1. bölüm - İktisadi Araştırmalar Vakfı

Transkript

2006/192
UŞAK İLİNİN
EKONOMİK GELİŞMESİ
SEMİNER
AÇIŞ - TEBLİĞLER - PANEL
UŞAK, 2006
1
İşbu kitap, 28 Kasım 2006 Salı günü, Uşak Organize Sanayi Bölgesi’n de gerçekleştirilen
Seminerin açış konuşmaları, tebliğler, panel konuşma ve tartışmalarının Y. Temel ENDEROĞLU
tarafından derlemesidir.
Her hakkı İktisadî Araştırmalar Vakfı’na ait olup, adı geçen Vakıf’tan yazılı izin alınmadıkça, aynen veya kısmen iktibas edilemez. Kitap, Vakıf merkezinden temin edilebilir.
İKTİSADÎ ARAŞTIRMALAR VAKFI
19 Mayıs Cad. No: 1 Golden Plaza Kat: 8
34460 Şişli / İSTANBUL
TEL : (0212) 233 21 07 (pbx)
FAX : (0212) 233 21 96
TELG : FOUNDATION ISTANBUL
Email : [email protected]
Web : www.iktisadiarastirmalar.org
2
İÇİNDEKİLER
Seminerin Takdimi....................................................................................................................................................................
5
AÇIŞ OTURUMU
İ.A.V Başkanı Prof. Dr. M. Orhan DİKMEN...............................................................................................
9
Uşak Üniv. Rektör Yard. Prof. Dr. Adnan ŞİŞMAN.......................................................................... 13
Uşak Belediye Başkanı Mesut APAYDIN..................................................................................................... 17
Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı Mustafa ÇETİN.......................................................................... 21
Uşak Valisi Kayhan KAVAS.......................................................................................................................................... 23
Başkan
Tebliğci
1.Tebliğ
Tebliğci
2.Tebliğ
Tebliğci
3.Tebliğ
ÇALIŞMA OTURUMLARI
: Ramazan BAŞAK
İ.A.V. Y.K. Üyesi - Şeker Factoring
Genel Müdürü
: Prof. Dr. Taner KUMUK
Çanakkale 18 Mart Üniv. Ziraat Fak.
Tarım Ekonomisi Bölümü
: Uşak Ekonomisinin Gelişmesinde
Tarım ve Hayvancılık Sektörünün Yeri ve Önemi............................... 31
: Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA
İ.Ü. İktisat. Fak. Öğretim Üyesi
Sanayi ve Ticaret Sektörünün Yeri ve Önemi.......................................... 59
: Prof. Dr. Mithat DİNÇER
İ.Ü. İktisat Fak. Öğretim Üyesi
Turizm Sektörünün Yeri ve Önemi........................................................................ 97
3
PANEL.................................................................................................... 135
Uşak Ekonomisinin Gelişmesinde Ana Strateji
Başkan
Üyeler (*)
: Y. Temel ENDEROĞLU
İ.A.V. Y.K. Üyesi ve Genel Sekreter
: Yıldıray AYDOĞAN
Uşak Ticaret Borsası Y.K. Başkanı
: Prof. Dr. Hasan Hüseyin BAYRAKLI
Uşak Üniversitesi İ.İ.B.F. Dekanı
: Mustafa ERTEN
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı
Bakanlık Danışmanı
: İsmail KARAMAN
Uşak Ticaret ve Sanayi Odası
Yönetim Kurulu Başkanı
: Gökhan ÖZOK
Kültür ve Turizm Bakanlığı
Yatırım İşletmeleri Şube Müdürü
: Beyazıt SAĞIROĞLU
Uşak Organize Sanayi Bölgesi
Yönetim Kurulu Başkan Vekili
: Sebahattin YENER
Sanayi ve Tic. Bakanlığı
Küçük Sanatlar ve Sanayi Bölgeleri ve
Siteleri Daire Başkanı
PANEL 2. TUR............................................................................................................................................................................. 213
PANEL 3. TUR............................................................................................................................................................................. 223
4
SEMİNERİN TAKDİMİ
İktisadî Araştırmalar Vakfı (İ.A.V.), kuruluşundan günümüze kadar Türkiye ekonomisinin hemen her alanında bilimsel seminerler düzenlemektedir.
Uşak İlinin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Vakfımızın düzenlediği 192.,
il kalkınma semineri olarak da 39. seminer olmaktadır.
