Sera Gazı Emisyonlarını Azaltma Potansiyeli: Türkiye`deki

Transkript

Ekim 2011
Sera Gazı Emisyonlarını Azaltma
Potansiyeli: Türkiye’deki
Yatırımcılar İçin Marjinal Azaltma
Maliyet Eğrisi
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) için hazırlanmıştır
Proje Ekibi
Daniel Radov (NERA)
Per Klevnas (NERA)
Martina Lindovska (NERA)
Stewart Carter (NERA)
Adil Hanif (NERA)
Guy Turner (BNEF)
Christos Katsileros (BNEF)
Christian Lynch (BNEF)
Jonathan Malsbury (BNEF)
Joel Lindop (BNEF)
Ceren Uzdil (IBS)
Hüseyin Çelebi (IBS)
NERA Economic Consulting
15 Stratford Place
London W1C 1BE
İngiltere
Tel: +44 20 7659 8500
Faks: +44 20 7659 8501
www.nera.com
Türkiye’de Sera Gazı Emisyonlarını
Azaltma Potansiyeli
İçindekiler
İçindekiler
Teşekkür
Yasal Uyarı
Yönetici Özeti
i
ii
iii
1.
Giriş
1
1.1.
1.2.
Raporun Amacı ve Kapsamı
Ulusal Enerji ve Emisyon Profili
1
3
2.
Yatırımcı Davranışı
11
2.1.
2.2.
2.3.
İşlem maliyetleri ve eşik oranları
İşlem maliyetlerini ve eşik oranlarını etkileyen faktörler
Özet: Yatırımcı Davranışı
11
11
12
3.
Politika Senaryoları ve Varsayımları
Yaklaşımına Genel Bakış
13
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
Statüko Senaryosu
Mevcut Planlanmış Politikalar
Genişletilmiş Politikalar
Senaryoların Genel Özeti
Yakıt Fiyatı Varsayımları
13
14
15
18
20
4.
“Statüko” Senaryosu Politikası
22
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5.
4.6.
4.7.
4.8.
Politika Belirleme ve Varsayımlar
Statüko Politikası: Toplam MACC
Elektrik
Binalar
Sanayi
Taşıma
Atık
Tarım ve Ormancılık
22
25
30
38
46
57
60
63
5.
Planlanmış Politikalar Senaryosu
65
5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
5.5.
Planlanmış Politika: Toplam MACC
Elektrik
Binalar
Önemli Emisyona Neden Olan Diğer Sektörler (Sanayi,
Taşıma ve Tarım)
65
68
71
76
81
Azaltma Potansiyeli
İçindekiler
6.
Genişletilmiş Politika Senaryoları
82
6.1.
6.2.
82
6.3.
6.4.
6.5.
Genişletilmiş Politika Senaryoları: Genel MACC
Grafikleri
Elektrik
Binalar
Sanayi
7.
Sonuçlar
Appendix A. Detaylı Sektör Varsayımları ve
Tahminleri
A.1.
A.2.
A.3.
A.4.
A.5.
A.6.
Elektrik
Konut ve Binalar
Sanayi
Taşıma
Atık
Tarım, Ormancılık, Arazi Kullanımı
Appendix B. İşlem Maliyetleri, İskonto Oranları ve
Geri Ödeme Varsayımları
B.1.
B.2.
Proje İşlem Maliyetleri
Tahminlerin Özeti
87
92
98
102
105
109
109
122
131
143
148
150
153
153
158
Appendix C. Yakıt Fiyatı Varsayımları
164
Appendix D. Politika İşlem Maliyetleri
168
Appendix E. MAC Eğrisi Verileri
169
Azaltma Potansiyeli
Tablo Listesi
Tablo Listesi
Tablo 1.1
Sera Gazı Emisyonları ve Yıllık Büyüme Oranı
5
Tablo 1.2
Sektörlere Göre Emisyonlar ve Yıllık Büyüme Oranları
6
Tablo 1.3
Geleceğe Dönük Sera Gazı Emisyon Tahminleri
8
Tablo 3.1
Alım Garantili Tarife (FIT) Seviyeleri
14
Tablo 3.2
Modellenen Senaryoların Özeti
18
Tablo 5.1
Revize Edilen Alım Garantili Tarife (FIT) Seviyeleri
65
Tablo A.1
Elektrik Sektörü Kaynak Kısıtlamaları
119
Tablo A.2
Elektrik Sektörü Teknolojileri
120
Tablo A.3
Ailelere Ücretsiz Linyit Dağıtımı (2003-2009)
124
Tablo A.4
Sanayi Büyüme Projeksiyonları
137
Tablo A.5
Türkiye’deki Katı Atık Bertaraf Tesisleri
149
Tablo B.1
Haneler ve Küçük/Orta Ölçekli Firmaların Karşılaştığı İşlem Maliyetlerinin
Aşağıdan Yukarıya Doğru Tahminlerine İlişkin Kaynaklardan Örnekler
155
Tablo B.2
Tahminlerin Özeti
159
Tablo C.1
Yakıt Fiyatı Varsayımları, Yıl ve Senaryo bazında
164
Tablo E.1
Statüko Politikası Genel MACC, 2030
169
Tablo E.2
Planlanmış Politikalar Senaryosu Genel MACC, 2030
176
Tablo E.3
Geliştirilmiş Politikalar Senaryo Genel MACC, 2030
183
Tablo E.4
Proje Yardımları Senaryosu Genel MACC, 2030
190
Azaltma Potansiyeli
Kutu Listesi
Şekil Listesi
Şekil ES.1
Şekil ES.2
Şekil ES.3
Şekil ES.4
Şekil ES.5
Geçmiş Dönem Emisyon Eğilimleri
Türkiye’de ve Avrupa OECD’de Emisyon Yoğunluğu (1990-2009)
Farklı Senaryolar Kapsamında Geleceğe Dönük Emisyon Tahminleri
Statüko Politika Senaryosu için MACC (2030)
Makroekonomik Sonuçların Özeti
Şekil 1.1
MACC Eğrisi Gösterimleri
2
Şekil 1.2
Birincil Enerji Tüketimi
3
Şekil 1.3
Nihai Enerji Tüketimi
4
Şekil 1.4
Geçmiş Emisyon Eğilimleri
5
Şekil 1.5
Alt Sektörlerde Yakıt Yanması ile Ortaya Çıkan Emisyonlar
7
Şekil 1.6
Türkiye İçin Enerji Yoğunluğu Tedbirleri (1990–2008)
9
Şekil 1.7
Türkiye’de ve OECD Avrupa’da Emisyon Yoğunluğu(1990-2008)
10
Şekil 3.1
21
Şekil 4.1
Statüko Toplam MACC, 2020
28
Şekil 4.2
29
Şekil 4.3
Elektrik Kapasitesi Tahmini, Statüko
31
Şekil 4.4
Elektrik Üretimi Tahmini, Statüko
32
Şekil 4.5
Elektrik Kaynaklı Emisyonlar Tahmini, Statüko
32
Şekil 4.6
Statüko Elektrik Sektörü MACC, 2020
34
Şekil 4.7
35
Şekil 4.8
Yalıtım Seviyesi Bakımından Mesken Sayısı
40
Şekil 4.9
Konutlardan Kaynaklanan Toplam Doğrudan Emisyon
41
Şekil 4.10
Statüko Binalar MACC, 2020
44
Şekil 4.11
45
Şekil 4.12
2008 Emisyonları ve 2030 “Statik” Emisyon Tahmini
47
Şekil 4.13
Statüko Sanayi MACC, 2030
50
Şekil 4.14
Statüko Taşıma MACC, 2020
58
Şekil 4.15
59
Şekil 4.16
Statüko Atık MACC, 2020
61
Şekil 4.17
62
Şekil 5.1
Planlanmış Politika Toplam MACC, 2020
69
Şekil 5.2
70
Şekil 5.3
Planlanmış Politikalar, Elektrik Kapasitesi Tahmini
72
Şekil 5.4
Planlanmış Politikalar, Elektrik Üretimi
72
Şekil 5.5
Planlanmış Politikalar Elektrik Emisyonları
73
Şekil 5.6
Planlanmış Politika Senaryosu Elektrik Sektörü MACC, 2020
74
Şekil 5.7
75
Şekil 5.8
Planlanmış Politika Binalar MACC, 2020
79
Şekil 5.9
80
Şekil 6.1
Genişletilmiş Politika (Karbon Fiyatları) Toplam MACC, 2020
88
iv
v
viii
x
xii
Azaltma Potansiyeli
Kutu Listesi
Şekil 6.2
89
Şekil 6.3
Genişletilmiş Politika Senaryosu (Proje yardımları) Toplam MACC, 2020
90
Şekil 6.4
91
Şekil 6.5
Genişletilmiş Politikalar (Karbon Fiyatları) Elektrik Kapasitesi Tahmini,
93
Şekil 6.6
Genişletilmiş Politikalar (Karbon Fiyatları) Elektrik Üretimi
93
Şekil 6.7
Genişletilmiş Politikalar (Karbon Fiyatları) Elektrik Emisyonları
94
Şekil 6.8
Genişletilmiş Politika (Karbon Fiyatları) Senaryosu Elektrik Sektörü MACC, 2020
96
Şekil 6.9
Şekil 6.10
Genişletilmiş Politika MACC Binalar, 2020
100
97
Şekil 6.11
101
Şekil 6.12
Şekil 7.1
Genişletilmiş Politika Senaryosu Sanayi MACC, 2030
Farklı Senaryolar Kapsamındaki Emisyon Tahminleri
104
106
Şekil 7.2
Senaryo Bazında Özet Emisyon Azaltma
108
Şekil A.1
Türkiye’deki Elektrik Tüketimi
109
Şekil A.2
Türkiye’deki Elektrik Enerjisi Üretimi
110
Şekil A.3
Türkiye’nin Rezerv Marjı
111
Şekil A.4
Türkiye’de Yenilenebilir Enerji (ktoe)
112
Şekil A.5
Türkiye’nin Hidroelektrik Potansiyeli
113
Şekil A.6
Türkiye Rüzgâr Atlası, 30 metrede metre/saniye
114
Şekil A.7
2009 yılsonu itibarı ile mülkiyet bazında kurulu kapasite dağılımı
116
Şekil A.8
Kişi Başına Düşen Elektrik Tüketimi (AB ve Türkiye)
119
Şekil A.9
Türkiye Bina Stoku
122
Şekil A.10
Binalarda ve Konutlarda Enerji Tüketimi
123
Şekil A.11
Konut Isıtmada Yakıt Bileşimi (2008)
124
Şekil A.12
Binalarda Yakıt Türüne Göre Enerji Tüketimi
125
Şekil A.13
Türkiye ve Diğer Avrupa Ülkelerinde Bina Isı Talep Yoğunluğu
126
Şekil A.14
Mesken Sayısı – Evler ve Apartmanlar
129
Şekil A.15
Türkiye’de Çimento Üretimi (Mt)
132
Şekil A.16
Kişi Başı Çimento Üretimi ve GSYİH (AB ve Türkiye)
133
Şekil A.17
Türkiye’deki Demir ve Çelik Fabrikaları
135
Şekil A.18
Sanayi Enerji Yoğunluğu – Uluslararası Karşılaştırmalar
143
Şekil A.19
Türkiye ve Seçilmiş Ülkelerde Motorlu Taşıt Sahiplik Oranı
147
Şekil C.1
Yakıt Fiyatı Varsayımları - Statüko
165
Şekil C.2
Yakıt Fiyatı Varsayımları – Planlanan Politikalar
166
Şekil C.3
Yakıt Fiyatı Varsayımları – Genişletilmiş Politikalar
167
Azaltma Potansiyeli
Teşekkür
Teşekkür
Bu rapor, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (“EBRD”) tarafından finanse edilmiştir
ve bankanın personeli raporun hazırlanmasına büyük katkıda bulunmuştur. Proje
Ekibi, özellikle EBRD’de operasyon lideri Grzegorz Peszko’ya ve EBRD İstanbul’da
proje irtibat sorumlusu Adonai Herrera-Martínez’e analitik sezgileri ve konuyla ilgili
rehberliklerinden dolayı teşekkür eder. Aralarında Andi Aranitasi, Alexander
Chirmiciu, Aleksandar Hadzhiivanov, Janina Ketterer, Philip Lam, Gianpiero Nacci,
Ioannis Papaioannou ve başkalarının da bulunduğu EBRD personelinin çeşitli üyeleri
de gerek ayırdıkları zaman, gerek sağladıkkları bilgiler konusunda hep cömert
olmuşlardır. Bu çalışma, büyük ölçüde onların deneyimleri ve görüşleriyle gelişmiştir.
EBRD’nin katkılarına ek olarak, sanayi ve kamudan çok sayıda paydaş da çalışmaya
girdi sağlamıştır ve çalışmanın gerçekleştirilmesionların işbirliği sayesinde mümkün
olmuştur. Proje Ekibi katkılarından dolayı bütün paydaşlara minnettardır. Şüphesiz,
proje ile ilgili ortaya çıkabilecek her türlü hatanın sorumluluğunu Proje Ekibi
üstlenmektedir.
i
Azaltma Potansiyeli
Yasal Uyarı
Yasal Uyarı
NERA bu rapor doğrultusunda, burada belirtilen netice, tavsiye ve önerilerinin sonucu olarak,
alınan aksiyonlar veya verilen kararlardan, üçüncü kişilere karşı herhangi bir şekilde sorumlu
olmayacaktır. Bu rapor, NERA’nın yazılı izni olmadan satılamaz.
Bu rapor bölümler halinde değil, bir bütün olarak okunmalı ve kullanılmalıdır. Bu raporun
esas bütününden, herhangi bir bölümünün veya sayfasının alınması veya değiştirilmesi açıkça
yasaklanmıştır ve bu raporu geçersiz kılar.
NERA tarafından tedarik edilen, tüm görüş, tavsiye ve materyaller, ‘NERA İçeriği’ olarak
dahil edilmiş, dikkate alınmış veya özetlenmiştir. NERA İçeriği konusunda üçüncü kişiler
hak sahibi değildir ve NERA’nın üçüncü kişilere karşı herhangi bir sorumluluk kabul etmez.
Özellikle, NERA, NERA İçeriği veya burada belirtilen netice, tavsiye ve önerilerinin sonucu
olarak, alınan aksiyonlar veya verilen kararlar doğrultusunda, üçüncü kişilere karşı herhangi
bir sorumluluk kabul etmemektedir.
NERA İçeriği, yatırım tavsiyesinde veya tüm veya herhangi bir işlemin herhangi bir üçüncü
kişiye karşı adil olması hususunda, tavsiyede bulunmaz. NERA İçeriğinde belirtilen görüşler
sadece burada belirtildiği amaçlar için ve burada belirtilen tarih için geçerlidir. NERA
İçeriği’nin tamamına veya bölümlerinin dayanağı olan, diğer kişilerce sağlanan bilgilerin
güvenilir olduğuna inanılmaktadır fakat kontrol edilmemiştir. Bu bilgilerin doğru olduğuna
ilişkin garanti verilmemektedir. NERA, kamuya açık bilgilerin ve endüstri ve istatistik
bilgilerinin kaynağının güvenilir olduğunu varsaymaktadır fakat, bu bilgileri sonradan kontrol
etmemiştir ve doğruluğuna veya eksiksiz olduğuna dair garanti vermemektedir. Bu tarihten
sonra, piyasa koşullarındaki veya kanun veya yönetmelik değişiklikleri durumunda, NERA
İçeriğinin, bu olaylar veya durumları kapsayacak şekilde değiştirilmesi yükümlülüğü
bulunmamaktadır.
ii
Azaltma Potansiyeli
Yönetici Özeti
Yönetici Özeti
Bu rapor, 2010–2030 döneminde, Türkiye’nin sera gazı emisyonlarını azaltma
olanaklarını incelemekte ve emisyon azaltımının ekonominin çeşitli sektörleri için
maliyetini tahmin etmektedir. . Bu türde başka çalışmalardan farklı olarak, mevcut
analiz, kar getiren ve aynı zamanda da emisyonları azaltan yatırım fırsatlarına ilgi
duyan özel sektör yatırımcısının bakış açısıyla ele alınmıştır. Çalışma, farklı yatırım
fırsatlarının maliyet ve faydalarına ilişkin tahminleri içermekte ve bu yatırımlarda
emisyon azaltılmasının maliyet ve faydalarını bir özel sektör yatırımcısının bakış
açısından hesaplamaktadır..
Bu çalışmanın esas çıktısı, potansiyel yatırımcılar için “marjinal azaltma maliyet
eğrisi”( MACC – marginal abatement cost curve) olarak sunulmaktadır. MACC,
ekonomi genelinde, farklı teknolojilerdeki yatırımlarla gerçekleştirilebilecek emisyon
azaltım miktarının ve azaltılan emisyonların ton başına fayda ve maliyetlerinin grafik
gösterimidir. MACC, karbon veya diğer sera gazı emisyonlarının fiyatlandırmasıyla
bağlantılı olarak düşünülebilir, ancak bir karbon fiyatlandırması şeklinde
yorumlanması gerekmez - bu eğri sadece emisyonları azaltma maliyetlerini
göstermektedir.
Bu çalışmanın önemli başka bir ürünü ise, politikaların, yatırımcıların maliyet ve
karları üzerindeki etkilerinin analizidir. Çalışmada, emisyon azaltımı sağlayan
yatırımların ve dolayısı ile emisyon azaltımının, Türkiye tarafından öngörülen veya
AB uyum paketlerinin bir parçası olması beklenen belirli ekonomi ve iklim politikaları
yoluyla nasıl artırılabileceği hesaplanmaktadır.
Türkiye’deki emisyonlara genel bir bakış
1990 yılında, Türkiye’deki emisyonlar, 187 milyon ton karbondioksit eşdeğeri olarak
hesaplanmıştı (bundan sonra MtCO2e olarak belirtilecektir). 2008 yılına gelindiğinde,
bu sayı neredeyse iki katına çıkarak 367 MtCO2e’e ulaştı. Bu dönem süresince
emisyonların yıllık büyüme oranı %3,8 oldu, ancak büyüme 2000 yılından
itibaren %2,7’ye düştü. 2008 yılında, yakıt yanması, sera gazı
emisyonlarının %76’sını oluşturmaktaydı. Atık arıtımı, yakıt yanmasının ardından %9
oranıyla ikinci sırada gelirken, sanayi işlemleri %8 ve tarım %7 oranında
seyrediyordu. 1
Elektrik sektörü, 2008 yılında, 100 Mt’nin üstündeki bir değerle emisyonların
yaklaşık %30’unu oluşturmuş ve emisyon payı en büyük sektör olarak ortaya
çıkmıştır. Sanayi, toplam olarak yaklaşık 90 MtCO2e emisyon yaratmış olup, bunun
40 MtCO2e’inden tek başına çimento sektörü sorumluydu. Binalarda ve ulaşımda
yakıt kullanımı her biri için 50 MtCO2 emisyona karşılık gelmekteydi. Tarım sektörü
40 MtCO2e, atık sektörü ise yaklaşık 35 MtCO2e emisyon oluşturuyordu (UNFCCC
2010).
1
Türkiye 1990-2008 yılları Sera Gazı Envanteri. İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi altında sunulan Faaliyet Raporu.
2010 Ulusal Envanter Raporu
iii
Azaltma Potansiyeli
Yönetici Özeti
Şekil ES.1
Geçmiş Dönem Emisyon Eğilimleri
400
350
MtCO2eşdeğeri
300
250
200
150
100
50
0
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
Elektrik & Isı
Petrol ve Gaz
Katı Yakıtlar
Metaller
Mineraller
Ulaşım
Binalar
Tarım
Atık
Diğer
2006
2008
Diğer Sanayi
Not: arazi kullanımı ve arazi kullanım değişikliği hariç olmak üzere
Kaynak: UNFCCC envanteri
Enerji ve Emisyon Yoğunluğu
Türkiye’nin kişi başı toplam birincil enerji arzı 1990-2008 yılları arasında %45
oranında artmıştır, buna rağmen dönem sonunda sadece 1,4 ton petrol
eşdeğerindeydi (tpe) Bu sayı, kişi başı 4,6 tpe olan OECD ortalamasının üçte
birinden daha azdır ve 3,4 tpe/kişi başı Avrupa OECD ortalamasının sadece %40’ıdır.
GSYİH’nın yüzdesi olarak (satın alma gücü paritesine göre), Türkiye’nin enerji
yoğunluğu (0,12 tpe / $ ‘000) 2008’de Avrupa OECD ortalamasından %13 daha
düşüktü. Geçen on yıllık süre boyunca aşağıya doğru hafif bir eğilim olmasına
rağmen, satın alma gücü paritesine göre ayarlanmış GSYİH başına Türkiye’nin enerji
yoğunluğu (2000 yıl sabitinde ABD dolarına göre) son yirmi yıl boyunca nisbeten
sabit kalmıştır. Avrupa OECD’de son 20 yıllık sürenin tümünde çok daha güçlü aşağı
yönlü bir eğilim görülmüştür. Buna göre Türkiye’nin enerji yoğunluğu, Avrupa
OECD’ye göre kişi başı GSYİH’nın düşük olduğunu yansıtmaktadır, ancak üretim
değeri dikkate alındığında, ekonominin daha şimdiden göreceli olarak enerji
tasarrufu yaptığı izlenimini vermektedir.
Şekil ES.2’de belirtilen Türkiye’deki emisyon yoğunluğu da benzer bir eğilim
göstermektedir. Son yirmi yıl boyunca %50 artış göstermesine rağmen, 2008 yılında
Türkiye’nin 5,1 tCO2e düzeyindeki kişi başı emisyon yoğunluğu Avrupa OECD
ortalaması 9,3 tCO2e’in çok altındadır.
iv
Azaltma Potansiyeli
Yönetici Özeti
0,7
12
0,6
10
0,5
8
0,4
6
0,3
Türkiye
4
OECD Avrupa
0,2
Emisyon yoğunluğu (tCO2e / kişi)
Emisyon yoğunluğu (tCO2e / 1,000 ABD$ GSYİH)
Şekil ES.2
Türkiye’de ve Avrupa OECD’de Emisyon Yoğunluğu (1990-2009)
2
0,1
0,0
0
1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008
1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008
* 2000 fiyatları ile
Kaynak: IEA, UNFCCC
Yatırımcı Maliyetleri
Yatırımcı davranışlarının modellemesini yaparken, yatırım ve işletme maliyetleri,
ekipman ömrü vb. teknik ve standart maliyet unsurlarını dikkate alarak, üreticilerin
veya tüketicilerin ihtiyaç duydukları malları/hizmetleri en düşük fiyattan sağlayan
teknolojileri seçtikleri varsayımıyla hareket ediyoruz. Ayrıca, kredi maliyetleri ve diğer
yatırım maliyetleri, riske karşı tutum ve olası “işlem maliyetleri” dahil olmak üzere,
yatırımcıların, düşük karbon ve enerji tasarrufu teknolojilerine yapılan yatırımların
tercih edilebilirliğini etkileyen çok sayıda başka faktörü de göz önüne aldıklarını
varsayıyoruz.. Birçok yatırım için sonradan ortaya çıkması muhtemel proje işlem
maliyetlerini, emisyon ticareti sistemine katılım maliyeti veya devletten alınan
sübvansiyon gibi uygulanan politikalara bağlı işlem maliyetlerinden ayrı tutuyoruz ve
farklı teknolojiler için “riske ayarlı getirinin sermaye oranları (hurdle rates – eşik
oranları)” tahminleri geliştiriyoruz. Bu tahminlerde dikkate alınan çeşitli etkenlerden
bazıları şunlardır:
− Sermaye maliyeti ve proje finansmanı şartları
− Ülke, sektör, teknoloji ve politika belirleme ile ilgili risk
− Bekleme seçeneği değeri (option value of waiting)
− Çeşitli fırsat maliyetleri (zaman, yönetimin ilgisi veya sınırlı sermaye
durumunda dikkate alınabilecek diğer yatırımlar)
− Kişisel tercihler (hane halkları için)
v
Azaltma Potansiyeli
Yönetici Özeti
− Organizasyon hataları ve bilgide asimetri (bölünmüş teşvikler, sınırlı fayda
sağlama, vb.)
Aşağıdaki tablo, yukarıda belirtilen etkenlerin teknolojileri seçme kararlarını nasıl
etkilediğiyle ilgili varsayımlarımızı özetlemektedir. Tablo, düşük, orta, yüksek işlem
maliyetlerini ve eşik oranlarını içeren yatırımlara uyguladığımız temel varsayımları ve
bu özelliklere uygun örnek azaltma tedbirlerini göstermektedir.
İşlem maliyetleri
(sermaye maliyetindeki payı)
Düşük
(%10-12)
Orta
(%15-20)
Yüksek
(%20-30)
Eşik/ iskonto oranı
(Sermaye maliyeti, risk, fırsat değerleri, vb.)
Düşük
(%10-12)
Geniş çaplı (>500,000€ /
> 5 MW ) ve köklü tedarik
zincirleri ve geçmişteki
projelerin performans
kaydı
iletim ve dağıtım
şebekeleri yenilemeleri
Yeni konvasiyonel
elektrik santrali
Rüzgâr santralleri
Nükleer
Gaz sızıntısı onarma
Kimyasal işlemler
Yeni çimento kapasitesi
Bölgesel ısıtma
rehabilitasyonu
Karbon tutma ve
depolama
Orta
(%15-20)
Orta çaplı (<500,000€ i/ < 5 MW),
veya zayıf tedarik zinciriyle
karşılaşan veya organizasyon için
düşük öncelikte olan daha büyük
projeler
Yüksek
(%20-30)
Küçük çaplı (<10,000 € ) ve /
veya toplu / dağınık / hisseli
mülkiyet hakları olan veya
türünün ilk örneği yatırımlar
Enerji yönetim sistemleri
Proses kontrolü / otomasyon
Enerji tasarruflu aydınlatma
Büyük ısı pompaları
Ağaçlandırma
Biyokütle kazanları
Dağıtım şebekesine bağlı üretim
Ticaret / kamu binalarının temel
yapı unsurları (duvar ve çatı dahil)
Dönüşümlü ekim
Atık bertarafı
Kömür madeni metanı
Düşük emisyonlu araba
Çiftlik hayvanlarından
kaynaklı metanın tutulması
Politika Senaryoları
Raporumuz kapsamındaki analiz, üç politika senaryosunu ele alır ve bu senaryoları
Türkiye ekonomisinin beklendiği şekilde büyüdüğü, ancak emisyon yoğunluğunun
mevcut düzeyinde “dondurulduğu”nu varsayan bir referans seviyesiyle karşılaştırır.
Analizi yapılan üç senaryo şunlardır:
− Statüko: Bu senaryoda, mevcut politikalar ve kurumlar, 2010 yılında olduğu
gibi devam eder. Enerji verimliliğini, yenilenebilir enerjiyi veya diğer emisyon
azaltma seçeneklerini teşvik eden hiçbir yeni politika devreye sokulmaz.
Mevcut durumda devrede olan politikalar ve tedbirler güçlendirilmez ve
etkinlikleri geliştirilmez. Nükleer gücün hiçbir şekilde Hükümet desteği
almadığı varsayılır (Hükümet’in Rosatom ile yakın zamanda imzaladığı
sözleşmeye rağmen) ve halen yürürlükte olan politikalar tarafından yerine
getirilmediği takdirde, hükümet hedeflerinin (örn. yenilenebilir enerji) otomatik
olarak karşılanmadığı varsayılır. Binalara ilişkin enerji verimliliği kurallarına
yönelik olarak devam eden sınırlı bir yaptırımın olduğu varsayılırken, sanayi
vi
Azaltma Potansiyeli
Yönetici Özeti
veya atık sektöründe emisyonları azaltmak için herhangi bir politikanın
olmadığı varsayılmaktadır. Buna rağmen teknik ilerleme meydana gelir, çünkü
yeni kapasite genel anlamda, mevcut kapasiteden daha enerji verimlidir.
− Planlanmış Politikalar: Buradaki temel varsayım, Hükümetin, nükleer güç
programını, sermaye maliyetini azaltarak ve garanti altına alınmış fiyat ve alım
sözleşmeleriyle desteklemesidir. Yenilenebilir enerjiler için alım garantili
tarifelerde Aralık 2010 yılında yapılan değişiklikler dikkate alınır. Gürcistan ile
yapılan hidro elektrik ticaretini kolaylaştırmak için enterkoneksiyon
kapasitesinin
artırılacağı
varsayılmıştır.
Bina
yönetmeliklerinin
uygulanmasının zorunlu hale getirilmesini de kapsamak üzere enerji tasarrufu
için alınan tedbirler sıkılaştırılır, böylece mevcut kurallara bağlı kalınır ve en
verimsiz yapı seçeneklerine izin verilmez. Gaz sektörünün kısmi olarak
liberalleşmesi, tüketicilere maliyet düşüklüğü getirmez ve uzun vadede daha
yüksek gaz ücretlerine neden olur.
− Genişletilmiş Politikalar: Enerji verimliliğini daha etkili bir şekilde desteklemek
için ve ekonomi genelinde emisyonları daha da azaltmak için tasarlanmış
çeşitli politikaları bünyesinde bulunduran “Genişletilmiş Politikalar”
senaryosunun iki varyasyonu bulunmaktadır. Bu iki varyasyon, ortak pek çok
özelliği paylaşırlar, özellikle, yenilenebilir elektrik için alım garantili tarife
desteğini artırırlar. Doğal gaz rekabetinin ve arzının artmasına neden olan gaz
sektörü liberalleştirilmesinin tamamlandığını varsayarlar. Binalarla ilgili olarak,
enerji tedarikçilerinin konutlarda ve diğer binalarda enerji verimliliğini
desteklemelerini gerektiren bir politika saptarlar, enerji verimliliği için “düşük
faizli kredi” programları oluştururlar ve devletin ev ısıtması için bedava linyit
kömürü dağıtma politikasını aşamalı olarak ortadan kaldırırlar. Senaryolar,
sanayide en iyi uygulama kıyaslaması ve paylaşımını destekleyen hedefler
koyarlar ve atıkların alternatif kullanımlarını ve daha az karbon yoğun şekilde
bertarafını teşvik etmek amacıyla daha sıkı bir atık yönetimini öngürürler.
− Ancak, genişletilmiş politika kapsamındaki alt senaryolar düşük karbon
teknolojilerinin desteklendiği mekanizmaların birinde değişiklik gösterirler.
“Karbon Fiyatlandırma” adlı ilk varyasyonda, AB Emisyon Ticareti Sistemi
kapsamına alınabilecek sektörlere 40€/tCO2e karbon fiyatı ve potansiyel
olarak emisyon azaltma kredilerine uygun olan sektörlere de 20€/tCO2e
karbon fiyatı uygulanır. Karbon fiyatları, farklı sektörler için, Avrupa Birliği
Emisyon Ticareti Sistemi (EUETS) ve proje bazlı ulusal karbon
dengelemesiyle bağlantılı ulusal üst sınır ve ticaret sistemi şeklinde veya
karbon vergisi şeklinde veya bu ikisinin bileşimi şeklinde uygulanabilir. İkinci
varyasyon ilgili sektörlere bir karbon fiyatı uygulamak yerine, doğrudan proje
yardımında (sermaye sübvansiyonu) bulunarak azaltma teknolojilerini
destekler. Bu yardımların, azaltma teknolojilerinin marjinal sermaye
maliyetinin %20’sini karşıladığı varsayılır. Elektrik sektöründe, çok yüksek
verimliliğe sahip kombine çevrim gaz türbini, yardıma uygun olan tek fosil
yakıtlı teknolojidir.
Emisyon Senaryoları
Türkiye ekonomisi, 2010–2030 yılları arasında yıllık %4 dolaylarında büyüdüğü, fakat
şu an geçerli olan karbon yoğunluğu sabit kaldığı takdirde, emisyonlar 2008 yılındaki
vii
Azaltma Potansiyeli
Yönetici Özeti
367 MtCO2e’den, 2020 yılında 590MtCO2e’e, 2030 yılında ise 852MtCO2e’e çıkacaktır.
Statüko senaryosu kapsamında, yeni ve ikame ekipmanlardaki teknolojik gelişmeler,
bu emisyonları 2020’de 533 MtCO2e’e, 2030 yılında741 MtCO2e’e indirir.. Planlanmış
Politika senaryosu, öncelikle nükleer ve yenilenebilir enerji yatırımları ve ayrıca bazı
bina yalıtımı ve ısı kontrollerinin artırılması yoluyla, emisyonları daha da azaltarak,
2030 yılı itibariyle 44 MtCO2e daha düşürüyor. En büyük politika etkisi, 2030 yılı
itibariyle emisyonları Planlanmış Politika senaryosuna göre 200 MtCO2e’den daha
fazla düşürme potansiyeline sahip olan Genişletilmiş Politika senaryosunda
görülüyor. Yukarıda belirtildiği gibi, bu azaltımlar, aralarında en önemlisi katı
yakıtlardan (hem linyit, hem de taş kömürü) geniş ölçekte vazgeçmesi öngürülen
elektrik sektörü olmakla birlikte çeşitli sektörlerden gelmektedir. Ancak, genişletilmiş
politikalar bile Türkiye’de sera gazı emisyonlarınının artışını önlememekte veya şu
anki seviyelerin altına düşürmemektedir.
Şekil ES.3
Farklı Senaryolar Kapsamında Geleceğe Dönük Emisyon Tahminleri
Sabit teknoloji
Emisyonlar, MtCO2eşdeğeri
900
852 MtCO2eq
Statüko politikaları
800
Planlanmış politikalar
700
Genişletilmiş politikalar
358%
298%
275%
590 MtCO2eq
600
500
163%
400
300
200
100
0
1990
1995
2000
2005
2010
2015
2020
2025
2030
MACC Sonuçları
Bu raporda sunulan analize göre, Statüko senaryosu altında, Şekil ES.3’te
gösterildiği gibi, karbon fiyatı veya ek iklim politikaları olmadan bile, karlı yatırımlar
yaparak 2020 yılında emisyonları (“dondurulmuş teknoloji” referans seviyesi ile
karşılaştırıldığında) yaklaşık 57 MtCO2e (veya 581 MtCO2e referans seviyesinin
yaklaşık %10 kadar altına ) azaltma potansiyeli vardır. 2030 yılında, potansiyel
emisyon azaltımı 111 MtCO2e’e (referans seviyesinin yaklaşık %13 altında)
yükselmektedir. Pozitif maliyeti olanlar (örn. karbon fiyatı veya diğer bir destekleyici
politika olmadan karlı olmayanlar) da dahil olmak üzere bütün tedbirler göz önüne
alındığında, 2020 yılında azaltma potansiyeli iki kattan fazla artarak 159 MtCO2’i
bulmakta ve 2030 yılında 344 MtCO2’e çıkmaktadır.
2020 yılında, karlı azaltma tedbirlerinin ortalama maliyeti -75€/tCO2e olmaktadır. Bu
sayı, 2030 yılında -96€/tCO2e’ne düşmektedir. Bu tedbirler, 2020 yılında toplam 4
viii
Azaltma Potansiyeli
Yönetici Özeti
milyar € ve 2030 yılında da 11 milyar € “sermaye fazlası” veya kar getirmektedir. Bu
rakamlar, proje başladığı anda değil, yatırımın ömrü boyunca edinilecek karları
göstermektedir; tasarruflar ilk yıllarda yapılan ciddi miktarlardaki yatırımlar sayesinde
elde edilmektedir. MACC’in tamamında 150€/tCO2’e kadar (reel anlamda)
çıkmaktadır, tCO2e başına ortalama maliyet 2020 yılında 32€ ve 2030 yılında da
sadece 1€ olmaktadır.
Şekil ES.4 Statüko politikası senaryosu için MACC’in bir özetini göstermektedir.
ix
Azaltma Potansiyeli
Yönetici Özeti
Şekil ES.4
Statüko Politika Senaryosu için MACC (2030)
150
Çöpgazı
Binalar (K)
Evsel atık su
Çimento
Su ısıtma (K)
Taşıma(Yolcu)
Binalar (K)
Binalar (Kd)
100
Jeotermal
Hidro(O)
CCGT(ÇY)
Fiyat (EUR)
50
0
0
50,000,000
100,000,000
-50
-200
-250
-300
200,000,000
250,000,000
300,000,000
Nükleer
-100
-150
150,000,000
Binalar (Kd)
Gaz boru hatları – metan
Rüzgar (O)
Hidro (Y)
Rüzgar (Y)
Rüzgar (O)
Jeotermal
Nükleer
CCGT(ÇY)
Binalar (Kd)
Nükleer
Çöpgazı
CCGT(Y)
CCGT(ÇY)
Binalar (K)
Linyit, Biyokütle birlikte yakma
Binalar (K)
Termostat/ısı pay ölçerleri (K)
Çimento
Azaltma (tCO2)
Notlar: Elektrik üretim kategorileri D (Düşük), O (Orta), Y (Yüksek) ve ÇY (Çok yüksek) olarak etiketlenmiştir. Taşıma, Yolcu ve
Yük olarak ikiye ayrılmıştır. Binalar, K (Konut) veya Kd (Konut dışı) olarak ayrılmıştır.
x
Azaltma Potansiyeli
Yönetici Özeti
2030 yılında, hiçbir karbon fiyatı veya başka politikalar söz konusu olmadan, şu
andaki mevcut koşulların devam etmesi durumunda, emisyon yoğunluğundaki en
büyük azalma (mevcut yoğunlukla karşılaştırıldığında), elektrik sektöründe ve
konutlarda gerçekleşecek olup yeni yolcu taşıtları ve sanayide de verimlilikle ile ilgili
gelişmeler beklenmektedir.
− Elektrik sektöründe, daha düşük emisyon yoğunluklarına katkıda bulunacak
yatırımlar arasında, yenilenebilir elektrik santralleri (hidro ve rüzgâr) ve daha
verimli doğal gaz santral yatırımları bulunmaktadır.
− Konut sektöründe, yeni yapılarda iyileştirilmiş yapı standartları ve mevcut
konutların yalıtımı, yoğuşmalı kazan ve güneş enerjisiyle çalışan su ısıtma
sistemleri gibi gelişmiş ısı sistemleri önemli azaltımlar sağlamaktadır.
− Sanayide, çimento, rafineri ve demir-çeliğin yanı sıra pek çok küçük sektörde
de azaltım potansiyeli mevcuttur.
− Ulaşım sektöründe, karayolu taşıtlarının dizel ve benzinle çalışan yeni nesil
taşıtlar ile değiştirilmesi, enerji yoğunluğunda önemli miktarda azalmaya
neden olmaktadır.
Pozitif karbon azaltma maliyetlerinde, yeni doğal gaz kaynaklı elektrik santralleri,
nükleer santral ve yenilenebilir enerji yatırımlarıyla, bina verimliliğinde sağlanacak
daha fazla iyileştirmelerle ve atık sektörüne ve sanayiye yapılacak ek yatırımlarla,
emisyonları çok daha fazla azaltma potansiyeli bulunmaktadır. Planlanmış Politika
senaryosunda, nükleer güç, yapılan açık veya örtülü destek nedeniyle, pozitif
karbon fiyatı olmadan bile oldukça uygun bir elektrik üretim teknolojisidir. Parlamento
tarafından onaylanan yeni “alım garantili tarife” yenilenebilir elektrik üretim
kapasitesinin daha fazla gelişimini teşvik etmektedir. Elektrik dağıtım sistemindeki
iyileştirmeler de elektrik kayıplarını azaltmakta ve emisyon azaltımları sağlamaktadır.
Ayrıca, binalarda daha fazla enerji verimliliği sağlanmaktadır. Bu politikalar
sayesinde, uygun ek yatırımlar ile 2030 yılı itibariyle 54 MtCO2e daha fazla emisyon
azaltımı sağlanmaktadır. (dondurulmuş teknoloji referans seviyesi ile
karşılaştırıldığında %9 daha fazla azaltma sağlamaktadır).
Genişletilmiş Politika senaryosunda, emisyonları azaltan çok sayıda ek tedbir ticari
açıdan uygulanabilir yatırımlar haline gelmektedir. Bu yatırımlar arasında, elektrik
sektörü emisyonlarında çok ciddi azalmalara neden olan, hidro, rüzgâr ve jeotermal
ek kapasitesine ve gaz yakıtlı elektrik santrallerine yapılan yatırımlar bulunmaktadır.
Binalarda enerji verimliliği iyileştirilirken, sanayi ve atık sektörü emisyonları da
azaltılmaktadır. Bu politikalar, 2030 yılı itibariyle, Planlanmış Politika senaryosuna
göre, 208 MtCO2e daha fazla emisyon azaltımı sağlayan (dondurulmuş teknoloji
referans seviyesi ile karşılaştırıldığında %43 daha fazla azaltma), ticari olarak
uygulanabilir ek yatırımlara imkân vermektedir. Genişletilmiş politikalar paketinde
karbon fiyatı, azaltma yatırımları için güçlü bir teşvik sağlamaktadır.
Politika senaryolarının bazı makroekonomik sonuçları Şekil 5’de gösterilmektedir.
Genişletilmiş politika senaryosunda, karbon azaltımı sağlayacak ek yatırımların
maliyeti, yılda 5 milyar € ile toplam maliyetin yüzde 3’üne tekabül etmektedir. Bu
yatırımların işletilmesinden sağlanacak tasarruf ise toplam tüketimin %3’ünü
oluşturmakta, yılda 19 milyar €’luk bir tasarruf sağlamaktadır. Karbon gelirleri
xi
Azaltma Potansiyeli
Yönetici Özeti
(karbon desteği ve karbon kredi fiyatları üzerinden değerlendirilmiş mümkün olan
azaltım miktarı) devlet gelirlerinin %1’ini oluşturmaktadır (bu rakam sadece
karşılaştırma amaçlı verilmiştir; gelirler, uygulanacak politikalara göre firmalar veya
değişik taraflar tarafından elde edilebilir) 2. Proje yardımları programı yıllık ortalama
6 milyar € (veya 2030 yılına kadar, tahmin edilen kamu harcamalarının
ortalama %5’i) gerektirecektir.
Şekil ES.5
Makroekonomik Sonuçların Özeti
%5
(6,0 Milyar €)
%3
(5 Milyar € )
%1
2030’a kadar yıllık
ortalama, %
(2030’a kadar yıllık
ortalama, Milyar €/yıl)
%3
(19 Milyar €)
%5
%1
%1
(1,6 Milyar €)
Planlanmış Politikalar
%2
2030’a kadar
yapılan yatırımların
toplam sermaye
birikimine (tahmin
edilen) oranı
%2
2030’a kadar net
işletme tasarruflarının
toplam tüketime
(tahmin edilen) oranı
%1
2030 yılına kadar
karbon gelirlerinin
devlet gelirlerine
(tahmin edilen)
oranı
2030’a kadar proje
yardımlarının kamu
harcamalarına
(tahmin edilen) oranı
Not:
Oranlar 2010-2030 yılları arasındaki toplam payı göstermektedir. Sermaye birikimi, tüketim,
gelir ve harcamaların GSYİH içindeki payının sabit kaldığı varsayılmıştır. İşletme tasarrufları karbon
vergilerini ve sübvansiyonları içermez.
Politika desteği: karbon fiyatları ve yatırım destekleri
Genişletilmiş Politika senaryoları, karbon fiyatlarının mı yoksa proje yardımlarının mı
kullanıldığına bağlı olarak farklı sonuçlar vermektedir. Üst sınır-ve-ticaret sistemi ile
uygulamaya konan karbon fiyatları, ticaret sistemi kapsamına giren bütün sektörlere
emisyonların azaltılması için pozitif teşvik (karbon gelirleri ve başka mali getiriler) ve
azaltılmamış emisyonlar için negatif teşvik (fırsat maliyeti) sağlamaktadır. Bunun
tersi olarak, proje yardımları yaklaşımı, emisyonları azaltan yatırımcılara pozitif fayda
sağlarken, azaltılmamış emisyonlar için herhangi bir yaptırım öngörmez. Sadece
2
Böyle bir değer, Statüko senaryosundan farklı olarak, Türkiye’nin uluslararası karbon piyasaları veya ikili anlaşmalarla
emisyon azaltımları için ödeme alabilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılması durumunda oluşacaktır. Bu gelir
devlete tahakkuk edebilir veya emisyon azaltım yatırımları yapan firmalar arasında dağıtılabilir. Ancak emisyon
azaltımları sağlandığında dahi azaltılamayan emisyonların değeri oldukça yüksek kalmaktadır. Bu nedenle, varsayılan
fiyatlarla getirilecek karbon vergisi (veya karbon yardımları ihalesi) devlete oldukça yüklü bir gelir kaynağı olacaktır.
Bu gelirin tahsisi ile ilgili bir sınırlama olamamakla birlikte, bir kısmını emisyon azaltım yatırımı yapan firmalar
alabilirler.
xii
Azaltma Potansiyeli
Yönetici Özeti
pozitif teşvik sunulduğundan, bu yaklaşımla karbon fiyatlandırma yaklaşımına benzer
bir azaltmayı gerçekleştirmek için nisbeten daha büyük mali teşvikler gereklidir.
Genişletilmiş politikanın hayata geçirilmesi durumunda, hükümetin öncelik verdiği
teknolojiler için destek seviyeleri belirtilmeli ve bu konuda hedefler konulmalıdır. .
Burada sunulan analizde, emisyonları azaltan her tedbir için, azaltma potansiyelinin
seviyesi ne olursa olsun, sermaye giderinin %20’si kadar bir sübvansiyonun uygun
olduğu varsayılmıştır. Bu analiz, aynı seviyelerde azaltma sağlamak için, proje
yardımları için gerekli olan mali destek miktarının, karbon fiyatlandırması
yaklaşımının gerektireceği destek seviyesinin iki katı olacağını göstermektedir.
Karbon Fiyatları senaryosu, 2030 yılında ticari kuruluşlara 3 milyar € “karbon geliri”
sağlamaktadır. Bu gelirler, Planlanmış Politikalar senaryosu ile karşılaştırıldığında
emisyonları azaltan yatırımcılara gelen mali transferlerdir. Proje Yardımları
senaryosuna göre, 2030 vergi mükellefleri tarafından 6.6 milyar € sübvansiyon
ödemesi yapılmaktadır. Bu miktar, 2030 yılı itibariyle tahmin edilen kamu
harcamalarının %2’sine tekabül etmektedir. Ancak, karbon fiyatları karbon vergisi
kullanılarak uygulanırsa, bu, 2030 yılında hükümet gelirlerini yaklaşık olarak 10
milyar € artıracaktır.
Uygulamada, ekonomilerindeki emisyonları azaltmaya çalışan hükümetler, bazı
sektörler için karbon fiyatlarına ve diğerleri için de proje yardımlarına başvurmuştur.
Ayrıca, yenilenebilir sübvansiyonlarını, verimlilik politikalarını, uyulması zorunlu
koşulları ve standartları da devreye sokmuşlardır. Türkiye’de kullanılan politika
araçları, ulusal bağlamda geliştirilecektir ve bu farklı ekonomik teşvik yaklaşımlarının
çeşitli kombinasyonlarını yansıtabilecektir, bu nedenle her iki yaklaşımın da üzerinde
düşünmek aydınlatıcı olacaktır.
Sonuçlar
Dünya atmosferindeki sera gazları konsantrasyonlarının artması nedeniyle ortaya
çıkan iklim değişikliğinin etkileri, uluslararası platformda büyümekte olan bir endişedir.
2007 itibariyle iklim değişikliğiyle ilgili bilimsel bilgi durumunun kapsamlı bir özetini
sunan Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin Dördüncü Değerlendirme Raporu,
hava olaylarında, sıcak hava dalgalarında, şiddetli yağışlarda ve siklonlarda büyük
olasılıkla aşırı artış olacağını ve ayrıca kar ve buz örtüsünde, yağış şekillerinde ve
bölgesel sıcaklıklarda değişiklikler meydana geleceğini ileriye dönük olarak tahmin
etmektedir. Bu gelişmeler, sırasıyla tatlı su bulunabilirliği, gıda üretimi, genel olarak
tarım üretimi ve bulaşıcı hastalık vakası ile ilgili ciddi potansiyel etkilere işaret
etmektedir. Bu potansiyel değişikliklerin ekonomik ve sosyal etkilerinin nicel
değerlendirmesini yapmak çok zor olduğu halde, olumsuz etkilerin olasılığı, çok farklı
özelliklere sahip çok sayıda ülkeyi, iklim üzerindeki etkilerini yavaşlatmak veya
durdurmak amacıyla, sera gazı emisyonlarını azaltma çabalarını artırma çağrısı için
harekete geçirmiştir.
Mevcut rapor, “dondurulmuş” ve Statüko politikası senaryolarına kıyasla, Türkiye’de
emisyonları önemli oranda azaltma potansiyelini ortaya koymaktadır. Dönüşüm
sürecindeki bir ekonomiye sahip olan Türkiye’nin kişi başı GSYİH’sının tipik Avrupa
seviyelerine yaklaşacağı beklenmektedir ve bu büyüme, daha yüksek emisyon
oranları meydana getirecektir. Türkiye’deki tüketiciler daha şimdiden büyük ölçüde
xiii
Azaltma Potansiyeli
Yönetici Özeti
liberal piyasalara özgü ve bazı durumlarda Avrupa ortalamasının üstünde enerji
fiyatlarıyla karşı karşıyadırlar ve bununla birlikte Türkiye ekonomisinin enerji
yoğunluğu diğer büyük Avrupa ekonomilerinden önemli derecede yüksek değildir.
Bundan dolayı enerji verimliliği ile ilgili önemli gelişmeler beklenmekle birlikte, bu
gelişmeler genel olarak diğer Avrupa ülkelerindeki gelişmeler doğrultusundadır.
Elektrik sektöründe (ve diğer sektörlerde) yakıt tercihi, Türkiye’nin gelecekteki
emisyon rotası için önemli bir belirleyicidir. Elektrik sektörü, emisyonlarda önemli ve
büyümekte olan paya sahiptir (mevcut durumda, yanmadan kaynaklı
emisyonların %35’i), bunun nedeni kısmen elektrik talebinin hızlı bir şekilde
artmasıdır (son yıllarda yıllık %7-8). Ayrıca, Hükümet’in enerji stratejileri, büyük
ölçüde enerji güvenliği nedeniyle yerli linyit rezervlerinin tamamen kullanılmasını
hedeflemektedir. Bunun sonucunda emisyonlarda önemli bir artış meydana
gelmektedir. Bu nedenle katı yakıtların kullanımını sınırlandırmak, emisyonları büyük
ölçüde azaltacaktır. Ancak, söz konusu senaryonun uygulanabilir olması için,
hükümetin yenilenebilir ve diğer düşük karbon enerji kaynaklarının gelişimini
destekleme çalışmalarını büyük ölçüde artırması gerekmektedir. Ayrıca, Türkiye’deki
politika oluşturucular, önemli doğal gaz kaynaklarına güvenilir bir şekilde ve düşük
maliyetle erişebileceğine ikna edilmelidir.
Gaz kullanımının artmasına bir alternatif de, karbon tutma ve depolama (CSS)
teknolojisinin, emisyonları düşük maliyetle azaltmak için güvenilir bir yol sunan
olgunluğa eriştiği bir gelecek senaryosu olabilir. Bu senaryo, nihai emisyonları düşük
tutarak, emisyon-yoğun yerli katı yakıtları kullanmayı mümkün hale getirecektir.
Ancak, söz konusu senaryo tartışmaya açıktır, çünkü verimlilik iyileştirmeleri ve
maliyet azaltmaları dahil olmak üzere CCS teknolojisinde önemli ilerlemeler
sağlanmasına dayalıdır.
Önemli azaltma potansiyeli olan diğer sektörler arasında, verimli ısı sistemlerinin ve
yapı tasarımının, yalıtımın ve yenilenebilir enerjinin önemli bir etki yaratabileceği bina
sektörü bulunmaktadır. Sanayide, özellikle Türkiye’nin büyük çimento sektöründe de,
önemli emisyon azaltma potansiyeli bulunmaktadır, ancak bunun için, atık
yakıtlarının ve diğer atık ürünlerinin daha verimli kullanımını desteklemek için
hükümetin harekete geçmesi gerekmektedir. Sanayi için benchmarking (en iyi
uygulamalar ile karşılaştırma) programlarının geliştirilmesi de azaltma yatırımlarını
teşvik edecektir. Ayrıca büyümekte olan kara yolu taşıma sektöründe iyileştirilmiş
taşıt standartları yoluyla emisyonların azaltılması için önemli bir potansiyel mevcuttur.
Özetle, çeşitli karbon fiyatlandırma mekanizmalarının, emisyon azaltma teknolojileri
yatırımlarına en güçlü teşvikleri sunması muhtemel görünüyor, ancak hedeflenen
enerji verimliliği ve diğer kaynak verimliliği politikaları da önemli bir rol oynayabilir.
Elektrik sektörü, hükümetin nükleer güç ve yenilenebilir enerji ile ilgili taahhütlerinin
de büyük çapta azaltmalar sağlayabileceğini göstermesi açısından önemlidir..
Burada modellenen politikalar, teoride proje yardımlarının karbon fiyatlarına benzer
azaltmalar sağlayacağını belirtmektedir, ancak bu, önemli miktarda yüksek
“sübvansiyon” maliyeti ile (yıllık 3 milyar € yerine yıllık 6 milyar €) mümkün
olmaktadır ve teşviğe uygun teknolojilerin tanımlanması büyük çaba gerektirmektedir.
Uygulamada, tedbirlerin birleştirilmesi muhtemeldir, ancak hangi politikaların
seçileceğine bağlı olarak, hem oluşacak sosyal maliyetin büyüklüğünde, hem de
xiv
Azaltma Potansiyeli
Yönetici Özeti
yatırımcıların en çok ilgisini çeken sektörlerin ortaya çıkmasında önemli ölçüde
farklılıklar olabilecektir.
Şekil ES.6
Karlı Emisyon Azaltma Potansiyeli, Senaryolara Göre
Kazançlı Azaltma, MtCO2
300
250
200
150
100
50
0
Statüko
Binalar
Planlanmış
Politikalar
Elektrik
Taşıma
Genişletilmiş
Politikalar
Sanayi
Sermaye Desteği
Atık
Not: Kar getiren tedbirlerin neden olduğu azaltmayı içermektedir.
xv
Azaltma Potansiyeli
1.
Giriş
Giriş
1.1. Raporun Amacı ve Kapsamı
Bu çalışmanın amacı, emisyon azaltma fırsatlarının sektörel bazda incelenmesi
suretiyle Türkiye’de sera gazı emisyonlarını azaltma potansiyelini araştırmaktır.
Çalışma, emisyon azaltımı sağlayan yatırımlara ilgi duyan, fakat bunlara öncelikle bir
gelir elde etmek amacıyla yaklaşan potansiyel yatırımcıların perspektifinden bakarak,
emisyon azaltma imkanlarını değerlendirmektedir.
Emisyon azaltımı sağlayan yatırım imkanlarını, öncelikle mevcut politikalar ve
kurumsal yapıyı göz önüne alarak, daha sonra da gittikçe iddialı emisyon azaltma
politikaları çerçevesinde değerlendirdik. Her senaryoda, veri olarak sunulmuş
politikalar altında yatırımcılara cazip gelecek emisyon azaltma olanaklarının neler
olabileceğini değerlendirdik.
Kullanılan model, Bloomberg New Energy Finance tarafından geliştirilmiş olup,
projeye uygun olarak modifiye edilmiş ve güncellenmiştir. Model, ekonomik yapı
içerisinde emisyonlar açısından önde gelen sektörleri temsil eder. Dolayısıyla model
belirli senaryolar altında emisyon, enerji kullanımı, teknoloji uygulamaları tahminleri
yapmak ve farklı senaryoları birbiriyle karşılaştırmak için kullanılabilir. Yukarıda
belirtilen yapısıyla model , farklı “emisyon azaltma tedbirleri” ile farklı karbon
fiyatlarında gerçekleştirilen emisyon azaltımlarını gösteren “Marjinal Azaltma Maliyet
Eğrileri” (MACC’lar -– marginal abatement cost curve) oluşturmak için kullanılır.
MACC’lar, düşük maliyetli emisyon azaltma olanaklarını belirleyerek politika
analizinde önemli rol oynarlar. Benzer şekilde, yatırımcılar tarafından da, emisyon
azaltmaya dönük cazip yatırım olanaklarını belirlemek için kullanılabilirler.
Kutu 1.1
Marjinal Azaltma Maliyet Eğrisinin Gösterilmesi
MACC eğrisi, finansal açıdan tercih edilirliğine göre sıralanmış emisyon azaltma
olanaklarını görsel olarak kolay bir şekilde sunmaktadır. MACC grafiğindeki her bir
blok (sütun) , belirli bir teknolojiyi veya azaltma tedbirini göstermektedir. Blok
genişliği, bu tedbir ile gerçekleştirilebilen emisyon azaltmalarının hacmini
göstermektedir. Blok yüksekliği, azaltılan her bir ton emisyon başına, söz konusu
tedbirin maliyetini göstermektedir. Bu maliyetin, MACC tedbirinin ikame ettiği ve
daha yüksek emisyona sahip başka bir tedbire kıyasla hesaplanan göreceli bir
maliyet olduğuna dikkat edilmelidir. Maliyet, yatırım ve işletme maliyetlerindeki
pozitif ya da negatif farkları yansıtan net maliyettir. Örneğin, daha verimli
ekipmanların daha yüksek olan marjinal sermaye maliyetleri, enerji harcaması
tasarrufu yoluyla çeşitli miktarlarda dengelenir. Her blokun yüksekliği, sunulan
tedbirin daha yüksek emisyona yol açan alternatifi yerine tercih edildiği zamandaki
“karbon fiyatı” olarak düşünülebilir.
