Full Text

TURK K ~ L ~ M L E R ~ KAZANDIRILMAYA
NE
CALI$ILAN
T ~ C A RURUN
~
OZELL~G~
BAGMINDA DUZ DOKUMALARIN
PET MONDRIAN, WASSILY KANDINSKY, JOAN MIRO,
PAUL KLEE'N~NYAPITLARIYLA Y ~ Z E YDEGERLEND~RME
ACISINDAN KAR$ILA$TIRILMASI
~ r ~ . ~ i i r . ~ zSALMAN
lem
Mlmar Sinan hniv.~iizelSanatlar Fak.
Geleneksel El Sanatlari BBliimii. ISTANBUL
O m
Estetik degerlendirmeler toplumlann IcCltirrlerine bagh olarak [email protected] nedenle gelenelcsel anlamda-fonksiyonel olaralc yapllm~$bu t13 dmeklerin eurensel sanat ue estetik dl~iilerledegerlendirilmesi dahn saglikh olacaklu. Illcel ddneme ail rnagara resimkrinin prirnilu
sanat anlayLy ile degerlendirilmesinde o l d a u gibi lcilim motffleri de Piet Mondrian Wassily
Kandinsky. Joan Miro ue Paul Klee'nin yap~tlnmdalridiUe decjerlendirilebilir.
COMPARISON OF PLAIN WOVEN FABRICS WITH THE WORKS OF PIET MONDRIAN,
WASSILY KANDINSRP. JOAN MIRO, PAUL KLEE FROM THE POINT OF VIEW OF
SURFACE EVALUATION D
J RELATION TO COMMERCIAL PRODUCT ASPECTS
BEING TRIED TO BE IMPARTED TO T W S H RUGS
Aesthetic values are varidde depending on the cultures oJ communities. As a consequence, it
will be healthier to assess samples of this sort manufactured a s f i c l i o n a l items in the Lraditional sense by universal criteria or art and aesthetics. As in the assessment of the cave paintings of the primitive era b y the primitwe art concepts. the rug motiues may be assesed by the
same language as that in the works orPiet mondrian, Wassib Kandinsly. Joan Miro and of
Paul Klee.
Gfiniimiizde Geleneksel Sanat YaprCI kapsamrnda
degerlendlrllen klllm, clcim, zili glbl tekniklerle dokunmug dk6 dokumalar ile hall, iilkemlzln drg Ucaretinin dnemll blr k ~ s r m moluglunnaktad~r.
~
TaA s e l degerlerl renk, motlf ve kompozlsyonunda
koruyan bu dokumalar, yapildrklan m a n her ne
kadar kullannn a m a ~ olsalar
t~
da blr klglye alt olmas1 aqsindan bugan blr sanat y a p ~ holarak degerlendlrilerek muze ve ilzel kolekslyonlada yerlcrinl
almi*lardrr. Bunun yan~ndabiz akademlsyenleri IIgllendlren, diiz dokumalar~yilresellikten kuhvaral<,
evrensel boyutlarda dunya sanat plyasasma sanat
ve kiiltilr degeri olarak sunabllme zorunlugudur.
Yiizy~IIarboyunca dokuyan lnsanln y e a d ~ g ryer,
algrlama gucU, zekasr, inanclan, at oldugu toplumun killtiid, doga olaylan, lnsan lllgkllerl glbl sosyolojik ve pslkoloJlk kavramlar ve dogal etkenlerln
dokumalar,
yUzeylne birehir blr illgklyle yans~CIld~gr
blr nevf onlann kendllerinl a n l a m araqlan olmuglardu. Bu awlan bakddrgmda sembollk anlamlan acrsmdan ilkel dilnem magara resimleriyle
aynr dogrultuda diigiinfdebllh. lklsi de giirsel anlahm aiacr o l d kullan~lm~lardu.
Sanat eserl yaratma kaygrs~hiq d i i s f i n ~ e d e nyalmzca geleneksel
kullanm arnaqh kllim, clclm. zU telrnlklerlyle do-
kunmug bu doltumalan, g ~ ~ sanat
k 6
anlaylsma
dayanarak "y0zey degerlendlme" olarak adlancl~rmak dogru olur lan~smdayim.
