki sürece odaklanması ve verimlilik ekseninde
gerçekçi bir zemine taşınmasıdır.
211
EKİM 2011
PROJE KODU:
II-PP7
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’DAKİ DÜNYA MİRASI KÜLTÜR VARLIKLARI İÇİN ETKİ
DEĞERLENDİRMESİ ÇERÇEVESİNİN VE UYGULAMALARININ GELİŞTİRİLMESİ
PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’da kültürel mirasa yönelik olarak “Çevresel Etki Değerlendirmesi”
kavramının kapsamını ve uygulama sürecini geliştirmek; bu konuda uluslararası çalışmaları ve
ICOMOS’un Ocak 2011’de yayınlanan “Dünya Mirası Kültür Varlıkları için Etki Değerlendirmesi
Rehberi”ni temel alarak gerekli yasal ve kurumsal düzenleme önerilerini yapmak; diğer imar ve
yatırım süreçlerinde uygulanan Çevresel Etki Değerlendirmesi süreçlerinden farklı olarak kültürel
mirasa özel uygulanabilir bir Çevresel Etki Değerlendirmesi çerçevesi oluşturmak, pilot uygulamalar
ile bu çalışmaları yaygınlaştırmak ve örnek bir kültürel miras yönetimi aracı geliştirmek.
İlgili Hedef: IIH3
İlgili Eylemler: IIH3S2E1
İLGİLİ KURUMLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Fatih Belediyesi,
Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Üniversiteler
KAYNAKLAR: İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, İBB Çevre Koruma Müdürlüğü
SÜRE: Orta
–
212
EKİM 2011
II-PP7 TARİHİ YARIMADA’DAKİ DÜNYA MİRASI KÜLTÜR VARLIKLARI İÇİN ETKİ DEĞERLENDİRMESİ
ÇERÇEVESİNİN VE UYGULAMALARININ GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
“Tarihi Yarımada’daki Dünya Mirası Kültür Varlıkları için Etki Değerlendirmesi Çerçevesinin ve
Uygulamalarının Geliştirilmesi Projesi”, mevcut durumda diğer imar ve yatırım süreçlerinde
uygulanan ÇED uygulamalarından farklı olarak kültürel mirasa özel etki değerlendirmesi sürecinin
çerçevesinin oluşturulması için gerekli hazırlıkların yapılması amacı ile geliştirilmiştir.
Söz konusu Proje, Tarihi Yarımada’da “kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürebilir
bir sosyal ve ekonomik koruma, sağlıklaştırma yaklaşımının olmaması” ve “Alan’daki kültür
varlıklarının yaşatılmasına, sosyo-kültürel özelliklerin geliştirilmesine yeterli özenin gösterilmemesi”
olarak tespit edilen sorunların çözümünde yardımcı bir araç olarak geliştirilmiştir.
Diğer yandan, bilindiği üzere, UNESCO İstanbul’un Dünya Miras Alanları’nı ele aldığı İzleme
Raporları’nda yeni yapıların ve gelişme projelerinin uygulanmasından önce Dünya Miras Alanları
üzerindeki muhtemel etkilerinin belirlenmesine yönelik çalışmaların yapılmayışını 2005 yılından
günümüze eleştirmektedir. Bu proje ile UNESCO’nun talep etmekte olduğu ve gerek Dünya Miras
Alanları gerekse de Yönetim Planı Alanı’nın tamamının bütünlüğü, özgünlüğü ve üstün evrensel
değerinin süreklilik çerçevesinde korunması açısından önem taşıyan kültürel mirasa özel etki
değerlendirmesi uygulamalarının geliştirilmesi sağlanacaktır. ICOMOS’un Ocak 2011’de yayınlanan
“Dünya Mirası Kültür Varlıkları için Etki Değerlendirmesi Rehberi”inde kültür mirasına yönelik etki
değerlendirmesinin ilkeleri ortaya konulmakta, genel çerçevesi çizilerek adımları tanımlanmaktadır.
ICOMOS tarafından hazırlanan bu rehberin amacı, “Dünya Miras Alanları’nı kendi içinde bir bütün
olarak ele alıp üstün evrensel değerinin nitelikleri üzerinde oluşacak etkileri sistemli ve tutarlı bir
biçimde değerlendirerek bu alanların ihtiyaçlarına cevap verebilecek bir Kültürel Miras Etki
Değerlendirme yöntemi ortaya koymaktır” şeklinde belirtilmektedir. ICOMOS rehberi, bu proje
kapsamında geliştirilecek etki değerlendirilmesi uygulamaları için de bir rehber niteliğindedir ve proje
çalışmalarında göz önünde bulundurulması beklenmektedir.
Proje, Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın IIH3 kodlu hedefi olan “Tarihi Yarımada’nın kültür
varlıklarının fiziki, sosyal ve ekonomik boyutlarıyla birlikte korunmasının, sağlıklaştırılmasının
gerçekleştirilmesi” gereği oluşturulmuştur. Buna bağlı belirlenen strateji; IIH3S2 kodlu “her ölçekteki
planlama ve projelendirme çalışmalarının ve uygulamalarının Tarihi Yarımada’daki kültür varlıklarının
korunmasına ve Tarihi Yarımada’nın sosyo kültürel imajına uygun olarak gerçekleştirilmesi”dir. Proje
ile ilgili Tarihi Yarımada Yönetim Planı'nda yer alan eylem ise IIH3S2E1 kodlu “Tarihi Yarımada ile ilgili
hazırlanan büyük ölçekli ve Alan’ın tamamını etkileyecek tüm plan ve projelerin, Alan’ın kültür
varlıklarının, arkeolojik değerlerinin, tarihi dokusunun ve silüetinin sürdürülebilir korunmasına aykırı
kararlar içermemesi için ,Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca kabul edilen çerçevede etki değerlendirmesi
sürecinin işletilmesini sağlamak”tır.
Proje’nin yürütülmesindeki eşgüdüm rolünde Alan Yönetimi Başkanlığı tarif edilmiştir. Proje ile ilgili
kurumlar; merkezi yönetim düzeyinde Kültür ve Turizm Bakanlığı, uygulamaya yönelik birikim sebebi
ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi ve
Bayrampaşa Belediyesi, konu ile ilgili araştırmaların yürütülmesi bağlamında üniversitelerdir. İBB
Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü ve İBB Çevre Koruma Müdürlüğü, Proje kaynakları olabilecek
birimler olarak önerilmektedir.
213
EKİM 2011
Proje, I-PP2 kodlu “Tarihi Yarımada Bütünleşik Bilgi Sistemi Geliştirilmesi Projesi” ile ilişkilidir.
Proje kapsamında geliştirilecek kültürel mirasa özel etki değerlendirme uygulamalarının başlıca
konusunun büyük ölçekli yatırımlar, yapılaşma ve altyapı projeleri olması sebebiyle, Tarihi
Yarımada’da uygulama yetkisi bulunan kurumların bu nitelikteki projeleri, “Tarihi Yarımada’daki
Dünya Mirası Kültür Varlıkları için Etki Değerlendirmesi Çerçevesinin ve Uygulamalarının Geliştirilmesi
Projesi” başlıklı bu Proje’yle ilişkili projelerdir. Dolayısıyla geçmiş dönemlerde gerçekleştirilmiş ve
halen gerçekleştirilmekte olan projeler, gerek proje süreci gerekse de projenin kültürel mirasa
etkilerinin değerlendirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu projeler arasında Haliç Metro
Köprüsü, Marmaray, İstanbul Boğazı Karayolu Geçiş Projesi - Avrasya Tüneli, Ataport projeleri yer
almaktadır.
Tarihi Yarımada’daki Dünya Mirası Kültür Varlıkları için Etki Değerlendirmesi kavramının kapsamını ve
uygulama sürecini gerçekçi bir şekilde geliştirmek için önerilen Proje çıktıları şu şekildedir;
Uluslararası çalışmaların ve “Dünya Mirası Kültür Varlıkları için Etki Değerlendirmesi
Rehberi”nin değerlendirilmesi,
Tarihi Yarımada’da kültürel mirasa özel uygulanabilir bir etki değerlendirmesi çerçevesinin
geliştirilmesi,
Diğer imar ve yatırım süreçlerinde halihazırda geçerli etki değerlendirmesi süreçlerindeki
sorun ve aksaklıkların tespiti,
Pilot uygulamalar önerisi,
Yasal ve kurumsal düzenleme önerileri.
Proje’nin beklenen en önemli sonucu, Tarihi Yarımada’daki kültür varlıklarının kavramsal kapsamı,
koruma ve yatırım uygulamaları için “kültürel mirasa özel uygulanabilir bir etki değerlendirmesi”
çerçevesinin oluşması ve kültür varlıklarının yönetimi için etki değerlendirme sürecinin uygulanması
olacaktır.
214
EKİM 2011
PROJE KODU:
II-PP8
PROJE ADI:
TARİHİ
YARIMADA’DAKİ
DEĞERLENDİRME PROJESİ
ARKEOLOJİK
ALANLARI
KORUMA
VE
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’daki arkeolojik alanların korunması ve değerlendirilmesinde hangi
alanın, hangi öncelikle ele alınacağının belirleneceği süreci yönetmek ve desteklemek; bu süreci
sağlıklı sürdürebilmek üzere İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile Kültür ve Turizm Bakanlığı ortaklığında
“Kentsel Arkeoloji” ile ilgili bir birimin kuruluşunu önermek için gereken yasal, kurumsal,
organizasyonel, mali hazırlıkları yapmak.
İlgili Hedef: IIH4
İlgili Eylem: IIH4S1E1
SORUMLU KURUM: Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi
İLGİLİ KURUMLAR: Fatih Belediyesi, Alan Yönetimi Başkanlığı, Üniversiteler, Arkeoloji Müzeleri
Zeytinburnu Belediyesi
KAYNAKLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Sivil Toplum Kuruluşları
SÜRE: Kısa
DİĞER KURUMLARIN PROGRAMLANAN PROJELERİ İLE BAĞLANTI: İBB 2011>201101050Ç02001
--
215
EKİM 2011
II-PP8 TARİHİ YARIMADA’DAKİ ARKEOLOJİK ALANLARI KORUMA VE DEĞERLENDİRME PROJESİ
“Tarihi Yarımada’daki Arkeolojik Alanları Koruma ve Değerlendirme Projesi”, UNESCO İzleme
Raporları’nda da belirlenmiş olan “Tarihi Yarımada’da gerçekleştirilen planlama ve projelendirme
çalışmalarında arkeolojik değerlerin korunmasına yeterli özenin gösterilmemesi” olarak tanımlanan
sorunun çözümüne yönelik atılması gereken adımların çerçevesini çizmektedir. Dünyanın sayılı
arkeolojik mirasına sahip olan Tarihi Yarımada ve Alan’daki Dünya Miras Alanları’nda bulunan
arkeolojik alanlara yönelik üzerinde uzlaşılmış bir politika bulunmamaktadır. Çeşitli teknik, mali,
kurumsal, politik, yöntemsel nedenlerin belirlediği “kentsel arkeolojik miras sorunsalı” nın sağlıklı bir
zeminde yeniden değerlendirip Tarihi Yarımada vizyonuna uygun bir şekilde önceliklerin belirlenmesi
gereği Proje’nin gerçekçi bir zeminde kurgulanmasını gerektirmektedir.
Proje, Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın IIH4 kodlu hedefi olan “Plan ve projelendirme çalışmalarında
Alan’daki arkeolojik değerlerin yaşatılmasını esas alan yaklaşımların benimsenmesi” gereği
oluşturulmuştur. Buna bağlı belirlenen strateji; IIH4S1 kodlu “Alan’ın sahip olduğu arkeolojik mirasın,
üstün evrensel değerinin ilgili tüm kesimler tarafından anlaşılmasının ve benimsenmesinin
sağlanması”dır. Proje ile ilgili Tarihi Yarımada Yönetim Planı'nda yer alan eylem ise IIH4S1E1 kodlu
“Tarihi Yarımada’da yer alan arkeolojik mirasın korunması ve planlaması için araştırma ve uygulama
rehberi hazırlamak, bu rehber kapsamında uygulamaları yönetmek”tir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Proje’nin sorumlu kurumları olarak
önerilmiştir. Proje ile ilgili kurumlar Arkeoloji Müzeleri, Fatih Belediyesi, Alan Yönetimi Başkanlığı,
üniversiteler, Zeytinburnu Belediyesi olup Proje’ye kaynak sağlayacak kurumlar Kültür ve Turizm
Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve sivil toplum kuruluşlarıdır. Yenikapı Arkeolojik
kazılarındaki rolü sebebi ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi bu alanda politika geliştirmede de rol
alabilecektir.
Proje, İBB Yatırım Programı’nda Raylı Sistem Müdürlüğü’nün 201101050Ç02001 kodlu “İstanbul
Metrosu Yenikapı İstasyonu İnşaat Alanında Ortaya Çıkan Gemi Kalıntılarının Kazı, Koruma-Onarım ve
Rekonstrüksiyon Çalışmalarının Yapılması İşi” ile bağlantılıdır.
Proje Yönetim Planı’nın I-PP2 kodlu “Tarihi Yarımada Bütünleşik Bilgi Sistemi Geliştirilmesi Projesi” ile
ilişkilidir.
Projeden beklenen
değerlendirilmesinde;
çıktılar,
Tarihi
Yarımada’daki
arkeolojik
alanların
korunması
ve
Hangi alanın, hangi öncelikle ele alınacağının belirleneceği sürecin hazırlıklarını yönetmek ve
desteklemek için geliştirilecek çerçeve,
Kentsel ölçekte bir arkeoloji politikası oluşturulması için geliştirilecek çerçeve,
Tarihi Yarımada’da yer alan arkeolojik mirasın korunması için geliştirilecek araştırma ve
uygulama rehberi,
Sağlıklı bir arkeoloji politikasını sürdürebilmek üzere İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile Kültür
ve Turizm Bakanlığı ortaklığında KUDEB modeli benzeri “Kentsel Arkeoloji” ile ilgili bir birimin
kuruluşunu önermek için gereken yasal, kurumsal, organizasyonel, mali hazırlıkların
çerçevesinin tanımlanması olarak belirlenmiştir.
Proje’nin beklenen sonuçları, Tarihi Yarımada’daki kültür varlıkları için arkeolojik yönetim
çerçevesinin ve standartlarının oluşturulmasıdır. Kaynakların etkin kullanımı, kazı faaliyetlerinin
aşamaları ve arkeolojik faaliyetlerin diğer uygulama faaliyetleri ile birlikte nasıl yönetileceği gibi
konular ortaya konabilecektir.
216
EKİM 2011
PROJE KODU:
II-PP9
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’DAKİ KORUMA VE RESTORASYON PROJE
UYGULAMALARINDA İLKE VE STANDARTLARIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
VE
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’daki koruma ve restorasyon projeleri ile uygulamalarında,
uluslararası ilke ve standartları, sözleşmeleri ve mevcut başarılı uygulamaları dikkate alarak mevcut
restorasyon standartlarını güncellemek ve geliştirmek; proje ve ihale şartnamelerinde uyulması
gereken esasları gözden geçirerek ilişkilendirmek, bu konuda İBB ve Fatih Belediyesi bünyelerindeki
başarılı KUDEB çalışmalarını teşvik ederek, özgün ve uyumlu malzeme ve tekniklerin kullanılmasını,
ilgili süreçleri, maliyetleri ve esneklik kriterlerini daha da geliştirecek çalışmalar yapmak ve mevcut
kurumların kapasitelerinin arttırılmasına katkı sağlamak.
İlgili Hedef: IIH5
İlgili Eylemler: IIH5S1E1, IIH5S1E2
İlgili Proje Paketleri: II-PP5
İLGİLİ KURUMLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, KUDEB,
Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Üniversiteler
KAYNAKLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İstanbul İl Özel İdaresi, İstanbul
Büyükşehir Belediyesi, Fatih Belediyesi
SÜRE: Kısa
–
217
EKİM 2011
II-PP9 TARİHİ YARIMADA’DAKİ KORUMA VE RESTORASYON UYGULAMALARINDA İLKE VE
STANDARTLARIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
“Tarihi Yarımada’daki Koruma ve Restorasyon Uygulamalarında İlke ve Standartların Geliştirilmesi
Projesi”, koruma ve restorasyon uygulamalarındaki mevcut yasal ve yönetsel çerçevenin uygulamaya
yönelik olarak geliştirilmesini amaçlamaktadır.
Proje çerçevesi, koruma ve restorasyon uygulamalarında Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih
Belediyesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve KUDEB’in son yıllardaki bazı olumlu uygulamaları dışında
kalan diğer uygulamalarda, konunun uzmanları tarafından beklenen kalite sağlanamadığı için
geliştirilmiştir. Koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen kalitenin sağlanabilmesi için
projelerin ön araştırma yapılarak ve standartlar belirlendikten sonra ihale edilmesi, yeterli kaynak
ayrılarak uygulamalardaki olumsuzlukların önlenmesi amaçlanmaktadır.
Proje, Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın IIH5 kodlu hedefi olan “Tarihi Yarımada’da uluslararası
kriterler doğrultusunda yapılacak restorasyon projeleri ve uygulamalarıyla anıt eserler ve sivil
mimarlık örneklerini içeren kültür varlığının güçlendirilerek yaşatılması” gereği oluşturulmuştur. Buna
bağlı belirlenen strateji; IIH5S1 kodlu “Koruma plan, proje ve uygulamalarında uluslararası ve ulusal
düzeyde kabul edilmiş koruma, planlama ve restorasyon ilkelerine uygunluğun sağlanması”dır. Proje
ile ilgili Tarihi Yarımada Yönetim Planı'nda iki adet eylem yer almaktadır. Bunlardan ilki IIH5S1E1
kodlu “Özgün koruma ve restorasyon uygulamalarının koruma ve restorasyon uzmanları tarafından
yapılmasını sağlamak, bu amaçla proje ve ihale şartnamelerinde uyulması gereken esasları
belirlemek”, ikincisi IIH5S1E2 kodlu “Tüm restorasyon uygulamalarında özgün ve uyumlu malzeme ve
tekniklerin kullanılmasını sağlamak”tır.
Proje’nin gerçekleşmesinde sorumlu kurum olarak, İstanbul Büyükşehir Belediyesi önerilmiştir. Kültür
ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, , KUDEB, Fatih Belediyesi,
Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi ve üniversiteler ise ilgili kurumlar
olarak tarif edilmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İstanbul İl Özel İdaresi,
İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Fatih Belediyesi Proje’nin hayata geçmesinde kaynak sağlayabilecek
kurumlar olarak öne çıkmaktadır. İlgili kurumların Bölüm 1.5’te sözü edilen projeleri veya faaliyetleri
bu projenin geliştirilmesi aşamasında ilgili projeler veya faaliyetler olarak değerlendirilecektir.
II-PP9 kodlu Tarihi Yarımada’daki Koruma ve Restorasyon Uygulamalarında İlke ve Standartların
Geliştirilmesi Projesi isimli bu Proje’nin çıktıları; Tarihi Yarımada’daki koruma ve restorasyon projeleri
ile uygulamalarında uluslararası ilke ve standartları, sözleşmeleri ve mevcut başarılı uygulamaları
dikkate alan;
Hali hazırdaki restorasyon standartlarını geliştirecek öneriler ,
Restorasyon projelerini ve ilgili ihale şartnamelerinde uyulması gereken esasları gözden
geçirerek geliştirilecek öneriler,
İBB ve Fatih Belediyesi bünyelerindeki KUDEB çalışmalarını teşvik ederek, özgün ve uyumlu
malzeme ve tekniklerin kullanılmasını, ilgili süreçleri, maliyetleri ve esneklik kriterlerini daha
ileriye götürecek öneriler,
İBB ve Fatih Belediyesi bünyelerindeki KUDEB birimlerinin kapasitelerinin arttırılmasına katkı
sağlamaya yönelik öneriler olarak belirlenmiştir.
Projenin beklenen sonuçları, koruma ve restorasyon uygulamalarında çağdaş ilkelerin ve standartların
belirlenmesi ve koruma ve restorayon uygulamalarında sorumlu kurumların kapasitelerinin
artırılmasıdır.
218
EKİM 2011
PROJE KODU:
II-PP10
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’DAKİ KORUMA VE RESTORASYON UYGULAMALARINDA
İNSAN KAYNAĞI KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
PROJE TANIMI: Tekniğine uygun koruma ve restorasyon uygulamalarını gerçekleştirebilmek için
“koruma ve restorasyon uzmanı” yetiştirme programları arasında eşgüdüm sağlamak; bu konuda yeni
ve özelleşmiş programlar oluşturmak, bu alandaki teknolojik gelişmeleri ve deneyimleri paylaşmak
amacıyla uluslararası periyodik toplantılar ve çalıştaylar düzenlemek ve bunları uygulamaya
aktarmak; restorasyon uygulamalarında görev almak üzere sertifikalı usta ve kalfa eğitimi programları
geliştirmek ve eğitim gören kişilerin uygulamalarda görev almasını sağlamak, başarılı uygulamaları
teşvik eden etkinlikler organize etmek.
İlgili Hedef: IIH5
İlgili Stratejiler: IIH5S2, IIH5S3
SORUMLU KURUM: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Fatih Belediyesi
İLGİLİ KURUMLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü,
Üniversiteler
KAYNAKLAR: İBB Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü, Fatih Belediyesi Koruma Uygulama ve
Denetim Müdürlüğü, İstanbul İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü
SÜRE: Orta / devam eden
İBB 2011> 200901129K03001, 200801129K03001
VGM-KOREFD Eğitim Programları
219
EKİM 2011
II-PP10 TARİHİ YARIMADA’DAKİ KORUMA VE RESTORASYON UYGULAMALARINDA İNSAN KAYNAĞI
KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
“Tarihi Yarımada’daki Koruma ve Restorasyon Uygulamalarında İnsan Kaynağı Kapasitesinin
Geliştirilmesi Projesi”, konunun uzmanları tarafından koruma ve restorasyon uygulamalarında
beklenen kalitenin sağlanamaması, bazı restorasyon projelerinin ön araştırma yapılmadan ve
standartlar belirlenmeden ihale edilmesi, restorasyon projelerinin ihale edilmesinde, kaynak
yaratılmasında ve uygulanmasında yetersizlikler olarak tarif edilen sorunların çözümüne yönelik
olarak geliştirilmiştir. Proje, aynı zamanda Fatih Belediyesi ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi
bünyesindeki KUDEB uygulamalarının desteklenerek ve yaygınlaştırılarak etkinliğinin arttırılmasını da
amaçlamaktadır.
mimarlık örneklerini içeren kültür varlığının güçlendirilerek yaşatılması” gereği belirlenen IIH5S2 kodlu
“koruma ve restorasyon uygulamalarına ait etkin eğitim programlarının gerçekleştirilmesi ve bu
programların yaygınlaştırılması” stratejisi ile IIH5S3 kodlu “restorasyon uygulamalarında uygun
teknoloji ile özgün ve doğru malzeme kullanımının sağlanması” stratejisi çerçevesinde formüle
edilmiştir. Proje ile ilgili Tarihi Yarımada Yönetim Planı'nda yer alan eylemler aşağıda sıralanmıştır;
Özgün koruma ve restorasyon uygulamalarını gerçekleştirilebilmek için restorasyon uzmanı
yetiştirme programlarını desteklemek (IIH5S2E1)
Restorasyon uygulamalarında teknolojik gelişmeleri ve deneyimleri paylaşmak amacıyla
uluslararası periyodik toplantı ve çalıştay düzenlemek (IIH5S2E2)
Koruma konusunda kurum içi bilinçlendirmeye yönelik kapasite geliştirme programı
gerçekleştirmek (IIH5S2E3)
Restorasyon uygulamalarında görev almak üzere usta ve kalfa eğitimine yönelik programlar
geliştirmek ve bu programlar aracılığıyla sertifikalar vermek (IIH5S3E1)
Restorasyon uygulamalarında eğitim programına katılmış sertifikalı kişilerin görev almasını
sağlamak (IIH5S3E2)
Restorasyon uygulamalarının etkin denetimini ve bakım, onarım faaliyetlerinin
sürdürülebilirliğini sağlamak (IIH5S3E3)
İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Fatih Belediyesi Proje’nin sorumlu kurumlarıdır. Her iki kurum
bünyesindeki KUDEB birimleri Proje’nin ana eylem alanlarını gerçekleştirmektedir. Proje ile ilgili
kurumlar Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve
üniversiteler olarak önerilmiştir. Mevcut uygulamalardaki etkinlikleri sebebi ile İstanbul İl Özel
İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İBB Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü ve Fatih
Belediyesi Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü Proje kaynakları olarak önerilmiştir.
Proje, İBB Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü’nün 200901129K03001 kodlu “Ahşap Eğitim
Atölyesi Uygulama ve Hizmet Alım İşi” ile 200801129K03001 kodlu “Taş Atölyesi Eğitim ve
Uygulamaları Hizmet Alım İşi” projeleri ile bağlantılıdır. Ayrıca, ihtiyaç duyulan kalifiye ara eleman
eksikliğini gidermeye yönelik AB Projesi kapsamında devam etmekte olan ve Vakıflar Genel
Müdürlüğü ile Koruma ve Restorasyon Firmaları Derneği (KOREFD) arasında yapılan protokol ile 4.
Etabı sürdürülen “Kültürel Mirasın Korunması Sürecinde Kalifiye Uygulama Elemanı Eğitim Programı”
220
EKİM 2011
projesiyle ilişkilendirilebilir. Bunun yanında, Yönetim Planı’nın I-PPI kodlu “Tarihi Yarımada Plan ve
Proje Yönetiminin Eşgüdümü için Kapasite Geliştirme Projesi” ile ilişkilidir.
Proje çıktıları aşağıda sıralanmıştır;
Mevcut kurumlar tarafından düzenlenen restorasyon uygulamalarında teknolojik gelişmeleri
ve deneyimleri paylaşmak amacıyla uluslararası periyodik toplantı ve çalıştayların verimliliğini
ve etkinliği arttıracak öneriler,
Koruma konusunda kurum içi bilinçlendirmeye yönelik kapasite geliştirme programı çerçevesi
önerisi,
Restorasyon uygulamalarında görev alacak usta ve kalfalara yönelik sertifikalı eğitim ve
uygulamalı eğitim programlarının etkililiğini arttıracak öneriler,
Bu programlardan sertifika alan işgücünün uygulamalarda görev almasını özendirici öneriler.
Proje’nin beklenen sonuçları farklı koruma ve restorasyon uzmanı yetiştirme programları arasında
ilişki kurulmasının ve bu konuda yeni ve özelleşmiş programlar oluşturarak bu programların sürekli
hale getirilmesinin sağlanmasıdır. Bu programların uluslararası eğitim programları ile desteklenmesi
ve kazanılan deneyimin uygulama süreçlerine yansıtılması beklenmektedir.
221
EKİM 2011
PROJE KODU:
II-PP11
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’DAKİ KORUMA VE RESTORASYON UYGULAMALARINDA
KAMU-ÖZEL SEKTÖR-SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI ORTAKLIK GELİŞTİRME
PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’daki koruma ve restorasyon uygulamalarının finansmanı konusunda
mevcut kamu yatırımları arasında daha etkili eşgüdüm sağlamak, kamu fonlarında anıt eserlerin
restorasyonuna öncelik vermek ve bu alandaki diğer öncelikleri belirlemek; restorasyon
uygulamalarında kullanılan mevcut uluslararası hibe ve kredilerin etkin bir şekilde değerlendirilmesini
sağlayacak izleme ve eşgüdüm sistemleri tasarlamak ve yeni olanakları bu çerçevede değerlendirmek;
mevcut özel bankacılık ve diğer kredi olanaklarını restorasyon amaçlı yönlendirme ve bu konuda
kampanyalar arası eşgüdümü sağlayıcı mekanizmalar önermek ve bu alanda daha etkili
kampanyaların oluşturulmasını sağlamak; mülk sahiplerini, kredileri ve kendi kaynaklarını etkin ve
verimli kullanmaya yönlendirmek için bilgilendirme çalışmalarını organize etmek; uluslararası somut
başarı sağlamış kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları ortaklıkları deneyimlerinden ve mevcut
ortaklık deneyimlerinden yola çıkarak ortaklık ve finansman modelleri geliştirmek ve geliştirilmesini
teşvik etmek.
İlgili Stratejiler: IIH5S4, IIH5S5, IIH6S1
SORUMLU KURUM: İstanbul Valiliği, Kültür ve Turizm Bakanlığı
İLGİLİ KURUMLAR: Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Fatih Belediyesi, Alan
Yönetimi Başkanlığı, Üniversiteler, Sivil Toplum Kuruluşları
KAYNAKLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul İl Özel İdaresi, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Toplu
Konut İdaresi Başkanlığı, İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, İBB Koruma Uygulamaları ve Denetim
Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları
SÜRE: Orta
–
222
EKİM 2011
II-PP11 TARİHİ YARIMADA’DAKİ KORUMA VE RESTORASYON UYGULAMALARINDA KAMU-ÖZEL
SEKTÖR-SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI ORTAKLIK GELİŞTİRME PROJESİ
“Tarihi Yarımada’daki Koruma ve Restorasyon Uygulamalarında Kamu-Özel Sektör-Sivil Toplum
Kuruluşları Ortaklık Geliştirme Projesi”, “Tarihi Yarımada’nın tüm kültür varlıklarının etkin olarak
korunması için mali kaynak yaratılmaması ve yaratılan kaynakların verimli olarak kullanılamaması”
olarak tespit edilen sorunların çözümüne yönelik mevcut kapasitenin etkin kullanımını
amaçlamaktadır.
Halihazırda bir çok kamu kurumu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşu koruma ve restorasyon
uygulamaları yürütmektedir. Bu aktivitelerin birlikteliği ve oluşturacağı sinerjinin çok yönlü faydaları,
kısa zamanda daha etkin ve etkili uygulamaların anahtarı olma potansiyeli taşımaktadır.
Önerilen Proje hem kamu kurumları arasında daha verimli bir eşgüdüm sağlama konusunda, hem de
sağlıklı “ortaklıklar” oluşturularak “birlikte çalışma kültürü”nün yaygınlaşmasına katkı sağlayacak bir
bakış açısı kazandırma konusunda Tarihi Yarımada için ana fayda eksenini tanımlamaktadır.
mimarlık örneklerini içeren kültür varlığının güçlendirilerek yaşatılması” ile IIH6 kodlu hedefi olan
“Yönetim Planı uygulama sürecinde yeterli kaynak sağlanması” gereği ve bunlara ek olarak mevcut
kaynakların etkin ve etkili kullanımı için bir çerçeve çizmektedir.
Proje, Yönetim Planı’nda yer alan IIH5S4 kodlu strateji olan “Alan bütününe ait öncelikli eylem
alanlarını ortaya koyan etkin restorasyon programının geliştirmesi, IIH5S5 kodlu strateji olan “ilgili
kurum ve kuruluşların yatırım programlarının ortaklaştırılarak öncelikler ışığında kaynak yönetiminin
sağlanması” ve IIH6S1 kodlu strateji olan “Yönetim Planı uygulama sürecinde kaynak araştırması
yapılması ve sağlanan kaynakların yönetiminin etkinleştirilmesi ve verimli kullanımının sağlanması”
gereği oluşturulmuştur.
Koruma ve restorasyona yönelik olarak belirlenen öncelikli eylem alanlarını, anıt eserleri ve
diğer simgesel öğeleri ivedilikle projelendirmek ve uygulamaların etaplarını tanımlamak
(IIH5S4E1)
Belirlenen ve etaplanan uygulamalara ilgili kurumların stratejik planlarında ve yatırım
programlarında yer verilmesini ve restorasyon uygulamalarında kullanmak üzere kaynak
ayrılmasını sağlamak (IIH5S5E1)
İl Özel İdaresi’nce işletilen Katkı Fonu’nun öncelikli eylem alanları, anıt eserler ve diğer
simgesel öğeler için kullanılmasını sağlamak (IIH6S1E1)
Uluslararası yeni kaynakları araştırmak ve Tarihi Yarımada’ya aktarılmasını sağlamak
(IIH6S1E2)
Koruma ve sağlıklaştırma uygulamalarına yönelik uygun finansman modellerini geliştirmek
(IIH6S1E3)
Mülk sahiplerini ve özel sektörü koruma ve sağlıklaştırma yatırımları yapmaya teşvik etmek,
kaynakların etkin ve verimli kullanılmasına yönlendirmek (IIH6S1E4)
223
EKİM 2011
Proje’den sorumlu kurum olarak, İl’deki yatırımlar arası eşgüdümü sağlama görevinden dolayı
İstanbul Valiliği ile merkezi yönetimde koruma ve restorasyon uygulamalarından sorumlu Kültür ve
Turizm Bakanlığı önerilmiştir.
Proje ile ilgili kurumlar olarak; vakıf eserleri ile ilgili Vakıflar Genel Müdürlüğü, mevcut kapasite ve
birikimi sebebi ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Fatih Belediyesi, Alan’daki Yönetim Planı süreci
ile ilgili Alan Yönetimi Başkanlığı, bilimsel ve teknik birikimlerinden ötürü üniversiteler, ortaklık
geliştirme, uzmanlık ve deneyim çerçevesinde sivil toplum kuruluşları önerilmiştir.
Proje ile ilgili kaynaklar Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul İl Özel İdaresi, Vakıflar Genel Müdürlüğü,
Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, İBB Koruma Uygulamaları ve
Denetim Müdürlüğü, sivil toplum kuruluşlarıdır.
Proje’nin çıktıları şu şekilde sıralanmıştır;
Koruma ve restorasyon uygulamalarının finansmanı konusunda mevcut kamu yatırımları
arasında daha etkin ve verimli eşgüdümü sağlayıcı öneriler,
Mevcut kamu fonlarında anıt eserlerin restorasyonuna öncelik veren düzenleme önerileri,
Restorasyon uygulamalarında kullanılan mevcut uluslararası hibe ve kredilerin etkin bir
şekilde değerlendirilmesini sağlayacak izleme ve eşgüdüm sistemleri,
Restorasyon uygulamaları için ayrılan mevcut uluslararası hibe ve kredilerde yeni olanakların
izleme ve eşgüdüm sistemi içinde değerlendirilmesini sağlayacak öneriler;
Mevcut özel bankacılık ve diğer kredi olanaklarını restorasyon amaçlı yönlendirme önerileri,
Mevcut özel bankacılık kurumları tarafından yürütülen kampanyalar arası eşgüdümü sağlayıcı
mekanizma önerileri,
Koruma ve restorasyon kredileri için daha etkin ve etkili kampanyaların oluşturulmasını
sağlayacak, yaygınlaştıracak, teşvik edecek mekanizma önerileri,
Mülk sahiplerini, kredileri ve kendi kaynaklarını etkin ve verimli kullanmaya yönlendirmek için
bilgilendirme çalışmaları organizasyonu,
Uluslararası somut başarı sağlamış kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları ortaklıkları
deneyimlerinden ve mevcut ortaklık deneyimlerinden yola çıkarak ortaklık ve finansman
modelleri ve bu modellerin geliştirilmesini teşvik edici öneriler.
224
EKİM 2011
PROJE KODU:
II-PP12
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’NIN KÜLTÜR MİRASI OLAN ÜRETİM KONULARININ
ARAŞTIRILMASI, BELGELENMESİ VE YAŞATILMASI PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’da kültür mirası olan üretim konularının, küçük imalat geleneğinin ve
geleneksel el sanatlarının korunması için etkin politika ve uygulamalar geliştirilmesini sağlamak; konu
ile ilgili tüm kurum ve kuruluşları araştırma yapmaya, kaynak geliştirmeye, proje üretmeye teşvik
etmek, bu çalışmaların eşgüdüm içinde yürütülmesini sağlayacak mekanizmalar önermek; kayıp olan
üretim tekniklerini üretim biçimleriyle ve kendi mekansal ortamlarında canlandırmak, bu çalışmaları
tanıtım ve ziyaretçi yönetimi çalışmaları ile bütünleştirmek; geleneksel üretimlerin rekabet edebilir
olmasını sağlamak; bu alandaki ürün tasarımlarının kalitesini ve simge değerini artırmak için, tanıtım,
finansman ve yenilikçi yaklaşımların oluşturulmasını desteklemek.
İlgili Hedef: IIH7
İlgili Eylemler: IIH7S1E1, IIH7S1E2
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul İl Özel İdaresi, Fatih Belediyesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Zeytinburnu
Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Üniversiteler
KAYNAKLAR: İstanbul Kalkınma Ajansı, İBB İSMEK, İBB Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü,
Sivil Toplum Kuruluşları (TOBB, İTO, İSO), Üniversiteler
İBB > 201101006H36006, 201101064S21001, 200901129K03001, 200801129K03001
225
EKİM 2011
II-PP12 TARİHİ YARIMADA’NIN KÜLTÜR MİRASI OLAN ÜRETİM KONULARININ ARAŞTIRILMASI,
BELGELENMESİ VE YAŞATILMASI PROJESİ
“Tarihi Yarımada’nın Kültür Mirası Olan Üretim Konularının Araştırılması, Belgelenmesi ve Yaşatılması
Projesi”, Alan’da küçük imalat geleneğinin ve geleneksel el sanatlarının korunması için etkin politika
ve uygulamaların olmaması olarak tespit edilen sorunun çözümüne yönelik oluşturulmuştur.
Yerel ekonomik kalkınma açısından hayati öneme sahip meslek edindirme kurslarının yürütülmesi
alanında gerek Fatih Belediyesi’nin gerekse İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin çeşitli uygulamaları
bulunmaktadır. Proje, bu deneyim ve kaynakların Tarihi Yarımada özelinde birlikte yürütülerek
toplam faydanın en üst düzeye getirilmesi amacı ile oluşturulmuştur.
Yönetim Planı’nın IIH7 kodlu hedefi olan “küçük imalat ve el sanatlarının gelenek olarak korunması
için etkin politika ve uygulamalar geliştirilmesi” ile IIH7S1 kodlu stratejisi olan “konu ile ilgili tüm
kurum ve kuruluşların araştırma yapmaya, kaynak geliştirmeye, proje üretmeye teşvik edilmesi”
Proje’nin oluşturulma gerekçeleri arasında yer almaktadır. Yönetim Planı’nın konu ile ilgili eylemleri
ise şunlardır:
Kayıp olan üretim tekniklerini üretim biçimleriyle ve kendi mekansal ortamlarında
canlandırmak (IIH7S1E1)
Geleneksel üretimlerin rekabet edebilir olmasını sağlamak ve değerini artırmak (IIH7S1E2)
Proje’den sorumlu kurum olarak, mevcut deneyim ve kapasitesinden ötürü İstanbul Büyükşehir
Belediyesi önerilmiştir. Proje ile ilgili kurumlar İstanbul İl Özel İdaresi, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Fatih
Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, akademik araştırmalar
açısından üniversitelerdir. Proje kaynakları olarak İstanbul Kalkınma Ajansı, İBB İSMEK, İBB Koruma
Uygulama ve Denetim Müdürlüğü ve ekonomi ile ilgili sivil toplum kuruluşları (TOBB, İTO, İSO vb.) ile
üniversiteler önerilmiştir.
Proje, İBB 2011 Yatırım Programı’nda yer alan İBB Stratejik Planlama Müdürlüğü’nün
201101006H36006 kodlu “Projem İstanbul (Akademik Araştırmacıların Desteklenmesi)”, İBB Eğitim
Müdürlüğü’nün 201101064S21001 kodlu “İstanbul Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları ve Seminerleri
(İSMEK) Hizmet Alımı İşi”, İBB Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü’nün 200901129K03001
kodlu “Ahşap Eğitim Atölyesi Uygulama ve Hizmet Alım İşi” ve 200801129K03001 kodlu “Taş Atölyesi
Eğitim ve Uygulamaları Hizmet Alım İşi” projelerİ ile bağlantılıdır.
Bunun yanında Zeytinburnu Belediyesi’nin bu projeyle ilişkili olarak devam eden projeleri; Tıbbi
Bitkiler Bahçesi Bakım Onarım ve Destek Projesi (2011), İSMEK’in eğitim verdiği ev hanımlarının
Zeytinburnu Belediyesi’nin tahsis ettiği alanda ürünlerini (takı, mefruşat, ahşap boyama, nakış, çiçek,
giyim, gıda) satışa sunduğu El Emeği Göz Nuru Pazarı, Merkezefendi Mahallesi’nde Organik Halk
Pazarı (Ekolojik) kurulmasına ilişkin proje (Zeytinburnu Beld., Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği,
Ekolojik Üreticiler Derneği işbirliği) (2011), tıp alanında tarihte önemli bir yeri olan Merkezefendi’nin
anılması, geleneksel halk hekimleri ile modern tıp uzmanlarının birlikte çalışmalarına zemin
oluşturulması, doğal yaşama hitap eden ürün ve hizmetleri sunan kurum ve kuruluşların bir çatı
altında toplanmasına yönelik organizasyon işi (2011) olarak sıralanmıştır.
226
EKİM 2011
Proje’nin çıktıları aşağıda sıralanmaktadır;
Tarihi Yarımada’da kültür mirası olan üretim konularının, küçük imalat geleneğinin ve
geleneksel el sanatlarının korunması için etkin politika ve uygulama önerileri,
Konu ile ilgili tüm kurum ve kuruluşları bu alanda araştırma yapmaya, kaynak geliştirmeye,
proje üretmeye teşvik etmek için mekanizma önerileri,
Bu çalışmaların eşgüdüm içinde yürütülmesini sağlayacak mekanizma önerileri,
Kayıp olan üretim tekniklerini üretim biçimleriyle ve kendi mekansal ortamlarında
canlandırma çalışmaları,
Bu çalışmaları tanıtım ve ziyaretçi yönetimi çalışmaları ile bütünleştirme yöntemleri,
Geleneksel üretimlerin rekabet edebilir olmasını sağlamak için öneriler,
Bu alandaki ürün tasarımlarının kalitesini ve simge değerini artırmak için, tanıtım, finansman
ve yenilikçi yaklaşımların oluşturulması önerileri,
Meslek edindirme alanlarında faaliyet gösteren kurumların kapasitelerini yukarıda sıralanan
kapsamda arttırmaları ve ortak proje yürütümeleri için mekanizma önerileri.
Proje’nin beklenen sonuçları, ilgili kurumların Tarihi Yarımada içinde varlık göstermiş/gösteren üretim
biçimleri konusunda kapasite geliştirmesi ve bunu eşgüdüm içinde yönetmesidir. Küçük imalat
geleneğinin ve geleneksel el sanatlarının geliştirilmesi ve mekânlarında hatırlanması konularında yeni
projeler oluşturularak ziyaretçi yönetimi ve meslek edindirme faaliyetleri arasında ilişki kurulması bir
gereksinimdir. Proje’den bu faaliyetlerin sürekliliğini sağlayacak ve yeni politikalar geliştirecek bir
uygulama aracı oluşturması beklenmektedir.
227
EKİM 2011
PROJE KODU:
II-PP13
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’YA ÖZGÜ SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN
ARAŞTIRILMASI VE BELGELENMESİ PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’ya özgü somut olmayan kültür mirasının araştırılması için çerçeve ve
standartların oluşturularak mevcut araştırmaların eşgüdümünü sağlamak, somut olmayan kültür
mirasının envanterini çıkarmak ve bunu bilgi sistemi ile bütünleştirerek bu alanda yürütülecek olan
projelerin tek bir sistemde toplanması ve web tabanlı uygulamalar yardımı ile yayımlanmasını
sağlamak. Tarihi Yarımada’ya özgü somut olmayan kültürel mirasa ilişkin çalışmalara katkı sağlamak
üzere bir dokümantasyon merkezi oluşturmak, belirli aralıklarla Tarihi Yarımada’nın somut olmayan
kültürel mirasının tanıtılmasını sağlayacak ulusal ve uluslararası sergiler, programlar, sempozyumlar
düzenlemek.
İlgili Hedef: IIH8
İlgili Strateji: IIH8S1, IIH8S2, IIH8S3, IIH8S4
İlgili Eylem: IIH8S1E1, IIH8S2E1, IIH8S3E1, IIH8S3E2, IIH8S4E1, IIH8S4E2, IIH8S4E3
SORUMLU KURUM: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Alan Yönetimi Başkanlığı
İLGİLİ KURUMLAR: Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İstanbul
Belediyesi, Üniversiteler, Sivil Toplum Kuruluşları, Araştırma Merkezleri
KAYNAKLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB Kültür Müdürlüğü, UNESCO Somut Olmayan Kültürel
Miras Fonu, Kültür Yatırımları ve Girişimlerini Teşvik Kanunu kapsamındaki teşvikler, Sivil Toplum
Kuruluşları
–
228
EKİM 2011
II-PP13 TARİHİ YARIMADA’YA ÖZGÜ SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN ARAŞTIRILMASI VE
BELGELENMESİ PROJESİ
“Tarihi Yarımada’ya Özgü Somut Olmayan Kültürel Mirasın Araştırılması ve Belgelenmesi Projesi”,
bugüne kadar farklı kurumlarda ve kaynaklarda yer alan somut olmayan kültür mirasını yerel kimlikle
birlikte düşünerek bilgi ve belgelerin bir araya getirilmesi ve yeni araştırmaların eşgüdüm içerisinde
yürütülmesini sağlamak amacı ile oluşturulmuştur.
Yönetim Planı çalışmalarında katılımcılar tarafından da belirlenen “UNESCO sözleşmesi gereği somut
olmayan kültürel miras tanımının yapılamamış olması ve bu nedenle sınıflanacak malzemenin tespit
edilememesi, bu bağlamda somut olmayan kültürel miras envanterinin yapılmamış olması, var olan
çalışmaların belirli bir merkez çatısı altında (bilgi belge merkezi-kütüphane-internet ortamı vb.)
toplanamaması ile somut olmayan kültür mirasının nasıl korunacağı ve sergileneceği konusunda bir
tavrın belirlenmemiş olması” sorunlarının çözümüne yönelik sağlıklı bir rotanın çizilmesi Proje’nin
oluşturulma nedenidir.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın IIH8 kodlu hedefi olan “Somut olmayan kültürel mirasın tespiti,
korunması ve gelecek nesillere aktarılması”na ve Yönetim Planı’nın dört adet stratejisine
dayanmaktadır. Bunlar; IIH8S1 kodlu strateji olan “UNESCO sözleşmesine bağlı olarak Tarihi
Yarımada’ya özgü somut olmayan kültürel mirasın tanımlanması ve tasnif edilmesi”, IIH8S2 kodlu
strateji olan “envanter çalışması gerçekleştirilmesi”, IIH8S3 kodlu strateji olan “Somut olmayan
kültürel mirasın korunması ve sergileme alanları oluşturulması” ve IIH8S4 kodlu strateji olan “Somut
olmayan kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılması”dır.
Yönetim Planı’nın Proje ile ilgili eylemleri ise şunlardır;
Somut olmayan kültürel miras çalışmalarının bir araya getirilebileceği, yazılı ve sözlü bilginin
tasnif edileceği bir dokümantasyon merkezi kurmak (IIH8S1E1)
Somut olmayan kültürel miras envanterini oluşturmak, düzenli olarak güncellemek ve somut
olmayan kültürel miras haritaları çıkarmak (IIH8S2E1)
Somut olmayan kültürel mirasın anlatımı için gerekli olan doğal alanları ve belleğe ilişkin
mekanları korumak ve bu alanlarda tabela, sesli ve görüntülü uygulamalar, temsiller vb.
yöntemler ile sergilemeler yapmak (IIH8S3E1)
Somut olmayan kültür mirasını sergilemek üzere müze alanı oluşturmak (IIH8S3E2)
Toplumun genelini ve özellikle gençleri hedefleyen eğitici, duyarlılığı arttırıcı ve bilgilendirici
programlar düzenlenmek (IIH8S4E1)
Somut olmayan kültürel mirasın korunması için özellikle yönetim ve bilimsel araştırma gibi
alanlarda kapasite güçlendirici etkinlikler düzenlemek (IIH8S4E2)
Uluslararası işbirliği; bilgi ve tecrübe değiş tokuşu, ortak girişimlerle somut olmayan kültürel
mirası korumak ve aktarmak (IIH8S4E3)
Proje’den sorumlu kurum Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Alan Yönetimi Başkanlığı olarak önerilmiştir.
Proje ile ilgili kurumlar ise; Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul İl Kültür Turizm Müdürlüğü, İstanbul
Belediyesi, üniversiteler, bu alanda faaliyet gösteren ve çalışmalar yapan sivil toplum kuruluşları,
araştırma merkezleridir.
229
EKİM 2011
Proje’nin gerçekleştirilebilmesi için yararlanılabilecek kaynaklar ise; Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB
Kültür Müdürlüğü, UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Fonu, Kültür Yatırımları ve Girişimlerini
Teşvik Kanunu kapsamındaki teşvikler, sivil toplum kuruluşlarıdır.
Proje Yönetim Planı’nın I-PP2 kodlu “Tarihi Yarımada Bütünleşik Bilgi Sistemi Geliştirilmesi Projesi” ile
ilişkilidir.
Proje çıktıları;
Somut olmayan kültür mirası çalışmalarının yerel kimlikle bir araya getirilebileceği, yazılı ve
sözlü bilginin tasnif edileceği bir dokümantasyon merkezinin kurulması için gerekli hazırlıklar,
Güncellenebilen, mekan ile ilişkilendirilebilir, kaynak/referans sitemi olan, internet üzerinden
erişimi sağlanabilir somut olmayan kültürel miras envanteri,
Somut olmayan kültürel mirasın anlatımı için gerekli olan doğal alanların ve belleğe ilişkin
mekanların tespiti, koruma yönergeleri ve bu alanlarda tabela, sesli ve görüntülü
uygulamalar, temsiller ve ilgili organizasyonlar,
Somut olmayan kültür mirasını sergilemek üzere müze alanı tespiti,
Somut olmayan kültürel mirasın korunması, ortaya çıkarılması, belgenmesi için özellikle
yönetim ve bilimsel araştırma gibi alanlarda eşgüdüm kapasitesini arttıracak etkinlikler,
Somut olmayan kültürel mirasın korunması, mevcut etkili araştırma yöntemleri ile ilgili bilgi
ve tecrübe değişimi için uluslararası işbirliği programları,
İstanbul ve Türkiye dışında bulunan ancak Tarihi Yarımada ile ilgili somut olmayan kültürel
miras kapsamına giren kişi, kurum, kuruluş, bilgi ve belgenin ortaya çıkarılması ve Proje ile
bütünleştirilmesi için atılacak adımlardır.
Proje’nin beklenen sonuçları, Tarihi Yarımada’da somut olmayan kültür mirasının belgelendiği ve
tanıtıldığı geniş kapsamlı, güncellenen bir bilgi altyapısının oluşturulması ve kolay erişilebilir bir web
sitesi üzerinden erişimin sağlanmasıdır. Somut olmayan mirasın araştırılması ve korunması için uluslar
arası işbirliklerinin de sağlandığı eğitim ve atölye çalışmalarının yürütülmesi beklenen faydalarıdır.
230
EKİM 2011
PROJE KODU:
II-PP14
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’DA YAŞAM KALİTESİNİ YÜKSELTME PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’da yaşayanların yaşam kalitesini yükseltmek için mevcut uygulamalar
arası eşgüdümü sağlamak amacı ile planlama ve koruma çalışmalarında önerilen sosyal ve teknik
altyapı hizmetlerinin ve çevre yönetiminin koruma/yaşatma/yaşama dengesi çerçevesinde
uygunluğunu irdelemek, mevcut kentsel hizmetlerin ve donatımların etkin ve verimli olma düzeyini
araştırmak; merkezi, yerel yönetim uygulamalarının hizmet kalitesini etkinleştirmek üzere
araştırmalar geliştirmek, bu konudaki mevcut araştırmaların ve hizmetlerin eşgüdümünü sağlamak
için öneriler geliştirmek, Tarihi Yarımada yaşam kalitesi göstergeleri oluşturmak.
İlgili Stratejiler: IIH9S1, IIH9S2, IIH10S1
İlgili Eylemler: IIH9S1E1, IIH9S1E2, IIH9S1E3, IIH9S2E1, IIH10S1E1, IIH10S1E2, IIH10S1E3
SORUMLU KURUM: Fatih Belediyesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp
Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi
KAYNAKLAR: İBB Çevre Koruma Müdürlüğü, İBB Atık Yönetimi Müdürlüğü, İBB Deniz Hizmetleri
Müdürlüğü, İBB Park ve Bahçeler Müdürlüğü, Fatih Belediyesi Temizlik İşleri Müdürlüğü, Fatih
Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü
İBB 2011> İGEP, 201101008Ç02002, 201101014Ç02001, 201101014Ç02002, 201101014Ç02003,
201101014Ç02006, 201101014Ç02007, 201101014Ç02001, 201001014Ç08002, 201101039Ç01009,
201101039Ç01010, 201101039Ç01002, 201101039Ç01007, 201101039Ç01001, 201101039Ç01008,
201101039Ç01011, 201101039Ç01012, 201101039Ç01013, 201101039Ç01014, 201101039Ç01015,
201101039T07001, 201101027Ç04006, 201001027Ç04001, 201001047P08006
231
EKİM 2011
II-PP14 TARİHİ YARIMADA’DA YAŞAM KALİTESİNİ YÜKSELTME PROJESİ
“Tarihi Yarımada’da Yaşam Kalitesini Yükseltme Projesi”, “Tarihi Yarımada’da yaşayanların yaşamsal
gereksinmelerinin yeterince karşılanamaması, koruma/kullanma dengesinin kurulamaması ve Alan’da
çevre sorunlarının varlığı” olarak tespit edilen sorunların çözümüne yönelik mevcut uygulamalar
arasında eşgüdümü sağlamak üzere önerilmektedir.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın IIH9 kodlu “planlama ve koruma çalışmalarında Alan’daki hizmet
sunumlarında koruma/yaşatma/yaşama dengesinin kurulması” ile IIH10 kodlu “çevre sorunlarına
neden olan faktörlerin denetim altına alınması” hedeflerine bağlı olarak oluşturulmuştur. Yönetim
Planı’nın IIH9S1 kodlu “Alan’da yaşayanların ihtiyaçlarının ve beklentilerinin ulusal ve uluslararası
kriterler doğrultusunda karşılanması, hizmet sunumunun etkinliğinin artırılması” stratejisi, IIH9S2
kodlu “yaşlılar, özürlüler ve çocukların yaşam kalitesinin yükseltilmesi” stratejisi, IIH10S1 kodlu “çevre
yönetiminin sağlanması (çevre yönetiminin etkin ve etkili bir şekilde sunumunun sağlanması)”
stratejisi, önerilen Proje’yi belirleyen diğer bileşenlerdir.
Yönetim Planı’nın Proje ile ilgili eylemleri şunlardır;
Alan’da mevcut kentsel hizmetlerin ve donatımların yeterliliğini araştırmak (IIH9S1E1)
Koruma ile sosyo-ekonomik ve yaşamsal ihtiyaçlar dengesi üzerine araştırmalar yapmak,
mümkün olan eksik donatımların tamamlanmasını sağlamak (IIH9S1E2)
Alan’nın geleneksel yeşil dokusunu, park ve bahçeleri canlandırarak kentsel peyzaj kalitesini
yükseltmek (IIH9S1E3)
Yaşlılar, özürlüler ve çocukların yaşam kalitesinin yükseltilmesi için sorun odaklı,
sürdürülebilirliği olan projeler geliştirmek ve uygulamasını izlemek (IIH9S2E1)
Çevre temizliğinin sağlanmasını izlemek (IIH10S1E1)
Çevre yönetimini izlemek üzere bir birim oluşturmak (IIH10S1E2)
Hava ve gürültü kirliliğini engelleme programlarını ve uygulamalarını izlemek (IIH10S1E3)
Proje ile ilgili sorumlu kurumlar, Fatih Belediyesi ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi’dir. İstanbul İl Özel
İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi
ilgili kurumlar olarak önerilmiş, Proje’ye kaynak ayırabilecek kurumlar ve birimler; İBB Çevre Koruma
Müdürlüğü, İBB Atık Yönetimi Müdürlüğü, İBB Deniz Hizmetleri Müdürlüğü, İBB Park ve Bahçeler
Müdürlüğü, Fatih Belediyesi Temizlik İşleri Müdürlüğü, Fatih Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü
olarak belirlenmiştir.
Bu Proje diğer projelerden farklı olarak hali hazırda yürütülen hizmetler arası etkili bir eşgüdümü
sağlama amacını taşımaktadır. Gerek Fatih Belediyesi gerek İBB bu alanda birçok yatırım, hizmet ve
proje yürütmüş ve programlamıştır. Bu projeler arasında yer alan, İstanbul bölümünü İBB’nin
yürüttüğü “Önemli Göç Alan Kentler Olarak İstanbul, İzmir, Ankara ve Bursa’nın Ekonomik ve Sosyal
Entegrasyon Problemlerinin Çözümüne Destek Projesi" İGEP, hızlı göçün yan etkilerini azaltmak ve
göç nüfusunun sosyo-ekonomik uyumunu sağlamak amacıyla gelecekte yapılacak düzenlemeler için
kapasite geliştirme ve ihtiyaç saptaması yapan çok ortaklı makro bir projedir. Proje, yoğun göç almış
Tarihi Yarımada’nın yaşam kalitesinin yaşayanlar ile birlikte yükseltilmesi için önemlidir.
Proje ayrıca İBB 2011 Yatırım Programı’nda yer alan ve aşağıda sıralanan hizmetler ile bağlantılıdır.
232
EKİM 2011
İBB Deniz Hizmetleri Müdürlüğü’nün 201101008Ç02002 kodlu “İstanbul Genelinde Kıyıların ve
Denizlerin Özel Tekne ve Teçhizatlarla Temizlenmesi Hizmeti” projesi, İBB Çevre Koruma
Müdürlüğü’nün 201101014Ç02001 kodlu “Çevre Kirliliği ve Denetim Konusunda Eğitim Alınması İşi”,
201101014Ç02002 kodlu “Hava Kirliliği İstasyonları ve Cihazlarının Bakım Onarım ve Servis Hizmeti
İşi”, 201101014Ç02003 kodlu “İstanbul Genelinde Açık ve Kapalı Alanlarda Vektörlerle Mücadele ve
İlaçlama Çalışmaları Hizmet Alımı İşi”, 201101014Ç02007 kodlu ”Çevre ve Deniz Kirliliği Konusunda
Mühendislik Müşavirlik Kontrollük ve Danışmanlık Hizmeti Alınması İşi”, 201101014Ç02001 kodlu
“Çevre Kirliliği ve Denetim Konusunda Eğitim Alınması İşi”, 201001014Ç08002 kodlu “İstanbul’un
Şehir Gürültü Haritasının Çıkarılması ve Gürültü Önleme Etüd Projesi”, İBB Park ve Bahçeler
Müdürlüğü’nün 201101039Ç01009 kodlu “İstanbul Genelindeki Yeşil Alanlarda Kullanılmak Üzere
Kent Mobilyaları ve Sert Zemin Elemanları Temini ve Yerine Montajı”, 201101039Ç01010 kodlu
“İstanbul Genelindeki Yeşil Alanlarda Kullanılmak Üzere Fitness Aletleri ve Çocuk Oyun Grubu Temini
ve Yerine Montajı”, 201101039Ç01002 kodlu “İstanbul Geneli İlçe Belediyelerinde Kavşaklarda,
Sahillerde Park Düzenlemeleri ve Semt Parkları Yapımı”, 201101039Ç01007 kodlu “İstanbul
Genelinde Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Ait Alanlarda Çevre Düzenlemesi Yapılması”,
201101039Ç01001 kodlu “İstanbul Geneli Parkları, Mezarlıkları, Koruları, Yolları ve Havuzların Bakım
ve Onarım İşi”, 201101039Ç01008 kodlu “İstanbul Genelindeki Yeşil Alanlarda Kullanılmak Üzere
Bitkisel Materyal Alımı”, 201101039Ç01011 kodlu “İstanbul Genelindeki Kent Donatı Elemanları
Bakım ve Onarımı”, 201101039Ç01012 kodlu “İstanbul Genelindeki Cadde ve Yeşil Alanlar Ve
Mezarlıklarda Süs Bitkileri ve Ağaçlarda Budama Yapılması”, 201101039Ç01013 kodlu “İstanbul
Genelindeki Yeşil Alanlarda Kullanılmak Üzere Gübre ve Bitki Besin Maddesi Alımı”,
201101039Ç01014 kodlu “İstanbul Genelindeki Kovuk ve Eski Ağaçların Rehabilitasyonu”,
201101039Ç01015 kodlu “İstanbul Genelinde Park ve Yeşil Alanlardaki Yapım ve Bakım İşleri ile İlgili
Müşavirlik, Proje ve Mühendislik Hizmetleri Alınması”, 201101039T07001 kodlu “İstanbul Genelinde
Yeşil Alanlarda, Koru ve Kent Ormanlarında Koruma, Kollama, Gözetim, Denetim ve Kontrol
Hizmetleri”, 201001047P08006 kodlu “Istanbul’a İlişkin Öneri Donatı Standartlarınin Belirlenmesi İşi”
projesi, İBB Şehir Planlama Müdürlüğü, İBB Atık Yönetimi Müdürlüğü’nün 201101027Ç04006 kodlu
“İstanbul Geneli Ana Arterlerin, Yolların, Meydanların, Geçitlerin El İle Süpürülmesi ve Her Türlü
Görüntü Kirliliğinin Giderilmesi İşi” ve 201001027Ç04001 kodlu “Katı Atık Etüd Projeleri Yapımı (Avan
Projeler, ÇED, Uygulama Projeleri, Zemin Etütleri, Fizibilite vs.)” projeleri bu Proje’yle bağlantılı
projelerdir. İlgili diğer kurumların Bölüm 1.5’te sözü edilen projeleri veya faaliyetleri bu Proje’nin
geliştirilmesi aşamasında ilgili projeler veya faaliyetler olarak değerlendirilecektir.
Proje’nin bağlantılı olduğu çalışmalar arasında belediyelerin çeşitli müdürlüklerince gerçekleştirilen
genel yaşam kalitesinin yükseltilmesine katkı sağlayan faaliyetler yer almaktadır. Bunun yanı sıra,
sanat etkinlikleri ve sosyal etkinlikler düzenlemek, kadın sorunlarının çözümüne katkıda bulunmak,
özürlülerin adaptasyonunu sağlamak, sağlık bilincinin gelişimine katkı sağlamak bu faaliyetlerin
hedefleri arasındadır.
Proje’nin beklenen çıktıları;
Sosyal ve teknik altyapı hizmetlerinin ve çevre yönetiminin koruma/yaşatma/yaşama dengesi
çerçevesinde uygunluk analizi,
Mevcut kentsel hizmetlerin ve donatımların etkin ve etkili olma düzeyini araştırmak,
Merkezi, yerel yönetim uygulamalarının hizmet kalitesini etkinleştirmek üzere araştırmalar
geliştirmek,
Bu konudaki mevcut araştırmaların ve hizmetlerin eşgüdümünü sağlamak için öneriler,
Tarihi Yarımada yaşam kalitesi gösterge sisteminin belirlenmesi olarak beklenmektedir.
233
EKİM 2011
3.1.3. Erişilebilirlik Projeleri
“Erişilebilirlik” teması çerçevesinde tanımlanan proje paketinde dört adet proje belirlenmiştir. Bölüm
2’de Tarihi Yarımada için geliştirilen hedef, strateji ve eylemlere bağlı olarak oluşturulan bu projeler
araştırma-geliştirme, kapasite geliştirme, adaptasyon, etki değerlendirme aktivitelerinden
oluşmaktadır. Aşağıda “Erişilebilirlik” temasına yönelik tanımlanan projeler liste halinde sıralanmıştır.
Daha sonra bu temada tanımlanan her bir projenin proje kodu, adı, tanımı, plan hedef, strateji, eylem
ile diğer projeler ile olan ilişkisi, sorumlu ve ilgili kurumlar, kaynaklar ve süre ile varsa diğer
kurumların programlanan projeleri ile bağlantısının yer aldığı proje künyeleri sunulmuştur.
Ardından her bir proje için bir açıklama metni yer almaktadır. Proje açıklamasında projenin
III-PP15 TARİHİ YARIMADA’YI ETKİLEYEN ULAŞIM YATIRIMLARININ KÜLTÜR VARLIKLARI ÜZERİNDEKİ
ETKİLERİNİN EN AZA İNDİRİLMESİ PROJESİ
III-PP16 TARİHİ YARIMADA’NIN HERKES İÇİN ERİŞİLEBİLİR KENT OLABİLMESİ VE “EVRENSEL TASARIM”
İLKELERİNİN KENTSEL MEKANA UYGULANMASI PROJESİ
III-PP17 TARİHİ YARIMADA BİSİKLET VE YAYA YOLLARI SİSTEMİ GELİŞTİRME VE MEVCUT ULAŞIM
SİSTEMİNE UYGULANMASI PROJESİ
III-PP18 TARİHİ YARIMADA’YA ÖZGÜ OTOPARK SİSTEMİ GELİŞTİRME PROJESİ
234
EKİM 2011
PROJE KODU:
III-PP15
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’YI ETKİLEYEN ULAŞIM YATIRIMLARININ
VARLIKLARI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN EN AZA İNDİRİLMESİ PROJESİ
KÜLTÜR
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’yı etkileyen ulaşım yatırımlarının kültür varlıkları üzerindeki
etkilerinin en aza indirilmesi için yöntem geliştirmek; ulaşım planlamasında Tarihi Yarımada’nın kültür
varlıklarının dikkate alınmasının sağlanması için uzmanlar, karar vericiler ve teknik ekiplere yönelik
bilgilendirme yapmak ve eğitim programları oluşturmak ve büyük ulaşım/altyapı projelerinde kültür
mirasına yönelik etki değerlendirmesini ICOMOS “Dünya Mirası Kültür Varlıkları için Etki
Değerlendirmesi Rehberi” dikkate alınarak hazırlamak.
İlgili Hedefler: IIIH1, IIIH2
İlgili Stratejiler: IIIH1S1, IIIH2S1
İlgili Eylemler: IIH1S1E1, IIIH2S1E1, IIIH2S1E2, IIIH2S1E3, IIIH2S1E4, IIIH2S1E5
İlgili Proje Paketleri: I-PP2, I-PP3, II-PP4, II-PP7
İLGİLİ KURUMLAR: Alan Yönetimi Başkanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, TCDD, İDO, Fatih Belediyesi, İl Özel
İdaresi, Trafik Şube Müdürlüğü, Meslek Odaları, Üniversiteler
KAYNAKLAR: İBB Raylı Sistemler Müdürlüğü
SÜRE: Kısa
İBB 2011> 199801050U10002, 201101050Ç02002, 201101050Ç02001, 201101050Ç02003,
201001050U10002, 200501050U10003, 200801050U10002, 201001050U27001, 199501050U10001
235
EKİM 2011
III-PP15 TARİHİ YARIMADA’YI ETKİLEYEN ULAŞIM YATIRIMLARININ KÜLTÜR VARLIKLARI ÜZERİNDEKİ
ETKİLERİNİN EN AZA İNDİRİLMESİ PROJESİ
“Tarihi Yarımada’yı Etkileyen Ulaşım Yatırımlarının Kültür Varlıkları Üzerindeki Etkilerinin En Aza
İndirilmesi Projesi” Alan’da ulaşım yatırımlarının projelendirilmesi aşamasında kültür mirasına
etkilerinin araştırılmaması, Tarihi Yarımada’nın geçiş alanı ve transfer merkezi olarak kullanılması,
Tarihi Yarımada’da lastik tekerlekli ulaşım sisteminin öncelikli ulaşım türü olması, kent içi ulaşımda
raylı sistemlerin yeterince geliştirilmemesi, kent içi ulaşımda deniz ulaşımına öncelik verilmemesi ve
Alan’da yer alan farklı ulaşım türlerinin birbirleriyle bütünleşmemesi gibi belirlenen sorunların
çözümüne yönelik adımların belirlenmesini amaçlamaktadır.
Proje, Tarihi Yarımada’yı etkileyen ulaşım yatırımlarının kültür varlıkları üzerindeki etkilerinin
değerlendirilmesi için yöntem geliştirmek ve ulaşım planlamasında Tarihi Yarımada’nın kültür
varlıklarının dikkate alınmasının sağlanması için ilgililere yönelik kapasite geliştirme aşamalarından
oluşmaktadır.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın IIIH1 kodlu “ulaşım planlamasında Tarihi Yarımada’nın kültür
varlıklarının dikkate alınmasının sağlanması” ve IIIH2 kodlu “Tarihi Yarımada üzerindeki ulaşım
yatırımlarının baskısının azaltılması ve farklı ulaşım türlerinin bütünleştirilmesi” hedefleri ve bu
hedeflere bağlı iki adet strateji gereği oluşturulmuştur. Bu stratejiler IIIH1S1 kodlu “ulaşım planlaması
yapan uzmanlar ve karar vericilerin kültür mirası konularında bilgilendirilmelerinin sağlanması” ve
IIIH2S1 kodlu “Tarihi Yarımada’da demiryolu ve denizyolu ağırlıklı, yüksek kapasiteli, kaliteli ve farklı
ulaşım türlerinin birbirini besleyecek ve tamamlayacak şekilde bütünleştirildiği, toplu taşıma ağırlıklı
bir ulaşım sisteminin kurulması” stratejileridir.
Proje ile ilgili Yönetim Planı’nda tanımlanan eylemler ise aşağıdaki gibidir:
Kültürel miras konularında uzmanlar, karar vericiler ve teknik ekiplere yönelik bilgilendirme
yapmak ve eğitim programları hazırlamak (IIIH1S1E1)
Tarihi Yarımada’ya lastik tekerlekli araç giriş-çıkışını kontrollü olarak sağlamak ve yol kavşak
geometrilerini düzenlenmek (IIIH2S1E1)
Tarihi Yarımada’da yeni akslarla raylı sistem ağının geliştirilmesini sağlamak (IIIH2S1E2)
Deniz ulaşımının kapasitesini geliştirmek ve yaygın kullanımını sağlamak (IIIH2S1E3)
İETT toplu taşın güzergâhlarını yeniden etüt ederek düzenlemek ve ana durak noktalarını
Tarihi Yarımada dışına çıkarmak (IIIH2S1E4)
Alan’da özel olarak tasarlanmış kamu araçları kullanmak (IIIH2S1E5)
Metropoliten ulaşım sistemi ile entegrasyon için “Tek Bilet Sistemi” ve “Akıllı BiletOtomasyon Sistemi” uygulamalarını gerçekleştirmek (IIIH2S1E6)
Proje’nin sorumlu kurumu olarak tanımlanan İBB’nin sağlayacağı eşgüdüm ile Alan’da uygulama
yapan kurumlar olan Ulaştırma Bakanlığı, İl Özel İdaresi, TCDD, İETT, İDO, Trafik Şube Müdürlüğü’nün
yanında Alan Yönetimi Başkanlığı tarafından yürütülmesi öngörülmüştür. Ayrıca, projeye gerekli
katkıyı sağlamak üzere meslek odaları ve üniversiteler de ilgili kurumlar arasında yer almaktadır.