1
Azaltma Potansiyeli
Giriş
Bu nedenle, MACC eğrisinde yer alan maliyetler, mühendislik veya proje
fizibilitesindeki maliyet tahminleri başlangıç noktası alınarak hesaplanmalıdır, ancak,
alternatif teknoloji, yakıt fiyatları ve diğer faktörler de dikkate alınmalıdır. Alternatif
veya (emisyon azaltma seçeneğinin kıyaslandığı) “karşı olgusal” (counterfactual)
seçeneğin analizimizde nasıl belirlendiği ile ilgili daha fazla detay Kutu 4.1’de
mevcuttur.
Bu raporda sunduğumuz MACC eğrileri belirli bir yıldaki ekonomik yapılabilirliğe
sahip emisyon azaltma potansiyellerini farklı azaltma maliyeti seçenekleriyle birlikte
göstermektedir. Bu eğriler, zamandan bağımsız teorik azaltma potansiyelini gösteren
bazı MACC eğrilerinden farklıdır. Örneğin, belirli bir sektördeki bütün sanayi
kapasitelerini en güncel, en verimli teknolojiler ile değiştirmek teoride mümkün
olabildiği halde, uygulama sırasında, söz konusu ikame zaman alacaktır ve
ekonomik koşullara ve sonuç olarak, emisyonları azaltma tedbirlerini fiilen finanse
eden yatırımcıların finansal kararlarına bağlı olacaktır. Bu nedenle, elde ettiğimiz
sonuçlar zaman içinde daha büyük emisyon azaltma potansiyeli göstermektedir,
çünkü zaman geçtikçe yüksek emisyonlu teknolojileri ikame etme olanağı daha
yüksektir.
Şekil 1.1’de tek bir yıl için varsayıma dayalı bir MACC eğrisi gösterilmektedir.
Vurgulu renkle gösterilen blok, enerji verimliliğini iyileştiren örnek bir tedbiri
göstermektedir. Söz konusu tedbir, ilgili yılda (burada 2030), 25€/tCO2e (ton CO2
eşdeğeri) maliyette 10 milyon ton CO2-eşdeğeri karbon tasarrufu sağlamaktadır.
Şekil 1.1
MACC Eğrisi Gösterimleri
100
80
Fiyat (EUR/tCO2)
60
40
20
25
0
0
5,000,000
10,000,000
15,000,000
20,000,000
25,000,000
-20
-40
-60
-80
Azaltma (tCO2)
2
Azaltma Potansiyeli
1.2.
Giriş
Ulusal Enerji ve Emisyon Profili
1.2.1.
Enerji tüketimi
2007 yılı ile kıyaslandığında hafif bir düşüş gösteren 2008 yılında, Türkiye’nin birincil
enerji tüketimi 106 milyon ton petrol eşdeğeri (Mtpe) olmuştur. Geçmişte, ülkede en
çok kullanılan enerji kaynağı petrol olduğu halde, 2007 yılından itibaren gaz
kullanımı, petrol kullanımını geçmiştir (birincil tüketimin yaklaşık %32’sini
gaz, %30’unu petrol oluşturmaktadır). Üçüncü önemli yakıt, %15’lik payı ile linyit
kömürü olmuştur.
Şekil 1.2
Birincil Enerji Tüketimi
Birincil enerji tüketimi (ktoe)
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
2003
Taş Kömürü
2004
Linyit
2005
Petrol
2006
Doğal Gaz
2007
Hidro
Odun
2008
Diğer*
Not: Diğer enerjiler arasında asfaltit, ikincil kömür, petrol koku, rüzgâr, atıklar,
jeotermal ve güneş enerjisi bulunmaktadır.
Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB)
Nihai enerji tüketimi (yakıtların elektrik enerjisine dönüştürülmesi sırasında oluşan
kayıplar hariç, ancak elektrik üretiminde ve rafinerilerde meydana gelen kayıplar
dahil ), 2007 yılında yaklaşık 83 Mtpe olup, bu değer 2008 yılında 80 Mtpe’e
düşmüştür.
3
Azaltma Potansiyeli
Giriş
Şekil 1.3
Nihai Enerji Tüketimi
Nihai enerji tüketimi (ktoe)
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
2003
Taş Kömürü
2004
Linyit
2005
Petrol
2006
Doğalgaz
2007
Elektrik
Odun
2008
Diğer*
ETKB
Not: Diğer enerjiler arasında asfaltit, ikincil kömür, petrol koku, rüzgâr, atıklar,
jeotermal ve güneş enerjisi bulunmaktadır.
Kaynak: ETKB
Nihai enerji tüketimi, 2003 ile 2008 yılları arasında yıllık %4,4 oranında büyüme
gösterirken 2008 yılında hafif bir düşüş göstermiştir.
1.2.2.
Türkiye, UNFCCC gereklerine uygun bir şekilde, sera gazı envanterini ve Ulusal
Bildirimi’ni hazırlamaktadır. Envanter, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Tarım ve Köy
İşleri Bakanlığı, Çevre ve Orman Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlığı, Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı ve üniversitelerin ortak
çalışması olarak hazırlanmaktadır. Türkiye, ilk envanterini Nisan 2006’da, en son
envanterini de Haziran 2010’da sunmuştur.
2010 envanteri, sera gazı emisyonlarının toplam seviyesinin 1990’da 187
MtCO2e’den 2008’de %96 oranında artarak 367 MtCO2e‘e yükseldiğini
göstermektedir. Bu dönem süresince emisyonların yıllık büyüme oranı %3,8’dir.
2008’de bütün kaynakların neden olduğu yakıt yanması, sera gazı
emisyonlarının %76’sını oluşturmuştur. Atık arıtma %9 oranı ile yakıt yanmasından
sonra ikinci sırada gelir.. Sanayi işlemlerinin emisyondaki payı %8, tarımın
ise %7’dir. Bu oranlar, 81 MtCO2 eşdeğerinde net emisyon azaltması sağlayan
arazi kullanımını ve arazi kullanımında meydana gelen değişiklikleri (ormancılık da
dahil olmak üzere) göz ardı etmektedir. Arazi kullanımında meydana gelen
değişiklikler dahil edildiğinde, 2008’de toplam emisyonlar sadece 286 MtCO2
eşdeğeri olarak hesaplanmıştır.
4
Azaltma Potansiyeli
Giriş
Şekil 1.4
400
350
MtCO2eşdeğeri
300
250
200
150
100
50
0
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
Elektrik & Isı
Petrol ve Gaz
Katı Yakıtlar
Metaller
Mineraller
Ulaşım
Binalar
Tarım
Atık
Diğer
2006
2008
Diğer Sanayi
Not: Arazi kullanımı ve arazi kullanım değişikliği hariç olmak üzere
Kaynak: UNFCCC envanteri
Sera gazı emisyonlarında en yüksek pay 2008’de %81’e yükselen CO2’e aittir. Aynı
yıl, emisyonların %15’i CH4 ve %3’ü N2O’den kaynaklanmıştır. Florlu gaz payı (“F
gazları”) sadece %1’dir. Aşağıdaki tablo, 1990’dan itibaren gaz türüne göre
emisyonları göstermektedir.
Tablo 1.1
Sera Gazı Emisyonları ve Yıllık Büyüme Oranı
MtCO2e
CO2
CH4
N20
F Gazları
Toplam
1990
141
34
12
0,6
187
1995
174
47
16
0,5
238
2000
225
53
17
1,7
297
2005
260
52
14
3,7
330
2008
297
54
12
3,5
367
Ortalama
Ortalama
Yıllık
Yıllık
Değişim (%, Değişim (%,
1990-2008) 2000-2008)
,
3,5%
2,7%
0,2%
0,0%
-4,4%
10,3%
9,8%
3,8%
2,7%
Not: Arazi kullanımı ve arazi kullanım değişikliği hariç olmak üzere
Kaynak: TÜİK – Türkiye 2010 Yılı Sera Gazı Envanteri
5
Azaltma Potansiyeli
Giriş
Tablo 1.2
Sektörlere Göre Emisyonlar ve Yıllık Büyüme Oranları
Elektrik ve Isınma
Petrol ve Gaz
Katı Yakıtlar
Metaller
Mineraller
Diğer Sanayi
Taşıma
Binalar
Tarım
Atık
Toplam
1990
30,4
3,7
1,4
10,6
13,7
28,3
26,3
26,7
35,6
9,7
186
1995
43,9
3,6
1,4
11,5
17,5
36,9
33,3
29,0
36,1
23,8
237
2000
72,3
4,7
1,6
12,2
18,1
52,6
35,5
29,6
35,9
32,7
295
2005
83,9
4,9
1,5
12,2
22,5
58,1
41,3
33,1
35,1
33,5
326
2008
101,8
4,5
1,9
13,1
26,3
43,2
47,8
51,7
38,8
33,9
363
Ortalama Yıllık Ortalama Yıllık
Değişim (%,
Değişim (%,
1990-2008)
2000-2008)
6,9%
6,7%
1,1%
1,7%
1,7%
2,3%
1,2%
1,0%
3,7%
3,2%
2,4%
1,2%
3,4%
2,8%
3,7%
4,6%
0,5%
0,6%
7,2%
2,8%
3,8%
3,3%
Kaynak: UNFCCC envanteri. Bu tablodaki sayılarla Türkiye envanter tablosundaki
sayılar arasında marjinal farklar vardır. Farklar, bu tabloda F gazlarına yer
verilmemesinden ve yuvarlama hatalarından kaynaklanır..
1.2.2.1.
Sektörlere göre emisyonlar
Türkiye Devleti resmi istatistiklerine göre, emisyon kaynakları dört ana faaliyet
kolunda gruplanmaktadır:
− Enerji, yakıt yanmasının neden olduğu emisyonları kapsar.. İçerdiği alt
sektörler arasında elektrik ve ısı üretimi, petrol rafinerileri, sanayi, ulaştırma,
konut (bütün bina sektörü dahil olmak üzere) ve tarım-ormancılık-balıkçılık
bulunmaktadır.
− Endüstriyel işlemler, sanayide yanma kaynaklı olmayan emisyonları kapsar.
İçerdiği alt sektörler arasında mineral üretimi, kimya ve metal sanayii
bulunmaktadır.
− Tarım, tarımda yanma kaynaklı olmayan emisyonları kapsar.
− Atık, işlenmiş ve işlenmemiş katı atıkları ve atık suları kapsar.
Yukarıda bahsedildiği gibi, enerji (yakıt yanması), %76 oranıyla toplam emisyonda
en yüksek paya sahiptir. Elektrik üretim sektörü tek başına, yakıt yanması kaynaklı
emisyonun %37’sini ve toplam emisyonun %28’ini yaratmıştır. Isı ve elektrik birlikte,
2009 yılında toplam emisyonun sadece %3’ünü oluşturmuşlardır.3 Ülkede hızlı bir
şekilde artan, yani kriz yılları dışında yıllık %7-8 büyüyen elektrik talebi , esas olarak
termik kaynaklı enerji üretiminin artmasına neden olmuştur. Elektrik ve ısı sektörü
emisyonları 1990’da 30 MtCO2e’den, %6,9’luk yıllık bileşik büyüme oranı (CAGR,
Compound Annual Growth Rate) ile 2008’de 102 MtCO2e’e ulaşmıştır. Sanayi, %20
payı ile elektrik ve ısıdan sonra ikinci sırada yer alır. . Sanayi emisyonlarının yaklaşık
3
Türkiye’de bölge ısıtması uygulaması yoktur. Kojenerasyon tesisleri esas olarak sanayinin ısıtma ihtiyaçlarını
karşılamaya dönüktür.
6
Azaltma Potansiyeli
Giriş
dörtte biri demir ve çelik sektöründen gelir. Sanayiyi %19 ile konut, %17 ile de
ulaştırma izler. , Aşağıdaki grafik, yakıt yanmasından kaynaklanan emisyonların alt
sektörlere göre dağılımını göstermektedir.
Şekil 1.5
Alt Sektörlerde Yakıt Yanması ile Ortaya Çıkan Emisyonlar
300
100%
200
150
100
Enerji tüketimi (paylar)
Enerji tüketimi (Mtoe)
90%
250
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
50
10%
0%
0
Elektrik ve Isı üretimi
Diğer Sanayi
Tarım/Ormancılık/Balıkcılık
Petrol rafineleri
Ulaşım
Demir-Çelik
Konut
Not: Arazi kullanımı ve arazi kullanım değişimi hariç olmak üzere
Kaynak: TÜİK – Türkiye 2010 Yılı Sera Gazı Envanteri
Yukarıdaki şekilde gösterilen yakıt yanması kaynaklı emisyonların dağılımı, Şekil
1.4’te gösterilen toplam emisyon dağılımından farklıdır, çünkü bazı sektörlerde yakıt
yanmasının yanı sıra başka emisyon kaynakları da vardır, örneğin sanayi veya tarım
işlemleri bunlardan bazılarıdır.
Atık kaynaklı emisyonlar, toplam emisyonların %9’u kadardır. . Atık kaynaklı
emisyonların yaklaşık %90’ı katı atıklardan oluşur..
Sanayi işlemlerinin (yukarıda da belirtildiği gibi, ayrı olarak değerlendirilen yakıt
yanması kaynaklı emisyonlara ek olarak) toplam emisyonlardaki payı %8’dir. Sanayi
prosesleri arasında, en çok emisyona neden olan sektör çimentodur. Çimento üretimi,
sanayi işlemlerinden kaynaklanan emisyonlarının %65 ile %75’ini oluşturur.
Yakıt kaynaklı olmayan tarımkaynaklı emisyonlar, toplam emisyonların %7’sini
açıklar (Şekil 1.4’te gösterilen toplam tarımsal emisyonlar, yakıt yanması da dahil
olmak üzere, emisyonların %11’ini oluşturur). Tarımsal emisyonların temel kaynağı,
enterik fermantasyon ve gübre yönetimidir.
7
Azaltma Potansiyeli
1.2.3.
Giriş
Emisyon Hedefleri
Türkiye gerek uluslararası gerekse ulusal bağlamda henüz herhangi bir emisyon
azaltma hedefi belirlememiştir. (Aşağıda açıklandığı gibi, hükümet, emisyonlara etki
eden yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği ile ilgili hedefler belirlemiştir.)
Türkiye’nin geleceğe yönelik emisyon tahminleri, 2007 Ulusal Bildirimi’nde mevcuttur.
Sözkonusu Bildirim’de emisyonları azaltmak için hiçbir önlemin alınmadığı
varsayımında bulunan Senaryo 1’e göre, sera gazı emisyonları 2020 yılında 655
MtCO2e’e ulaşacaktır. Bu sayı, emisyonları azaltmak için belirli yatırımların
varsayıldığı Senaryo 2’de 619 MtCO2e’e düşmektedir. Bu yatırımların maliyetinin
100 Milyon TL (2007 yılındaki € fiyatına göre yaklaşık 55 milyon €) olacağı tahmin
edilmiştir.
Senaryo 2, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı Elektrik İşleri Etüt İdaresi’nin
(EIE) 4 enerji tasarrufu çalışmalarına dayanmaktadır. Bu senaryo, emisyonların
azaltılmasını gerçekleştirmek için tek tek tedbirler belirlemek yerine, yukarıdan
aşağıya doğru bir yaklaşım geliştirilmiştir. Söz konusu senaryo, 2008 ve 2020 yılları
arasında, (makine, ekipman ve altyapı yatırımları da dahil olmak üzere) enerji
verimliliği yatırımları sonucunda, elektrik, sanayi ve konut emisyonlarında bir azalma
olduğu varsayımında bulunur, ancak 2020 yılından ileriye dönük tahminlerde
bulunmaz. Senaryo, ulaştırma sektörü için herhangi bir tedbir içermemektedir.
Tablo 1.3
Geleceğe Dönük Sera Gazı Emisyon Tahminleri
MtCO2e
Emisyon
2010
Senaryo 1 – önlemler olmaksızın
Elektrik
117,8
Sanayi
109,0
Taşıma
64,9
Konut
61,6
Tarım
5,9
Madencilik
1,9
Toplam
361,1
Senaryo 2 – önlemlerin uygulanması
Elektrik
116,0
Sanayi
106,8
Taşıma
64,9
Konut
60,8
Tarım
5,9
Madencilik
1,8
Toplam
356,2
Emisyon
2015
2020
159,4
149,2
86,9
78,2
10,0
3,1
486,7
220,1
203,1
115,0
96,9
15,1
4,4
654,6
durumunda
154,4
141,9
86,9
75,7
10,0
3,0
471,8
204,9
187,9
115,0
91,8
15,1
4,1
618,8
Önlemlerden sağlanması
beklenen azaltım
2015
2020
3,2
5,0
1,7
0,1
10,0
13,4
12,9
4,4
0,3
30,9
Not: Rapordaki 2008 emisyonları 2010 yılı için yapılan tahminlerden daha yüksekti.
Kaynak: 2007 Türkiye Ulusal Bildirimi
4
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü
8
Azaltma Potansiyeli
Giriş
Ulusal Bildirim’deki tahminlere göre, hiçbir tedbir alınmadığı takdirde, 2020 yılında
elektrik üretimi toplam emisyonların %34’ünü, sanayi %31’ini, taşıma %18’ini,
binalar %15’ini, tarım %2’sini ve madencilik de %1’ini oluşturacaktır. Senaryo 2’de
öngörülen tedbirlerin alınması durumunda ise, Senaryo 1 ’e kıyasla emisyonlar 2010
yılında %1, 2015 yılında %3, 2020 yılında ise %5 azalacaktır.
1.2.4.
Enerji ve emisyon yoğunluğu
Türkiye’de 2008 yılında kişi başı toplam birincil enerji arzı (TPES, total primary
energy supply), 1990 yılı seviyelerinden %45 daha yüksekti, ancak yine de sadece
kişi başı 1,4 ton petrol eşdeğeri (tpe) olmuştur. Bununla birlikte, GSYİH birimi başına
enerji yoğunluğu 2008 yılında, 0,26 tpe /000 $ (2000 yılı fiyatları) ile oldukça
yüksektir ve ülkenin göreceli enerji yoğun ekonomisini yansıtmaktadır. 1990 ve 2008
yılları arasında GSYİH başına TPES yalnızca çok az bir miktarda, %8 veya yıllık
olarak yaklaşık %0,4 oranında düşüş göstermiştir. Bu nedenle, enerji verimliliğini
geliştirmek için hala önemli ölçüde potansiyel bulunmaktadır.
Şekil 1.6
Türkiye İçin Enerji Yoğunluğu Tedbirleri (1990–2008)
4,0
0,18
3,5
0,16
3,0
0,14
2,5
0,12
0,10
2,0
0,08
Türkiye
0,06
OECD Avrupa
1,5
1,0
0,04
Enerji yoğunluğu (tep/ kişi başı)
Enerji yoğunluğu (tep/ 1,000 ABD$ GSYİH)
0,20
0,5
0,02
0,00
0,0
1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008
1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008
* 2000 Yılı Fiyatlarına göre
Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı (IEA); GSYİH, 2000 yılı fiyatlarına göredir
ve satın alma gücü paritesine (PPP) göre ayarlanmıştır.
Kişi başı değerler bazında, Türkiye’nin enerji yoğunluğu OECD ortalamasının (kişi
başı 4,6 tpe) üçte birinden daha azdır ve 3,4 tpe/kişi başı olan OECD Avrupa
ortalamasının %40’ıdır. GSYİH’nın oranı olarak ise (satın alma gücü paritesine göre
ayarlanmış), Türkiye’nin enerji yoğunluğu 2008’de her 1000 ABD doları (2000 yılı)
için 0,12 tpe olmuştur. Bu oran, aynı yılda OECD Avrupa ortalamasından %13 daha
9
Azaltma Potansiyeli
Giriş
düşüktü. Son yirmi yılda, Avrupa ortalaması düşerken, Türkiye’nin PPP ayarlı
$ GSYİH başına enerji yoğunluğu nisbeten sabit kalmıştır. Bu nedenle Türkiye’nin
enerji yoğunluğu, kişi başı GSYİH’nın OECD Avrupa’ya kıyasla düşük olduğunu
gösterir, ancak diğer taraftan da, üretimin değeri gözönüne alındığında, ekonominin,
OECD Avrupa’dan ne önemli ölçüde daha az ne de önemli ölçüde daha fazla enerji
yoğun olduğuna işaret eder. .
Kişi başına düşen emisyon, 1990’dan 2008 yılına kadar %50 artarak, 3.4 tCO2e/kişi
başı değerinden 5.1 tCO2e /kişi başı değerine çıktığı halde, Türkiye’de kişi başı
emisyon miktarı da OECD ve Avrupa ortalamalarından düşüktür. GSYİH (PPP’ye
göre ayarlanmış, 2000 yılı dolar fiyatı) başına emisyonlar, 1990’lı yıllarda nisbeten
sabit kalmıştır, ancak 2000 yılından beri aşağı yönde hafif bir eğilim göstermektedir.
0,7
12
0,6
10
0,5
8
0,4
6
0,3
Türkiye
4
OECD Avrupa
0,2
Emisyon yoğunluğu (tCO2e / kişi)
Emisyon yoğunluğu (tCO2e / 1,000 ABD$ GSYİH)
Şekil 1.7
Türkiye’de ve OECD Avrupa’da Emisyon Yoğunluğu(1990-2008)
2
0,1
0,0
0
1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008
1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008
Kaynak: IEA ve UNFCCC. GSYİH, 2000 yılı fiyatlarıyla ve PPP ayarlıdır.
10
Azaltma Potansiyeli
2.
2.1.
İşlem maliyetleri ve eşik oranları
Tahminlerimizi yaparken, yatırımların sermaye ve işletme giderlerini (capex ve opex)
hesaplamanın yanında, düşük karbon ve enerji tasarrufu teknolojilerine yapılan
yatırımların çekiciliğini etkileyen diğer maliyetleri ve faktörleri de hesapladık. Bu
giderlerin ve faktörlerin kısa bir özeti aşağıda verilmektedir. Ek B’de söz konusu
yaklaşım daha kapsamlı ele alınmıştır.
Yatırımcı üzerindeki etkileri iki ana grupta topluyoruz:
− İşlem maliyetleri. Bu maliyetler, bir yatırımı gerçekleştirirken ortaya çıkan ek
maliyetleri dikkate almak amacıyla geniş kapsamlı olarak tanımlanmıştır.
İşlem maliyetleri, aşağıdaki gibi iki gruba ayrılmıştır:
Proje işlem maliyetleri. Bu maliyetler, yatırım değerlendirmesi (zaman
maliyetleri, danışmanlık ücretleri, fizibilite raporları, genel giderler), tedarik ,
hukuksal (sözleşmeler, müzakere, satıcı araştırması) ve uyum maliyetleri
(örn. izinler, uygulamalar) ile rüşvetleri içermektedir.
Politika kaynaklı işlem maliyetleri. Bir politikanın ya da politikaya
müdahanin gerektirdiği masraflardır. Bu masraflar arasında, krediye dayalı
emisyon ticareti kapsamındaki çeşitli yönetim giderleri, ve ayrıca
sübvansiyon programlarından veya mevzuattan doğan yönetim giderlerine
uygunluk maliyetleri yer alır.
− Eşik / iskonto oranları. Yatırım seçeneklerini değerlendirirken, hanelerin
(hanehalkı – households) ve firmaların kullandığı eşik / iskonto oranlarını
çeşitli faktörler etkiler. . Önemli faktörler şunlardır:
Sermaye maliyeti ve proje finansmanı koşulları
Ülkeye, sektöre, teknolojiye ve politika belirlenmsine bağlı riskler
Bekleme seçeneği değeri (option value of waiting)
Çeşitli fırsat maliyetleri (zaman, yönetim kademesinin ilgisi veya sınırlı
sermaye bağlamında diğer yatırımlar)
(Ailelerin) kişisel tercihleri
Organizasyon hataları ve bilgideki asimetri (bölünmüş teşvikler, sınırlı fayda
sağlama, vb.)
2.2.
İşlem maliyetlerini ve eşik oranlarını etkileyen faktörler
İşlem maliyetlerini ve iskonto oranlarını hesaplarken temel aldığımız genel ilkeler,
aşağıdaki faktörlerce belirlenmiştir:
− Projenin boyutu. Birçok maliyet, “proje” bazında ortaya çıkmaktadır, bu
nedenle daha büyük projelerde maliyetler oransal olarak daha azdır..
− Tedarik zincirleri ve altyapı: ülkede /sektörde köklü bir geçmişi olmayan
teknolojilere yapılan yatırımlarda işlem maliyetleri daha yüksektir.
11
Azaltma Potansiyeli
− Mülkiyet yapısı: dağınık, hisseli veya toplu (topluluğa ait) mülkiyet yatırımların
işlem maliyetlerini önemli ölçüde artırabilir. Bu durum, tarım/ormancılık,
kiralanmış binalar veya topluluğa ait binalar için geçerlidir.
− Yasal düzenleme: çeşitli hukuksal düzenlemeler, projelerin maliyetini önemli
ölçüde artırabilir. Örnek vermek gerekirse, atık olarak sınıflandırılan herhangi
bir materyali kullanan veya yöredeki kirlilik üzerine önemli etkisi olan
yatırımlar gösterilebilir.
− Organizasyonun genel faaliyetine uygunluk: ticari odak noktası, emisyon /
enerji olmayan kuruluşların maliyetleri, enerji-yoğun sanayilerin maliyetinden
muhtemelen daha yüksek olacaktır. Benzer şekilde, geniş bir literatür
araştırması, enerji harcamalarındaki tasarruf potansiyeline hanelerdeki
kişilerin genel anlamda ilgisiz olduğunu ortaya koymaktadır.
− Politikaya bağımlı olma: Yatırımın uygulanabilirliği, değişikliğe tabi belirli
hükümet politikalarına bağlı ise maliyet ve risk muhtemelen daha yüksektir.
Uygulanabilirliği alım garantili tarifelere dayanan yenilenebilir enerjiler veya
emisyon azaltımından başka hiçbir faydası olmayan yatırımlar buna örnek
olarak gösterilebilir (örn. karbon tutma ve yakalama).
−
2.3.
Özet: Yatırımcı Davranışı
Aşağıdaki tablo, düşük, orta, yüksek işlem maliyetlerine ve eşik oranlarına ilişkin
varsayımları özetler ve bu özellikler çerçevesinde alınan azaltma tedbirlerinden
seçilmiş örnekleri verir.
İşlem maliyetleri
(sermaye maliyetindeki payı)
Düşük
(%10-12)
Orta
(%15-20)
Yüksek
(%20-30)
Eşik/ iskonto oranı
(Sermaye maliyeti, risk, fırsat değerleri, vb.)
Düşük
(%10-12)
Geniş çaplı (>500,000€ /
> 5 MW ) ve köklü tedarik
zincirleri ve geçmişteki
projelerin performans
kaydı
iletim ve dağıtım
şebekeleri yenilemeleri
Yeni konvasiyonel
elektrik santrali
Rüzgâr santralleri
Nükleer
Gaz sızıntısı onarımı
Kimyasal işlemler
Bölgesel ısıtma
rehabilitasyonu
Karbon tutma ve
depolama
Orta
(%15-20)
Orta çaplı (<500,000€ i/ < 5 MW),
veya zayıf tedarik zinciriyle
karşılaşan veya organizasyon için
düşük öncelikte olan daha büyük
projeler
Yüksek
(%20-30)
Küçük çaplı (<10,000 € ) ve /
veya toplu / dağınık / hisseli
mülkiyet hakları olan veya
türünün ilk örneği yatırımlar
Proses kontrolü / otomasyon
Enerji tasarruflu aydınlatma
Ağaçlandırma
Biyokütle kazanları
Dağıtım şebekesine bağlı üretim
Ticaret / kamu binalarının temel
yapı unsurları (duvar ve çatı dahil)
Dönüşümlü ekim
Atık bertarafı
Düşük emisyonlu araba
Çiftlik hayvanlarından
kaynaklı metanın tutulması
12
Azaltma Potansiyeli
3.
Politika Senaryoları ve Varsayımları Yaklaşımına Genel Bakış
Politika Senaryoları ve Varsayımları Yaklaşımına
Genel Bakış
Farklı ve çok yüksek düzey politika belirlerken, Türkiye’de emisyonları azaltma
potansiyelini hesaplamak için üç senaryoyu göz önüne alıyoruz.
−
“Statüko” senaryosunda Türkiye’deki politikalar ve kuruluşlar mevcut
durumlarını önümüzdeki yirmi yılda da devam ettirirler, ancak, teknolojik
iyileştirmelere ve ekipmanların ekonomik ömürleri nedeniyle doğal olarak
yenilenmelerine izin verilir.
− “Planlanmış Politika”da, emisyonları azaltmak için planlanmış, ancak henüz
yürürlüğe konulmamış politikalar yer almaktadır.
−
“Genişletilmiş Politika” senaryosu, emisyonları azaltmayı teşvik edici ek
politikaları kapsar.
Aralarındaki önemli farklılıkların bir özetiyle birlikte, üç senaryonun ayrıntılarına
aşağıda yer verilmiştir,
3.1.
Statüko Senaryosu
Temel senaryomuz “Statüko”dur. Statüko, halen geçerli olan politikalar ve
kurumların gelecek 20 yılda da şimdi olduğu gibi devam ettiği varsayımına
dayanmaktadır. Enerji verimliliğini, yenilenebilir enerjiyi veya diğer emisyon
azaltmalarını teşvik edici hiçbir yeni politika oluşturulmaz. Varolan politikalar ve
tedbirler de daha etkin ve daha güçlü hale getirilmez.
Örneğin, Türkiye elektrik piyasası, kamuya ait kalan varlıkların liberalleştirilmesi ve
özelleştirilmesi de devam ettiği için görece rekabetçidir. Elektrik talebinin yakın
geçmişteki hızlı büyüme oranını devam ettirmesi beklenir ve bu durum, hükümetin
artan gaz ithalatı bağımlılığı nedeniyle kaygılanmasına yol açar. Elektrik pazarının
başlıca özelliklerinden birisini de üreticiler ile devlete ait toptan elektrik ticareti
şirketi TETAS arasında yapılmış, pek çoğu 2020 yılında sona erecek olan, uzun
dönemli sözleşmeler oluşturmaktadır.
Elektrik üretim kapasitesinin 2023 yılına kadar yaklaşık iki katına çıkması beklendiği
halde, Hükümet o tarihe kadar, doğal gazın üretimdeki payını %50’den %30’a
azaltma hedefi koyduğunu açıklamıştır. (ETKB 2009)5 Hükümet ayrıca, yakıt
bileşimini çeşitlendirmek için, yerli linyit rezervlerinin kullanımını genişletmek
niyetinde olduğunu ifade etmiş (ETKB 2009), Akkuyu’da 4,8 GW kapasiteli6
Türkiye’nin ilk nükleer güç santralini kurmak için Rosatom ile bir sözleşme
imzalamıştır. Santral yapımına 2013 yılında önce başlanmayacaktır. Ancak, Statüko
senaryosunda, spesifik hiçbir politikanın linyit kullanımını teşvik etmeyeceğini veya
gaz kullanımını sınırlamayacağını varsayıyoruz ve Akkuyu reaktörünü geleceğe
dönük tahminlerimize dahil etmiyoruz.
5
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Elektrik Enerjisi Pazarı ve Arz Güvenlik Strateji Raporu, Mayıs 2009
6
Aksi belirtilmedikçe, elektrik üretim bölgeleri için rakamları elektrik kapasitesine atıfta bulunmaktadır.
13
Azaltma Potansiyeli
Hükümet, ayrıca rüzgâr ve hidro enerjisinin de aralarında bulunduğu yenilenebilir
enerjilerin geliştirilmesi için kararlı olduğunu duyurmuştur (ETKB 2009). 2023 yılına
kadar, Türkiye’nin, elektriğinin %30’unu yenilenebilir kaynaklardan üretmesi
beklenmektedir. 2023 yılına ilişkin hedeflere şunlar dahildir: 20 GW yeni rüzgâr
kapasitesi eklenecek (20107 yılında rüzgar kapasitesi 1,1 GW ), ayrıca ekonomik
olarak yararlanılabilir hidro gücün tümü devreye alınacaktır (30 G W civarında veya
mevcut hidroelektrik kapasitenin yaklaşık iki katı büyük). Aralık 2010’da yapılan
revizyondan önce, yenilenebilir enerji kanununa göre, Alım Garantili Tarifeler elektrik
toptan satış fiyatından daha düşüktü. Statüko senaryosunda, yenilenebilir enerji
projeleri için hiçbir ek desteğin sağlanmadığını varsayıyoruz. Bu nedenle yeni
kapasite gelişiminin, bu amaca uygun araziler bulunması koşuluyla, geçen birkaç
yıldakine benzer şekilde ilerleme göstereceğini varsayıyoruz.
Türkiye’de binalarda enerji verimliliğini teşvik eden çeşitli politikalar yürürlüktedir,
ancak genel olarak, binalara ilişkin düzenlemeler tam olarak uygulanmamakta ve
hala bütün resmi izinler alınmadan önemli ölçüde yapılaşma devam etmektedir.
Statüko kapsamında, halihazırdaki mevcut uygulama, norm olarak kalmaktadır.
3.2.
Mevcut Planlanmış Politikalar
İkinci senaryo, yürürlükte olan veya emisyonları etkilemesi muhtemel belli başlı
politikaları dikkate almaktadır. Politikaların yürürlükte olduğu, ancak tam anlamıyla
uygulanmadığı yerlerde (bina standartlarında olduğu gibi) artık daha sıkı bir biçimde
uygulandığını varsayıyoruz.
Bu senaryo ile Statüko arasındaki farklar şunlardır:
− Yeni nükleer santrallerin finansmanında Hükümetin sağladığı fiyat garantileri,
sözleşmeler ve borçlanma faizleri kullanılır (%7 iskonto oranı ve işlem
maliyetlerinde azalma varsayıyoruz); hükümet, projeden vazgeçilmesinden ve
uzun dönemli atık tasfiyesinden doğacak sorumluluğu üstlenmeyi kabul eder;
− Türkiye ve Gürcistan arasında Türkiye’nin Gürcistan’dan hidro elektrik (1,7
GW’a kadar veya 5 TWsaat) ithal etmesine olanak veren enterkoneksiyon
tamamlanır.
− Hükümetin satın alma garantisi politikası yenilenebilir enerjinin geliştirilmesini
teşvik amacıyla güçlendirilir;
Tablo 3.1
Alım Garantili Tarife (FIT) Seviyeleri
Teknoloji
Rüzgâr
Hidro
Jeotermal
Güneş
Biyokütle
7
FIT (€/ MWh)
55
80
100
Türkiye Rüzgâr Enerjisi Kurumu.
14
Azaltma Potansiyeli
Yeni FIT politikası, yerli ekipman kullanan tesislerde üretilen yenilenebilir
elektrik için ek ödeme sağlamaktadır. Bu ek ödemeyi analizlerimize, iki
nedenden dolayı dahil etmedik. İlk olarak, yerli ekipman üreticilerinin daha
rekabetçi olmaları için daha yüksek sübvansiyon gerektirmesi olasılığıdır;
ikinci olarak da müşterilerinin daha yüksek sübvansiyon ödemesi almayı
beklemeleri durumunda, ekipman üreticilerinin müşterilerden daha yüksek
fiyatlar talebetme olasılığıdır.
− Enerji verimliliği düzenlemeleri güçlendirilir. Aşağıdakiler de buna dahildir:
ISO EN gibi, kabul görmüş standart değerlendirme işlemleri ve metodları
ile birlikte işlem maliyetlerinin azaltılmasına dönük bilgi ve enerji
performansı sertifikasyon programları da yürürlüğe konur.
Örneğin yüksek verimli ortak ısıtma sistemlerinin, yoğuşmalı kazanların,
yalıtımın ve ısı ölçerlerin daha fazla kullanımını sağlamak üzere, zorunlu
teftiş dahil, bina düzenlemelerinin daha sıkı şekilde uygulanması.
− Bazı BOTAS sözleşmelerinin transferi suretiyle gaz pazarının kısmi olarak
liberalleştirilmesi, fiyatların yükselmesine yol açar. (zira fiyatlar yükselmezse
pazara yeni girişler sınırlı kalacaktır), - gaz fiyatları, 2016–2020 yılları
arasında, kademeli artış göstererek, Statüko senaryosuna kıyasla mevcut
perakende ve toptan satış seviyelerinden %10 daha yükselir.
3.3.
Genişletilmiş Politikalar senaryosunda, enerji verimliliği sağlamak ve elektrik sektörü
ile diğer sektörlerde emisyonları azaltmak için tasarlanan çeşitli politikaların etkilerini
göz önünde bulunduruyoruz. Özellikle aşağıdaki politikalar dikkate alınmıştır:
− Yenilenebilir kaynakların gelişimini daha fazla desteklemek için daha yüksek
satın alma garantili tarifeler. Tarifeler, Planlanmış Politikalar senaryosuna
kıyasla 15/MWsaat € daha artırılır, böylece bazı bölgelerde ek kapasite
yaratılması için destek sunar, ancak bütün tedbirleri teşvik etmez.
Teknoloji FIT
(€/MWh)
Rüzgâr
70
Hidro
70
Güneş
115
Biyokütle 115
Jeotermal 95
Diğer
70
− BOTAŞ’a rakip büyük uluslararası şirketlerin girmesiyle gaz pazarındaki
liberalleşmenin artması, gaz fiyatlarını düşürmek ve önceki senaryodaki
yükselen fiyatlar eğilimini tersine çevirmek suretiyle , önemli ölçüde rekabet
getirir ve tüketicilere de uzun vadeli fayda sağlar. .
15
Azaltma Potansiyeli
− Binalardaki enerji performansı hakkındaki 2010 / 31 AB Direktifine uygun
olarak, binalarda alternatif enerji sistemlerinin tercih edilmesini sağlayacak ek
koşullar (esas olarak her durumda işlem maliyetlerinin dikkate alınmasını
sağlamak ve böylece bu maliyetlerin düşük karbon tedbirleri için ek maliyet
olarak görülmesini önlemek);
− Yalıtım ve güneş enerjili su ısıtması dahil olmak üzere, evlerde enerji
verimliliği tedbirlerini desteklemek için ”düşük faizli kredi” programları ve daha
geniş ticari borç verme olanakları
− Enerji tedarikçilerinin enerji verimliliği tedbirleri sunma zorunluluğu- örn.
kotalar, talep yönetimi veya beyaz sertifika mekanizmaları yoluyla, evlerdeki
ve ticari sektörlerdeki enerji verimliliği tedbirlerini daha fazla desteklemek.
−
Sanayide en iyi uygulamayla kıyaslama programı - En iyi uygulama örneğini
paylaşmak ve yönetimin dikkatini verimlilik iyileştirmelerine çekmek amacını
güder. (bilgilendirme amaçlı işlem maliyetlerini azaltır ve eşik oranlarını %2
oranında düşürür).
− Çöp gazı kullanımı, çimento fırınlarında atık yakıtların kullanımı vb. dahil
olmak üzere, atıktan enerji üretimi seçeneklerinin maliyetini düşürmek için
atıklarda daha sıkı düzenleme.
− Evlere bedava linyit sağlama programının aşamalı olarak kaldırılması, bunun
daha genel kapsamlı konut ısıtma destek politikasıyla veya genel gelir
desteğiyle ikamesi.
− Yukarıdaki politikalar başka bir veya iki politika ile birleştirilerek Genişletilmiş
Politika senaryosunun iki varyasyonu elde edilebilir.
9 İlk varyasyon, önemli ölçüde karbon fiyatı uygular. AB ETS tarafından
kapsanabilecek sektörler için fiyatın reel bazda 40€/tCO2e olacağı
varsayılır; CERs, ERUs veya muadili başka krediler almaya uygun
sektörler için fiyatın (fırsat maliyeti) €20/tCO2e olacağı varsayılır. İki
fiyat arasındaki fark, birincil krediler ile bağlantılı riskleri ve işlem
maliyetlerini yansıtır.
9 İkinci varyasyon, karbon fiyatları uygulamak yerine, , sektördeki
standart teknolojinin yol açtığı emisyonları azaltan her teknolojiyi
desteklemek için proje yardımı (sermaye sübvansiyonu) şeklindeki
sübvansiyonların mevcut olduğunu varsayar. Bu sübvansiyon, düşük
emisyon teknolojilerinin yatırım sermayesi maliyetlerini %20 azaltır.
Proje yardımlarını finanse etmek için gerekli fonun kaynağı belirtilmez.
Hem karbon fiyatlandırması hem de proje yardım politikaları, düşük
karbon teknolojilerini geliştirmek için destek ve teşvik sağlarlar. Bu
politikalar, farklı yollarla yürürlüğe konabilir ve bu rapor kapsamındaki
çalışma, çok fazla karmaşıklığa yer vermeden bu politikaları
modellemeye dahil eder. Karbon fiyatlandırmasında, ücretsiz tahsisle
ilgili sorunlar ve referans seviyesi ve kredilendirme yaklaşımlarına
ilişkin ayrıntılar dikkate alınmaz. Proje yardımlarıyla, referans
seviyesinden daha düşük emisyonlu her teknolojinin %20 yardıma
uygun olduğu varsayılır. Proje yardımları ile ilgili (genellikle vergi
indirimleri veya muafiyeti yoluyla uygulanan) birçok uluslararası örnek
16
Azaltma Potansiyeli
olduğu halde, bunlardan hiçbiri burada modellenen müdahale kadar
kapsamlı veya geniş etki alanına sahip değildir. Ayrıca, bu örneklerin
birçoğu, bir teknolojinin uygun olarak kabul edilmesinin nasıl
yapılacağını belirleyen detaylı kurallar içerir.
Genişletilmiş Politika senaryosunun bu iki varyasyonuna ait
sonuçların karşılaştırılması , bu yaklaşımların etkinliğinin daha iyi
anlaşılmasını sağlar.
17
Azaltma Potansiyeli
3.4.
Senaryoların Genel Özeti
Senaryolara genel bakış aşağıda özet halinde sunulmuştur.
Tablo 3.2
Modellenen Senaryoların Özeti
Politika
Statüko
Planlanmış Politika
Genişletilmiş Politika –
Karbon Fiyatları
Genişletilmiş
Politika – Proje
Yardımları
Yakıt pazarı yapısı ve sübvansiyonlar
Taş kömürü
taş kömürü madenleri
için devlet desteği
devam eder
Destekler yavaş yavaş
çekilir, ancak fiyatlar
üzerine bir etkisi yoktur
(fiyatlar ithalat
tarafından belirlenir)
Senaryosunda olduğu
gibi
Genişletilmiş
Politika
Senaryosunda
olduğu gibi
Elektrik çapraz
sübvansiyonu
sanayi tarafından
sanayi dışı çapraz
sübvansiyonun devam
ettirilmesi
sanayi ve konut / ticaret
sektörleri arasındaki
fiyat farkı €0.02/kWsaat
artar
gibi
Genişletilmiş
Politika
Senaryosunda
olduğu gibi
Dağıtım
Sınırlı kayıp azaltımı
Kayıpları %14’ten 9%’a
çekmek için düşük
maliyetli yatırım
gibi
Genişletilmiş
Politika
Senaryosunda
olduğu gibi
Gaz pazarı yapısı
BOTAS üstünlüğü
devam eder, gaz
fiyatları zamanla artar
Kısmi gaz pazarı
liberalleştirmesi,
2020’ye kadar %10
daha yüksek gaz
fiyatlarına neden olur
daha fazla rekabetle ve
pazara yeni girişlerle
daha liberalleştirilmiş
pazar, fiyatlar
Planlanmış
Politikalar’dan %10 daha
düşük
Genişletilmiş
Politika
Senaryosunda
olduğu gibi
Fakir hanelere linyit
sübvansiyonu
2 milyon haneye devam
eden sübvansiyon
2 milyon haneye devam
eden sübvansiyon
Politikaya aşamalı olarak
son verilir ve ilgili yakıt
fiyatlarına etki
etmeyecek şekilde başka
bir gelir desteğiyle ikame
edilir
Genişletilmiş
Politika
Senaryosunda
olduğu gibi
Gazın elektrik
üretimindeki payı
2020’ye kadar mevcut
üretim bileşimine geniş
ölçüde uygun, sonra
daha yüksek fiyatlar
nedeniyle payı azalır
%30 hükümet hedefini
yakalayarak, kısa
zamanda daha yüksek
fiyatlara çıkar
Gaz payında hiçbir
sınırlandırma yok.
Genişletilmiş
Politika
Senaryosunda
olduğu gibi
Linyitin elektrik
üretimindeki payı
İsbatlanmış linyit
rezervlerinin kullanımı,
elektrik üretim
kapasitesinin18 GW
olduğu hesaplanmıştır
Statüko Senaryosunda
olduğu gibi
olduğu gibi
Statüko
Senaryosunda
olduğu gibi
Hidroelektrik
İhaleler devam eder,
ancak doğrudan mali
destek verilmez
olduğu gibi
olduğu gibi
Genişletilmiş
Politika
Senaryosunda
olduğu gibi
Alım garantili
tarifeler
2010 Aralık öncesinde
mevcut satın alma
garantisi seviyeleri
(geniş ölçüde)
Yakın zamanda
açıklanmış revize
FIT’ler
Daha yüksek FIT’ler,
PP’den 15 €/ kWsaat
daha yüksek
Genişletilmiş
Politika
Senaryosunda
olduğu gibi
olduğu gibi
olduğu gibi
Genişletilmiş
Politika
Senaryosunda
olduğu gibi
Elektrik Sektörü
Yenilenebilir enerji
şebeke bağlantı ve
18
Azaltma Potansiyeli
Politika
Statüko
iletim
ek şebeke bağlantı
veya iletim ücretleri
uygulamaya konmamak
suretiyle örtülü destek
ücretleri
Karbon Fiyatları
Genişletilmiş
Politika – Proje
Yardımları
Enterkoneksiyonlar
Geçerli
enterkoneksiyon
kapasitesi
Ek kapasite ve
Gürcistan’dan 1,7 GW’a
kadar hidroelektrik
ithalatı
gibi
Genişletilmiş
Politika
Senaryosunda
olduğu gibi
Nükleer enerji
Nükleer güç programı
yok
Devlet destekli nükleer
enerji programı,
2023’de 5 GW, 2030’da
15 GW
gibi
Genişletilmiş
Politika
Senaryosunda
olduğu gibi
Karbon fiyatlandırma
Karbon fiyatı yok
Karbon fiyatı yok
AB ETS’de 30€ / tCO2
karbon fiyatın uygulanan
sektörlerin dahil edilmesi
Karbon fiyatı yok
Azaltma teknolojileri
için proje yardımları
Yok
Yok
Yok
Emisyonların
karbon ücreti,
azaltma teknolojileri
için %20 proje
yardımıyla
değiştirilir
Haneler ve Bina Sektörü
Binaya ilişkin yasal
düzenlemeler
Yeni binalar, kazanlar
ve ısı ölçerler için bina
mevzuatı mevcuttur,
ancak etkili bir şekilde
uygulanmaz
Yapı düzenlemelerinin
etkili bir şekilde
yürürlüğe konması
gibi
Genişletilmiş Politika
gibi
Gaz şebekesi
Gaz şebekesinin
aşamalı
genişletilmesiyle birlikte
gaz kullanımındaki artış
eğilimi devam eder
olduğu gibi
olduğu gibi
gibi
Enerji verimliliği
politikaları
Ek enerji verimliliği
politikası yoktur
olduğu gibi
Düşük faizli krediler,
zorunlul koşullar ve
enerji teftişleri yoluyla
geniş kapsamlı enerji
verimliliği politikası
programı
gibi
Yok
Yok
Yok
için %20 proje
yardımları
Ek politika yok
Ek politika yok
En iyi uygulama ile
kıyaslama
(benchmarking) ve hedef
programı en iyi
uygulama bilgisini
yaygınlaştırır ve
yönetimin ilgisini çeker
Genişletilmiş
Politika
Senaryosunda
olduğu gibi
Karbon fiyatı yok
Karbon fiyatı yok
AB ETS’de €30 / tCO2
karbon fiyatı uygulanan
sektörler dahil edilir
Karbon fiyatı yok
Yok
Yok
Yok
emisyon karbon
fiyatları, azaltma
teknolojileri için %
Sanayi
Enerji verimliliği
politikası
19
Azaltma Potansiyeli
Politika
Statüko
Karbon Fiyatları
Genişletilmiş
Politika – Proje
Yardımları
20 proje yardımıyla
değiştirilir
Ulaştırma
Yakıt vergileri
Taşıma yakıtları için
yüksek vergilere devam
olduğu gibi
olduğu gibi
Yok
Yok
Yok
için %20 proje
yardımı
Tarım, Atık, Ormancılık
Karbon fiyatı yok
Karbon fiyatı yok
15 € / tCO2 karbon
fiyatına denk düşen kredi
bazlı emisyon ticaretine
tabi uygun projeler
Karbon fiyatı yok
Yok
Yok
Yok
Karbon fiyatları,
azaltma teknolojileri
için % 20 proje
yardımıyla
değiştirilir
3.5.
Aşağıdaki şekiller, Statüko senaryosu altında farklı sektörler için varsaydığımız yakıt
fiyatlarını (reel 2010 yılı €) göstermektedir. Genel olarak, geleceğe dönük toptan
satış fiyatı tahminleri ile başlıyoruz ve bunları şimdiki (gerektiğinde geçmiş dönem)
fiyat verilerine dayanarak son kullanıcı fiyatlarına indirgiyoruz. . Bunu yaparken,
nisbeten düşük cari fiyatlarla başlayan ve dönem boyunca artış gösteren IEA gaz
fiyatı tahminlerini (WEO, 2010) kullandık. Kömür fiyatları da IEA tahminlerine
dayalıdır, ancak Türkiye için ek nakliye ücreti dikkate alınır. Linyit fiyatları,
Türkiye’deki maliyetlerin genel olarak reel anlamda mevcut seviyelerde
seyredeceğini varsaymaktadır (yine, IEA verilerine dayanarak). Biyokütle fiyatları,
biyokütlenin çoğunlukla geleneksel şekilde kullanıldığını ve elektrikte ise sınırlı
kullanıldığını yansıtmak üzere önce halihazırdaki düşük seviyelerde başlar, fakat
biyoyakıtın düşük karbonlu bir enerji emtiası olması ve bu nedenle uluslararası
ticaretinin artması beklentisi nedeniyle yükselir . Toptan elektrik fiyatlarının
modellemesi, geçmiş perakende maliyetlere bağlı olarak yükseltilen son kullanıcı
elektrik fiyatlarından hareketle yapılır.
20
Azaltma Potansiyeli
250
Gaz f iyat (€/MWh)
Kömür f iyatı (€/ton)
Şekil 3.1
200
150
100
50
0
2010
2015
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
0
2010
Sanayi
2015
2020
Sanayi
2030
20
10
0
2010
Ticari/Konut
2025
2030
20
10
Elektirk
2020
2025
Sanayi
2020
70
60
50
40
30
20
10
0
2010
2030
2025
2030
Ticari/Konut
2020
Sanayi
30
2015
2015
Sanayi
Ticari/Konut
40
0
2010
30
Elektrik f iyatı
(0.01€/kWh)
Linyit f iyatı (€/ton)
2025
40
Biyokütle f iyatı
(€/MWh)
Petrol f iyatı (€/ton)
Elektirk
2020
50
2030
Ticari/Konut
20
15
10
5
0
2010
2020
Sanayi
2030
Ticari/Konut
Kaynak: IEA (kömür, gaz, petrol), E4Tech (biyokütle), IBS (linyit), NERA/BNEF
tahminleri ve modellemesi
Yukarıda bahsedildiği gibi, Planlanmış Politikalar senaryosunda, konut ve sanayi
elektrik fiyatları arasındaki fark artış göstermektedir. Devam eden sınırlı rekabet
nedeniyle, son kullanıcı gaz fiyatları bu senaryo altında artmaktadır..
Genişletilmiş Politika senaryosunda da benzer fiyatlar geçerlidir, yalnız , daha ileri
derecede liberalleşen pazarın tüketicilere olan faydasını göstermek için, gaz
fiyatları %10 daha düşük varsayılır. Kömür ve petrol fiyatları, uluslararası ithalat
fiyatını yansıtmaya devam eder. .
Ek C, her bir senaryodaki yakıt fiyatı varsayımlarını ayrıntılı olarak sunmaktadır.
21
Azaltma Potansiyeli
4.
Temel (base) senaryomuz “Statüko”dur. . Sözkonusu senaryo halen geçerli
politikaların ve kurumların gelecek 20 yıl süresince aynı şekilde devam edeceğini
varsayar.. Ekonomi halen mevcut olan emisyon azaltımı potansiyelini
gerçekleştirerek gelişmeye devam eder. Bunu, hem yeni, daha verimli veya düşük
emisyonlu kapasitenin eklenmesi yoluyla, hem de emisyonu azaltan teknolojilerin ve
uygulamaların aşamalı olarak benimsenmesi yoluyla yapar. Ancak, enerji
verimliliğini, yenilenebilir enerjiyi veya diğer emisyon azaltmalarını destekleyecek
hiçbir politika yürürlüğe konulmaz. Halen yürürlükte bulunan politikalar ve tedbirler
ise güçlendirilmez ve etkinlikleri geliştirilmez.
Bu bölüm ilk önce, Statüko senaryosunu8 oluşturmak için kullanılan politika
varsayımlarının bazı detaylarını ortaya koyar.. Bölüm 4.2 ekonomide azaltma
potansiyeline genel bir bakış sunar - - MACC eğrilerinin üretilmesinde kullanılan
metodolojiye genel bakış (Kutu 4.1) da buna dahildir. Sonraki kısımlar, başlıca
sektörlerdeki azaltma maliyeti ve potansiyelleri ile ilgili daha ayrıntılı bilgi içerir..
4.1.
Aşağıda Statüko senaryosundaki politika varsayımlarının kısa bir özetini sunuyoruz.
Daha kapsamlı arka plan bilgisi ve varsayımlar, Eklerde bulunabilir.
4.1.1.
Fosil yakıt pazarları ve sübvansiyonlar
Türkiye yakıt ve elektrik pazarları görece liberalleştirilmiştir, sübvansiyon veya
çapraz sübvansiyon şeklinde doğrudan müdahale çok azdır. Ancak, eski sistemlerin
kalıntıları hala mevcuttur. Aşağıdakiler, azaltma potansiyelini ve maliyetini
değerlendirmede gözönüne alınacak başlıca kalıntılardır:
− Fakir hanelere bedava linyit. Senaryo, her yıl fakir hanelere iki milyon
tondan fazla bedava linyit dağıtımı yapılmasını içerir.
− Kömür madenciliği desteği. Kısmen eski sistemden kalan personel
maliyetlerini karşılamak için, yurtiçi taş kömürü madenciliği önemli miktarda
sübvansiyon almaktadır. Ancak, bunun son kullanıcı kömür fiyatları üzerinde
sınırlı etkisi olduğunu varsayıyoruz, zira son kullanıcı fiyatları miktar olarak
çok daha fazla olan ithal kömür tarafından belirlenir..
− Çapraz sübvansiyon. Mevcut yasal düzenleme yapısı, sanayi son kullanıcı
elektrik fiyatları ile konut ve ticaret sektörleri arasında yaklaşık 0,02-0,03
€/kWsaat’lik nisbeten küçük bir farka neden olur (başka ülkeler için tipik
değerler genellikle iki kat daha fazladır). Bu durum, muhtemelen, sanayinin,
iletim ve dağıtım maliyetlerinden oransal olarak daha fazla bir pay almasını
içeren örtülü bir çapraz sübvansiyon oluşturacaktır.
8
Türkiye, fiyatlarda görülen dalgalanma ve yüksek enflasyon dönemi ardından 2002 yılınan itibaren nisbeten mali
istikrar dönemine girmiştir. Analizlerimizde, mevcut istikrarın devam edeceğini varsayıyoruz, ve bununla birlikte,
ülkede şu an var olan nisbeten düşük faiz oranlarının devam edeceğini varsayıyoruz. Koşullar değişirse, bu değişim
yatırımcı kararlarında önemli etkilere neden olacaktır.
22
Azaltma Potansiyeli
− Gaz pazarı yapısı. Yurtiçi gaz pazarına BOTAŞ tarafından yön verilmektedir.
Senaryo bu durumun devam edeceğini ve gaz fiyatlarının aksi durumda
bulunacağı seviyeden daha düşük olmasına yol açacağını varsayar (zira
BOTAŞ elektrik piyasasında önceki dönemden gelen al-ya-da-öde gaz
sözleşmelerinden fayda sağlamaktadır. )
4.1.2.
Elektrik sektörü
Elektrik sektöründe, politikalar hakkında aşağıdaki varsayımları yapmaktayız.
4.1.2.1.
Pazar yapısı
Rekabetçi pazarlar. Liberalleşme sürecinin özel yatırımlar ve rekabetçi hükümet
tedarikleri (örn. elektrik üretimi için hidroenerji ve linyit sahaları) yoluyla teşvik edilen
yeni kapasiteyle devam edeceğini varsayıyoruz. Mevcut uzun vadeli sözleşmeler
devam eder, ancak toplam içindeki payları azalır, yeni yatırım kararları rekabetçi bir
şekilde belirlenir ve toptan satış pazarındaki gelirler yoluyla ödüllendirilir.