Uşak ili, Türkiye’nin İç Ege bölgesinde bulunmaktadır. Manisa, Aydın,
Denizli illeri gibi, İzmir ilinin hinterlandında kuruludur. Yüzölçümü itibariyle
küçük/orta boy illerimizden biridir. Düzgün bir kara yolu, demiryolu ve havayolu ile, İzmir ve diğer illere ulaşımı, Cumhuriyet öncesi dönemden beri
mevcuttur.
İl arazi varlığının ancak yüzde 45’inde tarımsal faaliyetler yapılmaktadır.
Bu miktarın da çok az bir bölümünde sulu tarım yapılabilmektedir. Ormanlık alan yaklaşık yüzde 40 kadardır. Çayır-mera alanı çok azdır. Tarımsal
üretimde işletmeler küçük, verim düşüktür. Hayvancılığa elverişli alanlar kısıtlıdır.
Buna karşılık nüfusun yüzde 60’a yakın bölümünü tarımsal faaliyetlerde
bulunmaktadır. Dolayısıyla gelir düzeyi düşüktür.
Ancak Uşak ili, Cumhuriyet öncesinden başlayarak eğitim ve girişimcilikte öne çıkan illerimizden biridir. Nüfusun yaklaşık yüzde 15 kadarı sanayi
kesiminde istihdam edilmektedir. Yüzde 6’dan fazlası da ticaret alanında faaldir. Yerel dokumacılığın ilk geliştiği illerimizden biri Uşaktır. Dokuma sanayii, sanayi işletmelerine döndükten sonra, dünya savaşlarında Türk ordusunun dokuma ihtiyacı Uşak’tan karşılanmıştır. Uşak, ilk şeker fabrikasının da
kurulduğu ilimizdir. Nuri Şeker beyin kurmayı ve işletmeyi başardığı kuruluş,
bugün de faaliyettedir.
Uşak, son olarak çıkarılan yatırımların teşviki ve ilişkin yasadan en çok
yararlanan illerin başında gelmektedir. Birinci Organize Sanayi Bölgesi dolduğu gibi, 2. ve 3. OSB’ler planlanmaktadır. Girişimci - sanayici, ticaret geleneği olan bir il olarak ürettiklerini dünyanın dört bir yanına satabilen Uşak5
lılar, son yıllarda ekonomik gelişmede / sanayileşmede atılım yapmışlardır.
Çok eski bir yerleşim yeri olan Uşak ili, eski medeniyetlerin ve Osmanlı
- Türk medeniyetinin Kültürel turistik mirasına sahiptir. Bu alandaki zenginliğini de, bir turistik ürüne dönüştürmeyi başarabilecek çalışmalar yapılmaktadır.
Uşak, üniversitesi olan bir ildir. Uşak’ın son yıllardaki gelişme ivmesine
katkıda bulunan üniversite ve diğer köklü eğitim kurumları, kalitesini arttırarak yola devam etmektedir.
Seminere açış oturumu, oturum başkanlığı, tebliğci ve panelde yer alan
çok değerli bilim adamı, yönetici, işadamı ve bürokratlara teşekkür ediyoruz.
Seminerin sponsorluğuna katkıları dolayısıyla Uşak Organize Sanayi
Bölgesine ve Başkanları Sayın Hazım Sesli’ye müteşekkiriz.
Ayrıca, bu seminerin gerçekleşmesinde, Uşak ve Uşaklıları çok iyi tanıyan, Vali Sayın Kayhan KAVAS’ın katkıları büyüktür. Nitelikli yöneticiler, illerin şansını oluşturmaktadır. Şükranlarımızı sunarız.
İKTİSADÎ ARAŞTIRMALAR VAKFI
6
AÇIfi OTURUMU
- İ.A.V Başkanı Prof. Dr. M. Orhan DİKMEN’in Konuşması
- Uşak Üniv. Rektör Yard. Prof. Dr. Adnan ŞİŞMAN’ın
Konuşması
- Uşak Belediye Başkanı Mesut APAYDIN’ın Konuşması
- Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı Mustafa ÇETİN’in
Konuşması
- Uşak Valisi Kayhan KAVAS’ın Konuşması
7
8
İ.A.V. BAŞKANI
PROF. DR. M. ORHAN DİKMEN’İN AÇIŞ KONUŞMASI
Sayın Vali
Seçkin katılımcılar
Değerli dâvetliler
Hepinizi saygı ile selâmlayarak semineri açıyorum. Seminere, hazırlık
safhasında yarattığı ilgi kadar, katılım olarak da gösterilen ilgi için memnuniyetimi ifade etmek isterim.