Proje, İBB 2011 Yatırım Programı’nda yer alan İBB Raylı Sistem Müdürlüğü‘nün 199801050U10002
kodlu “Unkapanı- Yenikapı Arası İnşaatı”, üç bölüm halinde programlanan 201101050Ç02001,
201101050Ç02002, 201101050Ç02003 kodlu “İstanbul Metrosu Yenikapı İstasyonu İnşaat Alanında
236
EKİM 2011
Ortaya Çıkan Gemi Kalıntılarının Kazı, Koruma-Onarım ve Rekonstrüksiyon Çalışmalarının Yapılması
İşi”, 201001050U10002 kodlu “Yenikapı-İncirli Metro Hattı”, 200801050U10002 kodlu “Haliç Metro
Geçiş Köprüsü Yapımı İşi” ve 201001050U27001 kodlu “Haliç Yaya Köprüsü Yapımı İşi” projeleri ile
bağlantılıdır.
Bunun yanında Proje, Yönetim Planı’nın Tarihi Yarımada Plan ve Proje Yönetiminin Eşgüdümü için
Kapasite Geliştirme Projesi (I-PP1), Tarihi Yarımada Bütünleşik Bilgi Sistemi Geliştirilmesi Projesi (IPP2), Tarihi Yarımada’da Kültürel Mirasa Yönelik “Çevresel Etki Değerlendirmesi” Uygulamalarının
Geliştirilmesi Projesi (II-PP7) ve Tarihi Yarımada ile İlgili Koruma, Yenileme, Ulaşım, Turizm gibi Farklı
Türlerdeki Planlar ve İlgili Projeler Arasındaki Uyumun Sağlanması Projesi (II-PP4) ile ilişkilidir.
Proje çıktıları aşağıdaki gibidir:
Yöneticiler ve ulaşım teknik personeline dönük kültürel mirasın korunması çerçevesinde,
ulaşım projelerinin ve ulaşım alt yapılarının kültür mirası ile ilişkisi ve olumsuz etkisinin
minimize edilmesi konularında hazırlanmış eğitim programları,
Tarihi Yarımada’da lastik tekerlekli araç kullanımının güzergahı ve kısıtları ile ilgili yol
düzenlemeleri,
Yeni raylı ulaşım çözümleri,
Tarihi Yarımada’daki iskelelerdeki güzergah ve vapur sayısının artırılması,
İETT toplu taşıma merkez duraklarının Tarihi Yarımada dışına taşınması,
Alan’a özel toplu taşıma araçları üzerine öneri geliştirilmesi,
Toplu taşıma araçlarında kullanılmak üzere tek bilet uygulaması veya akıllı bilet otomasyon
sistemi.
Proje’nin beklenen sonuçları, Tarihi Yarımada’da lastikli araç geçişinin kültür mirası üzerindeki etkisini
azaltacak seçenekler sunması, toplu taşımanın ve deniz ulaşımının teşvik edilerek yaygın kullanımının
sağlaması olacaktır.
237
EKİM 2011
PROJE KODU:
III-PP16
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’NIN HERKES İÇİN ERİŞİLEBİLİR KENT OLABİLMESİ VE
“EVRENSEL TASARIM” İLKELERİNİN KENTSEL MEKANA UYGULANMASI
PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’daki yaya, bisiklet, motorlu taşıt ulaşım güzergâhlarında, denizyolu ve
otomobil parklarında, ulaşım araçlarında ve sinyalizasyon sistemi düzenlemelerinde açık alanlar ve
meydanlarda, temel kamu yapılarında, anıt eser ve Dünya Miras Alanları’nda, dezavantajlı grupları da
kapsayan “evrensel tasarım” ilkelerini geliştirmek ve sistemin tüm donatıları, fiziki/mekansal
standartlarını oluşturmak, geliştirmek, uygulamak, uygulamasını takip etmek, bu alanda etkinlik
gösteren kurum ve kuruluşlar arasında Tarihi Yarımada özelinde eşgüdümü sağlamak.
İlgili Hedefler: IIIH6
İlgili Stratejiler: IIIH6S1
İlgili Eylemler: IIIH6S1E1
İlgili Proje Paketleri: III-PP17, III-PP18
SORUMLU KURUM: Fatih Belediyesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Valiliği, İstanbul İl Özel İdaresi, Trafik Şube Müdürlüğü
KAYNAKLAR: İBB Başkanlığı, Fatih Belediyesi, STKlar
SÜRE: Orta
–
238
EKİM 2011
III-PP16 TARİHİ YARIMADA’NIN HERKES İÇİN ERİŞİLEBİLİR KENT OLABİLMESİ VE “EVRENSEL TASARIM”
İLKELERİNİN KENTSEL MEKANA UYGULANMASI PROJESİ
“Tarihi Yarımada’nın Herkes için Erişilebilir Kent Olabilmesi ve ‘Evrensel Tasarım’ İlkelerinin Kentsel
Mekana Uygulanması Projesi” Alan’da dezavantajlı gruplara ve engellilere yönelik erişilebilirliğin kısıtlı
olması sorununun çözümüne yönelik adımların belirlenmesini amaçlamaktadır.
Proje, Tarihi Yarımada’daki yaya, bisiklet, motorlu taşıt ulaşım güzergâhlarında, denizyolu ve
otomobil parklarında, ulaşım araçlarında ve sinyalizasyon sistemi düzenlemelerinde açık alanlar ve
meydanlarda, temel kamu yapılarında, anıt eser ve Dünya Miras Alanları’nda, dezavantajlı grupları da
kapsayan “evrensel tasarım” ilkelerini geliştirmek ve sistemin tüm donatılarını, fiziki/mekansal
standartlarını oluşturmak, geliştirmek, uygulamak, uygulamasını takip etmek, bu alanda etkinlik
gösteren kurum ve kuruluşlar arasında Tarihi Yarımada özelinde eşgüdümü sağlamak aşamalarından
oluşmaktadır.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın IIIH6 kodlu “dezavantajlı grupların erişilebilirliğinin sağlanması”
hedefi ve bu hedefe bağlı olarak geliştirilen strateji gereği oluşturulmuştur. Bu strateji IIIH6S1 kodlu
“yaya, taşıt ulaşım güzergâhları ve sinyalizasyon sistemi düzenlemelerinde dezavantajlı grupların
gereksinmelerinin dikkate alınması” olarak belirlenmiştir.
Proje ile ilgili Yönetim Planı’nda tanımlanan IIIH6S1E1 kodlu eylem; “yaya, taşıt ulaşım
güzergâhlarında, ulaşım araçlarında ve sinyalizasyon sistemi düzenlemelerinde dezavantajlı grupların
gereksinmelerine yönelik standartlar geliştirmek, düzenlemeler yapmak”tır.
Proje’de sorumlu kurumlar olarak İBB ile Fatih Belediyesi önerilmektedir ve Proje’nin İstanbul Valiliği,
İstanbul İl Özel İdaresi ve Trafik Şube Müdürlüğü ile eşgüdüm içerisinde sürdürülmesi
öngörülmektedir.
Proje Yönetim Planı’nın, III-PP17 kodlu “Tarihi Yarımada Bisiklet ve Yaya Yolları Sistemi Geliştirme ve
Mevcut Ulaşım Sistemine Uygulanması Projesi” ve III-PP18 kodlu “Tarihi Yarımada’ya Özgü Otopark
Sistemi Geliştirme Projesi” ile ilişkilidir.
Dezavantajlı grupları da kapsayan ‘evrensel tasarım’ ilkelerini geliştirmek üzere yapılan
analizler,
Yapılan analizler doğrultusunda sistemin tüm donatıları için fiziki/mekansal standartların
oluşturulması, geliştirilmesi, uygulanması ve uygulanmasının takip edilmesi,
Bu alanda etkinlik gösteren kurum ve kuruluşlar arasında Tarihi Yarımada özelinde eşgüdümü
sağlamak üzere kapasite geliştirmeye yönelik programlar.
Proje’nin temel katkısı, engelliler ve diğer dezavantajlı gruplarca erişilebilir ve kentsel mekan kalitesi
yüksek bir Tarihi Yarımada’nın oluşturulmasına yönelik kriterlerin belirlenmesi ve uygulamalara
yansıtılması olacaktır.
239
EKİM 2011
PROJE KODU:
III-PP17
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA BİSİKLET VE YAYA YOLLARI SİSTEMİ GELİŞTİRME VE
MEVCUT ULAŞIM SİSTEMİNE UYGULANMASI PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’da bisiklet ve yaya yolları sistemini geliştirmek; mevcut ve önerilen
bisiklet yolları sisteminin, yaya dolaşım sisteminin ve yaya alanlarının raylı sistemler, karayolu toplu
taşıma sistemi, deniz ulaşımı ve otopark alanları ile bütünleştirilmesini sağlayacak çözümler üretmek.
SORUMLU KURUM: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Fatih Belediyesi
İLGİLİ KURUMLAR: Üniversiteler, Bu Alanda Uzmanlaşmış STKlar
KAYNAKLAR: İBB Şehir Planlama Müdürlüğü, İBB Yapı İşleri Müdürlüğü, Fatih Belediyesi İmar Ve
Şehircilik Müdürlüğü, Fatih Belediyesi Etüd Proje Müdürlüğü, STKlar
SÜRE: Orta
İBB 2011> 201001056U26001, Fatih Belediyesi Bisiklet Projesi, İBB Trafik Müdürlüğünün ilgili
düzenlemelri, 12% Up To The Hill Projesi
240
EKİM 2011
III-PP17 TARİHİ YARIMADA BİSİKLET VE YAYA YOLLARI SİSTEMİ GELİŞTİRME VE MEVCUT ULAŞIM
SİSTEMİNE UYGULANMASI PROJESİ
“Tarihi Yarımada Bisiklet ve Yaya Yolları Sistemi Geliştirme ve Mevcut Ulaşım Sistemine Uygulanması
Projesi” Alan’da tespit edilen yaya ulaşımı düzenlemelerinin yetersiz olması ve bisiklet yollarının
olmaması sorunlarının çözümüne yönelik atılması gereken adımların belirlenmesi amacı ile
oluşturulmuştur.
Proje, Tarihi Yarımada’da bisiklet ve yaya yolları sistemini geliştirme; mevcut ve önerilen bisiklet
yolları sisteminin, yaya dolaşım sisteminin ve yaya alanlarının raylı sistemler, karayolu toplu taşıma
sistemi, deniz ulaşımı ve otopark alanları ile bütünleştirilmesini sağlayacak çözümler üretmekten
oluşmaktadır. Proje’nin önemi Yönetim Planı Alanı’nda tüm ulaşım türlerinin entegrasyonu ve
erişilebilirliğin arttırılmasını sağlayacak zemini oluşturacak olmasıdır.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın IIIH3 kodlu “Alan’da güvenli yaya ve bisiklet dolaşım olanaklarının
arttırılması” hedefi ve bu hedefe bağlı olarak geliştirilen strateji gereği oluşturulmuştur. Bu strateji
IIIH3S1 kodlu “yaya dolaşım sisteminin ve yaya alanlarının raylı sistemler, karayolu toplu taşıma
sistemi, deniz ulaşımı ve otopark alanları ile bütünleştirilmesinin sağlanması”dır.
Proje ile ilgili Yönetim Planı’nda tanımlanan IIIH3S1E1 kodlu eylem “Alan’da araç trafiğini
sınırlandırarak, yaya ve bisiklet ulaşım güzergâhlarını düzenlemek”tir.
Proje’nin, sorumlu kurumlarından biri olarak tanımlanan İBB’nin sağlayacağı eşgüdüm ile Alan’da
uygulama yapan kurum olarak Fatih Belediyesi tarafından yürütülmesi öngörülmüştür. Ayrıca,
Proje’ye gerekli katkıyı sağlamak üzere üniversiteler ve ilgili alanda uzmanlaşmış STK’lar da ilgili
kurumlar arasında yer almaktadır. Proje kaynakları ise İBB Şehir Planlama Müdürlüğü, İBB Yapı İşleri
Müdürlüğü, Fatih Belediyesi İmar Ve Şehircilik Müdürlüğü, Fatih Belediyesi Etüd Proje Müdürlüğü ile
ilgili sivil toplum kuruluşları olarak önerilmiştir.
Proje’nin diğer kurumların programlanan projeleri ile bağlantısı bulunmaktadır. Proje, İBB 2011
Yatırım Programı’nda yer alan İBB Yapı İşleri Müdürlüğü’nün 201001056U26001 kodlu “İstanbul
Geneli Bisiklet Yolları Projesi” ile ilişkilendirilebilir. Fatih Belediyesi’nin ilçe genelinde programladığı
Bisiklet Yolları Projesi, İBB Trafik Müdürlüğü’nün 2011 Nisan itibariyle çalışmalarına devam ettiği ve
bisiklet sistemini kapsayan çalışmalar, İBB’nin ortak olduğu ve Avrupa Genelinde Yüksek Eğimli
Kentlerde Bisiklet Kullanımını Teşvik Etmeye Yönelik AB Projesi “12% Up To The Hill” Projesi bu proje
ile ilişkildir.
Tarihi Yarımada genelinde bisiklet yol sistemi tasarımı,
Yayalaştırılan ve yayalaştırılacak yolların kullanımı ve bisiklet yolları ile entegrasyonu önerisi,
Tarihi Yarımada’da kullanılacak her yaşa uygun bisiklet türü ve bisiklet park alanları önerisi,
Tarihi Yarımada bisiklet işletme sistemi,
Araç sürücülerine, bisiklet kullanıcılarına yönelik eğitim programları.
Tarihi Yarımada’da bisiklet kullanımının teşvik edilmesi ve yaya ulaşımının yaygınlaştırılması Proje’nin
temel sonucu olarak tanımlanabilir.
241
EKİM 2011
PROJE KODU:
III-PP18
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’YA ÖZGÜ OTOPARK SİSTEMİ GELİŞTİRME PROJESİ
PROJE TANIMI: İstanbul genelinde yapılan uygulamalardan farklı olarak Tarihi Yarımada’ya özgü
otopark sisteminin geliştirilmesi için Alan içinde ve dışında uygun yerlerde otopark alanları önermek,
önerilen ve uygulanan yeni yaya ve bisiklet yollarını, bunların otopark ihtiyaçlarını, ayrıntılı trafik ve
ulaşım etüdleri ışığında araç yolları ve servis yollarını, yenilikçi otopark yönetim uygulamalarını
kültürel mirasa etkilerini minimize eden çerçevede hesaba katan yasal, kurumsal, mali yönden
bütünleşik bir sistemi geliştirmek.
İLGİLİ KURUMLAR: Fatih Belediyesi, Üniversiteler, İSPARK, Trafik Şube Müdürlüğü, Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü
KAYNAKLAR: İstanbul Büyükşehir Belediyesi
SÜRE: Orta
İstanbul Ulaşım Master Planı ve Tarihi Yarımada JICA Trafik Yönetimi Çalışması
242
EKİM 2011
III-PP18 TARİHİ YARIMADA’YA ÖZGÜ OTOPARK SİSTEMİ GELİŞTİRME PROJESİ
“Tarihi Yarımada’ya Özgü Otopark Sistemi Geliştirme Projesi”, Tarihi Yarımada’da otopark alanlarının
yetersiz olması, yolların otopark olarak kullanılması olarak tespit edilen sorunların çözümüne yönelik
adımların belirlenmesi amacı ile oluşturulmuştur.
Proje, söz edilen sorunlar özelinde bir otopark sisteminin geliştirilmesi, bu alanların diğer ulaşım
türleri ile olan ilişkilerinin kurulması ve kültürel mirasa olan etkilerinin göz önünde bulundurularak
bütünleşik bir sistem kurulması aşamalarından oluşmaktadır. Proje’nin önemi tüm bunları hesaba
katan yasal, kurumsal, mali yönden bütünleşik bir sistemi geliştirecek olmasıdır.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın IIIH4 kodlu “Alan’daki araç parkı yönetiminde otopark politikasının
uygulanması” hedefi ve bu hedefe bağlı strateji gereği oluşturulmuştur. Bu strateji IIIH4S1 kodlu
“Tarihi Yarımada’da otopark alanlarının ulaşım sistemine getirilen kısıtlamalarla birlikte
çözümlenmesi”dir.
Merkezi bölgelerde otomobil ve taksi ile ulaşımın azaltılabilmesi için “park et ve devam et”
(Park and Ride) sistemini geliştirmek (IIIH4S1E1),
Suriçi trafiğinde hareket eden araçlar için kısa süreli park uygulaması getirmek (IIIH4S1E2),
Özel otomobil sürücüleri için, gündüz saatlerinde kapasitelerinin altında çalışan Fatih
ilçesinde bulunan otoparkların kullanılmasını teşvik etmek (IIIH4S1E3),
Ticari yük taşıtlarının kültürel miras alanlarına giriş–çıkış saatlerini 22:00 ile 06:00 saatleri
arasına kaydırmak, bu saatler arasında ambarların açık kalmasını ve bölgedeki güvenlik
hizmetlerinin arttırılmasını sağlamak (IIIH4S1E4).
Proje’nin sorumlu kurumları olarak tanımlanan İBB ve Fatih Belediyesi’nin eşgüdümünde Alan’da
uygulama yapan Trafik Şube Müdürlüğü ve İSPARK tarafından yürütülmesi öngörülmüştür. Bunun
yanında mülk sahibi olarak İdare’nin otopark alanlarının seçimindeki rolü gereği Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü ilgili kurumlar arasında yer almaktadır. Ayrıca üniversiteler de projeye katkı sağlayan
kurumlar arasında yer almaktadır.
Proje Yönetim Planı’nın, III-PP16 kodlu “Tarihi Yarımada’nın Herkes için Erişilebilir Kent Olabilmesi ve
“Evrensel Tasarım” İlkelerinin Kentsel Mekana Uygulanması Projesi” ve III-PP17 kodlu “Tarihi
Yarımada Bisiklet ve Yaya Yolları Sistemi Geliştirme ve Mevcut Ulaşım Sistemine Uygulanması Projesi”
ile ilişkilidir.
Tarihi Yarımada’ya özgü otopark sistemi geliştirilmesine ve ihtiyacın tespit edilmesine yönelik
analizler yapılması,
Yapılan analizler doğrultusunda Alan içinde ve dışında uygun alanların tespit edilmesi,
Tespit edilen otopark alanlarının diğer ulaşım türleri ile ilişkisinin kurulabilmesi için araç ve
servis yollarıyla desteklenmesi,
Yapılan çalışmaların kültürel miras üzerindeki etkilerini minimum düzeyde tutacak yenilikçi
otopark yönetim uygulamalarıyla desteklenmesi.
Proje’nin başlıca katkısı, Tarihi Yarımada’ya özgü otopark sisteminin geliştirilmesi yoluyla Alan
içerisindeki motorlu taşıt trafiğinin sınırlandırılması ve olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesi
olacaktır.
243
EKİM 2011
3.1.4. Alan’ın Öneminin ve Değerinin Algılanması Proje Paketi
“Alan’ın Öneminin ve Değerinin Algılanması” teması çerçevesinde tanımlanan proje paketi içinde üç
adet proje belirlenmiştir. Bölüm 2’de yer alan hedef, strateji ve eylemlere bağlı olarak oluşturulan bu
projeler izleme, değerlendirme, bilgi tasarımı aktivitelerinden oluşmaktadır.
Aşağıda “Alan’ın Öneminin ve Değerinin Algılanması” temasına yönelik tanımlanan projeler liste
halinde sıralanmıştır. Daha sonra bu temada tanımlanan her bir projenin proje kodu, adı, tanımı, plan
hedef, strateji, eylem ile diğer projeler ile olan ilişkisi, sorumlu ve ilgili kurumlar, kaynaklar ve süre ile
varsa diğer kurumların programlanan projeleri ile bağlantısının yer aldığı proje künyeleri sunulmuştur.
oluşturulma nedeni, Tarihi Yarımada için önemi, tespit edilen hangi sorun ya da sorunlara çözüm
IV-PP19 TARİHİ YARIMADA’NIN SİLUET ETKİSİNİ, YAPI YOĞUNLUĞU VE BİNA KALİTESİNİ İZLEME VE
IV-PP20 TARİHİ YARIMADA’DA KÜLTÜR VARLIKLARININ ALGILANMASININ ARTTIRILMASI / YERİN
RUHUNUN KAVRANMASI PROJESİ
IV-PP21 TARİHİ YARIMADA’NIN ALGILANABİLİRLİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ İÇİN “BİLGİ TASARIMI”
PROJESİ
244
EKİM 2011
PROJE KODU:
IV-PP19
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’NIN SİLÜET ETKİSİNİ, YAPI YOĞUNLUĞU VE BİNA
KALİTESİNİ İZLEME VE DEĞERLENDİRME PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’daki mevcut durumu, koruma kararlarını ve imar uygulamalarını her
yıl düzenli olarak karşılaştırarak Tarihi Yarımada’nın algılanmasını zayıflatan, yüksek yoğunluklu,
niteliksiz yapıları tespit etmek ve bu tespiti belirleyen kriterleri iki ve üç boyutlu görsel ifade teknikleri
(haritalar, üç boyutlu modellemeler, maketler vb.) ile nesnel olarak tanımlayan araçlar geliştirmek, bu
araçların internet ortamında yayımlanabilir versiyonlarını üreterek kullanıcıların hizmetine sunmak,
bu izleme süreciyle geribildirim süreçlerini etkinleştirmek, Tarihi Yarımada’nın korunmasını sağlamak,
Tarihi Yarımada Koruma Amaçlı İmar Planı’nın performansını arttırmak.
İlgili Hedefler: IVH1
İlgili Stratejiler: IVH1S1, IVH1S2, IVH1S3
İlgili Eylemler: IVH1S1E1, IVH1S2E1, IVH1S2E2, IVH1S3E1
İlgili Proje Paketleri: I-PP2, II-PP6, IV-PP20
SORUMLU KURUM: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Alan Yönetimi Başkanlığı, Fatih Belediyesi
İLGİLİ KURUMLAR: İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, KVK Kurulları, Üniversiteler
KAYNAKLAR: İBB Projeler Müdürlüğü, İBB Şehir Planlama Müdürlüğü
–
245
EKİM 2011
IV-PP19 TARİHİ YARIMADA’NIN SİLUET ETKİSİNİ, YAPI YOĞUNLUĞU VE BİNA KALİTESİNİ İZLEME VE
“Tarihi Yarımada’nın Silüet Etkisini, Yapı Yoğunluğu ve Bina Kalitesini İzleme ve Değerlendirme
Projesi”, Alan’da yer yer rastlanan yüksek yoğunluklu, niteliksiz, boş ve denetimsiz yapılar, bakımsız
çevre koşulları ve yetersiz aydınlatma uygulamaları gibi nedenlere bağlı olarak ziyaretçilerin Miras
Alanları’nı ve önemli odak noktalarını algılamada zorlanmaları ve yanlış algılar edinmeleri gibi
sorunların giderilmesine yönelik adımların belirlenmesini amaçlamaktadır.
1936-1940 yılları arasında hazırlanmış olan Prost Planı’nda Tarihi Yarımada’nın özgün siluetini
koruyabilmek amacıyla belirlenen ve günümüze kadar planlarla ve uygulamalarla devam ettirilen yapı
gabarilerinin +40 ve +50 rakımı aşmamaları yönündeki hükmün hiç bozulmadan sürdürülmesi
gerekmektedir. Bu karar, İstanbul’un Dünya Miras Alanları’nın, UNESCO Dünya Miras Listesi’nde ilan
edildiği 1985 yılındaki özgünlüğünün ve bütünlüğünün korunması bağlamında çok büyük önem
taşımaktadır.
Proje genel olarak, görsel bütünlüğü etkileyen unsurlar ile planlama ve tasarım kriterlerinin
belirlenmesi, belirlenen kriterler doğrultusunda Alan’ın görsel bütünlüğünün izlenmesi ve bu
çalışmaların ilgililer ile paylaşılarak kullanıma sunulması aşamalarından oluşmaktadır.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın IVH1 kodlu “Tarihi Yarımada’nın görsel bütünlüğünün yeniden
geliştirilmesi, tarihi karakterinin korunması, iyileştirilmesi ve ön plana çıkarılması” hedefi ve bu
hedefe bağlı olarak geliştirilen üç adet strateji gereği oluşturulmuştur. Bunlar, IVH1S1 kodu ile “Tarihi
Yarımada’nın öneminin ve değerinin algılanmasını zayıflatan tüm unsurların ortadan kaldırılması”,
IVH1S2 kodu ile “Tarihi Yarımada’da kentsel çevre kalitesinin artırılması”, IVH1S3 kodu ile
“ziyaretçiler ve kullanıcılar açısından Alan’daki sınır öğeleri ve odak noktalarının daha algılanır hale
getirilmesi” stratejileridir.
Mevcut durum ve koruma planı kararlarını irdeleyerek, Tarihi Yarımada’yı algılanmasını
zayıflatan, yüksek yoğunluklu, niteliksiz yapılardan arındırmak, boş yapıları kullanılır hale
getirmek (IVH1S1E1)
Tarihi Yarımada’da yer alan kültür varlıklarının kapsamlı ve sürdürülebilir bir programla bakım
ve onarımlarını yapmak, çevrelerini düzenlemek (IVH1S2E1)
Tarihi Yarımada’da, tarihi çevrenin ve kültür varlıklarının algılanmalarını olumsuz etkileyen
cephe eklentilerini, reklam panolarını, peyzaj düzenlemelerini, kent mobilyalarını ve
aydınlatma elemanlarını denetlemek, olumlu uygulamaları desteklemek (IVH1S2E2)
Tarihi Yarımada’da yeni yapılanmalar, yeni cephe, reklam, peyzaj, kent mobilyaları,
aydınlatma vb. unsurların tasarımı için tasarım rehberi geliştirmek (IVH1S3E1)
Proje’nin sorumlu kurumları olarak tanımlanan İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Alan Yönetimi
Başkanlığı ve Fatih Belediyesi’nin sağlayacağı eşgüdüm ile İl Özel İdaresi ve Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü tarafından yürütülmesi öngörülmüştür. Ayrıca, ilgili KVK Kurulları ile projeye gerekli
bilimsel katkıyı sağlamak üzere üniversitelere de Proje’nin ilgili kurumları arasında yer verilmiştir.
246
EKİM 2011
Proje’nin, aşağıdaki diğer Yönetim Planı proje paketleri ile bağlantısı bulunmaktadır:
I-PP2 Tarihi Yarımada Bütünleşik Bilgi Sistemi Geliştirilmesi Projesi
II-PP6 Tarihi Yarımada Kentsel Tasarım Rehberi Uygulamasının Etkinleştirilmesi Projesi
IV-PP20 Tarihi Yarımada’da Kültür Varlıklarının Algılanmasının Arttırılması Projesi
Tarihi Yarımada’da görsel bütünlüğü olumsuz yönde etkileyen unsurların belirlenmesi,
Mevcut durum ve Alan’a ilişkin koruma kararları ve ilkelerinden yola çıkılarak Tarihi
Yarımada’da uygulanacak yeni yapı ve çevre kriterlerini içeren ve bu kriterleri iki ve üç
boyutlu ifade teknikleri ile nesnel olarak tanımlayan araçları kullanan Tarihi Yarımada Kentsel
Tasarım Rehberi,
Tasarım rehberi doğrultusunda, Tarihi Yarımada’nın görsel bütünlüğünün izlenmesine yönelik
belirli aralıklarla gerçekleştirilecek analizler,
Hazırlanan tasarım rehberinin ve yapılan çalışmaların ilgililerin hizmetine ve bilgisine açılacak
şekilde hizmete sunulmasını ve iletişimi sağlayan ortamlar.
Tarihi Yarımada’da yapılaşma ve çevre kalitesinin artırılması yoluyla görsel bütünlüğün sağlanması
Proje’nin başlıca faydasıdır. Bununla birlikte, Proje sağlayacağı izleme ve geri bildirim
mekanizmalarıyla Tarihi Yarımada Koruma Amaçlı İmar Planı’nın performansını artıracaktır. Sonuç
olarak Proje’nin Tarihi Yarımada’da çevre kalitesini yükselterek ve görsel bütünlüğü sağlayarak Tarihi
Yarımada’nın korunmasına katkı sağlaması beklenmektedir.
247
EKİM 2011
PROJE KODU:
IV-PP20
PROJE ADI:
TARİHİ
YARIMADA’DA
KÜLTÜR
VARLIKLARININ
ARTTIRILMASI / YERİN RUHUNUN KAVRANMASI PROJESİ
ALGILANMASININ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’da silüet etkisini ve görsel bütünlüğü bozan, çevrenin ve kültür
varlıklarının algılanmalarını olumsuz etkileyen unsurları izlemek, yeni yapılanmaları, tarihi yapılara
yapılan ekleri, cephe eklentilerini, reklam panolarını, peyzaj düzenlemelerini, kent mobilyalarını ve
aydınlatma elemanlarını tespit etmek ve gereken önlemleri almak veya aldırmak, Tarihi Yarımada’da
‘yerin ruhu’nun kavranmasını, kolaylıkla algılanmasını sağlamak, Tarihi Yarımada’da yeni cephe,
reklam, peyzaj, kent mobilyaları, aydınlatma uygulamaları için reklam ajansları, matbaalar, imalatçılar
ile yerel yönetimler tarafından kullanılmak üzere, anlaşılabilir ve uygulanabilir tasarım bileşenleri
geliştirerek Tarihi Yarımada Kentsel Tasarım Rehberi uygulamalarına girdi sağlamak.
İlgili Stratejiler: IVH1S2, IVH1S3
İlgili Eylemler: IVH1S2E2, IVH1S3E1
İlgili Proje Paketleri: II-PP6, IV-PP19
İLGİLİ KURUMLAR: İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, KVK Kurulları, Üniversiteler
KAYNAKLAR: İBB Projeler Müdürlüğü
SÜRE: Kısa /devam eden
İBB 2011> 201101057Ç01012, 201001047P08006, 201101075P04002, 201101075P04001,
201001125U50007, 201001014Ç01001
248
EKİM 2011
IV-PP20 TARİHİ YARIMADA’DA KÜLTÜR VARLIKLARININ ALGILANMASININ ARTTIRILMASI / YERİN
RUHUNUN KAVRANMASI PROJESİ
“Tarihi Yarımada’da Kültür Varlıklarının Algılanmasının Arttırılması/Yerin Ruhunun Kavranması
Projesi”, kullanıcılar ve ziyaretçiler tarafından, Tarihi Yarımada siluetinin, miras alanlarının, önemli
odak noktalarının ve tarihi yapıların algılanmasının ve ‘yerin ruhunun’ kavranmasının giderek
zorlaşması, yanlış algılar edinilmesi gibi sorunların giderilmesine yönelik adımların belirlenmesini
amaçlamaktadır. Proje, görsel bütünlüğü etkileyen unsurlar içerisinden özellikle cephe eklentileri,
peyzaj düzenlemeleri, kent mobilyaları ve aydınlatma elemanlarına odaklanmakta, bu unsurları tarihi
çevre ve tarihi varlıklarla ilişkisi yönünden inceleyerek, Alan’ın algılanmasını ve yerin ruhunun
kavranmasını olumlu yönde etkileyecek şekilde düzenlenmesini içermektedir.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın IVH1 kodlu “Tarihi Yarımada’nın görsel bütünlüğünün yeniden
geliştirilmesi, tarihi karakterinin korunması, iyileştirilmesi ve ön plana çıkarılması” hedefi ve bu
hedefe bağlı iki adet strateji gereği oluşturulmuştur. Bu stratejiler, IVH1S2 kodu ile “Tarihi
Yarımada’da kentsel çevre kalitesinin artırılması”, IVH1S3 kodu ile “ziyaretçiler ve kullanıcılar
açısından Alan’daki sınır öğeleri ve odak noktalarının daha algılanır hale getirilmesi”dir.
Tarihi Yarımada’da, tarihi çevrenin ve kültür varlıklarının algılanmalarını olumsuz etkileyen cephe
eklentilerini, reklam panolarını, peyzaj düzenlemelerini, kent mobilyalarını ve aydınlatma
elemanlarını denetlemek, olumlu uygulamaları desteklemek (IVH1S2E2)
Tarihi Yarımada’da yeni yapılanmalar, yeni cephe, reklam, peyzaj, kent mobilyaları, aydınlatma
vb. unsurların tasarımı için tasarım rehberi geliştirmek (IVH1S3E1)
Proje’nin sorumlu kurumlar olarak tanımlanan İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Alan Yönetimi
Başkanlığı ve Fatih Belediyesi’nin sağlayacağı eşgüdüm ile bu kurumlar ve yanı sıra İl Özel İdaresi,
Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülmesi öngörülmüştür. Ayrıca, ilgili Kültür Varlıkları
Kurullarına ve Proje’ye gerekli bilimsel katkıyı sağlamak üzere üniversitelere de Proje’nin ilgili
kurumları arasında yer verilmiştir.
Proje, İBB Şehir Planlama Müdürlüğü’nün yürüttüğü 201001047P08006 kodlu “İstanbul'a İlişkin Öneri
Donatı Standartlarının Belirlenmesi İşi”, İBB 2010 ve 2011 Yatırım Programları’nda yer alan İBB
Projeler Müdürlüğü’nün 201101057Ç01012 kodlu “İstanbuldaki Anaarter ve Yaya Alanlarında Alt
Yapıya Yönelik Tasarım Rehberi Çalışması” projesi, İBB Kentsel Tasarım Müdürlüğü’nün
201101075P04002 kodlu “İstanbul Genelinde Kentsel Tasarım Uygulama Projesi”, 201101075P04001
kodlu “İstanbul Geneli Bina Cephe Ve Zemin Rehabilitasyonu Kentsel Tasarım Uygulama Projesi”, İBB
Şehir Aydınlatma Müdürlüğü’nün 201001125U50007 kodlu “İstanbul’un Muhtelif Bölgelerindeki
Tarihi Eserlerin ve Yapıların Dış Cephe Aydınlatma Tesislerinin Yapılması” projesi ve İBB Çevre Koruma
Müdürlüğü’nün 201001014Ç01001 kodlu “İstanbul ve Boğazı Kıyı Yönetim Planı Oluşturulması Etüd
Projesi” ile bağlantılıdır.
249
EKİM 2011
II-PP6 Tarihi Yarımada Kentsel Tasarım Rehberi Uygulamasının Etkinleştirilmesi Projesi
IV-PP19 Tarihi Yarımada’nın Siluet Etkisini, Yapı Yoğunluğu ve Bina Kalitesini İzleme ve
Değerlendirme Projesi
Proje’den beklenen çıktılar aşağıdaki gibidir:
Tarihi Yarımada’da çevrenin ve tarihi varlıkların algılanmalarını olumsuz yönde etkileyen
cephe eklentilerini, reklam panolarını, peyzaj düzenlemelerini, kent mobilyalarını tespit
etmek, olumlu yönde düzenlenmesini sağlamak,
Reklam panoları, peyzaj düzenlemeleri ve kent mobilyalarına ilişkin, Tarihi Yarımada Kentsel
Tasarım Rehberi geliştirmek.
Tarihi çevrenin ve varlıkların algılanmasını olumsuz yönde etkileyen cephe eklentileri, peyzaj
düzenlemeleri, reklam panoları ve kent mobilyalarının tespit edilerek Alan’ın bu unsurlardan
arındırılması ve bu unsurlara ilişkin tasarım kritelerinin belirlenerek örnek uygulamalar
gerçekleştirilmesi yoluyla tarihi çevrenin ve varlıkların algılanabilirliğinin artırılması Proje’nin başlıca
faydası olarak tanımlanabilir. Bu şekilde, Alan’ın görsel bütünlüğüne yapılacak katkı ile Alan’ın
öneminin ve değerinin algılanmasının artırılması beklenmektedir.
250
EKİM 2011
PROJE KODU:
IV-PP21
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’NIN ALGILANABİLİRLİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ İÇİN “BİLGİ
TASARIMI” PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’nın özgünlüğü, imajı, karakteri, ayırt ediciliği ve estetik kalitesinin
algılanması için “bilgi tasarımı” uzmanlığından yararlanarak yazılı ve görsel, kolay anlaşılabilir ve
ulaşılabilir harita, doküman, yayın ve web sitesi oluşturmak; bu alanda etkinlik gösteren kamu ve özel
kuruluşların ürünlerini incelemek, karşılaştırmak ve değerlendirmek; bu alanda özellikle yeni kuşak
fikir, tasarım, yöntem ve yaklaşımları ortaya çıkarmak, teşvik etmek ve bilgilendirme işlevi gören
ürünlerin geliştirilmesinde kullanımını sağlamak.
İlgili Stratejiler: IVH2S1
İlgili Eylemler: IVH2S1E1, IVH2S1E2
İlgili Proje Paketleri: I-PP2, V-PP22, VI-PP26
İLGİLİ KURUMLAR: Dışişleri Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Tanıtım Kuruluşları, Üniversiteler
KAYNAKLAR: İBB Tarihi Çevreyi Koruma Müdürlüğü
İBB 2011>201101052K10004
251
EKİM 2011
IV-PP21 TARİHİ YARIMADA’NIN ALGILANABİLİRLİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ İÇİN “BİLGİ TASARIMI”
PROJESİ
“Tarihi Yarımada’nın Algılanabilirliğinin Geliştirilmesi için ‘Bilgi Tasarımı’ Projesi”, Tarihi Yarımada’nın
ziyaretçiler ve kullanıcılar tarafından algılanmasını sağlayacak nitelikteki yazılı ve görsel, kolay
anlaşılabilir ve ulaşılabilir dokümanların yetersizliği sorununun giderilmesini amaçlamaktadır.
Proje, genel olarak bilgi tasarımı yoluyla Alan’ın imajının güçlendirilerek algılanabilirliğinin
artırılmasını sağlayacak nitelikte ürünler oluşturulmasını, diğer yandan bu alandaki mevcut
faaliyetlerin incelenmesini ve bu yöndeki yenilikçi çalışmaların teşvik edilmesini içermektedir.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın IVH2 kodlu “Alan’ın imajı, karakteri, ayırt ediciliği ve estetik
kalitesinin tanınması, korunması ve geliştirilmesi” hedefi ve bu hedefe bağlı IVH2S1 kodlu “Ulusal ve
uluslararası düzlemde Alan’ın imajının güçlendirilmesi ve tanınırlığının artırılması” stratejisi gereği
oluşturulmuştur.
Farklı doku ve bölgeler, yollar, sınır öğeleri ve odak noktaları ile işaret öğelerini ortaya
çıkarmak üzere araştırma ve çalışmalar yapmak, yapılan çalışmaların uygulamasını
desteklemek (IVH2S1E1)
Tarihi Yarımada’nın ziyaretçiler ve kullanıcılar tarafından algılanması için yapılan
araştırmaların sonuçlarını basılı ve dijital olarak yaymak (IVH2S1E2)
Proje’nin; sorumlu kurumlar olarak tanımlanan İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Alan Yönetimi
Başkanlığı ve Fatih Belediyesi’nin sağlayacağı eşgüdüm ve Dışişleri Bakanlığı, Kültür ve Turizm
Bakanlığı, tanıtım kuruluşları ve üniversitelerin desteği ile gerçekleştirilmesi öngörülmektedir.
İBB Yatırım Programı’nda yeralan İBB Turizm Müdürlüğü’nün 201101052K10004 kodlu “Tanıtım
Materyali Basımı” projesi bağlantılı olduğu projedir.
V-PP22 Tarihi Yarımada’da ve Alan Dışında Yaşayanların, Çalışanların ve Kullanıcıların Kültür
Mirası Konusundaki Bilgi Altyapılarının Geliştirilmesi Projesi
VI-PP26 Tarihi Yarımada Turizm Altyapısının Geliştirilmesi ve Tanıtım ve Bilgilendirme
Çalışmalarının Eşgüdümü Projesi
Proje’den beklenen çıktılar aşağıdaki gibi tanımlanabilir:
Alan’ın imajını, ayırt edici özelliklerini ve estetik özelliklerini tanıtan yazılı ve görsel, kolay
anlaşılabilir ve ulaşılabilir harita, doküman, yayın ve web sitesi hazırlanması,
Alan’ın imajının ve ayırt edici özelliklerinin algılanmasına yönelik çalışmalar gerçekleştiren
kamu ve özel kuruluşların ürünlerinin inceleneceği ve değerlendirileceği bir ortam sağlanması
Alan’ın algılanabilirliğinin artırılmasına yönelik yenilikçi ve bilgi tasarımı uzmanlığından
yararlanan yaklaşımların ve yöntemlerin teşvik edildiği ve uygulamalara yansıtıldığı bir
ortamın sağlanması.
Proje’yle, ulusal ve uluslar arası düzlemde Alan’ın imajının güçlendirilmesi ve tanınırlığının
artırılmasını sağlayacak ürünlerin ve bu ürünlerin geliştirilmesi açısından gerekli ortamın sağlanması
yoluyla Alan’ın imajının güçlendirilmesi beklenmektedir. Böylelikle ulusal ve uluslar arası ortamda
Alan’ın öneminin ve değerinin algılanmasına katkı sağlanacaktır.
252
EKİM 2011
3.1.5. Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım Projeleri
“Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım” teması çerçevesinde tanımlanan proje paketinde üç adet proje
belirlenmiştir. Bölüm 2’deki Tarihi Yarımada için belirlenen hedef, strateji ve eylemlere bağlı olarak
oluşturulan bu proje paketi, araştırma-geliştirme ve kapasite geliştirme aktivitelerinden oluşmaktadır.
Aşağıda “Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım” temasına yönelik tanımlanan projeler liste halinde
sıralanmıştır. Daha sonra bu temada tanımlanan her bir projenin proje kodu, adı, tanımı, plan hedef,
strateji, eylem ile diğer projeler ile olan ilişkisi, sorumlu ve ilgili kurumlar, kaynaklar ve süre ile varsa
diğer kurumların programlanan projeleri ile bağlantısının yer aldığı proje künyeleri sunulmuştur.
V-PP22 TARİHİ YARIMADA’DA VE ALAN DIŞINDA YAŞAYANLARIN, ÇALIŞANLARIN VE KULLANICILARIN
KÜLTÜR MİRASI KONUSUNDAKİ BİLGİ ALTYAPILARININ GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
V-PP23 TARİHİ YARIMADA’DA KORUMA, PLANLAMA VE UYGULAMA SÜREÇLERİNE İŞLEVSEL KATILIM
MEKANİZMALARININ GELİŞTİRİLMESİ VE UYGULANMASI PROJESİ
V-PP24 TARİHİ YARIMADA’DA KÜLTÜR MİRASI VE KATILIM YÖNTEMLERİ İLE İLGİLİ EĞİTİM
PROGRAMLARI GELİŞTİRME PROJESİ
253
EKİM 2011
PROJE KODU:
V-PP22
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’DA VE ALAN DIŞINDA YAŞAYANLARIN, ÇALIŞANLARIN VE
KULLANICILARIN KÜLTÜR MİRASI KONUSUNDAKİ BİLGİ ALTYAPILARININ
GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada ve kültürel miras ile ilgili bilgi altyapılarının geliştirilmesi için kamu
kurumu ve özel sektör yöneticilerini ve Alan’ın kullanıcılarını ‘yaşam boyu eğitim’ yaklaşımıyla;
öğretmenleri ise ‘eğitmenlerin eğitimi’ programlarıyla desteklemek; bu konuda eğitim programları
oluşturmak, eğitim birimi kurmak, bilgilendirme programları hazırlamak; her yaş grubu ve eğitim
düzeyi için eğitim amaçlı görsel ve yazılı materyal üretmek; konferans, seminer, müze ve sergileri
desteklemek, tanıtım gezileri düzenlemek; bu alandaki farklı etkinliklerin eşgüdümünü sağlayan
mekanizmalar geliştirmek; ilköğretim okullarında yürütülen etkinlikleri desteklemek, yaygınlaştırmak
ve konuyla ilgili benzer etkinliklerin eşgüdümünü sağlamak.
İlgili Hedefler: VH1, VH2
İlgili Stratejiler: VH1S1, VH2S1
İlgili Eylemler: VH1S1E1, VH2S1E1, VH2S1E2, VH2S1E3
İlgili Proje Paketleri: IV-PP20, V-PP24, VI-PP25
SORUMLU KURUM: Alan Yönetimi Başkanlığı, İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü, İstanbul Kültür ve
Turizm Müdürlüğü
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Üniversiteler, Fatih Belediyesi, İl Özel İdaresi,
Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü
KAYNAKLAR: İstanbul İl Özel İdaresi, İBB Kültür Müdürlüğü, İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, İl
Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü
SÜRE: Uzun /devam eden
Fatih Belediyesi, “Bilgi Evleri Projesi”, “Fatih Toplumsal Bütünleşme Projesi”, “Semt Konakları
Projesi”, “Engelliler İş Atölyesi Projesi”, VGM –KOREFD arasında yapılan protokol kapsamında
sürdürülen eğitimler, Haseki Sultan Vakıf Eserleri Müze Projesi
254
EKİM 2011
V-PP22 TARİHİ YARIMADA’DA VE ALAN DIŞINDA YAŞAYANLARIN, ÇALIŞANLARIN VE KULLANICILARIN
KÜLTÜR MİRASI KONUSUNDAKİ BİLGİ ALTYAPILARININ GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
“Tarihi Yarımada’da ve Alan Dışında Yaşayanların, Çalışanların ve Kullanıcıların Kültür Mirası
Konusundaki Bilgi Altyapılarının Geliştirilmesi” Projesi, Alan’da karar verici ve uygulamacı kurumlarda
çalışanların doğal ve kültürel miras ve bu mirasın korunması ile ilgili bilgi birikimlerinin yeterli
olmaması sorunu ve yaşayanların, çalışanların kültür mirası eğitimine duydukları ihtiyaç dikkate
alınarak oluşturulmuştur.
Proje, sözü edilen sorunlara çözüm üretmek üzere, farklı yaş ve meslek gruplarında, Tarihi Yarımada
ve kültürel miras ile ilgili bilgi altyapılarının geliştirilmesi için kamu kurumu ve özel sektör yöneticileri
ile beraber kullanıcıların ve öğretmenlerin eğitimini destekleyecek programların hazırlanmasını
önermektedir.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın VH1 ve VH2 kodlu hedeflerinde sözü edilen “Tarihi Yarımada’da
kamu kurumlarında çalışanların doğal ve kültürel miras konusundaki bilgi alt yapılarının geliştirilmesi”
ve “Tarihi Yarımada’da yaşayanların, çalışanların ve kullanıcıların kültür mirası konusundaki bilgi
altyapılarının geliştirilmesi” ihtiyacı gereği oluşturulmuştur. Bu hedefleri sağlaması beklenen
stratejiler de “kamu kurumu yöneticilerinin, çalışanların ve öğretmenlerin kültür mirası konusunda
sistematik olarak bilgilendirilmesi (VH1S1)” ve “her ilgi grubunun ait olduğu grubun özelliklerinin (yaş,
eğitim, kültür vb.) gerektirdiği düzeyde kültürel miras ve koruma konularında bilgilendirilmesi
(VH2S1)” olarak geliştirilmiştir.
Proje ile ilgili Yönetim Planı'nda yer alan eylemler şunlardır;
Kamu kurumu yöneticilerini, çalışanlarını ve öğretmenleri kültür mirası konusunda
bilgilendirmek üzere bir eğitim birimi kurmak, bilgilendirme programları hazırlamak
(VH1S1E1)
İlk ve orta öğrenimde kültürel miras konusundaki bilgi altyapısının güçlendirilmesi için eğitim
programları hazırlamak, tanıtım gezileri, kompozisyon ve fotoğraf yarışmaları düzenlemek
(VH2S1E1)
Kültürel miras ve korunması konusunda Alan’da yaşayan her yaş grubu için eğitim
programları oluşturmak, konferans, seminer, müze ve sergileri desteklemek, tanıtım gezileri
düzenlemek (VH2S1E2)
Kültür mirası konusunda her yaş grubuna uygun görsel ve yazılı materyal üretmek ve
dağıtmak (VH2S1E3)
Tarihi Yarımada ile ilişkisi olan herkesin “yaşam boyu eğitim”i esas alan şekilde kültürel miras ve
Tarihi Yarımada hakkında bilgilendirilmesi, kapasite geliştirilmesi ve sürekli eğitim sağlanması
Proje’nin kapsamını oluşturmaktadır. Bu kapsamda öğretmenler için “eğitmenlerin eğitimi” programı
öncelikli olup her yaş grubuna ve farklı profillere göre eğitim programlarının oluşturulması
gerekmektedir.
Alan Yönetimi Başkanlığı ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü eğitim programlarını koordine etmek ve
gerekli lojistik imkânları sağlamak için sorumlu kurumlar olarak önerilmektedir. İl Milli Eğitim
Müdürlüğü ve Fatih Belediyesi okullarda öğrencilere ve yaşayanlara verilecek eğitim ile ilgili gerekli
255
EKİM 2011
kapasiteyi sağlamak üzere, İBB, üniversiteler, İl Özel İdaresi ve Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü de eğitim
programlarının içeriklendirilmesi konularında ilgili kurumlar olarak önerilmektedir.
Proje, Fatih Belediyesi’nin yürütmekte olduğu “Bilgi Evleri Projesi”, “Fatih Toplumsal Bütünleşme
Projesi”, “Semt Konakları Projesi”, “Engelliler İş Atölyesi Projesi” ile bağlantılıdır. İlgili kurumların
Bölüm 1.5’te sözü edilen projeleri veya faaliyetleri bu projenin geliştirilmesi aşamasında ilgili projeler
veya faaliyetler olarak değerlendirilecektir.
Ayrıca, ihtiyaç duyulan kalifiye ara eleman eksikliğini gidermeye yönelik AB Projesi kapsamında
devam etmekte olan ve Vakıflar Genel Müdürlüğü ile Koruma ve Restorasyon Firmaları Derneği
(KOREFD) arasında yapılan protokol ile 4. Etabı sürdürülen “Kültürel Mirasın Korunması Sürecinde
Kalifiye Uygulama Elemanı Eğitim Programı” projesiyle ilişkilendirilebilir. Bununla birlikte Vakıflar 1.
Bölge Müdürlüğü’ne ait müzelerde yapılacak aktiviteler ve eğitimler de söz konusu proje ile
bağlantılıdır.
IV-PP20 Tarihi Yarımada’da Kültür Varlıklarının Algılanmasının Arttırılması Projesi
V-PP24 Tarihi Yarımada’da Kültür Mirası ve Katılım Yöntemleri İle İlgili Eğitim Programları
Geliştirme Projesi
VI-PP25 Tarihi Yarımada Turizm Faaliyetlerinin Planlanması, İzlenmesi ve Ziyaretçi
Yönetiminin Etkinleştirilmesi Projesi
Proje çıktıları şunlardır;
Alan’da kültür mirası konusunda bilgilendirme yapmak üzere kurulacak bir eğitim birimi,
İlköğretim ve orta öğrenimde kültürel miras bilgi altyapısını güçlendirmek üzere hazırlanmış
eğitim programları,
Alan’da yaşayan her yaş grubu ve farklı eğitim düzeylerine uygun kültürel miras bilgi
altyapısını güçlendirmek üzere hazırlanmış eğitim programları,
Kültürel miras ve korunması konularında hazırlanmış konferans, seminer, müze ve sergiler,
Üretilmiş görsel ve yazılı materyaller ve tematik geziler.
Proje’nin beklenen sonuçları Tarihi Yarımada’nın kültürel miras ile ilgili bilgi altyapısının geliştirilmesi
ve Alan’la ilişkili herkes için ‘yaşam boyu eğitim’in gerçekleştirilmesidir. Kurumsal bilinç ve
farkındalığın arttırılmasını destekleyen bu Proje Yönetim Planı’nın en önemli etkinliklerinden biridir.
256
EKİM 2011
PROJE KODU:
V-PP23
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’DA KORUMA, PLANLAMA VE UYGULAMA SÜREÇLERİNE
İŞLEVSEL KATILIM MEKANİZMALARININ GELİŞTİRİLMESİ VE UYGULANMASI
PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada ile ilgili koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde paydaşların eşit
ve şeffaf katılımının sağlanmasını gerçekleştirecek mekanizmalar geliştirmek, katılımın etkisinin
ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili sistemleri kurmak ve uygulamak, bilgi teknolojileri yardımı ile
katılım konusunda yenilikçi araçlar geliştirmek.
İlgili Hedefler: VH4, VH5, VH6
İlgili Stratejiler: VH4S1, VH5S1, VH6S1,
İlgili Eylemler: VH4S1E1, VH5S1E1, VH5S1E2, VH6S1E1, VH6S1E2
İlgili Proje Paketleri: I-PP1, I-PP2, I-PP3, II-PP11
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Üniversiteler, Fatih Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü, uzman STK’lar
KAYNAKLAR: İstanbul Valiliği, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı, İstanbul İl Özel İdaresi
–
257
EKİM 2011
V-PP23 TARİHİ YARIMADA’DA KORUMA, PLANLAMA VE UYGULAMA SÜREÇLERİNE İŞLEVSEL KATILIM
MEKANİZMALARININ GELİŞTİRİLMESİ VE UYGULANMASI PROJESİ
“Tarihi Yarımada’da Koruma, Planlama ve Uygulama Süreçlerine İşlevsel Katılım Mekanizmalarının
Geliştirilmesi ve Uygulanması Projesi”, koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde tüm paydaşlar
arasında etkin ve sürdürülebilir katılım mekanizmalarının kurulmamış olması; yasalarla güvence altına
alınmamış olması ve katılımın ölçülmesi/değerlendirilmesi ile ilgili sistemlerin olmaması ile ilgili
karşılaşılan sorunların giderilmesi için gereken adımların belirlenmesi amacı ile oluşturulmuştur.
Proje, Tarihi Yarımada ile ilgili koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde paydaşların eşit ve şeffaf
katılımının sağlanmasını gerçekleştirecek mekanizmalar geliştirmeyi, katılımın etkisinin ölçülmesi ve
değerlendirilmesi ile ilgili sistemlerin kurulmasını ve uygulamasını içermektedir. Bilgi teknolojileri
yardımı ile katılım konusunda yenilikçi araçlar geliştirilerek Proje desteklenecektir. Eğitim ve
bilgilendirme faaliyetlerinin Alan Yönetimi Başkanlığı’nın sorumluluğunda ve yerel yönetim,
üniversiteler ve uzman STK’larca desteklenmesi önerilmektedir.
Proje çerçevesini oluşturan hedeflerin ilki VH4 kodlu “koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde
tüm paydaşların eşit ve şeffaf katılımının sağlanması”, ikincisi VH5 kodlu “Yönetim Planı’nın başarıyla
uygulanması için Yönetim Alanı ile ilgili tüm paydaşların sürece etkin katılımlarının sağlanması” ve
sonuncusu VH6 kodlu “katılımın ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili bir sistemin kurulması”
hedefidir.
Bu hedeflere bağlı ilk strateji “katılımda eşitlik, şeffaflık ve sürdürülebilirlik ilkelerinin uygulanmasının
sağlanması (VH4S1)”, diğeri “tüm paydaşların Tarihi Yarımada Yönetim Planı hakkındaki bilgisinin ve
farkındalığının arttırılması (VH5S1)” ve son strateji de “katılımın uzman eşliğinde ve gerçek paydaşlar
ile birlikte gerçekleştirilmesi ve sürekliliğinin sağlanması (VH6S1)”dır.
Tarihi Yarımada ve kültür mirası ile ilgili tüm paydaşlara katılım yöntemleri konusunda
sistematik ve sürekli eğitim programı uygulamak (VH4S1E1)
Tüm paydaşları Yönetim Planı hakkında bilgilendirmek üzere bilgilendirme ofisleri kurmak,
web sayfası düzenlemek, yayınlar yapmak (VH5S1E1)
Alan ile ilgili kurumlarda görev yapan yöneticiler ve çalışanlar için Yönetim Planı ve Alanı’nı
konu alan eğitim programları geliştirmek ve yürütmek (VH5S1E2)
Katılımın sürdürülebilirliğini sağlayacak birimi kurmak ve prensiplerini oluşturmak (VH6S1E1)
“Katılım sözleşmesi”, “katılım beyanı” gibi ölçme ve denetleme belgeleri hazırlamak ve
uygulamak (VH6S1E2)
İlgili hedeflerin ve stratejilerin ortak paydası olan tüm paydaşların katılım kapasitesini geliştirmek,
Yönetim Planı’na ilgiyi artırarak sürece etkin katılımı ve katılımda sürekliliği sağlamak Proje’nin
içeriğini oluşturmaktadır. Alan Yönetimi Başkanlığı ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin
sorumluluğunda tüm paydaşlar arasında eşgüdümün sağlanması önerilmektedir. Alan’daki
uygulamaların merkezindeki Fatih Belediyesi’nin ilgili paydaşların bir araya gelmesinde ve bilgi
sağlamada kolaylaştırıcı olması beklenmektedir. Uzmanlar, üniversiteler ve ilgili STK’lar tarafından
katılımın yöntemleri konusunda işleyen bir programı oluşturmaları beklenmektedir.
258
EKİM 2011
Proje paketinin içinde koruma ve planlama süreçlerine eşit ve şeffaf katılımı sağlayacak kolaylaştırıcı
araçların üretilmesine yönelik düzenlemelerin yeralması gerekmektedir. Yerel yönetim birimlerinin
bu katılımı sağlamada lojistik destek sağlayacak bir çerçevesi olmalıdır.
Proje’nin, aşağıdaki diğer Yönetim Planı projeleri ile bağlantısı bulunmaktadır:
II-PP11 Tarihi Yarımada’daki Koruma ve Restorasyon Uygulamalarında Kamu Finansmanı
Eşgüdümü ve Kamu-Özel Sektör-Sivil Toplum Kuruluşları Ortaklık Geliştirme Projesi
İlgili kurumların Bölüm 1.5’te sözü edilen projeleri veya faaliyetleri bu projenin geliştirilmesi
aşamasında ilgili projeler veya faaliyetler olarak değerlendirilecektir.
Proje çıktıları şunlardır:
verilecek eğitimin programı ve basılı yayınlar,
Tüm paydaşları Yönetim Planı hakkında bilgilendirmek üzere kurulacak bilgilendirme ofisleri
ve ofislerde kullanılacak bilgilendirme malzemeleri,
Eğitim, bilgilendirme ve tanıtım ile ilgili bütün gelişmelerin güncellendiği interaktif bir web
sitesi,
Katılımın sürdürülebilirliğini sağlayacak birimin kurulması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması,
STK’ların ve ilgili kurumların ortak hedeflerde buluşarak ortak kampanya yürütmeleri için bir
araya gelmelerini ve birlikte hareket etmelerini sağlamak üzere oluşturulmuş katılım
sözleşmesi.
Proje’nin beklenen sonuçları kültür mirasının korunması ve yönetime katılımın genişlemesidir. Bunun
yanında, tüm paydaşlar için bilinç ve farkındalık düzeyini geliştirerek ortak hedeflerde buluşmayı,
kamuoyunu güçlü kılarak yönetim süreçlerini etkilemeyi ve Yönetim Planı’nın uygulanmasını
sağlamaktır.
259
EKİM 2011
PROJE KODU:
V-PP24
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’DA KÜLTÜR MİRASI VE KATILIM YÖNTEMLERİ İLE İLGİLİ
EĞİTİM PROGRAMLARI GELİŞTİRME PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’daki tüm paydaşlara kültür mirası ve katılım yöntemleri ile ilgili
sistematik ve sürekli eğitim programı geliştirmek ve uygulamak, bu alanda yapılan araştırma ve
geliştirme çalışmalarını ilişkilendirmek ve yönlendirmek.
İlgili Hedefler: VH5, VH6
İlgili Stratejiler: VH5S1, VH6S1,
İlgili Eylemler: VH5S1E1, VH5S1E2, VH6S1E3, VH6S1E4
İlgili Proje Paketleri: I-PP1, I-PP2, I-PP3, II-PP11, II-PP12, V-PP23
SORUMLU KURUM: Alan Yönetimi Başkanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi
İLGİLİ KURUMLAR: Fatih Belediyesi, Üniversiteler, STK’lar
KAYNAKLAR: İstanbul Valiliği, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı, İstanbul İl Özel İdaresi,
KOREFD-VGM>Kültürel Mirasın Korunması Sürecinde Kalifiye Uygulama Elemanı Eğitim Programı
260
EKİM 2011
V-PP24 TARİHİ YARIMADA’DA KÜLTÜR MİRASI VE KATILIM YÖNTEMLERİ İLE İLGİLİ EĞİTİM
PROGRAMLARI GELİŞTİRME PROJESİ
“Tarihi Yarımada’da Kültür Mirası ve Katılım Yöntemleri ile İlgili Eğitim Programları Geliştirme
Projesi”, Alan’da ilgili tüm paydaşların doğal ve kültürel miras ve bu mirasın korunması ile ilgili bilgi ve
deneyim eksikliğinden ve yönetime katılımın geliştirilmesi ihtiyacından oluşturulmuştur.
Proje paydaşların ilgilerine göre farklı katmanlarda yürütülecek eğitim faaliyetlerinin desteklenmesine
yönelik doküman, malzeme ve program üretilmesini içermekte, Tarihi Yarımada’daki tüm paydaşlara
kültür mirası ve katılım yöntemleri ile ilgili sistematik ve sürekli eğitim programı geliştirilmesini ve
uygulanmasını destekleyici araçlar üretmektedir. Proje tüm paydaşların kültür mirası konusunda
bilgilendirilmesi ve katılım kapasitesinin geliştirilmesi ve Yönetim Planı’nın işlerliğini sağlayacak
araçları üretmesi açısından çok önemlidir.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın VH5 kodlu hedefi “Yönetim Planı’nın başarıyla uygulanması için
Yönetim Alanı ile ilgili tüm paydaşların sürece etkin katılımlarının sağlanması” ve bu hedefe bağlı
“tüm paydaşların Tarihi Yarımada Yönetim Planı hakkındaki bilgisinin ve farkındalığının arttırılması
(VH5S1)” stratejisi gereği oluşturulmuştur. VH6 kodlu “katılımın ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili
bir sistemin kurulması” hedefi ve bu hedefe bağlı “katılımın uzman eşliğinde ve gerçek paydaşlar ile
birlikte gerçekleştirilmesi ve sürekliliğinin sağlanması (VH6S1)” stratejisi de Proje’yi desteklemektedir.
Tüm paydaşları Yönetim Planı hakkında bilgilendirmek üzere bilgilendirme ofisleri kurmak,
web sayfası düzenlemek, yayınlar yapmak (VH5S1E1)
Alan ile ilgili kurumlarda görev yapan yöneticiler ve çalışanlar için Yönetim Planı ve Alanı’nı
konu alan eğitim programları geliştirmek ve yürütmek (VH5S1E2)
Eğitim faaliyetlerini destekleyecek uluslar arası atölye çalışmaları yapmak (VH6S1E3)
Katılım mekanizmalarının geliştirilmesi ile ilgili yapılacak araştırmaları ve uzman çalışmalarını
desteklemek (VH6S1E4)
İlgili hedeflerin ve stratejilerin ortak paydası olan tüm paydaşların katılım kapasitesini geliştirmek,
Yönetim Planı’na ilgiyi artırarak sürece etkin katılımı sağlamak ve katılımda sürekliliği sağlayacak
araçları geliştirmek Proje’nin içeriğini oluşturmaktadır. Alan Yönetimi Başkanlığı ve İstanbul
Büyükşehir Belediyesi’nin sorumluluğunda tüm paydaşlar arasında eşgüdüm sağlanması
önerilmektedir. Alan’daki uygulamaların merkezinde yer alan Fatih Belediyesi’nin ilgili paydaşların bir
araya gelmesinde ve bilgi sağlamada kolaylaştırıcı olması beklenmektedir. Uzmanlar, üniversiteler ve
uzman STK’lar tarafından eğitim ve kapasite geliştirme konusunda programların üretilmesi
önerilmektedir.
261
EKİM 2011
II-PP12 Tarihi Yarımada’nın Kültür Mirası Olan Üretim Konularının Araştırılması, Belgelenmesi
ve Yaşatılması Projesi
Mekanizmalarının Geliştirilmesi ve Uygulanması Projesi
Fatih Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü’nce gerçekleştirilen faaliyetler bu Proje’yle
ilişkilidir. Bu faaliyetlerle ilgili detaylı bilgi II-PP22’de verilmektedir.
AB Projesi kapsamında devam etmekte olan ve Vakıflar Genel Müdürlüğü ile Koruma ve Restorasyon
Firmaları Derneği (KOREFD) arasında yapılan protokol ile 4. Etabı sürdürülen “Kültürel Mirasın
Korunması Sürecinde Kalifiye Uygulama Elemanı Eğitim Programı” projesiyle de ilişkilendirilebilir.
Proje’den beklenen çıktılar şunlardır:
verilecek eğitim paketleri ve basılı yayınlar,
Tüm paydaşları Yönetim Planı hakkında bilgilendirmek üzere kurulacak bilgilendirme
ofislerinde kullanılacak bilgilendirme malzemeleri,
Farklı büyüklüklerde ve farklı ilgili kurumlara yönelik atölye çalışmaları ve bu atölyelerde
kullanılacak bilgilendirme malzemeleri,
Katılım yöntemleri ile ilgili eğitim ve tanıtım malzemesi.
Proje’nin beklenen sonuçları, kültür mirasının korunması ve yönetimine katılım konusunda tüm
paydaşların bilinçlendirilmesi ve eğitimin sürekliliğinin sağlanmasıdır.
262
EKİM 2011
3.1.6. Ziyaretçi Yönetimi Projeleri
“Ziyaretçi Yönetimi” teması çerçevesinde tanımlanan proje paketi içinde üç proje belirlenmiştir.
Bölüm 2’deki Tarihi Yarımada için geliştirilen hedef, strateji ve eylemlere bağlı olarak oluşturulan bu
proje paketleri eşgüdüm ve etkinleştirme aktivitelerinden oluşmaktadır. Aşağıda “Ziyaretçi Yönetimi”
temasına yönelik tanımlanan projeler liste halinde sıralanmıştır. Daha sonra bu temada tanımlanan
her bir projenin proje kodu, adı, tanımı, plan hedef, strateji, eylem ile diğer projeler ile olan ilişkisi,
sorumlu ve ilgili kurumlar, kaynaklar ve süre ile varsa diğer kurumların programlanan projeleri ile
bağlantısının yer aldığı proje künyeleri sunulmuştur.
VI-PP25 TARİHİ YARIMADA TURİZM FAALİYETLERİNİN PLANLANMASI, İZLENMESİ VE ZİYARETÇİ
YÖNETİMİNİN ETKİNLEŞTİRİLMESİ PROJESİ
VI-PP26 TARİHİ YARIMADA TURİZM ALTYAPISININ GELİŞTİRİLMESİ VE TANITIM VE BİLGİLENDİRME
ÇALIŞMALARININ EŞGÜDÜMÜ PROJESİ
VI-PP27 TARİHİ YARIMADA’DAKİ MÜZELER VE SERGİLEME YÖNETİMİNİ ETKİNLEŞTİRME PROJESİ
263
EKİM 2011
PROJE KODU:
VI-PP25
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA TURİZM FAALİYETLERİNİN PLANLANMASI, İZLENMESİ VE
ZİYARETÇİ YÖNETİMİNİN ETKİNLEŞTİRİLMESİ PROJESİ
PROJE TANIMI: Dünya Miras Alanları öncelikli olmak üzere Tarihi Yarımada’daki turizm sektörünü,
doğal, fiziksel ve kültürel değerleri ile turizm pazarı, turizm ürünleri, turizm hizmetleri, turizm
organizasyonu ve turizm işgücü bileşenleri çerçevesinde ve sürdürülebilirlik ekseninde tanımlayarak
Tarihi Yarımada’nın turizm programının oluşturulmasını sağlamak, destinasyon yönetimini sağlamak
üzere Tarihi Yarımada genelinde alternatif ve yeni çekim merkezleri oluşturmak ve bu merkezlerin
birbirleriyle entegrasyonunu sağlayacak düzenlemeler önermek, Dünya Miras Alanları öncelikli olmak
üzere Alan’daki çekim merkezlerinin tarihi-kültürel ve sosyal özelliklerinin sürdürülebilirliğini temel
alan ve ziyaret kalitesini artırmayı amaçlayan ziyaretçi yönetimlerini planlamak, turizm faaliyetlerinin
kültür mirasına, sosyal-kültürel yapıya ve ekonomik faaliyetlere etkilerini değerlendirmek ve
turizmdeki hizmet kalitesini yükseltmek amacıyla, düzenli aralıklarla turizm sektörünün performansını
ölçmek, turizm sektörünün performansını ve Tarihi Yarımada’ya etkilerini konu alan araştırmaları
teşvik etmek, düzenli aralıklarla ziyaretçi talebi ve memnuniyetini konu alan araştırmalar
gerçekleştirmek, elde edilen araştırma sonuçlarını ilgili kurum ve kuruluşlarla paylaşmak üzere
paneller, seminerler düzenlemek, yayınlar oluşturmak ve planlama çalışmalarına yansımasını
sağlamak.