Bugiin. Ukel daneme alt magan resimlerinl prlmltlf bir sanat an lay^;;^ ile degerlendlriyorsak, kllimfedekl bu qok renkll geometrlk yiizeylerl dc 20.
y13zyllrn plastlk sanat yapltlan lle degcrlendlrebllirtz.
Killm motlflerlnln y e a m d a n p~kanlm~g
semboller oldugunu kabul edersek kl: 6yledir. Plet Mondrlan.
Wasslly Kandlnsky, Jaon Mlro ve Paul Klee'nin yap~ttmndaki dllle ayn~du.Iktncl ortak nokta klIlmlerln lkl boyutlulugu ile bu sanatqdann perspekttften k a g g ~ve yiizeysel reslmler yapmaland~r.
Bir diger ortak noktayl ise renk seqlminln canl~llgi
olarak gdstereblltriz [Reslml-2). Bu benzer noktalan
Cllkemizde bekleyip, klliml sanat ve estetlk degerler
Ile tan~mlayansanatq Bedri Rahml Eyirboglu'dur.
Bedri Rahmi, "BLzlm memleketlmiz motif baW d a n eglne dqnyada az rastlanan bir zenglnllk
g6sterir. Motif kundaktan mezar tagma kadar blzmle bereberdlr. Reslm ve heykelln yoklugu pahasma siisleme sanah kollarrnm hepsinde birtiin
diinya sanatqllannl qlleden ~lkartanblr aqkhga blr
sadellge ve bu sadelik i ~ l n d esonsuz blr zenginllge
varrn~$lz"dlyor ve devarn edlyor. "Bugiiniin reslnl
TEKSTILVE MSHENDh YIL: 8 AY: EYL~L-ARALIKSAYI:45-46
daha s o u kompozlsyonlann~nbarjl~caqLzgllerini
buimug, esteUk yaganhslni resrnln geqirdlgi ayamalarla kar&iyarak sonucun blr betide degU sanatqmm heyecarurn resme bakan klmseye aktaran
blr aq~klamaolmasm~ sag lamas^ glbl, veya KanResim sanatmm temeU sayllan dgelerln kllim yodtnsky'nln resme bakan klvlde blr titregim yazeylnde degerini korudugu halde hakstz l i i q h ratmay amaqlayarak, blqlmlerle renklerin o klginin
semeyl ve resimdekl saplanhlan gayle anlat~yor: lclne iglemeslnl, milzlgln dinleylclyi sanp he" D k blr sahh b r i n d e derinllk blr marifet saglbl, resme bakan klglde heyecan ve
yecanland~rdlg~
y d m , fotografta kllometrelerce derinllk, hlkaye,
yanlu yaratmasm lstedlgl glbl Anadolu klllmleri.
masal, tlyatro lstlyoffian a1 sana sinema. Resinlde
hemen hemen aynl anlahnu yiizeylerinde taglderlnllk anlaylgmr, benzetmeyi,heykel aguhgmr,
maktadu.
edebl tarihi, hlkayeyl q~kardrktansonra geriye diimSembol dl11 farkl~blr manhkta. qagn~una g u l ~ g ~
diiz bir sahb, renkler, qlzgUer, blr kellme Ue moUf
evrensel blr dlldlr. Islam yilzey siislemelerl asllkalu. Resim sanahmnr varllg~bu iiq ana ageye batmetrik temele gdre qdziunlenebllseler de. Anadohdu. Dilz blr sahh, renk ve qlzgl. Motinerinde dzii
lu'da kullanllan motlflerln ~dziimlenmesltam anayn~du.lgte bugiiniin blrqok okuryazannr gagutan
lam~ylayapllamlyor. bmegin. Anadolu dokumalada budur. Reslm sanatmm ana dgelerl lle siisleme
nnda lcullan~lrmgolan blr motif biz1 gometrtlc temele
sanahmn dziinii olugturan degerlerin birblrlne kadayall
Islam siisleme dilzenine gdtiiriirken, dncekl
nrjmasl. Motlfleri a y g m m alhndakl M m d e ve adiigiincelerimlzl
Hltlt uygarhgmm ana tannya k d yak lglerinde gdrmeye al~grk bu tiir seylrcl onlan
tiinlne veya Ion uygwhgmm sadellgine gdsanat escrleri ile aynl degerde gdnince kiiplere bltiumektedlr. Bunlarm yanmda Blzans sanalmm kunlyor." mrkler dteden beri gdqebe oluglarunn ged
h n lle aydmlatacagunu bir motlf. Orta Asya
tlrdlgl ayncal~kla dag, gdk, su, gfineg glbl Ilksag
kdkeninln
gdNlmesl yanmda. Mandala motineri
felsefeslne dayah gerqekler temellnde, $amanlzlm.