Bu vesile ile, Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı Sayın Mustafa Çetin ile
Vali Sayın Kayhan Kavas’a, seminerin tertibinde gösterdikleri gayret dolayısile teşekkürlerimi sunmayı, yerine getirilmesi gereken zevkli bir görev saymaktayım.
Bu kısa girişten sonra, ben özellikle son iki il seminerinde belirlenen bir
bakıma olumlu bir yaklaşımı işaret edeceğim.
Vakıf seminerlerinin açış oturumunda, genellikle birkaç kişi konuşmaktadır. Programa göre, bugünkü seminerde bu sayı epeyi aşılmış görünmektedir. Birbirinden değerli kişiler görev üstlendiği için, buna sevinmek gerekir.
Ancak açış konuşmasının başındaki hitap bölümünde zorlandığımı da hemen belirtmek isterim. Hitaptaki sıralamada protokol bakımından bir hata olmuş ise peşinen özür dilerim.
Açış oturumunda bu sayıda değerli kişinin söz alması öngörüldüğü için
de, açış konuşmamı kabil olduğu kadar kısa tutmaya çalışacağım. Ancak,
bunu ne derecede başarabileceğim? Tam olarak bilemiyorum. Uşak ilinin
ekonomik gelişmesi önemli bir konudur. Bu sebeple sözüm uzayacak olursa, mazur görülmemi dilerim.
Konuşmamda, önce İktisadî Araştırmalar Vakfı’nın çalışmalarına birkaç
cümle ile değindikten sonra Vakıf seminerlerine ve bunların arasında da, il
yahut vilâyet seminerlerine yer vereceğim. Ondan sonra, Uşak ilinin ekonomik gelişmesinin hızlandırılması için ne gibi tedbirler alınabileceği hak9
kındaki bazı düşüncelerimi ifade edeceğim.
Vakfın çalışmalarını tek bir cümlede bilginize sunuyorum: 1962 yılında
kurulmuş olan İktisadî Araştırmalar Vakfı, çalışmalarını, esas itibarile, yurtiçi ve yurtdışı seminerler, konferanslar, basın toplantıları, yazılı açıklamalar,
röportajlar, yarışmalar, televizyon programları, gazete ve dergi makaleleri
gibi çok çeşitli şekillerde yürütmektedir.
İktisadî Araştırmalar Vakfının bugüne kadar düzenlemiş ve gerçekleştirmiş olduğu seminerlerin sayısı 189’u bulmaktadır. Bunların 179’i yurt içinde,
kalan 10 seminerin de dördü K.K.T.C.’de (Girne’de 3, Lefkoşa’da 1), altısı
ise, tarih sırası ile, Paris, Bakü, Bükreş, Sofya, Hartum ve Üsküp’te yapılmıştır.
Yurtiçi seminerler (milletlerarası olarak yapılan Rize Çay Semineri dışında) başlıca 2 kategoriye ayırmak mümkündür.
Birinci kategori, genel konulu olarak nitelenebilecek seminerlerdir. Banka, sigorta, borsa, leasing, factoring, serbest bölgeler, soya, kanola gibi
yağlı tohumlar, zeytinyağı, arıcılık ve bal üretimi, balıkçılık, seramik, çimento, petrokimya, otomotiv sanayileri bu kategori içinde yer almaktadır.
İkinci kategori ise il veya vilâyet seminerleridir. Bu seminerlerde, esas itibarile idarî bir bölüm olan “vilâyet”, bir ekonomik birim olarak ele alınmakta
ve kalkınması, gelişmesi için neler yapılabileceği araştırılmaktadır.
Vilâyet seminerlerinin sayısı (bugünkü dahil) 39’u bulmaktadır. Bunların
ilki 1989 yılında Ordu’da yapılmıştır. Bunu Kastamonu, Hatay seminerleri ve
diğerleri takip etmiştir. 1989’dan bu yana geçen 17 yıllık süre içinde, vilâyet
seminerleri, Edirne’den Artvin’e, Çanakkale’den Ardahan’a, Aydın’dan Iğdır’a kadar, ülkenin çok değişik yerlerinde gerçekleştirilmiştir. Hedefimiz, 38
sayısını en az iki katına çıkarmaktır.