İlgili Hedefler: VIH1, VIH2, VIH7
İlgili Stratejiler: VIH1S1, VIH2S1, VIH2S2, VIH7S1, VIH7S2,
İlgili Eylemler: VIH1S1E1, VIH2S1E1, VIH2S1E2, VIH2S2E1, VIH2S2E2, VIH2S2E3, VIH2S2E4, VIH2S2E5,
VIH7S1E1, VIH7S2E1, VIH7S2E2
SORUMLU KURUM: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
İLGİLİ KURUMLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Fatih Belediyesi
TUROB, TURSAB, TUREB, Diğer Turizm Birlikleri, ilgili STK’lar, Bağımsız Kültür Kurumları, Üniversiteler
KAYNAKLAR: İBB Şehir Planlama Müdürlüğü, İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü
İBB 2011 > 201101052K10007, 201101052K10005, 201001047P08005
264
EKİM 2011
VI-PP25 TARİHİ YARIMADA TURİZM FAALİYETLERİNİN PLANLANMASI, İZLENMESİ VE ZİYARETÇİ
YÖNETİMİNİN ETKİNLEŞTİRİLMESİ PROJESİ
“Tarihi Yarımada Turizm Faaliyetlerinin Planlanması, İzlenmesi ve Ziyaretçi Yönetiminin
Etkinleştirilmesi Projesi”, Alan’da turizm sektörünün geleceğine ilişkin planlama kararlarının
bulunmaması, Alan’da gerçekleştirilen turizm faaliyetlerine ilişkin yeterli izleme ve değerlendirme
faaliyetinin olmaması ve ziyaretçiler tarafından çok bilinen anıtsal yapılar ve alanlar ziyaret edilirken
diğer önemli kültür varlıklarının yeterince tanınmaması nedeniyle ziyaret alanı dışında kalması gibi
sorunları çözmek üzere gereken adımların belirlenmesi amacı ile oluşturulmuştur.
Proje, Tarihi Yarımada’daki turizm faaliyetlerinin planlanması ve izlenmesi ile ziyaretçi yönetimindeki
eksiklerin giderilmesi için İBB ve İl Kültür Turizm Müdürlüğü’nün yönetiminde ilçe belediyelerinin ve
turizm odaklı STK’ların desteği ile alternatif turizm faaliyetlerini araştırarak geliştirmek, Dünya Miras
Alanları’nın öncelikli ziyaretçi yönetim programını hazırlamak kapsamı ile geliştirilmiştir.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın “alternatif turizm ve kültür turizmiyle bütünleşen, sürdürülebilir bir
turizm altyapısının geliştirilmesi (VIH1)”, “Tarihi Yarımada’daki tüm kültür varlıklarının ziyaretçiler için
çekim merkezi haline getirilmesi (VIH2)” ve “Alan’da sunulan turizm hizmetlerinin düzenli olarak
denetlenmesi, değerlendirilmesi ve eksikliklerin giderilmesi (VIH7)” hedeflerini içermektedir. Bu
hedeflere bağlı stratejiler “Alan için korumakullanma dengesinin ana ilke olarak benimsendiği turizm
yaklaşımının tüm planlarda ortaklaştırılması (VIH1S1)”, “Miras Alanları öncelikli olmak üzere Tarihi
Yarımada’daki tüm koruma bölgeleri için ziyaretçi yönetiminin planlanması (VIH2S1)” ve “Tarihi
Yarımada’da yeni çekim merkezleri oluşturarak turizmde deneyim çeşitliliğinin arttırılması (VIH2S2)”
dır. Turizm faaliyetlerini doğru planlamak ve hizmet kalitesini yükseltmek için de, “turizm sektörünün
performansının ölçülmesi ve sonuçların ilgili aktörlerin paylaşımına sunulması (VIH7S1)” ve
“ziyaretçilere yönelik araştırmalar yapılması (VIH7S2)” stratejileri geliştirilmiştir.
Tarihi Yarımada için Turizm Yönetim Planı hazırlatmak, bu planın Tarihi Yarımada ile ilgili diğer
planlarla eşgüdümünü sağlamak (VIH1S1E1)
Dünya Miras Alanları öncelikli olmak üzere Tarihi Yarımada’daki tüm özellikli koruma
bölgeleri için Turizm Yönetim Planı ile bağlantılı Ziyaretçi Yönetim Planlarını
hazırlamak/hazırlatmak( VIH2S1E1)
Alan bütününde gezi güzergâhları tespit etmek ve altyapılarını geliştirmek (VIH2S1E2)
Alan’daki kültür mirası ile Alan’a özgü sosyal-kültürel aktiviteleri ön plana çıkaran sürekliliği
olan programlar oluşturmak (VIH2S2E1)
Tarihi yapıların kültür ve sanat amaçlı kullanımını teşvik etmek (VIH2S2E2)
Tarihi Yarımada’daki müzeleri kamu ve özel teşviklerle güçlendirerek ilgiyi artırmak
(VIH2S2E3)
Tarihi Yarımada’da yaratıcı endüstrileri destekleyerek, yaratıcı endüstrilerin kümelendiği
alanlara yönelik ilgiyi artırmak (takı tasarımı, ayakkabı tasarımı vb.) (VIH2S2E4)
Alan’daki farklı çekim noktalarının entegrasyonunu sağlayacak gezi güzergahları oluşturmak
ve tanıtmak (VIH2S2E5)
Düzenli aralıklarla turizm sektörünün performansını ölçmek ve değerlendirmek (VIH7S1E1)
265
EKİM 2011
Turizm sektörünün performans değerlendirmesini ve Tarihi Yarımdada’ya etkilerini konu alan
araştırmaları teşvik etmek ve elde edilen sonuçları ilgili aktörlerin bilgisine sunmak
(VIH7S2E1)
Farklı ziyaretçi profillerinin taleplerini ve ziyaretçi memnuniyetini düzenli aralıklarla ölçmek
ve uygulamalara yansıtılmasını sağlamak (VIH7S2E2)
Dünya Miras Alanları öncelikli olmak üzere Tarihi Yarımada’daki turizm sektörünü, doğal, fiziksel ve
kültürel değerleri ile turizm pazarı, turizm ürünleri, turizm hizmetleri, turizm organizasyonu ve turizm
işgücü bileşenleri çerçevesinde ve sürdürülebilirlik ekseninde tanımlayarak Tarihi Yarımada’nın turizm
programının oluşturulmasının sağlanması, destinasyon yönetimini sağlamak üzere Tarihi Yarımada
genelinde alternatif ve yeni çekim merkezleri oluşturulması ve bu merkezlerin birbirleriyle
entegrasyonunu sağlayacak düzenlemelerin gerçekleştirilmesi Proje’den beklenenlerdir. Yapılacak
çalışmaların İBB ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün sorumluluğunda gerçekleştirilmesi
beklenmektedir. İlgili STK’lar ve üniversitelerin turizm konusunda gerçekleştirecekleri araştırmalar ve
güncel turizm hareketlerinin ölçümlerinin yanında, Fatih Belediyesi’nin koordinasyon ve lojistik
desteği ile Proje’nin gerçekleştirilmesi söz konusudur. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler
Genel Müdürlüğü, TUROB, TURSAB, TUREB, diğer turizm birlikleri, bağımsız kültür kurumları da
Proje’nin ilgilileri arasındadır.
Proje İBB 2011 ve 2010 Yatırım Programları’nda yer alan İBB Turizm Müdürlüğü’nün
201101052K10007 kodlu “Turizm Danışma Bürolarının Açılması” projesi, 201101052K10005 kodlu
“Alternatif Turizm Güzergâhlarının Belirlenmesi” projesi, İBB Şehir Planlama Müdürlüğü’nün
201001047P08005 kodlu “İstanbul Turizm Master Planı” projeleri ile bağlantılıdır.
Proje, Alan’daki tarihi-kültürel ve sosyal özelliklerin sürdürülebilirliğini temel alarak ziyaretçi
yönetimlerini planlamak, hizmet kalitesini artırmak ve turizmin kültür varlıkları üzerindeki etkilerini
değerlendirmek açısından önem taşımaktadır.
Tarihi Yarımada ile ilgili diğer planlarla koordinasyonu sağlanmış Tarihi Yarımada Turizm
Yönetim Planı,
Öncelikli olarak Dünya Miras Alanları için hazırlanmış Ziyaretçi Yönetim Planları,
Altyapıları geliştirilmiş yeni gezi güzergahları,
Alan’daki kültür mirası ile ilişkili sosyal ve kültürel aktivite programları hazırlığı,
Tarihi Yarımada’daki müzelere ilgiyi artıracak yeni programlar,
Tarihi Yarımada’da yaratıcı endüstrilere ilgiyi artıracak yeni düzenlemeler ve tanıtım
faaliyetleri,
Alan’daki turizm performansını ve ziyaretçi taleplerini düzenli değerlendirecek bir
mekanizma.
Proje’nin beklenen sonuçları, Alan’daki turizm faaliyetlerinin kültür varlıklarını koruyarak sosyalkültürel yapıya ve ekonomik faaliyetlere destek sağlamasıdır.
266
EKİM 2011
PROJE KODU:
VI-PP26
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA TURİZM ALTYAPISININ GELİŞTİRİLMESİ VE TANITIM VE
BİLGİLENDİRME ÇALIŞMALARININ EŞGÜDÜMÜ PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada turizm organizasyonunun sağlanması kapsamında yerel halkın
(yaşayanlar ve çalışanlar) turizm faaliyetleri konusunda bilinçlendirilmesini sağlamak üzere
kampanyalar düzenlemek, turizm faaliyetlerine katılan yerel halkın becerilerini geliştirmek üzere
eğitim programları düzenlemek, nitelikli butik otel ve aile pansiyonculuğunu destekleyen programlar
düzenlemek, rehberlere yönelik Tarihi Yarımada’ya ve Miras Alanları’na ilişkin eğitim programları
düzenlemek, Tarihi Yarımada’da ziyaretçiler için kültür mirası alanları, anıt ve sivil eserler hakkında
kolay ulaşılabilir, güvenilir bilgi ortamının sağlanması için bulundukları yerde bilgilendirme panoları
oluşturmak, Miras Alanları başta olmak üzere çekim merkezlerinde Ziyaretçi Merkezleri oluşturmak;
kitaplar ve broşürler hazırlanmasını, yurtiçi ve yurtdışı yazılı, görsel, işitsel, internet ve medyada
yayınlanacak bilgilendirme, tanıtım, belgesel çalışmalarını desteklemek ve birbirleriyle ilişkilendirmek,
bu alandaki akademik araştırmaları desteklemek ve yönlendirmek; rehberler için kültürel mirası
tanıtan özel kurslar ve seminerleri desteklemek ve yönlendirmek.
İlgili Hedefler: VIH3, VIH5, VIH6
İlgili Stratejiler: VIH3S1, VIH5S1, VIH5S2, VIH6S1, VIH6S2, VIH6S3
İlgili Eylemler: VIH3S1E1, VIH3S1E2, VIH3S1E3, VIH3S1E4, VIH3S1E5, VIH5S1E1, VIH5S2E1, VIH5S2E2,
VIH6S1E1, VIH6S2E1, VIH6S2E2, VIH6S3E1, VIH6S3E2, VIH6S3E3
İlgili Proje Paketleri: V-PP23, V-PP24
SORUMLU KURUM: Kültür ve Turizm Bakanlığı
İLGİLİ KURUMLAR: Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Arkeoloji Müzeleri, TUROB, TURSAB, TUREB, Turizm
Birlikleri, İlgili STK’lar, Meslek Odaları, Üniversiteler
KAYNAKLAR: İBB Kültür Müdürlüğü, İTO, İSO, STKlar, Özel Sektör
SÜRE: Orta/ devam eden
İBB 2011> 201001047P08005
267
EKİM 2011
VI-PP26 TARİHİ YARIMADA TURİZM ALTYAPISININ GELİŞTİRİLMESİ VE TANITIM VE BİLGİLENDİRME
“Tarihi Yarımada Turizm Altyapısının Geliştirilmesi ve Tanıtım ve Bilgilendirme Çalışmalarının
Eşgüdümü Projesi”, Tarihi Yarımada’ya ziyaret için gelenlerin kültür mirası ile ilgili yeterli bilgiye
ulaşamamaları, rehberlik ihtiyaçlarının yeterince karşılanamaması ve yerel halkın turizm faaliyetlerine
veya turizm girişimlerine katılması yönünde desteğin yetersiz olması konularında duyulan ihtiyacın
karşılanması için oluşturulmuştur.
Alan’ın sahip olduğu kültür varlıkları, üstün evrensel değeri ve kültür mirası konularında ziyaretçilerin
nitelikli bilgiye ulaşmaları ve rehberlik hizmetlerinin de bu yönde desteklenmesi Kültür ve Turizm
Bakanlığı’ndan Rehberler Birliği’ne kadar birçok kurumun sorumluluğuna girmektedir. Oluşturulacak
bilgilendirme ve rehberlerin kapasitelerinin geliştirilmesi programının uluslar arası nitelikte olması
gerekirken, yerel halkın da turizm faaliyetlerine ve işletmelerine girmesinin kolaylaştırılması kültür
mirasının korunmasında ziyaretçi ve yaşayan tarafından farkındalığı ve sahip çıkmayı
kolaylaştıracaktır.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın VIH3, VIH5 ve VIH6 kodlu hedefleri ve bu hedeflere bağlı altı adet
strateji gereği oluşturulmuştur. Buna göre, “ziyaretçilere kültür mirası alanları ve eserleri hakkında
kolay ulaşılabilir bilgi ortamının sağlanması (VIH3)” hedefini sağlayacak “Tarihi Yarımada’nın
kamuoyuna yazılı ve görsel yayın ile tanıtılması (VIH3S1)” stratejisi, “Alan’ın kültürel kimliğine uygun
rehberlik hizmetlerinin sağlanması (VIH5)” hedefini sağlamak üzere “rehberlerin hizmet düzeyinin
yükseltilmesi (VIH5S1)” ve “ziyaretçilerin yöresel gereksinmelerinin karşılanması (VIH5S2)” stratejileri
oluşturulmuştur. Ayrıca “Alan’daki turizm altyapısının yerel kaynaklar da kullanılarak güçlendirilmesi
(VIH6)” hedefi ve ilgili stratejiler “hizmet sektöründe çalışanların niteliğinin artırılması (VIH6S1)”,
“yatak kapasitesinin niteliğinin geliştirilmesi (VIH6S2)” ve “yerel halkın kalkınmasında turizmin
sağladığı olanakların geliştirilmesi (VIH6S3)” Proje’nin çerçevesini belirlemektedir.
Alanlar’ın bilimsel araştırma programlarını yapmak (VIH3S1E1)
Kültürel miras, koruma, turizm ve ziyaretçi yönetimi arasındaki ilişkileri araştıran araştırmaları
desteklemek (VIH3S1E2)
Uluslar arası medyada yayınlanacak tanıtım ve belgesel filmler çekmek (VIH3S1E3)
Dünya Miras Alanları’nı tanıtan yeni rehber kitaplar ve broşürler hazırlamak (VIH3S1E4)
Alan’daki anıt eserler, sivil mimarlık ve diğer eserler için bilgilendirme panoları oluşturmak
(VIH3S1E5)
Rehberler için kültürel mirası tanıtan özel kurslar ve seminerler düzenlemek (VIH5S1E1)
Alan’ın tanıtımını sağlayacak ve ziyaretçilerin sorularını yanıtlayacak, gereksinmelerini
yönlendirecek Ziyaretçi Merkezleri oluşturmak (VIH5S2E1)
Mevcut bilgi merkezlerini, Ziyaretçi Merkezi adı altında personel ve dağıtılan bilgilendirme
dokümanları açısından geliştirilmek ve sayılarını artırmak (VIH5S2E2)
Turizm sektöründe çalışanlar için profesyonel sertifika programları oluşturmak (VIH6S1E1)
Turizm işletmelerinin düzenli denetimlerinin yapılmasını sağlamak (VIH6S2E1)
Nitelikli butik otel ve aile pansiyonculuğunu desteklemek (VIH6S2E2)
Turizmin ekonomik getirileri konusunda yerel halkın bilinçlenmesini sağlamak (VIH6S3E1)
Yerel halkın turizm alanındaki becerilerini geliştirmek (VIH6S3E2)
268
EKİM 2011
Yerel halkın turizm girişimlerini destekleyen programlar geliştirmek (VIH6S3E3)
Proje’de ziyaretçilere ve yaşayanlara kültür mirası hakkında bilgilendirme yapmak, rehberlik
faaliyetlerini geliştirmek ve kültür mirası konusunda güçlendirmek ve turizmin yerel girişimcilerini
destekleyecek çözümler üretmekle sorumlu kurumun Kültür ve Turizm Bakanlığı olması
beklenmektedir. Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Arkeoloji Müzeleri, TUROB, TURSAB, TUREB, turizm
birlikleri, meslek odaları, üniversiteler ziyaretçilere yönelik bilgilendirme materyallerinin üretiminde,
rehberlerin kültür mirası kapasitelerinin geliştirilmesinde ve yerel halkın turizm becerilerini
artırmada, teşvik edici programların üretilmesinde sorumluluk sahibi kurumlardır.
Proje, İBB Şehir Planlama Müdürlüğü 201001047P08005 kodlu “İstanbul Turizm Master Planına
Yönelik Veri Toplama İşi” ile bağlantılıdır. Bunun yanında, Tarihi Yarımada’da Koruma, Planlama ve
Uygulama Süreçlerine İşlevsel Katılım Mekanizmalarının Geliştirilmesi ve Uygulanması Projesi (VPP23) ve Tarihi Yarımada’da Kültür Mirası ve Katılım Yöntemleri ile İlgili Eğitim Programları Geliştirme
Projesi (V-PP24) ile ilişkili olup, kültür mirasının korunması, tanıtımı ve yerel halkın turizm faaliyeti ile
kültür mirasına sahip çıkmasının beklendiği, katma değeri yüksek bir çalışma olacaktır. Fatih
Belediyesi’nin Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü’nce gerçekleştirilen turizm ve ilçenin değerlerinin
tanıtımıyla ilgili çeşitli faaliyetler de bu Proje ile ilişkili çalışmalar olarak değerlendirilebilir. Bu
faaliyetler aşağıdaki gibidir:
Tarihi mekanlarla ilgili İngilizce ve Türkçe tanıtım filmi hazırlanması, mevcuttaki harita ve
tanıtım kitapçıklarının çoğaltılması, turistlere yönelik tanıtım cd’leri hazırlanması, belediye
web sitesi üzerinden turistlere bilgi ve yönlendirici destek verilmesi,
Enformasyon ofisleri açılması, turizm güzergahlarına bilgilendirici panolar yerleştirilmesi,
büyük meydanlarda ilçe tanıtım kioskları kurulması,
Gönüllülük esasına göre turistlere rehberlik yapacak öğrencilerin istihdam edilmesi, turizm
güzergahlarında yaz dönemlerinde yabancı dil bilen turizm elçileri oluşturulması.
Tarihi Yarımada’da ziyaretçiler için kültür mirası alanları, anıt ve sivil eserler hakkında kolay
ulaşılabilir, güvenilir bilgilendirici rehberler, bilgilendirme panoları,
Çekim noktalarına kurulacak Ziyaretçi Merkezleri,
Miras Alanları başta olmak üzere Tarihi Yarımada kültür mirası hakkında hazırlanacak kitaplar
ve broşürler, yurtiçi ve yurtdışı yazılı, görsel, işitsel, internet ve medyada yayınlanacak
bilgilendirme, tanıtım, belgesel çalışmaları,
Rehberlere yönelik Tarihi Yarımada’ya ve Miras Alanları’na ilişkin düzenlenecek eğitim
programları,
Proje’yi güçlendirecek akademik araştırmalar,
Yerel halkın (yaşayanlar ve çalışanlar) turizm faaliyetleri konusunda bilinçlendirilmesini
sağlamak üzere kampanyalar,
Turizm faaliyetlerine katılan yerel halkın becerilerini geliştirmek üzere düzenlenecek eğitim
programları.
Proje’nin beklenen çıktıları, Tarihi Yarımada’nın özellikle kültür mirası hakkında özgün ve kapsamlı
bilgilendirmesinin ulusal ve uluslar arası ortamda gerçekleştirilmesi ve yerel halkın üstün evrensel
değerine ve kültür mirasına sahip çıkarak turizm faaliyetlerini yürütmesidir.
269
EKİM 2011
PROJE KODU:
VI-PP27
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’DAKİ
ETKİNLEŞTİRME PROJESİ
MÜZELER
VE
SERGİLEME
YÖNETİMLERİNİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’da müzelerin karşı karşıya oldukları sorunların çözümlenmesi,
sürdürülebilir ziyaretçi kapasitelerine ulaşmalarının sağlanması için mevcut müzelerin geliştirilmesini,
sergilenemeyen eserler için yeni müzeler açılmasını desteklemek ve yönlendirmek; arkeolojik
kazıların ve açık hava müzelerinin geliştirilmesi konusunda arkeolojik alanlarda müze kuruluşu ve
yönetimini kolaylaştırmak için yasal, yönetimsel ve kaynak sorunlarının çözümlenmesini desteklemek
ve yönlendirmek; “Tarihi Yarımada Müzesi” ve sergilenemeyen eserler için yeni, konulu müzelerin
açılmasını desteklemek ve yönlendirmek; özel sektör ile müzecilik konusunda ortaklıklar geliştirmek.
İlgili Hedefler: VIH4
İlgili Stratejiler: VIH4S1, VIH4S2, VIH4S3
İlgili Eylemler: VIH4S1E1, VIH4S2E1, VIH4S2E2, VIH4S3E1
İlgili Proje Paketleri: VI-PP23, VI-PP24
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Arkeoloji Müzesi, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İBB, Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü, Üniversiteler, kültür ve müzeler ile ilgili STK’lar
KAYNAKLAR: İstanbul İl Özel İdaresi, İBB Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü, özel sektör
İBB 2011 > 201101031K03001, 201101031K03002, 201101031K03003, 201101031K03004
270
EKİM 2011
VI-PP27 TARİHİ YARIMADA’DAKİ MÜZELER VE SERGİLEME YÖNETİMLERİNİ ETKİNLEŞTİRME PROJESİ
“Tarihi Yarımada’daki Müzeler ve Sergileme Yönetimlerini Etkinleştirme Projesi”, Alan’da yer alan
müzelerin yönetim, araştırma, sergileme ve güvenlilik konusundaki sorunlarının ve müze ve sergi
alanlarının yetersizliği, eserlerin sergilenememesi sorunun çözülmesi için gereken adımların
belirlenmesi amacı ile önerilmiştir. Sergilenmeyi bekleyen eserlerin yeni müze konseptleri içinde
sergilenmesi, interaktif müzecilik yaklaşımları ile kültür mirasının tanıtımının güçlendirilmesi
beklenmektedir.
Proje, Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın VIH4 kodlu hedefi olan, “müzelerin karşı karşıya oldukları
problemlerin çözümlenerek sürdürülebilir ziyaretçi kapasitelerine ulaşmalarının sağlanması” gereği
oluşturulmuştur. Bu hedefe bağlı ilk strateji “mevcut müzelerin geliştirilmesi (VIH4S1)”, ikinci strateji
“sergilenemeyen eserler için yeni müzeler açılması (VIH4S2)” ve son strateji de “arkeolojik kazıların ve
açık hava müzelerinin geliştirilmesi (VIH4S3)” dir.
Her müze için “müze yönetim planı” hazırlatmak (VIH4S1E1)
“Tarihi Yarımada Müzesi” ve sergilenemeyen eserler için yeni konulu müzeler açmak
(VIH4S2E1)
Müze kuruluşlarını ve yönetimini kolaylaştırmak için yasal, yönetimsel ve mali önlem almak
(VIH4S2E2)
Arkeolojik müze alanlarının yasal, yönetimsel ve kaynak sorunlarını çözmek (VIH4S3E1)
Tarihi Yarımada’da müzelerin karşı karşıya oldukları sorunların çözümlenmesi, sürdürülebilir ziyaretçi
kapasitelerine ulaşmalarının sağlanması için mevcut müzelerin geliştirilmesini, sergilenemeyen
eserler için yeni müzeler açılmasını desteklemek ve yönlendirmek için geliştirilecek çalışmaların
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın sorumluluğunda İstanbul Arkeoloji Müzesi, İl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü, İBB, üniversiteler, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ile ilgili STK’ların eşgüdümünde
sürdürülmesi beklenmektedir. Proje, müzeciliğin geliştirilmesinde kültür kurumları ve özel sektör
arasında ortaklıklar kurulmasını önermektedir.
Geliştirme Projesi
Proje’nin diğer kurumların programlanan projeleri ile de bağlantısı bulunmaktadır. İBB Kütüphane ve
Müzeler Müdürlüğü’nün İBB 2011 Yatırım Programı’nda yer alan; 201101031K03001 kodlu Basılı
Yayın Alımları (Yeni Açılan Kütüphaneler ve Mevcut Kütüphaneler İçin), 201101031K03002 kodlu
Nadir Eser Alımları (Elyazması Kitap Belge vb.), 201101031K03003 kodlu Dijital Arşivleme Çalışması,
201101031K03004 kodlu Müze Eşyalarının Bakım ve Onarımı çalışmaları Proje ile ilgilidir.
271
EKİM 2011
Proje çıktıları şunlardır;
Tarihi Yarımada’da yer alan müzeler için yönetim planı,
Arkeolojik sergi alanlarında interaktif arkeoloji parkları,
Sergilenemeyen eserler için yeni konulu müzelerin açılması; “Tarihi Yarımada Müzesi”,
Yeni müzecilik çalışmalarını güçlendirecek eğitim programları ve konferanslar,
Kültür kurumları ve özel sektör ile geliştirilmiş ortaklıklar.
Proje bekleyen eserlerin sergilenerek korunmasını, kültür mirasının yeni müzeler aracılığı ile daha
kapsamlı ve birebir ilişki kurarak tanıtılmasını sağlaması açısından önemlidir. Özellikle arkeolojik
alanlarda müze kuruluşu ve yönetimini kolaylaştırmak için yasal, yönetimsel ve kaynak sorunlarının
çözümlenmesini destekleme ve yönlendirme çalışmaları gerçekçi bir adım olacak ve arkeolojik
alanlarda günlük ihtiyaçlar da karşılanabilecektir.
272
EKİM 2011
3.1.7. Risk Yönetimi Projeleri
“Risk Yönetimi” teması çerçevesinde tanımlanan proje paketi içinde üç proje belirlenmiştir. Bölüm
2’de yer alan hedef, strateji ve eylemlere bağlı olarak oluşturulan bu proje paketleri araştırma ve
güçlendirme aktivitelerinden oluşmaktadır.
Aşağıda “Risk Yönetimi” temasına yönelik tanımlanan projeler liste halinde sıralanmıştır. Daha sonra
bu temada tanımlanan her bir projenin proje kodu, adı, tanımı, Plan hedef, strateji, eylem ile diğer
projeler ile olan ilişkisi, sorumlu ve ilgili kurumlar, kaynaklar ve süre ile varsa diğer kurumların
programlanan projeleri ile bağlantısının yer aldığı proje künyeleri sunulmuştur.
VII-PP28 TARİHİ YARIMADA’DAKİ KÜLTÜREL MİRASA YÖNELİK AFET RİSKİNİN AZALTILMASI
ARAŞTIRMA PROJESI
VII-PP29 TARİHİ YARIMADA’DAKİ KÜLTÜREL MİRASIN AFET RİSKİNE KARŞI GÜÇLENDİRİLMESİ VE
KORUNMASININ SAĞLANMASI PROJESİ
VII-PP30 TARİHİ YARIMADA’DAKİ SOKAK DOKUSUNDAN KAYNAKLANAN AFET RİSK ALANLARININ
BELİRLENMESİ PROJESİ
273
EKİM 2011
PROJE KODU:
VII-PP28
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’DAKİ KÜLTÜREL MİRASA YÖNELİK AFET RİSKİNİN
AZALTILMASI ARAŞTIRMA PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’da afet riskine karşı yürütülmekte olan güçlendirme çalışmalarını
kültürel mirasa yönelik etkileri açısından değerlendirmek, afet riski altında bulunan kültür mirasını
tespit etmek, belirli aralıklarla güncellemek, tamamlanmış ve devam eden güçlendirme çalışmalarını
incelemek, kültürel mirasa yönelik afet risk yönetimi üzerine uzmanlaşmış çalışmaları desteklemek.
İlgili Hedefler: VIIH1
İlgili Stratejiler: VIIH1S1, VIIH1S2
İlgili Eylemler: VIIH1S1E1, VIIH1S1E2, VIIH1S2E1
İlgili Proje Paketleri: V-PP23, V-PP24
SORUMLU KURUM: İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı ve Alan
Yönetimi Başkanlığı, Fatih Belediyesi
İLGİLİ KURUMLAR: AKOM, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı, İBB Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, Valilikİl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü ve İl Özel İdaresi-İstanbul Proje Koordinasyon Birimi, Vakıflar 1.
Bölge Müdürlüğü, KTB İstanbul Rölöve Anıtlar Müdürlüğü
KAYNAKLAR: İBB Deprem Zemin İnceleme Müdürlüğü, İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, Vakıflar
1. Bölge Müdürlüğü
SÜRE: Orta
İBB > Fatih Deprem Odaklı Kentsel Dönüşüm Projesi
274
EKİM 2011
VII-PP28 TARİHİ YARIMADA’DAKİ KÜLTÜREL MİRASA YÖNELİK AFET RİSKİNİN AZALTILMASI
ARAŞTIRMA PROJESİ
“Tarihi Yarımada’daki Kültürel Mirasa Yönelik Afet Riskinin Azaltılması Araştırma Projesi”nin temel
dayanağını, Alan’ın deprem riskinin en yüksek olduğu 1. derece deprem kuşağında yer alması ve
heyelan, sıvılaşma potansiyeli gibi sorunlarla karşı karşıya olması oluşturmaktadır. Ayrıca olası bir
depremde hasarı arttıracak olan bölgenin jeolojik yapısından kaynaklanan; zemin-yapı uyumsuzluğu,
heyelan riski, sıvılaşma potansiyeli, zemin büyütmesi gibi sorunlar önemli birer risk unsuru
olmaktadır. Diğer yandan, Alan’da deprem riskine karşı dayanıksızlığı arttıran kaçak katlara, düşük
yapı kalitesine, bitişik düzen yapılaşmaya, yüksek yapılara, düzensiz bina geometrisine sahip bir yapı
stoku bulunmaktadır. Strüktürel olarak yıpranmış kültür varlıklarının depreme karşı dayanıklılıklarının
olmaması da önem taşımaktadır. Alan’ın çok yoğun yapılaşmış ve dar sokaklardan oluşan dokuya
sahip olması, afet ve risk durumlarında gerekli tahliye ve yardım müdahalelerine izin vermemesi de
afet anında ve sonrasında müdahaleler açısından sakınca oluşturmaktadır.
“Tarihi Yarımada’daki Kültürel Mirasa Yönelik Afet Riskinin Azaltılması Araştırma Projesi”, bu
sorunların çözümlenmesine yönelik adımları farklı yönleriyle araştırmayı ve araştırma sonuçlarıyla
planlama çalışmalarını buluşturmayı amaçlamaktadır.
Bu amaç doğrultusunda, afet riski altındaki kültür mirasının tespit edilmesi ve güncellenmesi,
güçlendirme çalışmalarının incelenmesi ve kültürel mirasa etkileri açısından değerlendirilmesi ile bu
uzmanlık alanlarındaki araştırma ve uygulamaların desteklenmesi, Proje’nin başlıca adımlarını
oluşturmaktadır.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın VIIH1 kodlu “Alan’daki afet risklerinin azaltılması ve kaldırılmasının
öncelikli konu olarak ele alınması” hedefi ve bu hedefe bağlı iki adet strateji gereği oluşturulmuştur.
Bu stratejiler, VIIH1S1 kodu ile “Yönetim Planı Alanı içinde olası afetlere özellikle depreme karşı
güçlendirme çalışmalarının desteklenmesi” ve VIIH1S2 kodu ile “Alan’ın afet riskine (deprem, heyelan,
sıvılaşma potansiyeli vb.) ilişkin araştırma sonuçlarının planlama çalışmalarında etkin bir şekilde
kullanımının sağlanması” dır.
Yönetim Planı Alanı içinde afetlere karşı güçlendirme çalışmalarını Alan Yönetimi
Başkanlığı’nın desteğiyle gündeme almak, sürekli gündemde tutmak (VIIH1S1E1)
Yönetim Planı Alanı’nın Acil Eylem Planı’nı eğitim ve tanıtma faaliyetleri ile yaygınlaştırmak ve
pilot uygulamaların yapılmasını programlamak (VIIH1S1E2)
Tarihi Yarımada ile ilgili tüm planlama çalışmalarında afet riski araştırma sonuçlarının
değerlendirilmesini sağlamak (VIIH1S2E1)
Proje’nin, sorumlu kurumlar olarak tanımlanan Fatih Belediyesi, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel
İyileştirme Daire Başkanlığı ve Alan Yönetimi Başkanlığı’nın koordinasyonu ile yürütülmesi
öngörülmüştür. Proje’de görev alacak diğer kurumlar ise AKOM, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı, İBB
Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, Valilik-İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, İl Özel İdaresi-İstanbul
Proje Koordinasyon Birimi, Kültür ve Turizm Bakanlığı İstanbul Rölöve Anıtlar Müdürlüğü ve Vakıflar
1. Bölge Müdürlüğü’dür.
275
EKİM 2011
Proje, İBB Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü’nün “Fatih İlçesi’nin Depreme Karşı Güvenli Kılınması
Kapsamında Yeniden Yapılandırma, Rehabilitasyon ve Güçlendirme Projelerini Yönlendiren Kentsel
Dönüşüm Planlaması ve Yerel Eylem Plan ve Projeleri” ile bağlantılıdır.
Projenin, aşağıdaki diğer Yönetim Planı proje paketleri ile de bağlantısı bulunmaktadır:
Geliştirme Projesi
Proje çıktıları aşağıdaki gibi tanımlanabilir:
Alan’daki güçlendirme çalışmalarının ve afet riskinin azaltılmasına yönelik çalışmaların
derlenmesi ve gerekli görüldüğünde güncelleştirmelerin gerçekleştirilmesi,
Yapılacak destekler ve teşviklerle kültürel mirasa yönelik afet yönetimi üzerine uzmanlaşmış
araştırma ve çalışmalar gerçekleştirilmesi, araştırma ve çalışmalar ile Alan’daki uygulamalar
arasında ilişkiler kurulması.
Mevcut uygulama ve araştırmaları değerlendirip derleyen ve diğer yandan da kültür varlıklarının afet
riski açısından durumunu araştırıp izleyen ve konuyla ilgili yeni araştırma ve uygulamaları teşvik eden
bu Proje’nin, sonuç olarak kültürel mirasa yönelik afet riskinin azaltılmasına katkı sağlaması
beklenmektedir.
276
EKİM 2011
PROJE KODU:
VII-PP29
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’DAKİ KÜLTÜREL MİRASIN AFET RİSKİNE
GÜÇLENDİRİLMESİ VE KORUNMASININ SAĞLANMASI PROJESİ
KARŞI
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’da risk altındaki kültür varlıklarının afetlere karşı güçlendirilmesi
çalışmalarını önceliklerine göre etaplamak, bütçe ve zaman programlarını oluşturmak, kurumların
kaynaklarını Tarihi Yarımada öncelikli olarak kullanmalarını sağlamak, deprem ve yangın risk
haritasında yer alan kültür mirası için gerekli önlemlerin alınmasını sağlamak ve anında müdahale
kapsamında görevlendirecek güvenlik altyapısını geliştirmek için kurulacak sistemleri desteklemek.
İlgili Hedefler: VIIH3, VIIH4
İlgili Eylemler: VIIH3S1E1, VIIH3S1E2, VIIH3S1E3, VIIH4S1E1, VIIH4S1E2, VIIH4S1E3
İlgili Proje Paketleri: VII-PP28
İLGİLİ KURUMLAR: İBB Etüd ve Projeler Daire Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel
İyileştirme Daire Başkanlığı, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı, AKOM, İBB Strateji Geliştrime Daire
Başkanlığı, İBB Mali Hizmetler Daire Başkanlığı, İl Özel İdaresi İstanbul Proje Koordinasyon Birimi,
İstanbul Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, İstanbul Arama Kurtarma ve Birlik Müdürlüğü, Vakıflar 1.
KAYNAKLAR: İBB Deprem Zemin İnceleme Müdürlüğü, İBB İtfaiye Destek Hizmetleri Müdürlüğü,
SÜRE: Kısa
İBB 2011>201101064S19001, İSMEP
277
EKİM 2011
VII-PP29 TARİHİ YARIMADA’DAKİ KÜLTÜREL MİRASIN AFET RİSKİNE KARŞI GÜÇLENDİRİLMESİ VE
KORUNMASININ SAĞLANMASI PROJESİ
“Tarihi Yarımada’daki Kültürel Mirasın Afet Riskine Karşı Güçlendirilmesi ve Korunmasının Sağlanması
Projesi”, Alan’daki kültürel mirasın deprem ve yangın riski karşısında güçlendirilerek korunmasının
sağlanması amacıyla oluşturulmuştur. Proje’nin temel gerekçeleri, deprem ve yangın riski karşısında
Alan’daki kültür varlıklarının güçlendirilmesi ve güvenli kılınması gerekliliği ile Alan’ın yapılaşma
özelliklerinden kaynaklanan ve afet anında müdahaleyi güçleştiren unsurların düzenlenmesi
gerekliliğidir. Bu kapsamda, Proje Alan’daki kültür varlıklarının güçlendirilmesi çalışmalarının
kurgulanması ve müdahaleye yönelik gerekli altyapının oluşturulması konularını içermektedir.
Proje çerçevesini, deprem ve yangın riskini konu alan iki temel hedef ve ilgili stratejileri
oluşturmaktadır. Bunlar; deprem riskini konu alan VIIH3 kodlu “kültürel mirasın depreme karşı
güçlendirilmesi ve korunmasının sağlanması” hedefi ve VIIH3S1 kodlu “Tarihi Yarımada’da; binaların
sadece fiziksel özelliklerine göre değil deprem parametrelerine de bağlı olarak bina durum
analizlerinin yapılması” stratejisi ile yangın riskini konu alan VIIH4S1 kodlu “Alan’da yangın riskini
azaltacak ve zamanında müdahale edilmesini sağlayacak düzenlemelerin yapılması” stratejisidir.
Bu kapsamda Proje’yi yönlendiren eylemler ise sırasıyla aşağıdaki gibidir:
Deprem riski altında bulunan kültür mirasını tespit etmek (VIIH3S1E1)
Önceliklerine göre risk altındaki kültür varlıklarını afetlere karşı güçlendirme faaliyetlerini
etaplamak, bütçe ve zaman programı oluşturmak (VIIH3S1E2)
Restorasyon, güçlendirme vb. projeler için bütçeye sahip olan kurumların kaynak kullanımının
en az 1 yıl süre için Yönetim Planı Alanı’na tahsis edilmesini sağlamak (VIIH3S1E3)
Yangın risk haritasında tehlike altındaki kültür mirasını tanımlamak, belirli aralıklarla
güncellemek, gerekli önlemlerin alınmasını sağlamak (VIIH4S1E1)
Alan’daki yangın hidrantı sayısının yeterli düzeye çıkarılmasını sağlamak (VIIH4S1E2)
Yangın riskine karşı riskli kullanımları tespit edecek, alanda yer almayacak faaliyetleri
belirleyecek, ilgili önlemleri ve uygulama-denetimden sorumlu kurumları tanımlayacak ve
anında müdahale için görevlendirecek, güvenlik altyapısını geliştirecek bir sistemin
kurulmasına öncülük etmek (VIIH4S1E3)
Proje’nin Alan Yönetimi Başkanlığı’nın koordinasyonunda, İBB Etüd ve Projeler Daire Başkanlığı, İBB
Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı, AKOM, İBB
Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, İBB Mali Hizmetler Daire Başkanlığı, İl Özel İdaresi İstanbul Proje
Koordinasyon Birimi, İstanbul Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, İstanbul Arama Kurtarma ve Birlik
Müdürlüğü, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmesi öngörülmüştür.
Proje, İBB eğitim Müdürlüğü’nün yürüttüğü 201101064S19001 kodlu “İl Milli Eğitim Müdürlüğüne
Bağlı Okullar ve Sivil Toplum Kuruluşlarına Yönelik Olarak Deprem ve Afet Bilinci Geliştirme Amaçlı
Eğitim Organizasyonları” ve İstanbul İl Özel İdaresi tarafından yürütülen “İstanbul Sismik Riskin
Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık” projesi (İSMEP) ile bağlantılıdır.
278
EKİM 2011
Proje’nin, aşağıdaki diğer Yönetim Planı projesi ile de bağlantısı bulunmaktadır:
VII-PP28 Tarihi Yarımada’daki Kültürel Mirasa Yönelik Afet Riskinin Azaltılması Araştırma
Projesi
Deprem riski altındaki kültür mirasına yönelik çalışmaların tanımlanarak etaplanması, bu
çalışmaların gerçekleştirilmesine yönelik bütçe ve zaman programlarının oluşturulması ve bu
çalışmalar için değerlendirilebilecek kurum kaynaklarının belirlenerek önceliklendirilmesi,
Deprem ve yangın risk alanlarında yer alan kültür varlıklarının güçlendirilmesine yönelik
önlemlerin alınması,
Afet anında müdahale kapsamında kullanılacak altyapının geliştirilmesine yönelik sistemlerin
oluşturulması.
Tarihi Yarımada’daki kültürel mirasın afet riskleri karşısında güçlendirilmesini ve korunmasını
amaçlayan bu Proje’yle, bu yöndeki çalışmaların akılcı bir program çerçevesinde ele alınarak eşgüdüm
içerisinde gerçekleştirilmesi ve bu yönde kullanılacak kaynakların gerçekçi bir şekilde yönlendirilmesi
sağlanmış olacaktır.
279
EKİM 2011
PROJE KODU:
VII-PP30
PROJE ADI:
TARİHİ YARIMADA’DAKİ SOKAK DOKUSUNDAN KAYNAKLANAN AFET RİSK
ALANLARININ BELİRLENMESİ PROJESİ
PROJE TANIMI: Tarihi Yarımada’da dar sokakların oluşturduğu dokudan kaynaklanan afet risk
alanlarını ve bu alanlara yapılacak müdahale biçimlerini belirlemek; mevcut dar yol şebekesinin
güvenli tahliye ve acil durum araç yolu olarak kullanılabilmesi için gerekli iyileştirmelerin yapılması
konusundaki uygulamaları izlemek ve öneriler geliştirmek.
İlgili Hedefler: VIIH2
İlgili Eylemler: VIIH2S1E1, VIIH2S1E2, VIIH2S2E1
İlgili Proje Paketleri: I-PP2, VII-PP28, VII-PP29
SORUMLU KURUM: Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire
Başkanlığı
İLGİLİ KURUMLAR: AKOM, İBB Ulaşım Daire Başkanlığı, İBB İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı
KAYNAKLAR: İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, İBB Zemin ve Deprem İnceleme Müdürlüğü, İBB
AKOM Müdürlüğü
İBB> İstanbul İçin Deprem Master Planı, Fatih Deprem Odaklı Kentsel Dönüşüm Projesi
280
EKİM 2011
VII-PP30 TARİHİ YARIMADA’DAKİ SOKAK DOKUSUNDAN KAYNAKLANAN AFET RİSK ALANLARININ
BELİRLENMESİ PROJESİ
“Tarihi Yarımada’daki Sokak Dokusundan Kaynaklanan Afet Risk Alanlarının Belirlenmesi Projesi”,
Alan’ın yoğun yapılaşmış ve dar sokaklardan oluşan dokuya sahip olması, özellikle ahşap binaların
toplu bir doku oluşturduğu alanlarda sokakların darlığı sebebiyle ulaşılabilirliğin kısıtlı olması, afet ve
risk durumlarında gerekli tahliye ve yardım müdahalelerinin gerçekleştirilmesinde yaşanan sorunların
giderilmesi için atılacak adımların tarif edilmesi amacıyla oluşturulmuştur.
Bu kapsamda, Proje Alan’ın yapılaşma özelliklerinin oluşturduğu afet risk alanlarının ve bu alanlara
yönelik müdahale biçimlerinin belirlenmesi ve yol şebekesi başta olmak üzere mevcut yapının
iyileştirilmesine yönelik çalışmaların izlenmesi ve öneriler geliştirilmesi adımlarını içermektedir.
Proje çerçevesini, VIIH2 kodlu “tarihi dokudan kaynaklanan kısıtların minimize edilmesi" hedefi ve
VIIH2S1 kodlu “imar planı kararlarıyla azaltılan yoğunlukların izlenmesi” stratejisi ve VIIH2S2 kodlu
“afet, özellikle deprem riskleri açısından sorunlu bölgelerde yapı ve nüfus yoğunluğunun düşük
tutulması” stratejisi oluşturmaktadır. Bu kapsamda Proje’yi yönlendiren Yönetim Planı eylemleri ise
sırasıyla aşağıdaki gibidir:
Ulaşım sistemi ve acil durum stoklarını sürekli izlemek (VIIH2S1E1)
Afet için afet lojistik planlaması yapılmasını sağlamak (VIIH2S1E2)
Park ve açık alanları güvenli tahliye alanı olarak düzenlemek, mevcut dar yol şebekesini
güvenli tahliye ve acil durum araç yolu olarak kullanılabilmesi için iyileştirmek (VIIH2S2E1)
Proje’nin Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire
Başkanlığı’nın eşgüdümünde, AKOM, İBB Ulaşım Daire Başkanlığı, İBB İmar ve Şehircilik Daire
Başkanlığı’nın katılımlarıyla gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. Proje, İBB Zemin ve Deprem İnceleme
Müdürlüğü ile Boğaziçi Üniversitesi-İstanbul Teknik Üniversitesi-Orta Doğu Teknik Üniversitesi-Yıldız
Teknik Üniversitesi’nin hazırladığı “İstanbul İçin Deprem Master Planı” ile bağlantılıdır. Ayrıca İBB
Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü tarafından hazırlanan “Fatih Deprem Odaklı Kentsel Dönüşüm Projesi”
bu Proje ile ilişkilidir.
Proje’nin, aşağıdaki diğer Yönetim Planı projeleri ile de bağlantısı bulunmaktadır:
VII-PP28 Tarihi Yarımada’daki Kültürel Mirasa Yönelik Afet Riskinin Azaltılması Araştırma
Projesi
VII-PP29 Tarihi Yarımada’daki Kültürel Mirasın Afet Riskine Karşı Güçlendirilmesi ve
Korunmasının Sağlanması Projesi
281
EKİM 2011
Afet risk alanlarının ve bu alanlara yapılacak müdahale biçimlerinin belirlenmesi,
Mevcut yol şebekesinin tahliye ve acil durum araç yolu olarak kullanılabilmesine yönelik
iyileştirme uygulamalarının, ulaşım sisteminin ve acil durum stoklarının izlenmesini ve
öneriler geliştirilmesini sağlayan bir sistemin kurulması,
Afet lojistik planının hazırlanması çalışmaları,
Afet lojistik planı çalışmaları doğrultusunda tahliye alanı olarak düzenlenmiş alanlar ve yol
şebekesi.
Proje ile Tarihi Yarımada’daki sokak dokusundan kaynaklanan afet risk alanlarının iyileştirilmesine
yönelik müdahaleler tanımlanarak organize edilmiş, acil müdahale ve güvenli tahliye aşamaları için
gerekli koşullar sağlanmış olacaktır.
282
EKİM 2011
3.2. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Proje Paketleri
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Dünya Miras Alanları proje paketlerinin içeriği Dünya Miras
Alanları başlıkları altında sunulmuştur. Projeler; “Proje Kodu”, “Proje Adı”, “Proje Tanımı”, “Yönetim
Planı ile Bağlantı”, “Sorumlu Kurum”, “İlgili Kurumlar”, “Kaynaklar”, “Süre” ve “Diğer Kurumların
Programlanan Projeleri ile Bağlantı” bileşenlerinden oluşmaktadır.
Dünya Miras Alanları için belirlenen proje paketlerindeki proje tanımlarında proje kodu Dünya Miras
Alanı’nın resmi adındaki ilk iki kelimenin baş harfleri olarak kodlama sisteminin ilk bileşenini
oluşturmaktadır. Ancak, Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı projeleri için proje kodu
“Arkeolojik Park”ın baş harflerinden, İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı projeleri için proje kodu
“Kara Surları”nın baş harflerinden oluşturulmuştur. Proje kodunun ikinci bileşeni proje numarası olup
numaralandırma Miras Alanı adlarından bağımsız olarak devam etmektedir.
İstanbul Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları için tanımlanan projelerin örnek kodlaması şu
şekildedir;
AP-PP1 > AP: Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı– PP1: Proje 1
SC-PP6 > SC: Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı – PP6: Proje 6
ZC-PP12 > ZC: Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı – PP12: Proje 12
KS-PP17 > KS: İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı– PP17: Proje 17
283
EKİM 2011
3.2.1. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Projeleri
“Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı” için tanımlanan proje paketinde beş proje
belirlenmiştir. Aşağıda Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları’ndan “Sultanahmet Arkeolojik Parkı
Dünya Miras Alanı” için tanımlanan projeler liste halinde sıralanmıştır. Daha sonra bu alanda
tanımlanan her bir projenin proje kodu, adı, tanımı, plan hedef, strateji, eylem ile diğer projeler ile
olan ilişkisi, sorumlu ve ilgili kurumlar, kaynaklar ve süre ile varsa diğer kurumların programlanan
projeleri ile bağlantısının yer aldığı proje künyeleri sunulmuştur.
oluşturulma nedeni, tespit edilen hangi sorun ya da sorunlara çözüm getireceği, proje çıktıları ve
beklenen etkileri ile künye bilgileri özetlenmiştir.
AP-PP1 SUR-İ SULTANİ VE YAKIN ÇEVRESİ ANIT ESERLERİ KORUMA PROJESİ
AP-PP2 SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI’NDA “MÜZELER ALANI” VE “ARKEOPARK” GELİŞTİRME
PROJESİ
AP-PP3 SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI’NDA KONUT-TURİZM DENGESİNİN SAĞLANMASI
PROJESİ
AP-PP4 SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI PROJESİ
AP-PP5 SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK GELİŞTİRME PROJESİ
284
EKİM 2011
PROJE KODU:
AP-PP1
PROJE ADI:
SUR-İ SULTANİ VE YAKIN ÇEVRESİ ANIT ESERLERİ KORUMA PROJESİ
PROJE TANIMI: Sur-i Sultani’yi (Topkapı Sarayı, Arkeoloji Müzesi, Darphane-i Amire, Aya İrini, diğer
mekanlar ve bahçeleri kapsayan alanı) anıt müze olarak değerlendirmek üzere anıt eser /müze
kurulunu oluşturmak, Sur-i Sultani’nin korunmasını sağlayacak ve özgün kullanımını yansıtacak kısa,
orta ve uzun dönemde uygulanabilecek restorasyon ve “çevre düzenleme projeleri”ni, müze yönetim
planlarını hazırlatmak, Sur-i Sultani’nin yakın çevresinde yer alan anıt eser niteliğindeki diğer kültür
varlıklarının korunması ve geliştirilmesi amacıyla o esere özel anıt eser kurullarını oluşturmak.
YÖNETİM PLANI (DMA) İLE BAĞLANTI:
İlgili Hedef: AP-H3
İlgili Strateji: AP-H3S1
İlgili Eylemler: AP-H3S1E1, AP-H3S1E2, AP-H3S1E3
İlgili Proje Paketleri: AP-PP2, AP-PP4, AP-PP5, II-PP7, VII-PP29
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul Valiliği, Üniversiteler
KAYNAKLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi
SÜRE: Uzun
İBB 2011>200501063K03007, 200701063K03002
285
EKİM 2011
AP-PP1 SUR-İ SULTANİ VE YAKIN ÇEVRESİ ANIT ESERLERİ KORUMA PROJESİ
“Sur-i Sultani ve Yakın Çevresi Anıt Eserleri Koruma Projesi”, Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya
Miras Alanı’nda yer alan anıt eserlerin koruma ilke ve standartları doğrultusunda düzenli bakım ve
onarımlarının yapılması gerekliliği ve bu eserler ile yakın çevrelerinin uygun işlevlerle
geliştirilememesi sorunundan yola çıkılarak hazırlanmıştır.
Proje, genel olarak anıt eserlerin korunması ve geliştirilmesi amacıyla anıt eser kurullarının
oluşturulması, Alan’daki anıt eserlerin restorasyonlarının ve ilişkili çevre düzenleme projelerinin
gerçekleştirilmesi adımlarını içermektedir. Ayrıca, Topkapı Sarayı, Arkeoloji Müzesi, Darphane-i Amire,
Aya İrini ve diğer mekanlar ile bahçelerini içeren Sur-i Sultani için Sur-i Sultani Müze Yönetim Planı’nın
hazırlanması öngörülmektedir.
Proje, Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı kararlarında Tarihi
Yarımada’da korunması gerekli kültür envanterinde yeralan tescilli anıt ve sivil eserlerin rölöve,
restitüsyon ve restorasyon projelerinin yapılarak korunması ve bu tür yapıların Topkapı Sarayı müze
fonksiyonu ile bütünleştirilerek kullanılması maddesi ile de ilişkilidir.
Proje çerçevesini, Yönetim Planı’nın AP-H3 kodlu “Osmanlı, Bizans ve Klasik Dönemleri yansıtan
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nın üstün evrensel değerini vurgulayan bir ‘Müzeler
Alanı’ yaratılması” hedefi ve bu hedefe bağlı olarak tanımlanmış olan AP-H3S1 kodlu “Topkapı
Sarayı’nın bütün birimleriyle birlikte, dönemini ve özgün kullanımını yansıtan bir anıt eser ve bir müze
olarak değerlendirilmesi” stratejisi oluşturmuştur.
Sur-i Sultani’yi (Topkapı Sarayı, Arkeoloji Müzesi, Darphane-i Amire, Aya İrini, diğer mekanlar
ve bahçeleri kapsayan alanı) bir bütün anıt eser olarak ele almak, anıt müze olarak
değerlendirmek üzere anıt eser /müze kurulunu oluşturmak (AP-H3S1E1)
Sur-i Sultani’nin korunmasını sağlayacak ve özgün kullanımını yansıtacak kısa, orta ve uzun
dönemde uygulanabilecek, mimari ve çevre düzeni ölçeğinde koruma projelerini hazırlamak,
uygulamak ve izlemek (AP-H3S1E2)
Alan’da yer alan anıt eser niteliğindeki diğer taşınmaz kültür varlıklarının korunması ve
geliştirilmesi amacıyla o esere özel anıt eser kurullarını oluşturmak (AP-H3S1E3)
Proje’nin, sorumlu kurumu olarak tanımlanan Kültür ve Turizm Bakanlığı eşgüdümünde, bu kurum ve
yanı sıra İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul Valiliği ve ilgili üniversiteler tarafından yürütülmesi
Proje, İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’nün 200501063k03007 kodlu “Tarihi Sit Alanlarında
Kentsel Tasarım-Rölöve-Restitüsyon-Restorasyon Projeleri”, 200701063k03002 kodlu Tarihi Türbe,
Hazire ve Mezarlık Alanlarının Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon Projeleri” ile bağlantılıdır.
II-PP7 Tarihi Yarımada’daki Dünya Mirası Kültür Varlıkları için Etki Değerlendirmesi
Çerçevesinin ve Uygulamalarının Geliştirilmesi Projesi
286
EKİM 2011
AP-PP2 Sultanahmet Dünya Miras Alanı’nda “Müzeler Alanı” ve “Arkeopark” Geliştirme
Projesi
AP-PP4 Sultanahmet Dünya Miras Alanı’nın Tanıtımı Projesi
AP-PP5 Sultanahmet Dünya Miras Alanı İçin Kaynak Geliştirme Projesi
Sur-i Sultani için Anıt Eser - Müze Kurulu’nun oluşturulması,
Sur-i Sultani Müze Yönetim Planı’nın hazırlanması,
Sur-i Sultani’nin yakın çevresindeki anıt eserler için esere özel Anıt Eser Kurulu oluşturulması,
Sur-i Sultani yakın çevresi Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı içerisindeki anıt
eserlerin restrorasyonlarının ve yakın çevrelerinin çevre düzenleme projelerinin hazırlanarak
uygulanması ve izlenmesi.
Sur-i Sultani’nin bir bütün olarak ele alınarak koruma ve kullanma koşullarının hazırlanacak yönetim
planı ile düzenleniyor olması, Proje’nin başlıca faydası olarak tanımlanabilir. Diğer yandan Proje,
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki anıt eserlerin yakın çevreleriyle bütünlük
içerisinde ele alınarak restorasyon ve çevre düzenlemelerinin gerçekleştirilmesini vurguladığı için de
önem taşımaktadır. Proje’nin bir diğer faydasının Sur-i Sultani başta olmak üzere Sultanahmet
Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki anıt eserlerin korunmasına sağlayacağı katkı olduğu
söylenebilir.
287
EKİM 2011
PROJE KODU:
AP-PP2
PROJE ADI:
SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI’NDA
“ARKEOPARK” GELİŞTİRME PROJESİ
“MÜZELER
ALANI”
VE
PROJE TANIMI: Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nın üstün evrensel değerini
oluşturan yer altı ve yer üstü kültür varlıklarının, kimliklerine uygun olarak korunması, yaşatılması,
değerlendirilmesi için “Müzeler Alanı” oluşturmak ve bu kapsamda Büyük Saray ve Aziz Euphemia
kalıntılarını, Gülhane Parkı ve Arkeoloji Müzesi bahçelerindeki kalıntıları ‘arkeolojik park’ olarak
değerlendirmek; Büyük Saray kalıntıları ile Osmanlı sivil mimari yapılarının oluşturduğu dokunun
birlikteliğini korumak için hazırlanan plan ve programları geliştirmek.
İlgili Hedef: AP-H1, AP-H2, AP-H3
İlgili Stratejiler: AP-H1S1, AP-H2S1, AP-H3S1
İlgili Eylemler: AP-H1S1E1, AP-H1S1E2, AP-H1S1E3, AP-H2S1E1, AP-H2S1E2, AP-H3S1E1
İlgili Proje Paketleri: AP-PP1, AP-PP4, AP-PP5, II-PP8
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, Fatih Belediyesi,
KAYNAKLAR: İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, İstanbul İl Özel İdaresi
SÜRE: Orta
İBB 2011>201101057K03002
288
EKİM 2011
AP-PP2 SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI’NDA “MÜZELER ALANI” VE “ARKEOPARK” GELİŞTİRME
PROJESİ
“Sultanahmet Dünya Miras Alanı’nda ‘Müzeler Alanı’ ve ‘Arkeopark’ Geliştirme Projesi” Sultanahmet
Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki yer altı ve yer üstü kültür varlıklarının yeterince
değerlendirilememesinden ve uygun işlevlerle geliştirilememesinden kaynaklanan koruma-kullanma
sorunlarının çözümlenmesi amacıyla hazırlanmıştır.
Proje genel olarak Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nda bir Müzeler Alanı
oluşturulması ve bu kapsamda Alan’daki yer altı kültür varlıklarının da değerlendirildiği bir arkeolojik
parkın düzenlenmesi adımlarını içermektedir.
Proje çerçevesini, Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nı konu alan üç adet Yönetim Planı
hedefi ve bunlara bağlı olarak belirlenmiş stratejiler oluşturulmaktadır. Bunlar; AP-H1 kodlu
“Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki yer altı ve yer üstü kültür varlıklarının
kimliklerine uygun olarak korunması, yaşatılması ve değerlendirilmesi” hedefi ile AP-H1S1 kodlu
“kentsel yaşamın sürdüğü alanlarda bulunan arkeolojik mirasın koruma ve yaşatma ilke ve
standartlarına uygun yaklaşımlarla değerlendirilmesi” stratejisi; AP-H2 kodlu “Büyük Saray
kalıntılarının (Bukoleon Sarayı, Mozaik Müzesi) bir bütünlük içerisinde algılanmasının sağlanması”
hedefi ile AP-H2S1 kodlu “Büyük Saray ve Hipodrom’un korunması ve gelecek nesillere aktarılmasına
yönelik uygun ve uygulanabilir yöntemlerin geliştirilmesi” stratejisi; AP-H3 kodlu “Osmanlı, Bizans ve
Klasik Dönemleri yansıtan Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nın üstün evrensel değerini
vurgulayan bir ‘Müzeler Alanı’ yaratılması” hedefi ile AP-H3S1 kodlu “Topkapı Sarayı’nın bütün
birimleriyle birlikte dönemini ve özgün kullanımını yansıtan bir anıt eser ve bir müze olarak
değerlendirilmesi” stratejisidir.
İlgili hedef ve stratejilere bağlı olarak tanımlanmış ve bu Proje’yi yönlendirmekte olan eylemler ise
Büyük Saray ve Aziz Euphemia kalıntılarını arkeolojik park olarak değerlendirmek (AP-H1S1E1)
Gülhane Parkı ve Arkeoloji Müzesi bahçelerindeki kalıntıları arkeolojik park olarak
değerlendirmek (AP-H1S1E2)
Arkeolojik alanların korunması ve değerlendirilmesi konusunda, toprak altındaki eserlerin ne
şekilde korunacağı ve değerlendirileceği, kazı yapılıp yapılmayacağı konusunda fizibilite
raporlarının hazırlanmasını sağlamak (AP-H1S1E3)
Büyük Saray kalıntılarını ilgili Müzeler yönetiminde düzenlenmek (AP-H2S1E1)
Büyük Saray Kalıntıları ile Osmanlı sivil mimarisinin oluşturduğu dokunun birlikteliğini
korumak için hazırlanan plan ve programları geliştirmek, izlemek (AP-H2S1E2)
Proje’nin sorumlu kurumu olarak tanımlanan Kültür ve Turizm Bakanlığı eşgüdümünde, bu kurum ve
yanı sıra İstanbul Büyükşehir Belediyesi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, Fatih Belediyesi ve Vakıflar 1.
Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülmesi öngörülmüştür.
Proje, İBB Projeler Müdürlüğü’nün 201101057K03002 kodlu “İstanbul Genelinde Müze Projeleri” ile
bağlantılıdır.
289
EKİM 2011
II-PP8 Tarihi Yarımada’daki Arkeolojik Alanları Koruma ve Değerlendirme Projesi
AP-PP1 Sur-i Sultani ve Yakın Çevresi Anıt Eserleri Koruma Projesi
Beklenen Proje çıktıları aşağıdaki gibi tanımlanabilir:
Müzeler Alanı ve Arkeolojik Park,
Arkeolojik Park ile Osmanlı Dönemi’ne ait tarihi dokunun birlikteliğini korumak üzere plan ve
programlar.
Proje ile oluşturulması öngörülen Müzeler Alanı ile Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras
Alanı’nın üstün evrensel değerini oluşturan yer altı ve yer üstü kültür varlıklarının kimliklerine uygun
olarak korunması, yaşatılması ve değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda Büyük Saray ve
Aziz Euphemia kalıntılarının, Gülhane Parkı ve Arkeoloji Müzesi bahçesindeki kalıntıların Arkeolojik
Park olarak düzenlenmesi ise Alan’daki arkeolojik mirasın korunarak değerlendirilmesini sağlayacaktır.
Proje’nin başlıca faydası Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki farklı dönemlere ait
yer altı ve yer üstü kültür varlıklarının uyum ve birliktelik içerisinde korunmasını ve uygun işlevlerle
kullanılmasını sağlayacak araçları tanımlamasıdır.
290
EKİM 2011
PROJE KODU:
AP-PP3
PROJE ADI:
SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI’NDA KONUT-TURİZM DENGESİNİN
PROJE TANIMI: Sultanahmet, Cankurtaran ve Küçük Ayasofya Mahallelerinde konut-ticaret ve turizm
fonksiyonları arasında denge sağlamak, yaşam kalitesini yükseltmek üzere koruma ve geliştirme
projelerini hazırlatmak ve uygulatmak.
İlgili Eylemler: AP-H4S1E1
İlgili Proje Paketleri: AP-PP4, AP-PP5, II-PP14, IV-PP20, VII-29
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Valiliği, Fatih Belediyesi
SÜRE: Kısa
İBB 2011>Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı
291
EKİM 2011
AP-PP3 SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI’NDA KONUT-TURİZM DENGESİNİN SAĞLANMASI
PROJESİ
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nda geleneksel konut kullanımının giderek azaldığı,
yerini turizm başta olmak üzere ilişkili iş kollarına bıraktığı görülmektedir. “Sultanahmet Dünya Miras
Alanı’nda Konut-Turizm Dengesinin Sağlanması Projesi”, bu sorunun önüne geçilerek konut ve turizm
fonksiyonları arasında dengenin sağlanması amacıyla oluşturulmuştur.
Proje genel olarak Sultanahmet, Cankurtaran ve Küçük Ayasofya Mahallelerinde konut-ticaret ve
turizm fonksiyonları arasında denge sağlanmasını ve bu doğrultuda yaşam kalitesini yükseltmek üzere
koruma ve geliştirme projeleri hazırlatılmasını ve uygulanmasını öngörmektedir.
Proje, Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda Sultanahmet
ve Cankurtaran bölgesindeki yeni yapılaşmalarda Hmaks: 9.50 m. aşılmayacağı, bölgenin geleneksel
mimari karakteri ile uyumlu uygulamalara izin verileceği hükmü ile ilişkilidir.
Proje’nin çerçevesini, Yönetim Planı’nın AP-H4 kodlu “mevcut konut işlevinin korunması” hedefi ve APH4S1 kodlu “konut-ticaret ve turizm fonksiyonları arasında dengenin sağlanması” stratejisi
oluşturmaktadır. Stratejiye bağlı eylem ise, AP-H4S1E1 kodlu “Sultanahmet, Cankurtaran ve Küçük
Ayasofya mahallelerinde koruma ile konut-ticaret ve turizm fonksiyonları arasında denge sağlamak,
yaşam kalitesini yükseltmek üzere koruma ve geliştirme projelerini hazırlamak, uygulamak ve
izlemek”tir.
Proje’nin sorumlu kurumu olarak tanımlanan İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin eşgüdümünde,
İstanbul Valiliği ve Fatih Belediyesi tarafından yürütülmesi öngörülmüştür.
Proje, İBB Şehir Planlama Müdürlüğü’nün “Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 ölçekli Koruma Amaçlı
Nazım İmar Planı” çalışması ile bağlantılıdır.
II-PP14 Tarihi Yarımada’da Yaşam Kalitesini Yükseltme Projesi
IV-PP20 Tarihi Yarımada’da Kültür Varlıklarının Algılanmasının Arttırılması / Yerin Ruhunun
Kavranması Projesi
VII-29 Tarihi Yarımada’daki Kültürel Mirasın Afet Riskine Karşı Güçlendirilmesi ve
Alan’daki konut kullanımını içeren Sultanahmet, Cankurtaran ve Küçük Ayasofya
mahallelerinde tescilli sivil kültür varlıklarının restorasyonu,
Geleneksel sokak dokusuna özen gösteren kentsel tasarım projeleri,
Konut alanlarında yaşam kalitesinin yükseltilmesi amacıyla geliştirilecek kentsel hizmetler ve
mahalle halkının ortak kullanımına yönelik düzenlenecek kamusal alanlar.
Bu Proje’nin gerçekleştirilmesinde, sivil mimarlık örneklerini konu alan koruma uygulamaları ve yaşam
kalitesinin yükseltilmesini konu alan projeler arasında eşgüdümün sağlanması önem taşımaktadır.
292
EKİM 2011
PROJE KODU:
AP-PP4
PROJE ADI:
SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI PROJESİ
PROJE TANIMI: Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nın kültür turizmi içindeki yerini
güçlendirmek amacıyla ulusal ve uluslararası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlik ağını kurmak,
Alan’daki tüm anıtları içine alan bilgilendirme maketleri ve panoları geliştirmek, üç boyutlu ve
etkileşimli web sitesi geliştirmek, Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler
hazırlamak; Dünya Miras Alanı’na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek.
İlgili Eylemler: AP-H5S1E1, AP-H5S1E2, AP-H5S1E3, AP-H5S1E4
İlgili Proje Paketleri: AP-PP1, AP-PP2, AP-PP3
İLGİLİ KURUMLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi
KAYNAKLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı
İBB 2011>201101052K10004, Fatih Belediyesi Gönüllü Turizm Elçileri projesi
293
EKİM 2011
AP-PP4 SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI PROJESİ
“Sultanahmet Dünya Miras Alanı’nın Tanıtımı Projesi” Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras
Alanı’nın üstün evrensel değerinin yeterince tanıtılmadığı saptamasından yola çıkılarak hazırlanmıştır.
Proje genel olarak Alan’ın kültür turizmi içerisindeki yerini güçlendirecek ve Alan’ın tanıtımını
sağlayacak araçları tanımlamaktadır.
Proje’nin çerçevesini Yönetim Planı’nın AP-H5 kodlu “Dünya Miras Alanı’nın tanınmasının sağlanması”
hedefi ve AP-H5S1 kodlu “Dünya Miras Alanı’nın ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim araçları ile
tanıtılması" stratejisi oluşturmaktadır.
Proje’yi yönlendiren eylemler ise aşağıda verilmektedir:
Kültür turizmini geliştirmek amacıyla ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak
etkinlik ağının kurulmasını sağlamak (AP-H5S1E1)
Hem mevcut anıtları hem Sphendone’u içine alan bilgilendirme panosu, maket vb. projeler
programlamak (AP-H5S1E2)
Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak (AP-H5S1E3)
Dünya Miras Alanı’na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek (AP-H5S1E4)
Proje’nin sorumlu kurumu olarak tanımlanan Alan Yönetimi Başkanlığı’nın eşgüdümünde, bu kurum
ve yanı sıra İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yürütülmesi
Proje, İBB Yatırım Programı’nda yeralan İBB Turizm Müdürlüğü’nün 201101052K10004 kodlu “Tanıtım
Materyali Basımı” projesi ve Fatih Belediyesi’nin “farklı yaş grupları için düzenlediği semt gezileri” ve
“gönüllü turizm elçileri projesi” ile bağlantılıdır.
Projesi
AP-PP3 Sultanahmet Dünya Miras Alanı’nda Konut-Turizm Dengesinin Sağlanması Projesi
Ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlikler,
Alan’daki anıtları konu alan bilgilendirme maketleri ve panolar hazırlanması ve Alan’a
yerleştirilmesi,
Alan’ı tanıtıcı nitelikte, üç boyutlu ve etkileşimli web sitesi,
Alan’ı tanıtan yayın-harita-broşürlerden oluşan tanıtım paketlerinin hazırlanması ve
ziyaretçilere sunulması.