wasmda koyboluverlyor.
Buda, Tao, Zerdiigt. Mani. Musa, lsa glbl zamanm
felsefe ve lnanclanna yabanc~ deglllerdl. RdneEvrensel degerler ve lylng ile yang bldegmeslnde
sans'la blrUkte ilkqag felsefesl Ue tamvan Avoldugu glb!) lcaq~~tlannyanyana geldlgl varolugu
rupal~lar buntarm dne q h a s l Ue sanah evrensel
dfle getlrmesl 20. yiizy~lsanatqdannm yap~tlannda
19. riizyllda Avrupa'y~etklleyen
boyula tag~d~lar.
oldugu glb Anadolu klllderinde de gdnllmektedlr.
Cln, Hint. Japon ve Amka k i i l t i i ~Avrupah saBu tiu geometrlk ve sembollk mollflerin pslnatqllann y a p ~ t l a n netklledl
~
ve y a p ~ t l a d agerek felkolojik ~dziunleneslnl Carl Gustav Jung'm aragsere, gemkw sembouer, lgaretler olarak kargrmua
hrmalannda gdrmekteylz.
qikh. Anadolu kilimlerinln bu felsefe ve lnanqlarla
1909'dan sonra yaphg~ ban resimlerine "doLan~gmas~nm
dncekl ddnemlerde olmasl bu semagaqlamalar"
Iimpmvlsatlon) admr veren Kandlnsbollerin ne lcadar evrensel oldugunun ayn blr kaky'nin bu yap~tlarmdahala figiulere, blnalara, dagn~hd~r.
lam, vb...rastlanu: ancak bunlar arlllc betlmleme
Tiirkledn milzlk almndakl kaval, davul, zll,
degll, btrer lgaret olma Lglevinl yiiklenmlglerdlr. Bunzuma, diimbelek glbl kulland~klar~
m k i k aletleri lle
lann dogrudan dogruya o nesnelerle degll. bu nesgellgUrdiklefl mehter milzlgl nioUflcrlnin getlrdlgl
nelerin sanatp l a d m d a n daha dnce yahnqoskunlujiu toplwnun ortak dzelllgl olan dokumala$tullmrg betlmlemeleriylc llgllerl vardlr. Bu tutum
lam motif, desen, renk ve diizenlemelerle aktaragdrsel ve diigsel blr lzlenim yaratu. Klee, yantmacak sanatqlann olmas~da dogaldu.
m gerqek temell olan maddelerin fiziksel diinyas~
20. y i i y ~ l ~dahlleri
n
o l a d c Lan~mlayabUeceglmlz Lle ruh diinyaslmn blrllglne. blr lnsanm duyabllecegi
en biiflk yalunhgl duyuyordu. Doganrn siireqlerlnln
sanatqdardan Klcc. Bauhaus'dalri dgrenclleriyle $12gdrsel kan~tlarmlbulmak &In, evrenl ve lnsanl In-.