Vilâyet seminerlerinde, il ekonomisinin özelliğine göre, tarım, sanayi, ticaret, ihracat, ulaşım, inşaat, turizm gibi sektörler ele alınmaktadır. Bugünkü seminerde, tarım ve hayvancılık, sanayi ve turizm kesimleri üzerine durulacaktır
Ancak bu konulara geçmeden önce, önemli gördüğüm bir hususa işaret
etmek istiyorum. Uşak ili, Batı Anadolu’da yer alan, Kuzeyde Manisa ve Kütahya, doğuda Afyon, Güneyde Denizli, Batıda Manisa gibi, bazıları nisbî
olarak daha gelişmiş düzeyde illerle komşu olan bir ildir. Üstelik, demiryolu
ve karayolları ile bu illere ve oradan da bütün Anadolu’ya açılabilecek bir
konuma sahiptir. Bu durumdan faydalanmış olması gereken, Uşak’ın gelişmişlik düzeyinin, olması gereken yerden oldukça uzakta kalmış olmasını
anlamak kolay değildir. Bunun bir alın yazısı olmadığı muhakkaktır. Uşak’ın
10
bu yetersiz gelişme çemberini bir an önce kırması gerekmektedir. Kırılması
pekâla mümkündür. Yeter ki bunun için, bir taraftan doğru politika ve stratejiyi belirlemek, buna inanmak, uygun tedbirleri almak ve eksiksiz uygulamak
şarttır.
Uşak ekonomisi, aşırı ölçüde tarıma dayalıdır. Sanayi, ticaret, diğer hizmetler ve hele finans kesimleri gelişmemiştir. Bu durum, şehir ve köy nüfusları orantısında da kendini göstermektedir.
Uşak’ta, esas itibarile hububat tarımı yapılmaktadır. Ancak, tarım alanının nisbi darlığı ve tarımda çalışanların çokluğu, hububat üretiminin tarla tarımı düzeyinde kalmasına yol açmaktadır. Çiftlik (farm) üretimi yapılmamakta, bu da üretim maliyetini ve ürün kalitesini olumsuz olarak etkilemektedir.
Bu durumda, yapılması düşünülebilecek değişikliğin, bir taraftan, toprak
kalitesinin elverdiği ve sulama imkânlarının bulunduğu yerlerde sebze ve
meyve tarımına geçmek, tercihen termal kaynaklardan faydalanarak seracılığa geçmek, kalan yerlerde de daha çok hayvan yemi olarak kullanılabilecek, kuru tarım ürünlerine yönelmektir.
Gerçekleştirilmesi gereken diğer bir husus, tarımın mutlaka “anlaşmalı”,
yâni duruma göre sanayi ve ticaret ile bağlantılı olmasıdır. Tarım üretimi, tarım ürünlerini işleyen sanayi veya bu ürünlerin ticaretini yapan kuruluşlarla,
geri dönülemez anlaşmalar çerçevesinde yapılmalıdır.
Bu ilişki, hayvancılık için de kurulabilir. Kırmızı et, beyaz et, süt, yumurta ve diğer hayvancılık ürünleri, bunları işleyen sanayi ile bağlantılı hale getirilmelidir.
Orman ürünleri için de aynı usul uygulanmalıdır. Ormanlarda, mülk veya
işletme olarak özelleştirme imkânları araştırılmalıdır. Orman serveti kalitece
iyileştirilmeli, ceviz, kestane ve kavak gibi ticari değeri yüksek olan cinslere
öncelik ve ağırlık verilmelidir.
Sanayi, Uşak ilinin ekonomik gelişmesinde, üzerinde durulması gereken
ikinci sektördür. Hemen sözüme açıklık getireyim. Buradaki “ikinci” sıfatı bir
sıralama ifadesi değildir. Uşak için tarım ve sanayi sektörleri eşit önemdedir. Böyle olmakla beraber, hâlen elektrik ve porselen üretimi dışında,
Uşak’ta modern bir sanayi yapısı bulunmamaktadır.
Uşak sanayi sektörünün, bir bakıma yeni baştan ele alınmasına ve mevcut şartlara göre plânlı bir şekilde geliştirilmesine ihtiyaç var gibi görünmektedir. Uşak’ta sanayileşmenin a) taş ve toprağa dayalı sanayi, b) tarıma dayalı sanayi, c) hayvancılığa dayalı sanayi ve d) tesadüf ve fırsata dayalı diyebileceğimiz sanayi şeklinde dört dalda başlatılmasının isabetli olacağı
söylenebilir.