Proje’nin başlıca faydası, tanımlanan araçlarla Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nın
üstün evrensel değerinin ve Alan’da gerçekleştirilen bakım ve onarım uygulamalarının ziyaretçilere ve
kent halkına tanıtılmasıdır.
294
EKİM 2011
PROJE KODU:
AP-PP5
PROJE ADI:
SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK GELİŞTİRME PROJESİ
PROJE TANIMI: Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki koruma uygulamalarını daha
etkin hale getirmek için mevcut kamu kaynaklarına ek olarak yeni kaynaklar yaratmak, farklı
kaynakların planlanan ve programlanan projelerde etkin kullanımını sağlamak, koruma uygulamaları
ile ilgili kamu-özel-sivil toplum ortaklık modellerini uygulamak.
İlgili Hedef: AP-H1, AP-H2, AP-H3
İlgili Stratejiler: AP-H1S1, AP-H2S1, AP-H3S1
İlgili Eylemler: AP-H1S1E1, AP-H1S1E2, AP-H2S1E1, AP-H2S1E2, AP-H3S1E1
İlgili Proje Paketleri: AP-PP1, AP-PP2, AP-PP3, II-PP11
SORUMLU KURUM: Alan Yönetimi Başkanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Valiliği, Üniversiteler, Fatih Belediyesi, İl Özel İdaresi
KAYNAKLAR:
SÜRE: Orta/ devam eden
İBB 2011>200901063K03006
295
EKİM 2011
AP-PP5 SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK GELİŞTİRME PROJESİ
“Sultanahmet Dünya Miras Alanı için Kaynak Geliştirme Projesi”, koruma konusunda yaratılan
kaynakların Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki kültür varlıklarının korunması
çalışmalarına verimli bir şekilde yansıtılamaması sorunun giderilmesi amacıyla hazırlanmıştır.
Proje, genel olarak mevcut kamu kaynaklarına ek olarak yeni kaynaklar yaratmak, farklı mali
kaynakların planlanan ve programlanan projelerde etkin kullanımını sağlamak ve koruma
çalışmalarında kamu-özel-sivil toplum ortaklık modellerini uygulamak yoluyla Sultanahmet Arkeolojik
Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki koruma uygulamalarını daha etkin hale getirmeyi amaçlamaktadır.
Proje çerçevesini, Yönetim Planı’nın Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’nı konu alan APH1 kodlu "Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki yer altı ve yer üstü kültür
varlıklarının kimliklerine uygun olarak korunması, yaşatılması ve değerlendirilmesi”, AP-H2 kodlu
“Büyük Saray kalıntılarının (Bukoleon Sarayı, Mozaik Müzesi) bir bütünlük içerisinde algılanmasının
sağlanması”, AP-H3 kodlu “Osmanlı, Bizans ve Klasik Dönemleri yansıtan Sultanahmet Arkeolojik
Parkı Dünya Miras Alanı’nın üstün evrensel değerini vurgulayan bir 'Müzeler Alanı’ yaratılması”
hedefleri oluşturmaktadır.
İlgili stratejiler ise; AP-H1S1 kodlu “kentsel yaşamın sürdüğü alanlarda bulunan arkeolojik mirasın
koruma ve yaşatma ilke ve standartlarına uygun yaklaşımlarla değerlendirilmesi”, AP-H2S1 kodlu
“Büyük Saray ve Hipodrom’un korunması ve gelecek nesillere aktarılmasına yönelik uygun ve
uygulanabilir yöntemlerin geliştirilmesi”, AP-H3S1 kodlu “Topkapı Sarayı’nın bütün birimleriyle birlikte
dönemini ve özgün kullanımını yansıtan bir anıt eser ve bir müze olarak değerlendirilmesi” dir.
Proje’yi yönlendiren Yönetim Planı’nda tanımlanmış eylemler ise aşağıdaki gibidir:
Büyük Saray ve Aziz Euphemia kalıntılarını arkeolojik park olarak değerlendirmek (AP-H1S1E1)
Gülhane Parkı ve Arkeoloji Müzesi bahçelerindeki kalıntıları arkeolojik park olarak
değerlendirmek (AP-H1S1E2)
Büyük Saray kalıntılarını ilgili Müzeler yönetiminde düzenlenmek (AP-H2S1E1)
Büyük Saray kalıntıları ile Osmanlı sivil mimarisinin oluşturduğu dokunun birlikteliğini
korumak için hazırlanan plan ve programları geliştirmek, izlemek (AP-H2S1E2)
Proje’nin, sorumlu kurumu olarak tanımlanan Alan Yönetimi Başkanlığı ve İstanbul Büyükşehir
Belediyesi’nin eşgüdümünde, İstanbul Valiliği, İl Özel İdaresi, Fatih Belediyesi ve ilgili üniversiteler
tarafından yürütülmesi öngörülmüştür. İBB AB İlişkileri Müdürlüğü tarafından da ilgili projelere ve
fonlara ulaşılması öngörülmektedir.
Proje, İBB Yatırım Programı’nda İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’nün 200901063K03006 kodlu
“Katkı Payı Yönetmeliği Kapsamında Yapılacak Her Türlü Proje ve Uygulamalar” çalışması ile
bağlantılıdır.
296
EKİM 2011
Projesi
AP-PP3 Sultanahmet Dünya Miras Alanı’nda Konut-Turizm Dengesinin Sağlanması Projesi
Beklenen Proje çıktıları aşağıdaki gibi tanımlanabilir:
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki kültür varlıklarının bakım ve onarım
ihtiyaçları yönünden incelenmesiyle oluşturulan restorasyon çalışmaları programı,
Koruma uygulamalarına yönelik mevcut kamu kaynaklarına ek olarak yeni kaynaklar elde
edilmesi,
Restorasyon programı çerçevesinde gerçekleştirilen mevcut ve ek kaynakların verimli bir
şekilde kullanıldığı restorasyon uygulamaları,
Koruma çalışmalarında kamu-özel-sivil toplum ortaklık modelleri.
Proje ile koruma alanındaki mevcut kaynakların etkin bir şekilde kullanımı sağlanırken yeni
kaynakların da yaratılması sağlanacaktır. Bunun yanında, kamu-özel-sivil toplum ortaklık modellerini
uygulama fırsatı sunması bakımından önem taşımaktadır. Proje’nin öngördüğü adımlar ve araçların
kullanımları ile Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı’ndaki koruma çalışmalarının
gerçekleştirilmesi beklenmektedir.
297
EKİM 2011
3.2.2. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Projeleri
“Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı” için tanımlanan proje paketi içinde beş proje
belirlenmiştir. Aşağıda Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları’ndan “Süleymaniye Camii ve Çevresi
Dünya Miras Alanı” için tanımlanan projeler liste halinde sıralanmıştır. Daha sonra bu alanda
tanımlanan her bir projenin proje kodu, adı, tanımı, plan hedef, strateji, eylem ile diğer projeler ile
olan ilişkisi, sorumlu ve ilgili kurumlar, kaynaklar ve süre ile varsa diğer kurumların programlanan
projeleri ile bağlantısının yer aldığı proje künyeleri sunulmuştur.
SC-PP6 SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI ANIT ESERLERİ KORUMA PROJESİ
SC-PP7 SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI SİVİL MİMARLIK YAPILARINI KORUMA PROJESİ
SC-PP8 SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI GELENEKSEL SOKAK DOKUSUNUN KORUNMASI PROJESİ
SC-PP9 SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI PROJESİ
SC-PP10 SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK GELİŞTİRME PROJESİ
298
EKİM 2011
PROJE KODU:
SC-PP6
PROJE ADI:
SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI ANIT ESERLERİ KORUMA PROJESİ
PROJE TANIMI: Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki anıt eserlerle ilgili uygulamalar
için mevzuata uygun Anıt Eser Kurulu oluşturmak; Süleymaniye Meydan Çeşmesi, Mimar Sinan
Türbesi, Bozdoğan Kemeri, Atıf Efendi Kütüphanesi, Molla Gürani Camii, Sebsefa Hatun Camii, Vefa
Lisesi, Kalenderhane Camii gibi bölgedeki anıt eserlerin bakım ve basit onarımlarını da bu proje
kapsamında bütünleştirmek.
İlgili Hedef: SC-H1
İlgili Strateji: SC-H1S4
İlgili Eylemler: SC-H1S4E1, SC-H1S4E2
İlgili Proje Paketleri: SC-PP9, SC-PP10, II-PP7, VII-29
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Valiliği, Üniversiteler
SÜRE: Uzun
İBB 2011>200501063K03007, 200701063K03002, 201001125U50007
299
EKİM 2011
SC-PP6 SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI ANIT ESERLERİ KORUMA PROJESİ
“Süleymaniye Dünya Miras Alanı Anıt Eserleri Koruma Projesi”, Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya
Miras Alanı’nda yer alan anıt eserlerin korunmasında karşılaşılan sorunlardan yola çıkılarak
oluşturulmuştur. Konunun uzmanları tarafından Süleymaniye’de de bazı anıt eserlerin koruma ve
restorasyon uygulamalarında bilimsel ve teknik yanlışlıklar yapıldığı, malzeme ve işçilik açısından
gereken kalitenin sağlanamadığı belirtilmektedir. Bazı eserler de restorasyon ve bakımlarının
yapılmaması sonucu hızlı köhneleşme sürecine girmiştir. Bu Proje tanımlanan sorunlar karşısında
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yeralan anıt eserlerin korunmasına yönelik
duyulan ihtiyacı karşılamak için oluşturulmuştur.
Bu kapsamda Proje Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı içinde yer alan anıt eserlerin
koruma çalışmalarının koruma ilke ve standartları doğrultusunda yapılmasına yönelik araçları
belirlemektedir.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın SC-H1 kodlu "Süleymaniye Dünya Miras Alanı’nda yer alan kültür
sağlanması” hedefinde yeralmaktadır. Bu hedefe bağlı strateji “Süleymaniye DMA’da yer alan anıt
eserlerin ve külliye yapılarının korunması; bakım ve onarımlarının koruma ve yaşatma ilke ve
standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi (SC-H1S4)”dir.
Süleymaniye Camii’ne bağlı külliye yapılarını bir anıt eser olarak ele almak, Anıt Eser Kurulu
oluşturmak (SC-H1S4E1)
Süleymaniye Meydan Çeşmesi, Mimar Sinan Türbesi, Bozdoğan Kemeri, Atıf Efendi
Kütüphanesi, Molla Gürani Camii, Sebsefa Hatun Camii, Vefa Lisesi, Kalenderhane Camii vb.
anıt eserlerin bakım ve basit onarımlarını programlamak, uygulamak ve izlemek (SC-H1S4E2)
Proje’nin ortak paydası anıt eserlerde yapılacak koruma ve restorasyon uygulamalarında ilke ve
standartların oluşturulması, bu çalışmaların adımlarının belirlenmesi ve anıtlardaki uygulamalar için
Anıt Eser Kurulu oluşturulmasıdır. Proje İstanbul Büyükşehir Belediyesi sorumluluğunda İstanbul
Valiliği ve üniversiteler eşgüdümünde gerçekleştirilecektir.
Proje, İBB Yatırım Programı’nda yer alan Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’nün 200501063K03007
kodlu “Tarihi Sit Alanlarında Kentsel Tasarım-Rölöve-Restitüsyon-Restorasyon Projeleri” ve
200701063K03002 kodlu “Tarihi Türbe, Hazire ve Mezarlık Alanlarının Rölöve, Restitüsyon ve
Restorasyon Projeleri” ve Şehir Aydınlatma Müdürlüğü’nün 201001125U50007 “İstanbul'un Muhtelif
Bölgelerindeki Tarihi Eserlerin (Camiler, Köprüler,Saraylar,Çeşmeler,Kuleler ve Benzeri Anıtlar) ve
Muhtelif Yapıların Dış Cephe Aydınlatma Tesislerinin Yapımı” projeleri ile bağlantılıdır.
II-PP7 Tarihi Yarımada’daki Dünya Mirası Kültür Varlıkları İçin Etki Değerlendirmesi
SC-PP9 Süleymaniye Dünya Miras Alanı’nın Tanıtımı Projesi
SC-PP10 Süleymaniye Dünya Miras Alanı İçin Kaynak Geliştirme Projesi
300
EKİM 2011
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki anıt eserlerin restorasyon çalışmaları
programı,
Devam eden anıt eser restorasyon çalışmalarının koruma ilke ve standartları doğrultusunda
tamamlanması; tanıtımlarının yapılması,
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki anıt eserlerin restorasyonuna
başlanması (Süleymaniye Meydan Çeşmesi, Mimar Sinan Türbesi, Bozdoğan Kemeri, Atıf
Efendi Kütüphanesi, Molla Gürani Camii, Sebsefa Hatun Camii, Vefa Lisesi, Kalenderhane
Camii),
Anıt Eser Kurulu oluşturulması.
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan anıt eserlerin restorasyonlarının koruma
ilke ve standartları doğrultusunda ve bakım ve onarım ihtiyaçları göz önünde bulundurularak
oluşturulmuş bir program çerçevesinde gerçekleştirilecek olması, Proje’nin başlıca faydası olarak
tanımlanabilir.
301
EKİM 2011
PROJE KODU:
SC-PP7
PROJE ADI:
SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI SİVİL MİMARLIK YAPILARINI KORUMA
PROJESİ
PROJE TANIMI: Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nında başlatılan koruma ve
restorasyon çalışmalarını tüm bölge için genişleterek devam ettirmek, İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap
ve Taş Eğitim Atölyesi’nin Süleymaniye’deki kültür varlıklarının bakım ve onarımlarını koruma ilke ve
standartlarına uygun olarak sürdürmesini destekleyici çalışmalar yapmak.
İlgili Strateji: SC-H1S2, SC-H1S3
İlgili Eylemler: SC-H1S2E1, SC-H1S3E1
İlgili Proje Paketleri: SC-PP9, SC-PP10, II-PP7, VII-29
SORUMLU KURUM: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, KUDEB
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Valiliği, Üniversiteler, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Kültür ve Turizm
Bakanlığı
KAYNAKLAR: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, KUDEB
İBB 2011> 200901063K03008
302
EKİM 2011
SC-PP7 SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI SİVİL MİMARLIK YAPILARINI KORUMA PROJESİ
“Süleymaniye Dünya Miras Alanı Sivil Mimarlık Yapılarını Koruma Projesi” Süleymaniye Camii ve
Çevresi DMA’da yer alan sivil mimarlık yapılarının korunmasında karşılaşılan sorunlardan yola
çıkılarak oluşturulmuştur. Sivil mimarlık yapılarının yıpranması, köhneleşmesi, yıkılması
korunamaması önündeki en büyük engeli oluşturmaktadır. Tescilli yapıların yıkılıp yeniden inşa
edilmesi yaklaşımının yaygınlaşması da Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki sivil
mimarlık yapılarının aslına uygun korunması açısından sorunlar oluşturmaktadır. Proje, Süleymaniye
Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki sivil mimarlık yapılarının koruma ilke ve standartları
doğrultusunda bakım ve onarımlarının gerçekleştirilmesini ve bu alandaki örnek uygulamaların
yaygınlaştırılmasını konu almaktadır.
Proje, Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı hükümleri içinde
Süleymaniye bölgesindeki yeni yapılaşmalarda Hmaks: 9.50 m. aşmayacağı, bölgenin geleneksel
mimari karakteri ile uyumlu uygulamalara izin verileceği maddesi ile ilişkilidir.
Proje çerçevesini, Yönetim Planı’nın SC-H1 kodlu “Süleymaniye DMA’nda yer alan kültür mirasının
sağlanması” hedefi ve bu hedefe bağlı olarak tanımlanmış “restorasyon uygulamalarında geleneksel
malzeme ve geleneksel inşaat tekniklerinin kullanılması, özgün malzeme ve tekniklerin kaybının en
aza indirilmesi (SC-H1S2)” ve “zorunlu rekonstrüksiyon uygulamalarında çağdaş koruma ilke ve
standartlarının kullanılması (SC-H1S3)” stratejileri oluşturmaktadır. Proje’nin ilgili hedef ve
stratejilerine ilişkin eylemler aşağıdaki gibidir:
İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi’nin Süleymaniye’deki kültür
varlıklarının bakım ve onarımlarını, koruma ilke ve standartlarına uygun olarak sürdürmesini
destekleyici çalışmalar yapmak (SC-H1S2E1)
Bu konudaki bilimsel ve teknik altyapıyı geliştirmek (SC-H1S3E1)
Proje’nin, sorumlu kurumlar olarak tanımlanan İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve KUDEB’in
eşgüdümünde, bu kurumlar ve yanı sıra İstanbul Valiliği, Kültür ve Turzim Bakanlığı, ilgili üniversiteler
ve Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülmesi öngörülmüştür.
İBB Yatırım Programı’nda yer alan ve Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’nün yürüttüğü
200901063K03008 kodlu “Süleymaniye Yenileme Alanında Avan Proje ve Rölöve Restitüsyon
Restorasyon Projesi” bu Proje’yle bağlantılıdır.
303
EKİM 2011
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nında sivil mimarlık yapılarının koruma ilke
ve standartları doğrultusunda gerçekleştirilmiş bakım ve onarım çalışmaları,
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki sivil mimarlık yapılarına yönelik bakım
ve onarım faaliyetlerine İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesinin etkin
katılımı ve geliştirilmiş işbirliği.
Proje’nin beklenen çıktıları Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki sivil mimarlık
yapılarının koruma ve restorasyon uygulamalarının koruma ilke ve standartları çerçevesinde gelişmiş
olmasıdır. Ayrıca devam eden Ahşap ve Taş İşçiliği Eğitim Atölyeleri’nin faaliyetlerinin desteklenerek
yapılacak uygulamalarda işbirliğinin sağlanması ve yaygınlaştırılması, sivil mimarlık örneklerinin aslına
uygun olarak korunması ve bu üretim biçimlerinin canlı tutulması Proje’nin önemli faydalarındandır.
304
EKİM 2011
PROJE KODU:
SC-PP8
PROJE ADI:
SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI GELENEKSEL SOKAK DOKUSUNUN
KORUNMASI PROJESİ
PROJE TANIMI: Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nındaki geleneksel sokak dokusunun
koruma ilke ve standartlarına uygun olarak korunması için, aykırı yol düzenlemeleri ve yapılaşmaları
saptamak ve yeniden düzenlemek, sokak dokusunu oluşturan tüm unsurların Alan’daki kültür
varlıklarıyla uyumlu olmasını sağlayacak kentsel tasarım uygulamaları gerçekleştirmek, yeni binaların
mevcut sokak dokusu ve çevre ile uyumlu olmasını sağlamak.
İlgili Eylemler: SC-H2S1E1, SC-H2S1E2, SC-H2S1E3
İlgili Proje Paketleri: SC-PP9, SC-PP10, II-PP14, IV-PP20, VII-PP30
KAYNAKLAR: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İl Özel İdaresi
SÜRE: Orta
İBB 2011>200501063K03007
305
EKİM 2011
SC-PP8 SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI GELENEKSEL SOKAK DOKUSUNUN KORUNMASI PROJESİ
“Süleymaniye Dünya Miras Alanı Geleneksel Sokak Dokusunun Korunması Projesi” Alan’ın geleneksel
sokak dokusunun bozulma tehlikesi ile karşı karşıya kalması sorunu nedeniyle oluşturulmuştur. Proje
yeni yapılanmaların sokak silüetini dikkate almaması, yeni yapılan döşeme uygulamaları ile sokak
kotunun yükselmesi vb. sorunların giderilmesini; yeni yapılanmanın geleneksel sokak dokusu ve kültür
varlıkları ile uyumunun araştırılması ve gerekli kentsel tasarım uygulamalarının gerçekleştirilmesi
adımlarını içermektedir.
Proje, Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’ndaki 1. Derece
Koruma Bölgelerinde geleneksel yol dokusunun korunması ve yaya yolu haricinde yeni yollar
açılmaması; anıt ve sivil eserlerin yoğun olduğu sokaklarda yol kotlarının orijinal seviyelerinin
korunması; tek anıt eserden oluşan 1. Derece Koruma Bölgelerinde hazırlanacak kentsel tasarım
projelerinin eserin cephe aldığı tüm sokaklar için yapılması ve koruma bölgelerini birbirine bağlayacak
yaya güzergahları oluşturulması hükümleri ile ilişkilidir.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın SC-H2 kodlu “Süleymaniye DMA’da geleneksel sokak dokusunun
korunması; bakım ve onarımının gerçekleştirilmesi” hedefi ve bu hedefe bağlı “geleneksel sokak
dokusunun korunmasında etkin ve bütünleşik kentsel koruma ilke ve standartlarına uyulması (SCH2S1)” stratejisini içermektedir.
Kirazlı Mescit, Ayrancı, Fetva Yokuşu, Yoğurtçu, Hayriye Hanım vb. sokakların bakım, onarım
ve diğer uygulamalar sırasında özgünlüğünü koruyacak projeler geliştirmek, uygulamak ve
izlemek (SC-H2S1E1)
Alan’da yapılacak yeni binaların mevcut sokak dokusu ve çevre ile uyumunu sağlamak üzere
geliştirilen tasarım rehberlerinin uygulanmasını sağlamak (SC-H2S1E2)
Sokak dokusunu oluşturan tüm unsurların, Alan’daki kültür varlıklarıyla uyumlu olmasını
sağlayacak kentsel tasarım uygulamaları gerçekleştirmek, izlemek (SC-H2S1E3)
İlgili hedef ve stratejileri sağlamak üzere sokak dokusunun korunması ve yeni uygulamalarda gerekli
kentsel tasarım uygulamalarının gerçekleştirilmesi için sorumlu kurum İstanbul Büyükşehir Belediyesi
olup Proje’nin İstanbul Valiliği ve üniversiteler ile işbirliği içinde gerçekleştirilmesi beklenmektedir.
Proje İBB Yatırım Programı’nda Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’nün 200501063K03007 kodlu “Tarihi
Sit Alanlarında Kentsel Tasarım-Rölöve-Restitüsyon-Restorasyon Projeleri” ile bağlantılıdır.
306
EKİM 2011
Kavranması Projesi
VII-PP30 Tarihi Yarımada’daki Sokak Dokusundan Kaynaklanan Afet Risk Alanlarının
Belirlenmesi Projesi
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki sokak düzenlemelerinin ve
yapılaşmaların geleneksel sokak dokusu ve kültür varlıklarıyla uyum düzeyinin araştırılması ve
gerekli müdahalelere ilişkin önerilerin hazırlanması,
Yapılan araştırma ve öneriler doğrultusunda kentsel tasarım projelerinin gerçekleştirilmesi.
Proje ile Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki mevcut yapılaşmaların mevcut sokak
dokusu ve tarihi çevre ile uyumlu olmasını sağlayacak düzenlemelerin gerçekleştirilmesi, yeni
yapılaşmaların tarihi çevre ile uyumlu olmasını sağlayacak kriterlerin vurgulanması beklenmektedir.
307
PROJE KODU:
PROJE ADI:
EKİM 2011
SC-PP9
SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI PROJESİ
PROJE TANIMI: Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın kültür turizmi içindeki yerini
geliştirmek amacıyla ulusal ve uluslararası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlik ağını kurmak,
Alan’daki tüm anıtları içine alan bilgilendirme maketleri ve panoları geliştirmek, üç boyutlu ve
etkileşimli web sitesi geliştirmek, Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler
hazırlamak; Dünya Miras Alanı’na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek.
İlgili Eylemler: SC-H3S1E1, SC-H3S1E2, SC-H3S1E3, SC-H3S1E4
İlgili Proje Paketleri: SC-PP6, SC-PP7, SC-PP8
İLGİLİ KURUMLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Turizm Birlikleri
İBB 2011>201101052K10004
308
EKİM 2011
SC-PP9 SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI PROJESİ
“Süleymaniye Dünya Miras Alanı’nın Tanıtımı Projesi” Alan’ın üstün evrensel değerinin ve kültür
varlıklarının yeteri kadar tanınmaması ve yanlış bilgilenme sorunlarını çözmek için oluşturulmuştur.
Alan’ın ulusal ve uluslar arası ortamda kültür turizmi ve üstün evrensel değer içindeki yerinin yeteri
kadar bilinmiyor olması karşısında doğan tanıtım ve bilgilendirme ihtiyacını karşılayacaktır. Proje
genel olarak Alan’ın kültür turizmi içerisindeki yerini güçlendirecek ve Alan’ın tanıtımını sağlayacak
araçları tanımlamaktadır.
Proje’nin çerçevesini Yönetim Planı’nın SC-H3 kodlu “Dünya Miras Alanı’nın tanınmasının
sağlanması” hedefi ve SC-H3S1 kodlu “Dünya Miras Alanı’nın ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim
araçları ile tanıtılması” stratejisi oluşturmaktadır.
etkinlik ağının kurulmasını sağlamak (SC-H3S1E1)
Süleymaniye Camii ve çevresindeki anıt eserleri kapsayan bilgilendirme panosu, maket vb.
projeler programlamak (SC-H3S1E2)
Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak (SC-H3S1E3)
Dünya Miras Alanı’na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek (SC-H3S1E4)
Proje’nin sorumlu kurum olarak tanımlanan Alan Yönetimi Başkanlığı’nın eşgüdümünde, İstanbul
Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve turizm birlikleri ile işbirliği içinde yürütülmesi
SC-PP6 Süleymaniye Dünya Miras Alanı Anıt Eserleri Koruma Projesi
SC-PP7 Süleymaniye Dünya Miras Alanı Sivil Mimarlık Yapılarını Koruma Projesi
SC-PP8 Süleymaniye Dünya Miras Alanı Geleneksel Sokak Dokusunun Korunması Projesi
yerleştirilmesi,
Alan’ı tanıtan yayın-harita-broşürlerden paketinin hazırlanması ve ziyaretçilere sunulması.
Proje’nin başlıca faydası, tanımlanan araçlarla Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın
üstün evrensel değerinin ziyaretçilere ve kent halkına tanıtılmasıdır.
309
EKİM 2011
PROJE KODU:
SC-PP10
PROJE ADI:
SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK GELİŞTİRME PROJESİ
PROJE TANIMI: Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki koruma uygulamalarını daha
etkin hale getirmek için mevcut kamu kaynaklarına ek olarak yeni kaynaklar yaratmak, farklı mali
İlgili Eylemler: SC-H1S1E2
İlgili Proje Paketleri: SC-PP6, SC-PP7, SC-PP8, II-PP11
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Valiliği, Fatih Belediyesi, İl Ozel İdaresi, Üniversiteler, Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü
KAYNAKLAR: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü
SÜRE: Orta/devam eden
İBB 2011>200901063K03006
310
EKİM 2011
SC-PP10 SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK GELİŞTİRME PROJESİ
“Süleymaniye Dünya Miras Alanı için Kaynak Geliştirme Projesi” Alan’da yer alan kültür varlıklarının
korunması, bakım ve onarımlarının gerçekleştirilmesi için gerekli olan kaynağın sağlanması ve ek
kaynaklar yaratılması için oluşturulmuştur. Koruma konusunda yaratılan mali kaynakların Alan’daki
kültür varlıklarının etkin korunmasında verimli kullanılamaması sorunun da çözümleri için gerekli
adımların belirlenmesi bu Proje’nin konusudur.
Proje’nin önemi Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı içinde uygulanacak koruma
restorasyon projeleri için yeni kaynaklar üretilmesini sağlayacak ve kaynak kullanımını etaplandıracak
ve verimli kullanılmasını sağlayacak olmasıdır.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın SC-H1 kodlu hedefi olan “Süleymaniye Camii ve Çevresi DMA’da yer
alan kültür mirasının korunması; bakım ve onarımlarının çağdaş koruma ilke ve standartlarına uygun
olarak gerçekleştirilmesi ve yapılan çalışmaların daha hızlı ve doğru olması için uluslar arası ve ulusal
destek sağlanması” ve bu hedefe bağlı “Süleymaniye DMA’da yer alan tescilli sivil yapıların bakım ve
onarımlarda koruma ve yaşatma yaklaşımının benimsenmesi” (SC-H1S1) stratejisinden oluşmaktadır.
İlgili hedef ve stratejisinin eylemi aşağıdaki gibidir:
Tescilli yapıların restorasyonunda mevcut finans kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmasını
sağlayan ve yeni kaynakları araştıran programlar oluşturmak, var olanları sürdürmek, mülk
sahiplerini ve özel sektörü restorasyon yatırımlarına teşvik etmek ( SC-H1S1E2)
Proje’nin sözü geçen sorunlara çözüm bulmak ve yeni kaynaklar üretmek için İstanbul Büyükşehir
Belediyesi sorumluluğunda İstanbul Valiliği, Fatih Belediyesi, İl Ozel İdaresi, üniversiteler ve Vakıflar 1.
Bölge Müdürlüğü’nün işbirliği içinde yürütülmesi beklenmektedir. Kaynak kullanımının verimli hale
getirilmesi ve etaplanması da beklenmektedir.
Proje, İBB Yatırım Programı’nda Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’nün 200901063K03006 kodlu “Katkı
Payı Yönetmeliği Kapsamında Yapılacak Her Türlü Proje ve Uygulamalar” çalışması ile bağlantılıdır.
SC-PP6 Süleymaniye Dünya Miras Alanı Anıt Eserleri Koruma Projesi
SC-PP7 Süleymaniye Dünya Miras Alanı Sivil Mimarlık Yapılarını Koruma Projesi
SC-PP8 Süleymaniye Dünya Miras Alanı Geleneksel Sokak Dokusunun Korunması Projesi
Proje çıktıları şunlardır.
Mevcut kaynaklara ek yeni kaynaklar,
Farklı mali kaynakların kullanım programı,
Kamu-özel sektör kaynakları ve sivil toplum arasında kurulacak ortaklık modeli.
Proje’nin beklenen sonuçları Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki koruma
uygulamalarını daha etkin hale getirmek için mevcut kamu kaynaklarına ek olarak yeni kaynaklar
yaratılması, farklı mali kaynakların planlanan ve programlanan projelerde etkin kullanımının
sağlanması, koruma uygulamaları ile ilgili kamu-özel-sivil toplum ortaklık modellerinin çalışmasını
sağlamaktır.
311
EKİM 2011
3.2.3. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Projeleri
“Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı” için geliştirilen proje paketi
içinde altı proje belirlenmiştir. Aşağıda Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları’ndan “Zeyrek Camii
(Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı” için tanımlanan projeler liste halinde
sıralanmıştır. Daha sonra bu alanda tanımlanan her bir projenin, proje kodu, adı, tanımı, plan hedef,
strateji, eylem ile diğer projeler ile olan ilişkisi, sorumlu ve ilgili kurumlar, kaynaklar ve süre ve varsa
diğer kurumların programlanan projeleri ile bağlantısının yer aldığı proje künyeleri sunulmuştur.
ZC-PP11 ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI ANIT ESERLERİ KORUMA PROJESİ
ZC-PP12 ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI SİVİL MİMARLIK YAPILARINI KORUMA PROJESİ
ZC-PP13 ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI GELENEKSEL SOKAK DOKUSUNUN KORUNMASI PROJESİ
ZC-PP14 ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI’NDA ARKEOLOJİK VARLIKLARIN TESPİTİ VE KORUNMASI
PROJESİ
ZC-PP15 ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI PROJESİ
ZC-PP16 ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK GELİŞTİRME PROJESİ
312
PROJE KODU:
PROJE ADI:
EKİM 2011
ZC-PP11
ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI ANIT ESERLERİ KORUMA PROJESİ
PROJE TANIMI: Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki anıt eserlerle ilgili uygulamalar için
Anıt Eser Kurulu oluşturmak; Zeyrek Camii’nin restorasyonunu koruma ilke ve standartlarına uygun
olarak tamamlamak, restorasyon çalışması devam eden Zeyrek Sarnıcı’nın restorasyonunu koruma
ilke ve standartlarına uygun olarak tamamlamak ve bu çalışmaların kamuoyuna tanıtımını yapmak.
İlgili Hedef: ZC-H1
İlgili Strateji: ZC-H1S4
İlgili Eylemler: ZC-H1S4E1, ZC-H1S4E2, ZC-H1S4E3, ZC-H1S4E4
İlgili Proje Paketleri: ZC-PP15, ZC-PP16, II-PP7, VII-29
SÜRE: Uzun
İBB 2011> 200501063K03007, 200701063K03002, 201001125U50007
313
EKİM 2011
ZC-PP11 ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI ANIT ESERLERİ KORUMA PROJESİ
“Zeyrek Dünya Miras Alanı Anıt Eserleri Koruma Projesi”, Alan’da yer alan anıt eserlerin korunmasıyla
ilişkili sorunlardan yola çıkılarak oluşturulmuştur. Diğer tarihi alanlarda olduğu gibi, Zeyrek Camii ve
Çevresi Dünya Miras Alanı’nda da yer yer restorasyon uygulamalarında bilimsel ve teknik
yanlışlıklardan kaçınılması, malzeme ve işçilik açısından gerekli kalitenin sağlanması büyük önem
taşımaktadır. İlgili uzmanlar tarafından son yıllarda tescilli yapıların yıkılıp yeniden inşa edilmesi ve
yok olan ancak yeterli belgesi olmayan eserlerin rekonstrüksiyonunun yapılması (ihya) gibi
yaklaşımların yaygınlaştığına işaret edilmekte, bu durumun tarihi çevreler için olduğu kadar anıt
eserler için de özgünlüğün korunması konusunda sakıncalar taşıdığı belirtilmektedir. Uzmanlar
tarafından dikkat çekilen bu hususların Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki anıt eserlere
yönelik bazı koruma çalışmalarında da geçerli olduğu bilinmektedir. Bu proje, tanımlanan sorunlardan
yola çıkarak Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki anıt eserlerin korunmasına yönelik
adımları ve araçları ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Bu kapsamda, Proje genel olarak Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki anıt eserlere
yönelik koruma çalışmalarının koruma ilke ve standartları doğrultusunda yapılmasına yönelik araçları
belirlemekte, diğer yandan Zeyrek Camii’nin ve Zeyrek Sarnıcı’nın restorasyon çalışmalarının
tamamlanarak yapılan çalışmaların kamuoyu ile paylaşılmasına yönelik adımları içermektedir.
Proje çerçevesini, Yönetim Planı’nın ZC-H1 kodlu “Zeyrek Dünya Miras Alanı’nda yer alan kültür
gerçekleştirilmesi” hedefi ve bu hedefe bağlı olarak tanımlanmış olan ZC-H1S4 kodlu “anıt eserlerin
korunması; bakım ve onarımlarının koruma ve yaşatma ilke ve standartlarına uygun olarak
gerçekleştirilmesi” stratejisi oluşturmuştur.
Anıt eserleri bakım ve onarım ihtiyaçları yönünden inceleyerek restorasyon çalışmalarını
programlamak ve restorasyon çalışmalarını gerçekleştirmek (ZC-H1S4E1)
Restorasyon çalışması devam eden Zeyrek Camii’ni bir anıt eser olarak ele almak, Anıt Eser
Kurulu oluşturmak (ZC-H1S4E2)
Zeyrek Camii‘nin restorasyonunu koruma ilke ve standartlarına uygun olarak tamamlamak ve
kamuoyuna tanıtımını yapmak (ZC-H1S4E3)
Restorasyon çalışması devam eden Zeyrek Sarnıcı’nın restorasyonunu koruma ilke ve
standartlarına uygun olarak tamamlamak ve kamuoyuna tanıtımını yapmak (ZC-H1S4E4)
Proje, İBB Yatırım Programı’nda yer alan Tarihi ÇevreKoruma Müdürlüğü’nün 200501063K03007
kodlu “Tarihi Sit Alanlarında Kentsel Tasarım-Rölöve-Restitüsyon-Restorasyon Projeleri” ve
200701063K03002 kodlu “Tarihi Türbe, Hazire ve Mezarlık Alanlarının Rölöve, Restitüsyon ve
Restorasyon Projeleri” ve Şehir Aydınlatma Müdürlüğü’nün 201001125U50007 “İstanbul'un Muhtelif
Bölgelerindeki Tarihi Eserlerin (Camiler, Köprüler,Saraylar,Çeşmeler,Kuleler ve Benzeri Anıtlar) ve
Muhtelif Yapıların Dış Cephe Aydınlatma Tesislerinin Yapımı” projeleri ile bağlantılıdır.
314
EKİM 2011
ZC-PP15 Zeyrek Dünya Miras Alanı’nın Tanıtımı Projesi
ZC-PP16 Zeyrek Dünya Miras Alanı için Kaynak Geliştirme Projesi
Proje’nin sorumlu kurumu olarak tanımlanan İstanbul Büyükşehir Belediyesi eşgüdümünde, bu kurum
ve yanı sıra İstanbul Valiliği ve ilgili üniversiteler tarafından yürütülmesi öngörülmüştür.
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki anıt eserlerin restorasyon çalışmaları
programı,
Zeyrek Camii ve Zeyrek Sarnıcı’nın restorasyon çalışmalarının koruma ilke ve standartları
doğrultusunda tamamlanması; tanıtımlarının yapılması,
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki anıt eserlerin restorasyonlarının
gerçekleştirilmesi,
Anıt Eser Kurulu oluşturulması.
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan anıt eserlerin koruma ilke ve standartları
doğrultusunda ve bakım ve onarım ihtiyaçları göz önünde bulundurularak oluşturulmuş bir program
çerçevesinde restorasyonlarının gerçekleştirilecek olması, Proje’nin başlıca faydası olarak
tanımlanabilir.
315
EKİM 2011
PROJE KODU:
ZC-PP12
PROJE ADI:
ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI SİVİL MİMARLIK YAPILARINI KORUMA PROJESİ
PROJE TANIMI: Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki bakım ve onarım çalışmalarında
geleneksel yapı malzemelerinin kullanımını İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi’nin
desteğiyle sürdürmek; bakım ve onarımlarının koruma ilke ve standartlarına uygun olarak
sürdürülmesini destekleyen çalışmalar yapmak, bu uygulamaları yaygınlaştırmak.
İlgili Strateji: ZC-H1S1, ZC-H1S2, ZC-H1S3
İlgili Eylem: ZC-H1S1E1, ZC-H1S2E1, ZC-H1S3E1
İlgili Proje Paketleri: ZC-PP15, ZC-PP16, II-PP7, VII-PP29
SORUMLU KURUM: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, KUDEB
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Valiliği, Üniversiteler, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Kültür ve Turizm
Bakanlığı
–
316
EKİM 2011
ZC-PP12 ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI SİVİL MİMARLIK YAPILARINI KORUMA PROJESİ
“Zeyrek Dünya Miras Alanı Sivil Mimarlık Yapılarını Koruma Projesi”, Alan’da yer alan sivil mimarlık
yapılarının korunmasıyla ilişkili sorunlardan yola çıkılarak oluşturulmuştur. Restorasyon
uygulamalarında bilimsel ve teknik yanlışlıklar yapılması, geleneksel malzeme ve işçilikten
uzaklaşılması, diğer yandan tescilli yapıların yıkılarak yeniden inşa edilmesi gibi uygulamaların
yaygınlaşması, Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan sivil mimarlık yapılarının aslına
uygun olarak korunması açısından sorunlar oluşturmaktadır. Bu Proje, tanımlanan bu sorunların
giderilerek sivil mimarlık yapılarının korunmasını amaçlamaktadır. Proje, genel olarak Zeyrek Camii ve
Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki sivil mimarlık yapılarının koruma ilke ve standartları doğrultusunda
bakım ve onarımlarının gerçekleştirilmesini ve bu alandaki örnek uygulamaların yaygınlaştırılmasını
konu almaktadır.
Proje, Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı hükümleri içinde
Zeyrek bölgesindeki yeni yapılaşmalarda Hmaks: 9.50 m. aşmayacağı, bölgenin geleneksel mimari
karakteri ile uyumlu uygulamalara izin verileceği maddesi ile ilişkilidir.
Proje çerçevesini, Yönetim Planı’nın ZC-H1 kodlu “Zeyrek DMA’da yer alan kültür mirasının
gerçekleştirilmesi” hedefi ve bu hedefe bağlı olarak tanımlanmış olan üç adet strateji oluşturmuştur.
Bu stratejiler; ZC-H1S1 kodlu "Zeyrek DMA’da yer alan tescilli sivil yapıların bakım ve onarımlarında
çağdaş koruma ve yaşatma ilke ve standartlarının kullanılması” stratejisi, ZC-H1S2 kodlu “restorasyon
uygulamalarında geleneksel malzeme ve geleneksel inşaat tekniklerinin kullanılması, özgün malzeme
ve tekniklerin kaybının en aza indirilmesi” ve ZC-H1S3 kodlu “zorunlu rekonstrüksiyon
uygulamalarında çağdaş koruma yaklaşımlarının benimsenmesi” stratejisidir. Proje’yi yönlendiren ve
anılan hedef ve stratejilerle ilişkili eylemler ise aşağıdaki gibidir:
Zeyrek Dünya Miras Alanı’nın korunması için mevcut finans kaynaklarının etkin ve verimli
kullanılmasını sağlayan ve yeni kaynakları araştıran programlar oluşturmak, mülk sahipleri ve
özel sektörü restorasyon yatırımları yapmaya teşvik etmek (ZC-H1S1E1)
İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi’nin Zeyrek’teki kültür varlıklarının
bakım ve onarımlarını etkin ve bütünleşik koruma ilke ve standartlarına uygun olarak
sürdürmesini destekleyici çalışmalar yapmak (ZC-H1S2E1)
Bu konudaki bilimsel ve teknik altyapıyı geliştirmek (ZC-H1S3E1)
ZC-PP16 Zeyrek Dünya Miras Alanı İçin Kaynak Geliştirme Projesi
Proje’nin sorumlu kurumlar olarak tanımlanan İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve KUDEB’in
eşgüdümünde, bu kurumlar ve yanı sıra İstanbul Valiliği, ilgili üniversiteler ve Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü tarafından yürütülmesi öngörülmüştür.
317
EKİM 2011
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki sivil mimarlık yapılarını konu alan, koruma
ilke ve standartları doğrultusunda gerçekleştirilmiş bakım ve onarım çalışmaları,
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki sivil mimarlık yapılarına yönelik bakım ve
onarım faaliyetlerine İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi’nin etkin katılımı
ve geliştirilmiş işbirliği.
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki sivil mimarlık yapılarının geleneksel yapı
malzemeleri ve yapım teknikleri kullanılarak bakım ve onarımlarının gerçekleştirilmesi bu Proje’nin
başlıca faydası olarak tanımlanabilir. Bu kapsamda, İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap ve Taş Eğitim
Atölyesi’nin faaliyetlerinin desteklenerek yapılacak uygulamalarda işbirliğinin sağlanması ve
yaygınlaştırılması, sivil mimarlık örneklerinin aslına uygun olarak korunması ve bu nitelikteki koruma
faaliyetlerinin sürekliliğinin sağlanması açısından önem taşımaktadır.
318
EKİM 2011
PROJE KODU:
ZC-PP13
PROJE ADI:
ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI GELENEKSEL SOKAK DOKUSUNUN KORUNMASI
PROJESİ
PROJE TANIMI: Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki geleneksel sokak dokusunun
koruma ilke ve standartlarına uygun olarak korunması için, aykırı yol düzenlemeleri ve yapılaşmaları
saptamak ve yeniden düzenlemek, sokak dokusunu oluşturan tüm unsurların Alan’daki kültür
varlıklarıyla uyumlu olmasını sağlayacak kentsel tasarım uygulamaları gerçekleştirmek, yeni binaların
mevcut sokak dokusu ve çevre ile uyumlu olmasını sağlamak.
İlgili Eylemler: ZC-H2S1E1, ZC-H2S1E2
İlgili Proje Paketleri: ZC-PP15, ZC-PP16, II-PP14, IV-PP20, VII-30
KAYNAKLAR: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İl Özel İdaresi
SÜRE: Orta
İBB 2011>200501063K03007
319
EKİM 2011
ZC-PP13 ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI GELENEKSEL SOKAK DOKUSUNUN KORUNMASI PROJESİ
“Zeyrek Dünya Miras Alanı Geleneksel Sokak Dokusunun Korunması Projesi”, diğer tarihi yerleşim
alanları gibi Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın da geleneksel sokak dokusunun bozulma
tehlikesiyle karşı karşıya olması sebebiyle geliştirilmiştir. Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras
Alanı’ndaki geleneksel sokak dokusunun koruma ilke ve standartlarına uygun olarak korunmasını
amaçlayan Proje, genel olarak sokak dokusunun ve yeni yapılaşmaların geleneksel sokak dokusu ve
kültür varlıkları ile uyumunun araştırılması ve gerekli kentsel tasarım uygulamalarının
gerçekleştirilmesi adımlarını içermektedir.
Proje, Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’ndaki 1. Derece
Koruma Bölgelerinde geleneksel yol dokusunun korunması ve yaya yolu haricinde yeni yollar
açılmaması; anıt ve sivil eserlerin yoğun olduğu sokaklarda yol kotlarının orijinal seviyelerinin
korunması; tek anıt eserden oluşan 1. Derece Koruma Bölgelerinde hazırlanacak kentsel tasarım
projelerinin eserin cephe aldığı tüm sokaklar için yapılması ve koruma bölgelerini birbirine bağlayacak
yaya güzergahları oluşturulması hükümleri ile ilişkilidir.
Proje çerçevesi, ZC-H2 kodlu “Zeyrek DMA’da geleneksel sokak dokusunun korunması; bakım ve
onarımının gerçekleştirilmesi” hedefi ve ZC-H2S1 kodlu “geleneksel sokak dokusunun korunmasında
etkin ve bütünleşik kentsel koruma ilke ve standartlarına uyulması” stratejisi gereği oluşturulmuştur.
Proje’yi yönlendiren eylemler ise aşağıdaki gibidir:
Sokak dokusunu oluşturan tüm unsurların, Alan’daki kültür varlıklarıyla uyumlu olmasını
sağlayacak kentsel tasarım uygulamaları gerçekleştirmek (ZC-H2S1E1)
Yeni binaların mevcut sokak dokusu ve çevre ile uyumlu olmasını sağlamak (ZC-H2S1E2)
İBB Yatırım Programı’nda yer alan Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’nün 200501063K03007 kodlu
“Tarihi Sit Alanlarında Kentsel Tasarım-Rölöve-Restitüsyon-Restorasyon Projeleri” çalışması ile
bağlantılıdır. Proje’nin, aşağıdaki diğer Yönetim Planı projeleri ile de bağlantısı bulunmaktadır:
Kavranması Projesi
VII-PP30 Tarihi Yarımada’daki Sokak Dokusundan Kaynaklanan Afet Risk Alanlarının
Belirlenmesi Projesi
Proje’nin sorumlu kurumu olarak tanımlanan İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin eşgüdümünde,
İstanbul Valiliği ve ilgili üniversiteler tarafından yürütülmesi öngörülmüştür.
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki yol düzenlemelerinin ve yapılaşmaların
geleneksel sokak dokusu ve kültür varlıklarıyla uyum düzeyinin araştırılması ve gerekli
müdahalelere ilişkin önerilerin hazırlanması,
Yapılan araştırma ve öneriler doğrultusunda kentsel tasarım projelerinin gerçekleştirilmesi.
Proje ile Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki mevcut yapılaşmaların mevcut sokak
dokusu ve tarihi çevre ile uyumlu olmasını sağlayacak düzenlemelerin gerçekleştirilmesi, yeni
yapılaşmaların tarihi çevre ile uyumlu olmasını sağlayacak kriterlerin vurgulanması beklenmektedir.
320
EKİM 2011
PROJE KODU:
ZC-PP14
PROJE ADI:
ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI’NDA ARKEOLOJİK VARLIKLARIN TESPİTİ VE
KORUNMASI PROJESİ
PROJE TANIMI: Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki arkeolojik varlıkların tespitine
yönelik çalışmaları yönlendirmek, uygun alanlarda yeraltındaki ve yerüstündeki kültür varlıklarının
sergilendiği arkeoloji parkları düzenlemek.
İlgili Proje Paketleri: ZC-PP15, ZC-PP16, II-PP8, VII-30
KAYNAKLAR: İl Özel İdaresi, İTO, İSO, İstanbul Kalkınma Ajansı
SÜRE: Orta
–
321
EKİM 2011
ZC-PP14 ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI’NDA ARKEOLOJİK VARLIKLARIN TESPİTİ VE KORUNMASI
PROJESİ
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda yer alan arkeolojik değerlerin gerektiği ölçüde
araştırmalara konu edilip belgeleme çalışmalarının gerçekleştirilmediği, diğer yandan Alan’daki
arkeolojik değerlerin gerektiği ölçüde koruma altına alınıp ziyaretçiler ve kullanıcıların bilgisine
sunulmadığı görülmektedir. Bu sorunların giderilmesi amacıyla hazırlanan “Zeyrek Dünya Miras
Alanı’nda Arkeolojik Varlıkların Tespiti ve Korunması Projesi” Alan’daki arkeolojik varlıkların
araştırılarak belgelenmesi, gerektiğinde kazı çalışmalarının gerçekleştirilmesi ve uygun koşullar
sağlanarak sergilenmesi aşamalarını içermektedir.
Proje çerçevesi, Yönetim Planı’nın ZC-H3 kodlu “Zeyrek DMA’daki yer altı kültür varlıklarının
araştırılması, algılanabilir düzeye getirilmesi ve korunması” hedefi ve bu hedefe bağlı olarak
oluşturulan ZC-H3S1 “arkeolojik kültür mirasının araştırılması” stratejisi gereği oluşturulmuştur. Proje
ile ilgili Yönetim Planı’nda tanımlanan eylemler ise aşağıdaki gibidir:
Arkeolojik varlıkların belirlenmesine yönelik araştırmalar gerçekleştirmek ve belgeleme
çalışmaları yapmak (ZC-H3S1E1)
Gerekli görülen alanlarda arkeolojik varlıkların gün yüzüne çıkarılmasına yönelik kazı
çalışmaları gerçekleştirmek ve uygun alanlarda yeraltındaki ve yerüstündeki varlıkların
sergilendiği arkeoloji parkları düzenlemek (ZC-H3S1E2)
VII-30 Tarihi Yarımada’daki Sokak Dokusundan Kaynaklanan Afet Risk Alanlarının Belirlenmesi
Projesi
Proje’nin sorumlu kurumu olarak tanımlanan Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın eşgüdümünde, Kültür ve
Turizm Bakanlığı’nın ilgili birimleri ve yanı sıra İstanbul Valiliği ve ilgili üniversiteler tarafından
yürütülmesi öngörülmüştür.
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki yeraltı ve yerüstündeki arkeolojik varlıklara
yönelik tespit çalışması,
Tespit çalışmasıyla ilişkili olarak gerekli görülen alanlarda kazı çalışmalarının organize edilmesi,
Gerekli görülen alanlarda Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki arkeolojik
varlıkların sergilendiği arkeolojik park alanları.
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki arkeolojik kültür varlıklarının araştırılarak
belgelenmesi ve sergilenmesine yönelik düzenlemelerin yapılarak algılanabilir düzeye getirilmesi,
Proje’nin sağlayacağı başlıca fayda olarak tanımlanabilir.
322
EKİM 2011
PROJE KODU:
ZC-PP15
PROJE ADI:
ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI PROJESİ
PROJE TANIMI: Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki anıtsal ve sivil kültür varlıklarının
kültür turizmi içindeki yerini geliştirmek amacıyla ulusal ve uluslararası işbirliği ve paylaşımı
sağlayacak etkinlik ağını kurmak, Alan’daki tüm anıtları içine alan bilgilendirme maketleri ve panoları
geliştirmek, üç boyutlu ve etkileşimli web sitesi geliştirmek, Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı yayınlar,
harita ve broşürler hazırlamak; Dünya Miras Alanı’na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek.
İlgili Eylemler: ZC-H4S1E1, ZC-H4S1E2, ZC-H4S1E3, ZC-H4S1E4
İlgili Proje Paketleri: ZC-PP11, ZC-PP12, ZC-PP13, ZC-PP14
İLGİLİ KURUMLAR: Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi
İBB 2011>201101052K10004
323
EKİM 2011
ZC-PP15 ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI PROJESİ
“Zeyrek Dünya Miras Alanı’nın Tanıtımı Projesi” Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın üstün
evrensel değerinin yeterince tanıtılmadığı saptamasından yola çıkılarak hazırlanmıştır. Proje genel
olarak Alan’ın kültür turizmi içerisindeki yerini güçlendirecek ve Alan’ın tanıtımını sağlayacak araçları
tanımlamaktadır.
Proje’nin çerçevesini Yönetim Planı’nın ZC-H4 kodlu “Dünya Miras Alanı’nın tanınmasının sağlanması”
hedefi ve ZC-H4S1 kodlu “Dünya Miras Alanı’nın ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim araçları ile
tanıtılması”stratejisi oluşturmaktadır.
etkinlik ağının kurulmasını sağlamak (ZC-H4S1E1)
Alan’ı tanıtıcı özellikte bilgilendirme panosu, maket vb. araçlar oluşturmak (ZC-H4S1E2)
Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak (ZC-H4S1E3)
Dünya Miras Alanı’na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek (ZC-H4S1E4)
Proje’nin sorumlu kurumu olarak tanımlanan Alan Yönetimi Başkanlığı’nın eşgüdümünde, bu kurum
ve yanı sıra İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yürütülmesi
“gönüllü turizm elçileri projesi” ile ilişkilidir.
ZC-PP11 Zeyrek Dünya Miras Alanı Anıt Eserleri Koruma Projesi
ZC-PP12 Zeyrek Dünya Miras Alanı Sivil Mimarlık Yapılarını Koruma Projesi
ZC-PP13 Zeyrek Dünya Miras Alanı Geleneksel Sokak Dokusunun Korunması Projesi
ZC-PP14 Zeyrek Dünya Miras Alanı’nda Arkeolojik Varlıkların Tespiti ve Korunması Projesi
yerleştirilmesi,
Alan’ı tanıtan yayın-harita-broşürlerden paketinin hazırlanması ve ziyaretçilere sunulması.
Proje’nin başlıca faydası, tanımlanan araçlarla Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın üstün
evrensel değerinin ve Alan’da gerçekleştirilen bakım ve onarım uygulamalarının ziyaretçilere ve kent
halkına tanıtılmasıdır.
324
EKİM 2011
PROJE KODU:
ZC-PP16
PROJE ADI:
ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK GELİŞTİRME PROJESİ
PROJE TANIMI: Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki koruma uygulamalarını daha etkin
hale getirmek için mevcut kamu kaynaklarına ek olarak yeni kaynaklar yaratmak, farklı mali
İlgili Strateji: ZC-H1S1, ZC-H1S4
İlgili Proje Paketleri: ZC-PP11, ZC-PP12, ZC-PP13, ZC-PP14, II-PP11
KAYNAKLAR: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İl Ozel İdaresi, Fatih Belediyesi
İBB 2011>200901063K03006
325
EKİM 2011
ZC-PP16 ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK GELİŞTİRME PROJESİ
“Zeyrek Dünya Miras Alanı için Kaynak Geliştirme Projesi”, ilgili uzmanlarca saptanan diğer tarihi
çevrelerde olduğu gibi, Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda da koruma konusunda
yaratılan kaynakların Alan’daki kültür varlıklarının korunması çalışmalarında etkin ve verimli
kullanılamaması sorunu nedeniyle geliştirilmiştir. Proje, genel olarak mevcut kamu kaynaklarına ek
olarak yeni kaynaklar yaratmak, farklı mali kaynakların planlanan ve programlanan projelerde etkin
kullanımını sağlamak ve koruma uygulamalarıyla ilgili kamu-özel-sivil toplum ortaklık modellerini
uygulamak yoluyla Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki koruma çalışmalarını daha etkin
hale getirmeyi amaçlamaktadır.
Proje çerçevesini, Yönetim Planı’nın ZC-H1 kodlu “Zeyrek DMA’da yer alan kültür mirasının
gerçekleştirilmesi” hedefi ve bu hedefe bağlı olarak tanımlanmış olan iki strateji oluşturmuştur. Bu
stratejiler, ZC-H1S1 kodlu “Zeyrek DMA’da yer alan tescilli sivil yapıların bakım ve onarımlarında
çağdaş koruma ve yaşatma ilke ve standartlarının kullanılması” stratejisi ve ZC-H1S4 kodlu “anıt
eserlerin korunması; bakım ve onarımlarının koruma ve yaşatma ilke ve standartlarına uygun olarak
gerçekleştirilmesi” stratejisidir.
Bu hedef ve stratejilerle bağlantılı olarak oluşturulmuş olan ve Proje’yi yönlendiren eylemler
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nın korunması için mevcut finans kaynaklarının
etkin ve verimli kullanılmasını sağlayan ve yeni kaynakları araştıran programlar oluşturmak,
mülk sahipleri ve özel sektörü restorasyon yatırımları yapmaya teşvik etmek (ZC-H1S1E1)
Anıt eserleri bakım ve onarım ihtiyaçları yönünden inceleyerek restorasyon çalışmalarını
programlamak ve restorasyon çalışmalarını gerçekleştirmek (ZC-H1S4E1)
Proje’nin sorumlu kurum olarak tanımlanan İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin eşgüdümünde,
İstanbul Valiliği ve ilgili üniversitelerin katkıları ile yürütülmesi öngörülmüştür.
Proje, İBB Yatırım Programı’nda ye alan Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’nün 200901063K03006
kodlu “Katkı Payı Yönetmeliği Kapsamında Yapılacak Her Türlü Proje ve Uygulamalar” çalışması ile
bağlantılıdır.
ZC-PP11 Zeyrek Dünya Miras Alanı Anıt Eserleri Koruma Projesi
ZC-PP12 Zeyrek Dünya Miras Alanı Sivil Mimarlık Yapılarını Koruma Projesi
ZC-PP13 Zeyrek Dünya Miras Alanı Geleneksel Sokak Dokusunun Korunması Projesi
ZC-PP14 Zeyrek Dünya Miras Alanı’nda Arkeolojik Varlıkların Tespiti ve Korunması Projesi
326
EKİM 2011
Proje’den beklenen çıktılar aşağıdaki gibidir:
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki kültür varlıklarının bakım ve onarım
ihtiyaçları yönünden incelenmesiyle oluşturulan restorasyon çalışmaları programı,
Koruma uygulamalarına yönelik mevcut kamu kaynaklarına ek olarak yeni kaynaklar elde
edilmesi,
Restorasyon programı çerçevesinde gerçekleştirilen mevcut ve ek kaynakların verimli bir
şekilde kullanıldığı restorasyon uygulamaları,
Restorasyon çalışmalarında kamu-özel-sivil toplum ortaklık modelleri.
Proje ile koruma alanındaki mevcut kaynakların etkin bir şekilde kullanımı sağlanırken yeni
kaynakların da yaratılması sağlanacaktır. Kamu-özel-sivil toplum ortaklık modellerini uygulama fırsatı
sunması bakımından da önem taşımaktadır. Proje’nin öngördüğü adımlar ve araçların kullanımları ile
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki kültür varlıklarının restorasyonlarının
gerçekleştirilmesi beklenmektedir.
327
EKİM 2011
3.2.4. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı Projeleri
“İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı” için tanımlanan proje paketi içinde üç proje belirlenmiştir.
Aşağıda Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları’ndan “İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı” için
tanımlanan projeler liste halinde sıralanmıştır. Daha sonra bu alanda tanımlanan her bir projenin
proje kodu, adı, tanımı, Plan hedef, strateji, eylem ile diğer projeler ile olan ilişkisi, sorumlu ve ilgili
kurumlar, kaynaklar ve süre ile varsa diğer kurumların programlanan projeleri ile bağlantısının yer
aldığı proje künyeleri sunulmuştur.
KS-PP17 KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI KORUMA UYGULAMALARI PROJESİ
KS-PP18 KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI PROJESİ
KS-PP19 KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK GELİŞTİRME PROJESİ
328
EKİM 2011
PROJE KODU:
KS-PP17
PROJE ADI:
KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI KORUMA UYGULAMALARI PROJESİ
PROJE TANIMI: İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın mevcut durumunu yeni teknolojiler
yardımıyla tespit etmek, rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerini ve bu çalışmalara bağlı bakım,
onarım ve güçlendirme uygulamalarını programlamak ve etaplamak, kısa vadeli programda Kara
Surları ve yakın çevresini uygun tekniklerle temizlemek, uzun vadeli programda, İstanbul Kara Surları
Dünya Miras Alanı’ndaki yapıların aslına uygun ve özgün niteliklerini dikkate alan bakım, onarım ve
güçlendirme uygulamalarını tamamlamak, Kara Surları ile iç ve dış koruma bandının her türlü yeni
yapılaşmadan korunmasını ve kamusal alan olarak kullanılmasını sağlamak.
İlgili Hedef: KS-H1
İlgili Strateji: KS-H1S1, KS-H1S2
İlgili Eylemler: KS-H1S1E1, KS-H1S1E2, KS-H1S1E3, KS-H1S2E1
İlgili Proje Paketleri: KS-PP18, KS-PP19, II-PP7, II-PP8, IV-PP20
SORUMLU KURUM: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Alan Yönetimi
Başkanlığı
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Valiliği, Üniversiteler, İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, Fatih
Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi, KVK Kurulları, İlgili Müze
Müdürlükleri, İlgili STK’lar
SÜRE: Uzun
İBB 2011>201101075P04002, 200901063K03006, 200801129K03003, 200501063K03007
329
EKİM 2011
KS-PP17 KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI KORUMA UYGULAMALARI PROJESİ
“Kara Surları Dünya Miras Alanı Koruma Uygulamaları Projesi”, ‘Kara Surları’nın ve diğer kültür
varlıklarının koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen düzeyin ve kalitenin sağlanamaması’,
‘belgesi olmayan yok olan eserlerin kültür varlıkları gibi yapılması yönündeki yaklaşımın
yaygınlaşması’ ve ‘Alan’da yer alan arkeolojik değerlerin belgelenmesi ve değerlendirilerek
korunmasına gereken önemin verilmemesi’ yönünde tespit edilen sorunların çözümü doğrultusunda
oluşturulmuştur.
İstanbul Kara Surları, tarihi ve mimari açılardan büyük öneme ve değere sahip olmasına rağmen bir
bütün olarak korunamamış ve günümüze kadar çağdaş koruma ilke ve standartlarına uygun koruma
ve restorasyon uygulamalarından yoksun olarak varlığını sürdürmüştür. Kara Surları’nın bütünsel bir
yaklaşımla korunması ve henüz gün yüzüne çıkarılmamış arkeolojik eserlerin araştırılması,
belgelenmesi kültürel mirasın korunması açısından büyük önem taşımaktadır. İstanbul Kara Surları
Dünya Miras Alanı’nın, UNESCO tarafından bir dünya mirası olarak tanımlandığı dönemdeki
özgünlüğünün ve bütünlüğünün bozulmaması açısından, sur bandının her türlü yapılaşmadan
korunması ve günümüze kadar kamulaştırılması yapılmış olan alanların kamusal alan fonksiyonuna
yönelik kullanılması bu Proje için belirleyici unsurlardır.
Proje’nin Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı ile ilişkisi
aşağıdaki plan hükümlerinde yeralmaktadır.
Tarihi Yarımada’da Haliç, Marmara ve Kara Surları ile Su Hendeklerinin kayıp kısımlarında
arkeolojik kazı bulguları değerlendirilerek ilgili Koruma Kurulu kararına göre uygulama
yapılacaktır.
Planda belirtilen fonksiyon alanları ile Marmara ve Haliç surlarına bitişik Korunması Gerekli
Kültür Varlıkları Envanterinde yer alan tescilli yapılar dışındaki yapılanmalar kaldırılacak,
boşalan alanlar yeşil alan olarak değerlendirilecektir.
Kara surları su hendeklerinde kısmi arkeolojik araştırma kazısı yapılabilir. Su hendeklerinde
peyzaj düzenlemesi yapılarak surlar ile bir bütün olarak korunacaktır. Sura bitişik alanlardaki
1875 tarihli haritada yer alan günümüze kadar mevcudiyetini devam ettiren bostan alanları
korunacaktır.
Haliç, Marmara ve kara surlarının kültürel amaçlı kullanılması esastır. Sur duvarları, burçları,
kapıları, su hendekleri ilgili Koruma Kurulu’nun uygun kararı alınarak, kültürel fonksiyonlara
kavuşturulacak, çevresindeki yeşil alan, arkeolojik sergileme-park alanları, sergi-seyir terasları,
tema parkları gibi fonksiyonlar ile bütünleştirilecektir.
Karasurları İç Koruma Alanı içerisinde kalan, Korunması Gerekli Kültür Varlıkları Envanterinde
yer alan yapılar dışında hiçbir yapının irtifası 6.50 m.’yi geçemez.
Proje çerçevesi, Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın KS-H1 kodlu “İstanbul Kara Surları DMA’da yer
alan kültür varlıklarının çağdaş koruma ilke ve standartları doğrultusunda korunmasının ve
yaşatılmasının sağlanması” hedefi çerçevesinde ve bu hedefe bağlı olarak tanımlanan KS-H1S1 kodlu
“Kara Surları ve Kara Surları’yla ilişkili yapılar ve arkeolojik alanların (iç ve dış sur alanları, hendekler,
kapılar, burçlar ve surlara bitişik yapılar) birlikte, anıt eser yaklaşımı ile ele alınması ve korunması” ve
KS-H1S2 kodlu “İstanbul Kara Surları DMA’da yer alan arkeolojik mirasın araştırılması” stratejileri
doğrultusunda oluşturulmuştur.
330
EKİM 2011
Proje ile ilgili Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nda tanımlanan eylemler aşağıdaki gibidir:
Kara Surları’nın ve ilişkili yapıların bakım, onarım ve güçlendirme uygulamaları kapsamında,
kısa vadeli programda acil müdahale olarak Kara Surları ve yakın çevresini uygun tekniklerle
temizlemek (KS-H1S1E1)
Uzun vadeli programda, uygun tekniklerin kullanımı ile Kara Surları ve ilişkili yapıların aslına
uygun ve özgün niteliklerini dikkate alan bakım, onarım ve güçlendirme uygulamalarını
tamamlamak (KS- H1S1E2)
Sur kapılarındaki taşıt trafiğini Kara Surları’na etkileri açısından inceleyerek denetim altına
almak (KS-H1S1E3)
Kara Surları çevresindeki arkeolojik alanların belirlenmesine yönelik araştırmalar
gerçekleştirmek ve belgeleme çalışmaları yapmak (KS-H1S2E1)
Proje’nin gerçekleştirilmesi ile ilgili İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile birlikte Kültür ve Turizm
Bakanlığı ve Alan Yönetimi Başkanlığı sorumlu kurumlar olarak önerilmektedir. Proje’nin uygulama
sürecinde İstanbul Valiliği, İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, İstanbul Kara Surları DMA ile sınırı
olan ilçe belediyeleri, KVK Kurulları, ilgili müze müdürlükleri, üniversiteler ve ilgili STK’lar ile eşgüdüm
içerisinde bir çalışma yürütülmesi Proje’nin başarısı açısından önem taşımaktadır.
İBB Yatırım Programı’nda yer alan İBB Kentsel Tasarım Müdürlüğü’nün 201101075P04002 kodlu
“İstanbul Genelinde Kentsel Tasarım Uygulaması Yapmak”, İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’nün
200901063K03010 kodlu “Tarihi Sur ve Kalelerin Rölöve Restitüsyon ve Restorasyon Projeleri” ve
200501063K03007 kodlu “Tarihi Sit Alanlarında Kentsel Tasarım Rölöve Restitüsyon ve Restorasyon
Projesi” KUDEB’in 200801129K03003 kodlu “Taşınmaz Kültür Varlıklarının Güncel Analizleri ve
Sayısallaştırılması İşi” projesi bağlantılı olduğu projelerdir.
Kavranması Projesi
KS-PP18 Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın Tanıtımı Projesi
KS-PP19 Kara Surları Dünya Miras Alanı İçin Kaynak Geliştirme Projesi
Yeni teknolojiler yardımıyla mevcut durum tespitine yönelik program,
Kara Surları’nın kısa vadede temizlenmesine yönelik program,
Rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri ve bunlara bağlı bakım, onarım ve güçlendirme
uygulamaları programı.
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nda yer alan kültür varlıklarının çağdaş koruma ilke ve
standartları doğrultusunda, bakım ve onarım ihtiyaçları göz önünde bulundurularak oluşturulmuş bir
program çerçevesinde restorasyon çalışmalarının yapılması, Kara Surları’nın çevresi ile bir bütün
halinde kültür turizmi ve rekreatif amaçlı kullanımı ve buna bağlı olarak korunmasının sağlanması
Proje’nin başlıca faydası olarak tanımlanabilir.
331
EKİM 2011
PROJE KODU:
KS-PP18
PROJE ADI:
KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI PROJESİ
PROJE TANIMI: İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın kültür turizmi içindeki yerini geliştirmek
amacıyla ulusal ve uluslararası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlik ağını kurmak, Alan’da yakın
çevresiyle birlikte bilgilendirme maketleri ve panoları geliştirmek, üç boyutlu ve etkileşimli web sitesi
geliştirmek, Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlamak; Dünya Miras
Alanı’na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek.
İlgili Strateji: KS-H3S1
İlgili Eylemler: KS-H3S1E1, KS-H3S1E2, KS-H3S1E3, KS-H3S1E4
İlgili Proje Paketleri: KS-PP17, KS-PP19
Başkanlığı
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Valiliği, KVK Kurulları, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi,
Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Üniversiteler ve İlgili Müze
Müdürlükleri
İBB 2011>201101052K10004
332
EKİM 2011
KS-PP18 KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI PROJESİ
“Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın Tanıtımı Projesi”, tespit edilen sorunlardan, ‘Kara Surları DMA’nın
etkin şekilde tanıtımının yapılmaması’ sorununa çözüm getirilmesi çerçevesinde kurgulanmıştır.
Proje, tarihi ve mimari olarak büyük öneme sahip Kara Surları’nın Alan’da yaşayan kullanıcılara ve
ziyaretçilere daha etkin bir tanıtımının yapılarak, hem turizmin hem de kültür mirası bilincinin
geliştirilmesi ve korunması amacıyla oluşturulmuştur.