4.1.2.2.
Fosil yakıtlar için enerji güvenliği hedefleri
Türk hükümeti, ithal enerjiye olan bağımlılığı azaltma ve daha çeşitli bir enerji
bileşimi elde etme yolunda hedefler belirlemiştir. Bu hedefler arasında şunlar
bulunmaktadır:
− Üretimde sınırlı gaz payı. Türk hükümeti elektrik üretiminde gaz yakıtlı
santral payını %30’dan fazla olmayacak şekilde sınırlandırma hedefini yakın
zamanda daha belirgin şekilde ortaya koymuştur. Bu hedefin, başka yakıtlı
santraller için izin verme/düzenleme ve destek sağlama kombinasyonu
yoluyla gerçekleştirileceğini varsayıyoruz.
− Yurtiçi linyit kaynaklarının geliştirilmesi. İsbatlanmış linyit rezervlerini işleme
niyetinin de gerçekleştirileceğini varsayıyoruz. Bu durumda, 2030 yılına kadar
18 GW kadar elektrik üretim kapasitesi yaratmak mümkün olabilecektir.
4.1.2.3.
Yenilenebilir elektrik
Yenilenebilir enerji üretimi destek yapısının üç ana bileşeni vardır:
− Alım garantili tarifelerin korunması. Senaryo, alım garantili tarifelerin (FITs)
geçerli seviyeleriyle ve nitelikleriyle korunmasını içermektedir. Toptan satış
fiyatlarının FIT seviyelerinden yüksek olduğu durumlarda, yenilenebilir enerji
üretim santrali, ürününü toptan pazarda satma seçeneğine sahiptir.
− Hidroelektrik santrali ihalelerinin devam etmesi. Hidroelektrik santrallerin
geliştirilmesi için süregelen ihale süreci devam eder ve 30 MW kadar üretim
kapasitesi yaratma potansiyeli gerçekleştirilebilir. Halen mali destek
sağlanmamaktadır (Tam tersine, hidroelektrik yatırımcıları saha geliştirme
hakları için ihaleye girmektedirler) ve yalnızca yürürlükteki toptan satış pazar
koşulları altında gerçekleştirilebilir yatırımların yapılacağını varsayıyoruz.
− Yenilenebilir enerjiler için örtülü destek. Yenilenebilir enerjiler için “yumuşak”
desteğin devam edeceğini varsayıyoruz. Bu, aşağıdaki anlama gelir: Uzak
iletim şebeke bağlantıları gerektiren veya kesintili üretimden kaynaklanan
23
Azaltma Potansiyeli
maliyetleri dengeleyen bir sistem gerektiren yenilenebilir enerjilere hiçbir ek
maliyet getirilmez.
− Kısıtlanmış rüzgâr enerjisi gelişimi. Lisanslamadaki gecikmelerin ve iletimdeki
kısıtlamaların yeni rüzgâr gücü kapasitelerinin gelişme hızını sınırlayacağını
varsayıyoruz.
4.1.2.4.
Nükleer enerji
Sadece özel sektör nükleer enerjisi. Senaryo, devlet destekli nükleer enerji
programı içermemektedir. Bununla birlikte, mali açıdan yeterli ölçüde cazip ise, özel
sektörce finanse edilen nükleer gelişimlere izin veren bir rejimin var olduğunu
varsayıyoruz. İşlem maliyetlerinin yüksek olacağını varsayıyoruz, nükleer enerji
gelişimi ile ilgili ülkede bir emsal bulunmadığı için bu durum özellikle geçerlidir.
4.1.2.5.
Enterkonektör kapasitesi
Enterkonektör kapasitesinin korunması. Senaryo, mevcut enterkonektör
kapasitesinin başka elektrik pazarlarına genişlemeyeceğini varsaymaktadır.
4.1.3.
Binalar
Binalara ilişkin yasal düzenlemelerde zayıf yaptırım. Yukarıda bahsedildiği gibi,
Statüko, Türkiye’deki bina sektöründe, geçerli eğilimlerde ve uygulamalarda az
değişiklik olacağını varsaymaktadır. Şu an Türkiye’deki binalarda sınırlı yalıtım vardır
ve mevcut binalarda yapılan iyileştirmeler yavaş ilerlemektedir. Binalardaki verimlilik
standartları yaptırıma tabi değildir ve ortak ısıtma sistemleri bulunan binalardaki ısı
ölçerler gibi zorunlu ekipmanların kullanımı çok yavaştır.
Gaz şebekesinin genişlemesi. Statüko senaryosunda, gazın ısınma amaçlı
kullanımının devam edeceğini ve gaz kullanımına henüz geçmemiş kişilere
yayılabileceğini varsayıyoruz. Klima sahiplik oranının aşamalı olarak yükselip
şimdiki Güney Avrupa ortalamalarına (evlerde yaklaşık %30) yaklaşacağını
varsayıyoruz.
Yakıt fiyatları yukarıda belirtildiği gibidir.
4.1.4.
Yüksek emisyona neden olan diğer sektörler (Sanayi, Ulaştırma,
Atık ve Tarım)
Vergilerin ve karayolu taşımasının egemenliğinin devamı. Senaryo, taşıma
sektöründe gerek yürürlükteki yüksek yakıt vergilerinin, gerekse taşıt vergilerinin
devamını içermektedir. Yük ve yolcu trafiğinde karayolu taşımacılığına olan yüksek
bağımlılığı değiştirecek hiçbir politika yoktur.
Zayıf atık düzenlemeleri ve kurumları. Mevcut atık düzenlemelerinin ve
altyapısının çeşitli atık yığınlarının özel arıtımına dayanan birçok potansiyel azaltma
seçeneklerini harekete geçirmek için yetersiz olduğu varsayılır. Buna, çöp gazı
tutmayı veya atık enerjisini destekleyen kurumların yetersizliği de dahildir. . Benzer
şekilde, sanayi işlemlerinde yanmada veya çimento karışımında ikame amacıyla
kullanım için önemli ölçüde atığın bulunabilir olmadığını varsayıyoruz.
24
Azaltma Potansiyeli
Spesifik hiçbir sanayi enerji politikası bulunmamaktadır. Sanayiye, emisyonları
enerji fiyatı yoluyla sağlanmakta olan seviyenin altına düşürecek hiçbir ek teşvik
veya bunu mümkün kılacak olanak tanınmayacağı varsayılmaktadır.
4.2.
Statüko Politikası: Toplam MACC
Bu bölümde, Statüko senaryosundaki toplam marjinal azaltma maliyet eğrisi
sonuçlarını sunuyoruz. Kutu 4.1, MACC eğrilerini oluşturmak için kullanılan
metodolojiyi genel hatlarıyla açıklamaktadır.
Kutu 4.1
MACC Metodolojisinin Açıklaması
Aşağıda sunduğumuz MACC eğrileri, iki farklı kısımdan oluşur - pozitif maliyet ve
negatif maliyet alanları. MACC eğrisinin negatif maliyet kısmı, karbon fiyatı veya
(mevcut mekanizmalar haricinde) başka destek mekanizmaları olmadan
değerlendirilen yatırım fırsatlarını temsil eder. Sütunların (blokların) yüksekliği, her
bir ton azaltılan CO2e ton başına tasarrufları temsil eder. Pozitif maliyet kısmı ise,
yalnızca yeterince yüksek bir karbon fiyatı uygulanması durumunda (veya azaltma
tedbirlerinin ve/veya rakip teknolojilerin maliyetlerini etkileyen başka bazı politikalar)
karlı olacak azaltma tedbirlerini göstermektedir.
MACC eğrisinin iki alanını üretmek için kullanılan metodlar birbirinden farklıdır. .
MACC eğrisi pozitif maliyet kısmını üretmek için, art arda yüksek karbon fiyatlarında
GE2M modelini işletiriz ve hedeflenen üretimi yaratmak için her bir sektörde
kullanılan teknoloji çeşitlerini karşılaştırırız. Karbon fiyatı modelden modele artış
gösterdikçe, daha karbon yoğun teknolojilerin aleyhine olacak şekilde, daha az
karbon yoğun teknolojiler tercih edilir ve kullanılır (veya işleme daha çok girer). Bir
teknolojiden çıkan ürün, düşük karbon fiyatından yüksek karbon fiyatına doğru artış
gösteriyorsa, bu durum şunu göstermektedir: daha yüksek yeni karbon fiyatında,
düşük karbon teknolojisi tercih edilir, dolayısıyla bu düşük karbon teknolojisi , ton
başı maliyeti yeni karbon fiyatından az ya da buna eşit bir azaltma tedbirini temsil
eder. Azaltma hacmi (MACC eğrisinde sütun genişliği), düşük karbon teknolojisinin
emisyon yoğunluklarını, yerini aldığı teknolojiyle karşılaştırarak hesaplanır. Art arda
yükselerek 150 €/tCO2e (2010 yılı €) değerine kadar ulaşan yüksek karbon
fiyatlarıyla modeli işleterek ve , karbon fiyatları arttıkça kademeli olarak karbon
seviyesini düşürecek şekilde modellenmiş ekonomiyle işlemi tekrar ederiz.
MACC negatif maliyet kısmı, farklı bir yaklaşım kullanılarak üretilir – bu yaklaşım
MACC eğrisi için azaltma maliyetlerini hesaplarken kullanılan geleneksel
yaklaşımlara daha benzerdir. Esas itibarıyla, (2010-2030 yılları arasında) karbon
fiyatı sıfıra çekilmiş tek bir modeli, kullanılan teknolojilerin -ve karbon
yoğunluklarının- gelecek her bir yılda, şimdi geçerli olan değerler ile benzer olması
durumundaki ekonominin görünümü ile karşılaştırıyoruz. Biz bunu sabit karbon
yoğunluğu senaryosu ya da “Statik Yoğunluk” senaryosu olarak adlandırıyoruz. Bu
senaryo, şimdi bile karlı olan emisyon azaltma fırsatlarını ortaya koyan referans
durumudur.
25
Azaltma Potansiyeli
Kkarlı emisyon azaltmalarına yatırım yapmanın “Statik Yoğunluk” senaryosuna
kıyasla sağladığı faydayı hesaplamak için, öncelikle Statik Yoğunluk
senaryosundaki ilgili “karşı olgusal teknoloji”yi (counterfactual technology) seçtik ve
bunu emisyon azaltımı yapan her bir sektördeki teknolojilerle karşılaştırdık. Mevcut
ekipmanların bir üst modele yükseltilmesinde karşı olgusal, mevcut ekipman
olmalıdır: buna göre, sermaye maliyeti, analiz yılındaki (örn. 2030 yılında) ekipman
iyileştirme maliyetidir ve işletme maliyetindeki yıllık tasarruf da , yeni ve eski
ekipmanların işletme maliyetleri arasındaki farka eşittir. Birim ürün başına emisyon
faydası ise, yeni ve eski ekipman arasındaki emisyon yoğunluğu farkıdır.
Yeni (ya da ikame edilmiş) ekipman için, metodoloji biraz daha karmaşıktır. Buradaki
karşı olgusal, 2010 yılındaki mevcut kapasitenin “ortalama nitelikleri” olarak
tanımlanır. Örneğin halihazırdaki elektrik üretiminin yaklaşık yarısı, doğal gazdan,
dörtte biri katı yakıtlardan ve kalan dörtte biri ise büyük hidroelektrik santrallerinden
elde edilmektedir. Statik Yoğunluk senaryosunda, bütün yeni talepleri karşılamak
için, ek kapasitenin aynen bu dağılımda oluşturulacağını varsayıyoruz. Bu nedenle,
politika senaryolarında, her yeni kapasiteyi bu “Statik Yoğunluk Ortalaması” ile
karşılaştırırız. Dolayısıyla, yeni kapasitenin birim başına emisyon tasarrufu, yeni
teknolojinin emisyon yoğunluğu ve mevcut kapasitenin ağırlıklı ortalama yoğunluğu
arasındaki farktır ve bu zamanla değişiklik göstermez. . Yeni teknolojinin marjinal
maliyeti, MACC eğrisinin hesaplandığı her yıl, her bir teknolojinin sermaye
maliyetlerinin ağırlıklı ortalaması şeklinde hesaplanır. . Bu nedenle, 2030’daki karşı
olgusal maliyet 2010’daki pazar paylarına, fakat 2030’daki maliyetlere dayalıdır.
Bu yaklaşımın benimsenmesinin nedeni, halen mevcut üretim bileşiminin şimdiden
bazı düşük karbon teknolojilerini içermesidir ve bunlar gelecekte teorik bir “Statik
Yoğunluk” senaryosunun parçası olabilecektir. Genel ortalamayı karşı olgusal olarak
almasaydık, her yeni senaryoda hangi mevcut “Statik” teknolojilerin değiştirileceğini
rastgele seçmek zorunda olacaktık. Bu nedenle örneğin model, verimli yeni gaz
yakıtlı santrallerin inşasını öngörürse, bu santrallerin, yeni kömür santrali yerine mi
yoksa yeni hidroelektrik santrali yerine mi ya da belki de sadece Statik Yoğunluk
senaryosu altında zaten beklenmekte olan gaz santrali olarak mı inşa edileceğine
karar verilmesi gerekecekti.
26
Azaltma Potansiyeli
Bu yaklaşım emisyon azaltma teknolojilerini kullanım maliyetini verir ve bu maliyeti
Statik Yoğunluk senaryosunda, bu teknolojiler yerine (ortalama olarak) inşa edilmiş
olabilecek teknolojilerin maliyetiyle karşılaştırır. ,. Kendi maliyetlerini azaltan azaltma
sınıflarında teknik ilerlemeler beklendiği, ancak daha geleneksel (karşı olgusal)
sınıflarda daha sınırlı ilerlemeler gösterildiği yerlerde bu metodoloji, azaltma
sınıflarının karşı olgusaldan daha düşük sermaye maliyetlerine sahip olmasına
olanak sağlar. . . Ayrıca, bazı sektörlerde ortalama karşı olgusalın bazı sermaye
yoğun ve daha az sermaye yoğun tedbirlerin bir bileşimi olma ihtimali nedeniyle,
azaltma sınıfı her zaman karşı olgusal sınıftan daha yüksek sermaye maliyetine
sahip olmayabilir. Bazı sektörlerde, bu konular, farklı bir karşı olgusal metodoloji
kullanılması durumunda hesaplanacak marjinal sermaye maliyetini azaltabilir. Ayrıca,
MACC eğrisinin pozitif ve negatif kısımlarına iki ayrı metodolojinin uygulanması, iki
bölgedeki karşı olgusalların aynı olmayacağı anlamına gelmektedir ve bu nedenle
aynı azaltma tedbiri, pozitif azaltma maliyetinde veya negatif azaltma maliyetinde yer
almasına bağlı olarak, farklı azaltma özellikleri olarak gösterilebilir.
27
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.1
150
Su Isıtma (K)
Çimento
Çelik
Binalar (Kd)
Taşıma(Yolcu)
Fiyat (EUR)
100
CCGT(ÇY)
Binalar (Kd)
Rüzgar (Y)
Hidro (Y)
Hidro (Y)
Evsel atık su
Binalar (K)
Yollar (Yük)
CCGT(O)
CCGT(Y)
Tuğla
Çöpgazı
50
0
0
20,000,000
40,000,000
60,000,000
80,000,000
100,000,000
120,000,000
-50
-100
Binalar (K)
Jeotermal
-150
-200
-250
-300
CCGT(O)
Binalar (Kd)
Nükleer
Binalar (K)
Nükleer
Jeotermal
Asit
Çöpgazı
Evsel atık su
Çimento
Binalar (K)
Binalar (K)
Azaltma (tCO2)
Notlar: 1. Elektrik üretim kategorileri D (Düşük), O (Orta), Y (Yüksek) ve ÇY (Çok yüksek) olarak etiketlenmiştir. Taşıma, Yolcu)
ve Yük olarak ikiye ayrılmıştır. Binalar, K (Konut) veya Kd (Konut dışı) olarak ayrılmıştır.
28
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.2
150
Çöpgazı
Binalar (K)
Evsel atık su
Çimento
Su ısıtma (K)
Taşıma(Yolcu)
Binalar (K)
Binalar (Kd)
100
Jeotermal
Hidro(O)
CCGT(ÇY)
Fiyat (EUR)
50
0
0
50,000,000
100,000,000
-50
-200
-250
-300
200,000,000
250,000,000
300,000,000
Nükleer
-100
-150
150,000,000
Binalar (Kd)
Rüzgar (O)
Hidro (Y)
Rüzgar (Y)
Rüzgar (O)
Jeotermal
Nükleer
CCGT(ÇY)
Binalar (Kd)
Nükleer
Çöpgazı
CCGT(Y)
CCGT(ÇY)
Binalar (K)
Binalar (K)
Çimento
Azaltma (tCO2)
Notlar: 1. Elektrik üretim kategorileri D (Düşük), O (Orta), Y (Yüksek) ve ÇY (Çok yüksek) olarak etiketlenmiştir. Taşıma, Yolcu)
ve Yük olarak ikiye ayrılmıştır. Binalar, K (Konut) veya Kd (Konut dışı) olarak ayrılmıştır
29
Azaltma Potansiyeli
Analizimiz, Statüko politikası altında, 2020 yılında, karbon fiyatı veya ek iklim
politikaları olmadan bile karlı yatırımlar yoluyla emisyonları yaklaşık 57 MtCO2e
azaltma potansiyeli olduğunu göstermektedir (“dondurulmuş teknoloji” ye kıyasla)
Potansiyel emisyon azaltmaları 2030’da 111 MtCO2e’e çıkmaktadır. Pozitif maliyete
sahip tedbirler (yani karbon fiyatı veya başka ek destekler olmadan kar getirmeyen
tedbirler) de dahil olmak üzere, bütün tedbirler düşünüldüğünde, 2020’de potansiyel
azaltma iki kat daha fazla yükselerek 159 MtCO2 olmaktadır ve 2030’da bu değer
344 MtCO2e’e çıkmaktadır.
2020’de, karlı azaltma tedbirlerinin ortalama maliyeti -75€/tCO2 olmuştur. Bu,
2030’da -96€/tCO2’e düşer. Bu tedbirler, 2020’de 4 milyar €, 2030’da 11 milyar €
toplam “sermaye fazlası” veya kar sağlamaktadır. Bütün MACC eğrisi boyunca (reel
bazda) 150€/tCO2 değere kadar, tCO2 başına ortalama maliyet 2020’de 32 €, ve
2030’da 1 € olmaktadır.
2030’a kadar, karbon fiyatı veya başka politikalar olmadan, mevcut koşullarda
emisyon yoğunluğundaki en büyük iyileşmeler (ekonominin şimdiki yoğunluğuna
kıyasla), elektrik sektöründe, konutlarda meydana gelmiştir, verimlilik ile ilgili
gelişmeler ise yeni yolcu taşıtlarından ve sanayiden beklenmektedir.
− Elektrik sektöründe, daha düşük emisyon yoğunluğuna katkıda bulunan
yatırımlar arasında, yenilenebilir enerji santrallerinin (hidro ve rüzgâr)
geliştirilmesi ve daha verimli doğal gaz santrallerine yapılan yatırımlar
bulunmaktadır.
− Konutlar için önemli azaltmalar,
yeni binalardaki iyileştirilmiş yapı
standartlarından ve mevcut konutlara yalıtım yapılmasından olduğu kadar,
yoğuşmalı kazan gibi gelişmiş ısıtma sistemlerinden ve güneş enerjili suyla
ısıtma sistemlerinden de kaynaklanır.
− Sanayide, çeşitli küçük sektörlerin yanısıra çimento, petrol işleme ve çelik
sektörlerinde de azaltma potansiyeli bulunmaktadır.
− Ulaştırma sektöründe, kara yolu taşıtlarının yeni nesil dizel ve benzinle
çalışan taşıtlarla değiştirilmesi, önemli enerji yoğunluğu azalmasına neden
olmaktadır.
Pozitif karbon azaltma maliyetlerinde, gaz yakıtlı elektrik, nükleer ve yenilenebilir
enerji santralleri kurmak, binalarda daha fazla iyileştirmeler yapmak ve atık sektörü
ve sanayi yatırımları yoluyla emisyonların daha da azaltılması için çok önemli ölçüde
potansiyel bulunmaktadır.
Modellemede mevcut azaltma tedbirleri ile ilgili ayrıntılı bilgiye Ek A’da yer verilmiştir.
4.3.
4.3.1.
Elektrik
Yüksek seviye elektrik sektörü sonuçları
Statüko senaryosu kapsamında, 2010 ve 2020 yılları arasında üretim %67 ve 2020–
2030 yılları arasında %70 büyümektedir.
30
Azaltma Potansiyeli
Gaz yakıtlı üretim, 2010–2020 dönemi boyunca yeni güç santralleri için en az
maliyetli seçenek olmaya devam etmektedir, ancak bunun yanında, cazip rüzgâr ve
hidro elektrik tesisleri de kurulmuştur. Ancak, yeni hidro ve rüzgâr enerjisinin
eklenmesi, hükümetin 2023’e kadar belirlediği yenilenebilir enerji hedeflerini
karşılayamamaktadır. Ayrıca kömür ve linyit de aşamalı olarak eklenmektedir.
Geleceğe dönük IEA tahminlerindeki yükselen gaz fiyatlarıyla birlikte mevcut linyit
kaynaklarındaki kısıtlamalar, 2020’lerde taş kömürünü tercih edilen yeni üretim
kapasitesi haline getirecektir. 2030’da taş kömürünün ve gazın toplam enerji
üretimindeki payları birbirine yakındır ve kömür önemli miktarda ana yük enerji
üretimini sağlar.. Statüko’da biyokütle ve biyogaz kullanımı sınırlı miktardadır:
(gittikçe uluslararası ticareti yapılan bir emtia haline gelen) biyokütlenin yüksek fiyatı,
oldukça yüksek seviyelerde destek sağlanmadığı takdirde pahalı kalır; benzer
şekilde, potansiyel biyogaz kaynakları var olduğu halde, çöp azaltılmasına yönelik
sınırlı teşvikler ile, görece düşük seviyelerdeki Alım Garantili Tarife desteği, biyogaz
kullanımını teşvikte yetersiz kalmaktadır. 9
Şekil 4.3
Elektrik Kapasitesi Tahmini, Statüko
Elektrik Kapasitesi ‐ Statüko
160
Çöp gazı
Cofiring
140
Diğer Yenilenebilir
Kurulu Güç, GW el
120
Hidro
100
Nükleer
Jeotermal
80
Rüzgar
60
Petrol
40
Gaz
20
Linyit
Kömür
0
2010
9
2015
2020
2025
2030
Dikkat edilmesi gereken nokta, burada ve daha sonra gelecek olan elektrik sektörü modellemesinde, karbon
tutma ve depolama, (“CCS”/”carbon capture and storage”), gerçekçi bir azaltma seçeneği olarak
görülmemektedir, zira buna ilişkin modelleme herhangi bir gerçekçi açıklama içermez. CCS, ticari ölçekte
henüz tam anlamıyla başarılı bir şekilde gösterilememiştir ve şu an geçerli olan maliyetleri, analistlerin
uygulanabilir olarak düşündükleri seviyelerden önemli ölçüde yüksektir.
31
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.4
Elektrik Üretimi Tahmini, Statüko
Enerji Üretimi ‐ Statüko
600
Çöp gazı
Cofiring
Elektrik Üretimi, TWh
500
Hidro
400
Nükleer
Jeotermal
300
Rüzgar
200
Petrol
Gaz
100
Linyit
Kömür
0
2010
2015
2020
2025
2030
Şekil 4.5
Elektrik Kaynaklı Emisyonlar Tahmini, Statüko
Enerji Emisyonları ‐ Statüko
350
Çöp gazı
Cofiring
Emisyonlar, MtCO2e
300
250
Hidro
Nükleer
200
Jeotermal
150
Rüzgar
Petrol
100
Gaz
50
Linyit
Kömür
0
2010
2015
2020
2025
2030
32
Azaltma Potansiyeli
Emisyonların azaltılması için teşviklerin olmaması durumunda, 2030’a kadar, elektrik
sektörü kaynaklı emisyonlar, önemli miktarda kömür ve linyit kapasitesinin (aynı
zamanda ek gaz kapasitesinin) eklenmesi sonucunda 2010 seviyelerinden üç kat
fazla artış gösterecektir. . Sonuçta ortaya çıkan yakıt bileşimi, hükümetin yakıt
çeşitliliği ile ilgili mevcut niyetleriyle geniş ölçüde uyumludur, ancak yenilenebilir
enerjilerin çok büyük ölçüde genişletilmesi mümkün olmadığı durumda, bu yakıt
bileşimi, sektörün toplam emisyon yoğunluğunda artışa neden olacaktır.
4.3.2.
Elektrik Sektörü için Marjinal Azaltma Maliyet Eğrileri
Aşağıda birbirini takip eden iki sayfada, 2020 ve 2030 yılları için elektrik sektörüne
ait MACC modellemesinin sonuçları sunulmaktadır.
33
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.6
CCGT(O)
Jeotermal
150
Nükleer
CCGT(O)
CCGT(Y)
Nükleer
Rüzgar (O)
100
Jeotermal
Hidro (Y)
Hidro (O)
Fiyat (EUR)
Rüzgar (Y)
CCGT(Y)
Hidro (Y)
CCGT(ÇY)
50
0
0
10,000,000
20,000,000
30,000,000
40,000,000
50,000,000
60,000,000
70,000,000
Azaltma (tCO2)
Notlar: 1. “Y” yüksek ve “O” orta kalite tesis veya santral verimliliği anlamına gelmektedir.
34
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.7 Statüko Elektrik Sektörü MACC, 2030
150
Nükleer
CCGT(ÇY)
Fiyat (EUR)
100
Nükleer
Geothermal
Rüzgar (O)
Nükleer
50
Jeotermal
Hidro (O)
0
0
50,000,000
100,000,000
150,000,000
200,000,000
CCGT(Y)
CCGT(ÇY)
Rüzgar (M)
Hidro (Y)
Rüzgar (Y)
CCGT(ÇY)
CCGT(ÇY)
CCGT(ÇY)
Azaltma (tCO2)
Notlar: 1. “Y” yüksek ve “O” orta kalite tesis veya santral verimliliği anlamına gelmektedir.
35
Azaltma Potansiyeli
Modelleme, elektrik sektöründe hiçbir ek iklim politikası olmadan bile, emisyonların
azaltılması için birçok seçenek olduğunu belirtmektedir. 2010–2020 yılları arasında
hiçbir karbon fiyatı veya ek politika olmadan, emisyon yoğunluğu mevcut enerji
bileşiminkinden daha düşük olan dört çeşit yatırım öne çıkmaktadır. Bunlar, rüzgar
kaynağı kaliteli yerlerdeki rüzgâr gücü, iki çeşit gaz santrali (bir tanesi mevcut CCGT
santralinin iyileştirilmesi ve diğeri yeni yapılan modern bir CCGT) ve son olarak yeni
büyük çaplı hidro elektrik kapasitesi (bu türde yaklaşık 7GW kapasite mevcuttur ).
2020’de, daha temiz teknolojilere yapılan yatırımlar, emisyonları, hiçbir karbon fiyatı
ya da başka iklim politikası olmadığı takdirde yükseleceği seviyenin 27 MtCO2e
kadar altına düşürmüştür. Karlı emisyon düşürücü yatırımdan gelen azaltma,
2030’da 47 MtCO2e değerine ulaşacaktır.
Pozitif karbon fiyatlarında (veya başka ek destekleyici politikalar olursa), 2020 yılında
önemli bir azaltma potansiyeli meydana gelecektir. Ek hidro elektrik (kömürün yerini
alarak) tam 6€/tCO2 karbon fiyatında karlı olacaktır: Türkiye aynı zamanda 2020’ye
kadar 53€/tCO2 karbon fiyatında (esas olarak gazın yerini alacak olan) , kayda değer
miktarda jeotermal enerji geliştirme kapasitesine sahiptir. Nükleer gücün karlı
olabilmesi için, karbon fiyatının 62€/tCO2 olması gerekmektedir. Bunun ötesinde,
önemli ölçüde yüksek maliyetli birtakım seçenekler mevcuttur. Hepsinde ortak olan
nokta, bu seçeneklerin yeni ve iyileştirilmiş düşük emisyonlu üretim (esas olarak gaz
üretimi) amacıyla, mevcut kömür ve linyit kapasitesine “prematüre” olarak son
verilmesini ve nükleer enerjinin , 140€/tCO2’den fazla karbon fiyatlarında yeni gazın
yerini almasını gerektirmesidir. . Toplamda, 150€/tCO2 karbon fiyatına kadar, elektrik
sektörü bir bütün olarak, 2020 yılında 72 MtCO2 emisyon azaltması meydana
getirebilir.
2020’lerde kömür yakıtlı üretimin önemli artışı nedeniyle, MACC 2030 eğrisi, MACC
2020 eğrisinden önemli ölçüde farklılık göstermektedir. 2020’lerde, kömür yakıtlı
elektrik tesislerinin artması, yakıt olarak gaza dönmenin, temel azaltma seçeneği
olarak kullanıldığı anlamına gelmektedir. 2030 yılına kadar, 10€/tCO2 dolaylarında
görece mütevazi karbon fiyatları bile, mevcut gaz santrallerinin yük faktörlerini
artırarak ve yeni yatırımlarda gazın payını yükselterek emisyon azaltmalarına çok
ciddi katkılar yapabilir. Elektrik sektöründe söz konusu yakıt değiştirme, 60 MtCO2e
emisyon azaltımı sağlayabilir.
2030 MACC grafiğinde diğer önemli güç üretme seçeneği yine ek hidro güç
potansiyelinin geliştirilmesidir - ancak bu sefer, orta kalite tesislerde, 10€/tCO2
fiyatında geliştirme sözkonusudur. Jeotermal tesisler yine ikinci sırada yer alır, bu
seçenekte azaltım maliyeti ortalama 23€/tCO2 ‘ye düşer (çünkü şimdi gazın değil,
kömür/linyitin yerini alıyor). Nükleer elektrik de 2030 yılına gelindiğinde daha iyi bir
çözüm olarak görünüyor. Nükleer elektrik, esas olarak yeni kömürün yerini aldığında,
41€/tCO2 fiyatında karlı oluyor, mevcut kömür veya hatta yeni CCGTlerin yerini
aldığında ise, daha yüksek karbon fiyatlarında karlı oluyor. MACC, ayrıca bu
noktanın da ötesinde, daha yüksek maliyetli başka seçenekler de içermektedir;
bunlar arasında yaşları değişiklik gösteren kömür santrallerini ikame etmek için
yapılan model iyileştirmeleri ve yeni CCGT’ler bulunmaktadır. Toplamda 2030
yılındaki MACC grafiği, o yaklaşık 215 MtCO2 azaltma potansiyeli bulunduğunu
göstermektedir.
36
Azaltma Potansiyeli
Kutu 4.2
“Tekrar eden” MACC Blokları ile İlgili Açıklama
Yukarıdaki MACC’larda, aynı teknolojinin farklı karbon fiyatı noktalarında tekrar ettiği
durumlar vardır. Bu durumun nedeni, sıfırın üstündeki azaltma maliyetleri için,
maliyetler ve emisyon tasarruflarının sabitlenmemiş, ancak dinamik bir şekilde
modellenmiş bir karşı olgusala kıyasla hesaplanmasıdır. .
Örneğin, 2020 Statüko MACC, nükleer gücü hem 100$/tCO2’de hem de
225$/tCO2’de göstermektedir. 100$/tCO2 fiyatı, yeni kömür ve linyit santrali inşa
etmek yerine nükleer santralin inşa edilmesi için gereken fiyattır. Buna karşın, daha
yüksek fiyat ise, mevcut linyit ve kömür santrali yerine yeni nükleer kapasitenin
inşasını teşvik etmek için gerekli olan fiyattır.
Daha genel olarak, teknolojiler, aşağıdaki genel nedenlerden dolayı birden fazla
blokta ortaya çıkabilirler (benzer durumlar, elektrik sektöründen başka sektörlerde de
ortaya çıkabilir):
■
Teknolojiler tabakalara ayrılır. Birçok teknoloji farklı maliyet niteliklerine ve
performansına sahip tabakalar halinde sıra sıra gösterilir. Örneğin, modellememiz, farklı
maliyet ve yük faktörüne sahip üç kategori rüzgâr gücü tesisi içermektedir.
■
Farklı karşı olgusal teknolojiler. Bir teknoloji (örn. nükleer enerji) birden fazla başka
teknolojinin yerini alabilir (örn. gaz veya kömür yakıtlı santral). Model, örneğin nükleer
enerjinin uygulanabilir olduğu fiyattan biraz daha düşük fiyatta ne inşa edilebileceğini
dikkate alarak, uygun karşı olgusalı analiz eder. Bu şu anlama gelmektedir, nükleer enerji,
belirli bir fiyat noktasında (mesela) bazı kömür yakıtlı santrallerin yerini alabilir, ancak
gaz yakıtlı bir santralin yerini alması yalnızca daha yüksek bir fiyat noktasında mümkün
olabilir.
■
Farklı zaman noktalarında kapasite eklemeleri. Göreceli üretim maliyeti, özellikle yakıt
fiyatlarındaki değişiklikler nedeniyle zaman içinde değişiklik göstermektedir. Bu nedenle,
nükleer enerji sabit bir maliyete sahip olsa bile, nükleer enerjiyi gaz yakıtlı üretimden
daha ilgi çekici hale getirmek için gerekli olan karbon fiyatı, dönem boyunca değişiklik
göstermektedir. 2030 MACC grafiği, bütün dönem boyunca kümülatif kapasite
eklemeleri gösterdiği için, bloklar farklı fiyat noktalarında ortaya çıkarlar.
■
Mevcut santralin yerini alma. Elektrik sektöründe, MACC bloklarının çoğu büyümekte
olan talebi karşılamak (rezerv marjlarını korumak) amacıyla yeni kapasiteye yapılan
yatırım seçeneklerini göstermektedir. Ancak, yeterli ölçüde yüksek karbon fiyatlarında,
halen mevcut, yüksek emisyona sahip bir santralden elektrik üretmek yerine,
gerçekleştirilmesi gereken ek yatırıma rağmen, yeni, düşük emisyona sahip kapasite inşa
etmek daha ucuzdur. . Bu çok yüksek maliyetli potansiyelin büyük kısmı (100$/tCO2
daha fazlası) bu gruptadır.
37
Azaltma Potansiyeli
Her bir teknoloji için tek bir karşı olgusalı varsayan MACC modellerinden farklı
olarak, burada kullanılan model, azaltma potansiyelini, pazar koşullarının dinamik
simülasyonuyla değerlendirir. Birden fazla blokun ortaya çıkması, gerçek dünyadaki
durumu yansıtır ve azaltma maliyetini ve potansiyelini etkiler. Çoklu bloklar düşük
karbon teknolojilerine yapılan yatırımların, yalnızca düşük karbon teknolojisinin kendi
niteliklerinin değil, aynı zamanda uygulamaya konulduğu genel pazar ortamının da
göz önünde bulundurulması gerektiğini vurgular. Ayrıca, düşük karbon
teknolojilerinin hepsinin tek bir tetikleyici fiyat noktasında devreye sokulması yerine,
neden karbon fiyatlarının artmasıyla birlikte giderek daha fazla kullanıldıklarına
açıklık getirir.
4.4.
Binalar
Bu bölüm, Statüko politikası senaryosu altında gerçekleştirilebilecek azaltmaları,
önce karlı bir biçimde (yani, negatif karbon azaltma maliyetinde), daha sonra da
aşamalı olarak ton başı CO2e daha yüksek maliyetlerde (MACC analizleri çerçevesi
ile tutarlı olacak biçimde) sunmaktadır. Bu bölümde bina sahipleri ve sakinleri zaman
içinde yatırım yapmayı tercih ettikleri teknolojiler ve tedbirler hakkında kararlar
verirken, ortam ısıtmasında yakıt kullanımı ve teknolojisinde, suyla ısıtma
teknolojisinde ve yalıtım kullanımında beklenen gelişmeleri ele alıyoruz.
Ek A, bölüm A2’de belirtildiği gibi, Türkiye’deki konutların büyük çoğunluğunda
sahipleri oturur ve yeni binaların çoğunluğunu apartman binaları oluşturmaktadır.
Dolayısıyla mevcut meskenlerle ilgili kararları, büyük ölçüde hane halkı bağımsız
olarak verir, ilgili olduğu yerde de, kat malikleri kurumlarının bir parçası olarak ve
onlarla koordineli şekilde verir.. Kollektif karar vermek gerektiğinde, yani paylaşılan
sistemlere veya binaya ilişkin yatırımlar için, ciddi işlem maliyetleri ortaya
çıkmaktadır.
Yeni binalar için farklı engeller bulunmaktadır, ancak, bunlar eşit ölçüde önemlidir:
özellikle daha önce de belirttiğimiz gibi, emlak geliştiriciler daha verimli enerji tasarruf
tedbirlerine yatırım yapmaktan kaçınmalarına olanak veren gevşek yaptırımlarla
karşı karşıyadır. Talep tarafında ise, alıcılar, binaların enerji nitelikleri hakkında bir
yakıttan diğerine önemli çapta geçişe neden olmaya yetecek kadar bilgiye sahip
değildir. Ancak pazar, doğal gazın ısıtma yakıtı olarak kullanılmasının getirdiği
kolaylık talebini karşılayabilmektedir, zira bu seçenek, gaz şebekesinin devamlı
olarak genişlemesiyle daha kolay hale gelmektedir.
4.4.1.
Yakıt Kullanımı
Konut sayısının kullanılan yakıt türüne göre dağılımındaki önemli değişiklikler
şöyledir:
− Gaz kullanan konut sayısında büyük artış. Özellikle, gaz yoğuşmalı kazan
kullanan meskenlerin payı 2010’da %7’den 2030’da %16’ya çıkmaktadır.
Yoğuşmasız gaz kazanı kullanan meskenlerin payı dönem boyunca %46
dolaylarında sabit kalmaktadır.
38
Azaltma Potansiyeli
− En önemli düşüşler, ısıtma için elektrik ve biyokütle kullanan meskenlerde
meydana gelmektedir. Elektrikli ısıtma, genel anlamda düşük sermaye
maliyeti içerdiği halde, elektriğin yüksek maliyeti bunu masraflı hale getirebilir.
Meskenler daha güvenilir ve kullanımı kolay modern yakıtlara geçerlerken,
biyokütlenin geleneksel kullanımındaki azalma geçmişteki eğilimleri takip
eder. Söz konusu meskenlerdeki toplam düşüş, 2010 ile 2030 yılları arasında
elektrik ve biyokütle için sırasıyla %45 ve %48 olmuştur. Biyokütle kullanan
meskenlerin payı 2010’da %13’ten 2030’da %5’e düşmüştür. Bu değişimler,
öncelikle elektrik ve biyokütle fiyatlarındaki artışlar nedeniyle meydana
gelmiştir.
− Payı 2010’da %27’den 2030’da %23’e düşmesine rağmen, kömür kullanımı
(linyit de dahil) devam eder. Kömür, gaz şebekesine erişimi olmayan bazı
bölgelerde uygulanabilir tek seçenek olarak kalır. Fakir hanelere bedava
kömür sağlama konusundaki hükümet politikasının sürdürülmesi, bu
devamlılığa ayrıca katkıda bulunur.
−
Yalıtım
−
Statüko senaryosu altında, yalıtım tedbirlerinin alınması düşük hızda devam
eder. Birden çok kişinin oturduğu binaların yalıtımı , kat sakinleri arasında
koordinasyon gerektirir ve önemli miktarlarda işlem maliyeti içerir. “Kısmi
yalıtım” (bir veya iki tedbir) yapılan meskenlerin payı, 2010-2030 yılları
arasında yaklaşık %11’den %18’e yükselir. Üç ya da daha fazla tedbir
uygulayan (“önemli yalıtım”) meskenlerin sayısındaki artış, daha fazladır. Şekil
4.8, 2010–2030 yılları arasında, yalıtımlı meskenlerin sayı olarak nasıl
değiştiğini göstermektedir. Diğer faktörler yanında, farklı yakıtların
bulunabilirliğine bağlı çeşitli finansal seçenekler nedeniyle yeni yapılar her üç
kategoride de inşa edilmektedir. Elektrik ve gaz fiyatlarının dönem boyunca
artması da yalıtım tedbirlerinin giderek cazip hale gelmesine katkıda
bulunmaktadır. Toplamda, en az bir yalıtım tedbiri alan meskenlerin payı,
2010’daki %36’dan 2030’da %64’e çıkmaktadır. Hiçbir yalıtım tedbiri almayan
meskenlerin payı, 2010 ve 2030 yılları arasında %16 düşüş göstermektedir.
39
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.8
Yalıtım Seviyesi Bakımından Mesken Sayısı
Konutlar ‐ Statüko
Konut sayısı, milyon
35
Yüksek oranlı izolasyon
30
25
Kısmi izolasyon
20
15
10
İzolasyon yok
5
0
Ticari sektörde, en az bir yalıtım tedbiri almış toplam ticari alan payı, 2010 ve 2030
yılları arasında, %39 civarından yaklaşık %54’e ulaşan bir artış göstermiştir.
4.4.2.
Suyla ısıtma
− Güneş enerjisiyle su ısıtmalı ve gaz yoğuşmalı kazanların kullanımında
önemli artışlar meydana gelmiştir: 2010 yılında 3 milyon mesken ile sınırlı iken,
2030 yılında 7 milyondan fazla mesken (%25) sıcak su için güneş enerjisiyle
ısıtma kullanmaktadır. Bu sistemler, elektrik ile karşılaştırılınca 4-5 yıl, LPG ile
karşılaştırılınca 3-4 yıl daha az geri ödemeyle çok ilgi çekici olabilmektedir
(Ertekin ve diğerleri, 2008). Elektrik ve gaz fiyatları arttıkça, bu sistemler
gittikçe daha çok tercih edilir hale gelecektir.
− Genel olarak ortam ısıtması için gaz kazanlarının ve özellikle yoğuşmalı
kazanların kullanımındaki artış, bunların su ısıtmada kullanılan enerjideki
paylarının da arttığını göstermektedir. Yine, dönem boyunca artan gaz fiyatları,
yoğuşmalı kazanlar gibi daha verimli ekipmanlar satın almayı gittikçe daha
çekici bir seçenek haline getirmektedir. Suyla ısıtmak için yoğuşmalı kazan
kullanan mesken sayısı 2030’da yaklaşık 6 milyona çıkmaktadır
(meskenlerin %21’i).
− Payı 2010 yılında %64’ten 2030 yılında %34’e düşmesine rağmen, elektrikli
ısıtma sistemleri de 2030’da yaygınlaşmakta ve en fazla kullanılan sistem
olmaktadır. Elektrik, gazdan önemli ölçüde daha pahalı olduğu halde, bu
sistemlerin yatırım maliyetleri çok düşüktür ve gazın bile bulunmadığı yerlerde
ve güneş enerjisiyle çalışan su ısıtıcılarının veya fosil yakıtlı merkezi
sistemlerin uygun olmadığı yerlerde çok yaygın bir şekilde kurulumu yapılabilir.
Elektrikli sistemler çok verimli oldukları halde, elektrik sektöründe karbondan
vazgeçilmediği sürece ciddi azaltma sağlamaz.
40
Azaltma Potansiyeli
− Dönem boyunca, toplamın %10’undan daha azını oluşturan petrol ile çalışan
su ısıtıcılarının sayısı %19 oranında düşer, çünkü nisbeten pahalı olan bu
seçeneğin yerini mümkün olan her fırsatta başka bir seçenek alır.
− Ticari sektörde de, benzer gelişmeler görülmektedir; en önemli artış, güneş
enerjisiyle çalışan su ısıtıcılarının ve ayrıca gaz yoğuşmalı kazanların
kullanımında görülmektedir: 2030 yılında, güneş enerjisi kullanarak suyla
ısıtma, ticari alanın %35’ini oluşturacaktır.
4.4.3.
Bina emisyonları
Konutlardan kaynaklanan toplam doğrudan emisyonlar10, 2010 yılında 35 MtCO2e’dir.
Emisyonlar 2020’de 42 MtCO2e’e kadar yükselmiştir ve ardından daha da artarak 49
MtCO2e’e ulaşmıştır. Bu sayılar, 2010 ve 2030 arasındaki dönemde,
emisyonlarda %40 oranında artış olduğunu göstermektedir. Şekil 4.9, Statüko
senaryosunda konutlara ait emisyonların nasıl geliştiğini göstermektedir.
Şekil 4.9
Konutlardan Kaynaklanan Toplam Doğrudan Emisyon
Konut Emisyonları ‐ Statüko
60
MtCO2 e
50
Emisyonlar
40
30
20
10
0
2010
2015
2020
2025
2030
Toplam emisyonlardaki artışa rağmen, (konut başı emisyonlar olarak ölçülen)
emisyon yoğunluğu dönem boyunca ortalama %5 oranında düşüş göstererek,
2010’da konut başı 1,6 tCO2e’den, 2030’da konut başı 1,5 tCO2e’e düşmüştür.
Konut dışı binalarda, toplam doğrudan emisyonlar, 2010’da 10 MtCO2e’dir.
Emisyonların 2020’ye kadar 14 MtCO2e’e, sonra da 16 MtCO2e’in üzerine çıkacağı
tahmin edilmektedir. Bu değerler, 2010 ve 2030 yılları arasında %56’lık bir artışa
tekabül eder.
4.4.3.1.
Ortam ısıtması kaynaklı emisyonlar
Ortam ısıtması kaynaklı toplam emisyonlar, 2010’da 31 MtCO2e’den 2020’de36
MtCO2e’e, 2030’da ise 41 MtCO2e’e yükselmiştir (sırasıyla %15 ve %33’lük artış
göstererek). Ancak, emisyon yoğunluğu %6 oranında bir azalmayla, mesken başına
10
Elektrik tüketimindeki dolaylı emisyonlar hariç tutulmuştur.
41
Azaltma Potansiyeli
1,4 tCO2e’ten 2020’de 1,3 tCO2e’e düşmüştür. 2030’da emisyon yoğunluğu mesken
başına 1,3 tCO2e’in altındadır -- 2010 yılındaki seviyesinin %9 altına inmiştir..
Bu emisyonlar, termostat kurulumlarından elde edilen tasarrufları da içermektedir.
Termostatlar, emisyonları 2010’da1,7 MtCO2e, 2020’de 2,2 ve 2030’da 2,4 MtCO2e
düşürür.
Emisyon yoğunluğundaki azalma, çeşitli eğilimleri ortaya koymaktadır, bu eğilimler
arasında aşağıdakiler bulunur:
− 2010 - 2030 yılları arasında, apartmanların payı, 2010’da %56’dan,
2030’da %71’e çıkarak, önemli miktarda artış gösterir.. Apartmanlar genel
olarak evlerden daha düşük emisyon yoğunluğuna sahiptir.
− Kömür kullanan meskenlerin payında da, önemli boyutta düşüş olur ve bu pay
2030’da %23’e iner. . Özellikle de yalıtımsız apartmanlarda kömürden önemli
miktarda dönüş vardır.
− 2010 ile 2030 yılları arasında en az bir yalıtım tedbiri kullanan meskenlerin
payındaki artış da dönem boyunca emisyon yoğunluğundaki azalmaya
katkıda bulunmaktadır. Yalıtım tedbirlerinin benimsenmesi, sıfır yalıtımdan
kısmi yalıtıma geçişte %12-%25 oranında ve sıfır yalıtımdan önemli yalıtıma
geçişte %30-%45 oranında emisyon yoğunluğu azaltımı meydana getirebilir.
− Isı pay ölçerlerin ve termostatların kullanımında artış. Bu kontrol araçlarına
sahip meskenlerin payı, 2010’da %14’ten, 2030’da %22,0’ye yükselir. Bu ise,
emisyonları mesken başına 0,33 tCO2e ile 0,53 tCO2e arasında düşürebilir.
Ticari binalardan meydana gelen ortam ısıtma emisyonları, 2010’da 10 MtCO2e’dir
ve 2030’da yaklaşık15 MtCO2e ’e yükselir.
4.4.3.2.
Suyla ısıtma kaynaklı emisyonlar
Evlerin suyla ısıtılmasından kaynaklanan emisyonlar, 2010’da 4 MtCO2e’dir. Bu
değer, 2020’de 6 MtCO2’in üstüne çıkmıştır (%68 artış), ve 2030’da daha da
artarak, 7 MtCO2e’e ulaşmıştır (2010 yılına göre %98’lik artış). Bu artış meskenlerin
sayısındaki artıştan dolayıdır, yeni binaların çoğu gaz yoğuşmalı kazan kullanır.
Suyla ısıtma kaynaklı emisyonlar, ticari binalardan kaynaklanan toplam emisyonun
görece küçük bir oranını oluşturur. 2010’da suyla ısıtma kaynaklı emisyonlar, 0,4
MtCO2e’dir ve 2030’da 0,7 MtCO2e’e yükselmiştir. Konutlarda olduğu gibi,
emisyonlardaki bu artış, toplam ticari alandaki artıştan ileri gelmektedir.
4.4.4.
Marjinal Azaltma Maliyet Eğrileri
Elektrik sektörünün mevcut özellikleri çerçevesinde kalarak büyüdüğü bir durumla
kıyaslandığında, 2020’de emisyonlarda önemli bir düşüş meydana gelir. . Statüko
senaryosu altında hiçbir ek politika uygulanmadan alınan tedbirler nedeniyle
emisyonlardaki toplam düşüş, 2020’de 12,3 MtCO2e ve 2030’da 23,9 MtCO2e’dir.
Emisyonlarda düşüşe neden olan pek çok kaynak vardır, bunlar:
42
Azaltma Potansiyeli
− Konutlarda gaz yoğuşmalı kazanların kullanımı
− Gaz yoğuşmalı kazanların kurulumu ve/veya konutlarda yalıtım tedbirlerinin
alınması
− Ticari binalarda termostatların/ısı pay ölçerlerin kullanılması
− Konut binalarında
daha
donanımlarının iyileştirilmesi
fazla
yalıtım
yapmak
suretiyle
dairelerin
Bu tedbirlerin her biri, 2020’de emisyonlarda1 MtCO2e’den fazla azalma sağlar. .
Bunların yanı sıra, çeşitli başka tedbirler de emisyonlardaki düşüşe katkıda bulunur. .
Bunlar arasında, daha verimli klimaların kullanımı ve güneş enerjili su ısıtmanın
kullanımı yer alır. Mevcut binalardaki tedbirlerin iyileştirilmesi ile kıyaslandığında,
yeni inşa edilen binalardaki tedbirler genel olarak, 2020’de 300€/tCO2 ile122 €/tCO2
arasında değişen daha yüksek mali tasarruflar sağlamaktadır.
Bu tedbirler sayesinde 2030’da kadar meydana gelen emisyon düşüşlerine ek olarak,
daha verimli aydınlatma ve soğutucuların kullanımı da, Statüko politikası
senaryosunda ve sıfır karbon fiyatlarında emisyon düşüşlerine katkıda bulunur.
MACC grafiğinin gösterdiğine göre, Statüko’da aslında daha fazla azaltma
potansiyeli vardır, ancak bu potansiyelin azaltma maliyeti sıfırdan büyüktür, bu
nedenle, başka politikalar veya pozitif karbon fiyatı uygulanmazsa karlı olmayacaktır.
1MtCO2e’den daha yüksek, kayda değer azaltma potansiyelleri şunlardır:
− 36€/tCO2 azaltma maliyetinde, konutlarda yalıtım ve gaz yoğuşmalı kazan
kurulumunu birlikte yapmak 1.2 MtCO2e azaltmaya neden olur. 2030’da, bu
tedbirler 30 €/tCO2 maliyetinde 1,9 MtCO2e azaltma sağlar. .
− 57€/tCO2 azaltma maliyetinde, konutlarda daha fazla yalıtım, 1,3 MtCO2e
azaltmaya neden olur. 2030’da, bu tedbir, 50€/tCO2 maliyetinde 1,5 MtCO2e
azaltma sağlar. .
− 83€/tCO2 azaltma maliyetinde, ticari binalarda, yalıtım ve gaz yoğuşmalı
kazan kurulumunu birlikte yapmak, 3,0 MtCO2e azaltmaya yol açar.. 2030’da,
bu tedbirler, 66 €/tCO2 maliyetinde 3,2 MtCO2e azaltma sağlar. .
2030’da, konutlarda önemli bir azaltma fırsatı, yakıt değiştirmedir ve ağırlıklı olarak
kömürden gaza geçiştir. . Bu değişimin marjinal azaltma maliyeti 57€/tCO2’dir ve1,1
MtCO2e azaltma sağlar. .
50€/tCO2 altında toplam azaltma potansiyeli 2020’de 3,4 MtCO2e iken, 2030’da 4,5
MtCO2e’e yükselir. Bu azaltmanın ana kaynakları daha fazla yalıtım yapılması
ve/veya yoğuşmalı kazanların kurulumudur, diğer kaynakları ise, güneş enerjili su
ısıtmadır. 150€ / tCO2e’den daha düşük maliyetlerde toplam azaltma potansiyeli,
2020’de 13,0 MtCO2e, 2030’da 15,0 MtCO2e’dir.
43
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.10
150
İklimlendirme
Aydınlatma (K)
Yoğuşmalı kazan Su Isıtma (K)
Yoğuşmalı gaz kazanları (K)
Fiyat (EUR)
100
İzolasyon & yoğuşmalı gaz kazanları (Kd)
İzolasyon & yoğuşmalı gaz kazanları (K)
50
0
0
-50
5,000,000
10,000,000
15,000,000
İzolasyon (Kd)
Yakıt ikamesi (Kd)
-150
-250
-300
25,000,000
-100
-200
20,000,000
Termostat/ısı pay ölçerleri (Kd)
Güneş enerjili su ısıtıcıları(K)
Soğutma
İzolasyon (K)
Azaltma (tCO2)
44
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.11
150
Yoğuşmalı gaz kazanları
Yoğuşmalı gaz kazanları ile su ısıtma (K)
İklimlendirme
Aydınlatma (K)
İzolasyon (K)
Soğutma
Fiyat (EUR)
100
50
İzolasyon (K)
İzolasyon (K)
0
0
5,000,000
10,000,000
15,000,000
20,000,000
25,000,000
30,000,000
35,000,000
-50
Yakıt ikamesi (K)
-100
Yakıt ikamesi (K)
-150
-200
-250
İzolasyon (K)
-300
Azaltma (tCO2)
45
Azaltma Potansiyeli
4.5.
4.5.1.
Sanayi
Mevcut emisyonlar ve geleceğe dönük tahminler
Türkiye sanayisinin doğrudan emisyonları, 2008’de 80 MtCO2e’in üzerindeydi.
Bunların çoğu, yakıt yanmasından kaynaklanan emisyonlardı, ancak minerallerin ve
kimyasal ürünlerin işlenmesinden kaynaklanan emisyonlar da önemli ölçüde katkı
sağlamıştır. Bu emisyonlara ek olarak, sanayi, elektrik kullanımı nedeniyle dolaylı
emisyonlara neden olmaktadır.
Emisyonlar, birkaç ana sektörde yoğunlaşmaktadır. Bunlar arasında en önde gelen
çimentodur. Çimento, yıllık toplam 63 Mt klinker (cüruf) üretim kapasitesi ile çok
büyük bir sektördür. Sektör emisyonları yaklaşık 37 MtCO2e civarındadır veya toplam
sanayi emisyonlarının %45 kadarıdır.. Türkiye, ayrıca yılda yaklaşık 34 Mt çelik
üreten önemli bir çelik sektörüne sahiptir. Bu sektörden gelen doğrudan emisyonlar,
toplam sanayi emisyonlarının %15’ini oluşturur, ancak üretim, elektrikli ark
ocaklarının hakimiyeti altında olduğundan, sektör ayrıca önemli miktarlarda elektrik
kullanmaktadır. Kireç ve tuğla üretiminin her biri toplam emisyonların %6-%7’sini
oluştururken, petrol işleme toplamın %5’ini oluşturur. Emisyonların geriye
kalan %25’lik bölümü, diğer çeşitli sanayiler tarafından oluşturulur. Bunlar arasında
önemli katkıda bulunanlar, kimya, seramik, gıda, selüloz ve kağıt ve tekstildir.
Ekonominin önemli oranda büyümesi öngörüldüğünden , sanayi üretimi, 2030’a
kadarki dönemde önemli ölçüde artış göstermektedir, Buna göre, eEmisyonlar da
büyük çapta genişleyecek ve günümüzün emisyon yoğunluğu sabit tutulduğunda,
şimdiki seviyenin %60 üzerine çıkarak 2030’da 130 MtCO2e’i aşacaktır.
Bir sonraki sayfadaki şekil, doğrudan emisyonların ana sektörler itibariyle halen
geçerli dağılımını göstermekte, ayrıca üretim yoğunluğunun mevcut seviyelerde
kaldığı koşulda 2030 yılında meydana gelecek emisyonların “statik” referans çizgisi
tahminini göstermektedir. Aşağıda belirttiğimiz gibi, emisyon yoğunluğunun
düşürülebilmesi için çeşitli yollar bulunmaktadır.