11
Bu dallardan ilk üçü hakkında ayrıca bir açıklama yapmaya gerek yoktur. Bunlar, vilâyette mevcut ve geliştirilecek ham madde girdilerini işleyecektir.
Buna karşılık, dördüncüsü özel bir açıklama gerektirmektedir. Şöyle ki:
sanayileşmeyi sadece 3 dal üzerine kurmak yerine, buna çeşitlilik kazandırmanın faydalı olduğu düşünülebilir. Bu bakımdan, ortaya çıkan fırsatlardan
faydalanmaya çalışmak yerinde olur.
Uşak’ın turizm potansiyeline gelince: bunun daha çok kültür, dinlenme
ve spor turizmi ile, maddi imkânları elverişli olan kişilere yönelik yüksek
standartta termal turizm şeklinde gelişmesinin isabetli olacağı söylenebilir.
Konuşmam belki biraz uzun oldu. Ancak, Aşıklar diyarına duyduğum ilgi
ve sevgi hesaba katıldığında mazur görüleceğini sanıyorum.
Konuşmama son vermeden önce, seminer sponsorluğuna katkıları dolayısiyle Uşak Organize Sanayi Bölgesine ve Başkanları Sayın Hazim Sesli’ye müteşekkiriz.
Ayrıca seminerin gerçekleşmesindeki maddî ve fikrî katkılarından dolayı
Vali Sayın Kayhan Kavas’a ve Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı Sayın
Mustafa Çetin’e teşekkürlerimi tekrarlamak istiyorum.
Ve nihayet, seminere, konuşmacı, oturum başkanı, tebliğ sahibi ve panel üyesi sıfatile aktif olarak katılan değerli akademisyen, bürokrat ve iş
adamlarına teşekkürlerimi sunuyorum.
Son olarak da, hepinizi yeniden en iyi dileklerimle selâmlıyorum.
______________________
12
UŞAK ÜNİVERSİTESİ REKTÖR YARDIMCISI
PROF. DR. ADNAN ŞİŞMAN’IN KONUŞMASI
İktisadi Araştırmalar Vakfı’nın Uşak Valiliğinin katkılarıyla düzenlediği
“Uşak İlinin Ekonomik Gelişmesi Semineri”ne yeni kurulmuş Uşak Üniversitesi’nin Rektör Yardımcısı sıfatıyla değerli katılımcılara hoş geldiniz demekten duyduğum mutluluğu ifade etmek isterim.
Uşak eğitim düzeyi bakımından yüksek olan bir ilimizdir. Okuma yazma
oranı oldukça yüksek ve halkın eğitime karşı ilgisi büyüktür. 2005–2006 Eğitim Öğretim Yılında Eylül ayı itibariyle 64’ü İl ve İlçe merkezlerinde, 83’ü
köylerde olmak üzere Uşak'ta 147 anasınıfında toplam 3180 öğrenci, 192
öğretmen bulunmaktadır. İlköğretimde İl ve İlçelerde 178 İlköğretim Okulu
vardır. Bunlardan 71'i şehir merkezlerinde, geri kalanı köylerdedir. Bu okullarda 42599 öğrenci öğrenimine devam etmektedir. İlköğretim okullarındaki
öğretmen sayısı ise toplam 1851’e ulaşmıştır. Ortaöğretimde; 35 lise ve
dengi okulda 881 öğretmen, 13570 öğrenci bulunmaktadır. Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi'ne bağlı olarak Uşak'ta eğitim gören 3000 civarında öğrenci bulunmaktadır. Haziran 2006 tarihinde yapılan ÖSS sınavına 6903 öğrencinin katılması da eğitime olan ilgi ve talebi açıkça göstermektedir.
Uşak Türkiye'de ilk sanayi kuruluşlarının ortaya çıktığı yörelerimizden birisidir ve günümüzde de Uşak’ın ekonomisi büyük ölçüde sanayiye dayanmaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’de sanayileşme hamlesinde
Uşak öncülük etmiştir. Cumhuriyetin ilânından sonra Türkiye’de ilk girişim
sonucunda 1926 tarihinde ilde Türkiye’deki ilk şeker fabrikası açılmıştır. İşletmeye açıldıktan sonra sermaye sıkıntısı yüzünden fabrika devletleştirilmiştir. Uşak sanayileşme hamlesine daha sonraki yıllarda da devam etmiştir. Uşaklı iş adamları özellikle deri ve tekstil alanında çok büyük başarılara
imza atmışlardır. Hali hazırda iç piyasada üretilen gazlı sargı bezinin % 98’i,
peluş battaniyenin % 95’i, seramiğin % 22’si (yeni yatırımlarla bu rakam
28’e çıkacaktır) üretilmektedir. Basının Anadolu kaplanları diye adlandırdığı
illerin başında Uşak gelmektedir.