Proje çerçevesi, Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın KS-H3 kodlu hedefi olan “İstanbul Kara Surları
Dünya Miras Alanı’nın tanınmasının sağlanması” ve bu hedefe bağlı KS-H3S1 kodlu “Dünya Miras
Alanı’nın ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim araçları ile tanıtılması” stratejisi gereği
oluşturulmuştur.
Proje ile ilgili Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nda yer alan eylemler aşağıdaki gibidir:
etkinlik ağının kurulmasını sağlamak (KS-H3S1E1)
Kara Surları ve surlar ile bütünleşen anıt eserleri kapsayan bilgilendirme panosu, maket vb.
projeler programlamak (KS-H3S1E2)
Dünya Miras Alanı’nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak (KS-H3S1E3)
Dünya Miras Alanı’na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek (KS-H3S1E4)
İlgili hedef ve stratejilerin ortak paydası İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın ulusal ve uluslar
arası ölçeklerde yeterli ve etkili tanıtımının sağlanmasıdır. Proje’nin gerçekleştirilmesi için İstanbul
Büyükşehir Belediyesi ile birlikte Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Alan Yönetimi Başkanlığı sorumlu
kurumlar olarak önerilmektedir. Bununla birlikte uygulama sürecinde eşgüdüm içerisinde çalışılması
gereken kurumlar olarak İstanbul Valiliği, KVK Kurulları, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi,
Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi, üniversiteler ve ilgili müze
müdürlükleri sayılabilir.
KS-PP17 Kara Surları Dünya Miras Alanı Koruma Uygulamaları Projesi
KS-PP19 Kara Surları Dünya Miras Alanı İçin Kaynak Geliştirme Projesi
Tanıtım etkinlikleri,
Bilgilendirme maketleri ve panoları,
Üç boyutlu ve etkileşimli web sitesi tasarımı,
Tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler,
Tanıtıcı ve bilgilendirici gezi programları.
Koruma/kullanma dengesi kurularak Kara Surları’nın kültür turizmine yönelik kullanılmasını teşvik
etmek amacıyla gerçekleştirilecek tanıtım çalışmaları kapsamında Dünya Miras Alanı’nın ulusal ve
uluslar arası ölçekte tanıtılması, aynı zamanda koruma bilincinin oluşturulmasına da destek olacaktır.
333
EKİM 2011
PROJE KODU:
KS-PP19
PROJE ADI:
KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK GELİŞTİRME PROJESİ
PROJE TANIMI: İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’ndaki koruma uygulamalarını daha etkin hale
getirmek için mevcut kamu kaynaklarına ek olarak yeni kaynaklar yaratmak, farklı kaynakların
planlanan ve programlanan projelerde etkin kullanımını sağlanmak, koruma uygulamaları ile ilgili
kamu-özel-sivil toplum ortaklık modellerini uygulamak.
İlgili Strateji: KS-H1S3
İlgili Eylemler: KS-H1S3E1, KS-H1S3E2
İlgili Proje Paketleri: KS-PP17, KS-PP18, II-PP11
Başkanlığı
İLGİLİ KURUMLAR: İstanbul Valiliği, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi,
Eyüp Belediyesi, Üniversiteler, İlgili Müze Müdürlükleri, STK’lar
–
334
EKİM 2011
KS-PP19 KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK GELİŞTİRME PROJESİ
“Kara Surları Dünya Miras Alanı İçin Kaynak Geliştirme Projesi”, yalnızca mevcut kültür varlıklarının
korunmasına yönelik değil, aynı zamanda araştırma çalışmalarına destek verilmesi, elde edilen
bulguların belgelenmesi, arşivlenmesi, sergilenmesi ve bununla birlikte çağdaş koruma teknikleri
konusunda araştırma, geliştirme ve eğitim olanaklarının arttırılmasına yönelik kaynak geliştirilmesi
çerçevesinde oluşturulmuştur.
Proje çerçevesi Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın KS-H1 kodlu hedefi olan “İstanbul Kara Surları
DMA’da yer alan kültür varlıklarının çağdaş koruma ilke ve standartları doğrultusunda korunmasının
ve yaşatılmasının sağlanması” ve bu hedefe bağlı KS-H1S3 kodlu “Kara Surları için yapılacak
araştırma çalışmalarının desteklenmesi” stratejisi doğrultusunda oluşturulmuştur.
Proje ile ilgili Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nda yer alan eylemler aşağıdaki gibidir:
Tarihi mezarlık alanlarında yer alan kültür varlıklarını belgelemek, bakım ve onarımlarını
gerçekleştirmek (KS-H1S3E1)
Kara Surları, ilişkili yapılar ve arkeolojik alanlarla ilgili ‘Kara Surları Araştırma Merkezi' ve
müzesi kurmak (KS-H1S3E2)
Araştırma Merkezi’nde bakım, onarım ve güçlendirme çalışmalarında uygulanacak çağdaş ve
uygun tekniklere yönelik araştırma, geliştirme ve eğitim faaliyetleri gerçekleştirmek (KSH1S3E2)
Proje, İBB Yatırım Programı’nda yeralan Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü’nün 200901063K03006
kodlu “Katkı Payı Yönetmeliği Kapsamında Yapılacak Her Türlü Proje ve Uygulamalar” çalışması ile
bağlantılıdır.
KS-PP17 Kara Surları Dünya Miras Alanı Koruma Uygulamaları Projesi
KS-PP18 Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın Tanıtımı Projesi
Proje’nin gerçekleştirilmesine yönelik İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile birlikte Kültür ve Turizm
Bakanlığı ve Alan Yönetimi Başkanlığı sorumlu kurumlar olarak önerilmektedir. Bunun yanında
Proje’nin İstanbul Valiliği, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp
Belediyesi, üniversiteler, ilgili müze müdürlükleri ve STK’lar ile koordineli olarak yürütülmesi Proje’nin
amacına ulaşılması açısından büyük önem taşımaktadır.
Koruma uygulamalarını daha etkin hale getirmek için yeni kaynak geliştirme programı,
Kaynakların etkin kullanımına yönelik programlar,
Koruma uygulamaları ile ilgili kamu-özel-sivil toplum ortaklık modeli.
Proje’nin öne çıkan faydalarından biri, koruma alanındaki uygulamalarda kamu-özel-sivil toplum
işbirliğinin sağlanmasına yönelik geliştirilecek olan ortaklık modelidir, bu sayede kamu kaynakları
dışında yeni kaynaklara ulaşılması ve kaynakların etkin kullanımının sağlanması yönünde koruma
alanına katkıların arttırılması öngörülmektedir.
335
EKİM 2011
336
EKİM 2011
YÖNETİM PLANI UYGULAMA, GÖZDEN
GEÇİRME VE GÜNCELLEME SÜRECİ
Bu bölümde, İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı ve Dünya Miras Alanları’na yönelik
hedeflerin ve projelerin hayata geçirilmesini sağlayacak olan uygulama, gözden geçirme ve
güncelleme süreçleri tanımlanmaktadır. Bu kapsamda ilk olarak aktörler ve paydaşlar açıklanmakta,
ardından planın uygulama sürecine değinilmekte ve bu başlık altında finansal kaynaklar ve bütçe
sistemlerine yer verilmektedir. Üçüncü alt bölüm olan Çalışma Programı (Etaplama) başlığı altında
Yönetim Planı’nın beş yıllık uygulama süreci; kısa-orta-uzun ve devam eden projeler olarak tasnif
edilmekte ve her proje paketi temelinde detaylandırılmaktadır. Sonrasında ise gözden geçirme ve
güncelleme süreci açıklanmakta ve her proje paketinde hedeflenen proje çıktıları esas alınarak izleme
göstergeleri açıklanmaktadır. Devam eden bölümlerde ise sırasıyla Rapor Elde Etme, Kamu Bilincinin
Arttırılması Programının Oluşturulması ve Değerlendirme başlıkları yer almaktadır.
4.1. Aktörler ve Paydaşlar (Uygulamadan Sorumlu Kurum ve Kuruluşlar)
Koruma temelde bir kamusal hizmet alanı olarak değerlendirilse de ülkemizde bu alanda çalışan kamu
kurumu sayısının ve yasalarla getirilen koruma statüsü adedinin oldukça fazla olması uygulamada
dağınıklık, çok başlılık ya da boşluk sorunlarını da beraberinde getirmektedir. Yasal yapıda olduğu gibi
kurumsal yapıda da görülen dağınıklık, koruma alanında yaşanan önemli bir sorundur. Konu doğal ve
kültürel çevre olunca hemen her kamu kurumu bir biçimde süreçte yer almaktadır (Bayındırlık ve
İskan Bakanlığı, 2009).
Anayasa’da doğal ve kültürel mirası koruma sorumluluğu devlete verilmiştir. Ancak, toplumsal
duyarlılık ve bilincin yeterince olgunlaşamadığı toplumlarda, tarihi-kültürel mirasın korunması güçlü
bir kamu yönetimi gerektirmektedir. Son yıllarda koruma ve planlama alanında yetki sahibi olan
kurumların sayılarının giderek daha da arttırılması, koruma ve restorasyon işlevlerinin özel kesime
devredilmesi gibi politikalar, koruma uygulamalarında kamunun öncü rolünü, kararlılığını ve
bütünselliğini kaybettirmektedir (Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 2009).
337
EKİM 2011
Ulusal ölçekte doğal, kültürel ve tarihsel varlıkların korunması sürecinde yer alan aktörler; i)Merkezi
ve yerel kamu kurumları, ii)Sivil toplum kuruluşları, meslek örgütleri ya da gönüllü kuruluşlar ve
iii)Özel ve tüzel kişiler şeklinde gruplandırılabilir.
Bu bölümde; taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve planlamaya yönelik YP Alanı’nda
yetkili ulusal ve uluslararası kurumlar, “Kamu kurumları (merkezi ve yerel)” ve sivil toplum
kuruluşları, meslek odaları, üniversiteler, kamu iştirakleri, kamu-özel-sivil ortaklıkları vb kurumları
içeren “Diğer kurum ve kuruluşlar” olmak üzere iki başlık altında incelenmiş olup, ilgili kurumların
kuruluş yasaları, bu yasalarla belirlenmiş yetki ve görevleri (koruma ve planlamaya yönelik) ile teşkilat
yapılanmasındaki yerleri üzerinde durulmuştur.
Ancak yine de bu bölümde bahsedilen kurum ve kuruluşların dışında YP Alanı ile doğrudan ilgili ya da
taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının korunması ile dolaylı olarak ilgili başka kurumların da söz
konusu edilmesi mümkündür.
Kamu Kurumları
Ulusal kamu kurumları “merkezi ve yerel yönetim kurumları” olmak üzere iki başlık altında incelenmiş
olup, merkezi yönetim kurumları olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,
Vakıflar Genel Müdürlüğü ve bunlara bağlı çalışan ilgili müdürlükler ve bilimsel kurullar, yerel yönetim
kurumları olarak da İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve ilgili müdürlükleri, Yönetim Planı Alanı’nda Yer
Alan İlçe Belediyeleri ve ilgili müdürlükleri, İl Özel İdaresi ve İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi
Başkanlığı ele alınmıştır.
Merkezi Yönetim Kurumları
Kültür ve Turizm Bakanlığı
Kültür ve Turizm Bakanlığı, 16 Nisan 2003 tarih ve 4848 sayılı “Kültür ve Turizm Bakanlığı Teşkilat ve
Görevleri Hakkında Kanun” ile kurulmuştur. Aynı kanunla Kültür ve Turizm Bakanlığının teşkilat ve
görevlerine ilişkin esaslar da düzenlenmiştir. Söz konusu kanuna göre, “Tarihi ve kültürel varlıkları
korumak” bakanlığın görevleri arasında sayılmakta olup, bununla ilgili görev ve yetkiler aynı kanunla,
bünyesindeki “Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü”ne verilmiştir.
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 29 Nisan 2003 tarih ve 4848 sayılı “Kültür ve Turizm
Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun”da Kültür ve Turizm Bakanlığı merkez teşkilatındaki 9
ana hizmet biriminden biri olarak tanımlanmaktadır. Müdürlüğün kuruluş amacı; tarihi ve kültürel
varlıkların tahribinin ve yok edilmesinin önlenerek, bu değerlerin yaşatılması, geliştirilmesi, tanıtılması
ve değerlendirilmesi olup, aynı Kanun’la görevleri de tanımlanmaktadır.
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü bünyesindeki Merkez Teşkilatı, Merkeze Bağlı Taşra
Teşkilatı, Taşra Teşkilatı ve bunlara bağlı müdürlükler ile KTVK Yüksek Kurulu ile KTVK Bölge
Kurullarını içeren sürekli bilimsel kurullardan oluşmaktadır.
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlükleri, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel
Müdürlüğü’nün “Merkeze Bağlı Taşra Teşkilatları”nı oluşturmakta, Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Yüksek Kurulu ile Koruma Bölge Kurulları ise yine Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel
Müdürlüğünün “Sürekli Bilimsel Kurulları” olarak tanımlanmaktadır.
338
EKİM 2011
2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ve buna bağlı 12 Ocak 2005 tarih ve 25698
sayılı yönetmeliğe göre; “Kanunda belirtilen görevlerin bilimsel esaslara göre yürütülmesini sağlamak
üzere Ankara’da Bakanlığa bağlı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu, sorumluluk
bölgeleri ve merkezleri Bakanlıkça belirlenecek Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları
ve Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen Yenileme Alanları için Bakanlıkça kurulması gerekli görülen
yerlerde Yenileme Alanı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları kurulması” söz
konusudur
KTVK Yüksek Kurulu; korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve
restorasyonuyla ilgili işlerde uygulanacak ilkelerin belirlenmesi, koruma bölge kurulları arasındaki
koordinasyonun sağlanması, gerektiğinde Bakanlığa koruma bölge kurullarının kararları hakkında
görüş vermek suretiyle yardımcı olunması, sit alanı derecelendirilmesi, sit geçiş dönemi koruma
esasları ve kullanma şartları, koruma amaçlı imar planları ve revizyonlarına ilişkin alınan kararlara
karşı yapılan itirazları değerlendirerek karar alınması konularından sorumludur.
KTVK Bölge Kurulları; Koruma Yüksek Kurulu ilke kararları çerçevesinde görev yapar. Bakanlıkça
tespit edilen/ettirilen kültür varlıklarının tescilinin yapılması ve gruplandırılması yanında özelliklerini
kaydetmiş varlıkların tescilinin kaldırılması, sit tescilinden itibaren 3 ay içinde geçiş dönemi yapılanma
koşullarını belirlenmesi, koruma amaçlı imar planları ve değişikliklerinin incelenmesi, kültür ve tabiat
varlıkları alanlarının tespitinin yapılması ve tüm bunlarla ilgili uygulamaya yönelik kararların alınması
Koruma Bölge Kurullarının sorumluluğundadır.
16 Haziran 2005 tarih ve 5366 sayılı “Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek
Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun” ile yenileme projelerinin koruma bölge
kurulu tarafından onaylanması ve onaylanan projelerin il özel idaresi veya belediyece uygulanması
hükme bağlanmıştır. Kanuna göre; Koruma Bölge Kurulları “2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Kanununun 51. maddesine göre” gerektiği kadar oluşturulur.
Yenileme Alanları Koruma Bölge Kurulları; yenileme alanlarında yapılan yenileme projelerinin
onayından sorumlu olsa da yukarıda bahsedildiği gibi kurulma esasları ve çalışma prensibi açısından
diğer koruma bölge kurulları gibidir. Yetkili idareler tarafından yapılan veya yaptırılan yenileme avan
projesi koruma bölge kurulu kararını müteakip yetkili idarelerin meclis üye tam sayısının salt
çoğunluğunun kararı ile belediyelerde belediye başkanının, il özel idarelerinde valinin onayı ile
yürürlüğe girer.
İstanbul ilinde toplam 7 adet Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ve tüm
İstanbul ili bütününde yetkili 1 adet Yenileme Alanları Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü
bulunmaktadır. İstanbul 4 No’lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Tarihi
Yarımada (Fatih ilçesi) bütününde yetkili olmakla birlikte, Tampon Bölge’de Zeytinburnu ile birlikte
Eyüp ve Bayrampaşa ilçe sınırlarının da dahil olmasıyla 2 ve 7 No’lu Koruma Bölge Kurulları’nın görev
alanları da gündeme geldiğinden, YP Alanı’nda, İstanbul Yenileme Alanları Koruma Bölge Kurulu ile
birlikte toplam 4 adet Koruma Bölge Kurulunun yetkisi söz konusudur.
29 Nisan 2003 tarih ve 4848 sayılı “Kültür ve Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında
Kanun”da “Gerekli görülen yerlerde müzeler, rölöve ve anıtlar müdürlükleri, restorasyon ve
konservasyon laboratuvarları kurulmasını teklif etmek ve bunların idare ve ihtisas işlerini
düzenlemek ve yürütmek, özel müzelerin kurulmasına rehberlik etmek, desteklemek ve belirli esaslar
339
EKİM 2011
çerçevesinde bunları kontrol altında bulundurmak” Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünün
görevleri arasında sayılmaktadır:
Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri; Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel
Müdürlüğü’nün “Merkeze Bağlı Taşra Teşkilatları” altında tanımlanmaktadır. 08 Ağustos 2005 tarih ve
115203 sayılı bakan onayıyla yürürlüğe giren, “Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler
Genel Müdürlüğü Rölöve ve Anıtlar Müdürlüklerinin Çalışmaları Hakkında Yönerge” ye göre
Müdürlüklerin görevleri; 2863 sayılı Yasa kapsamına giren, tescilli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları
ile müzelerin; bakım, onarım, inşaat, rölöve, restitüsyon, restorasyon, çevre düzenlemesi ve teşhirtanzim işlerinin yürütülmesine ait her türlü etüd, proje ve uygulama hizmetlerinin usul ve esaslarını
kapsamaktadır.
Ülkemizde bulunan toplam 12 adet Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğünden biri de, Tarihi Yarımada’da
bulunan İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü olup, görev alanı yalnız İstanbul ilini değil aynı
zamanda
Tekirdağ,
Kırklareli,
Edirne,
Çanakkale,
Kocaeli
ve
Sakarya
illerini
kapsamaktadır(www.kulturvarliklari.gov.tr/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF4A7164CD9A
18CEAE6A5A2497543C96C6).
Restorasyon ve Konservasyon Merkez Laboratuar Müdürlüğü; görev alanı taşınır ve taşınmaz kültür
varlıklarının onarımı ve korunması olan Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri Kültür Varlıkları ve Müzeler
Genel Müdürlüğü’nün “Merkeze Bağlı Taşra Teşkilatları” altında tanımlanmaktadır. Sultanahmet’te
bulunan İstanbul Restorasyon ve Konservasyon Merkez Laboratuvarı Müdürlüğü aynı zamanda bu
konudaki ülkemizdeki Bakanlığa bağlı tek Müdürlüktür.
Müze Müdürlükleri; Müze Müdürlükleri, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün taşra
teşkilatlarını oluşturmaktadır. İstanbul ilinde Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne Bağlı 7
adet Müze Müdürlüğü bulunmakta olup, bunlardan 4 tanesi Tarihi Yarımada’da yer almaktadır. Söz
konusu Müze Müdürlükleri; İstanbul Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü (Arkeoloji Müzesi, Eski Sark Eserleri
Müzesi ve Çinili Köşk Müzesi), Aya Sofya Müzesi Müdürlüğü, Türk ve İslam Eserleri Müzesi Müdürlüğü
ve Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü’dür.
Vakıflar Genel Müdürlüğü
20 Şubat 2008 tarih ve 5737 sayılı “Vakıflar Kanunu” ile Vakıflar Genel Müdürlüğünün kuruluşu ile
Genel Müdürlüğün teşkilat, görev, yetki ve sorumluluklarının düzenlenmesi hükme bağlanmıştır.
Kanun’a göre, vakıflara ait yurt içi ve yurt dışındaki taşınır ve taşınmaz vakıf kültür varlıklarının tespiti,
envanterinin çıkarılması, Genel Müdürlüğe ve mazbut vakıflara ait olanların korunması, mülkiyeti el
değiştirmiş vakıf kültür varlıkları ile koruma alanlarının kamulaştırılması, değerlendirilmesi, onarımı,
restorasyonu ve gerektiğinde yeniden inşası konusunda Vakıflar Genel Müdürlüğü yetkili kılınmıştır.
11 Haziran 2005 tarih 25842 sayılı “Koruma, Uygulama ve Denetim Büroları, Proje Büroları ile Eğitim
Birimlerinin Kuruluş, İzin, Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik”in 15. maddesine göre de;
“Vakıflar Genel Müdürlüğü idare ve denetiminde olan mazbut vakıfların veya mülhak vakıfların
mülkiyetindeki taşınmaz kültür varlıklarının tadilat ve tamiratları özgün biçim ve malzemeye uygun
olarak Vakıflar Genel Müdürlüğünce yaptırılması” hükmü yer almaktadır.
Vakıflar Genel Müdürlüğü doğrudan Başbakanlığa bağlı olarak kurulmuş olup, Merkez ve Taşra
Teşkilatlarından oluşmaktadır. Taşra teşkilatları illerde kurulan bölge müdürlükleri ile işletme
340
EKİM 2011
müdürlüklerini kapsamaktadır. İstanbul ilinde iki adet bölge müdürlüğü bulunmakta olup, Avrupa
yakası ile Tekirdağ ilini kapsayan bölge İstanbul 1. Bölge Vakıflar Müdürlüğünün, Anadolu Yakası ve
Kocaeli ilini kapsayan bölge İstanbul 2. Bölge Vakıflar Müdürlüğünün yetkisindedir.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
Yapı İşleri Genel Müdürlüğü; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı içinde genel bütçe kapsamındaki kamu
kurum ve kuruluşlarına ait bina ve tesislerin etüd ve projelerini yapmak veya yaptırmak, inşa,
güçlendirme, tadil ve esaslı onarım çalışmalarını yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. Bunun
yanında 5543 sayılı İskan Kanunu ile bakanlığa verilen görevleri yapmakla sorumludur. 644 sayılı
Kanun Hükmünde Kararnamenin 10. maddesi ile Genel Müdürlüğün görevleri tanımlanmıştır. İstanbul
İl sınırları içerisinde Bakanlık taşra teşkilatı olarak İstanbul Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü yetkili
olup 5442 sayılı İl İdaresi Kanununa göre İstanbul Valiliğine bağlı çalışmaktadır.
Yerel Yönetim Kurumları
İstanbul Büyükşehir Belediyesi
10 Temmuz 2004 tarih ve 5216 sayılı “Büyükşehir Belediye Kanunu”nun geçici 2. maddesi ile İstanbul
Büyükşehir Belediye sınırları, il mülkî sınırı olarak genişletilmiştir. Bu hükümle birlikte İBB’nin yetki
alanı 5349,10 km²’ye, yetki alanında bulunan ilçe sayısı da 27’den 32’ye çıkmıştır (www.ibb.gov.tr/trTR/kurumsal/YetkiAlani/Pages/AnaSayfa.aspx).
10 Temmuz 2004 tarih ve 5216 sayılı “Büyükşehir Belediye Kanunu”na göre “Kültür ve tabiat varlıkları
ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taşıyan mekanların ve işlevlerinin korunmasını
sağlamak, bu amaçla bakım ve onarımını yapmak, korunması mümkün olmayanları aslına uygun
olarak yeniden inşa etmek” Büyükşehir Belediyesi yetkisindedir. Ayrıca; “çevre düzeni planına uygun
olmak kaydıyla, 1/5000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar planını yapmak, yaptırmak ve
onaylayarak uygulamak,… nazım imar planının yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde
uygulama imar planlarını ve parselasyon planlarını yapmayan ilçe ve ilk kademe belediyelerinin
uygulama imar planlarını ve parselasyon planlarını yapmak veya yaptırmak” konusunda söz konusu
Kanun’la Büyükşehir Belediyesi görevlendirilmiştir.
İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı bünyesindeki Şehir Planlama Müdürlüğü, Planlama Müdürlüğü ve
Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü (KUDEB) ile Etüd ve Projeler Daire Başkanlığı
bünyesindeki Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü İstanbul Büyükşehir Belediyesinde planlama ve
koruma konularında yetkili müdürlüklerdir.
Şehir Planlama Müdürlüğü; İstanbul Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı
bünyesinde kurulmuştur. İstanbul Büyükşehir Belediyesi sınırları dahilindeki 1/5.000 ile 1/25.000
arasındaki her ölçekte nazım imar planını yapmak, yaptırmak ve bu planlara göre hazırlanacak eylem
planları kapsamında hazırlanacak kentsel tasarım projelerini, yatırım projelerini ve ulaşım planlama
çalışmalarını ilgili müdürlükleri ile değerlendirmek ve görüş bildirmek, İlçe Belediye Başkanlıklarınca
plan yapım yetkisi verilen alanların ve ilgili yasa gereği yapılması gereken 1/1000 ölçekli Uygulama
İmar Planlarını ve Koruma Amaçlı Uygulama İmar Planlarını yapmak, yaptırmak; koruma amaçlı imar
planlarında tescilli veya önerilecek eski eserleri incelemek, fişlemek, fotoğraf çekimi ve sair belgesel
teknikleri ile fiziksel ve ekolojik tespitler yapmak-yaptırmak Şehir Planlama Müdürlüğünün görev ve
sorumlulukları arasındadır (www.ibb.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Birimler/SehirPlanlamaMd).
341
EKİM 2011
Planlama Müdürlüğü; İstanbul Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı bünyesinde
kurulmuştur. İstanbul Büyükşehir Belediyesi yetki alanında, Sarıyer ilçe sınırları hariç olmak üzere
Avrupa Yakası 1/5000 ölçekli nazım imar planlarını yapmak ve onaya sunmak, İlçe Belediye
Başkanlıklarınca zamanında yapılmayan 1/1000 ölçekli uygulama imar planlarını yapmak, İlçe
Belediye Başkanlıklarınca plan yapım yetkisi verilen alanların ve ilgili yasa gereği yapılması gereken
1/1000 ölçekli uygulama imar planlarını ve koruma amaçlı uygulama imar planlarını yapmak,
yaptırmak; koruma amaçlı imar planlarında tescilli veya önerilecek eski eserleri incelemek, fişlemek,
fotoğraf çekimi ve sair belgesel teknikleri ile fiziksel ve ekolojik tespitler yapmak-yaptırmak, Planlama
Müdürlüğünün
görev
ve
sorumlulukları
arasındadır
(www.ibb.gov.tr/trTR/Kurumsal/Birimler/PlanlamaMd).
Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü; Etüd ve Projeler Daire Başkanlığı’na bağlı olarak, Bakanlar
Kurulu’nun 13 Mart 1997 tarih ve 97/9436 sayılı kararı ile kadro ihdası yapılarak kurulmuş ve 1998
yılında faaliyetine başlamıştır. Tarihi Çevreyi Koruma Müdürlüğünce hazırlanan “Teşkilat, Görev ve
İşleyiş Hakkındaki Yönetmelik” ise, İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından 04 Haziran 1999
tarih ve 313 sayılı karar ile kabul edilmiştir.
Söz konusu yönetmeliğe göre Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü; Büyükşehir Belediyesi yetki alanı
içinde, 2863, 3386 ve 5226 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında koruma
amaçlı plan, proje, uygulama ve programları yapmak, yaptırmak, yürütmek, taşınmaz kültür ve tabiat
varlıklarını değerlendirmek ve geliştirmek ile görevli ve yetkilidir. Söz konusu alanlarla ilgili tüm
çalışmaların eşgüdümünden sorumludur. Taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarıyla, sit alanları ve tarihsel
çevreler için koruma amaçlı alt ölçekli uygulama planlarını yapmak ve yaptırmak; gerektiğinde bu
amaçla eylem programlarını yapmak veya yaptırmak, her yapılan projenin uygulama programlarını
hazırlamak, cephe düzenlemeleri ile ilgili notların koyulmasını sağlamak, öncelikleri belirlemek, proje
tarifleri yapmak ve proje konularını belirlemek Müdürlüğün görevleri arasındadır.
(www.ibb.gov.tr/trTR/Kurumsal/Birimler/TarihiCevre KorumaMd/Pages/AnaSayfa.aspx)
Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü (KUDEB); İl özel idareleri, büyükşehir belediyeleri ve
bakanlıkça izin verilen belediyeler bünyesinde, korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat
varlıklarıyla ilgili işlemleri ve uygulamaları yürütmek, denetimlerini yapmak üzere koruma, uygulama
ve denetim büroları kurulması 2863/5226 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası’nın 10–11
ve 57. maddeleriyle hükme bağlanmıştır. 11 Haziran 2005 tarih 25842 sayılı Resmi Gazete’de
yayınlanan yönetmelikle de Koruma Uygulama ve Denetim Bürolarının (KUDEB) kuruluş ve işleyiş
esasları ayrıntıya kavuşturulmuştur.
İlgili kanun ve yönetmeliğe göre “KUDEB’ler, İl Özel İdarelerinde imarla ilgili müdürlük, Büyükşehir
Belediyelerinde imar daire başkanlığı ve diğer belediyelerde İmar Müdürlüğü bünyesinde görev
yapar”. İstanbul ilinde ise İBB bünyesinde 13 Temmuz 2006 tarih ve 1323 sayılı meclis kararı ile İmar
ve Şehircilik Daire Başkanlığına bağlı olarak kurulan KUDEB Kasım 2006’da, 82 personelle faaliyete
geçmiştir (www.ibb.gov.tr/sites/kudeb/Documents/kurumsal.htm).
Genel olarak korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile ilgili uygulamaların yürütülmesi
ve denetlenmesinden sorumlu olan KUDEB’lerin görevleri, mevzuatta belirlenen kurallar ve süreçlere
uymak koşuluyla, “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ve Koruma Bölge Kurulları
Çalışmaları İle Koruma Yüksek Kuruluna Yapılacak İtirazlara Dair Yönetmelik”te detaylı olarak
açıklanmıştır.
342
EKİM 2011
11 Haziran 2005 tarih 25842 sayılı Yönetmelik, KUDEB’ler ile birlikte il özel idareleri bünyesinde
kurulan proje bürolarının ve eğitim birimlerinin kuruluş, çalışma, usul ve esaslarını da
düzenlemektedir. Yönetmeliğe göre KUDEB’ler, proje büroları ile ilgili kurum ve kuruluşlar arasındaki
eşgüdüm il özel idareleri ve belediyelerce sağlanır.
İstanbul ilinde KUDEB bünyesinde; Haziran 2007’de Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvarı,
Ağustos 2007’de kültür ve tarih hazinesinin gelecek nesillere aktarımı konusunda yol gösterici olması
amacıyla İstanbul Miras Evi ve Aralık 2007’de de sivil mimarinin aslına en uygun şekilde
restorasyonunun sağlanması amacıyla Ahşap Eğitim Atölyesi kurulmuştur.
Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvarı; amacı İstanbul’daki tarihi ve kültürel mirasın sağlıklı ve
bilimsel verilerin ışığında ve uzmanların denetiminde restorasyon imkanlarının sağlanmasıdır. Görevi
ise, talep doğrultusunda tarihi ahşap, kagir ve taş yapılarla alakalı malzeme analizini yaparak
konservasyon raporu hazırlamaktır. Tarihi yapılardan malzeme örnekleri alınıp detaylı laboratuvar
testlerine tabi tutularak malzeme ve yapılardaki bozulma ve yorgunluklar tespit edilmektedir
(www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Birimler/KorumaUygulamaMd/Documents/
restorasyonvekonservasyonlaboratuari.pdf)
İstanbul Miras Evi; “Tarihi Yarımada” öncelikli olmakla birlikte genel olarak İstanbul’un, tarihi ve
kültürel mirasını koruma çalışmalarının daha etkin bir şekilde yapılması amacıyla, 6 Haziran 2007 tarih
ve 717 sayılı Başkanlık oluru ile kurulmuştur. Kuruluş amacı genel olarak, İstanbul’un sahip olduğu
tarihi ve kültürel mirası korumak, kollamak, günümüz modern yaşamı içerisinde yaşatmak ve bunun
için gereken (teşvik vb) süreci başlatıp takip etmek ve bu amaca yönelik uluslararası kuruluşlarla
gerekli işbirliğini gerçekleştirmektir (www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Birimler/KorumaUygulamaMd/
Documents/istanbulmirasevi.pdf).
Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi; tescilli yapı kullanıcılarının yaşam kalitesinin arttırılması ve ahşap
yapılar hakkında toplum bilinci oluşturularak sürdürülebilirliğin sağlanması amaçlanmaktadır. Bu
doğrultuda zaman içinde yok olan dülgerliği-ahşap işçiliğini canlandıracak, mevcut ahşap binaların
doğru onarımlarla ömürlerinin uzatılmasına katkıda bulunacak deneyimli insan gücünü topluma
kazandıracak bir eğitim sunmayı hedeflemektedir. Atölyede, tescilli ahşap sivil mimari yapılarda
çalışacak nitelikli usta-kalfa-işçi yetiştirmek amacıyla; meslek lisesi öğrencilerine, mezunlarına, ahşap
kalfa ve ustalarına, çatı, döşemeler, cephe kaplamaları, süslemeler vb. yapı elemanlarının, üretimi,
tamiratları ya da yenilenmeleri konularında teorik ve pratik eğitimler verilmekte, ahşap yapı ve
süsleme elemanlarının detaylarını gösteren örnek çizimler, modeller vb. üretilmektedir
(www.ibb.gov.tr/trR/kurumsal/Birimler/KorumaUygulamaMd/Documents/ahsapvetasegitimatolyesi.
pdf).
Yönetim Planı Alanı’nda Yer Alan İlçe Belediyeleri
10 Temmuz 2004 tarih ve 5216 sayılı “Büyükşehir Belediye Kanunu”na göre “kültür ve tabiat varlıkları
ve tarihî dokuyu korumak; kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin
geliştirilmesine ilişkin hizmetler yapmak” Büyükşehir Belediyesi yetki alanında kalan ilçe ve ilk
kademe belediyelerinin görev, yetki ve sorumlulukları arasında sayılmaktadır.
Fatih ilçesi sınırlarını oluşturan Tarihi Yarımada Fatih Belediyesi yetki alanı içindedir. YP Alanı’nda ise
Tampon Bölge’de Zeytinburnu, Eyüp ve Bayrampaşa ilçe sınırları da kısmen dahil olduğundan, bu İlçe
Belediyelerinin de sınırları dahilinde yetkileri bulunmaktadır. Her bir ilçe belediyesinin bünyesinde
343
EKİM 2011
bulunan İmar ve Şehircilik Müdürlükleri ise ilçe sınırları içinde imar faaliyetleri ile 1/1000 ölçekli
uygulama imar planlarının yapımından ve onaylanmasından sorumludur.
Fatih Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü “Yapı Denetim” ve “İmar Uygulama” şeflikleri ve
bunlara bağlı bürolardan oluşmaktadır. İlçeye ait 1/1000 uygulama ve mevzii imar planlarının
yapımından İmar Uygulama Şefliği bünyesindeki planlama bürosu sorumludur.
Fatih Koruma, Uygulama ve Denetim Bürosu (KUDEB); Fatih Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü,
Yapı Denetim Şefliği bünyesinde kurulmuştur. Yukarıda (İBB_KUDEB başlığı altında) açıklandığı üzere,
korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile ilgili uygulamaların yürütülmesi ve
denetlenmesinden sorumlu olan KUDEB’lerin görevleri, mevzuatta belirlenen kurallar ve süreçlere
uymak koşuluyla, “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ve Koruma Bölge Kurulları
Çalışmaları İle Koruma Yüksek Kuruluna Yapılacak İtirazlara Dair Yönetmelik”te detaylı olarak
açıklanmıştır. Fatih KUDEB İl Özel İdaresi tarafından finansman sağlanan dini olmayan anıtsal binalar
için projeler yürütmektedir.
Fatih Belediyesi Etüd Proje Müdürlüğü; 5393 sayılı Belediye Kanunun 48’nci ve 22 Şubat 2007 tarihli,
26442 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren “Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli
İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik” hükümlerine dayanılarak Fatih
Belediye Meclisinin 4 Haziran 2007 tarih ve 110 sayılı kararı gereğince kurulmuştur.
Müdürlüğün kuruluş amacı; Fatih Belediye sınırları dâhilinde bulunan taşınmaz kültür ve tabiat
varlıkları ile kültürel mirasın yoğun olarak bulunduğu alanların tarihi ve kültürel özelliklerini koruyarak
gelişime uygun yeniden inşa ve restore etmek, günümüz konforu ve kullanım şartlarını içeren, konut,
ticaret, kültür, turizm ve sosyal donatı alanları oluşturmak, çağdaş standartlara uygun olarak
yenileyerek ve yaşatarak kullanılabilir bir hale getirmek için yasalarla Fatih Belediyesinin görev ve
sorumluluk alanındaki hizmetlerin bilimsel, akademik ve aktif bir şekilde yürütülmesini sağlamaktır.
Müdürlüğe bağlı Etüd Proje Şefliği bulunmaktadır ve teşkilatlanma, organizasyon, hukuki statü, iş ve
işleyişine ilişkin prosedür, görev ve yetki alanlarıyla, çalışma usul ve esasları “Fatih Belediye Başkanlığı
Etüd Proje Müdürlüğü Görev ve
Çalışma Yönetmeliği” ile ayrıntılandırılmıştır.
(www.fatih.bel.tr/images/editor_dosya/etud_yon.pdf).
İl Özel İdaresi
İl özel idarelerinin kuruluşu, organları, yönetimi, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve
esasları “5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu” ile düzenlenmiştir. Kanun’a göre il özel idaresinin görev
alanı il sınırlarını kapsamakta olup, il genel meclisi, il encümeni ve vali il özel idaresinin organlarını
oluşturmaktadır.
5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu’nda, “merkezi idare tarafından yürütülen görev ve hizmetlere ait
yatırımlardan ilgili bakanlıkça uygun görülenler, il özel idareleri eliyle de gerçekleştirilebilir. Bu
yatırımlara ait ödenekler, ilgili kuruluş tarafından o il özel idaresi bütçesine aktarılır. İl özel idaresi bu
yatırımların %25’ine kadar olan kısmı için kendi bütçesinden harcama yapabilir. Merkezi idare, ayrıca,
desteklemek ve geliştirmek istediği hizmetleri proje bazında gerekli kaynaklarını ilgili il özel idaresine
aktarmak suretiyle onlarla işbirliği içinde yürütebilir. Bu kaynak ve ödenekler özel idare bütçesi ile
ilişkilendirilmez ve başka amaçla kullanılamaz” hükmü yer almaktadır.
344
EKİM 2011
2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na göre; ilgili belediyesince mükelleflerden
alınan emlak vergilerinin %10’u nispetinde “taşınmaz kültür varlıklarının korunmasına katkı payı”
tahsil edilmektedir. İl özel idaresi tarafından açılacak özel hesapta toplanan bu miktar; belediyelerce
kültür varlıklarının korunması ve değerlendirilmesi amacıyla hazırlanan projeler kapsamında
kamulaştırma, projelendirme, plânlama ve uygulama konularında kullanılmak üzere il sınırları içindeki
belediyelere vali tarafından aktarılmakta ve bu pay valinin denetiminde kullanılmaktadır.
Söz konusu Kanun uyarınca; il özel idareleri lüzum görülen hallerde, taşınmaz kültür ve tabiat
varlıklarının koruma, bakım ve onarımlarına, teknik eleman ve ödenekleri ile yardımda bulunabilir,
tescilli taşınmaz kültür varlıklarını, koruma bölge kurullarının belirlediği fonksiyonda kullanılmak
kaydıyla kamulaştırabilirler.
İstanbul İl Özel İdaresi organizasyon yapısına göre; Etüd Proje Müdürlüğü, Yatırım ve İnşaat
Müdürlüğü, Yapı Kontrol Müdürlüğü, İmar, yatırım ve inşaat Daire Başkanlığına bağlı çalışan
müdürlüklerdir. İstanbul ilinde, özel idare işlerini yürütmek amacıyla kaymakama bağlı olarak çalışan
39 adet İlçe Özel İdare teşkilatı bulunmaktadır. YP Alanı’nda yetkili ilçe özel idare müdürlükleri; Fatih,
Eyüp, Bayrampaşa ve Zeytinburnu İlçeleri Özel İdare Müdürlükleridir.
İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı
İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Kanunu’nun Ek-2a maddesi ve Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim
Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik gereğince İBB Meclisi’nin 15
Eylül 2006 tarih ve 1675 sayılı kararıyla kurulmuştur. Alan Yönetimi Başkanlığının oluşumunda ve
gerçekleştirdiği çalışmalarda adı geçen yönetmelik hükümleri geçerlidir.
Alan Yönetimi Başkanlığı; Alan Başkanı, Danışma Kurulu ile Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’ndan ve
Yönetim Planı uygulama sürecinde Alan Yönetimi Başkanlığı bünyesinde ihtiyaç duyulması halinde
oluşturulacak Denetim Birimi’nden oluşmaktadır. İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığının
sekretarya hizmetleri, 2863 sayılı Kanun gereği İBB tarafından karşılanmaktadır. Yine aynı şekilde söz
konusu çalışmaları yürütmek üzere İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından İstanbul Sit Alanları
Alan Yönetimi Başkanlığına yeterli sayıda idari, teknik ve hizmetli personel görevlendirilmiş, gerekli
araç, gereç ve ekipman sağlanmış bulunmaktadır.
Alan Başkanı; yönetim planının yıllık hedeflerinin gerçekleşmesi için yetkili idare ile birlikte çalışma
programlarını belirler, kaynak araştırması yapar, yıllık bütçe tekliflerini hazırlar, alanın sunum,
tanıtım, eğitim, bakım, onarım, güvenlik ve ziyaretçilerin ihtiyaçlarına yönelik hizmet ve ekipman
alımı için her türlü sözleşme, şartname taslaklarını yetkili idare ile birlikte hazırlar, alanın doğal ve
kültürel kaynaklarının yönetimi için ilgili kurum ve kişilerle işbirliği sağlar, denetim birimince yıllık
denetim raporlarının hazırlanması ve bu raporların eşgüdüm ve denetleme kuruluna sunulması için
eşgüdümü sağlar.
Danışma Kurulu; alanda mülkiyet hakkı bulunanlar, meslek odaları temsilcileri, sivil toplum örgütleri
temsilcileri, üniversitelerin ilgili bölüm temsilcilerinden, alan başkanı ve yetkili idarece tespit edilmiş
üyelerden oluşmaktadır. Danışma kurulu, yönetim planı taslağını inceleyerek bu taslağın karara
bağlanması ve uygulanması konusunda önerilerde bulunur.
345
EKİM 2011
Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu; alan başkanı, danışma kurulunca kendi içinden seçilecek iki üye ile
yönetim planı taslağı kapsamında hizmetine ihtiyaç duyulan idarelerin birer temsilci olmak üzere en
az beş kişiden oluşur. Alan başkanı, eşgüdüm ve denetleme kurulunun da başkanıdır. Eşgüdüm ve
denetleme kurulu, yönetim planı taslağını inceleyerek altı ay içinde onaylar ve planın uygulanmasını
denetler.
Diğer Kurum ve Kuruluşlar
Ulusal ölçekteki merkezi ve yerel kamu kurumlarının dışında, tarihsel ve kültürel değerlerin
korunması konusunda söz sahibi olan ya da katkıda bulunan pek çok kurum ve kuruluş söz
konusudur. Bunlar arasında bu bölümde ele alınan; sivil toplum kuruluşları ve gönüllü kuruluşlar,
meslek odaları, üniversiteler, kamu iştirakleri, kamu-özel-sivil ortaklıklı kurumlar vb sayılabilir.
Sivil Toplum Kuruluşları
Doğal varlıkların/mirasın korunmasında etkin olarak çalışan, ülke genelinde ve yerelde örgütlenmiş
çok sayıda sivil toplum kuruluşu bulunmaktadır. Türkiye Ormancılar Derneği, Türkiye Tabiatını
Koruma Derneği bu kuruluşların öncüleri olarak söylenebilir. Doğal Hayatı Koruma Derneği, WWF
Türkiye, Doğa Derneği, TEMA, Kuş Araştırmaları Derneği gerek kırsal kalkınma, gerek ormancılık
gerekse doğa koruma alanlarına ilişkin pek çok projede yer alarak, yerel STK’lar ile işbirliği içinde
uygulamalar yapmaktadırlar (Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 2009).
Batılı ülkelere göre az da olsa, son dönemlerde ülkemizde tarihsel-kültürel değerlerin korunması
konusunda çalışan gönüllü kuruluş sayısı artmıştır. Koruma sürecinde sivil toplum kuruluşlarının aktif
rol aldıklarını söylemek zor da olsa; yerel yönetimler arasında, tarihsel-kültürel çevrelerin korunması
konusunda duyarlılık ve bilincin arttırılması yönünde çalışan “Tarihi Kentler Birliği” yerel örgütlülük
adına önemli bir yapılanmadır. Temmuz 2000 tarihinde kurulan Birlik, aynı zamanda “Avrupa Tarihi
Kentler Birliği” üyesidir. ÇEKÜL Vakfı, TURING Kurumu, TAÇ Vakfı gibi kuruluşlar da restorasyon
konularında çalışan sınırlı sayıdaki sivil kurumlardan bazılarıdır.
ÇEKÜL Vakfı ve Tarihi Kentler Birliği tarafından doğal ve kültürel çevrenin korunması amacıyla, kenthavza-bölge-ülke ölçeğine uzanan plan hiyerarşisine uygun olarak kamu-yerel-sivil-özel sektör
birlikteliğine önem veren projeler üretilmiş ve hayata geçirilmiştir. Tarihi Kentler Birliği birçok
belediyeye gerek maddi gerekse teknik destek vererek. kültür mirasının korunması yönünde birçok
proje ve bu projelerin uygulanması çalışmalarını yapmaktadır. ÇEKÜL Vakfı, çeşitli belediyeler,
valilikler ve kaymakamlıklarla bu yönde gerek proje ve gerekse uygulama çalışmaları yapmaktadır. Bu
çalışmalar sonucunda ortaya çıkan gerek proje gerekse uygulama örneklerini özendirmek amacıyla
her yıl ‘Tarihi ve Kültürel mirası koruma proje ve uygulama özendirme yarışması” düzenlemekte ve bu
yöndeki çalışmaları teşvik etmektedir (Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 2009).
Bunların dışında konuyla ilgili faaliyetler yürüten ve ismi çeşitli platformlarda gündeme gelen diğer
STK’lar arasında; İnsan Yerleşimleri Derneği, Arkeologlar Derneği, Ulusal Ahşap Birliği, Kültür
Bilincini Geliştirme Vakfı, Dayanışmacı Atölye, KUMİD (Kültürel Mirasın Dostları Derneği), İKSV
(İstanbul Kültür Sanat Vakfı), Tarih Vakfı, Bilim ve Sanat Vakfı vb sayılabilir.
346
EKİM 2011
TMMOB’a Bağlı Meslek Odaları
Merkezi ve yerel yönetimlerin korumaya karşı politikalarla yaptıkları uygulamalara karşı meslek
örgütlerinden gelen dirençler önemli ve etkilidir. Yerel yönetimler tarafından onaylanan planlar
yoluyla kentsel ve kırsal alanlardaki doğal ve kültürel varlıklar üzerinde yaratılan riskler ve bunların
yok olmasına neden olacak yatırımlar, meslek odaları tarafından yerel platformlarda tartışma konusu
edilmekte, kamuoyu yaratılmakta ve gerekli olduğu durumlarda da koruma lehine yargı yoluna
başvurulmaktadır. Bu konuda meslek odaları tarafından belediyelerin uygulamalarına karşı açılan
dava sayısı oldukça fazladır. Bu girişimler, korumacılık adına önemli kazanımlar getirmektedir
(Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 2009)
Üniversiteler
Üniversiteler, doğal ve kültürel varlıkların korunması konusunda gerek bilimsel, gerekse bilfiil
uygulamalar konusunda çok önemli katkılar sağlamaktadır. Öncelikle ilgili bölümlerinde verdikleri
eğitimlerle yetiştirdikleri meslek adamları, konuyla ilgili düzenlenen seminer ve konferanslar,
bünyelerinde yapılan araştırma ve uygulama projeleri, tez çalışmaları, öğretim üyelerinin koruma
kurullarındaki çalışmaları ve diğer kurumlara verdikleri danışmanlık hizmetleri vb. sayılabilecek
katkılar arasındadır. İstanbul il sınırları içerisinde bu katkıların sağlanmasında payı bulunan
üniversiteler arasında; devlet üniversitesi olarak İstanbul Teknik Üniversitesi, Yıldız Teknik
Üniversitesi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi ve Marmara Üniversitesi;
vakıf üniversitesi olarak ise Koç Üniversitesi, Sabancı Üniversitesi, Kadir Has Üniversitesi ve Bilgi
Üniversitesi vb sayılabilir.
Kamu İştirakleri
23 Temmuz 2004 tarih ve 24431 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5216 sayılı “Büyükşehir Belediyesi
Kanunu”nun 26. maddesine göre, Büyükşehir Belediyesinin kendisine verilen görev ve hizmet
alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabilmesi mümkündür. Ayrı
bir tüzel kişiliğe ve bütçeye sahip, yarı ticari nitelikte, ancak yerel yönetime bağlı ve yerel yönetimin
genel denetimi altında çalışan özel amaçlı bu kuruluşlar aracılığıyla birçok hizmet yürütülmektedir
(www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Sirketler/Pages/IBBSirketler.aspx).
İstanbul Büyükşehir Belediyesi bünyesinde ilgili kanuna göre kurulan 24 şirket bulunmaktadır. Bunlar;
AĞAÇ AŞ, BELBİM AŞ, BELTUR AŞ, BİMTAŞ, HALK EKMEK AŞ, HAMİDİYE AŞ, İDO AŞ, İGDAŞ AŞ, İDTM
AŞ, İMAR AŞ, İSBAK AŞ, İSFALT AŞ, İSPARK AŞ, İSTANBUL ENERJİ AŞ, İSTAÇ AŞ, İSTON AŞ, KİPTAŞ AŞ,
İSTANBUL OTOBÜS AŞ, KÜLTÜR AŞ, SAĞLIK AŞ, SPOR AŞ, ŞİŞLİ KÜLTÜR AŞ, ULAŞIM AŞ, UGETAM
AŞ’dir (www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Sirketler/Pages/IBBSirketler.aspx).
Bunlardan; KİPTAŞ İstanbul’un konut sorununa çözüm bulmak, niteliksiz ve plansız yapılaşmaları
önleyerek, modern, yaşanılabilir ve güvenilir çağdaş yaşam alanları üretmek amacıyla 1995 yılında
kurulmuştur (www.kiptas.com.tr/TR/KIPTAS/default.asp). 1997 yılında kurulan BİMTAŞ ise, planlı ve
sağlıklı kentleşme amacıyla alt ve üst yapı yatırımlarının gerçekleşmesi için, İstanbul Büyükşehir
Belediyesinin, iştiraklerinin, ilçe belediyelerinin, kamu ve özel kuruluşların mühendislik, müşavirlik,
inşaat kontrollüğü ve proje hizmetlerini yürütmektedir (www.bimtas.com.tr/tarihce.htm).
347
EKİM 2011
Kamu-Özel-Sivil Ortaklıklı Kurumlar: İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı
İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı, 2 Kasım 2007 tarih ve 5706 sayılı Kanun’la kurulmuştur.
Söz konusu kanunla İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansının görev ve yetkileri düzenlenmiştir.
Ajans; koordinasyon kurulu, danışma kurulu, yürütme kurulu ve genel sekreterlikten oluşmaktadır.
Koordinasyon Kurulu; 2010 yılında Avrupa Kültür Başkenti olarak İstanbul’da yapılacak etkinliklerin
çerçevesini, mahiyetini ve önceliklerini belirler, hazırlıkları izler, kamu ve sivil kurum ve kuruluşların
eşgüdüm içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır.
Danışma Kurulu; projenin AB’nin konuyla ilgili kararları doğrultusunda gerçekleştirilmesi amacıyla
çalışmalar yapar, gerekli gördüğü ilke kararlarını alır, projenin yıllık programı ile gerekli görülen diğer
konularda görüşlerini bildirir, Yürütme Kurulunun çalışmalarını izler, tavsiyelerde bulunur.
Genel Sekreter; İstanbul’un 2010 yılı Avrupa Kültür Başkentliği ile ilgili bütün faaliyetlerin Yürütme
Kurulu tarafından belirlenecek esaslar çerçevesinde programlanmasından, yürütülmesinden ve
koordinasyonundan sorumludur.
Yürütme Kurulu, proje ile ilgili bütün faaliyetlerin planlanmasından ve uygulamaların takibinden
sorumludur. (www.istanbul2010.org/2010AKBAJANSI/resmiyapilandirma/index.htm).
Uluslararası Kuruluşlar
Bu bölümde, Türkiye’nin üyesi olduğu, koruma alanında uluslar arası ölçekte faaliyet gösteren
kurumlar olan Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Uluslar arası Anıtlar ve
Sitler Konseyi (ICOMOS), Uluslar arası Kültürel Varlıkları Araştırma ve Koruma Merkezi (ICCROM),
Doğanın Korunması Uluslararası Birliği (IUCN), Milletlerarası Müzeler Konseyi (ICOM) ile henüz
Türkiye’de bir milli komitesi bulunmayan ancak korumaya yönelik önemli faaliyetlerde bulunan
Avrupa Kültürel Miras Kuruluşları Federasyonu (EUROPA NOSTRA) incelenmiştir.
UNESCO; Birleşmiş Milletlerin özel bir kurumu olarak 1946’da kurulmuştur. UNESCO Sözleşmesi,
ülkemizde 20 Mayıs 1946 tarihli 4895 sayılı kanunla kabul edilmiştir. UNESCO’nun kültür programı,
kültürel çeşitliliğe saygı çerçevesinde somut ve somut olmayan kültürel mirasın korunması ve
geliştirilmesidir. Bu amaçla UNESCO kültürel mirasın korunmasında çeşitli standartlar geliştirmiştir.
Ayrıca kültürel çeşitlilik ve kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesi amacıyla çeşitli sözleşmeler de
yine UNESCO çatısı altında üye ülkeler tarafından onaylanarak yürürlüğe konulmuştur. “Dünya Miras
Alanları Listesi” ve “Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi” UNESCO’nun somut ve somut olmayan
kültürel mirasın korunması amacıyla başlattığı uygulamalardır.
ICOMOS; 1965 yılında Varşova’da kurulmuştur ve amacı, tarihi anıtlar ve sitlerin korunması,
muhafaza edilmesi ve değerlendirilmesine yönelik teoriler, yöntemler, teknikler ile ilgili her türlü
araştırmayı desteklemek ve yönlendirmektir. ICOMOS Türkiye Milli Komitesi ülkemizde yasal olarak
1974 yılında yayınlanan bir yönetmelik ile Kültür Bakanlığı’na bağlı olarak yarı resmi bir konsey olarak
kurulmuştur. Daha sonra bu yönetmelik de değişikliklere uğramış ve sonunda 1992 yılında kesinleşen
ve halen de yürürlükte olan yönetmelik oluşmuştur. ICOMOS Türkiye, ülkemizdeki kuruluş şeması ve
yönetmeliği yarı resmi olmasına rağmen özellikle 1992 sonrasındaki üyeleri ve etkinlikleri açısından
özerk bir yapıya sahip olmuştur.
348
EKİM 2011
ICCROM; UNESCO tarafından 1959 yılında kurulmuş olan ICCROM, taşınır ve taşınmaz kültürel
mirasın korunması ve onarılması konusunda hizmet vermektedir. Kuruluş faaliyetlerinin başlıca
amacı, koruma uygulamalarının kalitesinin yükseltilmesi ve kültürel miras alanında farkındalığın
geliştirilmesidir. Kültürel mirasın korunması alanında eğitim ve araştırma faaliyetlerinin sürdürülmesi
ve teşvik edilmesi, bilgi ve belgelerin toplanarak paylaşılması, işbirliğinin sağlanması ve teşvik
edilmesi ve danışmanlık faaliyetleri, Kuruluş’un temel görev alanlarını oluşturmaktadır. Türkiye,
ICCROM’a 27 Kasım 1995 tarihinde üye olmuştur. (http://www.iccrom.org/)
IUCN; 1948 yılında doğal kaynakların korunması amacıyla kurulmuştur. IUCN'in görevi doğanın
bütünlüğünün ve çeşitliliğinin korunması ve doğal kaynakların adil ve ekolojik olarak sürdürülebilir
olmasını sağlamak için Dünya çapındaki toplumlara etki etmek, cesaretlendirmek ve onlara yardımcı
olmaktır. Türkiye ile IUCN ilişkilerinin güçlendirilmesi ve karşılıklı işbirliğinin pekiştirilmesi amacıyla
2005 yılında IUCN Ulusal Komitesi kurulmuştur. (http://www.iucn.org/)
ICOM; UNESCO tarafından taşınabilir kültür varlıklarının korunması amacı ile 1946’da kurulmuştur.
1970 yılında da Türkiye Milli Komitesi kurulmuştur. Amaçları Türkiye müzelerini ve müzecilik
mesleğini milletlerarası seviyeye yükseltmek ve temsil etmek, müzeleri ve müzecilik mesleğini
korumak ve geliştirmek, toplum hizmetine, bilgilerin yayılmasına ve milletlerarası karşılıklı
münasebetlerin gelişmesine faydalı olmaktır. (http://www.kulturturizm.gov.tr/)
EUROPA NOSTRA; miras alanında çalışan bazı sivil toplum kuruluşları tarafından 1963 yılında Avrupa
Konseyi'nin Paris ofisinde kurulmuştur. Amacı zarar görme tehdidi altında olan tarihi binalar, yerleşim
yerleri ve alanları hakkında kampanyalar yürütmek ve kültürel miras ile ilgili yüksek nitelik
standartları ve sürdürülebilir politikalar için görüşmelerde bulunmak olarak belirlenmiştir. Europa
Nostra'nın üç ana konusu; Avrupa'daki en iyi kültürel miras uygulamalarını kutlamak, risk altındaki
miras için kampanyalar yapmak, kültürel miras için lobi çalışmaları yapmaktır.
(http://www.europanostraistanbul2010.org/)
4.2. Uygulama Süreci
“İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı”nın İstanbul Sit Alanları Alan Başkanlığı Eşgüdüm ve
Denetleme Kurulu tarafından onaylanmasının ardından “Alan Yönetimi İle Anıt Eser Kurulunun
Kuruluş ve Görevleri İle Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmelik” gereğince uygulama ve denetleme süreci de başlamış olacaktır. İlgili mevzuata göre (Bkz:
Ek 2, Madde 13) kamu kurum ve kuruluşları, belediyeler ile gerçek ve tüzel kişiler, eşgüdüm ve
denetleme kurulunca onaylanan yönetim planına uymak zorundadırlar. Yetkili idareler, plan
kapsamındaki hizmetlere öncelik vermek ve bu amaçla bütçelerine gerekli ödenekleri ayırmakla
yükümlüdürler. Ayrıca Alan Başkanı’nın uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşlar ile yetkili idarenin
bu konuda koordineli olarak çalışması gerektiği de vurgulanmaktadır. Bu bölümde, söz konusu
eylemlerin hangi kaynak ile nasıl gerçekleştirilebileceği Gerçekleştirme (Finansal Kaynaklar) ve Bütçe
başlıklarında detaylı olarak ele alınmaktadır.
349
EKİM 2011
4.2.1. Gerçekleştirme (Finansal Kaynaklar)
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı çalışması ile ortaya çıkan ve proje paketlerini oluşturan her bir
projenin uygulanmasına ilişkin kaynaklar sadece finansal değil aynı zamanda ilgili kurumların sahip
oldukları bilgi birikimi, insan kaynağı, teknoloji, benzer proje deneyimi kapasitelerinin kullanılmasını
da içermektedir. Bu bölümde, ağırlıklı olarak projenin yürütülmesinde mali kaynakların hangi kurum
veya kurumlardan karşılanabileceğine ilişkin bir çerçeve belirlenecektir. Kurumların yatırım programı
ile kuruluş amacı ve etkinlik kapsamı çerçevesinde bütçesinden mali kaynak tahsisi yapılabileceği
buradaki temel belirleyici unsurdur. Kaynaklar kamu kurumu, yerel yönetim birimi olabileceği gibi
kamu özel-sektör ortaklığı, ajanslar, sivil toplum kuruluşları, ve özel sektör kurumları da olabilecektir.
Hangi kaynaklara başvurulacağı projenin içeriğine göre belirlenecektir. Ülkemizde kültürel mirasın
korunmasında finansal açıdan ulusal finans kaynakları, uluslararası finans kaynakları ve diğer
kaynaklar olarak sınıflandırılabilecek bir yapı mevcuttur.
4.2.1.1. Ulusal Kaynaklar
Ulusal finans kaynakları ilgili yasalar kapsamında merkezi yönetim ve yerel yönetim kaynakları olarak
ikiye ayrılır.
Merkezi Yönetim Kaynakları
Türkiye’de kültürel mirasın korunması sorumluluk alanına dahil merkez teşkilatı içinde birçok kurum
mevcuttur. Merkezi yönetim açısından bakıldığında merkez teşkilatının yürütme fonksiyonunu elinde
bulunduran Bakanlar Kurulu bu yapının başında gelmektedir. Başbakanlık’a bağlı birimlerden Vakıflar
Genel Müdürlüğü de bu kurumların başında gelmektedir. Yine Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Milli
Saraylar Kurumu, Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları gibi kurumlar merkezi yönetim kurumları
açısından kültürel mirasın korunması konusunda önde gelen kurumlardır. Merkezi kurumlar açısından
korumaya ilişkin finansal kaynak oluşturabilecek yasal düzenlemeler ise şu şekildedir.
5226 sayılı Kanun ve 17 Ağustos 2011 tarihli Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri
Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname ile değişik 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Kanunu ile Türkiye’de korumaya ilişkin yeni düzenlemeler getirilmiştir. Kanun ile kentsel,
arkeolojik ve mimari mirasın korunmasına ilişkin esaslar açık bir şekilde ifade edilmiştir. Bu kanunun
amacı, korunması gerekli taşınır ve taşınmaz kültür varlıkları ile ilgili tanımları belirlemek, yapılacak
işlem ve faaliyetlerin düzenlemek ve bu konuda gerekli ilke ve uygulama kararlarını alacak teşkilat
kuruluş ve görevlerini tespit etmektir. Taşınmaz kültür varlıklarında muhafaza, bakım, onarım,
restorasyon, fonksiyon değiştirme işlemleri; taşınır kültür varlıklarında ise muhafaza, bakım, onarım
ve restorasyon işleri bu kanun kapsamında yürütülmektedir. 2863 sayılı Yasanın (5226 sayılı değişik)
12. maddesi ile kültür varlıklarının bakım ve onarımlara mali kaynak yaratılmasına ilişkin bir takım
düzenlemeler yapılmıştır. Bu kapsamda yasanın 12. maddesinde özel hukuka tabi gerçek ve tüzel
kişilerin mülkiyetinde bulunan korunması gerekli kültür ve tabiat varlıklarının; korunması, bakım ve
onarımı için Kültür ve Turizm Bakanlığınca ayni, nakdi ve teknik yardım yapılacağı hüküm altına
alınmıştır. Kanunda belediyelerin ve il özel idarelerinin görev alanlarında kalan kültür varlıklarının
korunması ve değerlendirilmesi amacıyla kullanılmak üzere emlak vergisinin %10’u oranında
Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunmasına Katkı Payı olarak tahakkuk ettirilmektedir. İl özel idareleri
350
EKİM 2011
tarafından açılan özel hesapta toplanan bu miktarın il özel idaresince ve belediyelerce kültür
varlıklarının korunması ve değerlendirilmesi amacıyla hazırlanan projeler kapsamında, kamulaştırma
projelendirme, planlama ve uygulama konularında kullanılmak üzere il özel idaresine ve il sınırları
içindeki belediyelere aktarılacağı hüküm altına alınmıştır. Kanunun ilgili maddesinin ek fıkrası
gereğince yine 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu uyarınca verilecek kredilerin en az %10’u tescilli
taşınmaz kültür varlıklarının bakımı, onarımı ve restorasyonu işlemlerine ilişkin başvurularda
kullanılabilecektir.
Kanunda bu doğrudan maddi kaynak yaratan düzenlemelerle birlikte, kısmen veya tamamen gerçek
ve tüzel kişilerle mülkiyetine geçmiş olan korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile
korunma alanlarının Kültür ve Turizm Bakanlığınca hazırlanacak programlara uygun olarak
kamulaştırılabileceği hüküm altına alınmıştır. Bununla birlikte sit alanı ilan edilen ve 1/1000 ölçekli
onanlı koruma amaçlı imar planında kesin inşaat yasağı getirilen korunması gerekli taşınmaz kültür
varlıklarının bulunduğu parsellerin, aynı anda içerisindeki bütün parsel maliklerinin başvurusu ve
karşılığında önerilen parsellerin tamamının kabulü koşuluyla, başka hazine arsa veya arazileri ile
müstakil veya hisseli olarak değiştirilebileceği hüküm altına alınmıştır (2863/md. 15a, 15f). Kanunun
17. maddesinde koruma amaçlı imar planlarının yapımı için belediyelere aktarılmak üzere İller
Bankası Genel Müdürlüğü bütçesine yeteri kadar ödenek konacağı hüküm altına alınmıştır. Kanunun
21. maddesi de “İstisnalar ve Muafiyetler” başlığı altında bir takım düzenlemeler getirmiştir. Bu
madde kapsamında tapu kütüğüne “korunması gerekli taşınmaz kültür varlığıdır” kaydı konulmuş
olan I’nci ve II’nci grup taşınmaz kültür varlıklarıyla arkeolojik sit alanı ve doğal sit alanı olmaları
nedeniyle üzerlerine kesin yapılanma yasağı getirilmiş taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları olan
parsellerin her türlü resim ve harçtan muaf oldukları hükme bağlanmıştır. Kültür varlıklarının
korunması amacıyla tespit, proje, bakım, onarım, restorasyon ve kazı ile müzelerin güvenliği için
kullanılmak şartıyla, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Milli Savunma Bakanlığı, Bakanlıkça ve Vakıflar
Genel Müdürlüğünce dışarıdan getirilecek her türlü araç, gereç, makine, teknik malzeme ve kimyevi
maddelerin her türlü vergi, resim ve harçtan muaf olduğu hüküm altına alınmıştır. Kanunun bu
maddesinin diğer bir fıkrasında koruma bölge kurulları kararına uygun olarak bu taşınmaz kültür
varlıklarında yapılan onarım ve inşaat işlerinin Belediye Gelirleri Kanunu gereğince alınacak vergi,
harç ve harcamalara katılma paylarından müstesna olduğu hüküm altına alınmıştır.
İlgili bir diğer kanun 14 Temmuz 2004 tarih ve 5225 sayılı “Kültür Yatırımları ve Girişimleri Teşvik
Kanunu” dur. Bu kanunun amacı; bireyin ve toplumun kültürel gereksinimlerinin karşılanmasını,
kültür varlıkları ile somut olmayan kültürel mirasın korunmasını ve sürdürülebilir kültürün bir öğesi
haline getirilmesini; kültürel iletişim ve etkileşim ortamının etkinleştirilmesini; sanatsal ve kültürel
değerlerin üretilmesi, toplumun bu değerlere ulaşım olanaklarının yaratılması ve geliştirilmesini;
ülkemizin kültür varlıklarının yaşatılması ve ülke ekonomisine katkı yaratan bir unsur olarak
değerlendirilmesi, kullanılması ile kültür merkezlerinin yapımı ve işletilmesine yönelik kültür yatırımı
ve kültür girişimlerinin teşvik edilmesini sağlamaktır. Kanun kapsamında kültür merkezlerinin yapımı
ve onarımı ve işletilmesi, kütüphane, arşiv, müze, sanat galerisi, sanat atölyesi, film platosu, sanatsal
tasarım ünitesi, sanat stüdyosu ile sinema, tiyatro, opera, bale, konser ve benzeri kültürel ve sanatsal
etkinlilerin ya da ürünlerin yapıldığı, üretildiği veya sergilendiği mekânlar ile kültürel ve sanatsal
alanlara yönelik özel araştırma, eğitim veya uygulama merkezlerinin yapımı, onarımı veya işletilmesi,
2863 sayılı Kanun kapsamındaki taşınmaz kültür varlıklarının bu Kanunun amacı doğrultusunda
kullanılması, kültür varlıkları ile somut olmayan kültürel mirasın araştırılması, derlenmesi,
belgelendirilmesi, arşivlenmesi, yayınlanması, eğitimi, öğretimi ve tanıtılması faaliyetleri teşvik
351
EKİM 2011
konuları arasında sayılmıştır. Kanunda taşınmaz mal tahsisi, gelir vergisi stopaj indirimi, sigorta primi
işveren paylarında indirim, su bedeli indirimi ve enerji desteği gibi teşvik unsurları düzenlenmiştir.
Bu kapsamda değerlendirilebilecek bir başka kanun; 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’dur. Kanunun 89.
Maddesinde Gelir Vergisi matrahının tespitinde, gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerden;
2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamındaki taşınmaz kültür varlıklarının
bakımı, onarımı, yaşatılması, rölöve, restorasyon, restitüsyon projeleri yapılması ve nakil işlerine,
kurtarma kazıları, bilimsel kazı çalışmaları ve yüzey araştırmalarına, yurt dışındaki taşınmaz Türk
kültür varlıklarının yerinde korunması veya ülkemize ait kültür varlıklarının Türkiye’ye getirtilmesi
çalışmalarına, kültür envanterinin oluşturulması çalışmalarına indirim yapılacağı hüküm altına
alınmıştır.