46
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.12
2008 Emisyonları ve 2030 “Statik” Emisyon Tahmini
140
120
Petrol rafinaj
100
Diğer sanayi
MtCO2
Kimyasallar
80
Diğer metaller
Tuğla, seramik
60
Diğer mineraller
Çelik
Çimento
40
20
0
2008
2030 "statik"
Notlar: 2030 tahmini, artan üretimle ortaya
çıkacak emisyonları göstermektedir.
Bu tahminde, üretimin emisyon yoğunluğunun sabit (“statik”) tutulması durumda,
emisyonlarda mevcut seviyeye göre hiçbir iyileşme görülmez. Aşağıda belirttiğimiz
gibi, emisyon
yoğunluğunun düşürülebilmesi için çeşitli yollar bulunmaktadır.
Şekil, yalnızca yakıt yanması ve sanayi
işlemleri kaynaklı doğrudan
emisyonları göstermekte olup, elektrik kullanımından kaynaklanan dolaylı
emisyonları içermemektedir.
4.5.2.
Sınai azaltma tedbirlerine ve yatırımları tetikleyen faktörlere genel
bakış
“Statik” duruma kıyasla sağlanan emisyon azaltması genel olarak iki kategoriye
ayrılmaktadır:
1.
Ek talebi karşılayacak yeni kapasite. Mevcut kapasitenin doğal olarak
yıpranması ve yeni talebi karşılayacak kapasite ihtiyacı, çeşitli sektörlerde
yeni bir santral için önemli ölçüde yeni yatırımın gerekli olacağı anlamına
gelmektedir. Bu durum, mevcut ortalamadan daha düşük emisyon
yoğunluğuna sahip üretim kapasitelerine geçiş fırsatı sunar ve daha yüksek
enerji verimli üretim tekniklerine doğru genel bir eğilimin varlığını gösterir. .
Bu kanal yoluyla mümkün olan oransal azaltmanın çapı,mevcut fabrikaların
niteliklerine bağlıdır; örneğin, Türkiye tuğla sanayisi, uluslararası örnekler ile
karşılaştırıldığında, nisbeten eski ve enerji yoğun üretim tesislerine sahiptir.
Bunun aksine, Türkiye çimento sanayisinin büyük bir bölümü nisbeten daha
yakın zamanda inşa edilmiştir ve emisyon yoğunluğu bazı Batı Avrupa
ülkelerinden daha düşüktür.
47
Azaltma Potansiyeli
2.
Mevcut üretim tekniklerinde güçlendirme ve değişiklikler yapılması Ana
azaltma kategorilerinden ikincisi, mevcut üretim kapasitesinin enerji
verimliliğini iyileştirmek ve emisyon yoğunluğunu azaltmak için alınan çeşitli
tedbirlerdir. Bu tedbirler sıklıkla, farklı sektörlerin üretim süreçlerine özgü son
derece spesifik azaltma tedbirlerini de kapsayan çok çeşitli ve heterojen bir
yapıdadır. Bununla birlikte, aşağıdaki geniş gruplara ayrılabilirler:
Enerji verimliliği – yakıt. Bu azaltma tedbirleri , sektöre özgü çok çeşitli
tedbirleri ve bunlarla paralel ve birlikte uygulanan önemli tedbirleri kapsar.
Bunlar arasında, enerji yönetim sistemleri, süreç optimizasyonu, atık ısı geri
kazanımı ve daha verimli ocakların ve kazanların kullanımı yer alır.
Enerji verimliliği – elektrik. Bunlar, daha verimli motorlar ve sürücüler,
daha verimli pompalar ve sıkıştırılmış havanın iyileştirilmesi gibi bazı paralel
ve eşzamanlı tedbirleri kapsar. Ayrıca, , elektrikli ark ocaklarındaa çelik
üretimi, alüminyum üretimi veya bazı kimyasal süreçlere yönelik tedbirler
de bu kapsama girer.
Yakıt ikamesi. Azaltma, karbon yoğunluğu daha az yakıtların tercih
edilmesiyle de mümkün olmaktadır. Bunlar arasında, kömür veya petrol
yakıtlar yerine doğal gazın tercih edilmesi veya fosil yakıtlar yerine atık
yakıtların (özellikle de mineral sektöründe ) veya biyoyakıtların tercih
edilmesi bulunmaktadır. Gaz, Türkiye’de önemli bir yakıt haline gelmiştir,
karşılık, atık yakıtların ve biyoyakıtların mevcut penetrasyonu çok düşüktür.
Ham madde ikamesi. Çimento ve kireç sektöründe, kireçtaşının
kalsinasyonu sırasında (“işlem emisyonları”) açığa çıkan emisyonlar önemli
emisyon kaynaklarıdır. Ayrıca cam üretimi de işlem emisyonu kaynakları
arasında yer alır. Çimento sektöründe, klinker üretimi için kullanılan
malzemelerin başka malzemeler ile değiştirilmesiyle emisyonlar
düşürülebilir.
CO2 olmayan gazlar. Çeşitli sektörler, özellikle kimyasal sanayiler, CO2
dışındaki sera gazları azaltması için fırsatlar sunmaktadır. Türkiye’de bunun
en önemli örneği, adipik ve nitrik asit üretiminde açığa çıkan azot oksiti
azaltmak için, katalitik azaltma teknolojilerini kullanma potansiyelidir.
Karbon tutma ve depolama. Sanayi emisyonları için karbon tutma ve
yakalama (CCS) kullanımı, diğer tedbirlerden önemli ölçüde daha
tartışmalıdır, ancak teknoloji ve bununla ilgili altyapı önemli ölçüde
gelişmişse, ciddi anlamda emisyon azaltma potansiyeli sunabilmektedir.
Tedbir muhtemelen, geniş nokta kaynaklı emisyona sahip sektörlerle,
özellikle entegre çelik fabrikaları ve büyük çaplı çimento fabrikaları ile sınırlı
kalacaktır. . Ancak, bu teknoloji halen tartışmaya açık olduğundan, burada
incelenen ana senaryolara bu seçeneği dahil etmedik.
Belirtilen farklı azaltma tedbirleri kategorileri farklı yatırım dürtülerine cevap
vermektedir.
Enerji verimliliğini geliştirmek için yapılan yatırımlar, en başta yatırımların
getirebileceği yakıt tasarrufunun değerine bağlıdır. Bu nedenle daha yüksek yakıt
fiyatları, daha yüksek azaltma potansiyeline katkıda bulunur. Ayrıca, firmaların enerji
48
Azaltma Potansiyeli
verimliliğini iyileştirmek için yatırım maliyetlerini üstlenme niyetleri, başta sermaye
erişimi ve maliyeti olmak üzere, çeşitli faktörlere dayanmaktadır. Ancak, özellikle
kısa vadede ayrıca teknik uzmanlık ve danışmanlık billgisi ve erişimi gibi faktörlere
de bağlıdır.
Yakıt ikamesi ise bunun aksine daha çok, yüksek kirliliğe neden olan yakıtlar (kömür
ve petrol) ile daha düşük kirliliğe neden olan seçeneklerin (gaz, biyoyakıtlar, atık)
göreceli maliyetine dayanmaktadır. Bunun kadar önemli bir husus, düşük emisyonlu
yakıtların yaygın olarak kullanılması, kaynağın güvenilir olmasıyla açıklanır.. Türk
sanayii, petrol kullanımından önemli ölçüde doğal gaza geçmiştir, çünkü doğal gaz
son on yıldan bu yana daha yaygın olarak bulunmaktadır ve aynı zamanda daha
düşük maliyetlidir ve başka olumlu yönleri de vardır. Bu eğilimin devam etmesi için
sınırlı bir alan vardır, ancak yakıt ikamesi yoluyla emisyonların daha yüksek
oranlarda azaltılması, kömürün gaz veya atık ya da biyoyakıtla değiştirilmesine
bağlıdır. Bunun sınırlı olmasının nedeni çoğu zaman, uygulanabilir olduğunda kömür
kullanımının ciddi anlamda maliyet avantajı sağlaması ve alternatif yakıtların tedarik
zincirlerinin sınırlı olmasıdır. Belirtilen yetersizlik alternatif yakıtların güvenilirliğini
olumsuz etkiler. Bu nedenle, yakıt ikamesini tetikleyen diğer faktörler gaza göre
nisbeten yüksek kömür fiyatları ve biyoyakıt ve atık yakıt tedarik zincirlerinin
geliştirilmesi de dahil, alternatif yakıtların kullanımında iyileştirmeler ve kolaylıklar
sağlanmasıdır.
Ham madde ikamesine yönelik teşvikler, üretim maliyetiyle yakından ilgilidir.
Çimento (klinkere ikame malzeme) ve camda (kırık cam kullanımındaki artış) enerji
fiyatı enerji verimliliğini belirleyen temal faktördür ve tetikleyici faktörler de enerji
verimliliği grubundaki tedbirlere benzer. Ayrıca, ham madde ikamesi, ilgili atık
malzemeler için güvenilir bir tedarik zinciri oluşturmaya bağlıdır ve bunun için önemli
olan faktör, atıkla ilgili yasal düzenlemelerdir.
Yukarıdaki azaltma seçeneklerinin aksine , hem karbon tutma ve depolama hem de
CO2 dışı gazlarla ilgili azaltma seçeneklerinin tercih edilmesi, enerji
harcamalarındaki tasarrufa değil, kaçınılan sera gazı emisyonları ile ilgili bir değere
bağlıdır. Bu nedenle her iki durumda da yatırımlar yalnızca azaltılan sera gazı
emisyonları doğrudan mali bir avantaj getirdiği yerlerde tercih edilecektir.
4.5.3.
Sanayi için marjinal azaltma maliyet eğrisi
Sanayi için marjinal azaltma maliyet eğrisi Şekil 4.13’te gösterilmektedir.
49
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.13
Statüko Sanayi MACC, 2030
150
Çelik EAO Enerji Verimliliği
Seramik iyileştirilmiş fırınlar
Fiyat (EUR)
100
50
Nitrik Asit Katalizör
Modern çimento fırınları
Çimento Enerji Verimliliği ve Klinker ikamesi
Tuğla iyileştirilmiş fırınlar
0
0
5,000,000
10,000,000
15,000,000
-50
-100
-150
-200
-250
-300
Çelik BOF Enerji Verimliliği
Kireç Enerji Verimliliği
Rafineri
Modern çimento fırınları
Azaltma (tCO2)
50
Azaltma Potansiyeli
MACC grafiği, 2030 yılı “statik” tahmininde 20 MtCO2 azaltma veya %18 düşüş
ortaya koymaktadır. Azaltma potansiyelinin büyük çoğunluğu, çelik ve çimento
sektöründe yoğunlaşmıştır, ancak tuğla, seramik ve seçilen kimyasallar da ayrıca
önemli potansiyel sağlamaktadır.
Düşük maliyetli azaltma seçeneklerinde yeni kapasite egemendir. Önceki bölümlerde
belirtildiği gibi, nisbeten küçük marjinal bir maliyette, yüksek enerji verimliliği
gerçekleştirme fırsatı genellikle mevcuttur, ancak diğer enerji verimliliğinde olduğu
gibi, enerji maliyeti bu yatırım kararlarını vermede temel etkendir. Ayrıca, bakım,
yenileme, kapasite genişletme, isteğe bağlı bir üst modele geçişler ve enerji
verimliliğinde iyileştirmeler yoluyla, mevcut kapasitede statik duruma kıyasla
emisyonları azaltmak için önemli fırsatlar vardır. Söz konusu tedbirler için önemli
fırsatlar sunma ihtimali yüksek olan sektörler arasında özellikle çimento, seramik,
tuğla, kireç ve bazı kimyasallar bulunmaktadır. Tedbirler, kömür fiyatına sıkı şekilde
bağlı sektörlerde yoğunlaşmıştır , ancak ulaştığımız sonuçlar, merkezi kömür
fiyatlarında bile, birçok yatırımın cazip olabileceğine işaret ediyor.
Buna rağmen, kömürden doğal gaza geçmek, yüksek bir maliyet gerektirir ve geçişin
tercih edilmesi, bu iki yakıtın görece maliyetlerinin önemli ölçüde değiştirilmesi için
(örn. karbon emisyonlarını pahalı hale getirerek) politikalar geliştirilmesine bağlıdır.
Yukarıda belirtildiği gibi, bu azaltma maliyet eğrisine, karbon tutma ve depolamayı
(CCS, carbon capture and storage) dahil etmedik, çünkü bu teknolojinin tartışmaya
açık olduğunu ve maliyetlerin büyük oranda belirsiz olduğunu düşünüyoruz. Ancak,
teknoloji uygulanabilir hale gelirse, çimentodan, çelikten ve rafinerilerden
kaynaklanan önemli boyuttaki emisyonlar, CCS uygulamalarına tabi olabilecektir.
Enerji verimliliği veya yakıt ikamesi tedbirlerinden farklı olarak, CCS, enerji
maliyetlerini yükseltecektir (aynı zamanda sermaye yatırımlarını da yükseltecektir)
ve yalnızca hukuksal düzenlemeler veya karbon fiyatları yoluyla sera gazlarını
azaltmak için dengeleyici teşvikler bulunuyorsa uygulamaya konacaktır.
Önemli alt sektörler için azaltma seçenekleri ve potansiyeli ile ilgili daha detaylı bir
analizi aşağıda sunuyoruz.
4.5.4.
Sanayi alt sektörlerine ilişkin sonuçlar
4.5.4.1.
Çimento
Türkiye, Batı Avrupa’nın en büyük çimento üretim kapasitesine sahiptir. Emisyon
yoğunluğunda herhangi bir düşüş meydana gelmeden ve yurtiçi çimento tüketimi
seviyelerinin diğer gelişmiş ülkelerin seviyesine yaklaşmasına ve ihraç pazarları için
üretime devam edilmesine bağlı olarak, çimento sektörü emisyonları zaten çok
yüksek olan şimdiki 37 MtCO2 / yıl seviyesinden 2030 yılında 55 MtCO2 / yıl
dolaylarına yükselebilecektir.
Sektör AB ortalamalarından düşük emisyonlar ve enerji yoğunluğuyla, şimdiden
nisbeten enerji verimlidir, .ancak daha fazla iyileştirme yapmak mümkündür.
Çimento sektöründeki ana azaltma tedbirleri aşağıdaki şekilde gruplanır:
51
Azaltma Potansiyeli
− Yeni kapasite: Modern fırınlar ve kuru üretim teknolojileri, eski kapasiteden
daha fazla enerji verimli olabilir ve %15’lik iyileştirmeler sağlamak mümkündür.
Önümüzdeki yirmi yıl içinde önemli miktarda kapasite eklenmesi olasılığı
yüksektir ve enerji verimli teknolojilerin uygulanmasını sağlamak, önemli çapta
emisyon azalmaları getirebilir.
− Enerji verimliliği ile ilgili tedbirler: Mevcut santralin performansını
geliştirmek için alınan başlıca tedbirler şunları kapsar: önleyici bakım, enerji
izleme sistemleri, ocak yanmasnda sağlanan iyileştirmeler, kabuk ısı kaybında
azaltmalar, ızgara ocakları soğutma ünitelerinin yenileriyle değiştirilmesi ve
dolaylı yakmanın kullanımı. Kullanılan tedbirlerin bileşimine ve temel ocak
teknolojisine bağlı olarak, enerji tüketimi %10-%20 azaltılabilir.
− Yakıt kullanımı: Çimento üretiminde çeşitli yakıtlar kullanılabilir ve özellikle
de çeşitli kaynaklardan elde edilen atık yakıtlarının kullanılma potansiyeli
vardır. Örnek olarak, kömürden gaza geçiş,
emisyonları %18
düşürebilmektedir. Ekonomik olarak daha kolay uygulanabilir seçenek atık
yakıtların kullanımıdır, bu seçenek kullanılan yakıta bağlı olarak,
emisyonları %5 dolaylarında düşürebilmektedir.
− Klinker ikamesi: Klinker yerine başka malzemeler kullanmak, hem işlem
emisyonlarını hem de yanma emisyonlarını düşürebilir. İkame malzemelerde
önemli seçenekler yüksek fırın cürufu ve öğütülmüş yakıt külüdür (PFA,
pulverized fuel ash). . Klinkerin %35’inin ikame edilmesi emisyonları %23
düşürebilmektedir.
− Karbon tutma ve depolama: Çimentonun karbon tutma ve depolama
kullanımı uygulaması için yeterli genişlikte nokta kaynaklı emisyonlara sahip
bir sektör olduğu üzerinde fikir birliği yoktur. Ancak, halen bu teknolojinin
sanayide kullanımı tartışmalıdır ve bu nedenle karbon tutma ve depolamayı
esas analizimize dahil etmedik.
Enerji verimliliği tedbirlerinin ana itici faktörü, çimento üretiminin temel yakıtı olan ve
olmaya devam edecek gibi görünen kömürün fiyatıdır. Mevcut fabrikaların enerji
performansları önemli farklılıklar göstermektedir ve bu , kısmen fabrikanın yaşına da
bağlıdır. Mevcut kapasitenin yenilenmesi için gereken daha yüksek maliyet ve daha
büyük atalet ve zaman kaybı göz önünde bulundurulduğunda, yeni kapasite
yaratılması yoluyla enerji verimliliğinin iyileştirilmesi, emisyon azaltmak için önemli
bir yol olacaktır. Birçok potansiyel enerji verimliliği yatırımlarının aksine, doğal gaz
kullanımı, önemli ölçüde yüksek net bugünkü değer maliyetine sahiptir..
Daha fazla klinker ikamesine ve atık yakıtların kullanımına yatırım yapmanın cazibesi,
yalnızca kömür maliyetine göre değişiklik göstermemekte, aynı zamanda atığın
işlenmesi ile ilgili kurumsal ve düzenleyici çerçeveye de bağlıdır. Türk çimento
sanayii, halen ülkenin entegre çelik fabrikasında üretilen yüksek fırın cürufunun
büyük bir bölümünü kullanmaktadır. Ayrıca, ülkede kömür yakıtlı ve linyit yakıtlı
santrallerde üretilen 16 Mt öğütülmüş yakıt külünün (PFA) 3 Mt kadar olan kısmı şu
an kullanılmaktadır.
Klinker ikamesini artırmanın yasal düzenlemelerde değişiklikler gerektireceği açıktır.
Türkiye’deki geçerli atık rejimi, neredeyse hiç masrafsız bir yöntem olan tüm atık
malzemelerin birlikte çöp sahalarında toplanması gibi daha geleneksel atık toplama
52
Azaltma Potansiyeli
yolları için uygun koşullar sağlamaktadır. Bu nedenle bunları, çimento üretiminde
kullanmak için veya atıklara ilişkin altyapıyı ve ticaret düzenlemelerini geliştirmek için
gerekli ek maliyetin üstlenilmesi sağlamaya yeterli teşvik azdır. Statüko
senaryosunda, atık düzenleme rejiminin, 2030’da üretimin en fazla yarısı için %20
klinker ikamesine olanak sağladığını tahmin etmekteyiz, ancak aşağıda belirttiğimiz
gibi, daha güçlü politika teşvikleriyle önemli ölçüde ek azaltmalar prensipte
mümkündür.
Benzer hususlar atık yakıtlar için de geçerlidir.; yakıt için aday olarak gösterilen çok
çeşitli maddeler arasında lastikler, solventler ve diğer kimyasal atık yığınları ve bazı
organik atıklar bulunur. Batı Avrupa’dan farklı bir şekilde, söz konusu yakıtlar
sanayide hemen hemen hiç kullanılmaz, bu durum, klinkler ikamesi için belirtilenlere
benzer şekilde, teşviklerin çok sınırlı olduğunu ve kullanımda engellemelerin
bulunduğunu göstermektedir. Statüko senaryosunda, atık yakmanın olmadığını
varsayıyoruz, ancak yine de kolaylaştırıcı politikalarla ek azaltma mümkün
olabilmektedir. (Buna karşılık, kömür yerine doğal gaz kullanımının, yüksek maliyeti
nedeniyle, çimento sektörü için bir seçenek olmayacağı öngörülmektedir.)
Dolayısıyla bu senaryoda, emisyon düşüşlerinin büyük bir kısmı, üretimin enerji
yoğunluğunun iyileştirilmesinden kaynaklanmaktadır ve sözkonusu iyileşme kömür
maliyetlerinden yapılan tasarruflar sayesinde gerçekleştirilir. . Statik durumla
karşılaştırıldığında, emisyonlardaki düşüşün 7 MtCO2 veya başka bir ifadeyle, %12
olduğunu belirledik. Potansiyelin büyük kısmı yeni kapasitedeki daha yüksek enerji
performansı yoluyla mümkün olmaktadır, ancak, mevcut kapasitede donanım
yenilemeye yönelik enerji verimliliği tedbirleri de bunda rol oynanar ve yakıt fiyatları
ile diğer faktörlere ilişkin varsayımlar altında, cazip yatırım fırsatları sunabilir.
4.5.4.2.
Çelik
Türkiye, önemli bir demir ve çelik üreticisidir. 2008’deki yaklaşık 27 Mt ham çelik
üretimi, Türkiye’yi Avrupa’da üçüncü, dünyada on birinci (Türkiye Demir Çelik
Üreticileri Derneği (DÇÜD) 2010) sıraya yerleştirmiştir. Türkiye’de üç tane entegre
demir ve çelik fabrikası ve 19 elektrikli ark ocağı (EAF, electric arc furnaces) vardır
ve elektrikli ark ocakları üretimin dörtte üçünü karşılamaktadır. Sektör 2008’de, 12
MtCO2e doğrudan emisyon yaratmıştır. Ülkedeki üretim büyük ölçüde, daha düşük
enerji yoğun elektrikli ark ocağı ile yapıldığı ve doğrudan azaltma yerine çelik
hurdası kullandığı için, çelik sektörü kaynaklı emisyonlar, büyük çelik üreticilerinin
ürettiği emisyondan daha düşüktür. Ancak, elektrikli ark ocaklarının yüksek payı,
aynı zamanda Türkiye’nin, yassı çelik ürünleri ithalatçısı olduğu anlamına
gelmektedir. Yassı ürünler, elektrikli ark ocakları yerine, öncelikle entegre çelik
fabrikalarında üretilmektedir. Emisyon yoğunluğunda azaltma olmadan, Türk çelik
üretiminin diğer gelişmiş ülkelere yaklaşmasına bağlı olarak, emisyonlar 19
MtCO2e‘e yükselebilir.
Sektöre bağlı azaltma tedbirleri iki üretim yöntemi arasında değişiklik gösterir.. Çeşitli
çalışmalara göre, daha iyi enerji yönetim sistemleri, önleyici bakım ve gelişmiş
proses kontrolü / otomasyonu ile her iki yöntemde de enerji performansını
geliştirebilir. Entegre santraller, toz kömür püskürtme, bazik oksijen fırını (BOF)
gazının ve ısı geri kazanımının etkin kullanımı ve kömür nem kontrolü, sinter tesisi
53
Azaltma Potansiyeli
ısı geri kazanımı da dahil olmak üzere, çeşitli işlemlere uygulanan daha özgün çeşitli
tedbirlerin kullanımıyla, enerji tüketimini daha da düşürebilirler. Elektrikli ark ocakları
yöntemine özgü tedbirler arasında ise, pota ön ısıtması, ocakların yalıtımı, oksijen
seviyelerinin kontrolü, fanlardaki değişken hızlı sürücüler ve rekuperatif yakıcılar
bulunmaktadır.
Benzer şekilde, yatırımı tetikleyen faktörler de iki yöntemde bir ölçüde farklıdır.
Bazik oksijen fırını durumunda, yatırım saikleri, öncelikle kok kömürü ve diğer
doğrudan yakıtların ve ham madde girdilerinin maliyetinden elde edilen tasarruflardır.
Azaltma maliyeti büyük ölçüde, daha geniş kapsamlı kömür enerjisi maliyetlerine
bağlıdır. Buna mukabil, elektrikli ark ocaklarının durumunda ise, doğal gaz da dahil
olmak üzere daha geniş enerji pazarlarıyla karmaşık bağlantılara sahip olan elektrik
enerjisi, esas maliyeti oluşturmaktadır.
Sonuçta, oransal olarak azınlıkta kalan bazik oksijen fırınındaki üretimde, elektrikli
ark ocaklarından daha yüksek miktarda azaltma sağlandığını ve , statik senaryo
emisyonlarına kıyasla %10 dolaylarında doğrudan emisyon düşüşleri meydana
geldiğini belirledik. Elektrikli ark ocağı fabrikalarındaki azaltmanın çok büyük bir
kısmı, elektrik kullanımındaki düşüşlerden kaynaklandığı için, emisyon azalmasının
çapı, üretiminde kullanılan ana elektrik santralinin niteliklerine bağlıdır. Ancak, bütün
senaryolarda geleneksel termal elektrik santrali (hem gaz hem kömür) inşa edilmeye
devam edildiğinden, bütün senaryolar benzer kapsamda emisyon azaltma olanağı
sunmaktadır.
4.5.4.3.
Petrol işleme ve petrokimyasallar
Türk rafinerileri 2008’de 24 Mt ham petrol işlemiştir. Birleşmiş Milletler İklim
Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC ) verilerine göre, bu üretime ilişkin
emisyonlar 4.5 MtCO2 ‘dir. Önümüzdeki 20 yıl içinde, işleme miktarı önemli çapta
artış gösterecektir., 2014 yılında Aliağa kompleksinde yıllık 10 Mt gibi önemli boyutta
ek ham petrol kapasitesi devreye girecektir. Mevcut emisyon yoğunluğunda,
emisyonların 2030’da 8.5 MtCO2e ‘e yükseleceği tahmin edilmektedir, bu artışın
önemli nedenlerinden biri, büyümekte olan taşıma sektörü kaynaklı taleptir.
Uluslararası iyi örneklerle yüksek düzeyde kıyaslama, emisyonların AB
rafinerilerindeki emisyon ortalamasına benzer olduğunu göstermektedir. Ancak,
petrol işlemenin enerji yoğunluğu, arıtma işleminin tam olarak niteliğine ve üretilen
ürünlerin kapsamına (yapılan rafinasyonun “karmaşıklığı”) sıkı şekilde bağlıdır ve
karşılaştırmalar, bilgilendirici olması açısından, söz konusu karmaşıklığı açıklamak
zorundadır. Ayrıca, emisyon verileri kesin değildir.
Rafinerilerdeki emisyonları azaltma tedbirleri, işlenen birim ham petrol başına düşen
genel ürün miktarını artırmak için bütün proseslerin optimizasyonu üzerine
yoğunlaşır.. Önemli tedbirler arasında, geliştirilmiş süreç entegrasyonu, bakım ve
temizleme / tortu oluşumunu azaltma, işlem kontrolü, iyi enerji yönetim sistemleri ve
atık ısı geri kazanımı sistemleri bulunmaktadır. Rafinasyon aynı zamanda, motorların,
sürücülerin ve sıkıştırılmış havanın iyileştirilmesiyle azaltma fırsatları sunan bir
sektördür. Genel olarak, 2030’da, statik durum ile kıyaslandığında 1,3 MtCO2
54
Azaltma Potansiyeli
emisyon azaltma kapasitesi veya emisyon yoğunluğunda %15 oranında düşüş
öngörmekteyiz.
Sanayi, verimliliği geliştirmek için kendi içinde güçlü teşvikler barındırmaktadır,
nitekim, en iyi uygulamayla (karmaşıklığa göre ağırlıklandırılmış) enerji kıyaslaması
(Solomon sistemi gibi) , petrol işleme sanayiinde standart yönetim aracı olmuştur ve
emisyon azaltması sağlayan çok önemli bir araçtır. Verimlilik iyileştirmesine yapılan
yatırım için teşvikler, ham petrol fiyatına fazlasıyla bağlıdır. Söz konusu yatırım
teşvikleri, aynı zamanda, pazar baskısının kapsamına ve verimli rakiplerin rekabetine
de bağlıdır.
Petrokimya. Türkiye petrokimya sanayii üretimi 2008’de 2,4 Mt olmuştur. Detaylı
emisyon verisi bu proje için mevcut değildir, ancak emisyonların 0,9-1,2 MtCO2
arasında olduğunu tahmin ediyoruz. Bu sanayide kullanılan emisyonları azaltma
tedbirleri, petrol işleme sürecinin bazı kısımları ile bir çok ortak nokta taşır ve
iyileştirilmiş kurutma, damıtma, buharlaştırma işlemleri ile atık ısı geri kazanımını
içerir. . Genel olarak, birlikte uygulanan çeşitli tedbirlerle emisyonlar 2030’da %20
oranında azaltılabilir ve iyileştirmenin çoğu verimli yeni kapasiteden kaynaklanır. . .
4.5.4.4.
Kireç, tuğla, seramik ve cam üretimi
Kireç. Türkiye, 2008’de, yaklaşık 4,5 Mt CO2 emisyon yaratan3,4 Mt kireç üretmiştir.
Kireç sektöründen kaynaklanan emisyonlardan büyük bir pay, indirgenemeyen işlem
emisyonlarına aittir. Ancak, yanma emisyonları, önemli oranda, fırın türü ve çeşitli
enerji tasarrufu tedbirleri de dahil olmak üzere, kullanılan üretim teknolojisine bağlıdır.
Daha önemli tedbirler arasında, sanayide kullanılan temel yakıt olan kömür
harcamasını azaltma potansiyeli sunan tedbirler vardır ve bunlar arasında, kabuk ısı
kaybının kontrolü, ocak yanmasının iyileştirilmesi, bakım ve işlem kontrolü bulunur.
Bu tedbirlerin yeni ve mevcut kapasitede uygulanması, 2030’da emisyonları %15%20 oranında düşürebilir, Azaltmadaki iyileşmenin büyük bir kısmı, yeni
kapasitelerde enerji verimli fırın çeşitlerinin kullanılmasına bağlıdır.
Tuğla. Türk tuğla sektörünün neredeyse tamamında, tünel tipi ocaklardan çok daha
yüksek enerji tüketen eski Hoffmann türü fırınlar kullanılmaktadır.Tünel fırın
kullanımıyla enerji performansında %30 veya daha fazla oranda önemli çapta
iyileşme sağlama imkanı vardır. Her temel fırın tasarımında da, yakma ve kurutma
işlemlerinde enerji tüketimini azaltmak için çeşitli tedbirler bulunmaktadır ve verimsiz
başlama noktalarında, enerji yoğunluğunu %50’ye kadar azaltmak mümkün olabilir;
ancak bunlar önemli yatırım maliyetleri gerektirir. Ayrıca, sektör büyük oranda linyit
ve kömüre bağlıdır. Bu nedenle, daha az kirletici yakıtlar tercih edilerek, daha fazla
emisyon azaltması gerçekleştirilebilir, ancak başka sanayilerde olduğu gibi, kömür
yerine doğal gaz kullanımı yüksek bir maliyete neden olmaktadır. Statik referans
çizgisiyle karşılaştırıldığında, 2030’da emisyonlardaki azalma 3,3 MtCO2 veya
emisyon yoğunluğundaki azalma, %40’tan daha fazla olacaktır. Bu çok önemli
yatırım programının arkasındaki başlıca itici güç, kömür ve linyit maliyetlerindeki
tasarruflardır. Ancak geçmişte, sektör önemli yatırımlar yapma konusunda isteksiz
olmuştur. Bu durum, sektördeki yoğun rekabet, küçük marjlar ve mevcut kapasite
fazlasını yansıtmaktadır. Bu nedenle, teoride var olan enerji tasarruflarının
günümüze kadar gerçekleştirilmesi için fazla bir çaba gösterilmemiştir.
55
Azaltma Potansiyeli
Seramik. Tuğla sektörünün aksine, Türk seramik sanayii, yakıt kaynağı olarak
öncelikle doğal gaza dayanmaktadır ve bundan dolayı gaz fiyatı pek çok azaltma
tedbiri için asıl etkendir. Kurutma ve yakma işlemleri, normal bir seramik üretiminde
enerji kullanımının yaklaşık %90’ını oluşturmaktadır ve bu nedenle emisyon
azaltmaları için en geniş alanı sunmaktadır. Kurutmada enerji verimliliğini
iyileştirecek hususlar arasında, yükleme optimizasyonu, hava akış kontrolü, atık ısı
geri kazanımı ve verimli izleme bulunmaktadır. Yakmada en önemli hususlar
arasında, yakma hızını en aza indirgeyen sistemler, ısı geri kazanımını maksimuma
çıkarmak ve ocak kontrolünü sağlamak bulunmaktadır. Bunların birçoğu belirli bir
miktar yatırım gerektirse de mevcut fabrikalarda önem verilen husus, devam etmekte
olan proses iyileştirmeleridir. Son olarak, toplam enerji kullanımında nisbeten küçük
payları olduğu halde, motorlar, sürücüler ve sıkıştırılmış hava, en düşük maliyetli
emisyon azaltma tedbirleri arasında bulunabilir. Bu tedbirlerden birkaçının beraber
kullanılması 2030’da seramik üretiminden kaynaklanan emisyonları 1 MtCO2
düşürmektedir.
4.5.4.5.
Diğer sanayiler
Kimya. Kimya sektörü çok çeşitli ürünleri içerir ve emisyon azaltma fırsatları çoğu
zaman büyük oranda işleme özgüdür. özellikle yüksek azaltma potansiyeline sahip
iki sektör, nitrik asit ve soda külü (sodyum karbonat) üretme sektörleridir. Enerji
kullanımından kaynaklanan emisyonlara ek olarak, bu iki sektör, önemli işlem
emisyonlarına neden olmaktadır. Türkiye her yıl, önemli miktarda azot oksit
emisyonu doğuran ortalama 600 kt nitrik asit üretmektedir. Katalitik azaltma
uygulanmasıyla 2030’da emisyonlarda 3,5 MtCO2e kadar azaltma yapılabileceğini
tahmin etmekteyiz. Ancak, enerji verimliliği ile ilgili tedbirlerden farklı bir şekilde, bu
tür bir azaltma, hiçbir ek fayda veya maliyetlerde azaltma sağlamaz ve yalnızca
emisyonun kendisiyle ilgili bir düzenleme yapılması yoluyla teşvik edilebilmektedir.
Soda külü üretimi yılda 900 kt olmaktadır. Aralarında membran işlemi iyileştirmeleri,
yüksek verimli motorlar, kontrol sistemleri, yüksek verimli tepsiler, atık ısı geri
kazanımı ve kontrol sistemleri bulunan, enerjiyle ilgili tedbirler ve proses tedbirleri,
çeşitli emisyonları azaltabilmektedir. Bu tedbirlerden birçoğu, daha genel olarak
inorganik kimyasalların üretiminde uygulanır.
Cam. Türkiye, yılda 2-2,5 Mt’ye çok yakın miktarda cam üretmektedir ve veriler
eksik olduğu halde, ilgili emisyonların 1,8 MtCO2 olduğunu, statik emisyon
yoğunluklarında 2030’da, 2,5 MtCO2 ’e yükseleceğini tahmin ediyoruz. Bu sektör ile
ilgili emisyon azaltma tedbirleri arasında kırık cam kullanımını artırmak, gelişmiş
yakma sistemleri, oksijen yakıtlı ocaklar, ultrasonik arıtma kullanımı atık ısı geri
kazanımı, gelişmiş refrakterler ve yalıtım, ayrıca gelişmiş kontrol sistemleri
bulunmaktadır. Yakıt maliyeti, bu teknolojiler için esas teşvik edici faktör olacaktır.
Selüloz ve kâğıt. Bu sektörde, son kağıt ürününün niteliğine bağlı olarak, üretim ve
enerji yoğunluğu heterojen olarak dağılmıştır. Paralel ve eşzamanlı tedbirler
arasında, enerji yoğunluğunu %5-%10 oranlarında düşürebilecek proses kontrolü,
tutam (pinch) analizi ve atık ısı geri kazanımı bulunmaktadır. Sektör, bulunabilirlik
seviyesine bağlı olarak, emisyonlarda daha fazla azaltma sağlayan ve fosil yakıtlara
alternatif olaran orman yan ürünlerinin kullanma olanağına sahiptir.
56
Azaltma Potansiyeli
4.6.
4.6.1.
Taşıma
Sektörel büyüme
Taşıma sektöründe aşağıdaki varsayımları yapıyoruz:
− Tüketicilerin karşılaştıkları taşıma yakıt fiyatları uluslararası standartlarda
yüksek kalmaktadır;
− Karayolu sektöründe daha verimli ve/veya daha az karbon yoğun taşıt
kullanımına yönelik politika geliştirilmesini teşvik eden önemli hiçbir faktör
yoktur ve karayolu taşıma sektörüne hâkimdir. .Seyahat eden yolcuların
kilometre cinsinden %86’sı arabayla ve taşınan yüklerin %97’si ağır hizmet
araçlarıyla gerçekleştirilir.
− Karayolu taşıma sektörünün GSYİH’den daha hızlı bir oranda büyüyeceği
beklenmektedir: 2009 ve 2030 yılları arasında yolcu kilometre sayısı
neredeyse üç katına çıkmıştır. Karayolu yük taşıması her yıl %4,6 artmaktadır.
Statüko politikalarına göre ve karbon fiyatı olmadan, birçok taşıt dizel ve benzin gibi
geleneksel fosil yakıtlarıyla doldurulmaya devam etmektedir. Yatırım ve işletme
maliyetleri teknolojik ilerlemeler yoluyla önemli ölçüde azaltıldığından, hibrid (karma)
taşıtların küçük bir bölümü dönem sonuna doğru çekici hale gelmeye başlar. .
Standart taşıtları LPG motorlar ile donatmak, dönem boyunca cazip bir seçenek
olarak kalır.
Hibrid taşıtların yalnızca küçük bir bölümü, sermaye maliyetlerinin teknolojik
gelişmeyle düştüğü modelleme dönemi sonuna doğru karlı olmuşlardır; elektrikli taşıt
kullanımı sıfırdır ve hükümetin 2023 yılı hedefi olan %5’ten düşüktür.
Emisyonları azaltma teşvikleri bulunmadığı takdirde, karayolunda hem yolcu hem de
yük taşımasındaki artışlar nedeniyle, 2030’da taşıma sektörü emisyonları 2010
seviyelerinin yaklaşık iki katına çıkacaktır.
Emisyonların büyük bir bölümünün kaynağı olduğu için, esas azaltma seçenekleri
karayolu sektöründedir. Karayolu yolcu sektöründe, standart taşıtların yeni ve daha
verimli modellerinin (gaz, dizel ve LPG), yavaş yavaş eski modellerin yerini alması
emisyonları azaltacaktır. Aynı zamanda, hibrid taşıtlar gibi gelişmiş taşıt teknolojileri
de azaltmaya yol açacaktır. 2030’da, sektör bütün taşıt filosunu değiştirecektir ve bu
nedenle mevcut emisyon yoğunluklarını çok önemli çapta azaltma potansiyeline
sahiptir. Ek A.4.4, modellenmiş çeşitli yolcu taşıt türlerinin maliyetlerine ve yakıt
tasarruflarına ilişkin tahminler hakkında daha ayrıntılı bilgi vermektedir.
4.6.2.
Taşıma için marjinal azaltma maliyet eğrileri
Taşıt için marjinal azaltma maliyet eğrileri aşağıdaki şekillerde gösterilmektedir:
57
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.14
150
Yeni nesil dizel standardı
2020 sonrası dizel standardı
2020 sonrası benzin standardı
100
Fiyat (EUR)
50
0
0
1,000,000
2,000,000
3,000,000
4,000,000
5,000,000
6,000,000
7,000,000
8,000,000
-50
-100
-150
-200
Yeni nesil LPG standardı
Gelişmiş ağır hizmet aracı
Yeni nesil LPG standardı
-250
-300
Geleneksel LPG araçlar
Azaltma (tCO2)
58
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.15
150
Yeni nesil dizel standardı
2020 sonrası benzin standardı
2020 sonrası dizel standardı
Yeni nesil NPH standardı
100
Fiyat (EUR)
50
0
0
5,000,000
10,000,000
15,000,000
20,000,000
-50
-100
-150
Yeni nesil NPH standardı
Geleneksel elektrikli araçlar
2020 sonrası elektrik standardı
Geleneksel NPH araçları
Yeni nesil elektrik standardı
-200
-250
-300
Azaltma (tCO2)
59
Azaltma Potansiyeli
Mevcut karbon emisyonlarını azaltmak için hiçbir özel politika olmadığında bile,
-48€/tCO2 ortalama maliyetinde, 2010–2020 yılları arasında emisyonları 5 MtCO2
azalmak için birçok azaltma seçeneği ortaya çıkmaktadır. 2030’da
-90€/tCO2 ortalama maliyetinde emisyonlar 13 MtCO2 azaltılmaktadır. Karlı
olmayan (fakat pozitif karbon fiyatıyla veya başka politikalarla karlı olabilecek)
azaltma potansiyelini dahil edersek, toplam azaltma potansiyeli 2020’de 8,8 MtCO2’e,
2030’da ise 24 MtCO2’e yükselecektir.
Karlı azaltma potansiyeli karayolu taşımasında ve özellikle de karayolu yolcu
taşımasında yoğunlaşmaktadır. Modern dizel taşıtlar 2020’de 1,7 MtCO2 ve 2030’da
3,6 MtCO2 azaltma sağlar. . Modern LPG taşıtları da 2020’de 0,7 MtCO2 ve
2030’da 1,4 MtCO2 azaltma sağlar. MACC grafiğinde “Gelişmiş ağır hizmet aracı”
olarak gösterilen Gelişmiş Yük karayolu taşıması, daha iyi ve daha sık araç bakımı,
lastik basınç kontrolü ve benzerlerini içermektedir. Bu taşıma, 2020’de, 2,1 MtCO2
emisyon azaltmasına neden olmaktadır, 2030’da ise bu miktar 6,6 MtCO2’e
yükselmektedir.
Karayolu yük taşımasında, pratikte azaltma maliyetinin yük trafiğinin niteliğine göre
çeşitlilik göstereceğini tahmin ediyoruz. Bunun nedeni, daha iyi bakım görmüş veya
daha verimli araçların sağladığı faydanın, kamyon başına yıllık ortalama gittiği
kilometre hesabına dayalı olmasıdır. Uzun mesafe (yani, uluslararası) yük taşıtları
genel olarak ömürleri boyunca, orta mesafe (şehirlerarası) veya kısa mesafe (şehir
içi) yük taşıtlarından önemli miktarda daha fazla ton-kilometre kat eder, bu nedenle
yakıt tasarrufu faydası çeşitlilik gösterir..
4.7.
Atık
Atık sektörü emisyonları, UNFCCC envanterlerinde belirtildiği gibi, 2008’de 34
MtCO2e idi. Bunların çoğu, katı atık bertarafından kaynaklanan metan emisyonlarıdır,
ancak çöp sahasından kaynaklanan önemli miktarlarda N2O emisyonları ile atık su
kaynaklı metan emisyonları da bulunmaktadır..
Türkiye, halen yaklaşık 25 milyon ton belediye atığı üretmektedir. Atıkların çoğu,
çöplüklere veya basit katı atık sahalarına boşaltılmaktadır; yalnızca çok az bir kısmı
yakılmakta ve/veya kompostlanmaktadır. Statüko senaryosunda, bu eğilim 2030’a
kadar devam etmektedir, çünkü atıkları veya atık kaynaklı emisyonları azaltmak için
fazla bir teşvik yoktur. Üretilen atık miktarı, her yıl %5,7 artmaktadır.
4.7.1.
Atık için marjinal azaltma maliyet eğrileri
Atık için marjinal azaltma maliyet eğrileri aşağıdaki şekillerde gösterilmektedir.
60
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.16
140
130
120
110
Atık: mekanik ve biyolojik işlemler
Atık: direkt kullanımlı çöpgazı
Fiyat (EUR)
100
İyileştirilmiş atık su arıtması ve AD (EAS)
90
AD (EAS)
80
70
60
50
40
30
20
10
0
0
2,000,000
4,000,000
6,000,000
8,000,000
10,000,000
12,000,000
İyileştirilmiş atık su arıtması ve AD (SAS)
İyileştirilmiş atık su arıtması (EAS)
Azaltma (tCO2)
Notlar: Su, Sanayi (SAS) ve Evsel (EAS) olarak iki kategoriye ayrılmıştır. AD, anaerobik çürütücüdür.
61
Azaltma Potansiyeli
Şekil 4.17
140
130
120
110
Fiyat (EUR)
100
Atık: mekanik ve biyolojik işlemler
90
80
Atık: direkt kullanımlı çöpgazı
AD (EAS)
70
AD (EAS)
60
İyileştirilmiş atık su arıtması ve AD (SAS)
50
40
30
20
10
0
0
5,000,000
10,000,000
15,000,000
Azaltma (tCO2)
Notlar: Su, Sanayi (SAS) ve Evsel (EAS) olarak iki kategoriye ayrılmıştır. AD, anaerobik çürütücüdür.
62
Azaltma Potansiyeli
Statüko politikalarında, ek destek olmadan ticari olarak uygulanması mümkün
olabilecek hiçbir azaltma seçeneği bulunmamaktadır (bu destekler, dıştan gelen
karbon fiyatları da olabilir, veya atıkları azaltmayı veya atıklardan enerji geri
kazanımayı teşvik eden diğer politikalar şeklinde de olabilir). Bu durum, atıkların yok
edilmesine nisbeten sınırlı ihtiyaç duyulduğunu ve atık üretimini azaltmaya yönelmiş
sınırlı miktarda politika varolduğuna işaret eder. Katı atık toplama sahalarına veya
açık çöplüklere giden atık miktarını azaltmak veya boşaltılan organik malzeme
miktarını azaltmak için ek politikalar uygulamaya konmadan, azaltma fırsatlarından
çoğu kısa dönemde kar getirmez. . Atıkların yok edilmesi sırasında geri kazanılan
biyogazın kullanımı için (örnek olarak, elektrik üretimi için) sağlanmış halen geçerli
destek seviyeleri, biyogazın yaygın olarak kullanımı teşvik etmek için yetersiz
kalmaktadır. Pozitif azaltma maliyetinde ise, atık sektöründeki azaltma potansiyeli
2020’de 13 MtCO2, 2030’da 19 MtCO2 olmaktadır.
En ucuz seçenek, 50 EUR/tCO2 fiyatının altında, iyileştirilmiş atık su arıtımı (hem
belediye hem de sanayi) ve anaerobik çürütücülerin kullanımıdır. Katı atık
sahalarından doğrudan gaz kullanımı, çöp sahası atıkları için bir seçenektir.
Mekanik ve biyolojik atık arıtma, 95 EUR/tCO2’i aşan fiyatıyla, daha pahalıdır.
4.8.
Tarım sektörü 2008’de, arazi kullanımı, arazi kullanım değişimi ve ormancılık dışında
(LULUCF - Land Use, Land-Use Change and Forestry), yaklaşık 40 MtCO2e
emisyon yaratmış ve toplam emisyonların %11’ini oluşturmuştur.11. Diğer taraftan,
LULUCF, yaklaşık 80 MtCO2e emilim gerçekleştiren, net karbon çukuruydu.
Ek A.6, Türkiye’de bu iki sektörün durumlarıyla ilgili daha fazla bilgi sunmaktadır.
Tarım ve ormancılıkta önemli azaltma tedbirleri arasında şunlar bulunmaktadır:
− Koruyucu tarım . Bu tedbir, çeşitli unsurları kapsamaktadır. Bunlar arasında,
toprak işlemenin azaltılması, kalıntıların yönetimi ve nöbetleşe ekim (ürün
rotasyonu) bulunmaktadır. Toprakların mekanik olarak daha az rahatsız
edilmesi, ölü hayvan ve bitkiler de dahil, zengin bitkisel madde içerikli bir
toprak tabakası oluşturarak, toprağın karbon tutma oranını artırmaktadır.
Ayrıca, tarım makinelerinin (traktörler, sabanlar) daha az kullanılması gerektiği
için, toprağın daha az işlenmesiyle fosil yakıt kullanımı (çoğunlukla gazyağı)
azaltılır.
− Arazi değişimi. Bozuk arazi, uygun şekilde değiştirilmek suretiyle , örneğin
önceden erozyona uğramış bir tepeyi teraslayarak, karbon tutucu toprak
haline dönüştürülebilir. Bu sayede toprak önceden çorak olan arazide birikir
ve karbon, toprak ve bitki biçiminde saklanır.
11
UNFCCC envanteri
63
Azaltma Potansiyeli
− Mera yönetimi. Toprağın karbon içeriği, bitkisel madde fazlalığının ne kadar
sıklıkla ortadan kaldırıldığına bağlıdır. Bunun tipik yolu hayvan otlatmadır. ,
Emilen toplam karbon miktarı, mera yönetimini iyileştirerek artırılabilir. Fazla
otlatma yapılmış meralar yeniden büyümeye bırakılırken, az otlatma yapılmış
meralarda otlatma miktarı artırılırsa, bitkilerin büyüme ve karbon “çukuru”
vazifesi görme oranları maksimum seviyeye çıkarılabilir.
− Biyogaz. Tarımsal atığın biyo-metan gazına dönüştürülmesi, geleneksel doğal
gaz ve diğer fosil yakıtların yerini alarak, ek azaltma sağlayabilir. Buradaki
temel kısıtlama, biyo-metan kullanımının ekonomik uygulanabilirliğidir.
Seçenekler arasında, doğrudan tesis içi yanma (genellikle gıda işleme gibi
tarımsal faaliyetlerde), tesis içi elektrik üretimi kullanımının veya “yükseltilmiş”
biyo-metanın gaz şebekesine dahil edilmesi bulunmaktadır. Burada, elektrik
üretimi, en ulaşılabilir seçenek gibi görünmektedir.
− Gübre kullanımı. Gübre kullanımının düşürülmesi, birçok ülkede yaygın olarak
kullanılan bir azaltma tedbiridir. Ancak Türkiye’deki ortalama gübre kullanımı
istisnai ölçülerde yüksek değildir 12 ve azaltılmış gübre kullanımından
kaynaklanan herhangi bir azaltma tahmin etmiyoruz.
− Hayvancılık yönetimi. Enterik emisyonlar, toprak kaynaklı olmayan
emisyonların büyük bir bölümünü oluşturur.. Çiftlik hayvanlarının beslenme
biçimini geliştirmek, bu emisyonları azaltabilir.
− Ormancılık – Bozuk orman restorasyonu. Gelişmiş orman yönetimi, mevcut
ormanların karbon tutma oranlarını artırabilir.
− Ormancılık – ağaçlandırma. Hükümetin 2008–2012 yılları arasında 2,3 milyon
hektarlık ağaçlandırma hedefinin (Ulusal Ağaçlandırma Seferberliği’nde ortaya
konulduğu biçimde) gerçekleşebileceğini varsayıyoruz.
12
Bölgesel farklılıklar olabileceği yine de dikkate alınmalıdır.
64
Azaltma Potansiyeli
5.
İkinci senaryo, emisyonlar üzerinde bir etki yapması muhtemel olan, yürürlükteki
veya açıklanmış önemli politikaları hesaba katar. Politikalar halen uygulamada
olduğu halde yaptırım gücü çok iyi değildir (bina standartlarında olduğu gibi). Bu
politikaların daha sıkı bir şekilde uygulanacağını varsayıyoruz.
5.1.
5.1.1.
Fosil yakıt pazarları ve sübvansiyonlar
Bu senaryoda, Statüko senaryosundan farklı olarak aşağıdakileri dahil ediyoruz:
− Kömür madenciliği desteğinden aşamalı olarak vazgeçilmesi. Kömür
madenciliğine dönük devlet desteği politikası aşamalı olarak ortadan kaldırılır.
Ancak, ithal edilen kömür maliyetinin hakim olduğu fiyatlara bunun hiçbir etkisi
olmaz.
− Gaz pazarının liberalleştirilmesi. 2020 yılında, gaz pazarının liberalleştirilmesi
ve YİD ve Yİ modeli ile elektrik üreten santraller için al-ya-da-öde elektrik
sözleşmelerinin sona ermesi, sınai ve diğer müşteriler için daha yüksek gaz
fiyatlarına yol açar. Statüko senaryosuna göre perakende ve toptan gaz
fiyatlarında %10’luk bir yükseliş olacağını varsayıyoruz.
− Elektrikte
çapraz
sübvansiyonların
ortadan
kaldırılması.
Yasal
düzenlemelerdeki değişiklikler, sanayinin konut ve ticaret elektriğine sağladığı
çapraz sübvansiyonları düşürmektedir. Bunun sonucunda, konut ve ticari
elektrik fiyatları €0,01/kWsaat artar ve sanayi fiyatları ise eşit tutarda düşer.
5.1.2.
Elektrik
Fosil yakıtlarda pazar yapısı ve enerji güvenliği hedefleri için Statüko senaryosunda
yer alan varsayımları aynen koruyoruz. Ancak, yenilenebilir enerjiler ve nükleer güç
için destek yapıları ile enterkoneksiyon kısıtlamaları farklılık gösterir..
5.1.2.1.
Yenilenebilir elektrik
Önceki satın alma garantili tarife rejimi yasama organınca Aralık 2010’da revize
edilmiştir. Yeni tarifeler, bazı durumlarda daha cömerttir ve yakıtta daha fazla
çeşitlilik sağlamaktadır. Seviyeler aşağıdaki tabloda özetlenmektedir.
Tablo 5.1
Revize Edilen Alım Garantili Tarife (FIT) Seviyeleri
Teknoloji
Rüzgâr
Hidro
Jeotermal
Güneş
FIT (€/ MWh)
55
80
100
65
Azaltma Potansiyeli
Biyokütle
Satın alma garantili tarifeler, çoğu durumda mevcut ve beklenen toptan satış
fiyatlarından daha düşüktür, fakat yüksek olduğu dönemlerde ek gelir sağlarlar..
Aynı şekilde, emtia fiyatlarının düşmesi ve daha düşük elektrik fiyatlarına neden
olması riskini azaltmaya yardımcı olurlar. Bunun, yenilenebilir enerjilerin finansmanı
için daha düşük risk primine katkıda bulunacağını varsayıyoruz. 13
5.1.2.2.
Nükleer enerji
Türkiye, günümüze kadar nükleer güçten yararlanmamıştır, ancak birçok ülke ile
benzer biçimde, yeni nükleer kapasite yaratma niyetine sahiptir. ROSATOM ile 2010
yılında, 4,8 GW kapasitelik bir sözleşmeyle bu yönde önemli bir adım atılmıştır.
Liberalleştirilmiş elektrik pazarında, özel sektör şahısları tarafından geliştirilmiş
nükleer enerjinin mi veya devlet destekli nükleer enerjinin mi yapılabilir (fizıbıl)
olacağı ile ilgili tartışma devam etmektedir. Ülke halen bu konuda az tecrübe
sahibidir ve maliyet hesapları arasında çok büyük farklar vardır. Ek olarak, önceki
projeler önemli zorluklarla karşılaşmışlardır. Nükleer elektriğin finansal yapılabilirliği
bir çok faktör tarafından belirlenir, bunların arasında kısmen yasal şartlardan
kaynaklanan maliyet aşımı ve gecikme riskleri14 yanında, başlangıçtaki sermaye
giderlerini finanse etme koşulları ve gelecekteki daha düşük elektrik fiyatlarının,
şirket karlarını, elektrik servisini ve/veya şirketin borç ödeyebilirliğini tehlikeye
sokacak noktaya kadar düşürme riski bulunmaktadır15.
Bu senaryoda, niyetimiz, potansiyel zorlukların üstesinden gelen ve istenen nükleer
enerji genişlemesinin gerçekleştirebilen bir nükleer programın azaltma maliyetini ve
potansiyelini, gösterebilmektir. Varsayımımıza göre, nükleer enerji, özel yatırımla
değil, gelecekteki gelir risklerini azaltan hükümet ödünç alma hadleri ve fiyat
garantileri seviyesinde ve elverişli mali koşullar altında imzalanan hükümet
sözleşmeleriyle geliştirilmektedir. Yasal şartlarla ilgili işlem maliyetlerinin, nükleer
program tarafından değil, toplum tarafından üstlenildiği varsayılmaktadır. Bu
varsayımlar, teknik azaltma potansiyelini göstermek için kasıtlı olarak iyimser
tutulmuş varsayımlardır.
2023’te, 5 GW’a kadar nükleer kapasitenin ve 2030’da buna ek 10 GW kapasitenin
daha inşa edileceğini varsayıyoruz.
13
Alım garantili tarifeler pazar riskini önemli ölçüde düşürebildiği halde, yatırım yapıldıktan sonra hükümetin taahhüt
ettiği desteği gerçekleştirememesi ile ilgili öngörülen bir risk olması durumunda, aynı zamanda hukuksal riske neden
olmaktadır. Bu geleneksel ikilem özellikle, çok yüksek yatırım maliyetleri olan ancak neredeyse hiçbir kısa vadeli
marjinal maliyeti olmayan rüzgâr ve hidro teknolojilerinde net olarak görülmektedir. Bu senaryoda, bu durumu
modellemeye dâhil etmedik. Bunun nedeni modellemenin yatırımcıların güven içinde olduğu başarılı bir alım garantili
tarife rejiminin etkilerini göstermesi amacıyla oluşturulmasıdır.
14
Göze çarpan örnekler, Finlandiya’da Olkiluoto ve Fransa’da Flamanville’de meydana gelen fazla maliyetler ve
gecikmeleri içermektedir.
15
Örneğin, elektrik için düşük toptan satış fiyatlarının etkilerinin dengelenmesi için British Energy’ye, İngiltere hükümeti
tarafından 2002’de önemli mali destek sağlanmıştır.