13
İl genelinde üretim yapan büyük ve orta ölçekli tesislerin sayısı 200’e yakındır. Ancak İl sanayisinin en büyük sıkıntısı kalifiye eleman yetersizliğidir.
Halen sanayide istihdam edilen personelin büyük bir bölümünü vasıfsız elemanlar oluşturmaktadır. Bu nedenle üretimin kalitesinin yükseltebilmesi, yeni tesislerin açılabilmesi için, gerekli teknik elemanlara şiddetle ihtiyaç duyulmaktadır. Uşak’ın gereksinimlerine uygun olarak Üniversite bu konuda
üzerine düşen görevi yapacaktır.
Üniversiteler bilim üreten, ürettiğini öğrencisi ile ülke ve dünya insanlarıyla paylaşan evrensel kuruluşlardır. Üniversiteler değişimin dinamiklerini
diğer kurumlardan çok daha hızlı bir şekilde amaçları doğrultusunda örgütleyerek yaşama geçiren önce yöresi, sonra ülkesiyle bütünleşen özerk bilim
merkezleridir. Yüksek öğretim kurumlarının bulundukları yöreye maddi ve
manevi katkılar sağladıkları da tartışmasızdır. Üniversiteler, bulundukları
yörenin kültürel bakımdan gelişmesine katkıda bulundukları gibi ekonomik
yönden de bir lokomotif görevi üstlenmektedirler. Böylelikle kültürel seviye
yükseldiği gibi ekonomik hayatta da büyük bir canlılık meydana gelmektedir.
1992 yılında kurulan Afyon Kocatepe. Üniversitesi’ne bağlı olarak
Uşak'ta Eğitim Fakültesi, Mühendislik Fakültesi, Meslek Yüksekokulu ve
Sağlık Yüksekokulu açılmıştır. 1993 - 1994 Öğretim Yılında Banaz, Eşme,
Karahallı, Ulubey Meslek Yüksekokulları ve 1997-1998'de de Sivaslı Meslek Yüksekokulu faaliyete geçmiştir. 2000 - 2001 öğretim yılında Fen Edebiyat Fakültesi, 2001 - 2002 öğretim yılında da İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi açılmıştır. Halen eğitim ve öğretim faaliyetlerine devam etmektedir.
Uşak Üniversitesi’nin biri 1 Eylül, diğeri de Halit Ziya isimlerini taşıyan 2
kampusu ve iki ayrı yerde 4 Fakülte, dört yıllık Sağlık Yüksekokulu, il ve ilçelerde bulunan 6 Meslek Yüksekokulunda 7883 öğrencisi vardır. Uşak Üniversitesi birimlerinde 5 Profesör, 1 Doçent, 55 Yardımcı Doçent, 54 Öğretim
Görevlisi, 26 Araştırma Görevlisi, 2 Uzman olmak üzere toplam 143 akademik, 74 idari personel bulunmaktadır.
Yeni kurulan üniversitemizin sanayideki kalite artışında da pay sahibi
olacağı beklenmektedir. Üniversite-sanayi işbirliği sonucunda Uşak sanayisinin rekabet ve gelişim gücünde önemli bir artış kaydedilecektir. Ayrıca her
yıl Üniversiteden mezun olacak öğrenciler Uşak'ın gönüllü birer turizm elçisi olmaktadırlar ve Uşak'ın tanıtılmasında önemli katkılar sağlamaktadırlar,
bundan sonra da sağlamaya devam edeceklerdir. Bunun yanında bu öğrencilerin ailelerinin zaman zaman Uşak'a geldikleri de dikkate alınırsa şehir
ekonomisinde gözle görülür bir canlılık oluşturduğu gözlemlenmektedir.
Üniversitenin bir şehre kazandırdığı ekonomik canlılığın ötesinde ayrıca
yakın çevresine, sosyal, sanat ve sportif aktivite katması, kültürel ve bilim-
14
sel hareketlilik yanında yörenin halk kültürüne, tarih-edebiyat araştırmalarına ve eğitimine de ciddi bir şekilde ivme kazandıracaktır.