5035 sayılı “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”da bu kapsamda
değerlendirilebilecek bir diğer kanundur. Bu kanunun 14. maddesi gereğince; Vakıflar Genel
Müdürlüğünün idaresinde ve denetiminde bulunan mazbut vakıflar ile, belediyeler dahil diğer kamu
kurum ve kuruluşları adına kayıtlı olan; kültür ve tabiat varlıklarını koruma kurulu nezdinde eski eser
tescilli abide eserlerin; bakımı, onarımı, restore edilmesi ve yaşatılması amacıyla abide eserin kayıtlı
olduğu kurum ve kuruluşlara yapılan bağış ve yardımların tamamı yıllık beyanname ile bildirilen
gelirden indirilecektir. Kanunun yine 16. maddesi gereğince Vakıflar Genel Müdürlüğünün idaresinde
ve denetiminde bulunan mazbut vakıflar ile belediyeler dahil diğer kamu kurum ve kuruluşları adına
kayıtlı olan, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nezdinde eski eser tescilli abide eserlerin;
bakım onarımı, restore edilmesi ve yaşatılması amacıyla abide eserin kayıtlı olduğu kurum ve
kuruluşlara yapılan bağış ve yardımların tamamı kurum kazancının tespitinde gider kaydedileceği
hüküm altına alınmıştır.
Yine 20 Ekim 2005 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Kültür Yatırım ve Girişimlerine Taşınmaz
Kullandırılması Hakkında Yönetmelikte kullandırma yöntemleri başlığı altında yapılan düzenleme ile;
kültür yatırımı veya girişimlerini teşvik amacıyla Bakanlığa tahsis edilen taşınmazlardan Bakanlıkça
uygun görülenlerin bedeli karşılığında yatırımcı ve girişimcilere kiralama, irtifak hakkı tesisi veya
kullanma izni verilmesi yoluyla kullandırabilmesi mümkün kılınmıştır.
Toplu Konut İdaresince (TOKİ) Taşınmaz Kültür Varlıklarının Bakımı, Onarımı ve Restorasyonu İçin
Kullandırılacak Kredilerin Tahsis, Kullanım ve Geri Ödemelerine Dair Usul ve Esaslar’a ilişkin
düzenlemede değinilmesi gereken bir başka düzenlemedir. Bu kapsamda 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Kanunu’nun “Taşınmaz Kültür Varlıklarının Onarımına Yardım Sağlanması ve Katkı
Payı” başlıklı 12. maddesine eklenen “2985 Sayılı Toplu Konut Kanunu” uyarınca verilecek kredilerin
en az %10’u tescilli taşınmaz kültür varlıklarının bakımı, onarımı ve restorasyonu işlemlerine ilişkin
başvurularda kullandırılacağı belirtilmiştir.
Merkez teşkilatı içinde yer alan ve kültür varlıklarının korunmasında yer alan kurumlardan biri Vakıflar
Genel Müdürlüğüdür. Vakıflar Genel Müdürlüğü, 5737 sayılı Vakıflar Kanunu ile taşınır ve taşınmaz
kültür varlıklarının tescili, muhafazası, onarımı ve yaşatılması, gerektiğinde yeniden inşası konusunda
yetkili kılınmıştır. 5737 sayılı Vakıflar Kanunu ile kaynaklara ilişkin getirilen düzenlemeler şu
şekildedir. 5737 sayılı Vakıflar Kanunu’nun 28. maddesi ile getirilen düzenleme gereğince
sermayesinin %50’sinden fazlası Genel Müdürlüğe veya mazbut vakıflara ait işletme ve iştiraklerin;
Kurumlar Vergisi matrahının %10’u yeterli geliri bulunmayan mazbut vakıflara ait vakıf kültür
varlıklarının onarımında kullanılmak üzere Genel Müdürlüğe aktarılacaktır. Aynı kanunun 77. maddesi
352
EKİM 2011
gereğince Genel Müdürlüğe ve mazbut vakıflara ait taşınmazların tüm iş ve işlemleri, her türlü vergi,
resim, harç ve katılım payından istisnadır. Yine kanunun bu maddesi gereğince, vakıf kültür
varlıklarının onarımları ve restorasyonları ile çevre düzenlemesi ve kamulaştırma işlemleri, 180 sayılı
Bayındırlık ve İskan Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname
hükümlerine tâbi değildir. Kanunda ayrıca vakıflar adına kayıtlı taşınır ve taşınmaz vakıf kültür
varlıklarının; bakım, onarım ve restore edilmesi, yaşatılması, çevre düzenlemesi ve kamulaştırılması
dahil Genel Müdürlüğün kontrolünde gerçek ve tüzel kişilerin kendileri tarafından yapılacak
harcamalar, bağış ve yardımlar ile sponsorluk harcamalarının tamamı gelir ve kurumlar vergisi
matrahından düşüleceği, kuruluşunda veya kurulduktan sonra vakıflara bağışlanan taşınır ve taşınmaz
malların veraset ve intikal vergisinden istisna olduğu da hüküm altına alınmıştır (5737/md.77).
Merkez teşkilatı içinde yer alan ve kültür varlıklarının korunmasından birinci derece sorumlu kurum
Kültür ve Turizm Bakanlığıdır. Bakanlık bünyesinde sorumlu birimler Kültür Varlıkları ve Müzeler
Genel Müdürlüğü ki bu müdürlük aynı zamanda Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurullarının
çalışmasından sorumludur. Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri ile Müze Müdürlükleri yönetim alanlarını
korumadan sorumludurlar.
Yerel Yönetim Kaynakları
Türkiye’de tarihi-kültürel mirasın korunmasına ilişkin yerel yönetim birimleri 5393 sayılı Belediye
Kanunu ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu kapsamında faaliyetlerini sürdüren belediyeler ve
5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu kapsamında faaliyetlerini sürdüren valilikler/il özel İdareleridir. Yerel
yönetimlerin sahip oldukları kaynaklar açısından bakıldığında 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Kanunu’nda, 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu’nun 8’nci ve 18’inci maddeleri uyarınca
mükellef hakkında tahakkuk eden emlak vergisinin %10’u oranında taşınmaz kültür varlıklarının
korunmasına katkı payı ayrılmış ve bu payın belediyelerce kültür varlıklarının korunması amacıyla
kullanılması hüküm altına alınmıştır. İl özel idareleri de kültür varlıklarının korunmasına yönelik
belediyelerin rölöve, restitüsyon, restorasyon projeleri için kullanılması amacıyla il sınırları içinde
toplanan emlak vergilerinin %10’unu valinin denetiminde yönetmekle sorumlu kılınmışlardır.
Tarihi Yarımada özelinde kültürel mirasın korunmasında sorumlu yerel yönetim birimlerinden biri
İstanbul Büyükşehir Belediyesidir. Bu kapsamda finansal açıdan İBB ve bağlı ilgili müdürlükleri şu
şekilde sıralanabilir;
-
Yapı İşleri Müdürlüğü
Kültür Müdürlüğü
Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü
Mezarlıklar Müdürlüğü
Çevre Koruma Müdürlüğü
Atık Yönetimi Müdürlüğü
Park ve Bahçeler Müdürlüğü
Deniz Hizmetleri Müdürlüğü
Projeler Müdürlüğü
Şehir ve Planlama Müdürlüğü
Harita Müdürlüğü
Koruma ve Uygulama Denetim Müdürlüğü
353
-
EKİM 2011
Deprem Zemin İnceleme Müdürlüğü
Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü
Raylı Sistemler Müdürlüğü
Coğrafi Bilgi Sistemi Müdürlüğü
İtfaiye Destek Hizmetleri Müdürlüğü
Stratejik Planlama Müdürlüğü
Ulaşım Planlama Müdürlüğü
Planlama Müdürlüğü
Ulaşım Koordinasyon Müdürlüğü
Toplu Ulaşım Hizmetleri Müdürlüğü
Sosyal Hizmetler Müdürlüğü
Gençlik ve Spor Müdürlüğü
İSKİ Genel Müdürlüğü
KİPTAŞ A.Ş
KÜLTÜR A.Ş
İSPARK A.Ş
İSTAÇ A.Ş
SPOR A.Ş
İDO A.Ş
İstanbul ULAŞIM A.Ş dir.
Tarihi Yarımada özelinde ilgili İlçe Belediyesi olarak Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi,
Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi ve bu belediyelerin ilgili müdürlükleridir. Yerelde
faaliyetlerini sürdüren bir diğer kurum üniversitelerdir. İstanbul’da 7si devlet olmak üzere toplamda
44 tane üniversite ve meslek yüksek okulu mevcuttur.
4.2.1.2. Uluslararası Kaynaklar
Kültür mirasının korunmasına yönelik uluslararası alanda bir anlayış oluşmuş ve bu bağlamda
UNESCO, (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü), ICOMOS (Uluslar arası Anıtlar ve Sitler
Konseyi), ICRROM (Uluslar arası Kültürel Varlıkları Araştırma ve Koruma Merkezi), Dünya Miras
Kentleri Örgütü, Avrupa Konseyi, IUCN (Doğa ve Doğal Kaynakların Korunması İçin Uluslar arası Birlik),
UNDP (Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı), REC (Bölgesel Çevre Merkezi) gibi kurumlar ve
programlar oluşturulmuştur. Bu uluslar arası kurumlar aracılığı ile ortak bir koruma politikasının ve
yasal çerçevenin oluşturulması amaçlanmıştır. Bu kurumlar arasında özelikle UNESCO evrensel kültür
mirasının korunmasına yönelik sınırlı ölçüde maddi yardım ve uzman desteği sağlamaktadır. ICCOM
(Kültürel Varlıkların Korunması ve Onarımı Araştırma Merkezi)’de koruma alanında araştırma, teknik
destek verme ve restorasyon uygulamalarını geliştirme doğrultusunda destek vermektedir. ICOMOS
(Uluslar arası Anıtlar ve Sitler Konseyi) da bilimsel açıdan koruma konusunda teknik destek
sunmaktadır. Ayrıca ICOMOS Türkiye Milli Komitesi Yönetmeliği’ne göre; ICOMOS Türkiye Milli
Komitesinin Gelirleri; ilgili bakanlığın bütçesine konulacak olan ödeneklerden, üyelerden toplanacak
aidatlardan, çeşitli bağışlardan, yayın gelirlerinden ve kurumlarca yapılacak yardımlardan
oluşmaktadır (md.21).
Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi gereğince (md.22) Dünya Kültür Mirası
Komitesi'nce verilen yardımlar; kültürel ve doğal mirasın korunması, muhafazası, teşhiri ve
yenilenmesinden çıkan sorunlarla ilgili sanatsal, bilimsel ve teknik incelemeler için kullanılmaktadır.
354
EKİM 2011
Ayrıca bu yardımlar, onaylanan çalışmanın doğru biçimde yürütülmesini sağlamak için uzmanların,
teknisyenlerin ve nitelikli işgücünün temini, kültürel ve doğal mirasın saptanması, korunması,
muhafazası, teşhiri ve yenilenmesi alanlarında her düzeydeki görevli ve uzmanların eğitimi, ilgili
devletlerin sahip olmadığı veya elde edebilecek durumda olmadığı araçların sağlanması, uzun vadede
ödenebilecek düşük faizli ve faizsiz borçlar, istisnaî durumlarda ve özel nedenlerle, geri ödenmesi
gerekmeyen hibeler şeklindedir.
4.2.1.3. Diğer Kaynaklar (Sivil Toplum, Özel Sektör)
Kaynak sağlanabilecek diğer kurumlar AB Kaynakları (7. Çerçeve Programı, 2007-2013), Yaşam Boyu
Öğrenme Programı, Gençlik Programı, Rekabetçilik ve Çerçeve Programı, Girişimcilik ve Yenilik
Çerçeve Programı, Girişimcilik ve Yenilik Özel Programı (Sanayi ve Tic. Bak. – KOSGEB), Bilgi ve İletisim
Teknolojileri Politikaları Destek Programı (DPT), Avrupa Akıllı Enerji ve Teknoloji Programı (Enerji
Bakanlığı), Kültür Programı (Kültür ve Turizm Bak.) ) gibi programlarda dönemsel itibariyle
başvurulabilir uluslararası kaynaklar arasındadır. Kaynaklar açısından belirtilmesi gereken bir başka
unsur sivil toplum kuruluşlarının katkılarıdır. Bu kapsamda (Tarihi Kentler Birliği, ÇEKÜL, TEMA,
TURING, TAÇ Vakfı, Arkeologlar Derneği, Ulusal Ahşap Birliği, Kültür Bilincini Geliştirme Vakfı, İnsan
Yerleşmeleri Derneği, KUMİD, İKSV, Tarih Vakfı, Bilim Sanat Vakfı, Özel Müzeler vb.) TOBB, ITO, ISO
gibi kurumlar gerek maddi kaynak gerekse de bilinç oluşturma açısından sürece dahil edilebilecek
kurumlardır. Ayrıca KOSGEB Destekleri, Kalkınma Ajansları, TÜBİTAK AR-GE Desteği, İş-Kur Projeleri,
İgeme (İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi) Destekleri ile bireysel bağış ve hibeler diğer kaynaklar
arasındadır.
4.2.2. Bütçe
Bölüm “3. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Projeleri/Proje Paketleri” başlığı altında İstanbul
Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı ve Dünya Miras Alanları’na yönelik olarak her proje özelinde
Kaynak/Kaynaklar tanımlamaları yapılmıştır. Anılan bölümde de belirtildiği üzere proje paketleri
içinde tanımlanan “Kaynaklar”, ağırlıklı olarak projenin yürütülmesinde mali kaynakların hangi
kurum/kurumlardan karşılanabileceğini açıklamaktadır. Kurumların yatırım programları, kuruluş
amaçları ve etkinlik kapsamları çerçevesinde bu konuda bütçelerinden mali kaynak tahsisi yapmaları
öngörülmektedir. Bu çerçevede her proje özelinde tanımlanan “İlgili kurum/kurumların” konuya
ilişkin bütçelerini hazırlamaları gerekmektedir. Aşağıda bu hazırlıkların yapılmasında uyulacak genel
çerçeve ve ilkeler yer almaktadır. Bu genel çerçeve ve ilkeler tüm kurumların benzer yaklaşımı
benimsemelerini yönlendirecek ve aynı zamanda süreç içinde kurumların ortak bütçe hazırlama
geleneğinin kurulmasına temel oluşturacaktır.
Proje paketlerinin hazırlanması esnasında her bir projenin ihtiyacına göre oluşacak personel ihtiyacı,
donanım/cihaz ihtiyacı ve danışmanlıklar proje ve uygulama maliyetleri ana maliyet kalemlerini
oluşturacaktır.
Bu alt proje paketlerine ait maliyet kalemleri ana bütçeyi oluşturacaktır. Alt proje paketleri
değerlendirilmeden ve ihtiyaçları ortaya konulmadan üst maliyetlerin şekillenmesi mümkün
gözükmemektedir. Alt proje paketleri içerisinde hizmet paketleri olduğu gibi mimari ve uygulama
proje paketleri de bulunmaktadır.
Her proje için hazırlanan bütçeler önem-tatmin matrisine göre (Şekil 4) değerlendirerek önceliklerine
göre üst bütçedeki yerlerini alacaktır. Bütçeler yapısı itibariyle yıllık olarak değerlendirilmelidir.
355
EKİM 2011
Şekil 4. Önem-Tatmin Matrisi
Proje paketlerinin bütçeleri için proje odaklı yönetim döngüsü uygulanmalıdır. Karar verilen projenin
başta iş kalemleri dökülerek her iş kaleminin bütçesi belirlenmeli daha sonra bu bütçeye göre
faaliyetlerin yerine getirilmesi belli periyotlarla raporlanmalı ve uygulamalar izlenmelidir. Yapılacak iş
paketinin ihtiyacına göre değişmekle beraber bütçe kalemleri personel, donanım, projelendirme,
danışmanlık ve uygulama başlıklarında toplanmalıdır. Her iş paketinin bütçesinde bu bütçe
kalemlerinin içerikleri aşağıdaki gibi olmalıdır.
Personel: Gerek sabit personel gerekse geçici ve gündelikçi işçi adetleri, maaşları, ihtiyaç
duyulan özellikleri sigorta ödemeleri, vergi ödemeleri ayrımında bulunacaktır.
Donanım: Bu gurupta büro makineleri, mobilya, kırtasiye v.s. den kullanılacak ağır vasıtalara
kadar bütün teknik ekipmanın ne kadarını sarf, ne kadarının demirbaş, ne kadarının finansal
kiralama yoluyla temin edileceği ayrımında bulunacaktır.
Projelendirme: Gerek proje gerekse buna ait vergi harç ve diğer resmi harcamalarla ilgili
kalemler yer alacaktır.
Danışmanlık: İş paketine ait danışmanlık hizmetleri ve bu danışmanlık hizmetleri ile ilgili
ücret, telif, harç, harcama, vergi, stopaj v.s. gibi kalemler bu başlık altında yer alacaktır.
Uygulama: İş paketleriyle ilgili bütün uygulama ihtiyaçları ve bunlara ait masraflar, ek olarak
alt yüklenicilere ait masraflar v.s. bu kalem altında yer alacaktır.
Bütün proje paketlerine ait bütçe kalemleri Şekil 5’te ifade edilen şemaya göre toplanmalıdır.
Şekil 5. Proje Paketi Döngüsü
356
EKİM 2011
Projelerin Bütçe Kalemleri ve Açıklamaları
Projelerin Bütçe kalemleri tek tek incelendiğinde 3 ana gider grubuna ayrılabilir. Bunlar pazarlama ve
tanıtım giderleri, uygulama giderleri ve yönetim giderleridir. Pazarlama ve tanıtım giderlerine tanıtım
ve promosyon giderleri girmektedir. Uygulama giderleri başlığına kırtasiye giderleri, sarf malzemeleri
giderleri, ücret ve maaş giderleri, harcırah giderleri, elektrik su doğalgaz giderleri, telefon giderleri,
posta giderleri, teçhizat kira giderleri, mekan kirası giderleri, danışmanlık ve hizmet alımları gideri,
sigorta, mali giderleri, ağırlama ve konaklama giderleri, ulaşım ve seyahat giderleri, diğer giderler
kalemleri girmekteyken, yönetim giderleri kaleminde ise uygulama ve tanıtım giderleri içinde yer
almayan faaliyetlerin sürdürülmesi için gerekli harcamalarının yer aldığı görülmektedir.
Pazarlama ve Tanıtım Giderleri: Projenin tanıtımı ve uygulamaları ile ilgili temel tanıtım ve promosyon
malzemelerini (broşür, ilan, tasarım, davetiye, outdoor reklam, TV spot, reklam hizmeti giderleri vb.)
içermektedir.
Uygulama Giderleri: Aşağıda listelenmekte ve açıklanmaktadır;
1. Kırtasiye Giderleri: Proje kapsamında kullanılacak kâğıt, kalem gibi kırtasiye giderleri
2. Sarf Malzemesi Giderleri: Proje faaliyetleri için kullanılacak küçük araç, gereç ve sarf malzemeleri
(boya, tuval, kumaş, kartuş, yapı malzemesi vb.)
3. Ücret ve Maaş Giderleri: roje dahilinde istihdam edilen kadro ve personele ödenecek maaş, ücret
ve işveren SSK prim payları
4. Harcırah Giderleri: Proje kapsamında gerçekleştirilecek yurt içi ve yurt dışı seyahatleri için
personele ödenecek harcırahlar
5. Elektrik, Su, Doğalgaz giderleri: Projenin yürütüleceği mekanlardaki aydınlatma ve elektrik enerjisi
giderleri
6. Telefon Giderleri: Proje hazırlık ve uygulama sürecinde harcanacak telefon faturası ve
haberleşme giderleri
7. Posta Giderleri: Proje sürecinde proje ekibinin yapacağı posta yollamalarına ait posta ve hızlı
posta hizmet giderleri
8. Teçhizat Kira Giderleri: Projenin uygulanması ve gerçekleşmesi esnasında süreli olarak ihtiyaç
duyulan araç ve gereçlere ödenen kira bedelleri ( sahne, ışık, enstrüman, projektör, ses
sistemleri, araç, yapı makineleri vb.)
9. Mekan Kirası Giderleri: Gösterim, prova ve sanatsal faaliyetler için gereken mekan kirası ve
mekan için yapılan tüm giderler.(Konser salonları, sergi mekanları vb.)
10. Danışmanlık ve Hizmet Alımları Gideri: Proje faaliyetlerini sürdürme esnasında üçüncü
şahıslardan alınan her türlü danışmanlık hizmetleri, tercüme ve telif ücretleri
11. Sigorta, Mali Giderleri: Proje kapsamında çalıştırılan ekip, kullanılan değerler, malzemeler ve
etkinlik katılımcılarının çeşitli risklere karşı teminat altına alınması amacı ile yaptırılacak sigortalar
ve faaliyet esnasında doğabilecek parasal işlemlerle ilgili yapılan işlemler ( komisyon, kur farkı
giderleri, faiz, damga vergisi vb.)
12. Ağırlama ve Konaklama Giderleri: Proje dahilinde yapılan ikram ve ziyaretçi ağırlama giderleri
13. Ulaşım ve Seyahat Giderleri: Proje kapsamında gerçekleştirilecek kişiler için yapılan seyahat ve
ulaşım giderleri
14. Diğer Giderler: Genel Giderlerin %5’ini geçmeyen ve yukarıdaki başlıklara girmeyen diğer giderler
357
EKİM 2011
Yönetim Giderleri: Projenin yürütülmesi sırasında direkt uygulama ve tanıtım giderleri içinde yer
almayan, faaliyetlerin sürdürülmesi için gerekli olan harcamalar bu başlıkta ayrıntılı olarak
gösterilecektir.
4.3. Çalışma Programı (Etaplama)
Bu bölümde Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın tanımladığı projeler beş yıllık uygulama süreci
içerisinde verilmektedir. Tablo 12’de her bir projenin beş yıllık süreç içerisinde hangi aşamada
başladığı ve sonuçlandığı sorumlu ve ilgili kurumlarıyla birlikte görülmektedir. Bu Tablo ile Plan’ın
uygulama süreci etapları ortaya konulmaktadır. Uygulama süreci etaplarının belirlenmesinde, tüm
projeler bütüncül bir bakış açısıyla değerlendirilmiş, projeler arasındaki ilişkiler, projelerce
gerçekleştirilmesi öngörülen faaliyetler ve proje süreleri açısından irdelenmiştir. Uygulama
etaplarının belirlenmesinde göz önünde bulundurulan diğer faktörler ise projenin gerçekleştirilmesi
için gerekli olan altyapı ve insan kaynağının durumu, projenin faaliyetlerinin halihazırda
gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği ve proje çıktılarının Yönetim Planı’nın diğer projeleri için tetikleyici
işlevi görüp görmediği olmuştur. Beş yıllık süreç için tanımlanan uygulama etapları şu şekildedir; “Kısa
Vadeli Projeler: 2 yıl”, “Orta Vadeli Projeler: 3-4 yıl”, “Uzun Vadeli Projeler: 5 yıl”. Ayrıca bazı projeler
sürekli olarak devam ettirilmesi veya belirli aralıklarla tekrarlanması gereken nitelikte olduğu için
proje süresinin yanı sıra “Devam Eden” projeler olarak tanımlanmıştır.
Kısa Vadeli Projeler: Tarihi Yarımada Yönetim Planı için tanımlanan 49 adet proje içerisinden 11’i
devam eden olmak üzere toplam 19 proje kısa vadelidir. Kısa vadeli projeler özellikle yönetim,
planlama ve koruma, erişilebilirlik, risk yönetimi alanlarındaki eşgüdümün sağlanması ve kapasite
geliştirme, ilke ve standart oluşturma gibi faaliyetleri içermektedir. Kısa vadeli ve devam eden
nitelikteki projeler ise süreklilik taşıması beklenen tanıtım ve algılama, envanter oluşturma ve
ziyaretçi yönetiminin etkinleştirmesi faaliyetlerini içermektedir.
Orta Vadeli Projeler: Orta vadeli projeler toplam 24 adettir ve 12’si devam eden proje niteliğindedir.
Orta vadeli projeler özellikle yönetim ve organizasyon, koruma ve planlama, erişilebilirlik, risk
yönetimi ve Dünya Miras Alanları özelindeki proje paketlerinde yer almaktadır. Orta vadeli devam
eden projeler arasında ise özellikle planlama ve yönetim alanında eğitim ve kapasite geliştirme,
kaynak geliştirme projeleri ile kültür mirasına yönelik envanter oluşturma ve belgeleme projeleri yer
almaktadır.
Uzun Vadeli Projeler: Uzun vadeli projeler toplam 6 adettir. Bu projeler arasında Dünya Miras
Alanları projeleri ile Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım teması ve Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi
teması altındaki 2 proje yer almaktadır. Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi teması altındaki proje
ilgili kurum ve kuruluşların koruma ve restorasyon alanında ar-ge ve kapasite geliştirilmesi projesidir.
Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım teması altında ise Tarihi Yarımada’da ve dışında yaşayanların,
çalışanların ve kullanıcıların kültür mirası konusundaki bilgi altyapısının geliştirilmesi projesidir. Her iki
proje de devam eden proje niteliğindedir. Dünya Miras Alanları özelindeki uzun vadeli projeler ise
anıt eserlerin korunması ve koruma uygulamaları projeleridir.
Tablo’da “Sorumlu Kurum” ve “İlgili Kurum” başlıklarında tanımlanan Kurumlar 2. Bölüm ve 3.
Bölümdeki tablolarda tanımlanmış olan kurumlardır ve Tablo 12’de gözden geçirme, güncelleme
sürecini kolaylaştırmak üzere aktarılmışlardır.
358
EKİM 2011
Tablo 12. Tarihi Yarımada Yönetim Planı Projeleri Etaplama Tablosu
KORUMA, PLANLAMA VE
YAŞAM KALİTESİ
YÖNETİM VE
ORGANİZASYON
TEMA
PROJE KODU ve ADI
PROJE
SÜRESİ*
1.
YIL
2.
YIL
3.
YIL
4.
YIL
SORUMLU
KURUM
5.
YIL
I-PP1. TARİHİ YARIMADA PLAN VE PROJE YÖNETİMİNİN
EŞGÜDÜMÜ İÇİN KAPASİTE GELİŞTİRME PROJESİ
K
İstanbul Valiliği
I-PP2. TARİHİ YARIMADA BÜTÜNLEŞİK BİLGİ SİSTEMİ
O
İBB
I-PP3. TARİHİ YARIMADA İLE İLGİLİ KORUMA, PLANLAMA VE
YÖNETİM KONULARINDA MEVZUATIN BÜTÜNLEŞTİRİLMESİ
PROJESİ
K
Alan Yönetimi
Başkanlığı
II-PP4. TARİHİ YARIMADA İLE İLGİLİ KORUMA, YENİLEME,
ULAŞIM, TURİZM GİBİ FARKLI TÜRLERDEKİ PLANLAR VE İLGİLİ
PROJELER ARASINDAKİ UYUMUN SAĞLANMASI PROJESİ
K
İstanbul Valiliği
U-D
Alan Yönetimi
Başkanlığı
II-PP5. TARİHİ YARIMADA İLE İLGİLİ KURUM VE KURULUŞLARIN
KORUMA VE RESTORASYON ALANLARINDA AR-GE VE
KAPASİTE GELİŞTİRME PROJESİ
II-PP6. TARİHİ YARIMADA KENTSEL TASARIM REHBERİ
UYGULAMASININ ETKİNLEŞTİRİLMESİ PROJESİ
O
Alan Yönetimi
Belediyesi, İBB
II-PP7. TARİHİ YARIMADA’DA KÜLTÜREL MİRASA YÖNELİK
ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ ÇERÇEVESİNİN VE
UYGULAMALARININ GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
O
Alan Yönetimi
Başkanlığı
II-PP8. TARİHİ YARIMADA’DAKİ ARKEOLOJİK ALANLARI
KORUMA VE DEĞERLENDİRME PROJESİ
K
Kültür ve Turizm
Bakanlığı, İBB
II-PP9. TARİHİ YARIMADA’DAKİ KORUMA VE RESTORASYON
UYGULAMALARINDA İLKE VE STANDARTLARIN GELİŞTİRİLMESİ
PROJESİ
K
İBB
İLGİLİ KURUM
Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB, Alan Yönetimi
Başkanlığı, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi,
Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi
Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Eyüp
Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa
Belediyesi, Koruma Kurulları, Yenileme Kurulu, İl
Kültür ve Turizm Müdürlüğü
DPT Müsteşarlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çevre
ve Şehircilik Bakanlığı, İBB, Fatih Belediyesi,
Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa
Belediyesi, Üniversiteler, STK’lar
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Çevre
ve Şehircilik Bakanlığı, İstanbul İl Özel İdaresi, İBB,
Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp
Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Alan Yönetimi
Başkanlığı
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, İBB, KUDEB, Fatih
Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi,
Bayrampaşa Belediyesi, Üniversiteler, STK’lar
Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, İBB, KUDEB, Fatih
Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi,
Bayrampaşa Belediyesi, Üniversiteler
Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB, Fatih Belediyesi,
Fatih Belediyesi, Alan Yönetimi Başkanlığı,
Üniversiteler, Arkeoloji Müzeleri, Zeytinburnu
Belediyesi
Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, KUDEB, Fatih Belediyesi,
*Proje Süresi Açıklamaları: K: Kısa vadeli, O: Orta vadeli; U: Uzun vadeli, K-D: Kısa vadeli-Devam eden, O-D: Orta vadeli-Devam eden, U-D: Uzun vadeli-Devam eden
359
EKİM 2011
Tablo 12. Tarihi Yarımada Yönetim Planı Projeleri Etaplama Tablosu (devam)
ERİŞİLEBİLİRLİK
KORUMA, PLANLAMA VE
YAŞAM KALİTESİ
TEMA
PROJE KODU ve ADI
PROJE
SÜRESİ*
UYGULAMALARINDA GÖREVLİ İNSAN KAYNAĞI KAPASİTESİNİN
O-D
UYGULAMALARINDA KAMU-ÖZEL SEKTÖR-SİVİL TOPLUM
KURULUŞLARI ORTAKLIK GELİŞTİRME PROJESİ
II-PP12. TARİHİ YARIMADA’NIN KÜLTÜR MİRASI OLAN ÜRETİM
KONULARININ ARAŞTIRILMASI, BELGELENMESİ VE
YAŞATILMASI PROJESİ
1.
YIL
2.
YIL
O
O-D
3.
YIL
4.
YIL
SORUMLU
KURUM
5.
YIL
İLGİLİ KURUM
İBB, Fatih
Belediyesi
Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul İl Özel İdaresi,
Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Üniversiteler
Kültür ve Turizm
Bakanlığı
Vakıflar Genel Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, Alan
Yönetimi Başkanlığı, Üniversiteler, Sivil Toplum
Kuruluşları
İBB
İstanbul İl Özel İdaresi, Fatih Belediyesi, Vakıflar
Genel Müdürlüğü, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp
Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Üniversiteler
Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul İl Kültür Turizm
Kültür ve Turizm
Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu
Bakanlığı, Alan
Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi,
Yönetimi Başkanlığı Üniversiteler, Sivil Toplum Kuruluşları, Araştırma
Merkezleri
İstanbul İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü,
Fatih Belediyesi,
İBB
Belediyesi
II-PP13. TARİHİ YARIMADA’YA ÖZGÜ SOMUT OLMAYAN
KÜLTÜREL MİRASIN ARAŞTIRILMASI, BELGELENMESİ PROJESİ
O-D
II-PP14. TARİHİ YARIMADA’DA YAŞAM KALİTESİNİ
YÜKSELTMEK İÇİN EŞGÜDÜMÜ SAĞLAMA PROJESİ
O-D
III-PP15. TARİHİ YARIMADA’YI ETKİLEYEN ULAŞIM
YATIRIMLARININ KÜLTÜR VARLIKLARI ÜZERİNDEKİ
ETKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ
K
İBB
Alan Yönetimi Başkanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, TCDD,
İDO, Fatih Belediyesi, İl Özel İdaresi, Trafik Şube
Müdürlüğü, Meslek Odaları, Üniversiteler
III-PP16. TARİHİ YARIMADA’NIN HERKES İÇİN ERİŞİLEBİLİR
KENT OLABİLMESİ VE “EVRENSEL TASARIM” İLKELERİNİN
KENTSEL MEKANA UYGULANMASI PROJESİ
O
Fatih Belediyesi,
İBB
İstanbul Valiliği, İstanbul İl Özel İdaresi, Trafik Şube
Müdürlüğü
III-PP17. TARİHİ YARIMADA BİSİKLET VE YAYA YOLLARI SİSTEMİ
GELİŞTİRME VE MEVCUT ULAŞIM SİSTEMİNE UYGULANMASI
PROJESİ
O
İBB, Fatih
Belediyesi
Üniversiteler, Bu Alanda Uzmanlaşmış STKlar
III-PP18. TARİHİ YARIMADA’YA ÖZGÜ OTOPARK SİSTEMİ
O
İBB
Fatih Belediyesi, Üniversiteler, İSPARK, Trafik Şube
Müdürlüğü, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü
360
EKİM 2011
PROJE KODU ve ADI
PROJE
SÜRESİ*
IV-PP19. TARİHİ YARIMADA’NIN SİLUET ETKİSİNİ, YAPI
YOĞUNLUĞU VE BİNA KALİTESİNİ İZLEME VE DEĞERLENDİRME
PROJESİ
K-D
Belediyesi
İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, KVK
Kurulları, Üniversiteler
IV-PP20. TARİHİ YARIMADA’DA KÜLTÜR VARLIKLARININ
ALGILANMASININ ARTTIRILMASI / YERİN RUHUNUN
KAVRANMASI PROJESİ
K-D
Belediyesi
İl Özel İdaresi, Vakıflar Bölge Müdürlüğü, KVK
Kurulları, Üniversiteler
IV-PP21. TARİHİ YARIMADA’NIN ALGILANABİLİRLİĞİNİN
GELİŞTİRİLMESİ İÇİN “BİLGİ TASARIMI” PROJESİ
K-D
Belediyesi
Dışişleri Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Tanıtım
Kuruluşları, Üniversiteler
V-PP22. TARİHİ YARIMADA’DA VE ALAN DIŞINDA
YAŞAYANLARIN, ÇALIŞANLARIN VE KULLANICILARIN KÜLTÜR
MİRASI KONUSUNDAKİ BİLGİ ALTYAPILARININ GELİŞTİRİLMESİ
PROJESİ
U-D
Alan Yönetimi
Başkanlığı, İstanbul
Milli Eğitim
İBB, Üniversiteler, Fatih Belediyesi, İl Özel İdaresi,
Müdürlüğü,
İstanbul Kültür ve
V-PP23. TARİHİ YARIMADA’DA KORUMA, PLANLAMA VE
UYGULAMA SÜREÇLERİNE İŞLEVSEL KATILIM
MEKANİZMALARININ GELİŞTİRİLMESİ VE UYGULANMASI
PROJESİ
O-D
Alan Yönetimi
Başkanlığı
İBB, Üniversiteler, Fatih Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü, Uzman STK’lar
V-PP24. TARİHİ YARIMADA’DA KÜLTÜR MİRASI VE KATILIM
YÖNTEMLERİ İLE İLGİLİ EĞİTİM PROGRAMLARI GELİŞTİRME
PROJESİ
O-D
Alan Yönetimi
Fatih Belediyesi, Üniversiteler, STK’lar
EĞİTİM, BİLİNÇLENDİRME VE
KATILIM
TEMA
ALANIN ÖNEMİNİN VE DEĞERİNİN
ALGILANMASI
1.
YIL
2.
YIL
3.
YIL
4.
YIL
5.
YIL
SORUMLU
KURUM
İLGİLİ KURUM
361
EKİM 2011
ZİYARETÇİ YÖNETİMİ
TEMA
PROJE KODU ve ADI
1.
YIL
2.
YIL
3.
YIL
4.
YIL
5.
YIL
SORUMLU
KURUM
İLGİLİ KURUM
K-D
İBB, İl Kültür ve
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel
Müdürlüğü, Fatih Belediyesi TUROB, TURSAB, TUREB,
Diğer Turizm Birlikleri, ilgili STK’lar, Bağımsız Kültür
Kurumları, Üniversiteler
VI-PP26. TARİHİ YARIMADA TURİZM ALTYAPISININ
GELİŞTİRİLMESİ VE TANITIM VE BİLGİLENDİRME
O-D
Kültür ve Turizm
Bakanlığı
Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Arkeoloji Müzeleri, TUROB,
TURSAB, TUREB, Turizm Birlikleri, İlgili STK’lar, Meslek
Odaları, Üniversiteler
VI-PP27. TARİHİ YARIMADA’DAKİ MÜZELER VE SERGİLEME
YÖNETİMLERİNİ ETKİNLEŞTİRME PROJESİ
O-D
Kültür ve Turizm
Bakanlığı
İstanbul Arkeoloji Müzesi, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,
İBB, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Üniversiteler, kültür ve
müzeler ile ilgili STK’lar
İBB Deprem Risk
Yönetimi ve
Daire Başkanlığı,
Alan Yönetimi
Belediyesi
AKOM, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı, İBB Strateji Geliştirme
Daire Başkanlığı, Valilik-İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü
ve İl Özel İdaresi-İstanbul Proje Koordinasyon Birimi,
Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, KTB İstanbul Rölöve Anıtlar
Müdürlüğü
Alan Yönetimi
Başkanlığı
İBB Etüd ve Projeler Daire Başkanlığı, İBB Deprem Risk
Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı, İBB
İtfaiye Daire Başkanlığı, AKOM, İBB Strateji Geliştirme
Daire Başkanlığı, İBB Mali Hizmetler Daire Başkanlığı, İl
Özel İdaresi İstanbul Proje Koordinasyon Birimi, İstanbul
Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, İstanbul Arama Kurtarma
ve Birlik Müdürlüğü, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü
Alan Yönetimi
Deprem Risk
Yönetimi ve
AKOM, İBB Ulaşım Daire Başkanlığı, İBB İmar ve Şehircilik
VI-PP25. TARİHİ YARIMADA TURİZM FAALİYETLERİNİN
PLANLANMASI, İZLENMESİ VE ZİYARETÇİ YÖNETİMİNİN
VII-PP28. TARİHİ YARIMADA’DAKİ KÜLTÜREL MİRASA YÖNELİK
AFET RİSKİNİN AZALTILMASI ARAŞTIRMA PROJESI
RİSK YÖNETİMİ
PROJE
SÜRESİ*
VII-PP29. TARİHİ YARIMADA’DAKİ KÜLTÜREL MİRASIN AFET
RİSKİNE KARŞI GÜÇLENDİRİLMESİ VE KORUNMASININ
VII-PP30. TARİHİ YARIMADA’DAKİ SOKAK DOKUSUNDAN
KAYNAKLANAN AFET RİSK ALANLARININ BELİRLENMESİ
PROJESİ
O
K
K-D
362
EKİM 2011
SÜLEYMANİYE CAMİİ VE ÇEVRESİ DMA SULTANAHMET ARKEOLOJİK PARKI DMA
TEMA
PROJE KODU ve ADI
PROJE
SÜRESİ*
1.
YIL
2.
YIL
3.
YIL
4.
YIL
SORUMLU
KURUM
5.
YIL
İLGİLİ KURUM
AP-PP1. SUR-İ SULTANİ VE YAKIN ÇEVRESİ ANIT ESERLERİ
KORUMA PROJESİ
U
Kültür ve Turizm
Bakanlığı
İBB, İstanbul Valiliği, Üniversiteler
AP-PP2. SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI’NDA “MÜZELER
ALANI” VE “ARKEOPARK” GELİŞTİRME PROJESİ
O
Kültür ve Turizm
Bakanlığı
İBB, KVK Bölge Kurulu Müdürlükleri, Fatih Belediyesi,
AP-PP3. SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI’NDA KONUTTURİZM DENGESİNİN SAĞLANMASI PROJESİ
K
İBB
İstanbul Valiliği, Fatih Belediyesi
AP-PP4. SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI
PROJESİ
K-D
Alan Yönetimi
Başkanlığı
Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB
AP-PP5. SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK
O-D
Alan Yönetimi
İstanbul Valiliği, Üniversiteler, Fatih Belediyesi, İl Özel
İdaresi
SC-PP6. SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI ANIT ESERLERİ
KORUMA PROJESİ
U
İBB
İstanbul Valiliği, Üniversiteler
İBB, KUDEB
İstanbul Valiliği, Üniversiteler, Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı
İBB
SC-PP7. SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI SİVİL MİMARLIK
YAPILARINI KORUMA PROJESİ
SC-PP8. SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI GELENEKSEL
SOKAK DOKUSUNUN KORUNMASI PROJESİ
K-D
O
SC-PP9. SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI
PROJESİ
K-D
Alan Yönetimi
Başkanlığı
Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB, Turizm Birlikleri
SC-PP10. SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK
O-D
İBB
İstanbul Valiliği, Fatih Belediyesi, İl Özel İdaresi,
Üniversiteler, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü
363
EKİM 2011
TEMA
PROJE KODU ve ADI
KARASURLARI DMA
ZEYREK CAMİİ VE ÇEVRESİ DMA
ZC-PP11. ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI ANIT ESERLERİ
KORUMA PROJESİ
ZC-PP12. ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI SİVİL MİMARLIK
YAPILARINI KORUMA PROJESİ
PROJE
SÜRESİ*
1.
YIL
2.
YIL
3.
YIL
U
K-D
4.
YIL
SORUMLU
KURUM
5.
YIL
İLGİLİ KURUM
İBB
İBB, KUDEB
İstanbul Valiliği, Üniversiteler, Vakıflar 1. Bölge
Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı
ZC-PP13. ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI GELENEKSEL SOKAK
DOKUSUNUN KORUNMASI PROJESİ
O
İBB
ZC-PP14. ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI’NDA ARKEOLOJİK
VARLIKLARIN TESPİTİ VE KORUNMASI PROJESİ
O
Kültür ve Turizm
Bakanlığı
ZC-PP15. ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI PROJESİ
K-D
Alan Yönetimi
Başkanlığı
Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB
ZC-PP16. ZEYREK DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK
O-D
İBB
U
İBB, Kültür ve
Turizm Bakanlığı,
Alan Yön.
Başkanlığı
İstanbul Valiliği, Üniversiteler, İBB Tarihi Çevreyi Koruma
Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi,
Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi, KVKK, ilgili müze
müdürlükleri, ilgili STK’lar
K-D
İBB, Kültür ve
Alan Yön.
Başkanlığı
İstanbul Valiliği, KVKK, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih
Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa
Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Üniversiteler ve ilgili müze
müdürlükleri
O-D
İBB, Kültür ve
Alan Yön.
Başkanlığı
İstanbul Valiliği, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi,
Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Üniversiteler,
ilgili müze müdürlükleri, STK’lar
KS-PP17. KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI VE ÇEVRESİ
KORUMA UYGULAMALARI PROJESİ
KS-PP18. KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI’NIN TANITIMI
PROJESİ
KS-PP19. KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN KAYNAK
364
EKİM 2011
4.4. Rapor Elde Etme
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın onaylandıktan sonra uygulama sürecinde her yıl gözden
geçirilerek güncellenmesi gerekmektedir. Bu bağlamda finans kaynakları ve projelerin uygulanmasına
yönelik güncellemeler, eklemeler yapılabileceği gibi bu gözden geçirme ve buna bağlı güncelleme
çalışmalarında performans bazlı bir yöntemin izlenmesi anlamlı olacaktır. Performans bazlı yönetimin
bir unsuru olarak hedef ve stratejiler ile projelerin göstergeler yardımı ile gözden geçirilmesi bu
konudaki koordinasyon maliyetlerini düşüreceği gibi güncelleme kalitesini ve verimliliğini de
arttıracaktır.
Buna bağlı olarak Yönetim Planı’nın uygulanması ve denetlenmesi kapsamında, 26006 sayılı Alan
Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin
Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in 13. maddesinde “Yönetim planıyla belirlenen yönetim,
koruma, sunum, tanıtım ve ziyaretçi yönetimi stratejileri doğrultusunda denetim birimince alana
yönelik yapılan çalışmaların yıllık performans değerlendirmeleri ve bir sonraki yılın çalışma programı
ile bütçe taslağı yapılır. Bu değerlendirmeler sonucunda hazırlanacak raporlar eşgüdüm ve denetleme
kurulunca değerlendirilir ve bir yıl sonraki çalışma programı ve bütçesi onaylanır. Yıllık incelemenin
dışında denetim birimince beş yılda bir vizyon, amaçlar ve politikalar gözden geçirilerek eşgüdüm ve
denetleme kurulunun değerlendirmesine sunulur” hükmü yer almaktadır. Ayrıca 17. maddede
açıklanan denetim biriminin görevi yönetim planlarının uygulamasını denetlemektir. Bunun yanında,
“denetim birimince yıllık denetim raporlarının hazırlanması ve bu raporların eşgüdüm ve denetleme
kuruluna sunulması için eşgüdümü sağlamak” yönetmeliğin 14. maddesinin e) bendinde alan
başkanının görevleri arasında sayılmaktadır. Tüm bunların yanında, anıt eser niteliğindeki taşınmaz
kültür varlıklarının korunması ve geliştirilmesi amacıyla söz konusu eser özelinde anıt eser kurulu
kurulması, yönetmeliğin 18. ve 19. maddelerinde karara bağlanmıştır. Anıt eser kurullarının görevleri
arasında “eserin korunması ve geliştirilmesine ilişkin düzenli olarak rapor hazırlamak ve bu raporları
ilgili idarelere göndererek uygulanmasını sağlamak” yer almaktadır.
Bu bağlamda, uygulama, gözden geçirme ve güncelleme sürecinin en önemli aşamalarından biri rapor
elde etmedir. Rapor elde etme bir kavramdan ziyade bir yöntem olup; uygulama sürecinin tüm
aşamalarında rapor elde edilmek suretiyle gelişmelerin takip edilmesi ve denetlenmesi mümkün
olacaktır. Bununla birlikte, bu raporların doğru algılanmasına yönelik bilgilendirici toplantıların
düzenlenmesinin destekleyici faaliyet olarak değerlendirilmesi önemlidir. Bunun yanında, söz konusu
raporların uygulama sürecinde yer alan ilgili tüm taraflarla paylaşılmasının sürece olumlu katkısı
olacağı, taraflar arasında bilgi ve deneyim paylaşımı yaratacağı ve güncelleme süreci açısından ortak
çalışma kültürüne katkı sağlayacağı öngörülmektedir.
Yönetim Planı’nın 4.6.3. Tarihi Yarımada Proje Paketleri Gözden Geçirme ve Güncelleme Göstergeleri
ve 4.6.4. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Proje Paketleri Gözden Geçirme ve Güncelleme
Göstergeleri bölümlerinde; Yönetim Planı’nda belirlenen yedi tema olan yönetim ve organizasyon,
koruma, planlama ve yaşam kalitesi, erişilebilirlik, alanın öneminin ve değerinin algılanması, eğitim,
bilinçlendirme ve katılım, ziyaretçi yönetimi ve risk yönetimine yönelik olarak geliştirilen projelerin
uygulama aşamasında değerlendirilmesi ve izlenmesi için gerekli olan somut ve ölçülebilir proje
göstergeleri tanımlanmaktadır. Söz konusu proje göstergeleri, Yönetim Planı’nın uygulanma
performansının ölçülmesini sağlamak üzere geliştirilmiştir ve projelerin uygulama süreçlerinin
denetlenmesi amacıyla denetim birimlerince oluşturulacak raporların hazırlanmasında kaynak olarak
kullanılacaktır.
365
EKİM 2011
4.5. Kamu Bilincinin Arttırılması Programının Oluşturulması
Kamu Bilincinin Arttırılması Programının amacı, kültürel mirasın korunması ve kullanılması konusunda
bilinç düzeyinin geliştirilmesidir. Programın başlıca hedef kitlesi, kamu kurum ve kuruluşları ile
yaşayanlar, çalışanlar, öğrenciler ve ziyaretçilerden oluşan Yönetim Planı Alanı kullanıcıları, uzmanlar,
uzman STK’lar ve meslek odaları ile Alan’da faaliyet gösteren veya faaliyet gösterme potansiyeli
bulunan yatırımcılardır. Bununla birlikte bu Program kültürel mirasın korunması konusunda ulusal
düzeyde bilinç yaratılmasını ve yönetim planı modelinin tanıtılarak yaygınlaştırılmasını
öngörmektedir.
Programın hedefleri:
•
•
•
•
Alan’ın kültürel değerleri konusunda farkındalık yaratmak,
Alan’da yaşanan gelişmelerde fiziksel, sosyal ve kültürel boyutların bir arada ve bütünleşik bir
yaklaşım içerisinde ele alınması konusunda farkındalık yaratmak,
Alan’a ilişkin aidiyet ve sahiplenme duygularını geliştirmek,
Yönetim Planı’nın ilgili tüm paydaşlar tarafından sahiplenilmesini ve sorumlulukların
paylaşılarak eşgüdüm içerisinde uygulanmasını sağlamak ve birlikte çalışma kültürünü
yaratmak.
Yönetim Planı hazırlık sürecinde Kamu Bilincinin Arttırılması Programı ile ilişkili odak grup toplantıları,
çalıştaylar ve geniş katılımlı 2 adet Katılımlı Konferans gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarla ilgili
aktörler ve alandaki iddia sahipleri arasındaki iletişim, koordinasyon ve işbirliği sürecinin ilk adımları
olarak değerlendirilebilecek tartışma zemini yaratılmıştır. Yönetim Planı hazırlık çalışmaları içinde
gerçekleştirilen geniş katılımlı toplantılar olan Katılımlı Konferanslar ile Alan’daki iddia sahiplerinin
bilgi ve deneyimlerinden yararlanarak Yönetim Planı’nın vizyon, misyon, ilkeler, ana hedefler, alan
yönetimi planı kurgusu ve yönetim yaklaşımının belirlenmesine temel olacak ortak aklın oluşturulması
hedeflenmiştir.
Konferansın hazırlık aşamasında ilk olarak alanla ilişkili iddia sahipleri analiz edilmiş ve haritası
çıkartılmış, böylelikle Katılımlı Konferans'ın katılımcı listesi belirlenmiştir. Katılımcılar için Katılımlı
Konferans öncesinde üç adet ön bilgilendirme toplantısı yapılmış ve Katılımlı Konferans'ta tartışılan
“Tarihi Yarımada’nın Gelecek Tasarımı Çerçevesi” çıkartılmıştır.
Yönetim Planı hazırlık çalışmaları içinde ikincisi gerçekleştirilen Katılımlı Konferans; “Eylem Mimarisi
Çalıştayı”, Yönetim Planı’nın ana hedeflerinin iddia sahipleri ile birlikte değerlendirilmesi, hedeflere
ulaşılacak adımların belirlenmesi ve bu adımların önündeki engellerin tariflenerek engelleri aşacak
çözüm önerilerinin geliştirilmesi amacıyla gerçekleştirildi. Bu toplantıda I. Katılımlı Konferans’ın
çıktıları katılımcılar ile paylaşılmış ve katılımcılar 9 hedef gruba ayrılmışlardır. Önceden hazırlanmış
özel hedef, stratejiler dokümanı grup katılımcılarına dağıtılmış, her grupta bir yönlendirici tarafından
“back-casting” yöntemi çalıştırılmıştır. Çalışmalarını geribildirim alabilecek seviyeye getirebilen
gruplar “turlayan grup” yaklaşımı ile diğer gruplardan geribildirim almışlardır. Böylelikle her
katılımcının en az iki hedef alanında eylem planına katkısı alınmıştır. Son oturumda gruplar sunum
yaparak grup çalışmalarını tüm katılımcılar ile paylaşmışlardır. Katılımlı Konferans’ta tanımlanan ve
çalışılan dokuz hedef alanı daha sonraki çalışmalarda bütünleştirilerek yedi sorun ve hedef alanına
indirgenmiştir.
366
EKİM 2011
Katılımlı Konferans dışında, Yönetim Planı Alanı’nda yetki sahibi kurum, kuruluş ve ilgili STK’lar davet
edilerek 3 tematik çalıştay (atölye çalışması) gerçekleştirilmiştir. Sırasıyla (i) planlama, ulaşım ve
teknik altyapı, (ii) kültürel miras ve koruma alanındaki uygulamalar, (iii) kültür ve turizm konuları
çerçevesinde düzenlenen çalıştaylara ilgili kamu kurumları ve uzman STK’lar davet edilmiştir.
Yönetim Planı hazırlık sürecinde yapılan bu çalışmalar, alanın sahip olduğu değerler ve potansiyeller,
güncel uygulamalar, farklı grupların gelecek beklentileri ve karşı karşıya oldukları sorunların
tartışılmasına olanak sağlamıştır. Bu grupların Tarihi Yarımada için gelecek vizyonlarını birlikte
tasarlama imkanı sağlanmıştır. Bu özellikleriyle bu çalışmalar Kamu Bilincinin Artırılması Programı’nın
ilk aşamaları olarak değerlendirilmektedir.
Tarihi Yarımada Alan Yönetimi Planı’nda kamu bilincinin arttırılması programının oluşturulması üç
temel başlık çerçevesinde ele alınmaktadır. Bu başlıklardan birincisi kültürel mirasa yönelik kamu
bilincinin artırılması; ikincisi katılıma ilişkin kamu bilincinin artırılması; üçüncüsü ise sosyal kalkınmaya
ilişkin kamu bilincinin arttırılmasıdır.
1. Kültürel Mirasa Yönelik Kamu Bilincinin Artırılması:
Alan kullanıcılarının tarihsel miras konusundaki farkındalık ve duyarlılığının artırılması temel hedef
olarak benimsenmiştir.
Alan Yönetimi Planı, Tarihi Yarımada’da yaşayanların ve çalışanların alanda mevcut kültürel mirası,
insanlığın ortak mirası olarak algılamalarını, onu sahiplenmelerini ve gelecek kuşaklara aktarma isteği
ve çabası içinde olmalarını güvence altına alacak bir duyarlılık oluşturmayı amaçlamaktadır.
Tarihi Yarımada’da bazı meslek gruplarının ve bunların gerçekleştirdiği imalatın ve imalat süreçlerinin
kaybolmasının önüne geçmek ve gelecek nesillere aktarmak için bu meslekler ile ilgili dökümantasyon
çalışması yapılması, belgeseller çekilmesi ve bu envanterin kültürel mirasa ilişkin duyarlılık
oluşturulmasında kullanılması gerekmektedir. Somut olmayan kültür mirasının önemli bir parçasını
oluşturan yapıp etme biçimleri, üretim teknikleri, usta-çırak ilişkisinin sürdürülerek taşınması ve yeni
ustaların yetiştirilmesi ile sürdürülebilecektir. Bu çalışmaların, UNESCO’nun Somut Olmayan Kültürel
Mirasın Korunması Sözleşmesi kapsamında Yaşayan İnsan Hazineleri Türkiye Ulusal Envanteri’ni
oluşturma çalışmalarına da katkıda bulunacağı düşünülmektedir.
Tarihi Yarımada’da yaşayanlara yapı onarımı ve ahşap ustalığı eğitimlerinin verilmesi ve ahşap yapı
restorasyonlarında onlara istihdam sağlanması, kültürel miras konusunda kamu bilincinin
geliştirilmesine imkân sağlayacaktır. Eğitimler sonunda katılımcılara ahşap işçiliği ustalık belgesi
verilmek suretiyle, kültürel mirasın korunmasına doğrudan katkıda bulunmanın yanı sıra,
sürdürülebilir sosyal kalkınmaya da imkân sağlanmış olacaktır.
Tarihi ve kültürel mirasın korunması ve gelecek nesillere aktarılabilmesi için, okul ortamlarında
gerçekleştirilecek eğitim faaliyetleri ve duyarlılık oluşturma çalışmaları da özel önem taşımaktadır. Bu
bağlamda, STK’ların işbirliği ile çeşitli uygulama ve eğitim faaliyetleri yürütülmesi öngörülmektedir.
Bu çalışmalarda, edinilen bilgi, beceri ve tutumun kalıcı davranış değişikliklerine dönüşmesi
amaçlanmaktadır.
Eğitim ve bilinçlendirme projelerinde göçle gelmiş aileler ve çocuklarının yoğun olduğu okul ve
bölgelerin seçilmesi kültürel miras konusunda duyarlılık oluşturma bakımından özel bir anlam
367
EKİM 2011
taşımaktadır. Eğitimde vurgulanacak ana temalar arasında, “mahalle/mahallelilik, kenti tanıma /
kentlilik bilinci, kültürel mirası tanıma / koruma / kültür bilinci, müze / müzecilik, çok-kültürlülük”
sayılabilir.
Yabancı dilini geliştirmek isteyen, gönüllü olarak çalışma fikrine sıcak bakan lise ve üniversite
öğrencilerinden de, turistlere ücretsiz olarak bilgi verme ve yönlendirme yapmada yararlanılabilir.
2. Katılıma Yönelik Kamu Bilincini Geliştirme
Bugün koruma ve yenileme uygulamalarının katılım esasında yürütülmesi ulusal ve uluslar arası
literatürde genel bir ilke olarak kabul edilmiş bulunmaktadır. Bu nedenle, önce mevcut
uygulamalarda katılımın yerine ve uygulanma biçimlerine göz atmak ve buradan hareketle olması
gerekene yönelik önerilerde bulunmak yararlı olacaktır.
Fatih Proje Katılım Merkezi, deprem risklerini azaltma, iş odaklı proje geliştirme, halkın projeye
katılımını sağlama, nitelikli iş gücü yetiştirme ve yetişen işgücünün mahalle ve/veya proje bazında ve
yerel işgücü piyasa koşulları içerisinde istihdam edilmeleri için tarafların işbirliği yapmalarını sağlamak
amacıyla “Fatih Deprem ve Kültür Odaklı Kentsel Dönüşüm Projesi” kapsamında geliştirilmiştir.
Projenin gerçekleşmesi için bölgenin kültür mirasını koruyan ve yeni iş alanları oluşturmayı sağlayacak
İş Odaklı Proje Geliştirme Programı, yenileme alanlarında mahalleyi tanıyan ve projeye hakim
liderler yetiştirecek Mahalle Yenileme Programı ve proje geliştirme, turizm, risk azaltma konularında
kurulacak komisyonların çalışmasını sağlayacak Toplumsal Bütünleşme Programı oluşturulmuştur.
Fatih Proje Katılım Merkezi kapsamında, yerel yöneticilerin eğitilmesi, istihdam edilen personelin
kapasitesinin arttırılmasına yönelik eğitim verilmesi, veritabanının oluşturulması, karar
mekanizmasına halkın katılımının sağlanması ve kent-kültür-tarih bilincinin geliştirilmesi ana ilkeler
olarak benimsenmiştir.
Ancak bu proje hayata geçirilememiş ve gerek sosyal kalkınma gerekse katılım bakımlarından
amaçlanan hedeflere ulaşılamamıştır. Bu nedenle yerel yönetimlerin kendi sosyal projelerine daha
fazla sahip çıkması yararlı olacaktır. Zira katılım konusunda yerel yönetimlerin zaman zaman yetersiz
kalması sivil toplumun devreye girmesine ve daha katılımcı yenileme modelleri geliştirmesine neden
olmaktadır. Önümüzdeki dönemlerde alternatif katılım mekanizmalarının, üniversiteler ile işbirliği
halinde geliştirilmesine yönelik daha detaylı çalışmalar yapılması zorunlu görünmektedir.
3. Sosyal Kalkınmaya Yönelik Kamu Bilincinin Artırılması:
Tarihi Yarımada’da çok sayıda yenileme ve dönüşüm projesi sürmektedir. Yerel yönetimlerin bu
projeleri yürütürken diğer yandan da kentsel barınma hakkı, yoksulluğun ortadan kaldırılması,
toplumsal içerseme konularında da çalışma yapmaları gerekmektedir. Bu nedenle yerel yönetimlerin,
bölgede yaşayanların koruma faaliyetlerine katılımını sağlayacak uygulamalara dâhil edilmesinin
mümkün ve gerekli olduğu konusunda bilinçlendirilmesi öncelikli konudur. Son dönemlerde gelişen
koruma anlayışları tarihsel alanların içinde yaşayanlarla beraber korunması gerektiği temel ilkesine
yaslanmaktadır. Bu kabulün doğrudan sonucu, alanda yaşayanların kültürel, sosyal ve ekonomik
bakımdan kalkındırılmasıdır. Çünkü onları içinde yaşadıkları kültürel mirasa ilişkin uygulamaları,
kendileri için bir tehdit ya da gereksiz bir şey olarak algılamaktan alıkoyacak tek şey, kendilerini
bölgenin aktif paydaşlarından biri olarak görebilmeleridir. Özetle diyebiliriz ki, yerel yönetimlerin, sivil
toplum kuruluşlarının ya da yarı-kamusal yapıların Tarihi Yarımada’da sosyal kalkınma adına
368
EKİM 2011
üretecekleri tüm projeler, kültürel mirasın korunmasına dönük somut çıktılara yol verecektir. Bu
bağlamda yapılabilecekleri, sosyal kalkınmaya yönelik genel uygulamalar, çocuklara, gençlere ve
kadınlara yönelik projeler olmak üzere dört başlık altında toplamak mümkündür.
Kamu Bilincinin Arttırılması Programı kapsamında Tarihi Yarımada Yönetim Planı içinde Eğitim,
Bilinçlendirme ve Katılım Projeleri başlığı altında Tarihi Yarımada’da ve Alan Dışında Yaşayanların,
Çalışanların ve Kullanıcıların Kültür Mirası Konusundaki Bilgi Altyapılarının Geliştirilmesi Projesi
(PP22), Tarihi Yarımada’da Koruma, Planlama ve Uygulama Süreçlerine İşlevsel Katılım
Mekanizmalarının Geliştirilmesi Ve Uygulanması Projesi (PP23) ve Tarihi Yarımada’da Kültür Mirası
ve Katılım Yöntemleri ile ilgili Eğitim Programları Geliştirme Projesi (PP24) önerilmektedir.
4.6. Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Süreci
Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın başarısı, gözden geçirme ve güncelleme sürecinin Alan’ın verilerine
dayalı olarak gerçekçi biçimde tasarlanmasına bağlıdır. Bilindiği gibi, Yönetim Planı’nın İstanbul Sit
Alanları Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu tarafından onaylanmasının ardından ilgili mevzuat uyarınca
izleme ve denetleme süreci de başlamış olacaktır.
Yönetim Planı uygulama sürecinin gözden geçirme ve güncelleme aşamalarının sistematik bir şekilde
gerçekleştirilebilmesi için genel gözden geçirme ve güncelleme kriterleri ile gözden geçirme ve
güncelleme göstergeleri oluşturulmuştur. Gözden geçirme ve güncelleme kriterleri ışığında her bir
proje için hazırlanan gözden geçirme ve güncelleme göstergeleri proje çıktılarının somut olarak
ölçülebilmesini sağlayarak gözden geçirme ve güncelleme sürecinin gerçekçi bir şekilde
sürdürülebilmesini amaçlamaktadır. İlerleyen bölümlerde gözden geçirme ve güncelleme kriterleri,
sürece ilişkin kurumsal altyapı ve projelerin performans ölçütleri niteliğindeki gözden geçirme ve
güncelleme göstergeleri açıklanmaktadır.
Yönetim Planı’nın İstanbul Sit Alanları Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu tarafından onaylanmasının
ardından ilgili mevzuat uyarınca izleme ve denetleme süreci de başlamış olacaktır (Bkz: Ek 4, Madde
9-e). Alan Yönetimi Başkanlığı’nın, uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşlar ile koordineli çalışarak
bu süreci yönetebilmesi, Plan’ın uygulama programı ve modelinin doğru oluşturulmasını gerektirir.
Ayrıca mevzuat gereği söz konusu süreçte yer alacak tarafların eğitimine ilişkin programların
hazırlanması da beklenmektedir. Aşağıda İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nda önerilen eylem
konuları ve proje paketlerinden hareketle hazırlanmış olan gözden geçirme ve güncelleme kriterleri
yer almaktadır.
4.6.1. Gözden Geçirme ve Güncelleme Kriterleri
Yönetim ve Organizasyon: Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın hazırlanması, uygulanması,
uygulamanın izlenmesi ve denetlenmesi süreçlerini kapsayan Yönetim ve Organizasyon hedef, strateji
ve eylemleri doğrultusunda gözden geçirme ve güncelleme kriterleri önerilmiştir. Söz konusu
kriterler; koruma mevzuatının geliştirilmesi ve güncellenmesi konusunda eşgüdüm sağlamak üzere
planlama ve uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşlar arasında periyodik toplantılar yapılması ve
sonuçlarının raporlanmasını ve değerlendirilmesini kapsar. Her kurumda izleme kişilerinin
görevlendirilmesi, ilgili ve sorumlu kurumlar bünyesinde bu kişilerin eşgüdüm halinde çalışmalarının
süreç içerisinde izlenmesi ve bu eşgüdümün denetimi, planın uygulamadaki başarısı yönünden büyük
önem taşımaktadır.
369
EKİM 2011
Koruma, planlama ve yaşam kalitesi: Koruma, planlama ve yaşam kalitesi başlığı altında belirlenen
hedef, strateji ve eylemler ile ilgili gözden geçirme ve güncelleme kriterleri; etkin bilgi sistemi ağının
kurularak güncel veritabanının oluşturulması ve birbiri ile ilişkili projelerin listelerinin güncellenmesi
bu sürecin içinde yer alması düşünülen konular arasındadır. Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi
konularında mahalle ölçeğinde yeni bir yönetim modeli oluşturulması, kurumlar arası eşgüdüm için
bir web sayfasının hazırlanması ve güncellenmesi, ÇED sürecinin değerlendirilmesi için bir komisyon
kurulması, periyodik toplantılar yapılması ve bu toplantıların raporlanması da bu süreç içerisinde yer
almaktadır. Koruma ve yaşam kalitesi ile ilgili olarak restore edilen yapı sayısı, kentsel donatıların
yeterliliğinin ölçülmesi gibi kriterlerin de izlenmesi gerekmektedir.
Restorasyon uygulamaları: Restorasyon uygulamaları ile ilgili periyodik toplantıların izlenmesi ve
raporlanması, mevcut tasarım rehberinin geliştirilerek güncellenmesi, arkeolojik miras envanterinin
güncellenmesi, koruma ve restorasyon uygulamalarında önceliklerin belirlenmesi ve raporlanması,
uluslararası kaynakların aktarılmasının programlanması, yaşam kalitesi çerçevesinde donatıların
yeterliliği konusunun gözlenmesi ve ölçülmesi koruma, planlama ve yaşam kalitesi başlığının gözden
geçirme, güncelleme kriterlerindendir.
Erişilebilirlik: Erişilebilirlik hedef ve stratejileri doğrultusunda kültürel miras konusunda ulaşım
uzmanları, karar vericiler ve teknik ekiplere yönelik bilgilendirme ve eğitim programlarının periyodik
olarak düzenlenmesi, özel tasarlanmış kamu araçlarının tür ve sayısının artırılması, yaya ve bisiklet
yollarının projelendirilmesi, dezavantajlı gruplar için kolaylaştırıcı düzenlemelerin yapılmasının sayısal
ve mekansal olarak izlenmesi bu konuda geliştirilmesi gereken gözden geçirme, güncelleme
kriterlerindendir.
Alan’ın Öneminin Algılanması: Alan’ın öneminin ve değerinin herkes tarafından algılanması
konusunda belirlenen hedef, strateji, ve eylemler ile ilgili gözden geçirme ve güncelleme kriterleri
olarak; her yıl bakım ve onarım yapılan bina sayısı, kentin siluetini etkileyen cephe ve kent mobilyaları
için tasarım rehberlerinin hazırlanması ve tasarımcıların bu rehberi kullanma performanslarının
ölçülmesi bu konuda geliştirilen gözden geçirme, güncelleme kriterleridir.
Eğitim, Bilinçlendirme: Eğitim, bilinçlendirme başlığı altında belirlenen hedef, strateji ve eylemlerle
ilgili gözden geçirme ve güncelleme kriterleri; kamu kurumu yöneticileri ve çalışanlar ile öğretmenler
için kültürel miras konusunda uygulanan bilgilendirme programlarının sayısı, alanda yaşayan çocuklar,
gençler ve yetişkinler için kültürel miras konusunda uygulanan eğitim programlarının sayısı ve
sürekliliği, Tarihi Yarımada’ya özgü ürünlerin ve üretim konularının devam ettirilmesi için hazırlanan
usta yetiştirme programlarının sayısı ve sürekliliği bu konudaki gözden geçirme, güncelleme
kriterleridir.
Katılım: Katılım başlığı altında belirlenen hedef, strateji ve eylemler ile ilgili gözden geçirme ve
güncelleme kriterleri; katılım yöntemleri hakkında paydaşlara verilecek eğitimlerin sayısı ve
sürekliliği, Yönetim Planı Bilgilendirme Ofisi’nin kurulması, katılımı ölçme denetleme belgelerinin
uygulanmasının başarısı bu konuda geliştirilecek gözden geçirme, güncelleme kriterleridir.
Ziyaretçi Yönetimi: Ziyaretçi Yönetimi başlığı altında belirlenen hedef, strateji ve eylemler ile ilgili
gözden geçirme ve güncelleme kriterleri; yıllık yerli ve yabancı turist sayıları, tanıtım ve belgesel
programlarının sayısı, Alan’daki kültürel miras ile ilgili yapılan araştırma ve yayınların sayısı, rehber ve
broşür sayısı, Alan’a yerleştirilecek tanıtıcı panolar, ziyaretçi merkezlerinin gerçekleştirilmesi, her
370
EKİM 2011
müze ve anıt eser için yönetim planı hazırlanması bu konuda geliştirilecek gözden geçirme,
güncelleme kriterleridir.
Risk Yönetimi: Risk Yönetimi başlığı altında belirlenen hedef, strateji ve eylemler ile ilgili gözden
geçirme ve güncelleme kriterleri; afetlere karşı güçlendirme çalışmaları ile ilgili üretilecek projelerin
sayısı ve uygulama başarısı, Deprem riski altındaki kültür mirasının tespit edilmesi ve güçlendirilmesi
vb. bu konuda geliştirilecek gözden geçirme, güncelleme kriterleridir.