66
Azaltma Potansiyeli
5.1.2.3.
Enterkonektörler
Gürcistan’dan Türkiye’ye hidro elektrik ihraç edilmesi için, Türkiye ve Gürcistan
arasındaki elektrik iletim enterkonektörlerini artırma planları bulunmaktadır. Bu
senaryoda, enterkonektörün tamamlanmış olduğu varsayılmaktadır. Böylece Türk
elektrik piyasasına, 1,7 GW kapasitesine kadar (5TWh/yıl) hidro elektrik ikmali
olanağı sunulmaktadır. 16
5.1.3.
Binalar
Bu senaryo, Statüko senaryosundan farklı olarak, bina standartlarının etkin bir
biçimde zorunlu hale getirileceğini ve işlem maliyetlerini azaltmak için bilgi ve
sertifikalandırma uygulamalarının yürürlüğe konacağını öngörmektedir.
5.1.3.1.
Binalara ilişkin yasal düzenlemeler
Mevcut bina düzenlemeleri arasında, yalıtım için minimum şartlar, çoklu kullanım
yapılarında yoğuşmalı kazanlı ortak ısıtma sistemlerinin kullanım şartları ve ısı ölçme
sistemlerini kullanma zorunluluğu bulunmaktadır.
Bu senaryoda, söz konusu hükümlerin uygulanmasının zorunlu hale getirileceğini,
böylece bütün yeni yapılarda en azından mevcut normlara uyumun sağlanacağını
varsayıyoruz. Bunu gerçekleştirmek için, yalnızca ruhsatlı yapıların denetimi yoluyla
değil, aynı zamanda ruhsatsız yapıların sayılarının azaltılması yoluyla bir kurumsal
güçlendirme gerekecektir.
Bina standartlarının varolduğu ve uygulandığı durum, kararların bireysel ev sahipleri
veya bina geliştiricileri tarafından alındığı bir duruma kıyasla, işlem maliyetlerini
düşürme potansiyeline sahiptir. Diğer yandan bu standartlar, her talimatnamede
olduğu gibi, bina şartlarında ve niteliklerinde çeşitlilik yaratabilme esnekliğini
azalttığı için ek maliyetlerin ortaya çıkma riski bulunur. Talimatnameler nedeniyle
işlem maliyetlerinde net bir değişim meydana gelmediğini varsayıyoruz.
5.1.3.2.
Sertifikalandırma ve bilgi programları
Mevcut düzenlemeler arasında, binaların enerji performanslarının çeşitli yönlerini
sertifikalandırmaya ilişkin hükümler bulunmaktadır. Bu hükümler, ruhsatlandırma ve
enerji derecelendirmesini kapsayacak şekilde güçlendirilmektedir. Böylece söz
konusu hükümlerin, binaların enerji kullanım özelliklerini anlamaları için bina
sakinlerine ve kat maliklerine daha iyi araçlar vereceği ve enerji verimliliği tedbirlerine
16
Econ Pöyry AS. “Gürcistan ve Azerbaycan’dan Türkiye’ye elektrik ihracatı fırsatları.” (tarih verilmemiştir). Rapora
göre, tam kapasitede 1.7 GW üreten dört hidro elektrik tesisi ve 5,3 TWsaat değerinde üretim potansiyeli bulunmaktadır.
Enterkonektör kapasitesi halen 1 GW olduğu halde, Econ Pöyry tarafından yapılan modellemeye göre, bu durumun
ihracatları sadece yılın iki ayında sınırlandıracağı belirtilmektedir. Rapor ayrıca, daha küçük hidro tesislerinin de
mevsim en üst sınırları dışında enterkonektörlerden yararlanabileceğini belirtmektedir. Enterkonektör kullanımı,
gelecek yıllarda daha da genişletilebilir.
67
Azaltma Potansiyeli
ait işlem maliyetini azaltmaya yardım edeceği düşünülmektedir. Bu araçlar
sayesinde, enerji tasarruflu binalara olan talep daha fazla artış göstermekte ve
böylece bina geliştiricilerin tercihleri buna paralel olarak etkilenmektedir. Bu tür
düzenlemeler aynı zamanda, ev sahiplerinin mevcut binaların geliştirilmesi hakkında
daha bilinçli kararlar almasına yardımcı olabilmektedir.
5.1.4.
Emisyona Neden Olan Diğer Önemli Sektörler
Diğer sektörlerde, Statüko senaryosundan farklı hiçbir şeyin olmadığını varsayıyoruz.
5.2.
Planlanmış Politika: Toplam MACC
2020 ve 2030 yılların Planlanmış Politika senaryolarında ekonomi geneline yayılmış
MACC grafikleri izleyen sayfalarda sunulmaktadır.
68
Azaltma Potansiyeli
Şekil 5.1
Fiyat (EUR)
150
Su Isıtma (K)
Çimento
Elektrik İ&D
Elektrik İ&D
Binalar (Kd)
100
50
Hidro (Y)
Rüzgar (Y)
Binalar (Kd)
Çimento
Nükleer
Jeotermal
Çöpgazı
Binalar (K)
CCGT(ÇY)
0
0
20,000,000
40,000,000
60,000,000
80,000,000
100,000,000
120,000,000
-50
CCGT(Y)
-100
-150
-200
-250
-300
Binalar (K)
Binalar (K)
Su Isıtma (K)
Taşıma(Yolcu)
Çelik
CCGT(ÇY)
Evsel atık su
Hidro (Gürcistan)
Taşıma (Yük)
CCGT(ÇY)
Binalar (K)
Evsel atık su
Çöpgazı
Binalar (Kd)
CCGT(O)
Azaltma (tCO2)
69
Azaltma Potansiyeli
Şekil 5.2
150
Su Isıtma (K)
Taşıma (Yolcu)
Power T&D
Power T&D
Fiyat (EUR)
100
50
Hidro (O)
Asit
Evsel atık su
Hidro (Gürçistan)
Rüzgar (O)
Hidro (Y)
Rüzgar (Y)
Binalar (Kd)
Jeotermal
Yoğuşmalı gaz kazanlarıT (ÇY)
Çöpgazı
Asit
0
0
50,000,000
100,000,000
150,000,000
200,000,000
250,000,000
300,000,000
350,000,000
-50
Binalar (K)
Jeotermal
Evsel atık su
CCGT(ÇY)
-100
-150
-200
-250
-300
Nükleer
Çimento
Binalar (K)
Binalar (Kd)
Binalar (K)
Jeotermal
CCGT(ÇY)
Çöpgazı
CCGT(Y)
CCGT(ÇY)
Binalar (K)
CCGT(Y)
Azaltma (tCO2)
70
Azaltma Potansiyeli
Analizimize göre, Planlanmış Politikalar kapsamında, karbon fiyatı veya ek iklim
politikaları olmadan, karlı yatırımlar yoluyla, 2020’de emisyonları (“dondurulmuş
teknoloji” referans çizgisine kıyasla) 80 MtCO2e azaltma potansiyeli bulunmaktadır.
Potansiyel emisyon azaltmaları 2030’da 166 MtCO2e’e yükselmektedir. Pozitif
maliyeti olan (yani karbon fiyatı veya daha başka politika değişikliği olmadan karlı
olmayan) tedbirler de dahil olmak üzere, bütün tedbirler göz önüne alındığında,
potansiyel azaltma 2020’de iki katından fazla artarak 163 MtCO2’e ulaşır ve 2030’da
375 MtCO2’e yükselir.
2020’de, karlı azaltma tedbirlerinin ortalama maliyeti -95€/tCO2’tir. Bu tutar, 2030’da
-€110/tCO2’e düşmektedir. Karlı azaltma tedbirleri 2020’de toplam “sermaye fazlası”
veya kar olarak 8 milyar €, 2030’da ise 18 milyar € sağlamaktadır. MACC grafiğinin
tamamında (reel anlamda) 150€/tCO2’e kadar, tCO2 başına ortalama maliyet
2020’de 2€, 2030’da -20€’dur. .
5.3.
5.3.1.
Elektrik
Planlanmış Politika senaryosu ve Statüko senaryosu arasındaki başlıca fark, üretim
bileşimine nükleer enerjinin eklenmesidir. Gelecek 20 yılda 15 GW nükleer enerji
eklenir ve 2030’da bu ilave, üretimin altıda birini oluşturur.. Nükleer gücün
genişletilmesi, yukarıda tartışılan faktörler nedeniyle Statüko senaryosuna kıyasla
gaz yakıtlı üretimi ikame etmek üzere gelmektedir (özellikle, geniş ölçekli nükleer
ilavenin ilk defa mümkün olduğu yıl olan 2020’lerde, gaz fiyatlarının yüksek olacağı
tahmin ediliyor).
Modelleme, Planlanmış politikaların, hidro elektrik ve rüzgârda Statüko seviyelerini
aşacak önemli genişlemelere yol açtığını göstermemektedir. Bunun nedeni, rüzgâr
için alım garantili tarifenin, yakın zamanda artırıldığı halde hala modellenmiş elektrik
toptan satış fiyatlarının altında olması ve daha düşük kaliteli rüzgâr tesislerini çekici
hale getirmedeki yetersizliğidir17. Hidro elektrik ile ilgili olarak, Gürcistan’dan ithal
edilen 5 TWsaat ek hidro elektrik sağlanır, ancak ulusal hidro elektrik kaynağının
gelişmesine ilişkin olarak Statükoya kıyasla hiçbir fark bulunmamaktadır. Toplam
kapasite 1 GW altında nisbeten düşük kalmasına rağmen, biyokütle / biyogaz için
artış gösteren alım garantili tarife seviyeleri, elektrik üretiminde çöp gazı kullanımı
için karlı fırsatlar yaratacaktır.. Genel olarak, fosil yakıtlı üretim kaynakları, 2030’da
üretimin hemen hemen %40’ına yakınını oluşturur..
17
Daha detaylı elektrik piyasası modelleme uygulaması (özellikle, önemli teknolojiler için daha taneli arz eğrisi), geçerli
alım garantili tarife seviyelerinde daha fazla farklılık gösterebilecektir.
71
Azaltma Potansiyeli
Şekil 5.3
Planlanmış Politikalar, Elektrik Kapasitesi Tahmini
Elektrik Kapasitesi ‐ Planlanmış Politikalar
160
Çöp gazı
Cofiring
140
Kurulu Güç, GW el
120
Hidro
100
Nükleer
Jeotermal
80
Rüzgar
60
Petrol
40
Gaz
20
Linyit
Kömür
0
2010
2015
2020
2025
2030
Şekil 5.4
Planlanmış Politikalar, Elektrik Üretimi
Enerji Üretimi ‐ Planlanmış Politikalar
600
Çöp gazı
Cofiring
500
Hidro
400
Nükleer
Jeotermal
300
Rüzgar
200
Petrol
Gaz
100
Linyit
Kömür
0
2010
2015
2020
2025
2030
72
Azaltma Potansiyeli
Şekil 5.5
Planlanmış Politikalar Elektrik Emisyonları
Enerji Emisyonları ‐ Planlanmış Politikalar
350
Çöp gazı
Cofiring
Emisyonlar, MtCO2e
300
250
Hidro
Nükleer
200
Jeotermal
150
Rüzgar
Petrol
100
Gaz
50
Linyit
Kömür
0
2010
5.3.2.
2015
2020
2025
2030
2020 ve 2030 yıllarına ait Planlanmış Politika senaryosunda Elektrik Sektörü için
MACC grafikleri aşağıda birbirini takip eden iki sayfada gösterilmektedir.
73
Azaltma Potansiyeli
Şekil 5.6
160
CCGT(O)
140
CCGT(Y)
120
Jeotermal
Fiyat (EUR)
100
CCGT(ÇY)
80
CCGT(Y)
60
CCGT(ÇY)
Hidro (Gürcistan)
40
CCGT(ÇY)
Nükleer
20
Rüzgar (Y)
Hidro (Y)
0
-20
0
5,000,000 10,000,000 15,000,000 20,000,000 25,000,000 30,000,000 35,000,000 40,000,000 45,000,000 50,000,000
-40
-60
Azaltma (tCO2)
74
Azaltma Potansiyeli
Şekil 5.7
150
CCGT(ÇY)
100
Jeotermal
Jeotermal
Fiyat (EUR)
CCGT(ÇY)
CCGT(ÇY)
50
Jeotermal
Hidro (O)
Hidro (Gürcistan)
0
0
50,000,000
100,000,000
150,000,000
200,000,000
CCGT(Y)
CCGT(ÇY)
-50
CCGT(Y)
Rüzgar (O)
Hidro (Y)
Rüzgar (Y)
Nükleer
Azaltma (tCO2)
75
Azaltma Potansiyeli
Planlanmış Politikalar senaryosunda uygulanan elverişli politika varsayımlarına göre,
nükleer güç başka destek olmadan uygulanabilir konumdadır ve 2030’a kadar
yaklaşık 50 MtCO2 emisyon azalmasıyla MACC grafiğinin negatif maliyet kısmında
görülmektedir. Aynı zamanda, 3 MtCO2 değerinin hemen altında azaltmayla
Gürcistan hidro gücü eklenmiştir. Statüko’da da mevcut olan rüzgâr, gaz ve hidro
azaltma seçenekleri birlikte düşünüldüğünde, 2020’de kar getiren toplam azaltma
miktarı 41 MtCO2 olmakta, 2030’da 92 MtCO2’e çıkmaktadır.
Üretim kapasitesindeki yatırımlara ek olarak, iyileştirilmiş ve yeni şebeke
altyapısındaki düşük maliyetli yatırımlar (grafikte gösterilmemiştir) dağıtım
kayıplarının azaltılmasına yardımcı olmaktadır ve 2030’da 8 MtCO2 ek emisyon
azaltması sağlamaktadır.
2020’de daha yüksek karbon maliyetlerinde ek azaltma gerçekleştirmek için nisbeten
sınırlı fırsatlar bulunmaktadır. 100$ / tCO2 altındaki seçenekler bazı ek hidro elekrik
(yurtiçi ve ithal) ve sınırlı miktarlarda yeni gaz yakıtlı üretim içermektedir. Bunun
ötesindeki seçenekler, birlikte yakma (co-firing) gibi teknolojileri içermekle birlikte,
esas olarak gaz yakıtlı kapasitenin ve elektrik üretiminin artmakta olması nedeniyle
kömür ve linyit yakıtlı üretimden vazgeçmenin getirdiği olanaklardır.
2030’da, hidro elektrik (20$/tCO2), jeotermal (30$/tCO2), ve yeni gaz (50$–
80$/tCO2) yoluyla 92 MtCO2’i aşan ek azaltma potansiyeli mevcuttur. Bunun
ötesinde, ek gaz kapasitesi temel seçenektir, ayrıca pahalı rüzgâr gücü, biyokütle
birlikte yakma ve diğer küçük ölçekli teknolojiler de katkıda bulunur. Bu seçenekler,
yeni santrallerin kurulumunu ve mevcut kömür ve linyit kapasitesine erken son
verilmesini gerektirdiği için çok yüksek maliyetli seçenekler olarak ortaya çıkmaktadır.
5.4.
Binalar
“Planlanmış Politikalar” senaryosunda, gaz yoğuşmalı kazanların kullanımı artmıştır.
Ancak genel olarak, Statüko senaryosundaki güç bileşimi ile Planlanmış politikalar
senaryosundaki bileşim arasında yalnızca küçük farklar bulunmaktadır. Bunun
nedeni, iki senaryo arasındaki son kullanıcı yakıt fiyatlarında sınırlı farklar olmasıdır
ve bu farklar kullanım kolaylığı ve sermaye giderlerindeki farklılıklar gibi diğer
faktörleri etkilemede yetersiz kalır. .
Meskenler için yalıtım oranları, Planlanmış politikalar senaryosunda artış göstermiştir.
Düzenlemelerin zorunlu yaptırımlar getirmesi, yalıtımsız yeni binaların inşa
seçeneğini ortadan kaldırmaktadır. Hiçbir yalıtım tedbiri olmayan meskenlerin sayısı
2010 ve 2030 yılları arasında %43 azalmaktadır. Statükoda bu oran %16’dır.
2030’da hiçbir yalıtım tedbiri alınmamış meskenlerin toplam payı dörtte birin
altındadır. Önemli yalıtıma sahip meskenler, Statüko’da neredeyse yarıdan daha az
iken, 2030’da bütün meskenlerin yaklaşık üçte ikisidir. Güneş enerjili su ısıtma
uygulamasında da artış yaşanmıştır. Ayrıca, ticari binalardaki yalıtım tedbirlerinin
uygulanmasında da artış görülmektedir.
− Planlanmış politika senaryosunda, konutlardan kaynaklanan toplam doğrudan
emisyonlar 2030’a kadar, Statüko’daki 49 Mt CO2’den, 42 MtCO2e’e düşer. .
76
Azaltma Potansiyeli
− Ticari yapılarda, emisyon düşüş daha azdır, Statüko senaryosundaki 14
MtCO2e ile karşılaştırıldığında, taahhüt edilmiş politikalar senaryosunda
toplam emisyonlar 2020 yılında 13 MtCO2e’e düşer. 2030’da ise Statüko
senaryosundaki 15 Mt ile karşılaştırıldığında, emisyonlar 14 Mt’da kalır. .
Meskenler için, emisyon yoğunluğunda ve toplam emisyonlardaki hızlı düşüş
aşağıdaki gelişmelere işaret etmektedir:
− Yalıtımsız
yapılarda
önemli
yenilemeler.
Statüko’daki
%36
ile
karşılaştırıldığında, hiçbir yalıtım tedbirine sahip olmayan mesken stoku,
toplam mesken stokunun dörtte birinden azını oluşturmaktadır. Bu oran, hem
daha güçlü bina mevzuatından, hem de bina enerji performansı bilgisinden
kaynaklanan artan farkındalığı (ve azalan işlem maliyetlerini) göstermektedir.
− Isı ölçüm cihazlarının ve termostatların daha yüksek oranlarda kullanılması,
emisyonlardaki azalmaya önemli ölçüde katkı sağlamaktadır. Bu ekipmanların
kurulumu
nisbeten
basittir
ve
bina
enerji
derecelendirmesinde
yansıtılmaktadır; bu tedbirler aynı zamanda yeni çok daireli binalar için de
gerekmektedir. 2030’a kadar, Statüko’da yer alan sadece %22 oranına
kıyasla, Planlanmış Politikalar’da, bütün meskenlerin %52’sinde termostat
kurulmuştur. Bu tedbir, emisyonları 2020’de MtCO2e ve 2030’da 5,7 MtCO2
azaltmaktadır (Statüko senaryosunda bu miktarlar 2,2 ve 2,4 MtCO2e’dir).
Konut dışı binalardan kaynaklanan emisyonlarda, planlanmış politikalar ve Statüko
senaryosu arasında farka neden olan en önemli kaynak, ısı ölçüm ve kontrol
cihazlarıyla termostatların daha yüksek oranda kullanımıdır. Bu tür kullanımlar,
2020’de 1,5 MtCO2e, ve 2030’da 2 MtCO2e azalmaya neden olmuştur. Statüko
senaryosunda ise bu miktarlar 1 ve 1,1 MtCO2e olarak kalmıştır.
5.4.1.
Planlanmış politika senaryonda, başka politika müdahalesi olmadan meydana
gelecek emisyonlardaki azalma Statüko’ya kıyasla önemli ölçüde artış
göstermektedir. Müdahalesiz emisyon azalması 2020’de 21,8 MtCO2e’e ve 2030’da
39,3 MtCO2e’e ulaşır (Statüko’da 2020 ve 2030’da sırasıyla, 12,3 MtCO2e ve 23,9
MtCO2e’dir).
50€ t/CO2’ın altındaki maliyetlerde azaltma potansiyeli, 2020’de 4,0 MtCO2e ve
2030’da 4,5 MtCO2e’dir. Bu durum, Statüko senaryosu ile benzerdir. 150€/tCO2
maliyetin altında azaltma potansiyeli ise 2020’de 12,7 MtCO2e ve 2030’da 16,5
MtCO2e’dir.
MACC grafiğinin pozitif kısmına geçtiğimizde, 1 MtCO2e’den daha yüksek azaltmaya
neden olan üç önemli azaltma fırsatı bulunmaktadır:
− 26€/tCO2 maliyetinde, meskenlerde yalıtım ve yoğuşmalı kazanlar birlikte, 1,3
MtCO2e azalmaya neden olabilir.
− 41€/tCO2 maliyetinde, meskenlerde ek yalıtım ile 1,3 MtCO2e daha azaltma
potansiyeli bulunmaktadır.
77
Azaltma Potansiyeli
− MACC grafiğinde ilerlediğimizde, ticari yapılarda yalıtım ve gaz yoğuşmalı
kazanların birlikte kullanımı, €66/tCO2 maliyetinde emisyonları 3,6 MtCO2e
azaltma potansiyeline sahiptir.
2030’da önemli azaltma kaynaklarını (0,5 MtCO2e’den daha büyük) temsil eden
diğer tedbirler arasında, konutlarda güneş enerjili su ısıtma (127€/tCO2 maliyetinde
0,7 MtCO2e azaltma) ve yakıt ikamesi (137€/tCO2 maliyetinde 0,8 MtCO2e azaltma)
bulunmaktadır.
78
Azaltma Potansiyeli
Şekil 5.8
150
İklimlendirme
İzolasyon (K)
Soğutma
Aydınlatma (K)
Fiyat (EUR)
100
50
0
0
5,000,000
10,000,000
15,000,000
20,000,000
25,000,000
30,000,000
-50
-100
-150
İzolasyon (K)
-200
-250
-300
İzolasyon (K)
Diğer su ısıtma (K)
Azaltma (tCO2)
79
Azaltma Potansiyeli
Şekil 5.9
150
yoğuşmalı gaz kazanları Su Isıtma (K)
İklimlendirme
Aydınlatma (K)
Fiyat (EUR)
100
50
İzolasyon (K)
0
0
10,000,000
20,000,000
30,000,000
40,000,000
50,000,000
-50
-100
-150
-200
-250
-300
İzolasyon (K)
Yakıt ikamesi (K)
Soğutma
Azaltma (tCO2)
80
Azaltma Potansiyeli
5.5.
Önemli Emisyona Neden Olan Diğer Sektörler (Sanayi, Taşıma ve Tarım)
Modellemede gösterilen Planlanmış Politikalar, diğer büyük sektörler ile ilgili olarak
Statüko için modellenmiş politikalardan çok farklı değildir. Bu nedenle, bu sektörlere
ait emisyonlar ve azaltma potansiyeli, bölüm 4.5-4.8’de belirtilen sonuçlara kıyasla
bariz bir şekilde değişiklik göstermez.
81
Azaltma Potansiyeli
6.
6.1.
Düşük karbon politika senaryosunda, uygulanabilirliğe sahip çeşitli ek azaltma
tedbirleri alabilmek için, mevcut planlanmış politikalarda bazı genişlemeler ve
güçlendirmeler yaptık.
6.1.1.
Enerji Pazar Yapısı ve Sübvansiyonlar
6.1.1.1.
Bedava linyit sağlanması
“Planlanmış Politikalar” senaryosundaki politikalara ek olarak, fakir hanelere bedava
kömür temininden vazgeçilir. . Farklı karbon yoğunluklarına sahip yakıtların
birbirlerine göre tercih edilirliğine hiçbir etkisi olmayan yöntemler yerine, söz konusu
haneleri destekleyen önemli sosyal hedefler belirlenir ve takip edilir (örneğin, ortam
ısıtması enerji tüketimi için uygulanacak genel bir destek ödemesi veya toplu refah
ödemesi). Bu sayede söz konusu binaların niteliklerine göre değişengöreceli
çekiciliklerine bağlı olarak, linyitten diğer yakıtlara kademeli bir geçiş meydana gelir.
6.1.1.2.
Gaz bulunabilirliği
Senaryo aynı zamanda “yüksek-gaz” senaryosudur. İyileştirilmiş enerji verimliliği,
genel enerji talebini düşürdüğü halde, senaryodaki diğer etkenler (özellikle, karbon
fiyatlandırma ve esnetilmiş enerji çeşitliği gerekleri –aşağıda bkz.) gaz talebinde
artışa neden olmaktadır. Yeterli gaz ithalatının mevcut olduğunu varsayıyoruz.
(Nabucco ve diğer boru hatlarının tamamlanmasıyla, sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG)
pazarının önemi ölçüde genişlemesiyle, vb. yollarla mümkün olabilir.)
6.1.2.
Elektrik
6.1.2.1.
Fosil yakıtlar için enerji güvenliği hedefleri
Yukarıda belirtildiği gibi, gazdaki kısıtlamalar ve linyit yakıtlı üretim desteği, Statüko
ve Planlanmış Politika senaryosunda daha yüksek emisyonlara neden olmaktadır.
Genişletilmiş Politika senaryosunda, bu kısıtlamaları ortadan kaldırıyoruz, böylece bu
teknolojilerin gerçekleştirilmesinde belirli bir alt ve üst sınır bulunmamaktadır. Söz
konusu teknolojiler artık modellenmiş mali çekiciliklerine göre gerçekleştirilmektedir.
6.1.2.2.
Yenilenebilir elektrik için alım garantili tarifeler
Yukarıda belirtildiği gibi, belli başlı teknolojiler için Planlanmış Alım Garantili Tarifeler,
halen en yüksek talep döneminin büyük bölümünde toptan satış elektrik fiyatlarının
altında kalmaktadır; bu nedenle üretim profiline bağlı olarak, elektrik santrali
operatörleri toptan satış fiyatını kabul ederek daha avantajlı duruma
geçebilmektedirler.
Yüksek toptan elektrik fiyatları ve revize edilmiş alım garantili tarifeler bir arada,
rüzgâr ve hidro gücünde göz ardı edilemeyecek bir genişlemeyi gündeme getirecek
gibi görünse de, yenilenebilir enerjilerin bütün potansiyelini ortaya çıkarmak için
82
Azaltma Potansiyeli
yeterli olmayabilirler. Ek genişleme, daha az elverişli kaynakların kullanımını
gerektirecektir (düşük rüzgâr hızı, düşük yük faktörüne sahip hidro, daha uzak veya
teknik olarak daha zor yerler) ve sonuçta maliyetler artacak ve/veya gelirler
düşecektir.
Bu senaryoda, alım garantili tarifeler, Planlanmış Politika Senaryosu seviyelerinde
15€ / MWsaat daha artırılmıştır. Bu değer, bazı uluslararası seviyelere ve ayrıca
modellememizin daha az elverişli yenilenebilir üretimi çekici hale getirmek için yeterli
olduğunu gösterdiği seviyelere denk düşmektedir.18
Teknoloji FIT
(€/MWh)
Rüzgâr
70
Hidro
70
Güneş
115
Biyokütle 115
Jeotermal 95
Diğer
6.1.2.3.
70
Elektrik sektörü, AB Emisyon Ticareti Sistemi’ne dahil olmak suretiyle, karbon fiyatı
ile karşı karşıya kalmıştır. Fiyat indiriminin €40 / tCO2 olacağı varsayılmaktadır.
6.1.2.4.
Proje yardımları (Sermaye sübvansiyonları)
Elektrik sektörü yatırımları, emisyonları azaltmak için sağlanan proje yardımlarından
yararlanmaya uygundur. Yeni yenilenebilir enerji ve nükleer enerji kapasitesinin, sıfır
emisyona sahip olduğu için proje yardımına uygun olduğunu varsayıyoruz. Aynı
zamanda, yeni gaz santrallerinin de, yeni kömür yakıtlı elektrik santrallerine yapılan
yatırımlara göre emisyonları önemli ölçüde azalttığı için, proje yardımına uygun
olduğunu varsayıyoruz. Hükümet’in, elektrik üretimi için yakıt kaynağı olarak gaza
bağımlılığın önemli ölçüde azaltmak için açıkladığı hedefler gözönüne alındığında,
bu politika, makbul sayılmayabilecek bir karar değişikliğini yansıtmaktadır. Ancak bu
politika olmadığı takdirde, doğal gaz yatırımları pahasına, kömüre ve linyite olan
yatırım önemli ölçüde devam eder..
6.1.3.
Binalar
Genişletilmiş Politika senaryosuna, yapılarda enerji verimliliğini destekleyici önemli
ek müdahaleleri dahil ediyoruz. Türkiye’ye açık olan seçenekler arasında, uzun
zamandır devam eden enerji verimliliği politikasıyla, daha gelişmiş ülkelerde takip
18
Burada varsayılan teknik potansiyelin tamamını ortaya çıkarmak için gerekli olan desteğin kapsamlı olarak
değerlendirilmesi amacıyla, yenilenebilir elektrik için bu projede uygulamaya konulandan önemli ölçüde daha detaylı
bir arz eğrisinin geliştirilmesi gerekmektedir.
83
Azaltma Potansiyeli
edilen başlıca politika yaklaşımlarının birçoğu bulunmaktadır. Bu yaklaşımlar
arasında şunlar vardır:
− Elverişli kredi şartlarında enerji tasarrufu yatırımları finansmanını mümkün
kılmak için “Düşük faizli krediler” programı uygulaması. Sadece sınırlı bir
ipotek piyasası olan, bireysel kredilere erişimin sınırlı olduğu ve nisbeten
yüksek faiz oranlarında kısa vadeli kredi şartlarının hakim olduğu Türkiye’de
söz konusu program önemli bir etki yaratabilir. Bina sahipleri ile maliklerinin ve
yatırımcıların bu elverişli mali koşullara erişebildikleri varsayılmaktadır, bu
durum enerji verimliliği tedbirlerini uygulayacak yatırımcıların karşılaştığı
sermaye giderlerini önemli ölçüde azaltır. .
− Bina stokunda, enerji verimliliği tedbirlerini yürürlüğe koyma zorunluluğu
(potansiyel olarak aralarında “beyaz sertifikalar” programı veya benzer bir
“talep yönetimi” politikası bulunmaktadır). Bu politikalar, çeşitli özel
organizasyonlar tarafından gerçekleştirilen farkındalık ve proaktif promosyon
kampanyaları için daha güçlü teşvik sağlayarak enerji verimliliği tedbirlerinin
alınmasını hızlandırabilir. Ayrıca, ölçek ekonomileri ve daha geniş tedarik
zincirleri vasıtasıyla işlem maliyetlerini düşürebilirler; enerji hizmet şirketlerini
sisteme dahil ederek finansman giderlerini düşürebilirler ve bazı durumlarda,
seçilmiş tedbirler için doğrudan sübvansiyon sağlarlar.19
− Aralarında yaygınlaştırılmış bina enerji derecelendirme sertifikaları, enerji
denetimi hizmetleri, enerji denetim şartları vb. bulunan, çeşitli güçlendirilmiş
bilgi tedbirleri
Bu yaklaşımlardaki ortak nokta, maliyet azaltıcı sübvansiyonlar ile uygulamayı
hızlandırmak ve mecbur kılmak, tedarik zincirlerini geliştirmek veya farkındalığı
artırmak amacıyla alınan tedbirleri birlikte kullanmalarıdır. Örneğin, beyaz sertifikalar
iki şekilde etki yapar: enerji tasarruflarında bulunması için taraflara yaptırım uygular,
ayrıca bilginin yayılması ve söz konusu ürün / hizmet piyasalarında uzmanlığın
geliştirilmesi de dahil olmak üzere, enerji verimliliğine ve enerji hizmetlerine yönelik
daha likit ve rekabetçi bir piyasayı kolaylaştırır. Birçok beyaz sertifika
mekanizmasında, çoğunlukla yatırımcı da olan enerji tüketicisi veya bina sahibi,
politikayı gerçekte “görmez”, çünkü söz konusu sertifikaları edinmeleri için hiçbir
teşvik yoktur. Büyük olasılıkla, enerji verimli ürünler sunan satıcılara daha fazla
muhatap olacaklar, daha iyi ve daha kaliteli danışmanlık ve bilgi alacaklar veya
gerekli politikaların varlığı nedeniyle daha güvenilir sayılan işletmelerden hizmet
teklifi alacaklar ve böylece finansman maliyetlerini düşüreceklerdir. Beyaz sertifika
mekanizmasının temel etkisi, bu nedenle, yatırımcının / tüketicinin karşılaştığı işlem
maliyetlerini ve eşik oranlarını düşürmektir.
Bu politikaların başarılı bir şekilde birlikte kullanımı, işlem maliyetlerini düşürmeye,
eşik oranlarını azaltmaya ve enerji tasarrufu tedbirlerinin alınmasındaki yavaşlığı
kısmen gidermeye yardımcı olabilir. Enerji tasarruf tedbirleri, enerji maliyetlerinin
genel harcamanın küçük bir payını oluşturduğu hanelerin ve kuruluşların
özelliklerinden biridir. Aşikar bir şekilde, Genişletilmiş Politikalar senaryoları, işlem
19
Her talimatta olduğu gibi, söz konusu programlar aynı zamanda, aslında düşük maliyetli ya da cazip olmayan
tedbirlerin alınmasını gerektirme riskini de taşımaktadır.
84
Azaltma Potansiyeli
maliyetlerini, sermaye harcamalarının %20’sinden %10’una düşürür, bina yatırımları
için de eşik oranlarını %18’den %15’e azaltır. .
6.1.4.
Sanayi
Bölüm 4.5’te belirtildiği gibi, sanayide sera gazı emisyonlarını azaltma potansiyelinin
büyük bir kısmı, enerji verimliliği daha yüksek teknolojilerce sağlanan yakıt
kullanımındaki tasarruftan kaynaklanır. Söz konusu teknolojiler, yakıt ikamesi,
hammadde ikamesi ve atık değerlendirme olanaklarıyla , CO2 dışı sera gazlarının
yakılması veya azaltılması yoluyla ve potansiyel olarak CO2 tutma ve ayırma yoluyla
desteklenir ve bir bütünlük kazanır.
Türk sanayii, genel olarak, uluslararası enerji hammadde piyasasındaki fiyatlara eşit
seviyede yakıt fiyatlarıyla karşı karşıyadır. Oysa bu piyasalar, kendi dinamikleri
içinde daha verimli teknolojilerin kademeli olarak benimsenmesi için güçlü teşvikler
sunar. Yatırım ortamının diğer yönlerinin yardımcı olması koşuluyla, sanayinin bir
çok sektöründe yatırımlar için mali teşvikler mevcuttur.
Finansal teşvikleri ek politika müdahaleleri ile güçlendirmek mümkündür. Başlıca
seçenekler aşağıdadır:
− En iyi uygulamalarla enerji verimliliği kıyaslaması ve sözleşmeler;
− Karbon fiyatları ve ilgili vergiler;
− Sermaye giderleri sübvansiyonu
6.1.4.1.
Enerji verimliliği
Birçok ülke, en iyi uygulamalarla enerji karşılaştırması programları oluşturmak, bu
kıyaslamalara göre şirket performansını raporlamak ve belirli bir takvime göre enerji
verimliliği gelişimi gerçekleştirmek için hedefler belirlemek yollarıyla , sanayide enerji
verimliliğini yükseltmiştir. . Bu tedbirler, genellikle sübvansiyonlu veya ücretsiz enerji
denetimi ve diğer destekleri sağlayan hizmetlerle tamamlanır.20
Bu tedbirlerin ve programların amacı, en iyi uygulamayla ilgili bilginin yayılmasına
yardım etmek ve yönetimin ilgisinin enerji verimliliği üzerinde odaklanmasını
sağlamaktır. Böylece, işlem maliyetleri düşürülebilir ve mali açıdan çekici görünen
tedbirlerin alınması hızlanabilir. Bazı durumlarda, bu programlar, vergi muafiyetleriyle
veya standartların gerçekleştirilmesiyle ilişkilendirilmiş karbon fiyatlandırmalarıyla
birleştirilebilir (örn. İngiltere İklim Değişikliği Anlaşmaları).
6.1.4.2.
Sanayide karbon fiyatının uygulandığı bir senaryo modeli de oluşturduk. Bu
modelde, Türk sanayii, AB Emisyon Ticareti Sistemi’ne (EU ETS) dahil edilir, ve
halen AB ETS’ye dahil edilmiş sektörleri kapsar. Kapsanan sektörlere elektrik
20
Başlıca örnekler arasında İngiltere İklim Değişikliği Anlaşması ve Hollanda uluslararası karşılaştırma programı
bulunmaktadır.
85
Azaltma Potansiyeli
sektörü ile ağır sanayinin büyük kısmı dahildir. Bu sektörlere 40€ / tCO2 karbon
fiyatının uygulandığı varsayılmıştır.
EU ETS’ye dahil olmayan sektörler için, kredi bazlı emisyon ticareti potansiyelini
modelledik.. Bu sektörler arasında atık ve kömür madenciliği sektörleri, gaz boru
hatları ve tarım bulunur. Adı geçen sektörlerin 20€ / tCO2 karbon fiyatına maruz
kaldığını varsayıyoruz. 20€ / tCO2 düzeyindeki fiyat, Ortak Uygulama ve Temiz
Gelişim Mekanizması altındaki düzenlemeler için geçerli birincil emisyon azaltma
kredisi fiyatlarına ilişkin varsayımlarımızı yansıtır.
Karbon fiyatlarının avantajı, her türlü azaltma tedbirini desteklemesidir . Bu
desteklere, ilgili emisyon ticareti rejiminde yükümlülükler veya kredi olanakları olarak
kabul edilmesi koşuluyla, enerji verimliliği, yakıt ikamesi, hammadde ikamesi, CO2
dışı emisyonların azaltılması, karbon tutma ve depolama dahildir. Karbon fiyatları
ayrıca, her seçenek için aynı (marjinal) teşviki uygular. Bu nedenle, belirli
miktarlarda emisyon azaltımını en düşük maliyette gerçekleştirme potansiyelleri
vardır. Başka bir avantaj da, bunların ölçeklendirilebilir olmasıdır, böylece çok sayıda
sanayi ve sektör bu sisteme dahil edilebilir.. Karbon fiyatlarının dezavantajı ise, belli
başlı rakiplerin benzer tedbirler almadığı zamanlarda rekabeti olumsuz etkileme
ihtimalidir.
6.1.4.3.
Diğer politikalar
Sanayi sektörüne yapılan doğrudan müdahaleye ek olarak, bölüm 4.5.2’de belirtildiği
gibi, çeşitli azaltma tedbirleri kapsamında atık malzemelerin kullanılması sırasında
ortaya çıkan engellerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olacak politikalar da
modellendirdik. Klinker ikamesi ve atık yakıtlarının kullanımı için yeterli destek
sayesinde, özellikle çimento sektöründe, önemli ölçüde azaltma potansiyeli ortaya
çıkarılabilir.
6.1.4.4.
Proje yardımları
Ayrıca, bölüm 6.1.6’da belirtildiği çerçevede, bir proje yardımları programı modelledik.
6.1.5.
Emisyona Neden Olan Diğer Önemli Sektörler (Taşıma, Atık ve
Tarım)
6.1.5.1.
Atık
Çeşitli atık malzemelerin kullanılmasıyla emisyonları azaltma fırsatları ortaya
çıkmaktadır. Bunlar arasında, belediye atıkları yakımından kaynaklanan enerji,
çöpten metan tutma, anaerobik çürütücüler veya diğer arıtım işlemleri yoluyla
biyolojik atıklardan biyometan üretimi, ayrıca lastikler ve çözücüler gibi diğer özel atık
yığınlarının yakılması bulunmaktadır. Ayrıca, elektrik santrali uçucu külleri ve
çimento üretiminde klinker ikamesi için yüksek fırın klinkeri gibi özel atık yığınlarının
kullanım fırsatları da mevcuttur.
Atıkların geleneksel açık sahalarda veya çöplüklerde toplanmasını zorlaştıracak
yasal destek olmaksızın bu azaltma seçeneklerinin mümkün hale gelme ihtimali
86
Azaltma Potansiyeli
düşüktür. Zira, ancak bu koşul gerçekleşirse bu tür atık toplamanın maliyeti artar ve
aynı zamanda diğer atık (veya atık yakıtlar) kullanım yöntemlerinin maliyeti düşer.
Bu senaryoda, atık ile ilgili azaltmanın meydana gelmesini sağlamak için gerekli olan
düzenleyici tedbirlerin ve diğer tedbirlerin yürürlüğe konulduğunu varsayıyoruz. Bu
tedbirlerden etkilenen sektörler arasında, elektrik üretimi, atık sektörünün kendisi ve
seçilmiş sanayi sektörleri (başta çimento ) bulunmaktadır. Bu sektörlerde, geleneksel
atık yok etme yöntemlerinin artan maliyeti ile azaltmayı ödüllendiren (ve emisyonu
pahalılaştıran) karbon fiyatının ya da daha gelişmiş atık arıtım teknolojileri için
yapılan proje yardımının birlikte kullanımı, sektördeki bir kısım azaltma işlemini mali
açıdan cazip kılar.
6.1.6.
Proje yardımları
Belirtildiği gibi, Genişletilmiş Politikalar senaryosunun ikinci varyasyonu, proje
yardımları sistemlerinin ne şekilde yürürlüğe konacağını modeller. Bu yardımlar,
uygulandıklarında, emisyonları düşüren teknolojilere ait efektif sermaye giderlerini
azaltır. .
Proje yardımları politikası, tablo boyunca bütün sektörlerde, emisyonları azaltan
teknolojilere ait marjinal sermaye giderlerinin %20’sine denk düşen yardımlarla
modellenmiştir. Bu model, özellikle enerji verimliliği tedbirleri üzerine bir etkiye
sahiptir, ancak, devam etmekte olan proses değişikliklerini ya da sermaye
giderlerinin azaltma maliyetinin çok da önemli bir kısmını oluşturmadığı diğer
tedbirleri kapsamaz.
Burada modellenen senaryo, sermaye sübvansiyonları prensibini göstermeye
yardımcı olmaktadır, ancak, bu tür programların sıklıkla karşılaştıkları uygulama
zorluklarını yansıtmaz. . Proje yardımlarının (genellikle vergi indirimleri veya
muafiyetleri ile uygulamaya konulan) uluslararası pek çok örneği olduğu halde,
hemen hemen hiçbiri, burada modellenen politika müdahalesi kadar ayrıntılı değildir
veya etki alanı bu kadar geniş değildir. Bu durum göstermektedir ki, geniş ölçekli
yardım programları sıklıkla ciddi uygulama zorluklarıyla karşılaşmaktadır. Bu
güçlükler arasında uygun teknolojilerin ve farklı teknolojiler için yardım seviyelerinin
belirlenmesi; gereken çok önemli çaptaki sübvansiyolar için yeterli finansmanın
tahsisi; ve sübvanse edilen ekipmanın (özellikle elektrik sektöründe) verimli bir
şekilde kullanılmasının sağlanması bulunur.
6.2.
Genişletilmiş Politika Senaryoları: Genel MACC Grafikleri
Genişletilmiş Politika senaryoları altında genel ekonomiyi kapsayan özet MACC
grafikleri sonraki dört sayfada gösterilmektedir – ilk iki şekil, karbon fiyatlarıyla
Genişletilmiş Politika senaryosu sonuçlarını göstermektedir, üçüncü ve dördüncü
şekiller, proje yardımları alınması durumunda ortaya çıkan sonuçları göstermektedir.
87
Azaltma Potansiyeli
Şekil 6.1
Fiyat (EUR)
150
Su ısıtma (K)
Binalar (Kd)
Elektrik İ&D
Elektrik İ&D
Binalar (K)
Binalar (K)
100
50
Rüzgar (D)
Binalar (Kd)
Jeotermal
Hidro (Gürcistan)
Çimento
Rüzgar (O)
CCGT(O)
Çöpgazı
CCGT(Y)
CCGT(ÇY)
0
0
50,000,000
100,000,000
150,000,000
-50
-100
-150
-200
-250
-300
Kömür Madeni - metan
Evsel atık su
Çöpgazı
Hidro (Y)
Rüzgar (D)
Jeotermal
Rüzgar (Y)
Binalar (Kd)
CCGT(ÇY)
Binalar (K)
Nükleer
Taşıma (Yolcu)
Nükleer
CCGT(Y)
CCGT(O)
CCGT(O)
CCGT(D)
CCGT(ÇY)
Azaltma (tCO2)
88
Azaltma Potansiyeli
Şekil 6.2
150
Su Isıtma (K)
Elektrik İ&D
Elektrik İ&D
Binalar (Kd)
Binalar (K)
Fiyat (EUR)
100
Hidro (Gürcistan)
Hidro (Y)
Jeotermal
Rüzgar (O)
Su Isıtma (K)
Rüzgar (Y)
50
CCGT(Y)
CCGT(Y)
Çöpgazı
CCGT(ÇY)
Binalar (Kd)
0
0
50,000,000
100,000,000
150,000,000
200,000,000
250,000,000
300,000,000
-50
-100
-150
-200
-250
-300
Nükleer
Binalar (K)
Nükleer
Taşıma (Yolcu)
Çimento
Rüzgar (D)
CCGT(ÇY)
Hidro (O)
Binalar (Kd)
Çöpgazı
Evsel atık su
Çöpgazı
CCGT(ÇY)
Azaltma (tCO2)
89
Azaltma Potansiyeli
Şekil 6.3
150
Su Isıtma (K)
Binalar (K)
Binalar (Kd)
Elektrik İ&D
Elektrik İ&D
Fiyat (EUR)
100
50
Hidro (Gürçistan
Jeotermal
Çimento
Rüzgar (O)
Çimento
Hidro (Y)
Rüzgar (Y)
Yollar (Yük)
CCGT(O)
CCGT(Y)
0
0
50,000,000
100,000,000
150,000,000
-50
CCGT(ÇY)
Taşıma (Yük)
Rüzgar (D)
Belediye atık su
Binalar (Kd)
Evsel atık su
Çöpgazı
CCGT(ÇY)
Binalar (K)
CCGT (Y)
Çöpgazı
-100
-150
-200
-250
-300
Nükleer
Binalar (Kd)
Su Isıtma (K)
Binalar (K)
Taşıma(Yolcu)
CCGT(Y)
CCGT(O)
Azaltma (tCO2)
90
Azaltma Potansiyeli
Şekil 6.4
150
Su Isıtma (K)
Elektrik İ&D
Elektrik İ&D
Binalar (Kd)
Binalar (K)
Fiyat (EUR)
100
Hidro (Gürcistan)
Hidro (Y)
Jeotermal
Rüzgar (O)
Su Isıtma (K)
Rüzgar (Y)
50
CCGT(Y)
CCGT(Y)
Çöpgazı
CCGT(ÇY)
Binalar (Kd)
0
0
50,000,000
100,000,000
150,000,000
200,000,000
250,000,000
300,000,000
-50
-100
-150
-200
-250
-300
Nükleer
Binalar (K)
Nükleer
Taşıma (Yolcu)
Çimento
Rüzgar (D)
CCGT(ÇY)
Hidro (O)
Binalar (Kd)
Çöpgazı
Evsel atık su
Çöpgazı
CCGT(ÇY)
Azaltma (tCO2)
91
Azaltma Potansiyeli
Analize göre, Genişletilmiş Politikalar’da, (“dondurulmuş teknoloji” referans çizgisine
kıyasla) 2020’de, karbon fiyatı veya ek iklim politikaları olmadan, karlı yatırımlarla,
emisyonları 127 MtCO2e düşürme potansiyeli bulunmaktadır. Potansiyel emisyon
azaltmaları 2030’da 256 MtCO2e’e yükselmektedir. Pozitif maliyetli tedbirler de dahil ,
bütün tedbirler göz önüne alındığında, potansiyel azaltma 2020’de iki kattan fazla
artarak 202 MtCO2’e ulaşmakta ve 2030’da 338 MtCO2’e yükselmektedir.
2020’de, karlı azaltma tedbirlerinin ortalama maliyeti -120€/tCO2’dir. Bu değer,
2030’da -128€/tCO2’e düşmektedir. Bu tedbirler, 2020’de 15 milyar € ve 2030’da 33
milyar € toplam “sermaye fazlası” veya kar sağlamaktadır. MACC grafiği boyunca
(reel olarak) €150/tCO2’e kadar, tCO2 başına ortalama maliyet 2020’de -49€ ve
2030’da -84€’dur.
6.3.
6.3.1.
Elektrik
Genişletilmiş Politika senaryosu, Türkiye elektrik sektörünün önemli oranda
karbonsuz hale gelmesini sağlayacak olan politikalar içerir.. Planlanmış Politika
senaryosunda da bulunan nükleer enerjiden kaynaklanan önemli katkılara ek olarak,
ayrıca cömert alım garantili tarifelere ve (senaryonun karbon fiyatlı varyasyonunda)
önemli karbon fiyatlarına dayanarak önemli ölçüde genişleyen yenilenebilir enerjiler
vardır. . 2030’a kadar, 30 GW rüzgâr gücü eklenir ve tahmin edilen potansiyelin
tamamından yararlanacak şekilde hidro elektrik kapasitesi iki katına çıkar. . Diğer
teknolojilere nisbeten daha küçük ölçekte olsa da çöp gazından ve diğer
kaynaklardan elde edilen biyogaz, enerji üretimi için kullanılır.. Ayrıca, karbon fiyatı,
gazın diğer fosil yakıtlar yerine tercih edildiği anlamına gelmektedir, bu nedenle yeni
bir kömür santrali yoktur. Toplamda, 2030 yılında, kapasitenin %60’ı ve üretimin
yarısından biraz fazlası, fosil olmayan kaynaklardan gelmektedir.
Bu gelişmeler, emisyonları önemli ölçüde düşürmektedir. Üretim %150’den fazla
yükseldiği halde, emisyon artışı %50’yi aşmaz. Bunun sonucunda, Statüko ile
kıyaslandığında, emisyonlar yarı yarıya düşmektedir.
92
Azaltma Potansiyeli
Şekil 6.5
Genişletilmiş Politikalar (Karbon Fiyatları) Elektrik Kapasitesi Tahmini,
Elektrik Kapasitesi ‐ Genişletilmiş politikalar
160
Çöp gazı
Cofiring
140
Kurulu Güç, GW el
120
Hidro
100
Nükleer
Jeotermal
80
Rüzgar
60
Petrol
40
Gaz
20
Linyit
Kömür
0
2010
2015
2020
2025
2030
Şekil 6.6
Genişletilmiş Politikalar (Karbon Fiyatları) Elektrik Üretimi
Enerji Üretimi ‐ Genişletilmiş politikalar
600
Çöp gazı
Cofiring
500
Hidro
400
Nükleer
Jeotermal
300
Rüzgar
200
Petrol
Gaz
100
Linyit
Kömür
0
2010
2015
2020
2025
2030
93
Azaltma Potansiyeli
Şekil 6.7
Genişletilmiş Politikalar (Karbon Fiyatları) Elektrik Emisyonları
Enerji Emisyonları ‐ Genişletilmiş politikalar
350
Çöp gazı
Cofiring
Emisyonlar, MtCO2e
300
250
Hidro
Nükleer
200
Jeotermal
150
Rüzgar
Petrol
100
Gaz
50
Linyit
Kömür
0
2010
2015
2020
2025
2030
Elektrik sektöründe karbon fiyatı uygulamasına alternatif (veya bir bileşen) olarak,
proje yardımları senaryosu ile Genişletilmiş Politikalar modellemesi şunu gösterir: bu
model, yenilenebilir teknolojilere ve çok yüksek verimli kombine çevrim gaz
santrallerine önemli destek sağlayarak, karbon fiyatı uygulamasının sağladığına
benzer bir üretim bileşimini gerçekleştirebilir.
Karbon fiyatlı Genişletilmiş Politikalar senaryosunda olduğu gibi, proje yardımları
(diğer çeşitli politikalar ile birleştirilerek) fosil yakıtlardan uzaklaşıp, yenilenebilir
enerjilere ve nükleer güce geçişi teşvik etmektedir. Bu senaryo, hidro potansiyelinin
tamamının, 4.5 GW jeotermal ve 30GW rüzgâr potansiyelinin 2030’a kadar devreye
alınmasını içerir. .
Proje yardımları ayrıca, senaryonun 2021-2030 döneminde çok yüksek verimli
kombine çevrim gaz santrallerinin kullanımı yönünde önemli etki yapar. Söz konusu
yardımların eksikliği durumunda, fosil yakıta dayalı üretim çoğunlukla devam
edecektir veya kömür/linyite daha bağımlı olacaktır, buna bağlı olarak, karbon
emisyonları da yükselecektir. . Kombine çevrim gaz santrallerine proje yardımı
sağlamak, söz konusu yıllardaki yüksek gaz fiyatlarını dengelemektedir. Böyle bir
durumda bile, 2020’lerin sonlarına doğru küçük bir miktar yeni kömür üretim
kapasitesi oluşmaktadır, çünkü kömür ve gaz fiyatlarının birbirine oranı, yeni kömür
santrallerini karlı hale getirmektedir.
6.3.2.
Finansal açıdan çekici olduğundan, MACC grafiğinin düşük maliyetli kısmı hem
Statüko hem de Planlanmış Politika senaryolarından önemli ölçüde daha geniştir,
94
Azaltma Potansiyeli
çünkü mevcut bütün hidro ve rüzgâr enerji projeleri finansal açıdan cazip hale
getirilmiştir. 2020’de, yenilenebilir enerjiler (başlıcaları rüzgâr, hidro ve jeotermal
elektrik santralleri), nükleer enerji ve yüksek verimli gaz yakıtlı santrallerinin bir
kombinasyonu, aynı üretimin halen geçerli ortalama emisyon yoğunluğunda
yapılması durumuna kıyasla, emisyonları 65 MtCO2 azaltır.. 2030’da, düşük maliyetli
emisyon azaltmaları 140 MtCO2’e yükselir. . 21
Yine, Planlanmış Politikalar senaryosunda olduğu gibi, üst modele yükseltilmiş
şebeke altyapısına yapılan düşük maliyetli yatırımlar (grafikte gösterilmemektedir),
dağıtım kayıplarını azaltır ve emisyonları 2030’da 8 MtCO2 düşütür..
Düşük karbon teknolojilerinin büyük bir kısmı, veri olarak kabul edilen büyüme ve
kaynak sınırlamaları altında, mümkün olan maksimum kullanıma eriştiğinden, geriye
kalan potansiyelin gerçekleşmesi, kalan kömür ve linyit üretiminin gaz ile ve bir
miktar biyokütle birlikte yakımı ile ikamesine bağlıdır. İkame uygulamasıyla,
emisyonlar 2030’da 40 MtCO2 daha azalabilmektedir. Önceki senaryolarda olduğu
gibi, örtülü karbon maliyeti nisbeten yüksektir, çünkü yeni gaz kapasitesine yer
açmak amacıyla, mevcut kömür ve linyit kapasitesinin durdurulmasını
gerektirmektedir.
21
Aslında, yeri değiştirilen kapasite ortalama mevcut kapasite değil, ancak öncelikle kömür ve linyit yakıtlı elektrik
üretimi olduğundan, “Planlanmış Politikalar”ın referans çizgisine karşılık ölçüldüğünde, Genişletilmiş Politikalar daha
büyük miktarlarda emisyon azaltımı gösterecektir.
95
Azaltma Potansiyeli
Şekil 6.8
Fiyat (EUR)
150
CCGT(ÇY)
Jeotermal
100
Rüzgar (D)
Rüzgar (D)
Jeotermal
50
Hidro (Gürcistan)
Rüzgar (O)
0
0
20,000,000
40,000,000
60,000,000
80,000,000
100,000,000
CCGT(Y)
CCGT(O)
-50
CCGT(O)
-100
CCGT(O)
CCGT(D)
CCGT(D)
CCGT(ÇY)
Hidro (Y)
Rüzgar (Y)
Nükleer
Nükleer
CCGT(ÇY)
Azaltma (tCO2)
96
Azaltma Potansiyeli
Şekil 6.9
CCGT(Y)
140
CCGT(Y)
120
CCGT(ÇY)
100
CCGT(ÇY)
80
Hidro (O)
Fiyat (EUR)
60
CCGT(ÇY)
40
Rüzgar (D)
20
Hidro (Gürcistan)
0
-20 0
50,000,000
100,000,000
150,000,000
-40
-60
-80
-100
-120
Hidro (Y)
-140
Jeotermal
Rüzgar (O)
-160
Nükleer
Nükleer
Rüzgar (Y)
Azaltma (tCO2)
97
Azaltma Potansiyeli
Proje yardımları içeren Genişletilmiş Politikalar senaryosunun sunduğu azaltma
potansiyeli, Karbon Fiyatları senaryosundaki potansiyele benzer. Ancak, Karbon
Fiyatları seçeneği yatırımcılar için daha büyük teşvikler yaratmaktadır, çünkü karbon
fiyatı nedeniyle karşı olgusallar ek maliyetlere maruz kalır.. Bu teşvikler, elektrik
sektörü için iki senaryodaki ortalama net azaltma maliyetlerinin karşılaştırması
şeklinde gösterilmektedir. Karbon Fiyatları varyasyonunda, karlı emisyon
azaltmalarının ton başına ortalama “fayda”sı 114€/tCO2’‘dir. Proje yardımları
varyasyonunda ise, ortalama fayda 49€/tCO2’dir. Proje yardımları seçeneğinde
azaltma teknolojilerine sermaye sübvansiyonu yoluyla teşvikler verilmesine rağmen,
karbon fiyatları senaryosundaki karşı olgusal teknolojileri caydırıcı faktör, yatırımcılar
için toplamda daha güçlü azaltma teşvikleri sağlar.
6.4.
Binalar
Genişletilmiş Politikalar” senaryosunda:
− Planlanmış Politikalar senaryosundaki 37 MtCO2e ile karşılaştırıldığında,
2020’de konut kaynaklı toplam doğrudan emisyon miktarı 34 MtCO2e’dir.