İlimiz, seramik, halı, kilim ve dericilik başta olmak üzere, birçok el sanatlarının Türkiye'de ve dünyadaki merkezi konumundadır. Bu alandaki ürünlerin dünyanın en ünlü belli başlı müzelerinde, yıllardır sergileniyor olması,
bunun en güzel göstergesidir. İleride Güzel Sanatlar Fakültesi’nin veya
araştırma merkezlerinin kurulması ildeki el sanatlarının kaybolmasını önleyeceği gibi, Uşak İli ve Türkiye'nin dünyaya her yönden açılmasına katkıda
bulunacaktır.
Karun Hazineleri, Cılandıras, Banaz Hamamboğazı, Örencik, Murat dağı kaplıcaları, ve yörenin yayla turizmine uygun olması, çevre illerdeki üniversitelerin biri dışında turizme yönelik 4 yıllık yüksekokulun bulunmaması,
Uşak'ta Turizm ve Otelcilik Yüksekokulu'nun açılmasını da ihtiyaç haline getirmektedir.
Yörenin en büyük olimpik spor kompleksi, Uşak İl merkezinde oluşturulmaktadır. Olimpiyat organizasyonlarına aday olan ülkemiz dünya çapında
başarılı sporcuları yetiştirebilmesi için buna yönelik bir yüksekokulun açılması ülkemiz için isabetli olacaktır.
Uşak Valiliği, Belediye Başkanlığı ve diğer meslek odaları ile sıkı bir işbirliği yapılarak, Uşak Üniversitesi’nin, kentimizin çevre sorunları, şehircilik,
sanayi, ticaret, turizm, ulaşım, tarım, hayvancılık ve alt-yapı sorunlarının çözümünde bilimsel projeler üretmek suretiyle gittikçe artan oranda Uşak ekonomisine katkılar sağlayacağına olan inancımı belirterek hepinize saygılarımı sunarım.
______________________
15
16
UŞAK BELEDİYE BAŞKANI
MESUT APAYDIN’IN KONUŞMASI
Değerli konuklar,
Son yıllarda yöneticisinden, sanayici ve iş adamına, esnafından tüm
Uşak halkına herkesimden herkesin büyük bir coşku ile hissettiği ve yaşadığı gelişme heyecanını bugün farklı bir platformda hissediyoruz.
Yükselen gelişme grafiğimizin heyecan veren seyrini çok daha iyi çözümlemek, bunu bilimsel ve teknik anlamda yorumlamak, geleceği hep birlikte işbirliği yaparak planlamak üzere, bu alanda söz sahibi değerli Hükümet üyemiz, Sayın bakanımız ve Genel müdürlerimiz, Bakanlık danışmanlarımız ve çok kıymetli akademisyenlerimiz aramızda görmekten büyük
mutluluk duyduğumu belirtmek isterim.
Bugün, Uşak ekonomisinde tarım ve hayvancılık, sanayi ve ticaret sektörlerinin ve turizm sektörlerinin yeri ve önemi hakkındaki değerlendirmeler
ve Uşak ekonomisinin gelişmesinde ana stratejilerin değerlendirilerek, deyim yerindeyse bir “yol haritasının” çizileceğini söylemek yanlış olmasa gerek.
İlimizde, Türkiye’nin ekonomik, sosyal ve mali sorunlarını araştırmak ve
çözüm yolları bulmak amacıyla, 44 yıldır Türkiye’nin neredeyse her bölgesinde çeşitli çalışmalar düzenleyen İktisadi Araştırmalar Vakfı’na ilimizde de
böyle bir program düzenlediği için şükranlarımı sunmak istiyorum.
Çok kıymetli konuklarımızın da bildiği gibi, ticari anlamda bulunduğu konum itibariyle geçmişten günümüze elverişli konumuyla, son olarak da yatırımların teşviki ve ilgili yasal düzenlemelerden en fazla yararlanan iller arasında yer alan Uşak kabuğunu kırmış, yurt içi ve yurt dışı bağlantılarla, ekonomik gelişmede ve sanayileşmede atılım yapmıştır. Sanayisi başta olmak
üzere, turizm potansiyeli ve geliştirilebilir alternatif ekonomik alanlarıyla
Uşak’ın önü açıktır.
Bugün bulunduğu seviyeden daha ileri, kalkınmış, ekonomik anlamda
17
yatırımların ve gelişmenin merkezi, gelir seviyesi yüksek bir şehrin belediye
başkanı olmak, ne zahmetler yüklerse yüklesin bizim canı gönülden talip
olacağımız bir süreçtir ve bugün bizler de bunun için buradayız.