gllerin, hlqtm kahplannm, renklerin, slmgelerln,
cellyordu. "Ballgm Cevresinde" ad11 reslmlnl dmek
perspektlfln vc benzeri dgelerln reslmsel lglevleri
verecek olursak, orta yerde dlkkatlnl qeken ana moiizerinde uzun uzun durur ve her zaman bunlarla
Uflyle basft glbl gdritniir: oysa bu reslmde dogal ve
dogal eylemler aras~ndakl lllgklnln dneminl bcgeomebik
blqimler, belimlemeler ve lgaretler ilginq
IlrW1. Sanatq~ olmak iqin yalnu el ustal~g~nm
bir .dilzen iqinde blr araya getlrilmlgtlr. Bunlann
degil. lglek ba zekanm da olmas~gerektl@nl siireldl
hepsl bal@ qevrelerlerse de, biitiin degl~ikllklerlne
vurgulad~g~n~
giinliik nollanndan blllyoruz. Aragmen birblrleriyle lllgkl kurarlar ve blrblrlerinln lznadolu killmlerinde gdrimiu olan el Lgqlllglnln yalerinl tagular. Burada bulug ve benzetme tam olarak
nmda, temelde diigiince i i ~ n i soy~~tlamayl
i
da gorblrblrleriyle kaynagmlgtu. Klee'nln bu y a p ~ hIqln yamelcteylz. Klee'nln laMlde daymmayan ~lzlnildepilan anlahnu Anadolu'nun gdbeldi klllmleri Iqln de
nernesl glbl, Mlm'nun lgaretlcrle kurdugu dlll,
resl~nlerlylr blr yalunhk kwulup onun s~radan. geqerll bir anlatun olarak kabul edeblllrlz (Reslm 34) .
ralcat aynl zamanda da tnsanc~lIlgllerinln ortaya
~ ~ k m a s ~ ykendl
la
kendinl anlahnasl glbl, yada
Mlro'nun reslmlerinde blr lnsarun l y odaldanMondrian'm gdrdiigii Ilk blstmlerden yola &amk
rnasmln elverdlgtnce kendlne dzgii dill ve c h l e yasiisleme sanatlanna dogru gldlyor. Eger blz memleketimlzdekl siisleme sanah drneklerine a h c ~gdziiyle bakarsak bugmiin resmlyle yabanc~kalmayu."
.
35
Resim 1
Resim 3
prsryla dile getirdlgl blt a~rklamayralgllarjak da,
heneyden cok dlkkatllNz1
butiin bu olaylann st~rali
qeker. I$aretlerle kurdu@ dU, resimlerlyle blr yalunlk kumlup onun suadan, fakat aynr zamanda
da lnsancd bilgilerinin ortaya ~lkmasrylakendi kendin1 anlatmasm~ylne Anadolu kllimlerinde giirdiigiimWii siiylemekle abartrmg olmaylz.
Sonuc olarak: estetik degerlencllrmeler toplilmlann kfiltiirlerlne baglr olarak deglgkendir. Geleneksel anlamda fonkslyonel olarak yaplhnrg b u tar
iirneklcrin evrensel sanat ve estetlk 6I~Sltlerledegerlendlrilmesl daha sag11kl1 olacakhr. Bu gdnigler
qer$eveslnlde klllmlerln sanat yaprh olarak, ayru
soyut tablolar glbi sanat pazanna sunulmasr, bu
prezantasyonu yaparken konuya sanatsal ve estetlk
k a y g h l a yaklagllmasr gerektlgine dikkat ~ekerek
s8zlerimi bltllmek istlyorum.
Resim 2
Resim 4
EYOBOGLU. BEDRI WIMI, 1986
larken. Bilgl Yaymevl, Istanbul
.
Resme Bag-
.
BedGOMBRICH, E.H., 1992. Sanahn d y k ~ s i i Cev.
rettln Cdmert Remzl Kltabevl. Istanbul
IP$ROGLU, NAZAN VE IPSIROGLUMAZUAR. 1991.
S q a t t a Devrlm. Rernzl kltabevi, Istanbul
LYNTON N. NORBERT, 1982. Modem S a n a h dykfisii. Cev. Cevat p g a n ve Sadl 6zi+ Remzl
Kltabevl, Istanbul
PARTSCFI, SUSANNA, 1990. Paul Klee, Benedlct
Taschery. Germany.
RUCHTING, HAGO., 1991. WASSILY KANDISKY, Be. nedht Taschery . Germany.