2030’da Genişletilmiş Politikalar senaryosunda emisyonlar %8 daha düşüktür
(38 MtCO2e’de).
− Ayrıca, ticari yapılardan kaynaklanan emisyonlarda da bir azalma vardır.
Planlanmış Politikalar senaryosunda 13 MtCO2e ile karşılaştırıldığında,
2020’de toplam emisyonlar, 12 MtCO2e’dir. 2030’da, emisyonlar Planlanmış
Politikalar senaryosu seviyelerinden %7 daha düşüktür (13 MtCO2e’de).
Konutlar için, Planlanmış Politikalar senaryosuna kıyasla emisyonlarda azalma,
büyük ölçüde, en az bir yalıtım tedbiri almış mesken sayısının artmasının sonucudur.
Yalıtımdaki artışı teşvik eden etkenler, düşük faizli kredi sonucu ortaya çıkan yeni
finansman seçeneklerive düşen işlem maliyetleridir. İşlem maliyetlerindeki
azalmanın nedeni, enerji verimliliği tedbirleri almakla yükümlü enerji şirketlerinin
artması, bu suretle ölçek ekonomilerinin gelişmesi ve ESCO’lar ile verimlilik
tedbirlerinin alınmasıyla ilgili diğer şirketlerin faaliyetlerini genişlemesidir.Planlanmış
Politikalar senaryosunda %24 ile karşılaştırıldığında, hiçbir yalıtım tedbiri alınmamış
meskenlerin payı 2030’da %18’e düşmektedir. Gaz yoğuşmalı kazanların
kullanımında da makul bir artış söz konusudur ve bu kazanların payı 2030’da
Planlanmış Politikalar senaryosundakine kıyasla 2 puan yüksektir. Linyit ve kömürün
birlikte payı ise 2030’da daha düşüktür. Bu düşüş de yukarıdaki nedene bağlıdır ve
ayrıca fakir hanelere ücretsiz linyit dağıtma politikasının ortadan kaldırılmasının bir
sonucudur. Linyit dağıtımından vazgeçilmesi, fakir evlerin ısıtma kaynaklarını
rastgele değil, fiili fiyatlarına bağlı olarak seçmesi sonucunu doğurur. Ayrıca,
Planlanmış Politikalar senaryosuna kıyasla gaz fiyatı daha düşüktür ve bu kömür
kullanımındaki azalmaya az bir miktar katkıda bulunur. Ancak, genel anlamda,
Planlanmış Politikalar senaryosundaki yakıt bileşimi ile Genişletilmiş Politikalar
senaryosundaki yakıt bileşimi arasında yalnızca küçük farklar bulunmaktadır. Son
olarak, yine düşen finansman ve işlem maliyetlerinin bir sonucu olarak, güneş enerjili
su ısıtıcılarının kullanımında bir artış olmuştur.Ticari binala emisyonlarındaki azalma,
kömür ile ısıtılan ticari alan payının düşmesinin sonucudur. Bu pay, 2030’da
Planlanmış Politikalar senaryosundaki paydan 4 puan daha azdır. . Buna ek olarak,
emlak geliştiriciler ve konut sakinleri, iyileştirilmiş finansman koşullarından ve enerji
98
Azaltma Potansiyeli
tedarikçilerinin yükümlülükleri gereği sundukları danışmanlık / uzmanlık
hizmetlerinden yararlandıkları için yalıtım tedbirlerinin de ticari binalardaki
penetrasyonu artmıştır. 2010 ve 2030 yılları arasında, hiçbir yalıtım tedbiri olmayan
ticari alanın%14 oranında düştüğü görülmektedir; bu oran Planlanmış politika
senaryosunda yalnızca %3’tür.
6.4.1.
Genişletilmiş Politika senaryosunda, karlı emisyon azaltma potansiyeli, Planlanmış
Politika senaryosuna kıyasla artmaya devam eder. 2020’de, ek politika olmadan
emisyonlardaki azalma 25,3 MtCO2e’dir ve bu değer 2030’da 42,9 MtCO2e değerine
çıkmaktadır (Statüko’da 2020 ve 2030 yıllarında sırasıyla 21,8 MtCO2e ve 39,3
MtCO2e değerleriyle karşılaştırıldığında).
Emisyonlarda daha fazla azaltmaya katkıda bulunan bir çok tedbirl vardır.
Emisyonlarda daha büyük azalmalar sağlayan en önemli tedbirler arasında şunlar
bulunmaktadır:
− yeni konutlarda güneş enerjili su ısıtma;
− konutların ve ticari binaların yalıtım tedbirleriyle yenilenmesi; ve
− konutların yalıtım ve/veya yoğuşmalı gaz kazanlarıyla yenilenmesi
50€t/CO2e maliyetinde azaltma potansiyeli 2020’de 5,7 MtCO2e ve 2030’da 6,2
MtCO2e’dir (Planlanmış Politika senaryosunda 2020 ve 2030 yıllarında sırasıyla 4,0
MtCO2e ve 4,5 MtCO2e değerleriyle karşılaştırıldığında). 150€t/CO2e maliyetinde
azaltma potansiyeli, 2020’de 8,7 MtCO2e ve 2030’da 13,8 MtCO2e’dir.
2020’de pozitif maliyette, en büyük azaltma kaynağı, daha fazla yalıtım ve yoğuşmalı
gaz kazanlarının ticari yapılarda birlikte kullanılmasıdır. 19€/tCO2 maliyetinde, bu
kaynak, 2,8 MtCO2e azaltmaya neden olmaktadır. 2030’da, pozitif maliyette
emisyonlarda önemli ek azaltmalar sağlayan bazı başka azaltma tedbirleri de
bulunmaktadır. Bu tedbirlere şunlar dahildir:
− 16€/tCO2 maliyette 2,9 MtCO2e azaltma sağlayan, ticari yapılarda yalıtım ve
yoğuşmalı gaz kazanları;
− yalıtım ve yoğuşmalı gaz kazanları konutlarda da büyük emisyon azaltmaları
sağlar.. €91/tCO2 maliyetinde 1,1 MtCO2e, €107/tCO2 maliyetinde 1,1
MtCO2e ve €132/tCO2 maliyetinde 1,3 MtCO2e azalma meydan gelmektedir.
− €88/tCO2 maliyette 0,5 MtCO2e azaltma ve €128/tCO2 maliyette 0,8 MtCO2e
azaltma sağlayan, güneş enerjili su ısıtmanın daha yaygın olarak kullanılması.
99
Azaltma Potansiyeli
Şekil 6.10
150
Soğutma
İklimlendirme
Aydınlatma (K)
Fiyat (EUR)
100
İzolasyon (K)
50
0
0
5,000,000
10,000,000
15,000,000
20,000,000
25,000,000
30,000,000
-50
-100
-150
-200
-250
-300
İzolasyon (K)
Azaltma (tCO2)
100
Azaltma Potansiyeli
Şekil 6.11
150
Yoğuşmalı gaz kazanları Su Isıtma (K)
Soğutma
İzolasyon (K)
İklimlendirme
Aydınlatma (K)
100
Fiyat (EUR)
50
0
0
10,000,000
20,000,000
30,000,000
40,000,000
50,000,000
-50
-100
-150
-200
-250
-300
İzolasyon (K)
Azaltma (tCO2)
101
Azaltma Potansiyeli
6.5.
Sanayi
Sanayi için Genişletilmiş Politika MACC grafiği aşağıda gösterilmektedir. 2030’da
düşük maliyetli azaltma potansiyeli, Statüko senaryosundaki 13 MtCO2’den,
Genişletilmiş Politika durumunda 28 MtCO2’e yükselmektedir.
Ek azaltmaya en büyük tek katkı, çimento sektöründen gelir. Enerji verimliliği
iyileştirmelerinin daha fazla uygulanması, yeni politikalar ile birlikte cazip hale
gelmiştir, bununla birlikte, azaltmanın en büyük kaynağı, atık ve biyoyakıtların
kullanımı ve çimento üretiminin yarısına kadarlık kısmı için klinkerin %30 oranında
başka malzemeler ile ikamesidir. Çimento sektörünün genel sanayi emisyonları için
önemi, bu katkıların, 10 MtCO2’den daha fazla ek azaltmayı çekici hale getirmek
suretiyle önemli bir etki yaratmasıdır.
Bu teorik tasarrufları gerçekleştirmek için, önceki bölümlerde belirtildiği gibi, atığın
işlenmesinde önemli değişiklikler yapılması gerekli olacaktır. 22
Çimento sektöründeki bu ek azaltma tedbirleri yanında, diğer sanayilerde de çeşitli
ek azaltma tedbirleri mali açıdan çekici olmaktadır. Burada ana tetikleyici faktör, bu
senaryodaki karbon fiyatının, artan enerji verimliliği sayesinde, yakıt maliyetlerindeki
tasarrufları güçlendirmesidir. Bunun etkisi özellikle, 2030 yılına kadar mevcut eski
fırın teknolojilerinden modern türlere daha fazla geçilmesiyle, tuğla sektöründe büyük
ölçüde görülmektedir ve bunun sonucunda azaltma potansiyeli neredeyse iki kat
yükselerek 2,4 MtCO2’e ulaşmaktadır. Ek enerji tasarrufu fırsatları, çelik, seramik ve
petrol işleme dahil olmak üzere, diğer sektörlerde de tercih edilir hale gelmektedir.
Ancak, çoğu durumda, artan potansiyel, teknoloji seçiminde bir aşama veya bir adım
atlama yerine, geniş bir teknoloji yelpazesinde marjinal uygulamalar sayesinde
mümkün olmaktadır.
Son olarak, karbon üzerine fiyat konması aynı zamanda kimya sanayiinde özellikle
nitrik asit üretimi kaynaklı CO2 dışı sera gazlarının yok edilmesinide cazip kılar.
Karbon fiyatı, kömür kullanma maliyetinin, doğal gaz kullanma maliyetinden %50
daha fazla arttığı anlamına geldiği halde, daha elverişli politika ortamında bile sanayi
ısı / enerji tedariki için çok yüksek maliyetli bir seçenek olarak kalan doğal gaza
geçişi sağlamak için karbon fiyatı yeterli değildir. Bu senaryoya, karbon tutma ve
depolama (CCS) dahil edilmemiştir. Ancak, yaptığımız hesaplamalara göre, önemli
ek destek olmadan karbon tutma ve depolamanın ilgi çekici bir seçenek olarak
görülmesi pek mümkün görünmemektedir.
Emisyon ticaretinin %20 oranında proje yardımları ile ikamesi, genel olarak, sanayi
azaltma seçenekleri için, 40€/tCO2 karbon fiyatının sağladığı teşvik düzeyinde teşvik
sağlamaz. . İki yaklaşım arasındaki bu teşvik farkı özellikle, ana yakıtın kömür olduğu
22
Çimento sektörünü, atık yakıtları kullanmaya en hazır sektör olarak modellediğimiz halde, diğer sanayi ve sanayi harici
uygulamalarda da atık yakmadan faydalanılabilir. Ancak, genel azaltma potansiyeli, mevcut atıkla ve diğer faktörlerle
sınırlı kalmaktadır.
102
Azaltma Potansiyeli
yerlerde belirgindir; ancak MACC’daki sütunların (negatif) “yüksekliği” çoğu tedbirde
daha azdır. Bu kritere göre, karbon fiyatı, yatırımcılara, ilk sermaye giderinin geri
dönüşünün sağlanacağı konusunda daha fazla güvence sağlar. . Potansiyelin büyük
bir kısmı her durumda (statik referans çizgisine göre) negatif maliyetli olduğundan,
toplam azaltma üzerindeki etkisi fazla değildir ve yaklaşık 3 MtCO2 daha düşük
azaltma sağlar. Proje yardımları ile teşviklendirilmeyen en önemli tek kategori, CO2
dışı GHG gazlarının yok edilmesidir, ancak aynı durum karbon tutma ve depolama
için de geçerlidir, çünkü emisyonlara bir fiyat konmadığında CSS hiçbir sürekli yarar
getirmez.
6.5.1.
Genişletilmiş Politika Senaryosu ve sanayi sektörü için MACC grafiği aşağıda
gösterilmektedir.
103
Azaltma Potansiyeli
Şekil 6.12
Genişletilmiş Politika Senaryosu Sanayi MACC, 2030
150
Çelik EAO Enerji Verimliliği
Rafineri
100
Fiyat (EUR)
50
0
0
5,000,000
10,000,000
15,000,000
20,000,000
25,000,000
30,000,000
-50
-100
-150
-200
-250
Modern çimento fırınları, Klinker ikamesi.
Çimento Atık yakımı, Enerji Verimliliği ve Klinker ikamesi
Çimento Atık yakımı, Enerji Verimliliği ve Klinker ikamesi
Kireç Enerji Verimliliği
Çelik BOF Enerji Verimliliği
-300
Azaltma (tCO2)
104
Azaltma Potansiyeli
7.
Sonuçlar
Sonuçlar
Bu araştırma Türkiye’de, “dondurulmuş” ve statüko politikası senaryolarına kıyasla
önemli çapta emisyon azaltma potansiyeli bulunduğunu tespit etmiştir. Bir geçiş
ekonomisine sahip Türkiye’nin kişi başına düşen GSYİH’sının Avrupa için tipik
seviyelere ulaşıncaya kadar yükselmeye devam edeceği beklenmekte olup, bu
büyüme daha da yüksek emisyonlara yol açacaktır. Halen Türkiye’deki tüketiciler
serbest piyasalarda geçerli olan –hatta bazı durumlarda daha da yüksek enerji
fiyatları ile karşı karşıya olduğundan, Türkiye diğer önde gelen Avrupa
ekonomilerinden daha enerji yoğun bir ülke değildir. Bu nedenle, enerjinin etkin
kullanımı konusunda kayda değer iyileştirmeler yapılması mümkün olmakla birlikte,
bu iyileştirmeler genel olarak diğer Avrupa ülkelerindekilerle aynı çizgide
seyretmektedir.
Bu araştırmada emisyonların azaltılabilmesi için yapılacak potansiyel yatırım bir
yatırımcının gözünden analiz edilmektedir. Bu çalışma benzer pek çok araştırmadan
bu anlamda ayrılmaktadır ve bu açıdan bu çalışmanın bulgularının oldukları halleriyle
anlaşılması gerekmektedir. Yatırımcılar sermayeleri üzerinden bir getiri sağlamayı
amaçlarlar ve yapmış oldukları yatırımın belirli bazı politikaların hedefleriyle uyumlu
olup olmadığıyla ilgilenmezler. Önemli istisnalar bulunmakla birlikte, tipik bir
yatırımcının amacı genel sosyal refahın optimizasyonu değildir. Bu durum ise, özel
sektör girişimlerinin ve teşviklerinin sosyal maliyetler ve faydalarla uyumlu olmasını
sağlayan politikalar getirilmedikçe, yatırımcısı için iyi bir yatırımın zorunlu olarak
toplum için de optimum olmayabileceği anlamına gelmektedir.
Tipik olarak, sosyal ve özel değerleme arasındaki ayrım, topluma olan dış
maliyetlerin ve faydaların özel aktörlerce gereğince gözetilmemesi bağlamında ele
alınır. Bu durumlarda, “piyasa başarısızlığını” düzeltecek politikalar kullanılabilir.
Ancak politikaların kendileri de özel girişimleri olumsuz etkileyebilir ve bunların
sosyal maliyet ve faydalar ile uyumuna zarar verebilir. Belirtilen durum kirliliğe yol
açan bazı yatırımlara tanınan teşvikler için geçerli olabilir ve çevre dostu kimi
yatırımlar için de geçerli olabilir. Dolayısıyla, son derece yüksek bir alım garantili
tarife belirli bir yenilenebilir elektrik teknolojisinin yatırımcılarına yüksek getiriler
sağlayabilse de sosyal bir perspektiften bakıldığında, bu yeşil yatırımların genel
olarak arzu edilir yatırımlar olup olmadığı tartışmalı olabilir.
Bu araştırma bağlamında, kimi politikalar diğerlerine nazaran daha fazla sayıda
uygun maliyetli azaltma yatırımını teşvik ediyor ve böylece daha düşük maliyetle
daha fazla azaltma imkânı sağlıyor olabilir. Örneğin, genişletilmiş politikalar
senaryosunun iki varyasyonunun birbiriyle kıyaslanmasından çıkarabileceğimiz
sonuç da budur: karbon fiyatları varyasyonu proje yardımları varyasyonuna eşdeğer
azaltma imkanı sunarken, proje yardımları varyasyonun gerektirdiği mali
sübvansiyon tutarının yarısından az sübvansiyon gerektirir –proje yardımları için
yıllık 6 milyar € gibi bir yardım tutarı gerekirken karbon fiyatları varyasyonunda yıllık
emisyon tahsisatı ya da izni yaklaşık 3 milyar € civarındadır. En uygun maliyetli
olmayan sektörlere ve teknolojilere aşırı ödeme yapmaktan ya da etkin olmayan bir
biçimde kaynak tahsis etmekten kaçınmak suretiyle arzulanan hedefleri
gerçekleştirmeye yönelik politika tasarımları en uygun politika tasarımları olacaktır.
105
Azaltma Potansiyeli
Sonuçlar
Türkiye’nin 2010 – 2030 arası dönemde %4’lük bir büyüme oranıyla büyümeyi
sürdürmesi ve karbon yoğunluğunu da aynı seviyede idame ettirmesi durumunda,
ülkenin emisyon miktarı 2008’deki 367 MtCO2e seviyesinden 2020 yılına kadar
590MtCO2e seviyesine ve 2030 yılına kadar da 852 MtCO2e seviyesine çıkacaktır.
Statüko senaryosu kapsamında yeni ve ikame ekipmanlarda teknolojik iyileştirmeler
ile bu emisyon miktarı 2020 itibarı ile 533 MtCO2e seviyesine, 2030 itibarı ile de 741
MtCO2e seviyesine çekilebilecektir. Planlanmış politika senaryosu ise, bu emisyon
miktarlarını daha azaltabilecektir -2030 yılı itibarı ile 44 MtCO2e kadar. Senaryo bunu,
öncelikle nükleer enerji ve yenilenebilir enerji yatırımları ve artan bina yalıtımı ve ısı
kontrolü sayesinde gerçekleştirir. En önemli politika etkisi iyileştirilmiş politika
senaryosuna geçiştir zira bu senaryo planlanmış politikalar senaryosuna kıyasla
2030 yılı itibarı ile 200 MtCO2eq’dan fazla bir emisyon azaltımı sağlama potansiyeline
sahiptir. Yukarıda da belirtildiği üzere, pek çok sektörde azaltma tedbirleri
uygulanabilecektir ve bunlardan en önemlisi katı yakıtlardan (hem linyitten hem de
taş kömüründen) büyük çapta kaçınılmasıdır.
Şekil 7.1
Farklı Senaryolar Kapsamındaki Emisyon Tahminleri
Sabit teknoloji
900
Emisyonlar, MtCO2eşdeğeri
1990'a
kıyasla
emisyonlar
852 MtCO2e
Statüko politikaları
800
Planlanmış politikalar
700
Genişletilmiş politikalar
358%
298%
275%
590 MtCO2e
600
500
163%
400
300
200
100
0
1990
1995
2000
2005
2010
2015
2020
2025
2030
Elektrik sektöründe (ve diğer sektörlerde) kullanılan yakıtın türü ile ilgili seçim,
Türkiye’nin gelecekteki emisyonlarının seyrini belirleyen en önemli faktördür.
Emisyon miktarlarının önemli ve büyüyen bir kısmından (halen yanma
emisyonlarının %35’inden) elektrik sektörü sorumludur. Bunun nedeni kısmen
elektrik talebinin (son yıllarda yıllık %7 gibi bir oranla) hızla artıyor olmasıdır.. Buna
ek olarak, hükümetin enerji stratejisi, daha çok enerji güvenliği ile ilgili nedenlerden
ötürü, yerel linyit rezervlerinden tam kapasite ile faydalanılmasını hedeflemektedir ve
bu da emisyon miktarlarında önemli artışlara neden olur. . Bu nedenle, katı yakıt
kullanımının sınırlanması emisyon miktarlarının önemli çapta azaltılmasını mümkün
kılacaktır. Ancak bu türden bir senaryonun uygulanabilir olması için, hükümetin
yenilenebilir enerji kaynaklarının ve diğer düşük-karbonlı enerji kaynaklarının
106
Azaltma Potansiyeli
Sonuçlar
kullanımını teşvik etmeye yönelik çabalarını ciddi şekilde arttırması gerekecektir.
Ayrıca, Türkiye’deki politika geliştiricilerin de güvenilir ve uygun maliyetli doğal gaz
kaynaklarına erişimleri olduğu konusunda ikna olmaları gerekecektir.
Daha fazla gaz kullanımına alternatif teşkil edebilecek diğer bir senaryo ise,
gelecekte, karbon tutma ve depolama (CSS – Carbon Capture and Storage)
teknolojisinin emisyonları uygun maliyetlerle azaltan güvenilir bir yöntem
sunabilecek olgunluğa ulaştırılmasıdır. Bu senaryo bir yandan yüksek emisyonlara
neden olan yerel katı yakıt kaynaklarının kullanımını yüksek seviyelerde tutarken
nihai emisyon miktarlarını düşük tutar. Ancak, bu tür bir senaryo CSS (karbon tutma
ve depolama) teknolojisinde verimlilik iyileştirmeleri ve maliyet azaltmaları gibi bir dizi
büyük çaplı gelişmeye bağlı olacağından, spekülasyonlara çok açık olacaktır.
Etkin ısıtma sistemleri ve bina tasarımı ile yalıtımının ve yenilenebilir enerji
kaynaklarının kullanımını teşvik etmeye yönelik politikalardan büyük fayda
görebilecek inşaat sektörü de kayda değer emisyon azaltma potansiyeline sahip
sektörlerden bir diğeridir. Sanayi sektöründe de, özellikle de Türkiye’nin büyük
çimento sektöründe, önemli boyutta emisyon azaltma potansiyeli bulunmaktadır.
Ancak bunun için öncelikle hükümetin atık yakıt ve diğer atık ürünlerin daha etkin
kullanılmasını sağlamaya yönelik önlem alması gerekecektir. Diğer sektörler için
emisyon yoğunluğu kıyaslama programlarının geliştirilmesi de emisyon miktarlarının
azaltılmasına yönelik yatırımları teşvik edebilecektir. Ayrıca gelişmekte olan yol inşa
sektöründe de araç standartlarının iyileştirmesi yoluyla önemli çapta emisyon
azaltma potansiyeli bulunmaktadır.
107
Azaltma Potansiyeli
Sonuçlar
Şekil 7.2
Senaryo Bazında Özet Emisyon Azaltma
Kazançlı Azaltma, MtCO2
300
250
200
150
100
50
0
Statüko
Binalar
Planlanmış
Politikalar
Elektrik
Taşıma
Genişletilmiş
Politikalar
Sanayi
Sermaye Desteği
Atık
Not: Tedbirler, MACC’nin negatif kısmını, yani azaltılan beher ton CO2 için net fayda
sağlayan tedbirlerden elde edilen azaltmayı göstermektedir (Karlı olmayan tedbirler,
MACC’nin pozitif kısmındaki tedbirlerdir; burada azaltma beher ton tCO2e için
gerçek maliyetler getirir).
108
Azaltma Potansiyeli
Appendix A.
Detaylı Sektör Varsayımları ve Tahminleri
A.1. Elektrik
A.1.1.
Elektrik Üretim Kapasitesi ve Kapasite ve Yakıt Kaynaklarının
Dağılımı
A.1.1.1.
Kapasite ve Üretim
2009 yıl sonu itibarı ile Türkiye 44.735 MW’lık kurulu kapasiteye sahipti ve 195
TWsaat elektrik enerjisi üretmişti. Aynı yıl net tüketimin ise yaklaşık 157 TWsaat
olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye, ürettiği elektriğin yaklaşık %80’ini tüketmektedir.
Kalan %20 ise büyük ölçüde kayıplardan ve kısmen de dış ticaret dengesinden
oluşmaktadır.
Türkiye’nin elektrik tüketimi 1998 ile 2008 yılları arasındaki dönemde yıllık %6’nın
üzerinde bir oranla artmış, 2009 yılında ise %3,1’lik bir düşüş sergilemiştir –ki bu da
ekonomik krizin etkilerinden kaynaklanmaktadır. Bu dönemde tüketici gruplarının
elektrik tüketimindeki payları önemli ölçüde değişmemiştir. Elektrik enerjisinin
yaklaşık %50’si sanayi sektöründe tüketilmekte, yaklaşık dörtte biri ise konutlarda
kullanılmaktadır. Kişi başına düşen net yıllık tüketim yaklaşık 2.162 kWh kadardır ve
hala OECD ortalaması olan 7- 8.000 kWh/yıl değerinin altındadır.
Şekil A.1
Türkiye’deki Elektrik Tüketimi
180
-3.1%
Elektrik Tüketimi (TWh)
160
Birleşik yıllık
büyüme oranı
140
120
100
80
60
40
20
0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Sanayi
Konut
Ticari
Resmi Daireler
Aydınlatma
Diğer
Kaynak: TEDAŞ
Yakın zamandaki ekonomik durgunluğa kadar olan son on yıl içerisinde elektrik
üretim miktarı yıllık yaklaşık %8 ila %9 gibi bir oranla artış göstermiştir. Ancak, üretim
109
Azaltma Potansiyeli
global ekonomik krizin etkilerini yansıtacak şekilde 2008 yılında %3,7; 2009 yılında
ise %1,8 düşmüştür. Türkiye 2009 yılında 195 TW/saat elektrik üretmiştir ve kurulu
kapasitesi 44,7 GW olarak gerçekleşmiştir. Üretilen toplam elektrik enerjisinin %80’i
termik kaynaklar, kalan %20’si ise büyük ölçekli hidroelektrik santralleri kullanılarak
üretilmektedir. Hidroelektrik dışında yenilenebilir enerji üretim imkânları son derece
sınırlıdır (toplamın ancak %1’i gibi). Doğal gaz enerji üretiminde en yüksek paya
sahip kalemdir ve 2003 ila 2009 yılları arasında üretilen enerjinin %41 ile %49’u
doğal gaz kullanılarak üretilmiştir. 2007 yılından bu yana, linyit kullanılarak yapılan
üretim o tarihe kadar ikinci üretim kaynağı olan hidroelektriği geride bırakarak ikinci
en büyük kaynak haline gelmiştir. 1,320 MW kapasiteli İsken enerji santralinin
faaliyete geçmesiyle ithal kömür kullanılarak yapılan enerji üretimi 2004 yılında
önemli çapta bir artış sergilemiş ve %6’ya yükselmiştir.
Şekil A.2
Türkiye’deki Elektrik Enerjisi Üretimi
100%
Elektrik Üretimi (oran)
Elektrik Üretimi (TWh)
250
200
150
100
50
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Taş Kömürü
Linyit
İthal Kömür
FO/DO/LPG/Nafta
0%
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Doğalgaz Biogaz ve diğer
Hidro toplam
Jeotermal
Rüzgar
Kaynak: TEİAŞ
A.1.1.2.
Yatırım eğilimleri ve rezerv marjları
Türkiye, hidroelektrik payının son derece yüksek, enterkoneksiyonunun ise kısıtlı
olması nedeniyle, tarih boyunca yüksek rezerv marjına sahip olmuştur, ancak bu
marj son yıllarda daralmaktadır. Rezerv marjı, 2003’deki tatminkar bir seviye
olan %64’den %30’a kadar23 gerilemiştir (bakınız: Şekil A.3). Bu trend 2009 yılında
tersine dönmüştür, bu da global ekonomik krize bağlı talep düşüşünden
kaynaklanmıştır. Arz-talep dengesinin giderek daralmasının bir sebebi özel sektöre
bırakılmış olan yeni üretim kapasitesi yatırımlarının düşük oranda seyretmesidir.
Özel sektör yatırımlarının yetersizliğinin temel sebeplerinden biri ise hükümetin
fiyatları sabit tutma politikası olmuştur. Petrol ve gaz fiyatlarındaki artışlara rağmen
23
Bu hesaplamada, kimi enerji santrallerinin bazı yıllarda gerçekleştirilmiş rehabilitasyon projeleri sırasında portföyden
çıkarılmış olduğu hususu da dikkate alınmıştır.
110
Azaltma Potansiyeli
elektrik fiyatları Türk Lirası bazında neredeyse beş yıl boyunca sabit tutulduğundan24,
özel sektör yatırımcısının buradan sağlayabileceği kar oranları tatmin edicilikten uzak
olmuştur. Liberal piyasa ekonomisine geçiş sürecinde yasama ortamındaki
belirsizlikler ve yakın zamanlardaki global ekonomik kriz ortamı da bu sektöre
yeterince yatırım yapılmamış olmasının sebepleri arasındadır.
Şekil A.3
Türkiye’nin Rezerv Marjı
70%
45
60%
40
50%
35
30
40%
25
30%
20
15
Rezerv Marjı (%)
Kurulu Güç ve Anlık Puant (GW)
50
20%
10
10%
5
0%
0
Kurulu Güç
Anlık Puant
Rezerv Marjı
Kaynak: TEİAŞ, IBS’in hesaplamaları
A.1.2.
Yenilenebilir Elektrik Kaynakları ve Kullanımı
Yukarıda kaydedildiği üzere, yenilenebilir elektrik enerjisi 2009 yılında üretilen
elektrik enerjisinin %20’sine karşılık gelmektedir ve bunun çok büyük bir çoğunluğu
hidroelektrik santrallerince (“HESler”) sağlanmıştır. HES dışındaki diğer yenilenebilir
enerji kaynakları kullanımı ise çok kısıtlıdır. Bununla birlikte, yenilenebilir enerji
kaynakları ısınma enerjisi amaçlı olarak gayet tatmin edici düzeyde kullanılmaktadır
(bakınız: Şekil A.4) ve bu, bazı durumlarda –aşağıda ele alındığı üzere, enerji
üretiminde de uygulanabilir.
24
Perakende elektrik fiyatları 2003 Mart ayı ile 2008 Ocak ayı arasında sabit kalmıştır.
111
Azaltma Potansiyeli
Şekil A.4
Türkiye’de Yenilenebilir Enerji (ktoe)
Jeotermal
1.151
12%
Güneş
420
4%
Yenilenebilir Enerji (9,400 ktoe)
Rüzgar
73
1%
Odun
3.679
39%
Diğer
4,879
52%
Hayvansal ve bitkisel
atıklar
1.134
12%
Hidro
2.861
31%
Modern biokütle
66
1%
Kaynak: ETKB – Enerji Dengesi 2008
Hükümetin Mayıs 2009 tarihli Strateji Belgesinde “ulusal” kaynakların önemi
vurgulanarak yenilenebilir enerji için hedefler belirlenmiştir. Hedef yenilenebilir
projeler geliştirmek suretiyle yenilenebilir enerjinin toplam elektrik üretimindeki payını
2023 itibariyle %30’a ulaştırabilmektir. Bunun, tüm mevcut teknik ve ekonomik hidro
kapasitesinin kullanılarak ve , 20 GW rüzgâr ile 600 MW jeotermal tesisin devreye
sokularak gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. . Yenilenebilir elektrik teknolojileri
aşağıda ayrı ayrı ve kısaca ele alınmıştır.
A.1.2.1.
Hidroelektrik Enerji
Türkiye’nin toplam ekonomik hidroelektrik potansiyeli, kurulu kapasite bakımından
yaklaşık 37,10025 MW, üretim bakımından da yıllık yaklaşık 130,000 GW/saattir.
Devlet Su İşleri’ne (DSİ) göre, küçük (1 ila 10 MW) hidroelektrik kullanımı Türkiye’nin
ekonomik potansiyelini yıllık yaklaşık 163 TW/saat seviyesine çıkartabilecektir.
Hidroelektrik kaynakları ülke geneline yayılmış olmakla birlikte, en çok doğuda
yoğunlaşmaktadır. Türkiye’nin nehir havzaları ve hidroelektrik potansiyeli aşağıdaki
haritada gösterilmektedir:
25
Tahminlerde % 40 yük faktörü esas alınmıştır.
112
Azaltma Potansiyeli
Şekil A.5
Türkiye’nin Hidroelektrik Potansiyeli
3,439 MW
3,179 MW
1,271 MW
1,178 MW
2,059 MW
2,048 MW
9,673 MW
5,030 MW
1,632 MW
1,346 MW
1,632 MW
Havzalara göre hidroelektrik potansiyel
>1,000 MW
Note: Fırat /Dicle rakamı aşağı, orta ve yukarı havzaları kapsar
Kaynak: Elektrik İşleri Etüt İdaresi
Türkiye ekonomik hidroelektrik potansiyelinin yaklaşık üçte birini kullanmaktadır.
2009 yılsonu itibarı ile HESlerin toplam kurulu kapasitesi 14,5 GW’dır. Bu santraller
2009 yılında yaklaşık 36 TW/saat elektrik üretimi gerçekleştirmiştir. 2009 yılsonu
itibarıyla, hidroelektrik kapasitesi toplam kapasitenin %32’sine tekabül etmiş olup
hidroelektrik kaynaklarından elde edilen üretim ise toplam üretimin %19’u olarak
gerçekleşmiştir.
HES kurulum ve geliştirmesi yapmak isteyen yatırımcıların Devlet Su İşleri’nden su
kullanım hakkı” alması gerekmektedir. Aynı kaynak için birden fazla yatırımcı
tarafından başvuru yapılması durumunda DSİ bir ihale düzenler ve ihale üretilen
elektrik enerjisinin kilovat saatine daha yüksek hidroelektrik kaynak katılımı sağlayan
yatırımcıya verilir. Kaynak katılımı yatırım maliyetlerini yükseltse de, yatırımcılar bu
katılımı ödemek konusunda istekliydiler. 2009 Aralık ayı itibarıyla, DSİ toplam 449
proje için ihale düzenlemiştir ve alınan teklifler genel olarak MWh başına 0,1 TL ile
100 TL arasında değişmiştir.26
A.1.2.2.
Rüzgâr Enerjisi
Türkiye’nin yeni rüzgâr atlası REPA’ya göre, ülkenin rüzgâr potansiyelinin yaklaşık
48-50 GW olduğu tahmin edilmektedir. Bu potansiyel hesaplanırken rüzgâr hızı
saniyede 7 metreden fazla, yüksekliği en fazla 1.500 metre ve eğimi %20’den az
olan alanlar dikkate alınmıştır. Ayrıca sulak alanlar, otoyollar, demiryolları ve benzeri
alanların etrafında güvenlik şeritleri bırakılmıştır. Bu potansiyel ne tam olarak
tekniktir ne de tam olarak ekonomiktir; bu ikisi arasında bir noktada olduğu kabul
edilmektedir27.
26
Teklifler tipik olarak kWh başına kuruş cinsinden ifade edilmiş olup, 100 kuruş 1 TL’dir.
27
Türkiye’nin eski rüzgar atlasında, Türkiye’nin toplam teknik rüzgar potansiyeli 88 GW olarak, “ekonomik” rüzgar
potansiyeli ise 10 GW olarak tahmin edilmişti.
113
Azaltma Potansiyeli
Şekil A.6
Türkiye Rüzgâr Atlası, 30 metrede metre/saniye
Yıllık Rüzgar
Hızı
(m/s) 30
metre
Kaynak: Elektrik İşleri Etüt İdaresi
2009 yılsonu itibarıyla, Türkiye’nin kurulu rüzgâr kapasitesi 803 MW’dır ve rüzgar
kaynaklı elektrik üretimi, toplam üretimin %1’ine tekabül eden 1,5 TW/saat’tir. Ancak,
devletin de desteğiyle, hem yerli hem de yabancı yatırımların rüzgâra ilgisi giderek
artmaktadır (bakınız: Bölüm 3.1.3.3). Bu ilginin bir kısmının spekülatif olması
muhtemeldir.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) sadece kendi belirlemiş olduğu tarihlerde
yapılan rüzgâr lisansı başvurularını kabul etmektedir. Son başvuru dönemi 2007
Kasım ayı olmuştur ve bu dönemde 78 GW gibi yüksek bir enerji miktarı için başvuru
alınmıştır. Bu başvuruların değerlendirilmesinin, gelen başvuru sayısının
çokluğundan ötürü, gayet zorlu olduğu anlaşılmış olmakla birlikte, başvuru
değerlendirme süreci neredeyse tamamlanmış gibi görünmektedir. Bu lisans
başvurularının pek çoğu aynı bölgelerde tesis inşa etmek için yapılmıştır ve çoğu
durumda –şebeke altyapısının belirsizliği de dikkate alındığında, transformatör ve
transmisyon sistem kapasiteleri sınırlıdır (Rakamlardan da anlaşılacağı üzere,
potansiyelin büyük çoğunluğu kuzey-batı yönünde yoğunlaşmaktadır. Doğu Akdeniz
kıyıları da yüksek potansiyel arz eden alanlardandır). Başvuruların
değerlendirilebilmesi için bugüne kadar düzenlemelerde çeşitli değişiklikler
yapılmıştır. 2010 Eylül’ü itibarı ile değerlendirmeler halen tamamlanmamıştı.
Başvuruların çoğu aynı konum için yapılmış, pek çoğu ise teknik kriterleri
karşılamamaktaydı. Bu nedenle, bu başvuruların ancak küçük bir bölümünün
onaylanması ve gerçekleştirilmesi beklenmektedir.
A.1.2.3.
Jeotermal Enerji
Türkiye’nin jeotermal enerji potansiyeli dünya sıralamasında yedinci, Avrupa
sıralamasında ise birincidir. Türkiye’nin toplam jeotermal potansiyelinin 31,5
GWt/saat (milyar watt termal enerji) olduğu tahmin edilmekte olup, teoride sadece bu
enerji ile bile Türkiye’nin enerji talebinin %30’unun karşılanması mümkündür. Ülke
ayrıca enerji üretmeye müsait 600 MWe kanıtlanmış jeotermal alana da sahiptir ve
keşif amaçlı sondajlar devam ettikçe bu rakamın daha da artması olasıdır. Ayrıca bu
potansiyelin jeotermal teknolojide kaydedilecek ilerlemelere bağlı olarak da artması
114
Azaltma Potansiyeli
beklenmektedir28. Kurulu jeotermal kapasite 2009 yılı sonu itibarı ile 77 MW gibi
düşük bir seviyede gerçekleşmiştir.
A.1.2.4.
Güneş Enerjisi
Türkiye 21 Mtoe elektrik amaçlı, 40 Mtoe de ısınma amaçlı olmak üzere, toplam 61
Mtoe güneş enerjisi üretim potansiyeline sahiptir. Günümüzde Türkiye’de güneş
enerjisi başlıca su ısıtma sistemlerinde kullanılmaktadır. 12 milyon m2 kurulum
alanıyla, Türkiye güneş enerjisi kolektörü kurulumları açısından Avrupa’nın en önde
gelen, dünyanın ise ikinci ülkesidir. 2008 yılında güneş enerjisi tüketimi 0,4 Mtoe
seviyesinde gerçekleşmiştir. Ancak, devlet günümüze kadar güneş enerjisinin diğer
alanlarda kullanılmasını teşvik etmek adına herhangi bir girişimde bulunmamıştır.
Elektrik şebekesine bağlı herhangi bir güneş enerjisi santrali bulunmadığı gibi,
EPDK’ya bu tarihe kadar güneş enerjisi üretim lisansı için yapılmış herhangi bir
başvuru da bulunmamaktadır. Kurulu fotovoltaik kapasite 1 MW gibi düşük bir
seviyededir ve o da ancak orman yangın ve gözlem kuleleri, otoyollar, iletişim
kuleleri ve meteoroloji istasyonları gibi özel amaçlı ve elektrik şebekesinden uzak
konumlarda mümkün olabilmektedir.
A.1.2.5.
Biyokütle
Türkiye’deki toplam birincil enerji tüketiminin %5’ini biyokütle teşkil etmektedir.
Bunun büyük çoğunluğu geleneksel ısınma amaçlı kullanımdır ve enerji üretimi ile
ilgisi yoktur (birincil enerji tüketiminin %3’ü odun, %1’i ise hayvan ve bitki atıklarından
oluşmaktadır). 2009 yıl sonu itibarı ile, elektrik üretimi amaçlı biyogaz tesislerinin
kurulu kapasitesi 81 MW gibi düşük bir seviyedeydi. İstanbul ve Adana’da mevcut
bulunan biyogaz tesislerinin kapasiteleri, bu şehirlerin büyüklüklerine oranla gayet
düşük kalmaktadır. Belediye atıklarının yanı sıra, hayvansal atıklar da önemli bir
biyokütle kaynağı olarak kabul edilmektedir. Devletin araştırma kurumu olan Elektrik
İşleri Etüt İdaresi Türkiye’nin hayvansal atıklara dayalı biyogaz potansiyelini yıllık 3
milyar m3 olarak belirlemiştir ki bu da yılda yaklaşık 3 Mt maden kömürüne karşılık
gelmektedir.
A.1.3.
Mevzuat
A.1.3.1.
Elektrik piyasası yapısı
Türkiye elektrik piyasası, geleneksel devlet öncülüğündeki modelden, günümüzde
Avrupa Birliği Üyesi ülkeleri tarafından değişen seviyelerde başarıyla uygulanan
yerinden yönetimci piyasa yapısına ve rekabetçi fiyatlara dayalı bir modele doğru
değişme sürecindedir. 2009 yıl sonu itibarı ile Türkiye’deki kurulu kapasitenin %54’ü
hala devlete aittir –devlete ait bu kapasitenin büyük çoğunluğu linyit ve hidro, bir
kısmı ise doğal gaz tesisidir. Serbest piyasa koşullarına tabi olan özel sektör
yatırımcılarının sahip olduğu kapasite ise toplamın ancak %25’ini oluşturur
( bunun %17’si bağımsız enerji üreticileri, %8’i otoprodüktör tesislerdir). Kalan
yaklaşık %20 kapasite büyük ölçüde 1990’lı yıllarda al-ya da-öde sözleşmeleri
28
Örneğin, son zamanlara kadar, enerji üretmek için 140º C’nin üzerinde sıcaklıklar gerekiyordu, şimdi ise belirli koşullar
altında 90ºC’ye kadar düşen sıcaklıklar yeterli olabilmektedir.
115
Azaltma Potansiyeli
kapsamında –yani “Yap İşlet”, “Yap İşlet Devret” ya da “İşletme Hakkı Devri ”
modeliyle inşa edilmiş doğal gaz tesislerinden oluşmaktadır (bakınız: Terimler).
Çeşitli yakıt / teknoloji ve mülkiyet / sözleşme rejimlerine göre kapasite dağılımları
Şekil A.7’de gösterilmektedir.
Şekil A.7
2009 yılsonu itibarı ile mülkiyet bazında kurulu kapasite dağılımı
50
30
45
25
Kurulu güç (GW)
40
35
20
30
25
15
20
15
10
10
5
5
0
Total
0
Kamu
Kömür
Linyit
İHD
Doğalgaz
Mobil
Yİ
YİD
Hidro
SÜ
Otop.
Diğer*
Not:
Diğerleri; Fuel-Oil, Dizel Yakıt, Asfaltit, Neft Yağı, Atık, Çoklu-Yakıt,
Jeotermal, Rüzgar kalemlerinden oluşmaktadır. İHD=İşletme hakkı devri,
Mobil= Mobil santraller, Yİ= Yap-İşlet, YİD=Yap-İşlet-Devret, SÜ=Serbest
Üretici, Otop.= Otoprdüktör santral.
Kaynak: TEİAŞ
A.1.3.2.
Elektrik Piyasası Kanunu
Türkiye Büyük Millet Meclisi tam rekabete dayalı bir elektrik piyasası oluşturmak
amacıyla Mart 2001’de 4628 Sayılı kanunu geçirmiştir. Bu kanunun amacı, halen
Avrupa’da uygulanmakta olan ve Avrupa Birliği’nin Konsey Direktiflerine uyumlu
liberal bir elektrik piyasasının geliştirilmesidir. 4628 Sayılı Kanun ile başlatılan süreç
kapsamında şunlar yer almaktadır:
− Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) adı altında bağımsız bir
düzenleme kurumunun oluşturulması;
− TEAŞ’ın üretim (EÜAŞ), dağıtım (TEİAŞ) ve ticaret (TETAŞ) olarak ayrılması
ve üretim ve ticaret organlarının özelleştirilmesi;
− Özel sektör aktörlerine imkân verilip özel sektör lisanslarının getirilmesi;
− İki taraflı sözleşmelere ve mübadelelere dayalı liberal bir toptan elektrik
piyasasının oluşturulması;
− Belirli bir elektrik dengeleme mekanizmasının oluşturulması;
116
Azaltma Potansiyeli
− Tedarikçilerini seçmek konusunda özgürlüğe sahip müşteriler kavramının
getirilmesi29
A.1.3.3.
Strateji Belgeleri
4628 Sayılı Kanun ile öngörülen değişikliklerin hayata geçirilmesi kolay olmamıştır.
Karşılaşılan zorluklar iki ayrı Strateji Belgesinin –yani 2004 ve 2009 Strateji
belgelerinin, yayınlanmasını zorunlu kılmıştır.
2004 Strateji belgesinde sadece özelleştirmeler için belirli bir eylem planı ve program
belirlenmiş ve tam liberal bir piyasaya geçişi kolaylaştırmak amacıyla bir geçiş
dönemi tanımlanmıştır. Belge kapsamındaki programda belirli bir gecikme meydana
gelmiş olsa da temel yaklaşım geçerliliğini korumuştur.
Uygulamadaki gecikmelerden ötürü bir güncelleme yapılması gerekmiş ve Elektrik
Enerji Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi 2009 Mayıs’ında yayınlanmıştır. Bu
belge ile piyasa yapılarının iyileştirilmesi amaçlanmakta, büyük çaplı bir özelleştirme
programı hedeflenmekte, arz güvenliğine odaklanılmakta ve yerel kaynakların
kullanımına öncelik verilmektedir. Hükümetin yakıt çeşitliliği ile ilgili 2023 hedefleri
enerji sektörü emisyonları açısından ciddi sonuçlar doğurmaktadır:
− Üretimin %30’u yenilenebilir enerjilerden oluşacaktır (yani 2005/2006
dönemindeki seviye sürdürülecektir);
− Hidro: Mevcut tüm teknik ve ekonomik kapasite kullanılacaktır;
− Rüzgâr: 20 GW;
− Doğal Gaz: Üretimin %30’undan azı (2009’daki %49 seviyesinden düşülerek);
− Nükleer: Üretimin en az %5’i;
− Kanıtlanmış linyit rezervleri ve maden kömürü kaynakları kullanıma
sokulacaktır;
A.1.3.4.
Çevre Mevzuatı
Türkiye elektrik sektörü hem yeni hem de mevcut enerji santrallerinin maliyetlerini
etkileyebilecek bir takım çevresel kısıtlamalara tabidir. Ülkenin Avrupa kurumları ve
düzenlemeleri ile uyum çalışmalarını sürdürmesi durumunda bu özellikle geçerlidir.
Baca gazı desülfürizasyon ekipmanlarının ve nitrojen oksit emisyonları ile partikülleri
azaltan kumandaların kullanımı ile ilgili koşullar sektörün maliyetlerini arttırmaya
devam edecektir.
A.1.3.5.
Yenilenebilir Enerji Kanunu
Türkiye’nin mevcut 5346 Sayılı Yenilenebilir Enerji Kanunu 18 Mayıs 2005 tarihinde
yürürlüğe girmiş olup 2 Mayıs 2007 tarihinde 5627 Sayılı kanun ile tadil edilmiştir.
29
4628 Sayılı Kanun uyarınca, serbest tüketici limiti her yıl EPDK tarafından belirlenmektedir. 2010
Şubat’ı itibarı ile tüketici limiti 100,000 kW/saat’e çıkarılmıştır.
117
Azaltma Potansiyeli
Kanun, yenilenebilir30 enerji üretimi projelerini ele alır, ancak ısınmayı kapsam dışı
bırakır. Bu Kanunun temel noktalarından bazıları şunlardır:
− Yenilenebilir enerji kaynakları kullanan enerji üreticilerinin “Yenilenebilir Enerji
Kaynak Belgesi” (YEK Belgesi) alması zorunludur. Bu belge Yeşil Belge
muadili olmasa da bir tür menşe garantisidir.
− 2011 yıl sonu itibarı ile uygulamaya konulmuş projeler için:
− Perakende elektrik satışı ruhsatı sahiplerinin elektrik enerjisini henüz on
faaliyet yılını doldurmamış YEKBelgesini haiz tedarikçilerden satın alması
zorunludur. Her perakendeci şirket, bir yıl içerisinde, bir önceki yılda satmış
oldukları elektrik enerjisinin ülkede bir önceki yılda satılmış toplam elektrik
enerjisine oranı kadar YEK belgeli elektrik enerjisi satın almalıdır.
− Kanun tüm yenilenebilir enerji türleri için tek bir satın alma garantili tarife
getirmektedir. Sözkonusu satın alma garantisinin seviyeleri yasa çıkarıldıktan
sonra değişikliğe uğramıştır.
− Üreticiler, serbest piyasada fırsat bulurlarsa, YEKBelgesi almadan da elektrik
enerjilerini daha yüksek fiyatlara satabilirler. Halen enerjilerini DUY’da
(Dengeleme ve Uzlaştırma Piyasası) satmayı tercih etmektedirler.
− Maliyetini karşılamaları kaydıyla, yatırımcıların devlete ait arazi kullanmalarına
izin verilir ve faaliyetin ilk on yılı boyunca izin, kira, irtifak hakkı ve kullanma
izin bedellerine haklarında %85 indirim uygulanır.
A.1.4.
Talep Tahminleri
− Türkiye’nin elektrik tüketimi son on yıl boyunca yılda %6 ile %7 artış göstermiş
olup ülke kişi başına tüketim açısından halen Avrupa Birliği’nin gerisinde
bulunduğundan bu büyümenin devam etmesi beklenmektedir.
− Türkiye’nin toplam kişi başı tüketiminin halen geçerli 2,2 MW/saat/kişi
seviyesinden 2020 yılına kadar 3,8 MWh, 2030 yılına kadar ise 5,6 MWh
seviyesine yükseleceği tahmin edilmektedir. Bu artış hızı, Türkiye’yi 2030
yılında, halen 5,7MW/saat/kişi olan Avrupa Birliği seviyesine getirecektir.
− Bu dönem boyunca elektrik talebi, 2010 yılındaki 180 TW/saat seviyesinden
2020 yılı itibarı ile 310 TW/saat’e, 2030 yılı itibarı ile ise 490 TW/saat’e
yükselecektir.
30
Hidroelektrik (15 kilometrekarenin üzerinde rezervuara sahip barajlar hariç), rüzgar, güneş, jeotermal, biyokütle,
biyogaz, dalga, akıntı ve gelgit enerji kaynakları şeklinde tanımlanmaktadır.
118
Azaltma Potansiyeli
Şekil A.8
Kişi Başına Düşen Elektrik Tüketimi (AB ve Türkiye)
14000
12000
kWh/cap
10000
8000
6000
Türkiye
Turkey
4000
2000
United States
India
Russia
China
Africa
Middle East
World
Turkey
Romania
Latvia
Lithuania
Poland
Hungary
Malta
Bulgaria
Slovakia
Greece
Portugal
Italy
Estonia
Cyprus
Czech Republic
Spain
United Kingdom
Ireland
Denmark
Germany
Netherlands
France
Slovenia
Austria
Belgium
Switzerland
Luxembourg
Finland
Sweden
Iceland
Norway
EEA
EU27
0
Kaynak: EEA (Avrupa Çevre Ajansı), Eurostat ve IEA referansıyla
A.1.5.
Kaynak Kısıtlamaları
Elektrik sektöründe kullanılabilecek temel kaynaklarla ilgili yapmış olduğumuz
varsayımlar aşağıdadır.
Tablo A.1
Elektrik Sektörü Kaynak Kısıtlamaları
Kalem
Hidroelektrik kaynakları
Miktar
30 GW
Gürcistan’dan ithal hidro
elektrik enerjisi
1.7 GW
Rüzgâr kaynakları
50 GW
Linyit kaynakları
18 GW
Notlar
Çevresel kısıtlamalar dikkate
alınmıştır.
Farklı tercih edilirliğe sahip
iki ayrı gruba ayrılır.
Üretim ve enterkoneksiyon
kapasitesinin arttırılması ile
ilgili mevcut planlara
uygundur
Farklı tercih edilirliğe sahip
üç ayrı gruba ayrılır.
Yurtiçinden elde edilebilir
kaynakların
değerlendirilmesine dayalıdır
Kaynak: Önceki bölümlerde belirtilmiş çeşitli kaynaklar
119
Azaltma Potansiyeli
A.1.6.
Tablo A.2
SERMAYE GİDERİ (2010’da)
Karbon
Yoğunluğu
Verimlilik
tCO2/MW/saat
%
Mevcut kömür santrali
0,99
%36
2.600
Artık inşa edilmiyor
Yeni süperkritik kömür
santrali
0,80
%44
2.800
Yeni santral maliyeti
%10 biyokütle ile çalışan
mevcut kömür santrali
0,80
%40
yeni süperkritik kömür
santrali
0,72
%43
Mevcut kombine
çevrimli gaz santrali
0,41
%44
1.000
Yeni kombine çevrimli
gaz santrali
0,35
%59
1.100
Mevcut linyit santrali
1,07
%33
2.800
Yeni süperkritik linyit
santrali
0,83
%42
3.100
mevcut linyit santrali
0,86
%37
260
yeni linyit santrali
0,75
%42
260
Petrol yakıtlı elektrik
santrali
0,58
%30
1.600
Biyokütle yakıtlı elektrik
santrali
-
%38
2.500
Biyoyakıt yakıtlı elektrik
santrali
-
%29
2.500
Nükleer (Fizyon)
-
İlgisi Yok
3.900
Güneş Enerjisi
Fotovoltaik
-
İlgisi Yok
%19
3.600
Güneş Enerjisi Termal
-
İlgisi Yok
%30
3.900
Jeotermal
-
İlgisi Yok
%67
3.700
Rüzgar, Kıyıda
-
İlgisi Yok
%24 - %32
1.400
Rüzgar, Açıkta
-
İlgisi Yok
%36
2.900
BulunabilirlikFaktörü
€/kW
Tanım
%
Yeni
İnşa
İyileştirme
Yorumlar
260
260
Santralin çift yakıt
kullanabilecek şekilde
rehabilitasyon maliyeti
Santralin çift yakıt
kullanabilecek şekilde
rehabilitasyon maliyeti
120
Azaltma Potansiyeli
SERMAYE GİDERİ (2010’da)
Karbon
Yoğunluğu
Verimlilik
tCO2/MW/saat
%
%
Yeni
İnşa
Hidro
-
İlgisi Yok
%30 - %34
1.900
Atıktan Elde Edilen
Enerji
-
İlgisi Yok
%42
3.800
BulunabilirlikFaktörü
€/kW
Tanım
İyileştirme
Yorumlar
121
Azaltma Potansiyeli
A.2. Konut ve Binalar
A.2.1.
Bina Stoku
Türkiye’de bina stokunun belirlenmesi ile ilgili zorluklar ve bina sayısı ile ilgili
belirsizlikler bulunmaktadır. Bina stoku ile ilgili en önemli bilgi kaynağı TÜİK’in
oldukça eski tarihli olan 2000 yılı bina sayımıdır (2000 Yılı Bina Sayımı)31. Bu
sayımdan sonra verilmiş olan inşaat izinleri ile bina kullanım izinleri üçer aylık
dönemler halinde TÜİK tarafından yayınlanmaktadır. Tahminlerimize göre
Türkiye’de 2009 yılsonu itibarı ile 8,4 milyon konut binası, ticari bina ve kamu binası
bulunmaktadır32 (bu hesaplamada büyük apartman blokları tek bina olarak
hesaplanmış olduğundan mesken sayısı aslında bunun çok üzerindedir). Bina
sayısındaki ve alanındaki gelişmeler aşağıdaki grafikte gösterilmektedir (sanayi
binaları hariçtir).
8,6
1.800
8,4
1.600
8,2
1.400
1.200
8
1.000
7,8
800
7,6
600
7,4
400
7,2
Alan (milyon m2)
Bina sayısı(milyon)
Şekil A.9
Türkiye Bina Stoku
200
0
7
2000
2001
2002
2003
2004
Bina sayısı
2005
2006
2007
2008
2009
Alan
Not: Sanayi binaları hariçtir; veriler kullanım izinlerine değil, inşaat izinlerine dayalıdır.
Kaynak: TÜİK
TÜİK’in verilerine göre, meskenlerin yaklaşık % 15- 20’si merkezi ısıtmalı, çok daireli
konutlarda yer alır. Meskenlerin % 30’u, büyüklüğü kişisel ihtiyaca göre belirlenmiş
sistemlerle ısıtılmaktadır. Meskenlerin yaklaşık % 40’ında ise oda sobası
kullanılmaktadır (tipik olarak çok daha küçük tek meskenlerde).
A.2.2.
Enerji Tüketimi
2008 yılında, (konutlar, ticaret binaları ve kamu binaları dahil) binalardaki enerji
tüketimi ülkenin toplam enerji tüketiminin % 36’sını oluşturmuştur. Bu rakam
31
Bu dönemsel olarak tekrarlanan bir çalışma olmayıp, kurumun yeni bir sayım yapmak gibi bir planı bulunmamaktadır.