4.6.2. Gözden Geçirme ve Güncelleme Süreci ile ilgili Kurumsal Altyapı
Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nın uygulama sürecinin izlenmesi ve değerlendirilmesi sürecinde, ilgili
mevzuat gereği, İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’nun
oluşturacağı ve yetkilendireceği Denetleme Birimi sorumlu olacaktır. Denetleme Birimi’nin, ilgili
kurumlarca gerçekleştirilen projelerin yıllık performans değerlendirmelerini yapması ve bir sonraki
yılın çalışma programı ile bütçe taslağını hazırlaması beklenmektedir. Bu süreç içerisinde hazırlanacak
raporların Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’nca değerlendirilmesi ve takiben Yönetim Planı’nın bir yıl
sonraki çalışma programının ve bütçesinin onaylanması öngörülmektedir. Tarif edilen süreçte
gerçekleştirilecek yıllık incelemelerin yanı sıra Denetleme Birimi’nin Yönetim Planı vizyon, amaçlar ve
politikalarını beş yılda bir gözden geçirerek Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’nun değerlendirmesine
sunması beklenmektedir. Son olarak, Yönetim Planı’nın izlenmesi ve değerlendirilmesine ilişkin
oluşturulan bu çerçevenin Danışma Kurulu’nun önerileri ışığında, Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu ve
ona bağlı olarak çalışacak olan Denetleme Birimi tarafından gözden geçirilmesi gerekmektedir.
4.6.3. Tarihi Yarımada Proje Paketleri Gözden Geçirme ve Güncelleme Göstergeleri
Bu bölümde gözden geçirme ve güncelleme süreci, Tarihi Yarımada Yönetim Planı’nda yer alan proje
paketleri özelinde açıklanmaktadır. Bu bölümün hazırlanmasında, 3. Bölüm’de proje paketlerinin
açıklamalarında yer alan “proje çıktıları” esas alınmış ve her bir proje için performans ölçütü
niteliğindeki gözden geçirme ve güncelleme göstergeleri oluşturulmuştur. Proje çıktıları ile bağlantılı
olarak hazırlanmış olan gözden geçirme ve güncelleme göstergelerinin somut ve ölçülebilir ürünler
olmasına önem verilmiştir. Bu çerçevede her bir göstergenin türü tanımlanmış ve proje süresi ile
ilişkili olarak göstergeye ulaşılması için öngörülen süre verilmiştir.
Yönetim ve Organizasyon Projeleri
“Yönetim ve Organizasyon” teması çerçevesinde oluşturulan proje paketinde üç proje yer almaktadır.
Bölüm 3’de açıklanan proje paketi araştırma, kapasite geliştirme, bilgi sistemi oluşturma ve mevzuat
uyumu aktivitelerinden oluşmaktadır. Aşağıda “Yönetim ve Organizasyon” temasına yönelik olarak
geliştirilen projelerin uygulama aşamasında değerlendirilmesi ve izlenmesi için gerekli olan proje
göstergeleri tanımlanmaktadır.
371
EKİM 2011
Tablo 13. Yönetim ve Organizasyon Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme
Göstergeleri
PROJE KODU ve ADI
I-PP1. TARİHİ YARIMADA PLAN
VE PROJE YÖNETİMİNİN
EŞGÜDÜMÜ İÇİN KAPASİTE
PROJE
SÜRESİ*
K
GÖSTERGE
TÜR
SÜRE
Düzenli olarak gerçekleştirilen Eşgüdüm ve
Denetleme Kurulu ve Danışma Kurulu toplantıları
İlgili her kurumda Yönetim Planı uygulama ve izleme
süreci ile ilgili görevlendirilen sorumlu kişiler
Proje ilerleme raporları
Kurum ve kuruluşların yetki, sorumluluk ve görev
alanları ile ilgili geliştirilecek öneriler
Bugüne kadar gerçekleştirilen kapasite geliştirme
uygulamalarının yöntem ve kaynaklarının
değerlendirme raporu
Kurumsal kapasite geliştirme ihtiyaç analizi çalışması
adet/
sıklık
-
adet
3 ay
adet
6 ay
adet
3 ay / yıl
adet
6 ay
adet
adet/
sıklık
adet/
sıklık
6 ay
adet
3 ay
adet
3 ay / yıl
adet
6 ay
adet
6ay
adet
6 ay
adet/
sıklık
-
adet
3 ay
adet
3 ay / yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
Tasarlanan kapasite geliştirme programları
I-PP2. TARİHİ YARIMADA
BÜTÜNLEŞİK BİLGİ SİSTEMİ
I-PP3. TARİHİ YARIMADA İLE
İLGİLİ KORUMA, PLANLAMA
VE YÖNETİM KONULARINDA
MEVZUATIN
O
K
Düzenli olarak gerçekleştirilen eşgüdüm ve
denetleme kurulu ve danışma kurulu toplantıları
İlgili her kurumda yönetim planı uygulama ve izleme
Tarihi Yarımada ile ilgili her türlü envanter, istatistik
ve bilginin düzenli toplanmasını, işlenmesini
sağlayan teknik, yasal ve kurumsal düzenlemeler
önerisi
Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili ve yetkili
kuruluşların Tarihi Yarımada’ya yönelik bilgi
sistemleri konusundaki yatırım ve projeleri arasında
uyum sağlama amaçlı yürütülen çalışma
Web tabanlı uygulamaları geliştirecek, izleyecek,
uyumlu hale getirecek teknik, yasal ve kurumsal
düzenleme çalışması
Düzenli olarak gerçekleştirilen Eşgüdüm ve
Denetleme Kurulu ve Danışma Kurulu toplantıları
İlgili her kurumda Yönetim Planı uygulama ve izleme
Yönetim Alanı ile ilgili tüm mevzuatın irdelenerek,
sorunların, çakışmaların ve eksikliklerin tespit
edilmesi ve öneri geliştirilmesi çalışması
Katılım konusunun koruma ve planlama mevzuatı
içinde yer alması için geliştirilecek öneri çalışması
İlgili kurum ve kuruluşların ortaklığına dayalı
"koruma ve sağlıklaştırma eksenli" geliştirilecek
mahalle yönetim destek modeli
Güncellenen veritabanlarındaki planlama ve proje
verileri
sayı/
değişiklik
1 yıl
-
-
*Proje Süresi Açıklamaları: K: Kısa vadeli, O: Orta vadeli; U: Uzun vadeli, K-D: Kısa vadeli-Devam eden, O-D: Orta
vadeli-Devam eden, U-D: Uzun vadeli-Devam eden
372
EKİM 2011
Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi Projeleri
“Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi” teması çerçevesinde oluşturulan proje paketinde on bir proje
yer almaktadır. Bölüm 3’te açıklanan proje paketi; “standart geliştirme”, “araştırma”, “ar-ge”,
“kapasite geliştirme ve arttırma”, “öncelik geliştirme”, “ortaklık geliştirme” aktivitelerinden
oluşmaktadır. Aşağıda “Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi” temasına yönelik olarak geliştirilen
projelerin uygulama aşamasında değerlendirilmesi ve izlenmesi için gerekli olan proje göstergeleri
tanımlanmaktadır.
Tablo 14. Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve
Değerlendirme Göstergeleri
PROJE
GÖSTERGE
SÜRESİ*
Planlama ve uygulamadan sorumlu kurum ve
kuruluşlar arasında düzenlenecek, farklı türlerdeki
planlar ve projeler arasındaki uyum standartları
çerçevesinin belirlenmesi ve değerlendirilecek
uygulamaların belirlenmesine yönelik çalışma
II-PP4. TARİHİ YARIMADA İLE
toplantıları
İLGİLİ KORUMA, YENİLEME,
Farklı türlerdeki planlar ve projeler arasındaki uyum
ULAŞIM, TURİZM GİBİ
standartları çerçevesine ilişkin doküman
FARKLI TÜRLERDEKİ
K
Belirlenen plan ve projelerin, uyum standartları
PLANLAR VE İLGİLİ PROJELER
çerçevesinde değerlendirilmesine ve revizyon
ARASINDAKİ UYUMUN
önerilerinin geliştirilmesine yönelik çalışma toplantıları
PROJE KODU ve ADI
Plan ve projelere yönelik değerlendirmeleri ve revizyon
önerilerini içeren raporlar ve ilgili dokümanlar
Proje sonuçlarının ilgilerle paylaşılmasına yönelik
toplantılar
Koruma ve restorasyon ile ilgili kurum ve kuruluşlar
arasında düzenlenen periyodik toplantılar ve raporlar
Koruma ve restorasyon ile ilgili kurum ve kuruluşların
birlikte ve ayrı ayrı aldıkları eğitim
Bugüne kadar gerçekleştirilen kapasite geliştirme
uygulamalarının yöntem ve kaynaklarının
değerlendirme raporu
II-PP5. TARİHİ YARIMADA İLE
İLGİLİ KURUM VE
KURULUŞLARIN KORUMA VE
RESTORASYON
ALANLARINDA AR-GE VE
KAPASİTE GELİŞTİRME
PROJESİ
U-D
TÜR
SÜRE
adet
3 ay
adet
3 ay
adet
6 ay
adet
6 ay
adet
6 ay
adet
-
adet
adet
6 ay
Kurumsal kapasite geliştirme ihtiyaç analizi çalışması
Tasarlanan kapasite geliştirme programları
adet
adet
6 ay
6 ay
Koruma ve restorasyon alanlarındaki araştırma ve
geliştirme ihtiyaçlarının saptanması çalışması
adet
6 ay
adet
6 ay
adet
6 ay
adet
6 ay
adet
6 ay
Koruma ve restorasyon alanlarındaki mevcut ar-ge
program ve projelerinin değerlendirilesi çalışması
Koruma ve restorasyon alanlarındaki araştırmaların
uygulamayla olan etkileşiminin değerlendirilmesi
çalışması
Üniversite ve diğer araştırma kuruluşlarının araştırma
ve geliştirme kapasitelerinden daha etkin
faydalanmalarını sağlayacak tavsiyelerin geliştirilmesi
çalışması
Araştırmaların eşgüdümünü sağlayan mekanizmaların
önerisi
*Proje Süresi Açıklamaları: K: Kısa vadeli, U-D: Uzun vadeli-Devam eden
373
EKİM 2011
Değerlendirme Göstergeleri (devam)
PROJE KODU ve ADI
II-PP6. TARİHİ YARIMADA
KENTSEL TASARIM REHBERİ
UYGULAMASININ
II-PP7. TARİHİ YARIMADA’DA
KÜLTÜREL MİRASA YÖNELİK
ÇEVRESEL ETKİ
DEĞERLENDİRMESİ
ÇERÇEVESİNİN VE
UYGULAMALARININ
II-PP8. TARİHİ
YARIMADA’DAKİ
ARKEOLOJİK ALANLARI
KORUMA VE
PROJE
GÖSTERGE
SÜRESİ*
Tarihi Yarımada kentsel tasarım rehberinin
uygulamasından sorumlu kurum ve kuruluşlar arasında
düzenlenen periyodik toplantılar ve raporlar
Mevcut tasarım rehberinin incelenmesi ve uygulama
sürecinin test edilmesi çalışması
O
O
K
TÜR
SÜRE
adet
-
adet
6 ay
Tarihi çevrede kentsel tasarım rehberi uluslararası
örneklerin incelenmesi ve değerlendirmesi çalışması
adet
6 ay/
1 yıl
Kentsel tasarım rehberi içerik geliştirme çerçevesi
adet
6 ay
adet
1 yıl
adet
6 ay
adet
6 ay
adet
6 ay
adet
6 ay
Pilot uygulamaların gerçekleştirilmesi ve raporlanması
adet
1,5 yıl
Tarihi Yarımada’ya özgü etki değerlendirme
çerçevesinin pilot uygulamalar doğrultusunda
revizyonu ve son doküman haline getirilmesi
adet
6 ay
Yasal ve kurumsal düzenleme önerilerini içeren rapor
adet
6 ay
adet
-
adet
6 ay
sıklık
6 ay
adet
1 yıl
adet
1 yıl
adet
6 ay
sıklık /
adet
1 yıl
adet
6 ay
sıklık /
adet
6 ay
Kentsel tasarım rehberinin uygulamasına yönelik özel
eğitimlerin çerçevesi
Kentsel tasarım rehberinin uygulamasına yönelik
tanıtım ve bilgilendirme çerçevesi
Uluslararası çalışmalara ve “Dünya Mirası Kültür
Varlıkları için Etki Değerlendirmesi Rehberi”ne ilişkin
araştırma ve değerlendirme raporu
Elde edilen raporun ilgililerle paylaşılması ve Tarihi
Yarımada’ya özgü etki değerlendirme çerçevesinin
belirlenmesi, sorun ve aksaklıkların tespitine yönelik
çalışma toplantıları
Tarihi Yarımada’ya özgü etki değerlendirme çerçevesini
tanımlayan doküman
Arkeoloji ile ilgili ve sorumlu kurum ve kuruluşlar
arasında düzenlenen periyodik toplantılar ve raporları
Arkeolojik alan yönetimine yönelik mevcut ve
potansiyel uluslar arası kaynakların bütünleştirilmesi ve
ihtiyaçlar ile çakıştırılması çalışması
Arkeolojik miras envanterinin güncellenmesi,
güncelleme bilgi standartlarının oluşturulması
Arkeolojik mirasın korunması için geliştirilecek
araştırma ve uygulama rehberi
"Kentsel Arkeoloji" ile ilgili bir birimin kurulması için
gereken teknik, yasal ve kurumsal çerçeve
Koruma ve restorasyon uygulamalarındaki ilke ve
standartlara yönelik analitik çalışma raporu
II-PP9. TARİHİ
YARIMADA’DAKİ KORUMA
standartların geliştirilmesine yönelik çalışma toplantıları
VE RESTORASYON
K
UYGULAMALARINDA İLKE VE
standartlar raporu ve ilgili dokümanları
STANDARTLARIN
standartlar raporu ve ilgili dokümanlarının tanıtımı ve
ilgililerle paylaşımına yönelik bilgilendirme toplantıları
*Proje Süresi Açıklamaları: K: Kısa vadeli, O: Orta vadeli
374
EKİM 2011
PROJE
GÖSTERGE
SÜRESİ*
Koruma ve restorasyon ile ilgili kurum ve kuruluşlar
arasında düzenlenen periyodik toplantılar ve raporlar
Mevcut restorasyon standartları için geliştirilecek çerçeve
çalışması
Restorasyon projeleri ve ihale şartnamelerinde uyulması
gereken esasların gözden geçirilerek geliştirilmesi çalışması
Mevcut KUDEB çalışmalarının teşvik edilerek özgün ve
uyumlu malzeme ve tekniklerin kullanılmasını daha ileriye
götürecek önerilerin geliştirilmesi çalışması
Mevcut KUDEB birimlerinin eğitim, ar-ge, uygulama,
tanıtım kapasitelerinin artırılması için çerçeve
II-PP10. TARİHİ YARIMADA’DAKİ
Eğitim alan uzman ve uygulamacı
UYGULAMALARINDA GÖREVLİ
O-D
Eğitim alan ve eğitim sonrası uygulama içinde bulunan
İNSAN KAYNAĞI KAPASİTESİNİN
uzman ve uygulamacı
Mevcut restorasyon uygulamalarında teknolojik
gelişmeleri ve deneyimleri paylaşmak amacıyla düzenlen
ulusal ve uluslararası periyodik toplantı ve çalıştaylar
Koruma konusunda kamu, özel sektör ve STK'larda kurum
içi bilinçlendirmeye yönelik kapasite geliştirme programı
Restorasyon uygulamalarında görev alacak usta ve
kalfalara yönelik sertifikalı eğitim programlarının etkinliğini
arttıracak programlar
Eğitim programlardan sertifika alan işgücünün
uygulamalarda görev alması için kamu ve özel sektörü
özendirici tedbirler
Koruma ve restorasyon konularında somut başarı sağlamış
kamu, özel sektör ve STK’ların deneyim aktarımı etkinlikleri
Tarihi Yarımada’daki koruma ve restorasyon
uygulamalarının finansmanı için mevcut kamu yatırımları
arasında daha etkin ve etkili eşgüdüm sağlamak için analiz
çalışması
Kamu fonlarından anıt eserlerin restorasyonu için ayrılan
pay
Restorasyon uygulamalarında kullanılan mevcut
II-PP11. TARİHİ YARIMADA’DAKİ
uluslararası hibe ve kredilerin etkinliğini izleme sistemleri
UYGULAMALARINDA KAMURestorasyon amaçlı yönlendirilen mevcut özel bankacılık
O
ÖZEL SEKTÖR-SİVİL TOPLUM
ve diğer krediler
KURULUŞLARI ORTAKLIK
Restorasyon amaçlı yönlendirilen birden fazla mevcut özel
bankacılık ve diğer kredi kampanyası
Restorasyon amaçlı yönlendirilen birden fazla mevcut özel
bankacılık ve diğer kredi kampanyası tanıtım faaliyeti
Mülk sahiplerine yönelik krediler ve kendi kaynaklarını
etkin ve verimli kullanmaya yönlendirmek için
bilgilendirme etkinlikleri
Tarihi Yarımada’daki koruma ve restorasyon
uygulamalarının finansmanı için ortaklık ve finansman
modelleri
*Proje Süresi Açıklamaları: O: Orta vadeli; O-D: Orta vadeli-Devam eden
PROJE KODU ve ADI
375
TÜR
SÜRE
adet
-
adet
6 ay
adet
6 ay
adet
1 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
TL/
adet
1 yıl
TL/
adet
2 yıl
TL/
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
TL/
adet
1 yıl
adet
3 yıl
TL/
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
3 yıl
EKİM 2011
PROJE
GÖSTERGE
SÜRESİ*
Küçük imalat geleneğinin ve geleneksel el sanatlarının
korunması için etkin politika ve uygulama önerileri
çalışması
Somut olmayan kültürel miras ile ilgili tüm kurum ve
kuruluşları ortak araştırma yapmaya, kaynak
geliştirmeye, proje üretmeye teşvik eden
mekanizmalar ve programlar
II-PP12. TARİHİ YARIMADA’NIN
Kayıp olan üretim tekniklerini üretim biçimleriyle ve
KÜLTÜR MİRASI OLAN ÜRETİM
kendi mekansal ortamlarında canlandırma çalışması
KONULARININ ARAŞTIRILMASI,
O-D
programı
BELGELENMESİ VE YAŞATILMASI
Geleneksel üretimlerin rekabet edebilir olmasını
PROJESİ
sağlamak için geliştirilecek programlar
Geleneksel üretimde ürün tasarımlarının kalitesini ve
simge değerini artırmak için, tanıtım, finansman ve
yenilikçi yaklaşımların oluşturulması için araştırma
Meslek edindirme alanlarında faaliyet gösteren
kurumların geleneksel üretim konusunda
kapasitelerini arttırmaları için geliştirilecek programlar
Somut olmayan kültür mirası çalışmalarının bir araya
getirilebileceği, yazılı ve sözlü bilginin tasnif edileceği
bir dokümantasyon merkezi
Güncellenebilen, mekan ile ilişkilendirilebilir, kaynak/
referans sitemi olan, internet üzerinden erişimi
sağlanabilir somut olmayan kültürel miras envanteri
Somut olmayan kültürel mirasın tanıtımı için sesli ve
görüntülü uygulamalar ve temsiller
II-PP13. TARİHİ YARIMADA’YA
Somut olmayan kültür mirasını sergileme programları
ÖZGÜ SOMUT OLMAYAN
geliştirilmesi
KÜLTÜREL MİRASIN
O-D
Somut olmayan kültürel mirasın korunması, ortaya
ARAŞTIRILMASI, BELGELENMESİ
çıkarılması, belgelenmesi için bilimsel araştırma ve
PROJESİ
eşgüdüm kapasitesini arttıracak programlar
Somut olmayan kültürel mirasın korunmasıyla ilgili
bilgi ve tecrübe değişimi için geliştirilecek uluslararası
işbirliği programları
İstanbul ve Türkiye dışında bulunan ancak Yönetim
Alanı ile ilgili somut olmayan kültürel miras kapsamına
giren kişi, kurum, kuruluş, bilgi ve belgenin toplanması
programı
Sosyal ve teknik altyapı hizmetlerinin ve çevre
yönetiminin koruma, yaşatma, yaşama dengesi
çerçevesinde uygunluk analizleri
Tarihi Yarımada'da ikamet eden, çalışan ve konaklayan
II-PP14 TARİHİ YARIMADA’DA
insanların 'yaşam kalitesi algılarının' periyodik ölçümü
YAŞAM KALİTESİNİ YÜKSELTMEK
O-D
İÇİN EŞGÜDÜMÜ SAĞLAMA
Mevcut kentsel hizmetlerin ve donatımların etkin ve
PROJESİ
etkili olma düzeyinin ölçümü
Merkezi ve yerel yönetim uygulamalarının hizmet
kalitesini etkinleştirmek için araştırmaların ve
hizmetlerin eşgüdümünü sağlama programları
*Proje Süresi Açıklamaları: O-D: Orta vadeli-Devam eden
PROJE KODU ve ADI
376
TÜR
SÜRE
TL/
adet
3 yıl
TL/
adet
3 yıl
TL/
adet
3 yıl
TL/
adet
3 yıl
TL/
adet
3 yıl
TL/
adet
3 yıl
2 yıl
2 yıl
adet
3 yıl
adet
3 yıl
adet
3 yıl
3 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
TL/
adet
3 yıl
EKİM 2011
Erişilebilirlik Projeleri
“Erişilebilirlik” teması çerçevesinde oluşturulan proje paketinde dört proje yer almaktadır. Bölüm 3’te
açıklanan proje paketi; ulaşım yatırımlarının etkilerinin değerlendirilmesi, erişilebilirliğin artırılmasına
yönelik tasarım ilkelerinin uygulanması, yaya ve bisiklet ulaşımı ile otopark sisteminin geliştirilmesi
aktivitelerinden oluşmaktadır. Aşağıda “Erişilebilirlik” temasına yönelik olarak geliştirilen projelerin
uygulama aşamasında değerlendirilmesi ve izlenmesi için gerekli olan proje göstergeleri
tanımlanmaktadır.
Tablo 15. Erişilebilirlik Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri
PROJE KODU ve ADI
III-PP15. TARİHİ YARIMADA’YI
ETKİLEYEN ULAŞIM
YATIRIMLARININ KÜLTÜR
VARLIKLARI ÜZERİNDEKİ
ETKİLERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ
III-PP16. TARİHİ
YARIMADA’NIN HERKES İÇİN
ERİŞİLEBİLİR KENT OLABİLMESİ
VE “EVRENSEL TASARIM”
İLKELERİNİN KENTSEL
MEKANA UYGULANMASI
PROJESİ
III-PP17 TARİHİ YARIMADA
BİSİKLET VE YAYA YOLLARI
SİSTEMİ GELİŞTİRME VE
MEVCUT ULAŞIM SİSTEMİNE
UYGULANMASI PROJESİ
III-PP18 TARİHİ YARIMADA’YA
ÖZGÜ OTOPARK SİSTEMİ
PROJE
GÖSTERGE
SÜRESİ*
Ulaşım alt yapılarının kültür mirası üzerindeki
olumsuz etkisinin minimize edilmesi için eğitim
programı
Tarihi Yarımada’daki iskele güzergahları ve vapur
K
O
sayılarının artırılması için teknik çalışma
Alana özel toplu taşıma araçları oluşturulması
için teknik çalışma
Tarihi Yarımada özelinde akıllı bilet sistemi
çalışması
Engelli, çocuk ve yaşlı grupları da kapsayan
‘evrensel tasarım’ ilkelerini uygulamaya aktaran
teknik çalışma
Ulaşım sisteminin tüm donatıları için
fiziki/mekansal standartların oluşturulması için
teknik çalışma
Tarihi Yarımada’da ulaşım ile ilgili kurum ve
kuruluşlar arasında eşgüdüm sağlama
programları
Ulaşım alanlarının düzenlenmesine yönelik
tasarım yarışmaları
SÜRE
adet
1 yıl
adet
adet
1 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
Bisiklet park alanları için teknik çalışma
uzunlu
k
alan
Tarihi Yarımada bisiklet işletme sistemi
adet
2 yıl
Tarihi Yarımada’ya özgü otopark sistemi
geliştirilmesine yönelik teknik çalışma
adet
3 yıl
adet
3 yıl
adet
3 yıl
Tarihi Yarımada’da gerçekleştirilen bisiklet yolu
O
TÜR
Uygun otopark alanların tespit edilmesi
çalışması
Yenilikçi otopark işletim ve yönetim
uygulamaları programı
*Proje Süresi Açıklamaları: K: Kısa vadeli, O: Orta vadeli
O
377
2 yıl
2 yıl
EKİM 2011
Alan’ın Öneminin ve Değerinin Algılanması Projeleri
“Alan’ın Öneminin ve Değerinin Algılanması” teması çerçevesinde oluşturulan proje paketinde üç
proje yer almaktadır. Bölüm 3’de açıklanan proje paketi; yapı yoğunluğu ve bina kalitesi konusunda
gözden geçirme ve güncelleme, kültür varlıklarının algılanmasının artırılması ve Tarihi Yarımada’nın
algılanabilirliğinin artırılmasına yönelik bilgi tasarımı oluşturulması aktivitelerinden oluşmaktadır.
Aşağıda “Alan’ın Öneminin ve Değerinin Algılanması” temasına yönelik olarak geliştirilen projelerin
uygulama aşamasında değerlendirilmesi ve izlenmesi için gerekli olan proje göstergeleri
tanımlanmaktadır.
Tablo 16. Alan’ın Öneminin ve Değerinin Algılanması Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve
PROJE
GÖSTERGE
SÜRESİ*
Tarihi Yarımada’da görsel bütünlüğü olumsuz yönde
etkileyen unsurların belirlenmesi çalışması
Tarihi Yarımada’da uygulanacak yeni yapı kriterlerini
IV-PP19. TARİHİ
içeren Kentsel Tasarım Rehberi
YARIMADA’NIN SİLÜET
Tasarım rehberi doğrultusunda, Tarihi Yarımada’nın
ETKİSİNİ, YAPI YOĞUNLUĞU
K-D
görsel bütünlüğünün izlenmesine yönelik aralıklarla
VE BİNA KALİTESİNİ İZLEME
gerçekleştirilecek analizler
VE DEĞERLENDİRME PROJESİ
Tasarım rehberinin ve yapılan çalışmaların ilgililerin
hizmetine ve bilgisine açılacak şekilde sunulmasını
ve iletişimi sağlayan organizasyonlar
Tarihi Yarımada’da siluet etkisini ve görsel
bütünlüğü bozan, çevrenin ve kültür varlıklarının
algılanmalarını olumsuz etkileyen unsurları izleme
sistemleri tasarımı
Yeni yapılanmaları, tarihi yapılara yapılan ekleri,
IV-PP20. TARİHİ
cephe eklentilerini, reklam panolarını, peyzaj
YARIMADA’DA KÜLTÜR
düzenlemelerini, kent mobilyalarını ve aydınlatma
VARLIKLARININ
elemanların tespiti çalışması
ALGILANMASININ
K-D
Tarihi Yarımada’da ‘yerin ruhu’nun kavranmasını,
ARTTIRILMASI / YERİN
kolaylıkla algılanmasını sağlamak için çerçeve
RUHUNUN KAVRANMASI
oluşturulması
PROJESİ
Tarihi Yarımada’da yeni cephe, reklam, peyzaj, kent
mobilyaları, aydınlatma uygulamaları için reklam
ajansları, matbaalar, imalatçılar ile yerel yönetimler
tarafından kullanılmak üzere, anlaşılabilir ve
uygulanabilir tasarım bileşenleri tanımlanması
Tarihi Yarımada’nın özgünlüğü, imajı, karakteri, ayırt
ediciliği ve estetik kalitesinin algılanması için yazılı
IV-PP21 TARİHİ
ve görsel, kolay anlaşılabilir ve ulaşılabilir harita,
YARIMADA’NIN
doküman, yayın ve web sitesi
ALGILANABİLİRLİĞİNİN
K-D
GELİŞTİRİLMESİ İÇİN “BİLGİ
Bilgi tasarımı alanında etkinlik gösteren kamu ve
TASARIMI” PROJESİ
özel kuruluşların ürünlerini inceleyen, karşılaştıran
ve değerlendiren teknik çalışma
PROJE KODU ve ADI
*Proje Süresi Açıklamaları: K-D: Kısa vadeli-Devam eden
378
TÜR SÜRE
adet
1 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
adet
adet
adet
adet
1 yıl
adet
1 yıl
EKİM 2011
Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım Projeleri
“Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım” teması çerçevesinde oluşturulmuş proje paketinde üç proje yer
almaktadır. Bölüm 3’de açıklanan proje paketi; Alan’da yaşayanların ve çalışanların kültür mirası
konusunda bilgi altyapılarının geliştirilmesi, koruma, planlama ve uygulama süreçlerine işlevsel
katılım mekanizmalarının geliştirilmesi, kültür mirası ve katılım yöntemlerine ilişkin eğitim
programları geliştirilmesi aktivitelerinden oluşmaktadır. Aşağıda “Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım”
temasına yönelik olarak geliştirilen projelerin uygulama aşamasında değerlendirilmesi ve izlenmesi
için gerekli olan proje göstergeleri tanımlanmaktadır.
Tablo 17. Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme
Göstergeleri
PROJE
GÖSTERGE
SÜRESİ*
Tarihi Yarımada ve kültürel miras ile ilgili kamu kurumu
ve özel sektör yöneticileri ile kullanıcılar için ‘yaşam
boyu eğitim’ programı ve öğretmenler için
‘eğitmenlerin eğitimi’ programları
V-PP22. TARİHİ
Alan’da kültür mirası konusunda bilgilendirme yapmak
YARIMADA’DA VE ALAN
üzere kurulacak eğitim birimi
DIŞINDA YAŞAYANLARIN,
İlk ve orta öğrenimde kültürel miras bilgi altyapısını
ÇALIŞANLARIN VE
U-D
güçlendirmek üzere hazırlanmış eğitim programları
KULLANICILARIN KÜLTÜR
Alan'daki farklı yaş grupları ve eğitim düzeyleri için
MİRASI KONUSUNDAKİ
hazırlanan kültürel miras bilgi altyapısını güçlendiren
BİLGİ ALTYAPILARININ
eğitim programları
Tarihi Yarımada için üretilmiş görsel ve yazılı
materyaller
Düzenlenen tematik geziler
Tarihi Yarımada ve kültür mirası ile ilgili tüm paydaşlara
katılım yöntemleri konusunda verilecek eğitim
programı ve yayınlar
V-PP23. TARİHİ
Tüm paydaşları Yönetim Planı kapsamında
YARIMADA’DA KORUMA,
bilgilendirmek üzere kurulacak bilgilendirme ofisleri ve
PLANLAMA VE
ofislerde kullanılacak bilgilendirme malzemeleri
UYGULAMA
SÜREÇLERİNE İŞLEVSEL
O-D
Eğitim, bilgilendirme ve tanıtım ile ilgili bütün
KATILIM
gelişmelerin güncellendiği interaktif bir web sitesi
MEKANİZMALARININ
Katılımın sürdürülebilirliğini sağlama amaçlı kurulacak
GELİŞTİRİLMESİ VE
birim
UYGULANMASI PROJESİ
STK’ların ve ilgili kurumların ortak hedeflerde buluşarak
ortak kampanya yürütmeleri için oluşturulmuş katılım
sözleşmesi
Tarihi Yarımada ve kültür mirası ile ilgili tüm paydaşlara
katılım yöntemleri konusunda verilecek eğitim paketleri
ve basılı yayınlar
V-PP24. TARİHİ
Tüm paydaşları Yönetim Planı hakkında bilgilendirmek
YARIMADA’DA KÜLTÜR
üzere kurulacak bilgilendirme ofislerinde kullanılacak
MİRASI VE KATILIM
O-D
bilgilendirme malzemeleri
YÖNTEMLERİ İLE İLGİLİ
EĞİTİM PROGRAMLARI
Farklı büyüklüklerde ve farklı kurumlara yönelik atölye
çalışmaları ve bu atölyelerde kullanılacak bilgilendirme
malzemeleri
Katılım yöntemleri ile ilgili eğitim ve tanıtım malzemesi
PROJE KODU ve ADI
*Proje Süresi Açıklamaları: O-D: Orta vadeli-Devam eden, U-D: Uzun vadeli-Devam eden
379
TÜR
SÜRE
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
3 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
EKİM 2011
Ziyaretçi Yönetimi Projeleri
“Ziyaretçi Yönetimi” teması çerçevesinde üç proje paketi belirlenmiştir. Bölüm 3’te açıklanan proje
paketleri; turizm faaliyetlerinin planlanması, izlenmesi ve ziyaretçi yönetiminin etkinleştirilmesi,
tanıtım ve bilgilendirme aktivitelerinin eşgüdümü ve müze ve sergileme yönetiminin etkinleştirilmesi
faaliyetlerinden oluşmaktadır. Aşağıda “Ziyaretçi Yönetimi” temasına yönelik olarak geliştirilen proje
paketlerinin uygulama aşamasında değerlendirilmesi ve izlenmesi için gerekli olan proje göstergeleri
tanımlanmaktadır.
Tablo 18. Ziyaretçi Yönetimi Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri
PROJE KODU ve ADI
VI-PP25. TARİHİ
YARIMADA TURİZM
FAALİYETLERİNİN
PLANLANMASI, İZLENMESİ
VE ZİYARETÇİ
YÖNETİMİNİN
ETKİNLEŞTİRİLMESİ
PROJESİ
PROJE
GÖSTERGE
SÜRESİ*
Tarihi Yarımada ile ilgili diğer planlarla eşgüdümü
sağlanmış Tarihi Yarımada Turizm Yönetim Planı
Öncelikli Dünya Miras Alanları için hazırlanmış Ziyaretçi
Yönetim Planları
TÜR
SÜRE
adet
1 yıl
adet
1 yıl
Altyapıları geliştirilmiş yeni gezi güzergahları
adet
K-D
Alan'daki kültür mirası ile ilişkili sosyal ve kültürel aktivite
programları
Tarihi Yarımada’daki müzelere ilgiyi artıracak yeni
programlar
Tarihi Yarımada’da yaratıcı endüstrilere ilgiyi artıracak
düzenlemeler ve tanıtım faaliyetleri
Alan’daki turizm performansını ve ziyaretçi taleplerini
düzenli değerlendirecek bir mekanizma
Tarihi Yarımada’da ziyaretçi için kültür mirası alanları, anıt
ve sivil eserler hakkında kolay ulaşılabilir, güvenilir
bilgilendirici rehberler, bilgilendirme panoları
Çekim noktalarına kurulacak ziyaretçi merkezleri
VI-PP26. TARİHİ
YARIMADA TURİZM
ALTYAPISININ
GELİŞTİRİLMESİ VE
TANITIM VE
BİLGİLENDİRME
ÇALIŞMALARININ
EŞGÜDÜMÜ PROJESİ
VI-PP27. TARİHİ
YARIMADA’DAKİ MÜZELER
VE SERGİLEME YÖNETİMİNİ
ETKİNLEŞTİRME PROJESİ
O-D
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
adet
Kültür mirası hakkında hazırlanacak broşürler, yurtiçi ve
yurtdışı yazılı, görsel, işitsel, internet ve medyada
adet
yayınlanacak bilgilendirme, tanıtım ve belgesel çalışmaları
Rehberlere yönelik Tarihi Yarımada’ya ve Dört Miras
adet
Alanına ilişkin düzenlenecek eğitim programları
Projeyi güçlendirecek akademik araştırmalar
Alan'da yaşayanlar ve çalışanlar için turizm faaliyetleri
konusunda bilinçlendirme sağlamak üzere yapılan
kampanyalar
Turizm faaliyetlerine katılan yerel halkın becerilerini
geliştirmek üzere düzenlenecek eğitim programları
O-D
adet
adet
adet
adet
Tarihi Yarımada’da yer alan müzeler için yönetim planı
adet
2 yıl
Arkeolojik sergi alanlarında etkileşimli arkeoloji parkları
adet
2 yıl
adet
3 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
Sergilenemeyen eserler için yeni konulu müzelerin
açılması; “Tarihi Yarımada Müzesi”
Yeni müzecilik çalışmalarını güçlendirecek eğitim
programları ve konferanslar
Kültür kurumları ve özel sektör ile geliştirilmiş ortaklıklar
*Proje Süresi Açıklamaları: K-D: Kısa vadeli-Devam eden, O-D: Orta vadeli-Devam eden
380
EKİM 2011
Risk Yönetimi Projeleri
“Risk Yönetimi” teması çerçevesinde oluşturulan proje paketinde üç proje yer almaktadır. Bölüm 3’te
açıklanan proje paketi; kültürel mirasa yönelik olarak afet riskinin azaltılması, güçlendirme ve koruma
aktiviteleri ile sokak dokusundan kaynaklanan afet risk alanlarının belirlenmesi aktivitelerini
içermektedir. Aşağıda “Risk Yönetimi” temasına yönelik olarak geliştirilen projelerin uygulama
aşamasında değerlendirilmesi ve izlenmesi için gerekli olan proje göstergeleri tanımlanmaktadır.
Tablo 19. Risk Yönetimi Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri
PROJE KODU ve ADI
VII-PP28. TARİHİ
YARIMADA’DAKİ KÜLTÜREL
MİRASA YÖNELİK AFET
RİSKİNİN AZALTILMASI
ARAŞTIRMA PROJESI
VII-PP29. TARİHİ
YARIMADA’DAKİ KÜLTÜREL
MİRASIN AFET RİSKİNE KARŞI
GÜÇLENDİRİLMESİ VE
KORUNMASININ SAĞLANMASI
PROJESİ
VII-PP30. TARİHİ
YARIMADA’DAKİ SOKAK
DOKUSUNDAN
KAYNAKLANAN AFET RİSK
ALANLARININ BELİRLENMESİ
PROJESİ
PROJE
SÜRESİ*
O
K
K-D
GÖSTERGE
Alan’daki güçlendirme çalışmalarının ve afet
riskinin azaltılmasına yönelik çalışmaların bir araya
getirilip güncellenmesi için teknik çalışma
Kültürel mirasa yönelik afet yönetimi üzerine
uzmanlaşmış araştırmalar
Deprem riski altındaki kültür mirasına yönelik
çalışmaların tanımlanması ve etaplanması
İlgili çalışmaların gerçekleştirilmesine yönelik
bütçe ve zaman programları
İlgili kurum kaynaklarının belirlenerek yapılacak
önceliklendirme çalışması
Afet anında müdahale kapsamında kullanılacak
altyapının geliştirilmesine yönelik sistemler için
teknik çalışma
Afet risk alanlarının ve bu alanlara yapılacak
müdahale biçimlerinin belirlenmesi çalışması
Mevcut yol şebekesinin tahliye ve acil durum araç
yolu olarak kullanılabilmesine yönelik teknik
çalışma
Afet lojistik planı
TÜR
SÜRE
adet
3 yıl
adet
3 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
1 yıl
adet
2 yıl
adet
1 yıl
*Proje Süresi Açıklamaları: K: Kısa vadeli, O: Orta vadeli; K-D: Kısa vadeli-Devam ede,
4.6.4. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Proje Paketleri Gözden Geçirme ve
Güncelleme Göstergeleri
Bu bölümde gözden geçirme ve güncelleme süreci, Dünya Miras Alanları için oluşturulan proje
paketleri özelinde açıklanmaktadır. Dünya Miras Alanları proje paketleri için gözden geçirme ve
güncelleme göstergelerinin hazırlanmasında da 3. Bölüm’de proje paketlerinin açıklamalarında yer
alan “proje çıktıları” esas alınmış ve her bir proje için performans ölçütü niteliğindeki gözden geçirme
ve güncelleme göstergeleri oluşturulmuştur. Proje çıktıları ile bağlantılı olarak hazırlanmış olan
gözden geçirme ve güncelleme göstergelerinin somut ve ölçülebilir ürünler olmasına önem
verilmiştir. Bu çerçevede her bir göstergenin türü tanımlanmış ve proje süresi ile ilişkili olarak
göstergeye ulaşılması için öngörülen süre verilmiştir.
381
EKİM 2011
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Projeleri
Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı için beş proje belirlenmiştir. Bölüm 3’de açıklanan
projeler, anıt eserlerin korunması, müzeler alanı ve arkeopark geliştirilmesi, konut-turizm dengesinin
sağlanması ve miras alanının tanıtımı ile kaynak geliştirme aktivitelerini içermektedir. Aşağıda
Sultanahmet Arkeolojik Parkı için geliştirilen projelerin uygulama aşamasında değerlendirilmesi ve
izlenmesi için gerekli olan proje göstergeleri yer almaktadır.
Tablo 20. Sultanahmet Arkeolojik Parkı DMA Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve
PROJE KODU ve ADI
AP-PP1. SUR-İ SULTANİ
VE YAKIN ÇEVRESİ ANIT
ESERLERİ KORUMA
PROJESİ
AP-PP2. SULTANAHMET
DÜNYA MİRAS
ALANI’NDA “MÜZELER
ALANI” VE “ARKEOPARK”
AP-PP3. SULTANAHMET
DÜNYA MİRAS
ALANI’NDA KONUTTURİZM DENGESİNİN
AP-PP4. SULTANAHMET
DÜNYA MİRAS ALANI’NIN
TANITIMI PROJESİ
AP-PP5. SULTANAHMET
DÜNYA MİRAS ALANI
İÇİN KAYNAK GELİŞTİRME
PROJESİ
PROJE
GÖSTERGE
SÜRESİ*
U
O
K
K-D
O-D
TÜR
SÜRE
Sur-i Sultani için oluşturulacak Anıt Eser - Müze Kurulu
adet
3 yıl
Sur-i Sultani için hazırlanacak Müze Yönetim Planı
Sur-i Sultani’nin yakın çevresindeki anıt eserler için
oluşturulacak esere özel Anıt Eser Kurulu
Sur-i Sultani yakın çevresi Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya
Miras Alanı içerisindeki anıt eserlerin restrorasyon projeleri
Sur-i Sultani yakın çevresi Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya
Miras Alanı içerisindeki anıt eserlerin yakın çevrelerinin çevre
düzenleme projeleri
Sultanahmet Dünya Miras Alanı’nda oluşturulacak ‘Müzeler
Alanı’
Sultanahmet Dünya Miras Alanı’nda oluşturulacak ‘Arkeopark’
Geliştirme Projesi
Arkeolojik Park ile Osmanlı dönemine ait tarihi dokunun
birlikteliğini korumak üzere plan ve programlar
Sultanahmet, Cankurtaran ve Küçük Ayasofya mahallelerinde
restorasyonu tamamlanan tescilli sivil kültür varlıkları
Kentsel tasarım projeleri
Kentsel hizmetler ve mahalle halkının ortak kullanımına yönelik
düzenlenecek kamusal alanlar
adet
2 yıl
adet
3 yıl
adet
2 yıl
adet
2yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
adet/
alan
2yıl
Ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlikler
adet
2 yıl
Alan’daki anıtları konu alan ve uygun noktalara yerleştirilen
bilgilendirme maketleri ve panolar
adet
2 yıl
Alan’ı tanıtıcı nitelikte, üç boyutlu ve etkileşimli web sitesi
adet
1 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
adet
2 yıl
TL/
adet
2 yıl
adet
3 yıl
adet
1 yıl
Alan’ı tanıtan yayın, algılanabilir harita ve broşürlerden oluşan
tanıtım paketleri (üretilen)
tanıtım paketleri (dağıtılan)
Alan’daki kültür varlıklarının bakım ve onarım ihtiyaçları
yönünden incelenmesiyle oluşturulan restorasyon çalışmaları
programı
Koruma uygulamalarına yönelik mevcut kamu kaynaklarına ek
olarak elde edilen yeni kaynak
Restorasyon programı çerçevesinde gerçekleştirilen mevcut ve
ek kaynakların verimli bir şekilde kullanıldığı restorasyon
uygulamaları
Koruma çalışmaları için oluşturulan kamu-özel-sivil toplum
ortaklıkları
2 yıl
*Proje Süresi Açıklamaları: K: Kısa vadeli, O: Orta vadeli; U: Uzun vadeli, K-D: Kısa vadeli-Devam eden, O-D: Orta vadeli-Devam
eden
382
EKİM 2011
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Projeleri
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı için beş proje belirlenmiştir. Bölüm 3’de açıklanan
projeler, anıt eserlerin, sivil mimarlık örneklerinin ve geleneksel sokak dokusunun korunması ile
Dünya Miras Alanı’nın tanıtımı ve kaynak geliştirme aktivitelerini içermektedir. Aşağıda Süleymaniye
Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı için geliştirilen projelerin uygulama aşamasında değerlendirilmesi
ve izlenmesi için gerekli olan proje göstergeleri yer almaktadır.
Tablo 21. Süleymaniye Camii ve Çevresi DMA Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve
PROJE KODU ve ADI
SC-PP6. SÜLEYMANİYE
DÜNYA MİRAS ALANI ANIT
ESERLERİ KORUMA
PROJESİ
DÜNYA MİRAS ALANI SİVİL
MİMARLIK YAPILARINI
KORUMA PROJESİ
DÜNYA MİRAS ALANI
GELENEKSEL SOKAK
DOKUSUNUN KORUNMASI
PROJESİ
TANITIMI PROJESİ
DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN
KAYNAK GELİŞTİRME
PROJESİ
PROJE
GÖSTERGE
SÜRESİ*
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki anıt
eserlerin restorasyon çalışmaları programı
Koruma ilke ve standartları doğrultusunda tamamlanan,
devam eden anıt eser restorasyon çalışmaları
Koruma ilke ve standartları doğrultusunda devam eden anıt
eser restorasyon çalışmalarının tanıtımları
U
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki anıt
eserlerin restorasyonu (Süleymaniye Meydan Çeşmesi,
Mimar Sinan Türbesi, Bozdoğan Kemeri, Atıf Efendi
Kütüphanesi, Molla Gürani Camii, Sebsefa Hatun Camii, Vefa
Lisesi, Kalenderhane Camii)
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’nda
oluşturulacak Anıt Eser Kurulu
Süleymaniye Dünya Miras Alanı’nında sivil mimarlık
yapılarının koruma ilke ve standartları doğrultusunda
gerçekleştirilmiş bakım ve onarım çalışmaları
K-D
Süleymaniye Dünya Miras Alanı’ndaki sivil mimarlık
yapılarına yönelik bakım ve onarım faaliyetlerine İBB KUDEB
bünyesindeki Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesinin etkin katılımı
ve geliştirilmiş işbirliği
Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı’ndaki Sokak
düzenlemelerinin ve yapılaşmaların geleneksel sokak dokusu
ve kültür varlıklarıyla uyum düzeyi araştırması
O
Yapılan araştırma ve öneriler doğrultusunda
gerçekleştirilecek kentsel tasarım projeleri
Ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak
etkinlikler
K-D
Alan’ı tanıtan yayın, algılanabilir harita ve broşürlerden
oluşan tanıtım paketleri (üretilen)
Alan’ı tanıtan yayın, algılanabilir harita ve broşürlerden
oluşan tanıtım paketleri (dağıtılan)
Mevcut kamu kaynaklarına ek olarak yaratılacak yeni
kaynaklar
Farklı mali kaynakların planlanan ve programlanan
O-D
projelerde etkin kullanımını için zamanında harcanan bütçe
ortaklıkları
TÜR
SÜRE
adet
4 yıl
adet
4 yıl
adet
4 yıl
adet
4 yıl
adet
3 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
3 yıl
adet
3 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
TL /
adet
TL/
adet
TL /
adet
2 yıl
2 yıl
2 yıl
*Proje Süresi Açıklamaları: K: Kısa vadeli, O: Orta vadeli; U: Uzun vadeli, K-D: Kısa vadeli-Devam eden, O-D: Orta vadeli-Devam
eden
383
EKİM 2011
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Projeleri
Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı için altı proje belirlenmiştir. Bölüm 3’de açıklanan projeler,
anıt eserlerin, sivil mimarlık örneklerinin ve geleneksel sokak dokusunun korunması, arkeolojik
varlıkların tespiti ve korunması ile Dünya Miras Alanı’nın tanıtımı ve kaynak geliştirme aktivitelerini
içermektedir. Aşağıda Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı için
geliştirilen projelerin uygulama aşamasında değerlendirilmesi ve izlenmesi için gerekli olan proje
göstergeleri yer almaktadır.
Tablo 22. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi DMA Projeleri Gözden Geçirme,
Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri
PROJE KODU ve ADI
ZC-PP11. ZEYREK DÜNYA
MİRAS ALANI ANIT
ESERLERİ KORUMA
PROJESİ
PROJE
GÖSTERGE
SÜRESİ*
Zeyrek Dünya Miras Alanı’ndaki anıt eserlerin restorasyon
çalışmaları programı
Zeyrek Camii ve Zeyrek Sarnıcı’nın koruma ilke ve standartları
doğrultusunda tamamlanan restorasyon çalışmaları
Koruma ilke ve standartları doğrultusunda devam eden anıt eser
U
restorasyon çalışmalarının tanıtımları
Zeyrek Dünya Miras Alanı’nda gerçekleştirilen anıt eser
restorasyonları
TÜR
SÜRE
adet
3 yıl
adet
3 yıl
adet
3 yıl
adet
3 yıl
adet
3 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
3 yıl
adet
3 yıl
adet
3 yıl
Gerekli görülen alanlarda Zeyrek Dünya Miras Alanı’ndaki
arkeolojik varlıkların sergilendiği arkeolojik park alanları
adet
3 yıl
Ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlikler
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
TL
2 yıl
Zeyrek Dünya Miras Alanı’nda oluşturulacak Anıt Eser Kurulu
MİRAS ALANI SİVİL
MİMARLIK YAPILARINI
KORUMA PROJESİ
MİRAS ALANI
GELENEKSEL SOKAK
DOKUSUNUN
KORUNMASI PROJESİ
MİRAS ALANI’NDA
ARKEOLOJİK
VARLIKLARIN TESPİTİ VE
KORUNMASI PROJESİ
MİRAS ALANI’NIN
TANITIMI PROJESİ
MİRAS ALANI İÇİN
PROJESİ
K-D
O
O
K-D
Zeyrek Dünya Miras Alanı’ndaki sivil mimarlık yapılarını konu alan,
koruma ilke ve standartları doğrultusunda gerçekleştirilmiş bakım
ve onarım çalışmaları
Zeyrek Dünya Miras Alanı’ndaki sivil mimarlık yapılarına yönelik
bakım ve onarım faaliyetlerine İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap ve
Taş Eğitim Atölyesinin etkin katılımı ve geliştirilmiş işbirliği
Zeyrek Dünya Miras Alanı’ndaki yol düzenlemelerinin ve
yapılaşmaların geleneksel sokak dokusu ve kültür varlıklarıyla
uyum düzeyi araştırması
Yapılan araştırma ve öneriler doğrultusunda gerçekleştirilen
kentsel tasarım projeleri
Zeyrek Dünya Miras Alanı’ndaki yeraltı ve yerüstündeki arkeolojik
varlıklara yönelik tespit çalışması
tanıtım paketleri (üretilen)
tanıtım paketleri (dağıtılan)
Mevcut kamu kaynaklarına ek olarak yaratılacak yeni kaynaklar
O-D
Farklı mali kaynakların planlanan ve programlanan projelerde
etkin kullanımını için zamanında harcanan bütçe
ortaklıkları
TL/
adet
TL /
adet
2 yıl
2 yıl
*Proje Süresi Açıklamaları: O: Orta vadeli; U: Uzun vadeli, K-D: Kısa vadeli-Devam eden, O-D: Orta vadeli-Devam eden
384
EKİM 2011
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı Projeleri
İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı için üç proje belirlenmiştir. Bölüm 3’de açıklanan projeler,
Kara Surları ve çevresinde koruma uygulamalarının gerçekleştirilmesi ile Dünya Miras Alanı’nın
tanıtımı ve kaynak geliştirme aktivitelerini içermektedir. Aşağıda İstanbul Kara Surları Dünya Miras
Alanı için geliştirilen projelerin uygulama aşamasında değerlendirilmesi ve izlenmesi için gerekli olan
proje göstergeleri yer almaktadır.
Tablo 23. İstanbul Kara Surları DMA Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme
Göstergeleri
PROJE KODU ve ADI
KS-PP17. KARA SURLARI
DÜNYA MİRAS ALANI VE
ÇEVRESİ KORUMA
UYGULAMALARI PROJESİ
KS-PP18 KARA SURLARI
TANITIMI PROJESİ
KS-PP19 KARA SURLARI
DÜNYA MİRAS ALANI İÇİN
PROJESİ
PROJE
GÖSTERGE
SÜRESİ*
Yeni teknolojiler yardımıyla mevcut durum
tespitine yönelik program
Kara Surları’nın kısa vadede temizlenmesine
U
yönelik program
Rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri ve
bunlara bağlı bakım, onarım ve güçlendirme
uygulamaları programı
Ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı
sağlayacak etkinlikler
Kara surlarını konu alan ve uygun noktalara
yerleştirilen bilgilendirme maketleri ve panolar
Alan’ı tanıtıcı nitelikte, üç boyutlu ve etkileşimli
K-D
web sitesi
Alan’ı tanıtan yayın, algılanabilir harita ve
broşürlerden oluşan tanıtım paketleri (üretilen)
Alan’ı tanıtan yayın, algılanabilir harita ve
broşürlerden oluşan tanıtım paketleri (dağıtılan)
Mevcut kamu kaynaklarına ek olarak yaratılacak
yeni kaynaklar
Farklı mali kaynakların planlanan ve programlanan
O-D
projelerde etkin kullanımı için zamanında
harcanan bütçe
Koruma uygulamaları ile uygulanan ilgili kamuözel-sivil toplum ortaklığı
TÜR
SÜRE
TL /
adet
TL /
adet
3 yıl
TL /
adet
4 yıl
adet
2 yıl
adet
2 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
adet
1 yıl
TL /
adet
2 yıl
TL /
adet
2 yıl
TL /
adet
2 yıl
*Proje Süresi Açıklamaları: U: Uzun vadeli, K-D: Kısa vadeli-Devam eden, O-D: Orta vadeli-Devam eden
385
2 yıl
EKİM 2011
4.6.5. Değerlendirme
İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Uygulama, Gözden Geçirme ve Güncelleme Süreci bölümünde
Yönetim Planı’nın uygulamasından sorumlu aktörlerden detaylı olarak bahsedilmiş, uygulama süreci
başlığında gerçekleştirme (finansal kaynaklar) ve bütçe konuları ele alınmış, uygulama etaplarını
açıklayan çalışma programına yer verilmiştir. Bununla birlikte Yönetim Planı sürecinin önemli
adımlarından biri olan gözden geçirme ve güncelleme başlığı altında gözden geçirme ve güncelleme
kriterleri, bu süreçle ilgili kurumsal altyapı, Tarihi Yarımada ve Dünya Miras Alanları proje paketlerine
yönelik gözden geçirme ve güncelleme göstergeleri belirlenmiştir. Uygulama, gözden geçirme ve
güncelleme sürecinde kullanılabilecek bir araç olarak rapor elde etme yönteminden bahsedilmiştir.
Kamu bilincinin arttırılması programının oluşturulması çerçevesinde ise; uygulama sürecinin başarılı
olabilmesi ve buna bağlı olarak kültürel mirasın korunması için bu konularda bilinç düzeyinin
geliştirilmesine yönelik programdan söz edilmiştir. Bu bölümde ise Yönetim Planı sürecinin genel bir
değerlendirmesi yapılmaktadır.
Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı, birden fazla miras alanını kapsaması ve toplam alan olarak kent
ölçeğinde bir büyüklüğe sahip olması açısından Dünya’daki diğer miras alanlarından farklılık
göstermektedir. Bununla birlikte yönetim planı, kamu kurumları ve ilgili diğer kurumlar nezdinde
görece yeni bir kavramdır. Bunlara bağlı olarak, İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı hazırlanması
süreci tüm paydaşlar açısından öğretici, bilgilendirici ve paylaşımcı bir deneyim olmuştur.
Bununla birlikte, Yönetim Alanı’nın yetkili kamu kuruluşları ile sivil toplum kuruluşları arasında
eşgüdümü sağlayacak bir araç olması; Yönetim Planı’nın ise bu eşgüdümü somutlaştıracak projeleri
aynı doğrultuya getiren paydaş eksenli bir stratejik plan olması bağlamında, hazırlık sürecinde zaman
zaman yaşanan sıkıntılar ve zorluklar da son derece olağan ve sürecin bir parçası olarak
değerlendirilmelidir.
Genellikle planlar ve projeler hazırlandığı ve onaylandığı zaman tamamlanmış olarak algılanırlar. Buna
karşın, hazırlama ve onay sürecinin yanında plan ve projelerin uygulamaya geçip geçmemeleri gerçek
başarı kriteri olarak dikkate alınmalıdır. Buna göre, Yönetim Planı’nın hazırlanması ve onaylanması
süreci kadar uygulama ve gözden geçirme süreçlerinin gerçekleşme oranı da kültürel mirasın
korunması ve yönetilmesi açısından son derece önemlidir. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı 5
yıllık bir zaman dilimi için hazırlanmıştır ve Yönetim Planı’nın uygulaması, tanımlanan projelerin
hayata geçmesi ile gerçekleşecektir.
Söz konusu projelerin hayata geçirilmesi için, uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşların yedi başlık
altında ele alınan hedef, strateji ve eylemlere bağlı olarak oluşturulan projeleri sahiplenmesi ve
kurumlararası işbirlikleri (ortak hizmet protokolleri vb.) çerçevesinde uygulama adımlarını
tanımlaması gerekmektedir. Yönetim planı ile ilgili farkındalık yaratılması ve kamu bilincinin
arttırılması projelerin sahiplenilmesi açısından önem taşımaktadır.
386
EKİM 2011
İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI SÜRECİNDE YER ALANLAR
İSTANBUL SİT ALANLARI ALAN YÖNETİMİ BAŞKANLIĞI DANIŞMA KURULU UZMAN ÜYELERİ VE
KURUM TEMSİLCİ ÜYELERİ 2011
ADI SOYADI
A/Y
GÖREVİ
PROF. DR. DEMET BİNAN
A
DANIŞMA KURULU BAŞKANI
YRD. DOÇ. DR. OYA AKIN
A
DANIŞMA KURULU BAŞKANVEKİLİ
PROF. DR. ZEKİYE YENEN
A
EŞGÜDÜM VE DEN. KUR./DANIŞMA KURULU UZMAN ÜYESİ
PROF. DR. SEMAVİ EYİCE
A
DANIŞMA KURULU UZMAN ÜYESİ
PROF. DR. SADETTİN ÖKTEN
A
PROF. DR. İLBER ORTAYLI
A
PROF. DR. ÜMİT MERİÇ
A
PROF. DR. ZEYNEP AHUNBAY
A
PROF. DR. AHMET ERSEN
A
PROF. DR. CENGİZ ERUZUN
A
PROF. DR. SAİT BAŞARAN
A
DR. HİLMİ ŞENALP
A
SÜLEYMAN ZEKİ BAĞLAN
A
KAZIM TEKİN
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (İSTANBUL VALİLİĞİ)
SEVİNÇ ÖZEK
Y
MURAT TUNÇAY
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (İBB)
CEM ERİŞ
Y
TALİP TEMİZER
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (FATİH BELEDİYESİ)
ERHAN OFLAZ
Y
M. ZAFER ALSAÇ
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (ZEYTİNBURNU BELEDİYESİ)
HACER BAKKAL
Y
MUSTAFA DEMİRKAN
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (BAYRAMPAŞA BELEDİYESİ)
ŞÜKRÜ ÇALIM
Y
SEDAT ŞAHİN
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (EYÜP BELEDİYESİ)
BANU SARBAN
Y
İBRAHİM ÖZEKİNCİ
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (VAKIFLAR İSTANBUL I. BÖL. MÜD.
OLCAY AYDEMİR
Y
PROF. DR. ARA ALTUN
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ)
PROF. DR. BAHA TANMAN
Y
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ)
387
EKİM 2011
YRD. DOÇ. DR. DİLEK ERDEN ERBEY
A
DANIŞMA KURULU UZMAN ÜYESİ (MSGSÜ)
DR. ELİF ÖRNEK ÖZDEN
Y
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ)
YRD. DOÇ. DR. EBRU KERİMOĞLU
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ)
DOÇ. DR. YEGAN KAHYA
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (ICOMOS TÜRKİYE)
YRD. DOÇ. DR. GÜLSÜN TANYELİ
Y
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (ICOMOS TÜRKİYE)
M. ERZAN AÇIKGÜN
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (İSTANBUL TİCARET ODASI)
MÜCAHİT YILDIZ
Y
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (İSTANBUL TİCARET ODASI)
PROF. DR. DENİZ İNCEDAYI
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (MİMARLAR ODASI)
MÜCELLA YAPICI
Y
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (MİMARLAR ODASI)
DOÇ. DR. PELİN PINAR ÖZDEN
A
EŞG. VE DEN. KUR. /DAN. KUR. ÜYESİ (ŞEHİR PLANCILARI ODASI)
TAYFUN KAHRAMAN
Y
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (ŞEHİR PLANCILARI ODASI)
NECDET SAKAOĞLU
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (TÜRKİYE TAR. EVLERİ KOR. DER.)
CUMA KARADAĞ
A
DANIŞMA KURULU ÜYESİ (SÜLEYMANİYE MUHTARLIĞI)
Göz.
UNESCO TÜRKİYE MİLLİ KOM. KÜL. MİR. İHTİSAS KOM. YÖNETİCİSİ
Göz.
KÜLTÜR VE TURİZM BAK. (KÜL.VAR. VE MÜZ. GEN. MÜD.)
PROF. DR. GÜL İREPOĞLU
388
EKİM 2011
İSTANBUL SİT ALANLARI ALAN YÖNETİMİ BAŞKANLIĞI EŞGÜDÜM VE DENETLEME KURULU ÜYELERİ
2011
ADI SOYADI
A
GÖREVİ
DR. HALİL ONUR
A
ALAN BAŞKANI
PROF. DR. ZEKİYE YENEN
A
EŞGÜDÜM VE DEN. KUR./DANIŞMA KURULU UZMAN ÜYESİ
DOÇ. DR. PELİN PINAR ÖZDEN
A
EŞGÜDÜM VE DEN. KUR./DANIŞMA KURULU ÜYESİ
KAZIM TEKİN
A
SEVİNÇ ÖZEK
Y
MURAT TUNÇAY
A
CEM ERİŞ
Y
TALİP TEMİZER
A
ERHAN OFLAZ
Y
M. ZAFER ALSAÇ
A
HACER BAKKAL
Y
MUSTAFA DEMİRKAN
A
ŞÜKRÜ ÇALIM
Y
BANU SARBAN
A
SEDAT ŞAHİN
Y
İBRAHİM ÖZEKİNCİ
A
OLCAY AYDEMİR
Y
389
EKİM 2011
İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI YÜRÜTME KURULU
ADI SOYADI
PROF. DR. NURAN ZEREN GÜLERSOY
PROF. DR. AYKUT KARAMAN
PROF. DR. İCLAL DİNÇER
MİMAR TANJU VERDA AKAN
GÖREVİ
İTÜ MİMARLIK FAKÜLTESİ ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA BÖLÜMÜ
ÖĞRETİM ÜYESİ
MSGSÜ MİMARLIK FAKÜLTESİ ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA
BÖLÜMÜ ÖĞRETİM ÜYESİ
YTÜ MİMARLIK FAKÜLTESİ ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA BÖLÜMÜ
ÖĞRETİM ÜYESİ
AKAN MİMARLIK YÖNETİM KURULU BAŞKANI
390
EKİM 2011
PROJE EKİBİ
ADI SOYADI
GÖREVİ
OYLUM BÜLBÜL
PROJE KOORDİNATÖRÜ
ZEHRA ARSLAN
PROJE YÖNETİCİ ASİSTANI
ELİF KISAR KORAMAZ
DR. ŞEHİR PLANCISI
ÖZGE İMREK
ŞEHİR PLANCISI
SEÇİL ÖZALP
YÜKSEK ŞEHİR PLANCISI
ULAŞ AKIN
ZEYNEP ÖZDEMİR EREN
ŞEHİR PLANCISI
HAYRİ KARPUZ
Y. ŞEHİR PLANCISI
NİLAY SEVGİ
PEYZAJ MİMARI
MÜGE MERİÇ
RESTORASYON UZMANI Y.MİMAR
CİHAT ÜNALDI
YÜKSEK MİMAR
ASLI BİRKAN
FİLOLOG
ORÇUN KAYHAN
GRAFİK TASARIMCISI
ALP BAHADIR CANPOLAT
EKONOMİST
AHMET FARUK KIR
HUKUKÇU
BİRSEN KARAÇAM
SOSYOLOG
ŞURA KAVALCI EL SHANA
SANAT TARİHÇİSİ
AYŞE İPEK ERDEM
ULUSLARARASI İLİŞKİLER
DİLEK ECER
ARKEOLOG
NERGİZ BAŞKAYA
RESTORASYON UZMANI Y.MİMAR
DR. ALEV ERKİLET
UZMAN SOSYOLOG
ÖZLEM AĞSAKALLI
UZMAN ŞEHİR PLANCISI
SERDAR AYAN
UZMAN MİMAR
ALİ ÜNAL
UZMAN EKONOMİST
AYFER TURAN
UZMAN HUKUKÇU
RECEP SELMAN
UZMAN SANAT TARİHÇİSİ
MEHMET ÇETİN
UZMAN ARKEOLOG
FERHAT KOÇOĞLU
ULUSLARARASI İLİŞKİLER
391
EKİM 2011
UZMANLAR
ADI SOYADI
PROF.DR. ZEYNEP AHUNBAY
PROF.DR. EŞREF ADALI
PROF.DR. MUSTAFA ILICALI
YRD.DOÇ.DR. KUTLUK KAAN
SÜMER
YRD.DOÇ.DR. FERİDUN
ÖZGÜMÜŞ
YRD.DOÇ.DR. AHMET VEFA
ÇOBANOĞLU
ARAŞ.GÖR. İREM AYRANCI
GÖREVİ
MİMARLIK FAKÜLTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ
İSTANBUL TEKNİK
ÜNİVERSİTESİ
BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
İSTANBUL TEKNİK
ÖĞRETİM ÜYESİ
ÜNİVERSİTESİ
ULAŞTIRMA UYGULAMA ARAŞTIRMA MRKZ
BAŞKANI/İBB BAŞKAN DANIŞMANI
BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ
EKONOMETRİ BÖLÜMÜ ÖĞRETİM ÜYESİ
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
GÜZEL SANATLAR BÖLÜMÜ ÖĞRETİM ÜYESİ
SANAT TARİHİ BÖLÜMÜ ÖĞRETİM ÜYESİ
MİMARLIK FAKÜTESİ ŞEHİR VE BÖLGE
İSTANBUL TEKNİK
PLANLAMA BÖLÜMÜ
ÜNİVERSİTESİ
NECDET SAKAOĞLU
SANAT TARİHÇİSİ
HAYRİ FEHMİ YILMAZ
YÜKSEK SANAT TARİHÇİSİ
SEVENGÜL SÖNMEZ
KURUM
KARŞILAŞTIRMALI EDEBİYAT BÖLÜMÜ, TÜRK
İSTANBUL BİLGİ
DİLİ BİRİMİ ÖĞRETİM ÜYESİ
ÜNİVERSİTESİ
YRD.DOÇ.DR. MEHMET
GÜZEL SANATLAR FAKÜLTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ
AVUNDUK
SANAT TARİHÇİSİ
SAİT KARABULUT
HUKUKÇU
392
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
EKİM 2011
YETKİLİ İDARE
ADI SOYADI
GÖREVİ
KURUM
CEM ERİŞ
MÜDÜR
İBB TARİHİ ÇEVRE KORUMA MÜDÜRLÜĞÜ
EMEL GERÇEL
MÜDÜR YRD.
MUZAFFER ŞAHİN
MÜDÜR YRD.
GÜLAYŞE EKEN
RAPORTÖR
ÖZNUR ÖZDEMİR
RAPORTÖR
393
EKİM 2011
İSTANBUL SİT ALANLARI ALAN YÖNETİMİ BAŞKANLIĞI
ADI SOYADI
GÖREVİ
DR. HALİL ONUR
ALAN BAŞKANI
AHMET ARSLANOĞLU
MİMAR
BÜLENT AKBULUT
ŞEHİR PLANCISI
MUZAFFER ŞAHİN
ŞEHİR VE BÖLGE PLANCISI
GÜLAYŞE EKEN
SÜMEYRA YILMAZ
İLETİŞİM UZMANI
FATMA KUŞ
SANAT TARİHÇİSİ
ÖZNUR KOTBAŞ
TERCÜMAN
ARZU CANBAZ
SEKRETER
ERDEM TAŞ
BÜRO ELEMANI
394
EKİM 2011
KAYNAKÇA
Ahunbay, Z., (1994), “Sultanahmet Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.6, Kültür Bakanlığı ve
Tarih Vakfı Ortak Yayını, s.55–61.
Ahunbay, Z., (2005), Tarihi Çevre Yönetimi ve Yönetim Planları, Tarihi Kentlerin Yönetimi Paneli, İstanbul,
TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Yayınları, 3 Şubat, s.35-50.
Akan Mimarlık, (2002), Pamukkale Sit Alanı Yönetim ve Sunum Planı, Türkiye Toplumsal Gelişim ve Kültür
Mirası Projesi Kapsamında, TC. Kültür Bakanlığı – Dünya Bankası.
Akan-Verda, T., (2003), "Pamukkale Alan Yönetimi Modeli”, Kentsel Yenileşme ve Kentsel Tasarım Temalı,
Uluslararası 14. Kentsel Tasarım Uygulamalar Sempozyumu , 28-30.05.2003, MSÜ.
Akan-Verda, T., (2007), "Alan Yönetimi" Kavramının İçeriği, Bu Konuda İstanbul için Yapılabilecekler”
İstanbul'un UNESCO Dünya Mirası Sorumluluğu Toplantıları I : Tarihi Yarımada'nın Alan Yönetimi Paneli,
13.03.2007, Pera Müzesi.
Akan-Verda, T., (2008), “Pamukkale Alan Yönetim Planı ile Gündemimize Giren Yönetim Planı Kavramı, Bu
Konuda İstanbul için Yapılabilecekler”, Kentsel Sit Alanlarında Alan Yönetimi Toplantısı, 29.01.2008, YTÜ.
Akdoğan, G., (1995), “Dünden Bugüne Bahçe Kültürümüz”, Sanat Dünyamız Bahçe Kültürü Dergisi, Yapı Kredi
Yayınları, 58:8-10, İstanbul.
Akın, G., (1993), “Tanzimat ve Bir Aydınlanma Simgesi” Osman Hamdi Bey ve Dönemi (Sempozyum), Tarih Vakfı
Yurt Yayınları, s.123-133, İstanbul.
Aksel, A., (1994), “Fatih İlçesi,” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:3, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal
Tarih Vakfı, s.264-265, İstanbul.
Aksoy, Ö., (1968), Osmanlı Devri İstanbul Sıbyan Mektepleri Üzerine Bir İnceleme, İstanbul.
Aksu, H., (1994), 1782 Yılı Yangınları, İstanbul.
Alikılıç. D., (2002), XVII. Yüzyıl Osmanlı Saray Tefrişatı ve Törenleri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Tarih Anabilimdalı, Erzurum.
Amme İdaresi Dergisi (1990), Cilt 24, Sayı 4.
Amsterdam Bildirgesi, 1975.
Arsebük G. ve Özbaşaran M., (1989), ‘Ülkemizin Bilinen En Eski Yerleşim Yeri Yarımburgaz Mağarası ve İnsan İle
Araç Gereç İlişkileri’ Müze Dergisi, s.77.
Aslan, F., (2008), Tılsımlı Şehir İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi AB İlişkileri Müdürlüğü, Archimedes
Projesi kapsamında hazırlanmıştır, İstanbul.
Aslanapa, O., (1986), Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul 1986.
Aslanapa, O., (1988), Mimar Sinan Hayatı ve Eserleri, İstanbul.
Atasoy, N., (2002), Hasbahçe, Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek, Koç Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
Avşar, Y. ve Gönüllü, M.,T., (2000), “A Map Preparation For Outdoor Noises of Educational Buildings in Fatih
District of Istanbul”, International Symposium on Noise Control Acoustics for Educational Buildings, 24-25 May
2000, İstanbul.
Aydın, M. ve İstekli, S., (2001), Dünden Bugüne Fatih, Fatih Belediyesi Yayını, İstanbul.
Aynur, H., ve Karateke, H., (1995), III. Ahmet Devri İstanbul Çeşmeleri, İstanbul.
Ayrancı, İ., (2007), Koruma Alanlarının Yönetimi ve Yönetim Planı Sürecinin Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Ayvansarayi, H., (1281), Hadikatü’l-Cevami, İstanbul.
Ayverdi, E., H. ve Barkan, Ö., L., (1970), İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953 (1546) Tarihli (Derleme), İstanbul
Fetih Cemiyeti Enstitüsü, Sayı: 61, İstanbul.
Ayverdi, E., H., (1973), Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri, C.III, İstanbul.
Ayverdi, E., H., (1974), Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri, C.IV, İstanbul.
395
EKİM 2011
Bassett, S., (2004), The Urban Image of Late Antique Constantinople, Cambrige University Pres.
Bath North & East Somerset Council, (2004), City of Bath World Heritage Site Management Plan,
http://www.bathnes.gov.uk/worldheritage/1. Introduction.htm, (05.02.07).
Bath& North East Somerset Council, (2010), The City of Bath World Heritage Site Management Plan 20102016, Consultation Draft , Bath, United Kingdom.
Batur, A., (1985), “Batılılaşma Döneminde Osmanlı Mimarlığı” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye
Ansiklopedisi, c.4, İletişim Yayınları, s.1038-1067, İstanbul.
Baydar, O. vd., (2003), Kıtaların, Denizlerin, Yolların, Tacirlerin Buluştuğu Kent İstanbul, İstanbul Ticaret Odası,
İstanbul.
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, (2009), Kentsel Miras, Mekan Kalitesi ve Kentsel Tasarım Komisyonu Raporu,
Kentleşme Şurası, Nisan 2009, Ankara.
Baytop, T., (1994a), “Botanik Bahçeleri”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi Cilt:2, s.312, Kültür Bakanlığı ve
Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul.
Baytop, T., (1994b), “Bostanlar”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:2, s. 09-310, Kültür Bakanlığı ve
Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul.
Belge, M., (2004), İstanbul Gezi Rehberi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Boysan, B., (1990), “Menderes Dönemi Belediyeciliği/İmar Hareketleri”, Türk Belediyeciliği’nde 60. Yıl
Uluslararası Sempozyumu, Bildiri ve Tartışmalar, Ankara.
British Standarts Institude, (1998), Guide to the Principles of the Conservation of Historical Buildings, BSI,
London, BS 7913:1998.
Çakmak, A., S., Freely, J., (2005), İstanbul’un Bizans Anıtları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Canterbury City Council, (2008), Local Economy and Tourism Strategy, Canterbury District 2008-2012, United
Kingdom.
Carter J., G., Wood C., M., Baker M., (2003), The Environmental Appraisal of National Park Management Plans
in England and Wales, Journal of Environmental Planning and Management, 46(2), 271–290.
Çatalhöyük Yönetim Planı, (2004), www.catalhoyuk.com/pdfs/Catal_SMP_TR.doc.
Çeçen K. ve Kolay C., (1997), Topkapı Sarayına Su Sağlayan İsale Hatları, İstanbul Büyükşehir Belediyesi İstanbul
Su ve Kanalizasyon Genel Müdürlüğü, İstanbul, 1997.
Çeçen, K., (1999), İstanbul’un Osmanlı Dönemi Su Yolları, İstanbul.
Çelik, Z., (1998), 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti-Değişen İstanbul, Tarih Vakfı Yurt, II. Baskı, İstanbul.
Cerasi, M., (2004), The İstanbul Divanyolu. Orient-Institute, İstanbul.
Cezar, M., (1963), Osmanlı Devrinde İstanbul Yapılarında Tahribat Yapan Yangınlar ve Tabii Afetler, Türk Sanatı
Araştırma ve İncelemeleri, C.1, İstanbul.
Cezar, M., (1985), Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, İstanbul.
Cezar, M., (2002), Osmanlı Başkenti İstanbul, Erol Kerim Aksoy Kültür, Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı Yayınları,
İstanbul.
Clarke, T., Rollo, C., (2001), Corporate Initiatives in Knowledge Management. Education + Training, Vol. 43
(4/5), 206–214.
Countryside Agency.,(2005), National Park Management Plans – Guidance, England.
Danişment İ., H., (1947), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Türkiye Yayınevi, C.I-II-III-IV, İstanbul.
Demircanlı, Y.,İstanbul Mimarisine Kaynak Olarak Evliya Çelebi Seyahatnamesi, İstanbul.
Demirkent, I., (2006), Roma ve Bizans Döneminde İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Dairesi
Yayınları, II. Baskı, İstanbul.
Denel, S., (1982), Batılılaşma Sürecinde İstanbul’da Tasarım ve Dış Mekanlarda Değişim ve Nedenleri, Ortadoğu
Teknik Üniversitesi, Ankara.
Devlet İstatistik Enstitüsü, (2000), 2000 Genel Nüfus Sayımı Kitapçığı, DİE Matbaası, Ankara.
396
EKİM 2011
Devlet İstatistik Enstitüsü, 1935-2000 Yılı Nüfus Verileri, Yayınlanmamış veri.
Dinçer, İ., (2009a), 23.11.2009 Tarihli Seminer Notları, Yayımlanmamış Eser, İstanbul’un Tarihi Alanları Alan
Yönetim Başkanlığı Alan Yönetimi Seminerleri Çerçevesinde Gerçekleştirilen Seminer, İMP/BİMTAŞ, İstanbul.
Dinçer, İ., (2009b), “Tarihi Yarımada Yönetilebilir mi?”, MSGSÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Çarşamba
Seminerleri, 1 Nisan 2009 Semineri, http://www.planlama.org/new/etkinlik-dosyalari/carsamba-semineri-ndebu-hafta-tarihi-yarimda-yonetilebilir-mi.html, Erişim Tarihi: Aralık 2009.
Dinçer, İ., Enlil, Z., Evren, Y., (2009), “İstanbul’un Koruma Alanlarının Değerlendirilmesi” Megaron - YTÜ
Mimarlık Fakültesi Dergisi, C:4. S:1. ss. 5–15.
Dinçer, İ., Enlil, Z., Evren, Y., Som, S., K.,(2011) İstanbul’un Tarihi ve Doğal Miras Değerleri: Potansiyeller,
Riskler ve Koruma Sorunları, İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri, İstanbul Bilgi Üniversitesi
Yayınları.
DPT (2001), Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ortaöğretim, Genel Eğitim, Meslek Eğitimi, Teknik Eğitim, DPT
Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Yayın No. 2576-ÖİK. 589, Ankara.
DPT, (2003), Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik
Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, Yayın No: DPT 2671, Ankara.
DPT, (2006), Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu, www.sp.gov.tr.
DPT, (2007), Dokuzuncu Kalkınma Planı / 2007-2013 Yerleşme-Şehirleşme Özel İhtisas Komisyonu Raporu,
Ankara.
Duben, A. ve Behar, C., (1996), İstanbul Haneleri, İletişim Yayınları, İstanbul.
Düzgüner, F., (2005), “İstanbul Sultanahmet’te Bizans’ın Ünlü ‘Bakır Kapısı ve İustinianus Sütunu,’” Mimarist,
17, s.85-93, İstanbul.
Edinburgh World Heritage, (2005), The Old and New Towns of Edinburgh World Heritage Site, Management
Plan, the City of Edinburgh Council.
Egemen, A., (1993), İstanbul’un Çeşme ve Sebilleri, İstanbul.
Eldem, H., E., (1933), Camilerimiz, İstanbul.
Emeksiz, A., (1998a), “İstanbul Halk Edebiyatıyla İlgili Kitaplar İçin Açıklamalı Bir Bibliyografya Denemesi (19281998) I”, İstanbul Araştırmaları, sayı: 5, Bahar 1998, s.189-245.
Emeksiz, A., (1998b), “İstanbul Halk Edebiyatıyla İlgili Kitaplar İçin Açıklamalı Bir Bibliyografya Denemesi (19281998) II”, İstanbul Araştırmaları, sayı: 6, Yaz 1998, s.189–244.
Enlil, Z., M., Yenen, Z., Ünal, Y., (1994), “İstanbul’un Kimlik Değişimi: Su Kentinden Kara Kentine,” İstanbul’un
Kentsel Gelişme Sorunları ve Avrupa Metropolleri, Türkiye’de 16. Dünya Şehircilik Günü Kolokyumu, 3-8 Kasım
1992, MSÜ, İstanbul; M. Çubuk (der.) İstanbul’un Kentsel Gelişme Sorunları ve Avrupa Metropolleri, MSÜ, Yayın
No: 74, İstanbul, cilt 2, ss. 201-214.
Erdem, N., (1996), İstanbul Boğaziçi Yeşil Alan Sistemlerinin Belirlenmesi, Doktora Tezi (Yayımlanmamış),
İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Erzen, A., (1954), İstanbul Şehrinin Kuruluşu ve İsimleri, Belleten, Sayı 69-72, sayfa 131-158, Ankara.
Erzi, İ., (1987), Camilerimiz Ansiklopedisi, İstanbul.
Eurosite, 1999, Toolkit: Management Planning. Eurosite, Lille, France. org/IMG/pdf/toolkitmp_en.pdf.
Evliya Çelebi, Seyahatname, C.I, Üçdal Neşriyat, İstanbul.
Evyapan, G., A., (1974), Tarih İçinde Formel Bahçenin Gelişmesi ve Türk Bahçesine Etkileri, ODTÜ Mimarlık
Fakültesi, No:21, Ankara.
Eyice, S., (1967), İstanbul–Tarihi Eserler, İslam Ansiklopedisi, C.5/II, s.1214/44-1214/144, İstanbul.
Eyice, S., (1975), “Tarihte Haliç”, Haliç Sempozyumu 10-11 Aralık 1975, İTÜ İnşaat Fakültesi İstanbul Geoteknik
Su ve Çevre Mühendisliği Sorunları Araştırma Grubu Sempozyumları No. I, s.I-263-I-287, İstanbul.
397
EKİM 2011
Eyice, S., (1980), Tarih İçinde İstanbul ve Şehrin Gelişmesi, Atatürk Konferansları, VII (1975), s.89-182, Ankara.
Eyice, S., (1981), “XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik Üslubu”, Sanat Tarihi Yıllığı,
IX-X, 1979–1980, İstanbul, 1981, s.163-175.
Eyice, S., (2006), Tarih Boyunca İstanbul, s.65-276, İstanbul.
Eyice, S., İstanbul’un Camiye Çevrilen Kiliseleri, TAÇ, I/1 (Mayıs).
Eyice, S., Kuban, D., Akbayar, N., Anadol, Ç., Işın, E., Sakaoğlu, N., Silier, O., Taner, Ö., Toprak, Z. (1994a),
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. I, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul.
Eyice, S., Kuban, D., Akbayar, N., Anadol, Ç., Işın, E., Sakaoğlu, N., Silier, O., Taner, Ö., Toprak, Z. (1994b),
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. II, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul.
Eyice, S., Kuban, D., Akbayar, N., Anadol, Ç., Işın, E., Sakaoğlu, N., Silier, O., Taner, Ö., Toprak, Z. (1994c),
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. III, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul.
Eyice, S., Kuban, D., Akbayar, N., Anadol, Ç., Işın, E., Sakaoğlu, N., Silier, O., Taner, Ö., Toprak, Z. (1994d),
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. IV, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul.
Eyice, S., Kuban, D., Akbayar, N., Anadol, Ç., Işın, E., Sakaoğlu, N., Silier, O., Taner, Ö., Toprak, Z. (1994e),
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. V, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul.
Eyice, S., Kuban, D., Akbayar, N., Anadol, Ç., Işın, E., Sakaoğlu, N., Silier, O., Taner, Ö., Toprak, Z. (1994f),
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. VI, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul.
Eyice, S., Kuban, D., Akbayar, N., Anadol, Ç., Işın, E., Sakaoğlu, N., Silier, O., Taner, Ö., Toprak, Z. (1994g),
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.VII, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul.
Eyice, S., Kuban, D., Akbayar, N., Anadol, Ç., Işın, E., Sakaoğlu, N., Silier, O., Taner, Ö., Toprak, Z. (1994h),
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. VIII, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul.
Fatih Belediyesi, (2001), Fatih’in Sosyo-Ekonomik Yapısı, İstanbul’un Fethi’nin 550. Yılına Armağan, Fatih
Belediyesi Yayınları, İstanbul.
Faucher, J., B., P., L., Everett, A., M., Lawson, R., (2008), Reconstituting knowledge management. Journal of
Knowledge Management, Vol. 12 (3), 3–16.
Feilden, B. , Jokilehto, J., (1993), Management Guidelines for World Cultural Heritage Sites, ICCROM, Roma.
Fitch, J., M., (1982), Historic Preservation: Cultural Management of the Built World, New York: Mc. Graw Hill
Book Company.
FOCUS (2005), “İstanbul Efsaneleri”, Focus Dergisi Özel Eki, Temmuz 2005, Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve
Pazarlama A.Ş., İstanbul.
GENAR, (2002), Tarihi Yarımada (Kantitatif Araştırma) Monografisinin Yayınlanmamış Raporu, GENAR Araştırma
Eğitim Danışmanlık A.Ş, İstanbul.
GENAR, (2002a), İBB Hizmet Ölçüm Araştırması Yayınlanmamış Raporu, GENAR Araştırma Eğitim Danışmanlık
A.Ş, İstanbul.
Genç, M. ve Mazak, M., (2001), İstanbul Depremleri, İGDAŞ Kültürel Yayınları, İstanbul.
Gezer, H., (1984), Cumhuriyet Dönemi Türk Heykeli, Ankara.
Gökçay, M., M., (2008), Saklı Nehir Hazinesi, Kent Arkeolojisi Kapsamında Yenikapı Liman Kazısı, 1453 İstanbul
Kültür ve Sanat Dergisi, Sayı:3, s.48-53.
Gökçen, C., (2007), Tarihi Süreçlerde Atmosferik Şartların ve Hava Kirliliğinin Taş Yapılar Üzerindeki Etkileri;
Köprülü Medresesi ve Kütüphanesi Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, GYT Mühendislik ve Fen Bilimleri
Enstitüsü, Gebze.
Gönüllü, M., T., Ilıcalı, M., Avşar, Y. ve Özen, H., (1998), “Fatih ve Mecidiyeköy’de Gürültü Tespiti ve Trafiğin
Katkısı”, İSFALT Yol Kültürü Üç Aylık Kültür ve Teknoloji Dergisi, Ekim 1998, Sayı:3, İstanbul.
Goodwin, G., (1971), A History of Ottoman Arhitecture, London.
Gülersoy Z., N., (2003), Türkiye’de Kültürel ve Doğal Çevre Koruma Anlayışının Gelişimi, Prof. Dr. Yücel Ünal’a
Armağan, İTÜ Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlaması Bölümü, İstanbul.
398
EKİM 2011
Gülersoy-Zeren, N., Ayrancı, İ., (2007), “Koruma Alanlarında Yönetim Planı Uygulamaları ve Tarihi Yarımada
Örneği”, Tarihi Yarımada Sempozyumu, 15.11.2007, İTÜ Mimarlık Fakültesi.
Gülersoy-Zeren, N., Ayrancı, İ., Yazıcı, E., (2008), “Koruma Alanlarında Planlama ve Alan Yönetimi”, Kentsel Sit
Alanlarında Alan Yönetimi Toplantısı, 29.01.2008, YTÜ.
Gülersoy-Zeren, N., Ayrancı, İ.,(2011), Koruma Alanlarında Yönetim Planı, İTÜ Çevre ve Şehircilik Uygulama ve
Araştırma Merkezi, Cenkler Matbaası, İstanbul.
Gülersoy-Zeren, N., Günay, Z., (2005), “Avrupa’da Kültürel Miras Koruma Yaklaşımları ve Avrupa Birliği Üyeliği
Sürecinde Türkiye’de Koruma Politikaları”, Tarihi Kent Yönetimi Paneli, TMMOB Mimarlar Odası, İstanbul
Büyükkent Şubesi, 3 Şubat 2005, s.19-34.
Gülersoy-Zeren, N., Tezer, A., Yiğiter, R., Koramaz, T., K., Günay, Z., (2008a), İstanbul Project: İstanbul Historic
Peninsula Conservation Study Volume I-Conservation Cultural Assets in Turkey, UNESCO-World Heritage
Center, İstanbul Technical University Faculty of Architecture,ITU Environmental Planning and Research Center.
Gülersoy-Zeren, N., Tezer, A., Yiğiter, R., Koramaz, T., K., Günay, Z., (2008b), İstanbul Project: İstanbul Historic
Peninsula Conservation Study Volume 2 Zeyrek, UNESCO-World Heritage Center, İstanbul Technical University
Faculty of Architecture,ITU Environmental Planning and Research Center.
Gülersoy-Zeren, N., Tezer, A., Yiğiter, R., Koramaz, T., K., Günay, Z., (2008c), İstanbul Project: İstanbul Historic
Peninsula Conservation Study Volume 3-Süleymaniye, UNESCO-World Heritage Center, İstanbul Technical
University Faculty of Architecture,ITU Environmental Planning and Research Center.
Güran, C., (1976), Türk Hanlarının Gelişimi ve İstanbul Hanları Mimarisi, Ankara.
Güran, T., (1986), İstanbul İaşesinde Devletin Rolü (1793-1839), Ellinci Yıl Armağanı, İ.Ü. İktisat Fakültesi
Mecmuası, Cilt:44, Sayı:1-4, s.17.
Gyllius, P., (1997), İstanbul’un Tarihi Eserleri, İstanbul.
Haksan, M., N., (1995), İstanbul Hamamları, İstanbul.
Hamamcıoğlu, C. (2009) Ulaşım Ağının Kentsel Hizmet Alanlarının Yerseçimine Etkilerinin İstanbul Tarihi
Yarımada Örneğinde Değerlendirilmesi, YTÜ FBE Şehir Planlama Doktora programında hazırlanan basılmamış
doktora tezi, İstanbul.
Historic Royal Palaces, (2007), Tower of London World Heritage Site Management Plan.
İBB Kültür A.Ş., (2009), İstanbul’un Tekleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, Seyyar Kitap,
İstanbul.
İBB, (1990), Gürültü ve İstanbul’da Saptanan Gürültü Seviyeleri, Çevre Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
İBB, (1995), 1/50.000 Ölçekli İstanbul Metropoliten Alan Altbölge Nazım İmar Planı Raporu, 2. baskı, Planlama
ve İmar Daire Başkanlığı, Şehir Planlama Müdürlüğü, İstanbul.
İBB, (2002), İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Planı Çalışması-JICA Raporu,
İstanbul.
İBB, (2003a), Tarihi Yarımada 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Raporu, Planlama ve İmar
Müdürlüğü, İstanbul.
İBB, (2003b), İstanbul İçin Deprem Master Planı, Zemin ve Deprem İnceleme Müdürlüğü-Boğaziçi Üniversitesiİstanbul Teknik Üniversitesi-Orta Doğu Teknik Üniversitesi-Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
İBB, (2004), 1/5000 Ölçekli Tarihi Yarımada (Eminönü-Fatih) Kıyı ve Dolgu Düzenleme Alanı Plan Raporu,
İstanbul.
İBB, (2005), İstanbul Geneli Afet Durumlarında Acil Ulaşım Planlaması, İBB&JICA, Ulaşım Daire Başkanlığı,
Ulaşım Planlama Müdürlüğü, İstanbul.
İBB, (2006), Tarihi Yarımada Genel Tipoloji Envanteri ve Kentsel Tasarım Rehberi, Tarihi Çevreyi Koruma
İBB, (2006a), İstanbul 3030 Kapsamı Analitik Etüd ve 1/5000 Plan Tasarısı İhalesi, Planlama Müdürlüğü,
İstanbul.
399
EKİM 2011
İBB, (2006b), “İstanbul Ulaşım Ana Planı Hane Halkı Araştırması”, Ulaşım Planlama Müdürlüğü, İstanbul.
İBB, (2006c), Trafik Talebi Modeli, Planlama Müdürlüğü, İstanbul.
İBB, (2006d), İstanbul Büyükşehir Belediyesi 2007-2011 Stratejik Planı, İstanbul.
İBB, (2006e), İstanbul Kıyı ve Liman Alanları Raporu, Şehir Planlama Müdürlüğü, İstanbul.
İBB, (2007), İstanbul Ulaşım Ana Planı, Hane Halkı Araştırması, Ulaşım Daire Başkanlığı, İstanbul.
İBB, (2007a), Yerleşim Amaçlı Mikrobölgeleme Rapor ve Haritaları'nın Yapılması Avrupa Yakası (Güney) Projesi,
İstanbul.
İBB, (2007b), 1/5000 ölçekli Zeytinburnu Nazım İmar Planı, Şehir Planlama Müdürlüğü, İstanbul.
İBB, (2007c), 1/5000 Ölçekli Sur Tecrit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı, Şehir Planlama Müdürlüğü,
İstanbul.
İBB, (2008), “The Study on Integrated Urban Transportation Master Plan for Istanbul Metropolitan Area in
Republic of Turkey, Draft Report”, İBB&JICA, İstanbul.
İBB, (2008), İstanbul İli Sınırları Dahilinde 5747 Sayılı Kanun Kapsamında Oluşturulan İlçe ve Mahalle Sınırları
Verisi, Harita Müdürlüğü, İstanbul.
İBB, (2009), Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü, Fatih İlçesi’nin Depreme Karşı Güvenli Kılınması Kapsamında Yeniden
Yapılandırma, Rehabilitasyon ve Güçlendirme Projelerini Yönlendiren Kentsel Dönüşüm Planlaması ve Yerel
Eylem Plan ve Projeleri Çalışma Raporu, İstanbul.
İBB, (2009a), 1/100.000 Ölçekli İstanbul İl Çevre Düzeni Planı Raporu, Şehir Planlama Müdürlüğü, İstanbul.
İBB, (2009b), Eyüp Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Revizyon Nazım İmar Planı Raporu, Şehir
Planlama Müdürlüğü, İstanbul.
İBB, (2010a), Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı, Şehir Planlama
İBB, (2010b), Eyüp Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Revizyon Nazım İmar Planı, Şehir Planlama
İBB, (2010c), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonlarına Ait 2007-2008-2009 Yılları
Ölçüm Verileri, Çevre Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
İBB, (2010d), “Development of a GIS Based Decision Support System For Urban Air Quality Management In The
City
of
Istanbul”
Projesi,
Çevre
Koruma
Müdürlüğü,
http://www.ibb.gov.tr/sites/airqualistanbul
/Documents/modeling.htm *Erişim Tarihi: Ocak 2010+.
İBB, (2010e), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Planlama Müdürlüğü, İstanbul.
İBB, (2011), Tarihi Yarımada Trafik Yönetim Planı, İstanbul.
İBB/OYO, (2007), Noriaki Sugawara (2003) Variation of Surface Displacement Rate with Factor of Safety for
Creep-type Landslides, OYO Corporation Technical Annals No.23, pp.1-18.
İMP/BİMTAŞ (2006-2007), İstanbul Tarihi Yarımada Fatih ve Eminönü İlçeleri Sit Alanları 1/5000 ve 1/1000
Ölçekli Koruma Planları Doğrultusunda Kentsel Koruma Yenileme Kapsamında Ekonomik Model Oluşturulması
Amaçlı Kentsel Tasarım Projesi-Sosyolojik Araştırmalar.
İMP/BİMTAŞ, (2005a), İstanbul Tarihi Yarımada Fatih ve Eminönü İlçeleri Sit Alanları 1/5000 ve 1/1000 Ölçekli
Koruma Planları Doğrultusunda Kentsel Koruma Yenileme Kapsamında Ekonomik Model Oluşturulması Amaçlı
Kentsel Tasarım Projesi, İstanbul.
İMP/BİMTAŞ, (2005b), İstanbul Büyükşehir Alanı ve Çevresinde; Turizm Sektörünün Gelişim Sürecinin Mekansal
Boyutu ile Birlikte İncelenmesi ve Araştırılması, Bu Sektörün Geleceğe Dönük Gelişme Eğilim ve
Potansiyellerinin Belirlenmesi, Planlamaya Dönük Gelişme Stratejileri ve Modellerinin Tanımlanması Konularına
Yönelik Analitik Etüd İşi, İstanbul.
İMP/BİMTAŞ, (2005c), İstanbul Büyükşehir Alanı ve Çevresinde; Tarım Sektörünün Gelişim Sürecinin Mekansal
Boyutu ile Birlikte İncelenmesi ve Araştırılması, Bu Sektörün Geleceğe Dönük Gelişme Eğilim ve
400
EKİM 2011
Yönelik Analitik Etüd İşi, İstanbul.
İMP/BİMTAŞ, (2006a), İstanbul Büyükşehir Alanı ve Çevresinde; Sanayi Sektörü Gelişim Sürecinin Mekansal
Boyutu ile Birlikte İncelenmesi ve Araştırılması, Bu Sektörün Geleceğe Dönük Mekansal Gelişme Eğilim ve
Potansiyellerinin Belirlenmesi ve Metropoliten Kentin Stratejik Planlamasına Veri Oluşturacak Sanayi Ağırlıklı
Senaryoların Hazırlanması İşi, İstanbul.
İMP/BİMTAŞ, (2006b), İstanbul Büyükşehir Alanı ve Çevresinde; Hizmet Sektörünün Gelişim Sürecinin
Mekansal Boyutu İle Birlikte İncelenmesi ve Araştırılması, Bu Sektörün Geleceğe Dönük Gelişme Eğilim ve
Yönelik Analitik Etüdler İşi, İstanbul.
İMP/BİMTAŞ, (2007a), Eminönü Bölgesi Kantitatif Araştırma Raporu Verileri, İstanbul.
İMP/BİMTAŞ, (2007b), Fatih Deprem Odaklı Kentsel Dönüşüm Projesi-Anket Çalışması, İstanbul.
İMP/BİMTAŞ, (2009), İstanbul Tarihi Yarımada Master Peyzaj Planının Oluşturulması, Anıt Ağaçların Tespiti ve
Web Tabanlı İnteraktif Sunum Hazırlanması İşi (2008-2009), İstanbul.
İSKİ, (1998), Annualy Water Quality Monitoring Report 1997, ISKI and Istanbul University Institute of Marine
Science and Management, Istanbul.
İSKİ, (1999), Master Plan, IMC Master Plan Konsorsiyumu, İstanbul.
İSKİ, (2003), İstanbul Su Külliyatı XXXI Vakıf Su Defterleri Boğaziçi ve Taksim Suları Cilt II, İstanbul Büyükşehir
Belediyesi İstanbul Su ve Kanalizasyon Genel Müdürlüğü, İstanbul, 2003
İSKİ, (2005), Annualy Water Quality Monitoring Report 2004, 2005, ISKI and Istanbul University Institute of
Marine Science and Management, Istanbul.
İSKİ, (2006), Atıksu Laboratuar Müdürlüğü, Atıksu Arıtma Tesislerine Ait Debi ve Çıkış Suyu Analizi Raporları,
Atıksu Arıtma ve Ruhsat Denetim Daire Başkanlığı, İstanbul.
İSKİ, (2010a), Su, Atıksu ve Yağmursuyu Şebekesine Ait Sayısal Altyapı Verileri, İSKİ Genel Müdürlüğü Altyapı
Bilgi Sistemi (İSKABİS), İstanbul.
İSKİ,
(2010b),
İSKİ
Genel
Müdürlüğü
2008
Yılı
Faaliyet
Raporu,
http://www.iski.gov.tr/web/statik.aspx?KID=1000372 *Erişim Tarihi: Ocak 2010].
İSTAÇ, (2005a), İstanbul İçin Ambalaj Atıkları Yönetim Planı, İstanbul.
İSTAÇ, (2005b), İstanbul İçin AB Çevre Mevzuatı İle Uyumlu Entegre Katı Atık Yönetimi Stratejik Planı, İstanbul.
İstanbul İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, (2005), İstanbul İl Çevre Durum Raporu, İstanbul.
İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, (2009), Turizm Konaklama Verileri, İstanbul.
İTO, (2008), Dünyada Türkiye ve İstanbul Çalışması, İstanbul.
İTO, (2009), İstanbul’un Ekonomik ve Sosyal Göstergeleri, İstanbul,
IUCN,
(1994),
Guidelines
For
Protected
Area
Management
Categories,
www.iucn.org/themes/wcpa/pubs/pdfs/iucncategories.pdf.
Jokilehto, J., (1999), A History of Architectural Conservation, University of York, Butterworth-Heinemann,
England.
Jones, A., H., M., (1994), Constantine and the Conversion of Europe, Toronto.
Kaplan, M., (1999), “Bizans’ın Altınları”, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s.66, 105, 122.
Karabiber, Z. ve Çetin H., (1998), “Eski Yapılar ve Gürültü Sorunu: İstanbul’daki Tarihi Yapılar Üzerine Bir
İnceleme”, 4. Ulusal Akustik Kongresi Bildiri Kitabı, 223–231, 29-31 Ekim 1998, Kaş, Antalya.
Karaman A., Erbey, D., Aksel, B., Şahin, İ., (2005), Aphrodisias:Antik Kenti Koruma Amaçlı Plan Çalışmaları İçin
İlkeler. Geyre Vakfı MSGSÜ Araştırma Projesi Raporu.
Karaman A., Konuk, G., Ünsal, F., Erbey, D., Tekkökoğlu, T., Kocabaş, A., (2009), Tarihi Yarımada Alan
Yönetimi, MSGSÜ-KEGELYA (Kentsel Gelişmeyi İzleme, Yönlendirme Atölyesi) Y.lisans Proje-Araştırma
Çalışmaları Raporu (2008-2009).
401
EKİM 2011
Karaman, A., (1993), Fatih Koruma Planı Bağlamında Zeyrek Kentsel Tasarım Projesi Örneği. 1. Kentsel Koruma
ve Uygulamalar Sempozyumu, MSGSÜ.
Karaman, A., (1995a), Tarihi Yarımada: Zeyrek: Koruma-Yeniden Kullanım İçin Monografik Bir Çalışma. 3.
Kentsel Koruma-Yenileme ve Uygulamalar Kolokyumu, MSGSÜ.
Karaman, A., (1995b), Urban Design Aspects of Süleymaniye District of İstanbul Towards a Research Agenda)
Karaman, A., Serdaroğlu, Ü., (1992-93), Fatih İlçesi Koruma Amaçlı İmar Planı Koruma Bölgeleri 1/1000
Ugulama Planları Zeyrek Kentsel Tasarım Rehberi. MSGSÜ-Emre Ltd.
Kazgan, G. (der.), (2000a), Kuştepe 1999 Araştırması, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Kazgan, G. (der.), (2000b), Kuştepe Gençliği Araştırması, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Kızıldağ, Ş., (2004), Dersaadet’ten İstanbul’a Eminönü Ailesi, Beyaz Sanat Yayınevi, İstanbul.
Koloğlu, O., (1992), “Batı-Doğu, Doğu-Batı Sentezleriyle İstanbul Evrenseldir”, İstanbul, İstanbullu Kim, T.E.T.
Tarih Vakfı ile İ.K. ve S.Ü. Ticaret A.Ş., Sayı:1, s.44-49, İstanbul.
Konyalı, İ., H., İstanbul Abideleri, (Yedigün Neşriyatı), İstanbul ty.
Köroğlu, Y., (2000), “Başbakanlık Osmanlı Arşivi 19 Numaralı Zahire Defteri Çerçevesinde İstanbul’a Zahire
Sevkıyatı (1794-1795)”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
İstanbul.
Krautheimer, R., (1986), Early Christian and Byzantine Architecture, Yale University Press, Hong Kong.
KTVKK, (2009), 2005-2009 Yılları İçin Tarihi Yarımada Tescil Kararları Listesi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı
İstanbul 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, İstanbul.
Kuban, D., (1970), “İstanbul’un Tarihi Yapısı”, Mimarlık Dergisi, Sayı:5, s.25-48, İstanbul.
Kuban, D., (1973), “Osmanlı Çağında Boğaziçi Yerleşmesi” (Pamay, B. der.), İstanbul Boğaziçi ve Çevresi
Sorunları Sempozyumu, Çevre Koruma ve Yeşillendirme Derneği s.128-133, İstanbul.
Kuban, D., (1975), Sanat Tarihimizin Sorunları, Anadolu-Türk Sanatı, Mimarisi, Kenti Üzerine Denemeler, Çağdaş
Yayınları, İstanbul.
Kuban, D., (1982), Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler, Arkeoloji ve Sanat, Deneme-Eleştiri Anı Dizisi:1,
İstanbul.
Kuban, D., (1993), “7.yy.dan 18.yy.’a İstanbul’un Kullanımı, Koloni Şehrinden İmparatorluk Başkentine”, 3 Aylık
Dergi:İstanbul-İstanbul’un Planlanması, T.E.T. Tarih Vakfı ile İ.K. ve S.Ü. Ticaret A.Ş., Sayı:4, s.10-24, İstanbul.
Kuban, D., (1994), ”Eminönü”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 3, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal
Tarih Vakfı, 1994, s.158-163, İstanbul.
Kuban, D., (1998), İstanbul Yazıları, Yem Yayınları, İstanbul.
Kuban, D., (2000a), İstanbul Bir Kent Tarihi, Bizantion, Konstantinopolis, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
Kuban, D., (2000b), Tarihi Çevre Korumanın Mimarlık Boyutu Kuram ve Uygulama, Yapı Endüstri Merkezi
Kuban, D., (2001), Türkiye’de Kentsel Koruma, Kent Tarihleri ve Koruma Yöntemleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları,
İstanbul.
Kuban, D., (2007), Osmanlı Mimarisi, s.361-369, İstanbul.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2007), Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planı 2007-2013, T.C. Kültür ve Turizm
Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Kumbaracılar, İ., (1938), İstanbul Sebilleri, İstanbul.
Kumbay, A., (2006), İstanbul Tarihi Yarımada Kentsel Mekanlarının Gürültü Denetimi Açısından İncelenmesi,
Değerlendirmeler ve Öneriler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, İstanbul.
Kuran, A., (2000), Mimar Sinan, İstanbul 1986.
Kut, T., (1978), İstanbul Sıbyan Mektepleri, Journal of Turkish Studies, Vol 2, Cambridge.
Kütükoğlu, M., S., (2000), XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
402
EKİM 2011
Lodge, B. and Terrace, H., (2006), Durham Riverbanks Management Plan, Durham City Council,
www.durhamcity.gov.uk/Pid/5142 - 26k, (30.03.07).
Lynch, K., (1960), The Image of The City, The MIT Press, Cambridge.
Management Plan (2006-2008), Historic Centre of Florence, Unesco World Heritage, City Council of Florence.
Mango, C., (2008), Bizans Yeni Roma İmparatorluğu, İstanbul.
Marshall, G., (1999), Sosyoloji Sözlüğü, Çev.,Osman Akınhay & Derya Kömürcü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
Meriçboyu, Y., A., (1991), ‘‘Tarih Öncesi Çağlardan Osmanlı Devrine Kadar İstanbul’un Tarihsel Gelişimi ve
Bizans’ın Temel Yapıları,” İstanbul İçin Şehrengiz, İstanbul, s. 9–55.
Meriçboyu, Y., A., (1996), ‘‘Çağlar Boyu İstanbul-İstanbul Arkeoloji Müzelerindeki Belgelerle İstanbul’un
Tarihsel Gelişiminden Kesitler’’ Arkeoloji ve Sanat, 70, İstanbul, s. 11-32.
Müller-Wiener, G., (1998), Bizans’tan Osmanlı’ya İstanbul Limanları, Numune Matbaacılık, İstanbul.
Müller-Wiener, G., (2001), İstanbul'un Tarihsel Topografyası 17. Yüzyıl Başlarına Kadar ByzantionKonstantinopolis - İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Murat, S. ve Ersöz, H., Y., (2003), Ümraniye’nin Sosyo-Ekonomik Yapısı, İstanbul.
Murat, S. ve Ersöz, H., Y., (2005), Eminönü İlçe’sinin Sosyo-Ekonomik Yapısı, (Yayınlanmamış Rapor), İstanbul.
Murat, S., Ersöz, H., Y. ve Şener, S., (2006), Eminönü, Sosyo-Ekonomik Yapısı, Eminönü Belediye Başkanlığı
Nayır, Z., (1975), Osmanlı Mimarlığında Sultan Ahmet Külliyesi ve Sonrası (1609-1690), İstanbul.
Ndosi, O., M., (1992), Preparing Management Plans for Protected Areas. Parks Canada.
Nirven, S., N., (1946), İstanbul Suları, İstanbul.
OECD, (2008), İstanbul Metropoliten Alan Çalışması Raporu (OECD İstanbul Territorial Review), İstanbul.
Oğuz, Ö., (2007), “UNESCO, Kültür ve Türkiye”, Milli Folklor, Yıl 19, Sayı 73.
Oğuz, Ö., (2008a), “UNESCO ve Geleneğin Ustaları”, Milli Folklor, Yıl 20, Sayı 77.
Oğuz, Ö., (2008b), “UNESCO ve İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Mirası Başyapıtları”, Milli Folklor, Yıl 20, Sayı
78.
One
North
East,
(2006),
Durham
Cathedral
and
Castle
WHS
Management
Plan,
www.durhamcity.gov.uk/Pid/5142 - 26k, (30.03.07).
Önkal, H., (1992), Osmanlı Hanedan Türbeleri, Ankara.
Orbasli, A., (2000), Tourists in Historic Towns: Urban Conservation and Visitor Management Spon Press,
London.
Orbaşlı, A., (2007), İstanbul UNESCO Dünya Mirası Toplantıları I: Tarihi Yarımadanın Alan Yönetimi.
Orbaşlı, A., Woodward, S., (2009), Tourism and Heritage Conservation. Handbook of Tourism Studies, (eds.
Jamal, T. and Robinson, M.) London: Sage.
Ortaylı, İ., (1973), Tanzimattan Sonra Mahalli İdareler, TODAİE, Ankara.
Öz, T., (1962), İstanbul Camileri, C.I, Ankara.
Özay, Y., (2009), “Çelebi Seyahatname’sinde İstanbul’un Tılsımlarının Hikâye Edilişi”, Millî Folklor, 2009, Yıl 21,
Sayı 81, 54–63.
Özbay, S., (2007), Doğa Koruma Alanlarında Planlama Alanları Çalışmaları ve Ayvalık Adaları Tabiat Parkı
Yönetim Planı Önerisi, Yüksek Lisans Tezi. İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi.
Özden, E., Ö. (2006), “‘Kentsel Sit Alanı’ İlanı ‘Mutlak Korunuyor’ Anlamına Geliyor mu?”, Gazi Üniversitesi
Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt:21, No: 4, 651-660, Ankara.
Özdeniz, E., (1995), Kaptan-ı Derya Çeşmeleri ve Sebilleri, İstanbul.
Özdoğan, M., (1992), Tarihöncesi Dönemde İstanbul, Semavi Eyice Armağanı, İstanbul Yazıları, s.39-54,
İstanbul.
Öztin, F., (1994), 10 Temmuz 1894 İstanbul Depremi Raporu, Ankara.
403
EKİM 2011
Öztürk, S., Borat, M., Akgündüz, A., Kuzu, B., Ertürk, F., Demir, İ., Hıdır, Ö., (2007), Çevre, İnsan ve Tarih Cilt III, İstanbul Büyükşehir Belediyesi İSTAÇ A.Ş., İstanbul, 2007
Pedersen, A., (2002), Managing Tourism at World Heritage Sites: A Practical Manual for World Heritage Site
Managers, UNESCO World Heritage Center, Paris.
Rebanks Consulting Ltd, (2008), World Heritage Status: Is There Opportunity for Economic Gain? Lake District
World Heritage, Cumbria.
Refik, A., (1931), Hicri XI. Asırda İstanbul Hayatı, 1001 Tarihli Ferman, s.10, no.19, İstanbul.
RG: 04.03.2005, 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu.
RG: 05.07.2005, 5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve
Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun.
RG: 05.08.1999, 4434 sayılı Arkeolojik Mirasın Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi (Gözden Geçirilmiş)'nin
Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun.
RG: 08.09.1956, 6831 sayılı Orman Kanunu.
RG: 09.05.1985, 3194 sayılı İmar Kanunu.
RG: 09.11.1982, T.C. Anayasası.
RG: 10.04.1965, 563 Sayılı La Haye' de 14 Mayıs 1954 Tarihinde İmzalanan "Silahlı Bir Çatışma Halinde Kültür
Mallarının Korunmasına Dair Sözleşme" ile bu Sözleşmenin Tatbikatına ait Tüzük, Protokol ve Kararlara
Katılmamızın Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun.
RG: 11.08.1983, 2872 sayılı Çevre Kanunu.
RG: 11.08.1983, 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu.
RG: 13.07.2005, 5393 sayılı Belediye Kanunu.
RG: 14.07.2004, 5226 sayılı, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun Bazı Maddelerinin
Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesi Hakkında Kanun.
RG: 14.11.2007, 5706 sayılı İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Hakkında Kanun.
RG: 16.03.1982, 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu.
RG: 17.03.1984, 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu.
RG: 17.04.1990, 3621 sayılı Kıyı Kanunu.
RG: 20.04.1982, 2658 sayılı Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşmeye Türkiye
Cumhuriyetinin Katılmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun.
RG: 21.01.2006, 5448 sayılı Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun
Bulunduğuna Dair Kanun.
RG: 21.07.2004, 5225 sayılı Kültür Yatırımları ve Girişimlerini Teşvik Kanunu.
RG: 22.07.1989, 3534 sayılı Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun
Bulunduğu Hakkında Kanun.
RG: 22.11.1983, 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu.
RG: 23.07.1983, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu.
RG: 23.07.2004, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu.
RG: 24.06.1987, 3386 sayılı, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun Bazı Maddelerinin
Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesi Hakkındaki Kanun.
RG: 27.02.2008, 5737 sayılı Vakıflar Kanunu.
RG: 27.11.1994, 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun.
Ringbeck, B., (2008), Management Plans For World Heritage Sites: A Practical Guide, German Commission For
UNESCO, Bonn.
Sakaoğlu, N., (1994), “Çiçekçilik”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak
Yayını , 2:508-512, İstanbul.
Sakaoğlu, N., (2003), İstanbul’un Semtleri, Zeyrek, Kentim İstanbul, İstanbul.
404
EKİM 2011
Sakaoğlu, N., (2009), 02.12.2009 Tarihli Seminer Notları (yayımlanmamış), Tarihi Yarımada Alan Yönetim Planı
Çerçevesinde Gerçekleştirilen Seminer, İMP/BİMTAŞ, İstanbul.
Sayar, C. ve Sayar M., (1962), İstanbul’un Surlar İçindeki Kısmının Jeolojisi, İTÜ Maden Fakültesi Yayını, İstanbul.
Sayar, C., (1960), İstanbul'un Batısındaki Arazide Yeraltı Suları ve Arteziyen İmkanları, İTÜ Hidrojeoloji Enstitüsü
Yayını, 6, 14 s, İstanbul.
Sayar, C., (1976), “Haliç ve Civarının Jeolojisi”, B.Ü. Haliç Sorunları ve Çözüm Yolları Ulusal Sempozyumu,
İstanbul.
Seçilmişler, T. (2010), Koruma Öncelikli Alanlarda Aktör Ağın Çözümlenmesi ve Betimlenmesi: İstanbul Tarihi
Yarımada Örneği, YTÜ FBE Şehir Planlama Doktora programında hazırlanan basılmamış doktora tezi, İstanbul.
Şerifoğlu, Ö., F., (1995), Su güzeli: İstanbul Sebilleri, İstanbul.
South West Tourism Partnership, (2004), A Tourism Strategy For South West Wales 2004-2008.
http://www.visitpembrokeshire.com/industry/document _library/226 Open%20All%20Year%20strategy.pdf.
Soydemir, S. ve Erkan, K., (2006), “İkinci Meşrutiyet Devrinde Bir Osmanlı Belediyesi Birinci Dâire-i Belediye”,
Eminönü Belediyesi Kültür Yayınları:2, İstanbul.
Söylemezoğlu, K., (1978), ”İstanbul ‘Suriçi’ ve ‘Boğaziçi’ Yeşilinin Kaybolması”, Kentlinin Sağlığı ve İhtiyaçları
Açısından Büyük İstanbul’un Yeşil Alan Sorunları Ulusal Simpozyumu, 22–24 Kasım, 1978, İstanbul.
Sözen, M. ve Tapan, M., (1973), 50 Yılın Türk Mimarisi, İstanbul.
Sözen, M., Arık, R., ve Çelik, Z., (1975), Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, İstanbul.
Stewig, R., (1965), Bizans Konstantinopolis, İstanbul “Dünya Şehri” Problemi Bakımından Bir Araştırma
(Çev.:Tufan, R., Yazman, M.S., Kiel 1964 baskısından), İstanbul Ticaret Odası, İstanbul.
Stonehenge World Heritage Site Management Plan (2008), Consultation Report, 2008, English Heritage,
National Commission for UNESCO, United Kingdom.
T.C. Çevre ve Orman Bakanlıgı, ÖÇKKB, (2005), Türkiye’de Özel Çevre Koruma, Ankara.
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Sulak Alanlarda Yönetim Planlaması Rehberi, Doğa Koruma ve Milli Parklar
Genel Müdürlüğü, Doğa Koruma Dairesi Başkanlığı, Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü, Ankara.
Tanışık, İ., H., (1943), İstanbul Çeşmeleri, C.I, İstanbul.
Tanman, M., B., (2005), Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları/Tekkeler, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve
Sufiler, s.305-363, Ankara.
Tapan, M., (1998a), “Cumhuriyet Döneminde Doğa ve Kültür Varlıklarını Koruyamamanın Korunması”, 75. Yılda
Değişen Kent ve Mimarlık, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
Tapan, M., (1998b), “İstanbul’un Kentsel Planlamasının Tarihsel Gelişimi ve Planlama Eylemleri” 75. Yılda
Değişen Kent ve Mimarlık, Türkiye İş Bankası ve Tarih Vakfı Ortak yay., s.77-88, İstanbul.
Taşdemir, İ. ve Batuk F., (2009), “Boğaz Geçişlerinin İstanbul Üzerinde Oluşturduğu Sosyo-ekonomik
Değişimlerin CBS Ortamında İncelenmesi”, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 12. Türkiye Harita
Bilimsel
ve
Teknik
Kurultayı,
11-15
Mayıs
2009,
Ankara,
http://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/40d45ccc13c070f_ek.pdf, *Erişim Tarihi: Ocak 2010+.
TDV Eminönü Şubesi, (1987), Eminönü Camileri, İstanbul.
TDV Fatih Şubesi, (1991), Fatih Camileri ve Diğer Eserler, İstanbul.
Tekeli, İ., (1991), Kent Planlaması Konuşmaları, TMMOB Mimarlar Odası, İstanbul.
Tekeli, İ., (1993), “İcabında Plan”, 3 Aylık Dergi: İstanbul-İstanbul’un Planlanması, T.E.T.Tarih Vakfı ile İ.K. ve
S.Ü. Ticaret A.Ş., sayı:4, s.26-37, İstanbul.
Tekin, O., (1996), Byzas’tan I.Constantinus’a Kadar Eskiçağ’da İstanbul (Byzantion), İstanbul.
The Mersey Partnership, (2003), The Liverpool City Region Winning Tourism for England’s North West A Vision
and Strategy for Tourism to 2015. http://www.merseyside.org.uk/dbimgs/2015%20summary.pdf.
The National Trust for Scotland, (2003), St Kilda, World Heritage Site, Management Plan, 2003-2008, Scotland.
405
EKİM 2011
Thomas, L., Middleton, J. and Phillips, A., (2003), Guidelines for Management Planning of Protected Areas,
World Commission on Protected Areas (WCPA), www.iucn.org/themes/wcpa/pubs/guidelines.htm, (21.02.07).
Thorsell, J., (1995), A Practical Approach to the Preparation of Management Plans for Natural Heritage Sites.
Tibet, A., (1994), “Hazireler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak
Yayını, 4:38-39, İstanbul.
Tourism Management in Queensland Protected Areas, (2003), A New Way Forward in Managing Tourism in
Protected
Areas,
Tourism
in
Protected
Areas
Working
Group
Report,
www.epa.qld.gov.au/
publications?id=1791.
Town and Country Plannıng, (1990), Planning Regulations: Listed Buildings And Conservation Areas, England
and Wales.
TSE, (2005), “Anıt Ağaçlar-Envanter, Seçim Kuralları ve İşaretleme”, Ankara.
TÜİK, (2002), Genel İşyeri Sayımı.
TÜİK, (2007), 2007 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Verileri.
TÜİK, (2007a), Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri.
TÜİK, (2008), 2008 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Verileri, Eğitim Durumu.
TÜİK, (2009), Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Verileri.
Türe, F., (1996), İstanbul’un Dört Çağı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
UNESCO World Heritage Centre, (2002), World Heritage Manuals Managing Tourism at World Heritage Sites: a
Practical Manual for World Heritage Site Managers. Published in 2002 by UNESCO World Heritage Centre.
UNESCO World Heritage Centre, (2003), Management and Monitoring Challenges, World Heritage reports 12:
The State of World Heritage in the Asia-Pacific Region, Department of Environmental Services,
whc.unesco.org/opgutoc.htm, (15.03.07).
UNESCO World Heritage Centre, (2005), Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage
Convention, whc.unesco.org/opgutoc.htm, (15.03.07).
UNESCO World Heritage Centre, (2005), World Heritage Information Kit.
UNESCO
World
Heritage
Centre,
(2007),
World
Heritage
–
Challenges
for
the
Millenium,
whc.unesco.org/opgutoc.htm, (15.03.07).
UNESCO World Heritage Centre, (2008), Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage
Convention, whc.unesco.org/opgutoc.htm, (15.08.10).
UNESCO, (1985), Advisory Body Evaluation.
UNESCO, (2003), Cultural Tourism. http://portal.unesco.org/culture/en/ev.php Ahunbay, Z., 2005, Tarihi Çevre
Yönetimi ve Yönetim Planları, Tarihi Kentlerin Yönetimi Paneli, İstanbul, TMMOB Mimarlar Odası İstanbul
Büyükkent Şubesi Yayınları, 3 Şubat, s.35-50.
UNESCO, (2005), World Heritage Committee, 29. session(Durban, July 2005), Historic Areas of İstanbul, WHC05/29.COM/7B.Rev.
UNESCO, (2006), UNESCO World Heritage Center, Joint Icomos/Unesco (Whc) Expert Mıssıon Report, 6-11 April
2006, Historic Areas of Istanbul (Turkey) (C 356)
UNESCO,
(2006),
World
Heritage
Committee,
30.
session
(Vilnus,
July,
2006),
Historic
Areas of İstanbul, WHC-06/30.COM/7B.
UNESCO, (2008), World Heritage Committee, 32. session(Qubec, July 2008), Historic Areas of İstanbul, Mission
report (8-13 May), WHC08/32.COM/7B Add.2.
UNESCO, (2008a), UNESCO World Heritage Center, Operational Guidelines for the Implementation of the
World Heritage Convention.
UNESCO, (2008b), UNESCO World Heritage Center, Joınt Icomos/Unesco (Whc) Expert Mıssıon Report, 8-13
May 2008, Historic Areas of Istanbul (Turkey) (C 356)
406
EKİM 2011
UNESCO, (2009), UNESCO World Heritage Center, Joınt Icomos/Unesco (Whc) Expert Mıssıon Report, 27-30
April 2009, Historic Areas of Istanbul (Turkey) (C 356)
UNESCO, (2009), World Heritage Committee, 33. session(Sevile, June 2009), Historic Areas of İstanbul, WHC09/33.COM/7B.Add.
UNESCO, (2010), World Heritage Committee, 34. session(Brazil, 25 July-3 August 2010), Historic Areas of
İstanbul, 34 COM 7B.102 Rev 3.
Ünver, S., (1929), Yeniçeri Kışlaları, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, sayı:60, s.418-422.
Ünver, S., (1953), İstanbul’da Sahabe Kabirleri, İstanbul.
Ünver, S., (1975), Osmanlı Türkleri İlim Tarihinde Muvakkithaneler, Atatürk Konferansları, C.V, s.217-257,
Ankara.
Ünver, S., (1976), İstanbul’un Mutlu Askerleri ve Şehit Olanlar, Ankara.
Utkan, H., (1995), Başbakanlık Osmanlı Arşivi 17 Numaralı Zehâir-i Rikab Defteri’ne (1788-1791) Göre
İstanbul’un İaşe Temini, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (Yayınlanmamış), s.40,
42, 56, 57.
Van Millingen, A., (1912), Byzantine Churches in Constantinople, London.
Venedik Tüzüğü, (1964).
Wales Management Plan, (2002), World Heritage Site Management Plan- the Castles and Town Walls of
Edward I in Gwynedd.
Wales Tourist Board, (2003), Cultural Tourism Strategy for Wales Wales Tourist. Published by the Wales Tourist
Board, Brunel House, 2 Fitzalan Road, Cardiff.
Warshaw, J., Levrant, S. and Grover, P., (2000), Conservation of the Historical Environment – A Good Practice
Guide For Planners, Royal Town Planning Institude.
Yalçın, A., B., (2005), Byzantion’un Tarihsel Topografyası, 60.Yaşına Sinan Genim’e Armağan- Makaleler, s.673697, İstanbul.
Yaltırık, F., Efe, A. ve Uzun, A., (1997), “Tarih Boyunca İstanbul’un Park Bahçe ve Koruları, Egzotik Ağaç ve
Çalıları”, İstanbul Büyükşehir Belediyesi İsfalt Yayınları, İstanbul.
Yavuz, Y., (1982), “Mimar Kemalettin ve I. Ulusal Mimarlık Dönemi”, Boyut Dergisi, s.1/7, s.28-32, Kasım,
İstanbul.
Yazıcı, E., (2007), Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Turizm Baskısı Ve Datça – Bozburun Özel Çevre Koruma
Bölgesi için Turizm Yönetim Planı Önerisi. Yüksek Lisans Tezi. İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi.
Yel, A., M. ve Küçükaşçı, M., S., (2003), “Mahalle Maddesi,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt:27,
İstanbul.
Yenen, Z., Örnek Özden, E. (2008) “Kentsel Arkeolojik Sit Alanında Planlama Konuları”, Tarihi Yarımada
Sempozyumu, 15-16.12.2007, İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, ss.90-106.
Yerasimos, S., (2000), İstanbul İmparatorluklar Başkenti, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları,
İstanbul.
Young, C. and Young, B., (1993), Park Planning: A Training Manual (Instructors Guide).
Yüksel, A., (2004), Osmanlı Mimarisinde Kanuni Sultan Süleyman Devri, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları,
İstanbul.
Yüksel, İ., A., (1983), Osmanlı Mimarisinde II.Bayezid, Yavuz Selim Devri, C.V, İstanbul.
Yüksel, İ., A., (2000), Osmanlı Mimarisinde Kanûnî Sultan Süleyman Devri, C.VI, İstanbul.
Yumurtalık Lagünleri Yönetim Planı, (2007), Kuş Araştırmaları Derneği. www.kad.org.tr.
Zaim, S., (1992), Çalışma Ekonomisi, Filiz Kitabevi, İstanbul.
407
EKİM 2011
İNTERNET KAYNAKLARI
“İşportanın Haritası Çıkarıldı”, İstanbul Üniversitesi, İletim Gazetesi, 2004 Kasım,
http://www.istanbul.edu.tr/iletim/?page=template-news/detail&int_Id=399, Erişim Tarihi: 2005
2002 Yılı Genel Seçim Sonuçları, http://www.belgenet.net/ayrinti.php?yil_id=14
Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi, www.ibb.gov.tr/trR/kurumsal/Birimler/KorumaUygulamaMd/Documents/ahsapvetasegitimatolyesi.pdf, *Erişim Tarihi: Ocak
2010].
Avrupa Antlaşmaları, http://www.avrupakonseyi.org.tr/ *Erişim Tarihi: Aralık 2009+
Avrupa Konseyi (Council of Europe), http://www.coe.int/T/DG4/CultureHeritage/Default_en.asp *Erişim Tarihi:
Aralık 2009+
Dünya Miras Listesinde Türkiye,
http://www.kulturvarliklari.gov.tr/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF3D828A179298319F9B93B7667
4042401, *Erişim Tarihi: Aralık 2009+.
Europa Nostra, http://www.europanostraistanbul2010.org/content.aspx?id=8, Erişim Tarihi: Nisan, 2010.
Fatih Belediye Başkanlığı, Dünden Bugüne Fatih, http://www.fatih.bel.tr. (Erişim Tarihi: 2001).
http://peyzaj-mimarligi.blogspot.com/2009/08/kisi-basina-dusen-yesil-alan-miktari.html *Erişim Tarihi: Ocak
2010].
http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2=&report=turkiye_il_koy_sehir.RDF&p_il1=34&p_kod=2&
p_yil=2007&p_dil=1&desformat=html&ENVID=adnksdb2Env
http://tatilyerlerin.com/tag/istanbulun-tarihi-yerleri, *Erişim Tarihi: Aralık 2009+.
http://tuikapp.tuik.gov.tr/nufusapp/idari.zul
http://tuikrapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?nufus2000db2=&ENVID=nufus2000db2Env&report=nfs2000_ok
uryazar_il_x.RDF&p_kod=2&p_il1=34&p_kod2=1&desformat=html
http://whc.unesco.org/en/list/ *Erişim Tarihi: Aralık 2009].
http://whc.unesco.org/pg.cfm?cid=31&l=en&id_site=356&gallery=1&&index=7 *Erişim Tarihi: Aralık, 2009+.
http://www.cesmebelediyesi.com.tr/muhammed/zerrintoprak/index.htm/Amme İdaresi Dergisi (1990); Cilt 24,
Sayı 4, *Erişim Tarihi:2005+
http://www.die.gov.tr, *Erişim Tarihi: 2005+
http://www.eminonu-bld.gov.tr/tarihce.php, *Erişim Tarihi: 2005+
http://www.ibb.gov.tr/enUS/Organization/Birimler/RayliSistemler/Documents/TaksimYenikapi.htm *Erişim
Tarihi: Aralık, 2009+.
http://www.istanbul.edu.tr/iletim/index.php?tm=2&sahypa=habaroka&haberno=399&tarih=2004-11-01
http://www.istanbul.gov.tr/Default.aspxpid=12666, *Erişim Tarihi: Ocak, 2010+.
http://www.istanbulkulturturizm.gov.tr *Erişim Tarihi: Aralık, 2009+.
http://www.kulturbilinci.org/icerikDetay.asp?type=1&id=161, *Erişim Tarihi: Aralık, 2009+.
http://www.kulturvarliklari.gov.tr/Genel/BelgeGoster.asp?F6E10F8892433CFF3D828A179298319F9B93B76674
042401, *Erişim Tarihi: Ocak 2010+.
http://www.marmaray.com.tr
http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/28319.html, *Erişim Tarihi: Aralık, 2009+.
http://www.ogm.gov.tr/yukle/kulturdoga.doc, *Erişim Tarihi: Aralık, 2009+.
http://www.sosyalhizmetuzmani.org/sokakokul.htm “Sokakta değil, okulda olmak istiyorum” Nükte Devrim
*Erişim Tarihi: Aralık, 2009+.
http://www.topkapisarayi.gov.tr/galeri2.html#, *Erişim Tarihi: Ocak, 2010+.
http://www.tuba.gov.tr/index.php?id=435, *Erişim Tarihi: Kasım, 2009+.
http://www.tuik.gov.tr *Erişim Tarihi: Aralık, 2009+.
http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00011, *Erişim Tarihi: Ocak 2010+.
408
EKİM 2011
İBB Yetki Alanı, http://www.ibb.gov.tr/tr-tr/kurumsal/yetkialani/Pages/AnaSayfa.aspx, *Erişim Tarihi: Ocak,
2009].
ICCROM, http://www.iccrom.org/eng/00about_en/00_00whats_en.shtml, Erişim Tarihi: Nisan, 2010.
ICOMOS Tarihsel Geçmiş (HISTORIC BACKGROUND) http://www.international.icomos.org/hist_eng.htm. *Erişim
ICOMOS Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi Türkiye Ulusal Komitesi, http://www.icomos.org.tr/hakkinda.php.
*Erişim Tarihi: Aralık, 2009+.
ICOMOS’un Görevleri (ICOMOS’ MISSION) http://www.international.icomos.org/mission_eng.htm. *Erişim
İMÇ’nin Tarihçesi, http://www.imc.org.tr/index.php?target=pages&page_id=imctarihce, Erişim Tarihi: Ocak
2011.
İSTAÇ, (2010), İstanbul Çevre Koruma ve Atık Maddeleri Değerlendirme Sanayi ve Ticaret A.Ş., Kurumsal Web
Sitesi, http://www.istac.com.tr/index.php?categoryid=51 *Erişim Tarihi: Ocak 2010+.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul Tarihçesi, http://www.ibb.gov.tr/trTR/kurumsal/BelediyeTarihcesi/Pages/IstanbulTarihce.aspx *Erişim Tarihi: Şubat 2010+.
İstanbul Mirasevi, www.ibb.gov.tr/trTR/kurumsal/Birimler/KorumaUygulamaMd/Documents/istanbulmirasevi.pdf, *Erişim Tarihi: Ocak 2010+.
IUCN, http://www.iucn.org/about/, Erişim Tarihi: Nisan, 2010.
Koruma, Uygulama ve Denetim Müdürlüğü, www.ibb.gov.tr/sites/kudeb/Documents/kurumsal.htm, *Erişim
Tarihi: Ocak 2010].
KUDEB’e Ait Birimler, www.ibb.gov.tr/trTR/kurumsal/Birimler/KorumaUygulamaMd/Documents/restorasyonvekonservasyonlaboratuari.pdf, *Erişim
Tarihi: Ocak 2010].
Kültür Bakanlığı Kültür Mirası Veritabanı, www.kulturvarliklari.org, *Erişim Tarihi: Aralık 2009].
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Görevleri,
www.kulturvarliklari.gov.tr/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF20F60137B44E34F55D5FF064BD5E5C5
D, *Erişim Tarihi: Ocak 2010+.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kuruluş Amacı ve Görevleri,
www.kultur.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF10CC3F7A155F5A36,
*Erişim Tarihi: Ocak 2010+.
Milletlerarası Müzeler Konseyi (İCOM) Türkiye Milli Komitesi Yönetmeliği,
http://www.kulturturizm.gov.tr/teftis/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF060F3652013265D61D3BB7
E94B37162B, Erişim Tarihi: Nisan, 2010.
Planlama Müdürlüğü, www.ibb.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Birimler/PlanlamaMd/Pages/AnaSayfa.aspx, *Erişim
Tarihi: Ocak 2010]
Ramsar Convention, www.ramsar.org (10.10.2010).
Silahlı Çatışma Halinde Kültürel Varlığın Korunması Sözleşmesi (Protocol to the Convention for the Protection of
Cultural Property in the Event of Armed conflict) http://portal.unesco.org/en/ev.phpURL_ID=15391&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html. *Erişim Tarihi: Aralık, 2009+.
SOKÜM, (2003), Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, Paris, 17 Ekim 2003,
Mısc/2003/Clt/Ch/1 *Erişim Tarihi: Aralık, 2009+.
Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi, http://www.unesco.org.tr/kultur.php?gitid=1. *Erişim Tarihi: Aralık,
2009].
T.C. 1982 Anayasası
T.C. Fatih Belediyesi Resmi Web Sitesi, Fatih Rehberi,
http://www.fatih.bel.tr/haber_detay.asp?tur=317&id=990, *Erişim Tarihi: Aralık, 2009+.
T.C. Fatih Belediyesi Resmi Web Sitesi, Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunmasına Ve Yaşatılmasına Yönelik
Çalışmalar, Zeyrek Evleri, http://www.fatih.bel.tr/images/photos1, *Erişim Tarihi: Aralık, 2009+
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Resmi web sitesi,
409
EKİM 2011
http://aegm.kultur.gov.tr/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF6E536CF3C88A66F680CF84CCE76D77DF
, *Erişim Tarihi: Aralık 2009+.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Dış İlişkiler ve AB Koordinasyon Dairesi Başkanlığı,
http://disiliskiler.kulturturizm.gov.tr/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF8EA1CD9E2C2273EF3E9DC49
1BB11EB19, *Erişim Tarihi: Ekim 2009+.
Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, www.ibb.gov.tr/trTR/Kurumsal/Birimler/TarihiCevreKorumaMd/Pages/AnaSayfa.aspx, *Erişim Tarihi: Ocak 2010+.
Türkiye UNESCO Listesindeki Mevcut SOKÜM. http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00011,
*Erişim Tarihi: Ocak 2010+.
Türkiye UNESCO Listesine Girmek Üzere Öneri SOKÜM.
http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00011http://aegm.kultur.gov.tr/Genel/BelgeGoster.aspx?F6
E10F8892433CFF6E536CF3C88A66F680CF84CCE76D77DF, *Erişim Tarihi: Aralık 2009+.
UNESCO (2004), World Heritage Committee, Twenty-ninth Session, State of conservation reports of properties
inscribed on the World Heritage List, WHC-05/29.COM/7B.Rev http://whc.unesco.org/en/decisions/252,
*Erişim Tarihi: Aralık 2009+.
UNESCO- Tehlikede Olan Diller, http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00206, *Erişim Tarihi: Ocak
2010].
UNESCO Türkiye Resmi Web Sitesi, http://www.unesco.org.tr/kultur.php?gitid=1, *Erişim Tarihi: Ekim 2009+.
Vakıflar Genel Müdürlüğü Merkez ve Taşra Teşkilatı Görev, Çalışma, Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik,
http://www.vgm.gov.tr/pdf/yonetmelik_28052008.pdf, *Erişim Tarihi: Ocak 2010+.
www.akanmimarlik.com/pamukkale.asp.
www.bbc.co.uk.
www.bimtas.com.tr/tarihce.htm, Erişim: Nisan, 2010.
www.cityofbath.co.uk.
www.fatih.bel.tr/images/editor_dosya/etud_yon.pdf, Erişim: Şubat, 2010.
www.great-britain.co.uk/.
www.ibb.gov.tr/sites/kudeb/Documents/kurumsal.htm, Erişim: Ocak, 2010.
www.ibb.gov.tr/tr-R/kurumsal/Birimler/KorumaUygulamaMd/Documents/ahsapvetasegitimatolyesi.pdf,
Erişim: Ocak, 2010.
www.ibb.gov.tr/trTR/kurumsal/Birimler/KorumaUygulamaMd/Documents/restorasyonvekonservasyonlaboratuari.pdf, Erişim:
Ocak, 2010.
www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Birimler/KorumaUygulamaMd/Documents/istanbulmirasevi.pdf, Erişim: Ocak,
2010.
www.ibb.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Birimler/PlanlamaMd/Pages/AnaSayfa.aspx, Erişim: Ocak, 2010.
www.ibb.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Birimler/SehirPlanlamaMd/Pages/AnaSayfa.aspx, Erişim: Ocak, 2010.
www.ibb.gov.tr/trTR/Kurumsal/Birimler/TarihiCevreKorumaMd/Pages/AnaSayfa.aspx, Erişim: Ocak, 2010.
www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Sirketler/Pages/IBBSirketler.aspx, Erişim: Nisan, 2010.
www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/YetkiAlani/Pages/AnaSayfa.aspx, Erişim: Ocak, 2010.
www.icomos.org.
www.istanbul.gov.tr.
www.istanbul2010.org/2010AKBAJANSI/resmiyapilandirma/index.htm, Erişim: Ocak, 2010
www.kiptas.com.tr/TR/KIPTAS/default.asp, Erişim: Nisan, 2010.
www.kultur.gov.tr.
www.kulturvarliklari.gov.tr/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF4A7164CD9A18CEAE6A5A2497543C96
C6, Erişim: Ocak, 2010.
www.mkutup.gov.tr/osmanli.
410
EKİM 2011
www.ou.edu/class/ahi4263/byzslides.
www.picatrail.com.
www.tdk.gov.tr.
www.turksatonline.com.
411

İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı

Transkript

Benzer belgeler

jeugdbeschermıng rotterdam rıjnmond

9925 ffp2 toz, sis, kaynak dumanı maskesi

unesco türkiye milli komisyonu somut kültürel miras ihtisas komitesi

kaspersky antivirüs programı kullanımı

ETKİNLİK ALANI KULLANIM İSTEK ve İZİN FORMU

2004 Yılı - Turkcommunity.net

Gizlilik Politikası Kişisel Verilerin Korunmasına ilişkin

Turizm Akademisyeni, Mezunu ve Öğrencisi! Mesleki Yeterlilik