32
Bu rakamları, 2000 – 2009 arası dönemde verilen inşaat izinlerinin toplam sayısını 2000 Yılı Bina Sayımındaki
rakamlara eklemek suretiyle hesapladık. Daha geniş bir bina tabanını kapsadığı için, kullanım izni yerine inşaat
izinlerinin sayısını dikkate aldık. Bina sahiplerinin, bir takım vergilerden kaçmak için bina kullanım izni başvurusunda
bulunmaması sıkça rastlanan bir uygulamadır.
122
Azaltma Potansiyeli
ekonomik krizler süresince, yani 2001 ve 2008’de, artış göstermiştir ki bu da sanayi
sektöründeki talebin bu dönemlerde düşüş sergilediğine işaret etmektedir.
Şekil A.10
Binalarda ve Konutlarda Enerji Tüketimi
40%
35%
25
30%
20
25%
15
20%
15%
10
10%
5
5%
0
0%
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Enerji Tüketimi
Toplam enerji tüketimdeki elektrik payı
Toplam enerji tüketimdeki elektrik payı,
%
Enerji Tüketimi , 000 TEP
30
Kaynak: ETKB – Enerji Dengeleri
Binaların enerji tüketimi 1994’te16 Mtoe (186 TWsaat) seviyesinden 2008’de 28
Mtoe (326 TWsaat) seviyesine yükselmiş ve bu dönemde yılda ortalama %4
artmıştır.. Toplam enerji tüketimdeki elektrik payı, 2008’de %14 dolayından %24’e
yükselmiştir (7 Mtoe veya yaklaşık 80 TWsaat).
Bina enerji kullanımının yaklaşık dörtte üçü konutlardaki kullanımdan oluşmaktadır
ve kalanı konut dışı kullanımdır. Isınmada kullanılan yakıt türü açısından ele
alındığında, konut sektöründe, doğal gaz toplam enerji kullanımının
yaklaşık %30’unu, kömür ve linyit birlikte yine %30’unu, biyokütle ve odun
yakıtları %25’e yakınını, petrol ve diğer yenilenebilir enerjiler (jeotermal ve güneş
termal dahil olmak üzere) kalan oranın büyük bir kısmını oluşturmaktadır.
123
Azaltma Potansiyeli
Şekil A.11
Konut Isıtmada Yakıt Bileşimi (2008)
Doğalgaz
Odun ve biokütle
Kömür
Linyit
Petrol
Diğer yenilenebilir
Isınma için elektrik
Diğer katı yakıtlar
Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı verilerine dayalı NERA varsayımları
Konut sektöründe yakıt için düşük kalite linyit kullanımı, fakir hanelere ücretsiz kömür
sağlayan Hükümet politikası ile desteklenmektedir. 2009 yılında, hükümet, hem
şehirde, hem de kırsalda 2,2 milyon fakir haneye (yani tüm hanelerin %10’u) , 2
milyon ton yakıt dağıtmıştır. Aşağıdaki tablo, 2003-2009 yılları arasında hane
sayısını ve dağıtılan linyit miktarını göstermektedir.
Tablo A.3
Ailelere Ücretsiz Linyit Dağıtımı (2003-2009)
Yıl
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009*
Linyit miktarı
(Ton)
649.818
1.052.379
1.329.676
1.363.288
1.494.163
1.827.131
1.977.907
Aile Sayısı
1.096.488
1.610.170
1.831.234
1.797.083
1.894.555
2.246.280
2.234.720
* 2009 Aralık sayıları
Kaynak: Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı
124
Azaltma Potansiyeli
Son yıllarda, daha fazla şehir doğal gaz şebekesine bağlandığı ve doğal gaz hizmeti
aldığı için, doğal gaz payı33 artış göstermiştir. Şehirlerdeki doğal gaz tüketimi, hava
kirliliğini düşürmek için hükümet ve yerel makamlarca desteklenmiştir.
Şekil A.12
Binalarda Yakıt Türüne Göre Enerji Tüketimi
100%
Enerji tüketimi (paylar)
Enerji tüketimi (Mtep)
30
25
20
15
10
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
5
10%
0%
0
Taş Kömürü
Linyit
Petrol Ürünleri
Doğalgaz
Elektrik
Odun
Diğer
Kaynak: ETKB – Enerji Dengeleri
Elektrik öncelikle ısıtma dışı amaçlarla, yani elektrikli ekipmanlar ve aydınlatma için
kullanılmaktadır. Kömür ve linyit ise , ısıtma yakıtı olarak tercih edilmektedir, çünkü
pahalı değillerdir. Odun, temel olarak kırsal bölgelerde kullanılır. Daha fazla şehir
gaz şebekesine bağlandığından, petrol yakıtlı ısıtma payında düşüş meydana
gelmiştir.
− Sıcak su ısıtma için güneş termal teknolojisinin kullanımı nisbeten yaygındır,
ancak sıcak su ısıtma penetrasyonu düşük olup, %15 tahmin edilmektedir.
− İklimlendirme kullanımı muhtemelen GSYİH ile birlikte yükselecektir. Önemli
bir yabancı üreticinin tahminlerine göre konutların yalnızca %10’unda
iklimlendirme vardır. (Japan Times, 2010)
− Bölgesel ısıtma, hemen hemen hiç yoktur, ancak meskenlerin yaklaşık %15%20’sinde34, merkezi ısıtma imkânlarıyla ısı sağlanmaktadır. Dairelerin toplam
konut stokundaki payı daha da genişledikçe bu oran muhtemelen artacaktır.
− Meskenlerin çoğunda (yaklaşık %70) mülkiyet oturana aittir.
33
Özellikle daha önceki yıllarda, veriler linyit ve taş kömürünü arasında kesin olarak ayrımda bulunamayabilir, başka bir
şekilde söylemek gerekirse, taş kömürü kullanım oranı, daha önceki yıllarda grafikteki verilerde belirtildiğinden daha
yüksek olabilir.
34
TÜİK verilerine dayanmaktadır.
125
Azaltma Potansiyeli
A.2.3.
Uluslararası karşılaştırmalar
− Türkiye’nin nisbeten daha ılıman iklimi, ısıtma için gerekli olan enerjinin
Avrupa ortalamasından daha düşük olmasını gerektirmektedir.
Türkiye’nin ortalama ısıtılan gün sayısı İtalya ve Hırvatistan ile benzerdir,
ancak bazı bölgesel farklılıklar vardır.
− Toplam yüzey alanı ve toplam enerji tüketimini bazında, ısıtma için tüketilen
ortalama enerji 100 kWsaat/m2’dir.
Şekil A.13
Türkiye ve Diğer Avrupa Ülkelerinde Bina Isı Talep Yoğunluğu
Isınma için
enerji tüketimifor
Energy
Consumption
kWh/m2
Heating (kWh/m2)
300
250
200
150
Türkiye
Turkey
100
Croatia
Hırvatistan
Italy
İtalya
50
0
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
(derece-gün)
ClimateSıcaklık
(in heating
degree days)
Kaynak: Isıtılan gün sayısı WRI (2005), enerji tüketimi verileri Eurostat ve ETKB
Yukarıdaki tablo, diğer ülkelerle karşılaştırmalı olarak Türkiye’deki ısı tüketimini
göstermektedir. Noktalardan oluşan çizgi, sıcaklığa göre Avrupa ortalamasını
göstermektedir.Veriler, Türkiye’deki binalara diğer Avrupa ülkeleri standartlarına
benzer şekilde yalıtım yapıldığını gösteriyormuş gibi gözükse de, bu durum gerçekte
farklı olabilir. Çeşitli kaynaklara göre35, Türkiye’deki yapılar, nisbeten düşük enerji
verimliliği standardında inşa edilmiştir, bazı durumlarda yıllık tüketim 250
kWsaat/m2’ye kadar çıkmaktadır. Bu nedenle yukarıda gösterilen veriler, diğer bazı
faktörlerin sonucu olabilir.
− İlk olarak, özellikle geleneksel odun yakıtı kullanıldığı yerlerde, yakıt
kullanımının bir kısmı bildirilmemiş olabilir;
− İkinci olarak, toplam konut zemin alanının yalnızca bir bölümü ısıtılabilir, bu
nedenle, toplam konut zemin alanına dayalı olan yukarıdaki tahminlerin
35
Çakmanus (2007): 150 kWsaat/m2; diğerleri eklenecektir.
126
Azaltma Potansiyeli
birbiriyle doğrudan karşılaştırılması, ülkeler konutlarını farklı şekillerde
ısıtıyorlarsa mümkün olmayabilir;
− Üçüncü husus, farklı ülkelerin ortalama iç sıcaklıkları aynı olmayabilir. Başka
bir şekilde ifade etmek gerekirse, daha az iyi yalıtılmış bir evde aynı miktarda
yakıt kullanmak, gelirle veya daha üst düzey yalıtımla yükseltilebilecek olan
daha soğuk iç ısılara neden olabilmektedir.
Yukarıdakilerin hepsi, Türkiye’nin kişi başı geliri yükseldikçe, m2 başına ısıtma için
yakıt kullanımının ve buna bağlı emisyonun mevcut seviyelere kıyasla önemli ölçüde
yükselebilieceğini gösterir. . Bu durum, bina yalıtım seviyelerini geliştirmek için daha
fazla teşvik sağlar.
A.2.4.
Mevzuat
Türkiye, kısmen hukuki çerçevesini Avrupa Birliği’yle uyumlu hale getirmek için,
yapılarda enerji verimliliği ve enerji kullanımı ile ilgili çeşitli kanunlar ve düzenlemeler
yürürlüğe koymuştur. Buna rağmen, mevcut kanunların pek çoğu uygulamada zayıf
kalmaktadır. Bu durum yalnızca enerji verimliliği ile ilgili düzenlemelerde değil, daha
genel anlamda, yapı mevzuatında da görülmektedir. Türkiye’de çok sayıda bina
gerekli ruhsatlar ve izinler alınmadan geliştirilmiştir.
Enerji verimliliği programları altında çeşitli kanunlar ve destekleyici düzenlemeler
yayınlanmıştır. Yapılarda enerji tüketimini azaltmayı amaçlayan mevzuat şunları
kapsamaktadır:
− Ağustos 2007’de ETKB tarafından yayınlanan, enerji verimliliği üzerine temel
kanun - Enerji Verimliliği Kanunu (No: 5627)
− Binalarda ısı enerjisinin verimli bir biçimde kullanılmasıyla ilgili düzenlemeler.
Bu düzenlemeler, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafından yayınlanmıştır.
− Aralık 2008’de yayınlanan Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği
− Ekim 2008’de yayınlanan Binalarda Isı Yalıtımı Yönetmeliği
− Nisan 2008’de yayınlanan Merkezi Isıtma Ve Sıhhi Sıcak Su Sistemlerinde
Isınma Ve Sıhhi Sıcak Su Giderlerinin Paylaştırılmasına İlişkin Yönetmelik
− Ev tipi cihazların verimliliği ile ilgili düzenlemeler. Söz konusu çalışmalar,
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yayınlanmıştır.
− Haziran 2001’de yayınlanan, Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması
ve Uygulanmasına Dair Kanun (Kanun No. 4703)
− Haziran 2008’de yayınlanan Yeni Sıcak Su Kazanlarının Verimlilik Gereklerine
Dair Yönetmelik
− Haziran 2008’de yayınlanan, Ev Tipi Klimaların Enerji Etiketlemesine İlişkin
YönetmeliğiTadil Eden Düzenleme
− Aralık 2006’da yayınlanan,
Yönetmelik
Ev Tipi Klimaların Enerji Etiketlemesine İlişkin
− Aralık 2006’da yayınlanan Ev Tipi Elektrikli Buzdolapları, Dondurucular Ve
Kombinasyonlarının Enerji Verimlilik Şartları İle İlgili Yönetmelik,
127
Azaltma Potansiyeli
− Aralık 2006’da yayımlanan Florasan Aydınlatma Balastların Enerji Verimlilik
Şartları İle İlgili Yönetmelik
Yukarıdaki düzenlemelerde yer alan bazı önemli hükümler şunlardır:
− İnşaat izni başvurusu sırasında ilgili mercie verilmek üzere her yapı için Isı
Yalıtım Raporu hazırlanmasına ilişkin koşullar. Rapor, ısı kayıpları, ısı
kazanımları ve ısı gereksinimlerini içermelidir. Bir yapının ısı gereksinimi, TSE
825’teki formül uyarınca hesaplanan standarttan daha fazla olmamalıdır.
− Yukarıda belirtilen standarda göre Türkiye dört iklim bölgesine ayrılır ve bina
ısı gereksinimleri halen oldukça düşüktür.
Isıtma Enerjisi(kWsaat/m2)
İklim Bölgesi 1
33.2
İklim Bölgesi 2
60.6
İklim Bölgesi 3
75.8
İklim Bölgesi 4
93.5
Kaynak: Onan ve Erdem, Yıldız Teknik Üniversitesi
− Paylaşılan, merkezi ısıtılan sistemler, 2,000 m2’den geniş kullanılabilir alana
sahip yeni yapılarda zorunludur. Gazlı ısıtma sistemleri kullanan 250 m2’den
daha geniş meskenler, yoğuşmalı kazanlar veya entegre ekonomizörlü
ekipmanlar kullanmak zorundadır.
− 250 kW’tan daha fazla soğutma gereksinimi olan konut dışı yapılar, merkezi
soğutma sistemi kullanacaktır.
− Merkezi ısıtma, soğutma, aydınlatma sistemlerine sahip 2,000 m2’den daha
büyük binalar, otomatik kontrol sistemleri kullanacaktır..
− Merkezi olarak ısıtılan her mesken için ısı ölçümü (örn. ısı “pay ölçeri”
kullanarak yapılan), Mayıs 2007’den itibaren yeni binalarda zorunlu hale
gelmiştir. Bu sisteme sahip olmayan binalar inşaat izni alamayabilir. Ancak,
uzmanlarla yapılan görüşmelere göre, hâlihazırda yalnızca 50,000 dairede ısı
ölçerler ve kontrol sistemleri bulunmaktadır. Bu sayı, 2007 yılından beri inşa
edilen ev sayısından çok aşağılardadır. Mevcut binaların, bu sistemleri Mart
2012’ye kadar kurmaları gerekmektedir.
Yukarıdaki düzenlemeler ve daha birçoğu yürürlüğe konmaya başlandığı halde,
bunların tam anlamıyla yürürlüğe girmesi muhtemelen zaman (ve irade)
gerektirecektir.
A.2.5.
Geleceğe Dönük Tahminler
− Nüfusun, mevcut durumdaki 73 milyondan, 2030’da 87 milyona yükseleceği
tahmin edilmektedir; (TÜİK tahminleri; 2010’da %1,1’lik nüfus büyüme
oranının 2030’da %0,7’ye düşeceği öngörülmektedir)
− Kişi başı gelir artınca, kişi başı mesken sayısında da artış beklenmektedir.
− 2010 ve 2030 arasında toplam mesken sayısı %50’nin hemen altında bir
artışla, 22,0 milyondan 32,5 milyona çıkmaktadır ( 2010 ve 2020
arasında %22 artmaktadır).
128
Azaltma Potansiyeli
− Meskenlerdeki artışın büyük bir kısmı, apartmanlarda meydana gelmektedir
(2009 TÜİK verilerine göre apartmanlar, yeni binaların üçte ikisini oluşturur).
Şekil A.14, mesken sayısının zaman içinde nasıl değiştiğini göstermektedir.
− Ticaret sektöründe, toplam ticari alan 2010 ve 2030 yılları arasında, %58
artarak 546 milyon m2’den 861 milyon m2’ye yükselmektedir.
Şekil A.14
Mesken Sayısı – Evler ve Apartmanlar
35
Mesken Sayısı, milyon
30
25
20
Ev
Apartman
15
10
5
0
2010
A.2.6.
2015
2020
2025
2030
Bina Sektöründe Azaltma Tedbirleri
Diğer bölümlerde bahsedildiği üzere, bizim yaklaşımımız, yapıları belirli enerji ve
emisyon özelliklerine sahip farklı teknolojilerin ve niteliklerin bir birleşimi olarak ele
alır. Hanehalkı ve diğer bina kullanıcıları, çok çeşitli bina tiplerinden birini seçerler ve
finansman olanağı cazip olduğunda (veya yasalar gerektirdiğinde, vb.) bina
iyileştirmeleri yaparlar. Aşağıdaki tablo, bina emisyon yoğunluğunu etkileyen
teknolojileri ve “tedbirleri” özetlemektedir ve söz konusu tedbirlerin niteliği hakkında
bazı ek bilgiler sağlamaktadır.
129
Azaltma Potansiyeli
Tablo A.4
Binalarda Azaltma Tedbirlerine Genel Bakış: Ortam Isıtması
Kategori
Enerji / Karbon tasarrufu
Maliyeti (€)
İzolasyon
(izolasyon olmayışına kıyasla)
(hane başına)
Çatı izolasyonu
yüzde 5 - 15
280
Duvar izolasyonu
yüzde 15 - 25
1.700
Zemin
yüzde 5 - 15
340
Çift cam
yüzde 10 - 20
1.300
Üçlü cam
yüzde 15 - 25
1.500
(kömüre kıyasla)
(sistem başına)
N/A
220
Gaz
yüzde 60
720
Petrol
yüzde 40
410
Yakıt ikamesi
Kömür
Elektrik
değişkenlik gösteriyor
Daha verimli kazanlar
Yoğuşmalı kazanlar
yüzde 25
Kontrol Ekipmanı
Isı ölçerler
200
(sistem başına)
830
(hane başına)
yüzde 25- 30
54
130
Azaltma Potansiyeli
Tablo A.5
Binalarda Azaltma Tedbirlerine Genel Bakış:
Su Isıtma, Aydınlatma ve Elektrikli Aletler
Enerji tasarrufu
Kategori
Su ısıtma
(kazanlara kıyasla)
Maliyeti (€)
ek yatırım maliyeti (hane
başına)
Doğalgaz kazanı
25 percent
0
Yoğuşmalı doğalgaz kazanı
45 percent
150
LPG kazanı
20 percent
230
Elektrikli sistem
65 percent
-39
N/A
N/A
90 percent
440
(akkor aydınlatmaya kıyasla)
(ünite başına)
yüzde 91
5
Petrol ürünü yakıtlı kazan
Güneş enerjili ısıtıcı
Aydınlatma
Enerji tasarruflu florasan ampülleri
Florasan ampüller
yüzde 89
4
Halojen ampüller
yüzde 70
4
Akkor ampüller
LED ampüller
Soğutucular
Standart model
Enerji tasaruflu model
İklimlendirme
Standart
Enerji tasaruflu
N/A
1
yüzde 93
7
(standart modele kıyasla)
(standart model maliyetine
kiyasla)
N/A
yüzde 20
110
(standart modele kıyasla)
Sistem maliyeti (m2 başına)
N/A
yüzde 10-30
8,2
8.9 - 9.8
A.3. Sanayi
A.3.1.
Çimento
Türkiye, Batı Avrupa’da en geniş çimento kapasitesine sahip ülkedir. 2009 yılı
sonunda, ülkede toplam klinker kapasitesi 62,5 Mton/yıl ve çimento öğütme
kapasitesi 103,5 Mton/yıl olmuştur.
Ülkede 64 çimento fabrikası bulunmaktadır. Bunların dörtte üçü hem klinker hem de
çimento üreten entegre fabrikalardır. Kalan fabrikalar ise, bağımsız çimento öğütme
fabrikalarıdır. Aşağıdaki harita çimento sanayiinin coğrafi dağılımını göstermektedir.
131
Azaltma Potansiyeli
Şekil A.15
Türkiye’deki Çimento Fabrikaları
Entegre fabrikalar
Öğütme fabrikaları
Kaynak: Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği (TÇMB)
2009’da, Türkiye 46,2 Mton klinker ve 53,9 Mton çimento üretmiştir. Çimento üretimi
2002’de 33 Mton’dan, 2009’da 54 M tona yükselmiştir (yıllık büyüme oranı %7,3’tür).
En büyük artış, esas olarak Orta Doğu’ya özellikle Irak’a yapılan ihracatlar nedeniyle
Güneydoğu Anadolu’da meydana gelmiştir. Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği
(TÇMB), 2020 yılında çimento üretiminin%60 artışla 90 Mton dolaylarına
ulaşacağını tahmin etmektedir.
Şekil A.15
Türkiye’de Çimento Üretimi (Mt)
CAGR
2002-9
Çimento Üretimi (Milyon ton)
60
12,5%
50
7,3%
40
7,2%
30
8,9%
20
6,5%
10
7,6%
3,6%
0
2002
Ege
Karadeniz
2003
2004
Orta Anadolu
2005
Doğu Anadolu
2006
2007
Marmara
2008
Akdeniz
2009
Güneydoğu Anadolu
Kaynak: Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği(TÇMB)
132
Azaltma Potansiyeli
A.3.1.1.
Geleceğe Dönük Tahmin
− Yaklaşık 50 Mton tutarındaki mevcut çimento üretimi ~700 kg / kişi’ye tekabül
etmektedir; tüketim ise 550 kg/kişi’dir.
− Tüketim, diğer az gelişmiş AB üye ülkelerin seviyeleri ile tutarlıdır, ancak
Çin’den düşüktür.
− Sektör daha şimdiden AB ortalamasının altındaki enerji yoğunluğuyla nisbeten
enerji verimlidir.
− Varsayımımıza göre sektör, 2020’ye kadar (%2 olan) nüfus artış hızından
daha yüksek hızda büyümeye devam eder, 2020’den sonra bu hız düşer.
Şekil A.16
Kişi Başı Çimento Üretimi ve GSYİH (AB ve Türkiye)
1.60
Kişi başına toplam çimento üretimi (ton
1.40
1.20
1.00
Turkey
Türkiye
0.80
0.60
0.40
0.20
0.00
0
10,000
20,000
30,000
40,000
50,000
GD P p e r C a p i t a ( Eu r o s/ c a p i t a )
Kişi Başı GSYİH (Avro/kişi başı)
133
Azaltma Potansiyeli
A.3.1.2.
Azaltma tedbirleri
Tablo A.6
Çimento Sektörü için Azaltma Tedbirleri
Tedbir
Tanımlama
Enerjiye / Emisyonlara
Etkisi
Verimli yeni kapasite
Kuru üretim işlemleri
kullanan modern fırınlar
Enerji Verimli paket 1
Önleyici bakım
İyileştirilmiş fırın yanması
Kabuk ısı kaybını
azaltma
Enerji Verimli paket 2
Enerji Verimli paket 1 +
İyileştirilmiş proses
kontrolü ve otomasyon
Yeni ızgara soğutucusu
Dolaylı yakma
Fosil yakıt ikamesi
Varsayılan yakıttan
(kömür) emisyon
yoğunluğu daha düşük
yakıtlara geçiş (teknik
uygunluğa bağlı olarak)
Atık yakma
Fosil yakıt girdisinin atık
ile ikamesi
Klinker ikamesi
Çimento karışımında
klinkerin %20’ye
kadarının alternatif
Enerji yoğunluğunda
%15 azalma (mevcut
ortalama kapasiteyle
karşılaştırıldığında ).
Mevcut ortalamayla
karşılaştırıldığında,
emisyonlarda %6 azalma
Enerji
yoğunluğunda %10
azalma
Emisyonlara etkisi, yakıt
kullanımına ve klinker
oranına bağlıdır, fakat
iyileştirme yapılmamiş
tipik kömür yakıtlı fabrika
için %4,5’tir.
Enerji yoğunluğunda
%18 azalma.
Emisyonların etkisi yakıt
niteliklerine bağlıdır.
Emisyonlara etkisi yakıt
kullanımına ve klinker
oranına bağlıdır, fakat
iyileştirme yapılmamiş
tipik kömür yakıtlı fabrika
için %8’dir.
Emisyonlardaki azalma,
kullanılan yakıtların
göreceli karbon
yoğunluğuna bağlıdır.
Örn. kömürden doğal
gaza geçiş, %18 azalma
sağlamaktadır.
Emisyon
yoğunluğunda %40’a
varan azalma
Toplam emisyon
yoğunluğunda %23’e
varan azalmayla birlikte
134
Azaltma Potansiyeli
malzemelerle ikamesi
Karbon tutma ve
depolama
A.3.2.
CO2
emisyonlarının %90’ına
kadar tutma
enerji kullanımında ve
işlem emisyonlarında
azalma
Toplam CO2
emisyonlarında %90
azalma
Demir ve Çelik
Türkiye, önemli bir demir ve çelik üreticisidir. Ham çelik üretiminde Avrupa’da üçüncü
ve dünya sıralamasında on birincidir. 2008 sonu itibariyle ham çelik kapasitesi 34,1
milyon ton, üretimi ise 26,8 milyon tondur.-2009’da, üretim 25,3 milyon tona
düşmüştür.
Türkiye’de üç entegre demir ve çelik fabrikası (Ereğli Demir ve Çelik Fabrikası
(Erdemir), İskenderun Demir ve Çelik Fabrikası (İsdemir) ve Karabük Demir ve Çelik
Fabrikası (Kardemir)) ve 19 elektrikli ark ocağı (EAO’lar) vardır. EAO’lar
kapasitenin %77’sini ve üretimin %74’ünü oluşturur.
Aşağıdaki harita, sanayinin coğrafi dağılımını göstermektedir. Erdemir ve Kardemir
entegre tesisleri, taş kömürü ocaklarına yakınlıkları nedeniyle kuzeybatıda yer
almaktadır. Isdemir (ikinci en büyük entegre tesisi) güney bölgesinin ortasında yer
almakta ve genel olarak ülkenin güney ve doğusundaki talebi karşılamaktadır. EOA
üretiminin büyük bölümü, ekonomik faaliyetin daha çok gelişmiş olduğu Marmara ve
İzmir’de, özellikle de hurda ve ihracat lojistiğini kolaylaştırmak amacıyla kıyı
kısımlarında bulunur.
Şekil A.17
Türkiye’deki Demir ve Çelik Fabrikaları
Kapasite (ton/yıl)
Kaynak: Türkiye Demir Çelik Üreticileri Derneği (DÇÜD)
135
Azaltma Potansiyeli
Türkiye’de ham çelik üretimi 2000-2008 yılları arasında ortalama yıllık %8 civarında
büyüyerek 14,3 milyon tondan 26,8 milyon tona ulaşmıştır. Aşağıda, Tablo A.5 yıllara
göre ham çelik üretimini göstermektedir. EAO üretimi son on yılda büyük oranda
artış göstermiştir ve yukarıda belirtildiği üzere, günümüzde üretimin neredeyse dörtte
üçüne karşılık gelmektedir.
Tablo A.7
Türkiye’deki Ham Çelik Üretimi
Milyon ton
Elektrikli Ark Ocağı
Entegre Çelik Fabrikası
Erdemir
İsdemir
Kardemir
Toplam
2000
9,1
5,2
2,4
2,0
0,9
14,3
2005
14,8
6,1
3,1
2,1
1,0
21,0
2006
17,3
6,2
3,1
2,0
1,0
23,4
2007
19,4
6,4
3,1
2,2
1,0
25,8
2008
19,8
7,0
3,1
2,9
1,1
26,8
2009
17,7
7,6
3,7
2,8
1,1
25,3
Kaynak: DÇÜD
A.3.2.1.
Geleceğe Dönük Tahmin
− , Çelik sanayii, nüfus artış hızından (%1-%2) daha yüksek oranda büyümeye
devam etmektedir, ancak sektöre hakim elektrikli ark ocakları, elektrik
fiyatlarına hassasiyet gösterebilirler.
− Sektör, elektrikli ark ocaklarının yaygınlığı nedeniyle, nisbeten verimlidir.
− Verimlilik iyileştirmelerini teşvik eden belirli hiçbir politika bulunmamaktadır.
136
Azaltma Potansiyeli
Şekil A.19
Çelik Üretimi ve Kişi Başı GSYİH (AB ve Türkiye)
Total Steel Consumption per Capita (kg Steel/capita)
Kişi başına toplam çelik tüketimi (ton çelik /kişi başı
500
450
400
350
Türkiye
Turkey
300
250
200
150
100
50
0
-
5,000
10,000
15,000
20,000
25,000
30,000
35,000
40,000
45,000
50,000
GDP per Capita (Euros/capita)
Kişi Başı GSYİH (Avro/kişi başı)
A.3.3.
Sanayi Büyüme Varsayımları
Sanayi büyüme varsayımları Tablo A.8’de verilmiştir. Ülkenin sanayi üretimine
bağımlılığının azalacağı ve hizmetler sektörünün GSYH içindeki payının artacağı varsayımı
ile genel olarak sanayinin GSYH’dan daha küçük bir büyüme oranı ile büyümesi
beklenmektedir.
Tablo A.4
Sanayi Büyüme Projeksiyonları
Sektör
Büyüme oranı, y/y
2010-2020 2020-2030
Çimento
%2.0
%1.0
Çelikl
%1.8
%1.0
Rafineri
%4.4
%3.5
Diğer
%2.6
%2.7
Kanyak::IBS ve NERA analizleri
137
Azaltma Potansiyeli
A.3.4.
Detaylı teknoloji maliyeti ve performans varsayımları
Aşağıdaki tablolar, analizimize dahil başlıca sanayi azaltma teknolojileri için, sektöre
göre gruplanmış verimlilik veya karbon iyileştirmesi ve bunlara ilişkin sermaye
maliyetinin (yıllık üretim kapasitesi birimi başına) özetini sunmaktadır.
138
Azaltma Potansiyeli
Tablo A.9
Azaltma Tedbirleri – Çimento
Maliyet (€/t
çimento)
4,6
Sektör
Ölçü
Karbon tasarrufu
Çimento
Önleyici bakım
1-5%
Çimento
Fırın ısı kaybının önlenmesi
5-10%
0,17
Çimento
İyileştirilmiş fırın ateşleme sistemi
5-10%
0,52
Çimento
Proses kontrol ve otomasyon
1-5%
0,12
Çimento
Yeni modern ızgaralı soğutucu
5-10%
4,0
Çimento
Endirek ateşleme sistemi kurulması
5-10%
5,6
Atık yakma
%80 normal atık ve %20
biokütle karışımı ile yakıt
%40 daha az bir karbon
yoğunluğa sahip
Portland çimentosuna göre
%10
Portland çimentosuna göre
%20
3,8
Çimento
Çimento
Çimento
Orta seviyede klinker ikamesi
Yüksek seviyede klinker ikamesi
3,2
4,9
Tablo A.10
Azaltma Tedbirleri – Çelik
Sektör
Ölçü
Çelik
Enerji izleme ve yönetim sistemi
1-5%
0,05
Çelik
Önleyici bakım
1-5%
0,00
Çelik
Sinter fabrikası ısı geri kazanımı
1-5%
0,34
Çelik
Kömür nem kontrolü
1-5%
7,5
Çelik
Yüksek fırında pulvarize kömür
enjeksiyonu
1-5%
3,2
Çelik
Sıcak hava fırın otomasyonu
1-5%
0,14
Çelik
Yüksek fırın gazı ısı kazanımı
1-5%
11,2
Karbon tasarrufu
Maliyet (€/t çelik)
139
Azaltma Potansiyeli
Tablo A.11
Azaltma Tedbirleri – Petrol İşleme ve Petrokimya
Sektör
Petrol rafinerileri
Petrol rafinerileri
Petrol rafinerileri
Ölçü
Enerji yönetimi
Isı eşanjörlerinde ve proseslerde
oluşan kirliliğinin azaltılmasına
yönelik katkı maddeleri kullanılması
Pompalar, motorlar ve
kompresörlerde düzenli bakım ve
etkinliğin artırılması
Karbon tasarrufu
Maliyet (€/t üretim)
1-5%
0,23
1-5%
0,35
5-10%
0,08
Petrol rafinerileri
İyileştirilmiş proses kontrol sistemleri
1-5%
0,43
Petrol rafinerileri
Atık ısı kazanımı
1-5%
0,57
Petrol rafinerileri
Proses entergasyonu (Pinch analizi)
1-5%
0,15
Petrokimya
Enerji yönetimi
1-5%
0,12
Petrokimya
İyileştirilmiş damıtma
1-5%
0,11
Petrokimya
İyileştirilmiş kurutma
1-5%
0,29
Petrokimya
İyileştirilmiş buharlaşma
1-5%
0,33
Petrokimya
Hacimsel erime akış hızının
iyileştirilmesi
1-5%
35,3
Petrokimya
Proses kontrolü
1-5%
0,29
Petrokimya
Proses entegrasyonu
1-5%
0,13
Petrokimya
1-5%
2,9
140
Azaltma Potansiyeli
Tablo A.12
Azaltma Tedbirleri – Seçilen Kimyasallar
Sektör
Ölçü
Amonyak
Enerji yönetimi
Amonyak
Karbon tasarrufu
5-10%
2,6
Büyük ölçekli iyileştirmeler programı
1-5%
28
Amonyak
Orta ölçekli iyileştirmelerin programı
1-5%
5,7
Amonyak
CO2 imhasında iyileştirmeler
yapılması
1-5%
17
Amonyak
Düşük basınçlı sentez
1-5%
6,9
Amonyak
Hidrojen geri kazanımı
1-5%
2,3
Amonyak
Proses entegrasyonu
1-5%
3,4
Nitrik Asit
Alternatif oksidasyon katalizörü
%20'den fazla
32
Nitrik Asit
Reaktör haznesinin genişletilmesi
%20'den fazla
429
Nitrik Asit
İkincil katalizör - oksidasyon
reaktöründe N2O çözülmesi
10-20%
1,3
Nitrik Asit
Üçüncül katalizör - Varyant 2
1-5%
91
Nitrik Asit
Seçici olmadan NOX ve N2O
(NCSR)'un katalitik azaltımı
1-5%
64
Soda külü
Kontrol sistemleri
1-5%
1,8
Soda külü
Enerji yönetimi
1-5%
1,9
Soda külü
Yüksek enerji içeren malzeme
kullanımı
1-5%
1,8
Soda külü
Yüksek verimli tabla kullanımı
1-5%
15
Soda külü
İyileştirilmiş kontrol sistemleri
1-5%
2,8
Soda külü
1-5%
27
Soda külü
Membran prosesinin iyileştirilmesi
1-5%
3,9
Soda külü
Enerji verimliliği - diğer inorganik
1-5%
3,9
Soda külü
Hızları ayarlanabilir aktarma organları
1-5%
2,8
141
Azaltma Potansiyeli
Tablo A.13
Azaltma Tedbirleri – Mineraller, Cam, Tuğla, Seramik
Sektör
Ölçü
Karbon tasarrufu
Kireç
Önleyici bakımlar
1-5%
0,14
Kireç
Proses kontrol
1-5%
0,64
Kireç
İyileştirilmiş fırın ateşleme sistemleri
5-10%
0,45
Kireç
Fırınlarda ısı kaybının azaltılması
1-5%
0,14
Cam
İleri brülör sistemleri
1-5%
3,2
Cam
Proses kontrol
1-5%
2,2
Cam
Üretim yönetimi sistemlerinin
geliştirilmesi
1-5%
2,2
Cam
Cam hurda kullanımında artış
1-5%
2,7
Cam
1-5%
7,0
1-5%
1,7
1-5%
3,2
1-5%
4,2
Fırın ateşleme oksijen kontrol sistemi
kullanımı (Oxy trim)
Gelişmiş refrakterler ve izolasyon
malzemesi kullanımı
Cam
Cam
Cam
U/S rafinaji
Tuğla
İyileştirilmiş yanma ve kurutma
55%
32
Genel Seramikler
İyileştirilmiş yanma ve kurutma
%25'den %40'a
210
Tablo A.14
Azaltma Tedbirleri – Seçilmiş Diğer Sanayi
Sektör
Ölçü
Aluminyum
İyileştirilmiş fırınlar
5-10%
8,5
Bakır
İzleme ve hedefleme
5-10%
3,1
Bakır
Modern fırınlar
Kağıt (selüloz hariç)
Selüloz sanayiinde ısı geri kazanımı
Selüloz sanayiinde proses kontrolü
ve pinch analizi
Selüloz sanayiinde proses kontrolü
ve pinch analizi
Selüloz sanayiinde ısı geri kazanımı
Kağıt (selüloz hariç)
Selüloz
Selüloz
A.3.5.
Karbon tasarrufu
%20'den fazla
7,7
1%
81,3
5%
38,8
5%
26,1
1%
2,2
Sanayinin Uluslararası Karşılaştırması
Bu raporun genelinde belirtildiği üzere, Türkiye sanayi sektöründe enerji verimliliğinin
geliştirilmesi konusunda önemli fırsatlar mevcuttur. Bu bölümde, Türkiye’deki sanayi
tesislerinin dünyadaki en verimsiz tesislere (“Geri kalmışlar”) mi, en verimli olanlarına
(“Liderler”) mı yakın oluduğunu, yoksa ikisinin arasında (“Standard”) mı yer aldığını
anlamak için, uluslararası karşılaştırmaları ile birlikte çeşitli sektörlerin ortalama fosil yakıt
tüketimleri verilmektedir.
Elimizdeki bilgilere göre, sektörden sektöre değişiklik gösterse de, genel olarak Türkiye’deki
sanayi tesislerinin fosil yakıt tüketimleri, şu anda Avrupa’da ve diğer gelişmiş ülkelerde
işletilmekte olan “standart” tesislerin yakıt tüketimlerine yakındır.
142
Azaltma Potansiyeli
Mevcut kapasiteleri iyileştirerek veya yeni ve daha verimli kapasitelerin işletmeye alınması
ile en gelişmiş teknolojiye sahip tesislere (“liderler”) doğru bir gelişme göstermesi,
Türkiye’nin sanayi enerji tüketimini ve emisyonlarını azaltmasını sağlayacaktır.
Öncü
Standart
Eski
Çelik
Soda külü
Raf ineri
Selüloz
Kağıt
Petrokimya
Nitrik Asit
Kireç
Cam
Seramik
Bakır
Çimento
Tuğla
Amonyak
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Aluminyum
MWh yakıt / ton Kapasite
Şekil A.18
Sanayi Enerji Yoğunluğu – Uluslararası Karşılaştırmalar
Türkiye
Kanyak: BNEF database, ETKB – Enerji Dengesi Tabloları, UNFCCC, FAOStat, DPT, Tukder, YEM,
SERFED, Eti Aluminyum, Eti Copper, TCMA ve NERA analizleri.
A.4. Taşıma
A.4.1.
Genel Bakış
Toplam yük taşıma 2008’de yaklaşık olarak 200 Gtkm (milyar ton kilometre) ve yolcu
taşıma 200 Gpkm’den fazla (milyar yolcu kilometre) olmuştur. Karayolu taşıma,
taşınan yükün %86’sını ve yolcunun %97’sini oluşturması nedeniyle, Türkiye’deki
taşımaya hâkimdir.
143
Azaltma Potansiyeli
Şekil A.21
Yük ve Yolcu Taşıma
250
Karayolları
Demiryolu
Denizyolu*
Havayolu*
Karayolları
Demiryolu
Denizyolu*
2008
2007
2006
0
2005
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0
50
2004
50
100
2003
100
150
2002
150
200
2001
200
Yolcu taşımacılığı (milyar yolcu km)
Yük taşımacılığı (milyar ton km)
250
Havayolu*
Not: Deniz ve hava taşıma, uluslararası taşımaya dahil değildir. Hava yolu taşıma
verileri son üç yıl için mevcut değildir.
Kaynak: TÜİK
Ülkedeki karayolu motorlu taşıtlarının sayısı 2001-2009 yıları arasında %76 artmıştır.
Bu dönem boyunca, arabaların sayısı 4,5 milyondan 7,1 milyona, kamyonlar ve
kamyonetler 1,2 milyondan 4,5 milyona ve motosikletler 1,0 milyondan 2,3 milyona
yükselmiştir.
Motorlu Taşıt Stoğu (bin)
Şekil A.22
Türkiye’deki Karayolu Motorlu Taşıt Stoku
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
2001
2002
Binek araç
2003
Motorsiklet
2004
Hafif ticari
2005
Ağır ticari
2006
Minibüs
2007
Otobüs
2008
2009
Diğer
Kaynak: TÜİK
144
Azaltma Potansiyeli
Taşıma sektörü tarafından tüketilen enerji, 2008’de toplam enerji tüketiminin %20’sini
veya 16 Mtpe’lik kısmını oluşturmuştur. Enerjinin neredeyse tamamı (%98) petrol
ürünlerinden kaynaklanır.
25%
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
20%
15%
10%
5%
Toplam Nihai Enerji
Tüketimindeki Pay, %
Enerji Tüketimi (Mtep)
Şekil A.23
Taşıma Sektörünün Enerji Tüketimi
0%
2001
2002
2003
2004
Enerji Tüketimi
2005
2006
2007
2008
Toplam Nihai Enerji Tüketimindeki Pay
Kaynak: ETKB – Enerji Dengesi
A.4.2.
Uluslararası Karşılaştırmalar
İngiltere
Polonya
Rusya
Ukrayna
Kazakistan
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Türkiye
İngiltere
Rusya
İngiltere
Polonya
Rusya
Ukrayna
0
Kazakistan
100
Polonya
200
Ukrayna
300
Kazakistan
400
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
Türkiye
Binek araçlar /1,000 kişi
500
Türkiye
Motorlu araçlar /1,000 kişi
600
Araçlar / km yol
Şekil A.24
Taşıma sektörü - uluslararası karşılaştırmalar (taşıtlar)
Kaynak: Dünya Bankası
Türkiye’de taşıt sahipliği seviyesi, Şekil A.25’te gösterildiği gibi, uluslararası
standartlardan düşüktür. Taşıt sahipliği, 1000 kişi başına 100 taşıt olup, Ukrayna ile
aynı seviyededir, ancak Polonya veya İngiltere’nin sadece %20-%25’i oranındadır.
145
Azaltma Potansiyeli
Benzin
Dizel
İngiltere
Polonya
Rusya
Ukrayna
Türkiye
Pompa f iyatı ($/litre)
İngiltere
Polonya
Rusya
Ukrayna
2,0
1,8
1,6
1,4
1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
Kazakistan
Dizel
Kazakistan
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
Türkiye
Ulaşım yakıtı tüketimi (L/kişi)
Şekil A.25
Taşıma sektörü - Kişi Başı Yakıt Tüketimi ve Yakıt Fiyatlarının Uluslararası
Karşılaştırması
Benzin
Kaynak: Veriler 2007 (yakıt tüketimi) ve 2006 (yakıt fiyatları) yıllarına aittir.
Türkiye’de motorlu taşıt yakıt fiyatları uluslararası standartlara göre yüksektir,
Polonya veya Ukrayna gibi Doğu Avrupa ülkelerindeki yakıt fiyatlarının ise önemli
ölçüde üzerindedir. Türkiye’de dizel fiyatları İngiltere ile karşılaştırılabilir düzeydedir,
fakat, benzin fiyatı, karşılaştırılan ülkeler arasında en yüksektir. Kişi başı yakıt
tüketimi uluslararası standartlara göre düşüktür ve bu durum hem yüksek yakıt
fiyatlarının, hem de düşük GSYİH/kişi oranının sonucudur. .
A.4.3.
İlgili politikalar
, Ulaştırma Bakanlığı Haziran 2008’de, Ulaşımda Enerji Verimliliğinin Artırılmasına
İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik yayınlamıştır. Yönetmelik, taşıtların
birim enerji tüketimini azaltma ve enerji verimliliği standartları ile, toplu taşıma ve
trafik akışını iyileştirme stratejilerini içermektedir.
Türkiye’deki motorlu taşıtlar vergisi, motor silindirik hacmine ve taşıt yaşına bağlıdır.
Yeni arabalar için vergi, 2010 yılında 405 TL ile (1300cc’den az) 14.689 TL (4000cc
üstü) arasında değişiklik gösterir. Bu anlamda, vergi, yeni alıcıları daha düşük
hacimli, daha az yakıt tüketen taşıtlar almaları için teşvik etmektedir. Diğer yandan,
her bir araç için ödenecek vergi miktarı, yaş ile birlikte düşmektedir (örneğin, 18002000cc motorlu bir taşıtın vergisi taşıt yeniyse, 1.793 TL olacaktır, taşıt 16 yıldan
eskiyse 194TL’ye düşecektir). Bu uygulama ise, yeni araba alımı yerine, eski
(verimsiz) araba kullanımını teşvik etmektedir. 36
A.4.3.1.
Mevcut motorlu taşıt sahipliği AB standartlarına göre çok düşüktür, bunun nedeni
kısmen kişi başı GSYİH olmakla birlikte, kısmen de nisbeten yüksek yakıt fiyatlarıdır.
36
http://www.turkisheconomy.org.uk/buyingproperty/motor_vehicle_tax.htm
146
Azaltma Potansiyeli
İngiltere
Polonya
Rusya
Ukrayna
Kazakistan
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
Türkiye
Binek araçlar /1,000 kişi
Şekil A.19
Türkiye ve Seçilmiş Ülkelerde Motorlu Taşıt Sahiplik Oranı
− 2020’ye kadar yolcu taşıt km’deki büyüme GSYİH’dan daha hızlıdır, 2020’de
GSYİH ile aynı hızdadır.
− Uluslararası piyasa seviyelerinde olan vergisiz motorlu taşıt yakıt fiyatları,
vergiler eklendiğinde ortalamadan daha yüksek olmaktadır.
− Hava taşıması talebi hızla artacaktır.
147
Azaltma Potansiyeli
A.4.4.
Detaylı maliyet ve performans varsayımları
Tablo A.15
Taşıma sektöründe azaltma tedbirleri
Kategori
İndikatif enerji veya
karbon tasarrufları
Standart Arabalar
2010 yılında standart
benzinli bir araça
kıyasla m aliyet
tasarrufları
Benzinli araba
Dizel araba
indikatif m aliyetler (2010 € )
benzinli bir araça
kıyasla araç m aliyeti
benzinli bir araça
N/A
N/A
N/A
19%
-800
-800
Elektrikli araba
78%
6.700
3.800
LPG araba
45%
1.000
1.000
CNG araba
25%
2.300
1.900
Şebekeye bağlanmayan Hibrid arabalar
Şebekeye bağlanan Hibrid arabalar
44%
67%
6.200
9.900
5.500
7.200
2010 yılında m odern
benzinli bir araça
2020 yılında m odern
benzinli bir araça
Modern araçlar
Yeni nesil benzinli araba
15%
N/A
N/A
Yeni nesil dizel araba
31%
-400
-400
Yeni nesil elektrikli araba
82%
9.800
6.700
Yeni nesil LPG araba
53%
5.300
4.400
Yeni nesil CNG araba
Yeni nesil şebekeye bağlanmayan Hibrid
arabalar
Yeni nesil şebekeye bağlanan Hibrid
arabalar
36%
2.300
1.900
53%
10.400
7.200
72%
Ultra-m odern araçlar
15.500
11.400
2010 yılında ultram odern benzinli bir
araça kıyasla araç
m aliyeti
2020 yılında ultram odern benzinli bir
araça kıyasla araç
m aliyeti
2020 sonrası benzinli araba
28%
N/A
2020 sonrası dizel araba
41%
-
N/A
-
2020 sonrası elektrikli araba
2020 sonrası şebekeye bağlanmayan
Hibrid arabalar
2020 sonrası şebekeye bağlanan Hibrid
arabalar
86%
12.800
9.100
60%
14.500
10.500
76%
20.900
15.800
A.5. Atık
Yukarıda belirtildiği gibi, 2008 Yılı Türkiye Sera Gazı Emisyonları Envanteri’nde atık
arıtma, bütün sektörler genelinde yakıt yanmasından kaynaklanan CO2
emisyonlarından sonra ikinci sırada yer almaktadır. Atık, Türkiye’deki toplam sera
gazı emisyonlarının %9’unu oluşturmaktadır. Bu bölüm Türkiye’deki atık arıtma
faaliyetlerini açıklamaktadır.
Katı Atık: En son katı atık istatistiklerine göre, 3.225 belediyeden 3.129 tanesi katı
atık toplamaktadır ve 2008’de 24,4 milyon ton atık toplanmıştır. Atığın %45’i katı atık
toplama sahalarında arıtılmıştır, %1’i kompostlanmış, kalanı ise temel olarak
belediye çöplüklerinde toplanmıştır. Aynı yıl kişi başı katı atık miktarı 1,15 kg’dır.
148
Azaltma Potansiyeli
Türkiye’de 37 adet katı atık toplama sahası, 4 kompostlama tesisi ve 2 adet atık
yakma tesisi bulunmaktadır.
Tablo A.5
Türkiye’deki Katı Atık Bertaraf Tesisleri
Sayı
Kapasite, 000 ton/yıl
Gelen atık, 000 ton
Arıtılan atık, ton
Katı atık sahası
37
390,048
10,947
10,037
Kompostlama tesisi
4
551
276
143
Atık yakma tesisi
2
44
36
29
Kaynak: TÜİK
Atık bertarafından belediye sorumludur ve belediyeler genellikle, uzun vadede
maliyetleri düşürecek olan ekipman yatırımlarına engel oluşturan sermaye
kısıtlamaları ile karşı karşıyadır. Türkiye, atık ile ilgili yasal düzenlemelerini AB ile
uyumlaştırma amacında olduğu halde, atık bertarafını gerektiren koşullar sınırlıdır ve
belediye atıklarının büyük bölümü açık çöplüklerde veya çöp gazını tutmayan basit
katı atık sahalarında toplanır. Ankara’da (Mamak Katı Atık Sahası) geniş bir katı atık
toplama sahası ve İstanbul’da davam etmekte olan projeler (Odayeri ve
Kömürcüoda’da) dahil olmak üzere, bazı örnekler bulunmakla birlikte, Türkiye’nin
çöp gazı geri kazanımı ile ilgili yalnızca sınırlı bir deneyimi vardır.
TÜİK istatistiklerine göre37, 2008 yılında 8,7 milyar m3 atık su tahliye edilmiştir.
Bunun %51’i termik elektrik santrallerinden, %38’i belediyelerden ve köylerden (atıksu şebekesi yoluyla), %10’u imalat sanayiinden ve %1,5’i organize sanayi
bölgelerinden kaynaklanmıştır.
2008 istatistiklerine göre, 3.225 belediyeden 2.421’i atık su şebeke sistemlerine
sahiptir. Belediyeler 3,26 milyar m3 atık su toplamıştır ve bunun %69’unu arıtmıştır.
Belediyeye ait 236 atık su arıtma tesisi bulunmaktadır, bunlardan 32’si ileri
teknolojiye sahiptir, 29’u fiziksel arıtma, 158’i biyolojik arıtma ve 17’si doğal arıtma
yapar.
A.5.1.1.
− Atık veya çöpü azaltmaya veya geri dönüşümü artırmaya yönelik belirli hiçbir
düzenleme bulunmamaktadır.
− Büyüme, nüfus artış hızından 1 puan fazla devam etmektedir.
− Altyapı / mevzuat eksikliği nedeniyle sanayide atık yakıt kullanımı mümkün
olmamaktadır.
37
TÜİK, atık su ile ilgili verileri, atık su şebekesine sahip belediyelerden ve köylerden, organize sanayi bölgelerinden,
kapasitesi 100 MW’nin üstünde olan termik elektrik santrallerinden, 50 kişiden fazla kişinin çalıştığı imalat sanayi
tesislerinden toplamaktadır.
149
Azaltma Potansiyeli
A.6. Tarım, Ormancılık, Arazi Kullanımı
Tarım milli gelire katkısı azalmakta olduğu halde, yurtiçi besin ihtiyacını karşılaması,
sanayiye girdi sağlaması ve istihdam yaratması bakımından Türkiye’de hala önemli
bir sektördür. Tarım ve ormancılık birlikte, 2008 yılında, 1998 fiyatlarında 9,4 milyar
TL ile GSYİH’nın %10’unu oluşturmuştur. Sektördeki büyümenin inişli çıkışlı bir
eğilimde olması, sektörün ekonomik ve sosyal koşullara olan hassasiyetini
yansıtmaktadır.
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
14%
12%
10%
8%
6%
4%
GSYİH'deki payı, %
Tarım ve Ormancılık (1998
milyar TL)
Şekil A.27
Tarım ve Ormancılık Sektöründe Büyüme
2%
0%
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
GSYİH'deki payı
Kaynak: TÜİK
Ülkenin yüksek ve nemli bölgeleri ormancılık faaliyetlerine, yüksek ve kuru bölgeleri
besi hayvanı üretimine ve bütün bölgeler, tarla ürünleri üretimine elverişlidir. Türkiye,
toplam 40 milyon hektar (770 bin km2 toplam kara alanının %50’si) tarım alanına ve
21 milyon hektar orman alanına sahiptir. 38 Aşağıdaki tablo, tarım arazisinin ve orman
alanının kullanımını göstermektedir:
38
[Alıntı] Amerika Gizli Haberalma Örgütü verisine (CIA Factobook) göre, arazinin yalnızca %30’u ekilebilir, yine de
bu durum, ekilebilir / tarımsal arazi tanımına bağlı olmaktadır.
150
Azaltma Potansiyeli
Şekil A.28
Tarım Arazisi ve Orman Alanı
Tarım Arazisi ve Orman Alanı (61 milyon Ha)
Orman
35%
Tahıllar ve ekinler
28%
Nadas
7%
Çayır ve meralar
24%
Meyveler, üzüm
bağları ve zeytinlikler
5%
Sebze
1%
Kaynak: TÜİK – 2007 istatistikleri
Tarımsal faaliyetler, temel olarak küçük ölçekli aile işletmeleri tarafından
yürütülmektedir. 2006 yılı TÜİK istatistiklerine göre, işletmelerin %99’u, 0,5 hektar
(5000 m2) araziden daha küçük araziye sahiptir. Söz konusu işletmeler, tarım
işletmelerine ait toplam arazinin %89’unu ve hayvan varlığının %97-%98’ini
oluşturur..
151
Azaltma Potansiyeli
Tablo A.17
Tarım Sektöründeki İşletmeler
İşletmenin
boyutu, dekar
İşletme sayısı
Arazi,
dekar
Koyun-keçi
sayısı
Sığır ve
manda sayısı
Arazi yok
54.523
-
1.824.342
299.662
<5
178.006
481.987
588.265
265.354
5-9
290.461
1.952.471
1.154.216
480.001
10-19
539.816
7.378.022
3.697.403
1.250.855
20-49
950.840
29.531.622
6.468.575
3.129.549
50- 99
560.049
38.127.035
5.427.504
2.746.636
100-199
327.363
43.884.397
4.397.393
1.852.716
200-499
153.685
42.075.498
3.250.858
948.991
500-999
17.429
11.218.554
422.883
111,534
1.000-2.499
4.199
5.476.930
195.722
44.150
2.500-4.999
222
695.541
24.186
2.434
>5.000
57
3.526.175
99.656
15.556
Toplam
3.076.650
184.348.232 27.551.003
11.147.438
Kaynak: TÜİK
Yakın zamana ait resmi istatistiklere göre, 21 milyon hektar orman alanının yarısı
verimlidir, geriye kalan yarısı ise verimsizdir.39 Verimli orman alanında 1 milyar m3
orman varlığı mevcuttur.
Tablo A.18
Orman Alanı, 2005
Orman Alanı, Mn Hektar
Verimli
Bozulmuş (Verimsiz)
Orman varlığı, Mn m3
Verimli
Bozulmuş (Verimsiz)
Koru ormanı
Baltalık orman
8.9
6.5
1.7
4.1
1,128
65
70
24
Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı - Ormancılık İstatistikleri
39
Çevre ve Orman Bakanlığı
152
Azaltma Potansiyeli
Appendix B.
İşlem Maliyetleri, İskonto Oranları ve Geri Ödeme Varsayımları
İşlem Maliyetleri, İskonto Oranları ve Geri
Ödeme Varsayımları
B.1. Proje İşlem Maliyetleri
B.1.1.
Haneler ve küçük/orta ölçekli işletmeler: arka plan ve kaynaklar
“Enerji verimliliği açığı”
− Çok geniş bir literatür araştırması göstermiştir ki, ilk sermaye giderini sonraki
dönemlerdeki enerji tasarrufları ile karşılaştırarak hesaplanan getirisi %30’dan
yüksek olan düşük karbon (özellikle enerji verimliliği) yatırımları haneler ve
işletmeler tarafından dikkate alınıp değerlendirilmemektedir.
− Aynı zamanda, (her ne kadar sistemli bir şekilde olmasa da) işletmelerin enerji
verimli yatırımlara karşı çok katı geri ödeme kriterleri (örneğin 3-4 yıl geri
ödeme) uyguladığı belgelenmiştir. Modellerin (örn. İngiltere ENUSIM sanayi
enerji kullanımı modeli gibi) sonuçlarının karşılaştırılması şunu ortaya
koymuştur: Yapılan yatırımlar,
(sermaye gideri + enerji tasarrufları
kapsamında değerlendirildiğinde) çok yüksek getiri oranlarına sahip tedbirlerle
sınırlı kalmaktadır.
− Bu bulguların genellikle “enerji verimliliği açığı”olarak adlandırılan kantitatif
hesaplamaları genelde bir iskonto oranı ya da getiri oranı şeklinde ifade edilir.
Sözkonusu oran, sermaye giderleri, faaliyet giderleri ve diğer teknik-ekonomik
faktörler arasında modellenmiş ya da tahmin edilmiş ilişkiler kapsamında bir
kalıntı (residual) olarak ortaya çıkar. İşlem maliyetleri konusunda, büyük
farkla, en fazla veri bu belirtilen formatta bulunur. Aşağıda görüldüğü gibi,
“enerji verimliliği açığı” şeklindeki tahminler küçük çaplı yenilenebilir enerjilere
de uygulanabilir. . 40
Enerji verimliliği açığını açıklayabilecek faktörlerin göreceli önemi hakkında
çok az fikir birliği vardır.
− Bu konuda çok sayıda görüş ortaya konulmuştur, fakat gözlemlenen durumun
nedenleri konusunda
fikir birliği azdır. Açıklamalar başlıca aşağıdaki
gruplarda toplanır.
− İşlem maliyetleri (örn. “sorun”, harcanan zaman maliyeti, ek personel,
sözleşme maliyeti, vb.)
− Ekipmanın yetersiz performansı veya performansta yüksek değişkenlik (örn.
[CRA])
− Kişilerin yüksek iskontolu süre tercihleri (örn. Frederick ve diğerleri, 2002)
− Organizasyonlarca değerlendirilmeyen teşvikler (Örn. Sorrel ve diğerleri,
2005)
40
Genel olarak getiri oranları / iskonto oranları olarak ifade edilen, maliyetlerin boyutlarının tahminleriyle ilgili örnek
referanslar için iskonto oranları üzerine NERA’nın önceki notuna bakınız.
153
Azaltma Potansiyeli
− Kredi piyasası iyi işlemiyorsa kredinin veya yönetim / boş zaman ile ilgili fırsat
maliyetleri (örn, […] )
− Belirsizlik durumundaki yatırımlarla ilgili seçenek değeri (option value) ve
vazgeçilemez
yatırımlar, bazı modellerde, eşik oranlarının sermaye
maliyetinden dört kat daha fazla olduğunu göstermiştir. . (Örn. […])
− Tüketicinin / yöneticinin rasyonel davranmaması
− Yukarıdaki faktörlerden hangisinin en önemli olduğu veya faktörlerden herhangi
birinin, gözlemlenen davranışı açıklamaya yeterli olup olmadığı ile ilgili olarak
literatürde çok az fikir birliği bulunmaktadır.
İşlem maliyetlerini hesaplamada “aşağıdan yukarı” yaklaşımı kısıtlı ölçüde
başarılı olmuştur.
− Gözlemlenen davranışı açıklayan yaklaşımlardan birisi, standart maliyetleri,
işlem maliyetlerinin aşağıdan yukarıya tahminleriyle takviye etmektir.
− Bazı istisnai örnekler olsa da bu yaklaşım akademik literatürde alışılmamış bir
durumdur; uygulamalı veya politika ile ilgili literatürde ise daha yaygındır.
Aşağıdaki tablo, yakın zamanlardaki daha kapsamlı çabaların bazılarını
özetlemektedir. Tablodaki çalışmalar konut ve konut dışı sektörleri kapsar ve
her iki kesimde de başlıca küçük-orta çaplı yenilenebilir enerji ve enerji
verimliliği önlemlerinin çoğunu ele alır.
154
Azaltma Potansiyeli
Tablo B.1
Haneler ve Küçük/Orta Ölçekli Firmaların Karşılaştığı İşlem Maliyetlerinin
Aşağıdan Yukarıya Doğru Tahminlerine İlişkin Kaynaklardan Örnekler
Kaynak
Yöntem
Tedbirler
İşlem maliyetinin
boyutu
Ecofys (2009)
Literatür taraması,
uzmanlarla
görüşmeler/anket
ve varılan yargı
Enerji verimliliği:
Hane halkı
sektörü’ndeki
tedbirler
%5-10, farklı
tedbirler için %35100’e ulaşır.
Enviros (2006)
Literatür taraması,
uzmanlarla
görüşmeler/anket
ve varılan yargı
Enerji verimliliği
tedbirleri: sanayi,
ticaret ve kamu
sektörü genelinde.
Büyük tedbirler için
genelde %5
dolayındadır, küçük
veya daha
kompleks tedbirler
için 20%’ye ulaşır.
Element Energy
(2008)
Bildirilmiş tercihler
anketi
Yenilenebilir
enerjiler: küçük ve
mikro ısı ve enerji
üretimi
%20-40 arasında
tahminlere sahip en
büyük çaplı
tedbirler üzerinde
yoğunlaşır.
Enviros (2008a,
2008b)
Görüşmeler,
uzman görüşü
Yenilenebilir
enerjiler: Isı üretimi,
tüm sektörleri
kapsamakadır
Tedbire ve tedbirin
çapına bağlı
olmakla birlikte
başlıca tedbirler
için %1-5. Büyük
tedbirler için göz
ardı edilebilir.
Björkqvist ve Wene
Anket, masa başı
değerlendirme
Zaman kullanımıyla
ilgili varsayımlara
bağlı olarak %2530
Sathaye ve
diğerleri (2004)
Anket, masa başı
değerlendirme
[Zaman
kullanımıyla ilgili
varsayımlara bağlı
olarak 25-30%]
− Bu çalışmaların amacı genel olarak hane halkı ve şirket davranışlarını daha iyi
anlamak ve modellemek için modellerin sayısını artırmaktır. . Fakat, teknolojik
varsayımlar ile gözlenen davranışlar arasındaki farklılığı ortadan kaldırma ve
bunları birleştirme noktasında başarılı olduğu söylenemez. Yukarıdaki
çalışmaların hiçbiri gözlenmiş davranışların ortaya koyduğu çapta tahminler
ortaya koymamıştır.
155
Azaltma Potansiyeli
− Başlıca zorluklardan bazıları şunlardır:
Maliyetleri belirlemede veri eksikliği ve dolayısıyla subjektif değerlendirme
yapma ihtiyacı
İlgili maliyetlerin çok spesifik ve özellikli olması ve bundan dolayı da
aşağıdan yukarı doğru tahminlerin tam yapılamaması
Ölçümü daha kolay meseleler üzerinde yoğunlaşarak taraflı davranılması
İşlem maliyetleri dışındaki çok sayıda faktörün (yukarıdaki listeye bakınız)
önemli olabilme ihtimali.
− Bizim değerlendirmemiz metodolojinin bu zorlukları muhtemelen içinde
barındırmakta
olduğu yönündedir. Aşağıdan yukarı doğru tahminler, ilgili
maliyetlerin ve diğer faktörlerin tümünü kapsama noktasında başarılı değildir.
− Yukarıda belirtilen hususlar bizim çalışmamız açısından şuna işaret eder:
aşağıdan yukarı doğru değerlendirmelerden elde edilen daha sınırlı tahminlerin
eşik oranlarına ilişkin çok daha geniş verilerde tamamlanması gerekir.
Bizim yaklaşımımız ek sermaye gideri, iskonto oranları ve geri ödeme
kriterlerini birlikte kullanır ve indirim oranları ve “geri ödeme” kriterleriyle ilgili
daha geniş literatürden bilgi elde eder.
Ayrıca, bu binaların tedbirler arasındaki masraf farklılıklarına karşı daha az hassas
olduklarını varsayıyoruz.Gerekli kurumların mevcut olmadığı durumlarda binaların
tamamını kapsayan tedbirlerin uygulanabilirliğini de sınırlıyoruz.
B.1.2.
Büyük ölçekli projeler
− Bir şirketin ana faaliyet konusuna ilişkin büyük ve sermaye yoğun projeler
yukarıda belirtilenden farklı şekilde ele alınır. İşlem maliyetleriyle diğer faktörler
(standart sermaye gideri, risk primleri, finansman maliyeti) arasındaki sınır ve
yapısal farklılık sorunları devam etse de işlem maliyetlerini teker teker listelemek
daha makul olabilir.
− Kanıtlar genelde sistematik değildir. Tahminlerimizi geliştirme
danıştığımız kaynaklardan bazı örnekler aşağıda verilmiştir:
sürecinde
- Görüşmeler göstermiştir ki, örneğin %10 oranı, Ukrayna’daki geniş çaplı
sermaye yoğun projeleri ifade eden makul bir göstergedir.
- CDM (Temiz Kalkınma Mekanizması) ve JI (Ortak Uygulama) projesi
dökümanları.
à
Örneğin, bir rüzgar santraline ait masrafların tahminleri, sermaye giderini
ve işlem maliyetlerini ayrı ayrı listelemiştir, ancak inşaat sırasında faiz
işlem maliyeti olarak dahil edilmiştir. Faizleri kapsamayan bir net işlem
maliyetini, finansman koşullarına bağlı olarak, sermaye giderinin %10-15’i
şeklinde tahmin etmek makuldür. İşlem maliyetine yerinde incelemeler,
danışmanlık, sözleşme yapma vb. dahildir.
Türkiye, Kazakistan ve Ukrayna’daki sanayi paydaşlarıyla yapılan
görüşmeler
156
Azaltma Potansiyeli
à
Örneğin, görüşülen kişilerden biri Çin ve batı devletleriyle
karşılaştırıldığında Kazakistan ‘da endüstriyel kapasiteye yapılan yatırımlar
için gerekli olan ilk yatırım maliyetlerinin yüksekliğine dikkat çekmiştir
(150$/t yerine 200$/t olduğunu aktarmıştır). Bu bilgi, faktörlerin bir
bileşimini ifade etmektedir: daha fazla gecikme (daha yüksek faiz
ödemeleri, daha yüksek faiz oranı, daha fazla risk); daha dikey
entegrasyondan kaynaklı daha fazla sermaye gideri (örn, yardımcı veya
taşıma altyapısına yatırım yapma ihtiyacı) ve daha geleneksel işlem
maliyetleri (idari koşullar, daha zor sözleşme imzalanması vb.)
à
“Sermaye gideri”ni tanımlamada değişik uygulamaların söz konusu olduğu
açıktır. Örneğin bazı paydaşlar bu ayrımı kabul etmezler, sözleşmeyi ve
arazi maliyetlerini sermaye giderinin ayrılamaz bir parçası olarak görür
veya genel giderleri ve personel giderlerini, tek başına birer masraf kalemi
olmaktan ziyade yatırım değerlendirmesinde kullanılan eşik oranı kriterine
göre kapsanması gereken maliyet sayar.
- Proje Ekibi JI (Ortak Uygulama) ve yatırım danışmanlığı deneyimi.
à
Örneğin, müşteri gözünden toplam proje masraflarının elektrik
sektöründeki başlıca teknolojiler için yayınlanan mühendislik maliyeti
hesaplamalarıyla karşılaştırmaları. (Bununla birlikte, burada da “sermaye
gideri” ve diğer proje maliyetleri arasındaki sınırlara ilişkin yöntemler
neredeyse hiçbir zaman iyi bir biçimde tanımlanmamaktadır).
− Bu kaynakların ortaya koyduğu veriler karmaşık olup yoruma açıktır. Biz, mantıklı
bir merkezi tahmin olarak işlem maliyetlerine %10’luk bir ekleme üzerinde
yoğunlaştık.
− Gözlenen önemli bir husus da şudur: Önemli engeller (izin alma olasılığı, mevcut
yerel müteahhitlerin niteliği, küçük tedarikçi pazarları, siyasi bağlantı gereklilikleri)
projelerin gerçekçi şekilde yürütülüp yürütülmeyeceği konusunda büyük önem
taşımasına rağmen, bunlar kolayca parayla ifade edilemezler. Bu faktörler
maliyeti etkilemekten çok, projenin yapılabilir olup olmadığını etkiler.
B.1.3.
Arka plan: McKinsey varsayımlarına genel bir bakış
McKinsey’in varsayımları aşağıdaki gibi özetlenebilir:
− Proje işlem maliyetleri, sermaye giderinin bir oranı olarak ifade edilmektedir. Bu
yöntem aritmetik olarak, belirli bir proje süresi için, maliyetleri iskonto oranının
üzerine bir prim olarak ifade etmekle eşdeğerdir.
− Hane halkı (enerji verimliliği, atık) için %30.
İki aşağıdan yukarı doğru
araştırmayı baz alır (örn, enerji verimli çamaşır makineleriyle ilgili bilgi almak için
gerekli olan zaman).
− Daha geniş tedbirler (enerji verimliliği, yenilenebilir enerjiler) için %10. Büyük
ölçüde Bashinform, EBRD bankers ve Global Carbon ile yapılan ve McKinsey
değerlendirmesi ile tamamlanan görüşmelere dayanarak.
− Orta ölçekli tedbirler (enerji verimliliği, yenilenebilir enerjiler, atık) için %15. Belirli
bir kaynağa atıfta bulunulmamıştır, ancak maliyetin “proje başı”na hesaplanma
tarzı, büyük projelerden ziyade daha fazla sayıda proje için mantıklıdır.
157
Azaltma Potansiyeli
− Ek varsayımlar:
Taşıma için %3. Bu oran, taşıt sermaye giderinin cihaz sermaye gideriyle
karşılaştırılması suretiyle hane halkı sayısından tahmin edilir..
Nükleer, CCS (Karbon Tutma ve Depolama) için %12. Yakın zamanda
yapılmış bu tür yatırım bulunmadığı için, bu oranlar tartışmaya açıktır.
B.2. Tahminlerin Özeti
Bir sonraki sayfada başlıca sektörlere ilişkin varsayımlarımızı özetliyoruz. Aşağıdaki
açıklamalar üç ile beş arasındaki sütunlara aittir:
− İşlem maliyetleri - İlk yatırım maliyetine bir ek olarak, yatırım giderinin bir oranı
şeklinde ifade edilir.
− İskonto oranı ve geri ödeme süresi: bunlar maliyet seviyelerini belirlemek üzere
formüllerde kullanılan terimlerdir. 41
Yeni yatırımlar için, ekipman ömrü
kullanılmaktadır. Donanımın iyileştirilmesi için daha katı bir koşul getirilebilir.
41
Yıllık ödeme akışını hesaplayarak seviyelendirilen maliyetler, gelecekteki ödemelerde iskonto oranında bir indirime
gidildiğinde, sermaye gideri + işlem maliyetlerine eşdeğer bir mevcut değer ortaya koymak için geri ödeme süresinde
gerekli olacaktır.
158
Azaltma Potansiyeli
Tablo B.2
Tahminlerin Özeti
Kategori
Azaltma tedbirleri örnekleri
İşlem
maliyetleri
(sermaye
giderinin
yüzdesi)
İskonto
oranı
(%)
Geri
ödeme
süresi42
(yıl)
Notlar / teşvik
Elektrik, su, havagazı hizmetleri
Elektrik, su, havagazı
hizmetleri : geleneksel
teknolojiler
Yeni kömür santrali
Yeni gaz santrali
%10
%10
20
Buna ülke risk primleri dahildir.
hizmetleri: yenilenebilir
enerjiler
Rüzgâr gücü
Biyokütle
%10
%10-15
20
enerjiler: Elektrik
Elektrik iletim ve dağıtım
%10
%10
20
Daha az gelişme göstermiş tedarik zincirlerine
sahip teknolojilere yapılan yatırımlar için daha
yüksek eşik oranları
Örn. daha önce kendisine başarılı yatırımlar
yapılmış teknolojiler için hiçbir ek prim yoktur.
Geri dönüşümü mümkün olan yatırımlar için daha
düşük eşik oranları
enerjiler: Isı dağıtımı
Isı dağıtım sistemlerinin rehabilitasyonu
%10
%10
20
Geri dönüşümü mümkün olan yatırımlar için daha
düşük eşik oranları
Genel Konut ölçekli /
küçük ölçekli faaliyet,
izolasyon tedbirleri
Ev izolasyonu (duvar, döşeme, çatı)
Pencere – çift/üçlü cam
%20
%18
10
Konut ölçekli yenilenebilir
enerji -
Küçük ölçekli ısı pompaları
Evsel biokütle kazanları
%20
%18
10
Kısa kullanım süresinden veya kira ve leasing
sözleşmelerinden kaynaklanan daha kısa geri
ödeme süreleri.
Yayınlanmış çeşitli çalışmalarla tutarlı genel eşik
oranı.
Konutlar
42
Donanımın güçlendirilmesi tedbirleri için. Yeni kapasite 20 yıl ve ekipman ömür süresinden hangisi daha kısaysa ona göre değerlendirilir.
159
Azaltma Potansiyeli
Kategori
İşlem
maliyetleri
(sermaye
giderinin
yüzdesi)
İskonto
oranı
(%)
Geri
ödeme
süresi42
(yıl)
Konut – su ısıtma
Güneş
%20
%18
10
Isı kontrolü
Isı kontrolü
Termostat
%20
%18
10
Yolcu taşıma
Binek arabalar
%20
%18
10
Aydınlatma
Tasarruflu lambalar
%20-30
%18
3
Ev aletleri
Enerji tasarruflu aletler
%20
%18
5
Soğutma
Enerji tasarruflu buzdolabı ve dondurucular
%20
%18
10
Klima
Enerji tasarruflu / modern AC sistemler
%20
%18
15
Topluluğa ait / çoklu
kullanım yapıları
Apartman ve ofis bloklarının temel yapı
unsurları
İş ölçekli yenilenebilir
enerji
Biokütle kazanlar
%30
%18
15%
18%
10
10
Notlar / teşvik
ödeme süreleri.
oranı.
ödeme süreleri.
ödeme süreleri.
oranı.
ödeme süreleri.
ödeme süreleri.
ödeme süreleri.
ödeme süreleri.
ödeme süreleri.
Ortak hareket edilmesi sorunundan kaynaklanan
ek işlem maliyetleri (örn, ev sahibi/kiracı ayrılığı/
kat malikleri kurulları).
ödeme süreleri.
160
Azaltma Potansiyeli
Kategori
İşlem
maliyetleri
(sermaye
giderinin
yüzdesi)
İskonto
oranı
(%)
Geri
ödeme
süresi42
(yıl)
Notlar / teşvik
Sanayi, Atık
Deneysel / boru sonu
teknolojisi/ atık
CCS
%20
%18
15
Yeni sanayi üretim
kapasitesi
Yeni çelik kapasitesi
%10
%12
15
Atık
Sanayi atıklarının yakılması
%20
%18
15
Atık (düzenli depolama)
yönetimi
Çöp gazı tutma
%20
%18
15
Atık su arıtma (evsel ve
sanayi)
Fiziksel ve biyolijik arıtma
Anaerobik ayrıştırma
%20
%18
15
Atık ısısı tutma
Kağıt ve selüloz sanayinde atık ısı geri
kazanımı
İşlem iyileştirmeleri
%10
%12
15
%10
%12
15
Tek veya asıl motivasyonu azaltma olan tedbirlerin
uygulanması, enerji kullanımını veya maliyetini
etkileyen tedbirlerden daha riskli ve daha zordur.
Ciddi mevzuat engelleriyle karşılaşır.
Daha az gelişme göstermiş tedarik zincirlerine
sahip teknolojilere yapılan yatırımlar için daha
yüksek eşik oranlar
Atık bazlı tedbirler, düşük bazdan başlar (yeterli
altyapı ve toplanmış atık yoktur) ve genellikle ciddi
mevzuat engelleriyle karşılaşır.
Enerjinin, faaliyet maliyetinin asıl kısmı olduğu
enerji yoğun sanayi için daha düşük eşik oranları
%10
%12
15
Kanıtlanmamış tedbirlerin ek engellerle
karşılaşması muhtemeldir.
Enerji yoğun sanayi
Elektrik enerjisi verimliliği

Daha verimli motorlar (pompalar,
değişken hızda, mekanizmalar, kompresörler)
Kimyasal prosesler

Ölçeği uygun seçilmiş motorlar
Nitrik asit katalisti
%10
%12
15
Kömür madenciliği
%20
%18
15
Gaz dağıtımı
Gaz sızıntısı önleme
%10
%10
15
Yük Taşımacılığı
161
Azaltma Potansiyeli
Kategori
Karayolu ile yük
taşımacılığı
Verimli araçlar, geliştirimiş bakım
Geliştirilmiş araç filosu yönetimi
Tarım – tahıl
Tarım – arazi kullanımı

Toprağın az işlenmesi
Hassas gübre uygulaması
İyonoforlar
Dönşümlü ekim
Arazi dönüşümü
Mera yönetimi
İşlem
maliyetleri
(sermaye
giderinin
yüzdesi)
İskonto
oranı
(%)
Geri
ödeme
süresi42
(yıl)
%10
%12
15
Yakıt maliyeti ve bakım süresi ile ilgili fısrat maliyeti
işletme maliyetlerinin önemli bir kısmını oluşturan
ticari aracçlar için düşük eşik oranları
%30
%18
15
Tedbirler genellikle dağınıktır ve hassas
endüstrilerdeki kültürel önem taşıyan
uygulamalarda değişiklikler gerektirir.
%30
%18
15
Genellikle dağınık olan arazi hakları ile kapsamlı
koordinasyon
Ayrıca, genellikle arazi hakları tam olarak
tanımlanmamıştır
Dağınık tedbirler
Hayvan atıklarının, bulunduğu alandayeterli enerji
talebi olmaması durumunda (örn. mevsimsellik),
verimli olarak değerlendirilmesinin zorluğu
Genelde yayılmış olan arazi haklarının kapsamlı
koordinasyonu
Tarım – hayvancılık
Geliştirilmiş gübre yönetimi
Geliştirilmiş canlı hayvan diyeti
%30
%18
15
Ormancılık
Ağaçladırma/Ormansızlaştırma
Azaltılmış orman restorasyonu
%30
%18
15
Notlar / teşvik
162
Azaltma Potansiyeli
Kutu 3
Proje Finansman Kriterleri ile İlgili Varsayımların Karşılaştırılması
Yukarıdaki varsayımları, başta proje finansmanı olmak üzere, alternatif yatırım
kriterleri formülleriyle karşılaştırdık. Örnek vermek gerekirse, bir rüzgar santrali
yatırımına ait aşağıdaki özelliklere sahip proje finansmanını ele alalım:
■
%80 borçlanma, 20% öz kaynak payı
■
%12 sermaye maliyeti
■
10 yıllık borç vadesi, bir yıl borç ödemesiz ön süre
■
20 yıl yatırım ömrü
■
%25 öz kaynak getirisi
■
1,2 DSCR (Debt Service Coverage Ratio – Borç Çevirme Kapasite Oranı)
Konfigürasyonların çoğunda, bağlayıcı kısıtlama DSCR’dir. DSCR, gelir
akışının her bir yılda nisbeten yüksek olmasını gerektirir. DSCR’nin gerektirdiği
oran, ekipman ömrü boyunca sabit tutulabildiği takdirde %20 efektif iç karlılık
oranı (IRR, Internal Rate of Return) sağlayabilecek gelir akışına eşit olmalıdır..
Biz belli başlı yenilenebilir enerji yatırımlarının iç karlılık oranlarının bu oranın
altına düştüğü Türkiye için bir dereceye kadar daha düşük “eşdeğer” oranları
tahmin ettik..
163
Azaltma Potansiyeli
Appendix C.
Yakıt fiyatı varsayımları Tablo C.1’de tablolanmış, Şekil C.1, Şekil C.2 ve Şekil C.3’de ise
grafiksel olarak gösterilmiştir.
Tablo C.1
Yakıt Fiyatı Varsayımları, Yıl ve Senaryo bazında
Sektör
Elektrik
Sanayi
Ticari /
Konut
Yakıt
Kömür
Gaz
Petrol
Biokütle
Linyit
Elektrik
Kömür
Gaz
Petrol
Biokütle
Linyit
Elektrik
Kömür
Gaz
Petrol
Biokütle
Linyit
Elektrik
Birim
2010
2020
Hepsi
SP
PP
GP
€/ton
89
97
97
97
€/MWh
Sanayi gaz fiyatı ile aynı
€/ton
Sanayi petrol fiyatı ile aynı
€/MWh
Sanayi biyok ütle fiyati ile aynı
€/ton
26.9
27.5
27.5
27.5
0.01€/kWh N/A
N/A
N/A
N/A
€/ton
115
126
126
126
€/MWh
28.9
40.3
44.4
40.3
€/ton
598
852
852
852
€/MWh
29.7
37.2
37.2
37.2
€/ton
33.7
34.4
34.4
34.4
0.01€/kWh 10.1
12.3
12.9
13.7
€/ton
178
194
194
194
€/MWh
30.5
42.0
46.2
42.0
€/ton
748
1,066
1,066
1,066
€/MWh
31.3
49.5
49.5
49.5
€/ton
N/A
N/A
N/A
N/A
0.01€/kWh 12.3
14.4
16.9
18.0
SP
100
2030
PP
100
GP
100
25.2
N/A
130
44.1
949
45.6
31.5
11.8
201
45.8
1,186
60.7
N/A
13.8
25.2
N/A
130
48.5
949
45.6
31.5
10.4
201
50.4
1,186
60.7
N/A
13.5
25.2
N/A
130
44.1
949
45.6
31.5
13.3
201
45.8
1,186
60.7
N/A
17.2
Kaynak: NERA/BNEF tahminleri ve modellemeleriyle desteklenmiş IEA (kömür, gaz,
petrol), E4Tech (biyokütle), IBS (linyit) verilerine dayanmaktadır. (SP=Statüko
politikası; PP=Planlanmış politika; GP=Genişletilmiş politika; N/A=veri yok)
164
Azaltma Potansiyeli
250
Şekil C.1
Yakıt Fiyatı Varsayımları - Statüko
200
150
100
50
0
2010
2015
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
0
2010
Sanayi
2015
2020
Sanayi
2030
20
10
0
2010
Ticari/Konut
2025
10
2020
2025
Sanayi
2020
2030
2025
2030
Ticari/Konut
2020
Sanayi
20
Elektirk
70
60
50
40
30
20
10
0
2010
Ticari/Konut
30
2015
2015
Sanayi
2030
40
0
2010
30
Elektrik f iyatı
(0.01€/kWh)
2025
40
Biyokütle f iyatı
(€/MWh)
Elektirk
2020
50
2030
Ticari/Konut
20
15
10
5
0
2010
2020
Sanayi
2030
Ticari/Konut
165
Azaltma Potansiyeli
250
Şekil C.2
Yakıt Fiyatı Varsayımları – Planlanan Politikalar
200
150
100
50
0
2010
2015
1,400
1,200
1,000
800
600
400
200
0
2010
Sanayi
2015
2020
2030
Ticari/Konut
2025
2030
70
60
50
40
30
20
10
0
2010
Ticari/Konut
2020
30
20
10
2025
2030
Ticari/Konut
2020
Sanayi
40
0
2010
2015
Sanayi
Elektrik f iyatı
(0.01€/kWh)
Sanayi
2025
Biyokütle f iyatı
(€/MWh)
Elektirk
2020
60
50
40
30
20
10
0
2010
2030
Ticari/Konut
20
15
10
5
2015
Elektirk
2020
2025
Sanayi
2030
0
2010
2020
Sanayi
2030
Ticari/Konut
166
Azaltma Potansiyeli
250
Şekil C.3
Yakıt Fiyatı Varsayımları – Genişletilmiş Politikalar
200
150
100
50
0
2010
2015
1,400
1,200
1,000
800
600
400
200
0
2010
Sanayi
2015
2020
2030
Ticari/Konut
2025
2030
70
60
50
40
30
20
10
0
2010
Ticari/Konut
2020
2015
30
20
10
2025
2030
Ticari/Konut
2020
Sanayi
40
0
2010
2015
Sanayi
Elektrik f iyatı
(0.01€/kWh)
Sanayi
2025
Biyokütle f iyatı
(€/MWh)
Elektirk
2020
60
50
40
30
20
10
0
2010
2025
2030
Ticari/Konut
20
15
10
5
2015
Elektirk
2020
2025
Sanayi
2030
0
2010
2015
Sanayi
2020
2025
2030
Ticari/Konut
167
Azaltma Potansiyeli
Appendix D.
Politika İşlem Maliyetleri
Ayrıca, politikanın kendi maliyetinin de hesaplamalarda dikkate alınması gerektiği
yönünde görüşler vardır, ama bunun pratikte uygulanması yaygın değildir. Örnek
olarak, İngiltere İklim Değişikliği Komitesi, kendi MACC analizlerinin derlemesini
yaparken, temsil edilen azaltma tedbirlerini almak için birçok durumda politikalar
gerekli olduğu halde, politika maliyetlerini açıklamamışlardır. AB Emisyon Ticareti
Sistemi ile ilgili yönetim giderleri ve işlem maliyetleri için çok sayıda varsayım
yapılmıştır. Büyük tesisler için, tCO2 başına 1€ altında maliyet ile bu giderler oldukça
düşüktür, ancak daha küçük tesisler için, maliyetler, toplam politika maliyetinde
önemli ölçüde geniş bir paya sahip olabilmektedir. Benzer varsayımlar, beyaz
sertifika mekanizmalarıyla veya diğer enerji verimliliği politikalarıyla ilgili yönetim
giderleri ve işlem maliyetleri için de yapılmıştır (NERA, 2006). Ayrıca, kredi bazlı
emisyon ticareti de incelenmiştir; bu ticarette referans çizgilerini belirlemek için
gereken önemli şartlar nedeniyle, genel olarak üst sınırdan ve ticaret sistemlerinden
daha yüksek yönetim giderleri ve işlem maliyetleri ortaya çıkmaktadır. Küçük projeler
hariç olmak üzere, işlem maliyetlerinin %15 dolaylarında olduğu varsayılır, ancak bu
konuda fazla görüş birliği yoktur. .
− Politikalar ile ilgili işlem maliyetlerinin var olduğu hususunda genel mutabakat.
Aslında, bazı politikaların amacı, yönetimin ilgisini enerji verimliliğine çekmek
için ek zaman maliyetleri yaratmaktır.
− Literatür araştırması, ticaret işlem masraflarının genel olarak iki gruba
ayrıldığını tahmin etmektedir:
− Küçük projeler için maliyetler engelleyici düzeyde yüksektir. Hane ölçekli
projelerin masrafları genel olarak 40€-50€ / tCO2 arasındadır. Beklendiği
üzere, söz konusu projeler Temiz Gelişim Mekanizması (CDM) veya Ortak
Uygulama (JI) gibi kredi bazlı emisyon ticaretinde nadiren gerçekleştirilmekte
ya da hiç gerçekleştirilmemektedir.
− Fiili olarak gerçekleştirilen büyük projeler için, maliyetler ihmal edilebilir
değerlerden 3€ / tCO2 ’akadar değişiklik göstermektedir. Bu maliyetleri, birçok
azaltma maliyeti varsayımlarının hata payı sınırları içinde kabul ediyoruz
(örneğin, yakıt fiyatı riski nedeniyle küçük gösterilen maliyetler)
168
Azaltma Potansiyeli
Appendix E.
MAC Eğrisi Verileri
Bu ek, raporun ana gövdesinde sunulan genel MAC eğrileriyle ilgili başlıca verileri
sunmaktadır.
Tablo E.1
Statüko Politikası Genel MACC, 2030
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
potansiyeli maliyeti
(€/tCO2)
(MtCO2)
Yapılar
Havalandırma (yüksek verimli modeller)
1,0
-300
Yapılar
Konut Dışı Aydınlatma (floresan, halojen ve LED
elektrik lambaları)
0,3
-300
Sanayi
Çimento (yüksek oranlı klinker ikamesi, yakıt
değişimi ve atık yakmafırın modernizasyonu,
proses iyileştirmeleri)
1,2
-300
Yapılar
Konut Aydınlatma (floresan, halojen ve LED
1,0
-300
Yapılar
Konut Su Isıtma (yoğuşmalı gaz kazanları, güneş
enerjili su ısıtıcıları)
3,5
-259
13,3
-246
Yapılar
Konutlar (yakıt değişimi, taban / çatı yalıtımı, çift
kat ve üç kat kaplama, dış cephe kaplama,
boşluklu duvar yalıtımı)
7,1
-241
Sanayi
Bakır (gelişmiş izleme ve hedefleme, modern
ocaklar)
0,1
-211
Sanayi
Çelik (Kömür nem kontrolü, ısı geri kazanımı,
enerji izleme ve yönetimi, sıcak hava fırını
otomasyonu dahil proses iyileştirmeleri)
1,4
-197
Yolcu uçuşu (yolcu uçuşunda artan yakıt verimliliği
Taşıma , daha hafif uçak gövdesi, gelişmiş aerodinamik)
0,2
-194
Yapılar
Buzdolapları (enerji verimli modeller)
0,8
-188
Yapılar
Konut Dışı Su Isıtma (yoğuşmalı gaz kazanları,
güneş enerjili su) ısıtıcıları)
0,2
-187
Yapılar
Konut Su Isıtma (yoğuşmalı gaz kazanları, güneş
0,1
-168
Sanayi
Kağıt (Atık ısı geri kazanımı, proses kontrolü ve
tutam analizi)
0,1
-144
Yapılar
Konutlar (yakıt değişimi, taban / çatı yalıtımı, çift
3,2
-141
Yolcu Karayolu Taşıma (artan yakıt verimliliği,
Taşıma karma ve elektrikli taşıtlar, LPG güçlendirmesi)
169
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(€/tCO2)
Sanayi
Seramik (geliştirilmiş kurutma ve yakma)
0,4
-137
Sanayi
Seramik(geliştirilmiş kurutma ve yakma)
0,8
-137
Sanayi
Petrokimyasallar (kurutma, damıtma ve
buharlaştırma dahil iyileştirimiş işlemler; atık ısı
geri kazanımı)
0,1
-119
Sanayi
değişimi ve atık yakma, fırın modernizasyonu,
proses iyileştirmeleri)
5,0
-108
Sanayi
Petrol rafinerileri (enerji yönetimi, iyileştirilmiş
işlem kontrolleri, pompalar / motorlar / sıkıştırılmış
hava, atık ısı geri kazanımı)
1,0
-104
Sanayi
buharlaştırma dahil iyileştirilmiş işlemler; atık ısı
geri kazanımı)
0,2
-97
Yapılar
Konut termostatları/ ısı pay ölçerler (ısı kontrolü
için)
2,2
-94
Yapılar
güneş enerjili su ısıtıcıları)
0,4
-66
Yapılar
Konutlar (yakıt değişimi, zemin / çatı yalıtımı, çift
2,5
-66
Sanayi
Cam (gelişmiş yakma sistemleri, atık ısı geri
kazanımı, dış kırık cam)
0,1
-65
Sanayi
Kireç (kabuk ısı kaybı azaltma, geliştirilmiş ocak
yanması, proses kontrolü)
0,8
-50
Sanayi
Kireç (kabuk ısı kaybı azaltma, iyileştirilmiş fırın
yanması, işlem kontrolü)
0,2
-50
Yapılar
Konut Dışı termostatlar / ısı pay ölçerler (ısı
kontrolü için)
0,3
-47
Güç
Rüzgâr (Yüksek kaliteli tesisler)
10,8
-39
Güç
Hidroelektrik Güç (Yüksek kaliteli tesisler)
11,5
-22
Güç
Rüzgâr (Orta kaliteli tesisler)
5,6
-22
Sanayi
Tuğla (geliştirilmiş kurutma ve yakma)
1,0
-21
Sanayi
0,4
-21
Sanayi
Gaz boru hatları (sızıntı onarma, yüksek sızıntılı
havalı araçların değiştirilmesi, önleyici bakım)
1,5
-16
Sanayi
1,3
-16
170
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Yapılar
Konutlar (yakıt ikamesi, taban / çatı yalıtımu, çift
1,4
-11
Tarım
Çiftlik hayvanları (İyileştirilmiş gübre ve enterik
yönetimi)
0,3
-7
Taşıma önleyici bakım)
6,6
-1
Güç
CCGT elektrik (Yeni santraller)
18,8
-1
Güç
CCGT elektrik (Mevcut santrallerin üst modele
geçmesi)
0,1
-1
Sanayi
Kömür madeni metanı (Geliştirilmiş gazdan
arındırma, ağız genişletme, elektrik üretimi)
1,5
-1
Güç
Hidroelektrik (Orta kaliteli tesisler)
0,1
-1
Güç
Jeotermal Elektrik
0,1
-1
Güç
0,8
5
Sanayi
Kömür madeni metanı (İyileştirilmiş gazdan
0,5
5
0,3
6
Taşıma karma ve elektrikli taşıtlar, LPG onarma)
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(€/tCO2)
Atık
Belediye Atık su (ağız genişletme, Atık arıtma ve
anaerobik arıtma)
2,3
6
Güç
58,1
7
Sanayi
Asit üretimi (Nitrik asit: katalizörlerin genişletilmiş
kullanımı)
1,7
9
Atık
Çöp gazı (kompostlama, atık arıtma, enerji üretimi) 0,9
10
Yapılar
Konut su ısıtma (yoğuşmalı gaz kazanları, güneş
0,4
12
Tarım
yönetimi)
0,9
13
Güç
CCGT elektrik (Mevcut santrallerin yenilenmesi)
0,4
13
Atık
Sanayi atık su (ağız genişletme, atık arıtma ve
anaeroik arıtma)
0,7
15
Güç
14,0
15
Güç
Linyit elektrik üretimi - biyokütle birlikte yakma
0,3
15
0,6
16
0,1
16
Sanayi
buharlaştırma dahil İyileştirilmiş işlemler; atık ısı
171
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(€/tCO2)
geri kazanımı)
1,5
17
Sanayi
Seramik (geliştirilmiş kurutma ve yakma)
0,1
17
Sanayi
Petrol rafinerileri (enerji yönetimi, İyileştirilmiş
0,1
17
Yapılar
Konutlar (yakıt ikamesi, taban / çatı yalıtımı, çift
0,3
20
Güç
Jeotermal elektrik
10,8
22
Atık
Belediye atık su (ağız genişletme, atık arıtma ve
anaerobik arıtma)
2,9
24
Yapılar
4,3
24
Güç
0,3
26
Yapılar
0,1
26
Sanayi
kullanımı)
1,7
26
Atık
28
Sanayi
1,1
29
0,8
29
Güç
CCGT Elektrik (Mevcut santrallerin yenilenmesi)
0,2
31
Güç
Linyit elektrik üretimi - Biyokütle birlikte yakma
0,4
31
Güç
CCGT Elektrik (Yeni santraller)
0,6
31
Yapılar
0,1
39
Güç
Nükleer Güç
12,5
41
Güç
2,8
42
Güç
Jeotermal elektrik
3,7
43
Sanayi
0,1
46
0,9
46
Taşıma Yolcu Karayolu Taşıma (artan yakıt verimliliği,
172
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(€/tCO2)
önleyici bakım)
Güç
1,7
46
0,9
47
Atık
anaerobik arıtma)
0,1
48
Sanayi
Çelik (kömür nem kontrolü, ısı geri kazanımı,
otomasyonu dahil işlem iyileştirmeleri
0,1
49
Güç
0,1
50
Yapılar
Konutlar (yakıt değişimi, taban / çatı yalıtımu, çift
1,1
51
Sanayi
değişimi ve atık yakma, ocak modernizasyonu,
işlem iyileştirmeleri)
0,2
51
Güç
Nükleer Güç
12,3
51
Tarım
yönetimi)
0,4
55
Güç
Linyit elektrik (mevcut santralin yenilenmesi)
0,1
56
Yapılar
1,2
60
Güç
Jeotermal elektrik
0,1
61
Güç
6,1
65
Güç
0,5
67
Yapılar
3,6
67
0,6
68
Sanayi
0,3
71
0,8
71
Tuğla (İyileştirilmiş kurutma ve yakma)
Sanayi
0,3
73
Güç
Nükleer Güç
15,0
74
Atık
77
173
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(€/tCO2)
Güç
0,1
77
Yapılar
0,5
82
Yapılar
0,1
82
0,6
89
Güç
Rüzgâr (Kıyıdan esen)
0,6
91
Sanayi
0,2
96
0,7
97
Yapılar
0,3
99
Yapılar
0,6
100
Güç
12,7
100
Güç
7,2
102
0,5
109
Yapılar
0,1
113
Sanayi
0,2
122
0,7
123
0,1
128
0,5
130
Yapılar
1,8
131
Güç
Kömür elektrik üretimi - Biyokütle birlikte yakma
0,3
133
Sanayi
otomasyonu dahil işlem iyileştirmeleri)
0,1
133
Yapılar
174
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Sanayi
kullanımı)
0,1
133
Güç
0,8
138
Yapılar
0,1
142
Güç
1,6
143
Güç
0,5
143
Sanayi
0,1
145
0,6
146
Yapılar
0,2
146
Güç
3,2
148
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(€/tCO2)
175
Azaltma Potansiyeli
Tablo E.2
Planlanmış Politikalar Senaryosu Genel MACC, 2030
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Yapılar
1,0
-300
Sanayi
Çimento (yüksekoranlı klinker ikamesi, yakıt
1,2
-300
Yapılar
0,2
-300
Yapılar
1,0
-300
Yapılar
3,9
-256
13,3
-246
Sanayi
Bakır (İyileştirilmiş izleme ve hedefleme, modern
ocaklar)
0,1
-210
Yapılar
0,9
-205
Yapılar
0,4
-195
Güç
Elektrik İletimi ve Dağıtımı (İyileştirilmiş izleme,
kontrol ve hata tespiti, kayıp azaltma)
2,7
-194
Yolcu uçuşu (Yolcu uçuşunda artan yakıt verimliliği
Taşıma ,daha hafif uçak gövdesi, geliştirilmiş aerodinamik) 0,2
-194
Güç
5,5
-193
Sanayi
1,4
-179
Sanayi
Seramik (İyileştirilmiş kurutma ve yakma)
0,4
-158
Sanayi
0,8
-158
Yapılar
11,2
-157
Yapılar
4,5
-152
Sanayi
Kağıt (Atık ısı geri kazanımı, işlem kontrolü ve
tutam analizi)
0,1
-148
176
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Sanayi
geri kazanımı)
0,1
-123
Yapılar
3,7
-114
Yapılar
2,0
-111
Sanayi
5,0
-107
Yapılar
Konut termostatları/ ısı pay ölçerleri (ısı kontrolü
için)
6,9
-106
Sanayi
1,0
-104
Sanayi
buharlaştırma dahil İyileştirilmiş işlemler; atık ısı
geri kazanımı)
0,2
-104
Yapılar
için)
0,4
-103
Sanayi
Cam (İyileştirilmiş yakma sistemleri, atık ısı geri
0,1
-87
Güç
Nükleer Güç
47,7
-80
Sanayi
Cam (İyileştirilmiş yakma sistemleri, atık ısı geri
0,1
-78
Yapılar
0,4
-66
Güç
10,8
-60
Sanayi
Kireç (kabuk ısı kaybı azaltma, iyileştirilmiş ocak
0,8
-50
Sanayi
0,2
-50
Yapılar
Yerleşim Dışı termostat / ısı pay ölçerler (ısı
kontrolü için)
1,2
-47
Güç
Hidroelektrik (Yüksek kaliteli tesisler)
11,5
-43
Güç
6,7
-41
Sanayi
1,0
-21
177
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Sanayi
0,4
-21
Güç
0,1
-20
Sanayi
1,6
-18
Sanayi
1,3
-18
Güç
Jeotermal elektrik
0,1
-17
Tarım
yönetimi)
0,3
-6
Güç
0,3
-1
6,6
-1
Yapılar
1,6
-1
Sanayi
arındırma, ağız genişletme, Güç üretimi)
1,5
-1
Güç
0,1
-1
Güç
IGCC elektrik
0,1
5
Güç
Hidroelektrik (Gürcistan’dan ithal)
3,4
5
Sanayi
0,5
5
0,3
6
Güç
0,5
6
Atık
anaerob arıtma)
2,3
6
Sanayi
kullanımı)
1,7
9
Güç
13,7
10
Atık
10
Tarım
yönetimi)
0,9
13
Yapılar
0,1
15
Yapılar
0,3
15
178
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Atık
Sanayi atık su (ağız genişletme, Atık arıtma ve
anaerobik arıtma)
0,7
15
Güç
Linyit elektriküretimi - Biyokütle birlikte yakma
0,4
15
0,6
16
2,4
16
1,5
17
Sanayi
0,1
17
Yapılar
0,4
20
Güç
Jeotermal elektrik
11,9
23
Atık
Belediye Atık su (ağız genişletme, atık arıtma ve
anaerobik arıtma)
2,9
24
Güç
0,4
24
Güç
CCGT elektrik(Yeni santraller)
64,6
25
Güç
1,0
26
Sanayi
kullanımı)
1,7
26
Yapılar
0,3
26
Atık
28
Sanayi
1,1
29
0,8
29
Yapılar
Yapılar
0,1
40
Güç
0,1
41
Güç
2,3
41
Yapılar
0,4
42
Yapılar
1,1
45
179
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
0,1
46
0,9
46
0,9
47
Sanayi
Atık
anaerobik arıtma)
0,1
48
Güç
Jeotermal elektrik
2,4
49
Sanayi
0,1
49
Güç
0,4
50
Sanayi
0,2
51
Yapılar
4,3
53
Tarım
yönetimi)
0,4
55
Güç
0,6
60
Güç
0,2
61
Güç
Jeotermal elektrik
2,5
62
Yapılar
0,4
68
0,6
68
Yapılar
0,6
69
Sanayi
0,3
71
0,8
71
Güç
0,1
72
Sanayi
0,3
72
180
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
11,5
75
Güç
Atık
77
Güç
0,6
77
0,6
89
Yapılar
0,6
89
Yapılar
0,4
90
Güç
0,1
90
Güç
0,8
92
Güç
1,2
92
Yapılar
0,4
93
Sanayi
0,2
96
0,7
97
0,5
109
Yapılar
0,6
110
Yapılar
0,1
111
Güç
0,4
112
Güç
17,1
116
Güç
3,7
118
Güç
0,6
118
0,7
123
Güç
Kömür elektrik üretimi - Biyokütle birlikte yakma
0,2
128
Yapılar
0,8
129
181
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
0,5
130
Sanayi
0,3
131
Sanayi
0,1
133
Sanayi
kullanımı)
0,1
133
Yapılar
0,2
137
Güç
0,1
138
Yapılar
3,0
140
Güç
Linyit güç üretimi - Biyokütle birlikte yakma
1,2
144
Güç
4,7
144
0,6
146
Güç
0,1
148
182
Azaltma Potansiyeli
Tablo E.3
Geliştirilmiş Politikalar Senaryo Genel MACC, 2030
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Yapılar
1,0
-300
Yapılar
1,0
-300
Yapılar
0,2
-300
Yapılar
0,9
-300
Yapılar
4,2
-300
Sanayi
1,5
-300
Yapılar
0,3
-300
Yapılar
Yerleşim Dışı Su Isıtma (yoğuşmalı gaz kazanları,
0,4
-273
Güç
Elektrik İletimi ve Dağıtımı (iyileştirilmiş izleme,
2,8
-270
Güç
5,5
-269
Sanayi
Bakır (iyileştirilmiş izleme ve hedefleme, modern
ocaklar)
0,1
-246
Yapılar
4,3
-239
Yapılar
11,1
-233
Taşıma
Yolcu uçuşu (Yolcu uçuşunda artan yakıt
verimliliği , daha hafif uçak gövdesi, geliştirilmiş
aerodinamik)
0,2
-230
Sanayi
1,5
-226
Taşıma
karma ve elektrikli taşıtlar, LPG onarma)
14,7
-221
Sanayi
0,4
-186
183
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Sanayi
0,9
-186
Güç
Nükleer Güç
6,7
-172
Yapılar
5,0
-158
Sanayi
tutam analizi)
0,1
-152
Sanayi
1,2
-144
Güç
Nükleer elektrik
39,8
-141
Sanayi
geri kazanımı)
0,2
-141
Güç
0,4
-136
Güç
10,8
-130
Sanayi
geri kazanımı)
0,2
-129
Yapılar
2,5
-123
Sanayi
kazanımı, dış cam kırığı)
0,1
-119
Güç
10,4
-115
Sanayi
0,1
-111
Güç
Jeotermal elektrik
12,6
-110
Güç
11,5
-104
Yapılar
için)
6,9
-101
Yapılar
için)
0,4
-98
Sanayi
0,7
-90
Sanayi
0,2
-89
Güç
2,4
-86
184
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Sanayi
7,4
-86
Güç
Rüzgâr (Düşük kalite tesisler)
12,2
-86
Güç
CCGT elektrik(Yeni santraller)
25,7
-83
Güç
8,3
-82
Yapılar
0,4
-68
Sanayi
Tuğla (iyileştirilmiş kurutma ve yakma)
1,4
-63
Sanayi
1,0
-63
Yapılar
2,8
-56
Yapılar
kontrolü için)
1,2
-49
Sanayi
1,7
-36
Sanayi
1,2
-34
Sanayi
kullanımı)
0,9
-30
Tarım
yönetimi)
1,5
-22
Sanayi
1,5
-20
Atık
Çöp gazı (kompostlama, Atık arıtma, enerji
üretimi)
5,8
-12
Atık
anaerobik arıtma)
0,5
-12
Atık
anaerobik arıtma)
1,2
-12
Atık
anaerobik arıtma)
0,1
-11
Atık
anaerobik arıtma)
3,5
-9
Taşıma
önleyici bakım)
6,7
-1
Güç
0,1
-1
185
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Atık
Çöp gazı (kompostlama, atık arıtma, enerji
üretimi)
6,6
5
Tarım
yönetimi)
0,1
5
Taşıma
0,6
5
Yapılar
0,3
6
Güç
4,5
8
Atık
anaerobik arıtma)
0,6
11
Sanayi
0,1
13
Atık
anaerobik arıtma)
0,1
14
Taşıma
0,7
16
Yapılar
0,1
16
Yapılar
3,5
16
Taşıma
önleyici bakım)
1,6
17
Sanayi
0,4
17
Sanayi
0,1
17
Yapılar
0,4
21
Güç
12,9
25
Güç
Kömür elektrik (Mevcut santrallerin yenilenmesi)
0,1
26
Tarım
yönetimi)
0,2
26
Sanayi
0,1
28
Yapılar
1,2
29
186
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Güç
0,4
29
Taşıma
0,6
29
Atık
üretimi)
5,1
41
Yapılar
0,4
42
Taşıma
0,6
45
Sanayi
0,2
45
Taşıma
önleyici bakım)
0,9
46
Sanayi
0,1
49
Yapılar
0,4
49
Sanayi
0,3
54
Güç
1,4
56
Tarım
yönetimi)
0,3
57
Taşıma
0,5
61
Güç
13,6
62
Güç
0,6
67
Güç
Kömür Elektrik üretimi - Biyokütle birlikte yakma
0,2
67
Güç
0,1
67
Yapılar
0,3
67
Yapılar
0,1
69
Sanayi
0,2
71
Taşıma
0,8
71
187
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Sanayi
0,1
74
Yapılar
0,4
74
Sanayi
kullanımı)
0,1
82
Güç
0,4
82
Güç
3,4
82
Taşıma
0,6
83
Güç
1,0
83
Yapılar
0,6
88
Yapılar
0,2
89
Yapılar
1,3
91
Sanayi
0,1
97
Taşıma
önleyici bakım)
0,8
97
Yapılar
0,4
102
Güç
0,2
102
Taşıma
0,4
105
Yapılar
1,3
108
Güç
0,1
113
Güç
0,2
113
Yapılar
0,1
119
önleyici bakım)
188
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Sanayi
0,1
122
Taşıma
önleyici bakım)
0,8
123
Güç
0,1
123
Taşıma
0,4
125
Yapılar
0,8
128
Yapılar
0,1
131
Yapılar
1,6
132
Güç
0,2
138
Taşıma
0,3
144
Sanayi
0,1
146
Taşıma
önleyici bakım)
0,6
146
Yapılar
0,1
149
189
Azaltma Potansiyeli
Tablo E.4
Proje Yardımları Senaryosu Genel MACC, 2030
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Yapılar
1,1
-300
Yapılar
0,3
-300
Yapılar
5,1
-300
Yapılar
Havalandırma (yüksek verimli model)
1,0
-300
Yapılar
1,0
-300
Yapılar
Konut Aydınlatma(floresan, halojen ve LED
0,2
-300
Yapılar
9,4
-300
Yapılar
Yerleşim Dışı Su Isıtma (yoğuşmalı gaz kazanları,
0,4
-261
Yapılar
4,1
-220
Güç
2,8
-218
Güç
5,5
-217
Sanayi
Bakır (iyileştirilmiş izleme ve hedefleme, modern
ocaklar)
0,1
-205
18,3
-199
Yolcu uçuşu (Yolcu uçuşunda artan yakıt verimliliği
Taşıma ,daha hafif uçak gövdesi, geliştirilmiş aerodinamik) 0,2
-194
Sanayi
1,4
-190
Yapılar
4,8
-173
Sanayi
Seramik (iyileştirilmiş kurutma ve yakma)
0,4
-159
Sanayi
Seramik (iyileştirilmiş kurutma ve yakma)
0,8
-159
190
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Yapılar
3,4
-155
Sanayi
tutam analizi)
0,1
-129
Sanayi
geri kazanımı)
0,2
-108
Sanayi
1,0
-105
Yapılar
için)
7,0
-105
Yapılar
için)
0,4
-103
Sanayi
geri kazanımı)
0,2
-98
Sanayi
0,1
-90
Sanayi
0,1
-84
Yapılar
0,5
-82
Güç
Nükleer Güç
47,7
-74
Güç
10,8
-65
Yapılar
4,2
-57
Güç
Jeotermal elektrik
12,6
-54
Güç
10,4
-52
Sanayi
0,8
-50
Sanayi
0,2
-50
Yapılar
kontrolü için)
1,2
-49
10,1
-49
191
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Güç
11,5
-47
Sanayi
5,6
-38
Sanayi
10,9
-38
Güç
Rüzgâr (Düşük kalite tesisler)
12,2
-30
Güç
2,4
-30
Güç
8,3
-29
Sanayi
0,6
-27
Sanayi
1,0
-27
Sanayi
1,5
-17
Sanayi
1,3
-16
Tarım
yönetimi)
0,3
-7
Sanayi
1,5
-1
Güç
0,1
-1
Sanayi
kullanımı)
0,6
-1
Sanayi
kullanımı)
0,1
-1
Güç
22,6
-1
Güç
12,9
5
Sanayi
arındırma, ağız genişletme, güç üretimi)
0,5
5
Sanayi
0,6
6
Atık
anaerob arıtma)
2,3
6
Sanayi
kullanımı)
1,3
7
0,9
10
Taşıma Yolcu Karayolu Taşıma (artan yakıt verimliliği,
192
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Atık
üretimi)
0,9
10
Tarım
yönetimi)
0,9
12
Yapılar
2,7
13
Yapılar
0,3
13
Güç
Linyit Güç (mevcut santralin yenilenmesi)
0,5
14
Atık
anaeroik arıtma)
0,7
15
Güç
0,1
18
Sanayi
kullanımı)
1,7
19
Atık
anaerob arıtma)
2,9
24
Yapılar
1,1
24
Güç
0,6
26
Güç
1,8
26
Sanayi
0,1
28
Atık
üretimi)
7,3
28
Sanayi
1,0
28
Güç
0,2
31
Güç
Linyit Elektrik (mevcut santralin yenilenmesi)
0,5
32
1,1
32
Yapılar
0,4
33
Güç
Kömür Elektrik (Yeni santraller)
0,7
36
193
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Yapılar
0,1
36
Güç
0,3
41
Güç
0,9
41
Güç
CCGT Elektrik (Mevcut santraller)
0,1
45
Yapılar
0,5
45
Atık
anaerobik arıtma)
0,1
48
Sanayi
0,1
49
Güç
0,4
50
1,2
51
Yapılar
0,4
54
Tarım
yönetimi)
0,4
55
Sanayi
0,1
58
Güç
1,5
59
Güç
0,1
61
Güç
12,9
64
Yapılar
0,5
65
0,5
68
Yapılar
3,1
68
Sanayi
0,3
72
Atık
77
194
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
6,4
77
Yapılar
0,6
79
Sanayi
0,5
82
Güç
1,1
82
Güç
Kömür Elektrik (Mevcut santrallerin yenilenmesi)
0,2
82
Güç
Linyit Elektrik (mevcut santralin yenilenmesi)
0,1
82
1,0
87
Sanayi
0,1
88
Yapılar
1,1
89
Yapılar
0,4
90
Sanayi
kullanımı)
0,1
98
Güç
Kömür Elektrik üretimi - Biyokütle birlikte yakma
0,5
101
Yapılar
1,7
103
Güç
15,8
104
Sanayi
0,2
105
Sanayi
0,1
110
Yapılar
0,6
111
Yapılar
0,2
114
Sanayi
0,1
122
195
Azaltma Potansiyeli
Sektör
Tanım
Azaltma
Azaltma
(MtCO2)
(EUR/t)
Güç
0,2
123
Yapılar
2,9
129
0,8
133
Yapılar
0,1
133
Güç
0,2
133
Güç
0,1
141
Yapılar
0,3
142
Sanayi
0,1
145
Yapılar
0,1
148
196
15 Stratford Place
London W1C 1BE
Birleşik Krallık
Tel: +44 20 7659 8500
Fax: +44 20 7659 8501
www.nera.com
NERA UK Limited, İngiltere ve Galler’de kayıtlıdır, No 3974527
Şirket Merkezi: 15 Stratford Place, Londra W1C 1BE

Sera Gazı Emisyonlarını Azaltma Potansiyeli: Türkiye`deki

Transkript

Benzer belgeler

Uluslararası ticarette riskler

eBay / GittiGidiyor

TÜRKİYE Labaratuvarımıza geçtiğimiz günlerde yoğunluğu 1045.5

İnternetten elektrik tedarikçisi değiştirerek yüzde 20`ye

basın bülteni

İndir