Yerel yönetimler de bilindiği üzere, halkın yerel ve ortak ihtiyaçlarını karşılamak üzere faaliyet gösteren Anayasal kuruluşlardır. 1930 tarihli eski Belediye Kanunu’nun yerine konulan 5393 sayılı Belediye Kanunu belediyelerin görev ve yetkilerini günümüz şartlarına göre yeniden tanımlayarak, hizmet alanını ve hizmet türlerini geniş bir çerçevede ele almıştır.
Söz konusu kanun mahalli ve müşterek nitelikte olmak kaydıyla, belediyelerin, ‘ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapacağı veya yaptıracağı’nı ifade etmiştir.
Uşak Belediyesi olarak, özellikle son 2,5 yılda çok ciddi anlamda yatırımlar yapmış bulunmaktayız. Bunlardan, hem ekonomik anlamda hem de çevreye etkileri açısından önemli bir çalışma olan Evsel Atık Su Arıtma Tesisi’dir. 5,4 milyon YTL tutarındaki bu tesis 1 yıl gibi kısa bir sürede inşa edilerek hizmete girmiştir.
İtfaiye binası, asfalt şantiyesi, yeni iş makineleri ve araçlar, katlı otopark,
Kültür Merkezi yapımı, Uşak Evi restorasyonu, yeni park ve bahçeler, semt
pazarları ve balık hali binaları, içme suyu şebeke yenilemesi, kanalizasyon
şebeke yenilemesi, sel baskınlarının önlenmesi için yağmur suyu drenaj çalışmaları, yüzlerce kilometre asfalt ve beton parke yol gibi büyük çaplı yatırımlarla Uşak’ta belediyecilik anlamında önemli hamleler gerçekleştirilmiştir.
Bu önemli çalışmaların yanı sıra sosyal belediyeciliğin yansımaları olarak, Gıda Bankacılığında Türkiye’nin 4. Şubesi Uşak’ta hizmete girmiş, Kadın Danışma ve Dayanışma Merkezimiz 2007 Şubat ayı içerisinde hizmete
girecektir.
Tüm bu çalışmalar Uşak’ta yaşayan hemşehrilerimiz için olduğu kadar,
yatırımlar için cazibe merkezi olan Uşak’ı çağdaş ve modern bir kent haline
getirmek, sanayici ve iş adamlarına daha elverişli kentsel donatılar sunmak
içindir.
Görevde bulunduğumuz süre içerisinde yıllardır büyük bir beklenti haline gelmiş olan Uşak Üniversitesi bizim de katkılarımız sonucu kurulmuş, atıl
durumda bulunan Uşak Havaalanı uçuşlara yeniden açılmış, doğalgaz sanayiden sonra konutlarda da kullanılmaya başlamış, TOKİ tarafından Ege
Bölgesinde ilk defa Uşak’ta binin üzerinde konut inşa edilmiştir.
Uşak’ta yaşanan bu büyük değişimde, hemşehrilerimizin büyük desteği
ve teveccühü bizlere güç vermekte, bundan sonra gerçekleştireceğimiz çalışmalar için kendimize olan güvenimizi artırmaktadır.
18
Saygıdeğer konuklar, Uşak için sizler de bizler gibi samimi duygularla
buraya geldiniz. Ben, Uşak için hazırlanan ve Uşaklılar için kafa yoran, bu
programın hazırlanmasında katkısı bulunan herkese tekrar teşekkür ediyorum.
Yapılacak çalışmaların ve panelin şehrimiz için hayırlı olması dileğiyle
tüm katılımcılara saygılar sunuyorum.
______________________
19
20
BAŞBAKANLIK MÜSTEŞAR YARDIMCISI
MUSTAFA ÇETİN’İN KONUŞMASI
Değerli Konuklar,
Söz gelimi Uşak’ta sizlerin içinden bir yatırımcı arkadaşımız veya ilk defa yatırım alanına giren birisi söz gelimi yarın sabahtan itibaren ayakkabı
imal ediyorum, etmeye başlasa bunu düşünsede o işe ertesi gün başlasa
bu arkadaşım girişimi tüm ayakkabı üreticilerini ilgilendirir. Sizler hepiniz burada Uşak’ta bir şeyler üretiyorsunuz. Sanayici arkadaşlar ticari erbabı arkadaşlar size aynı zamanda Meksika da güney Afrika da uzak Asya da aynı işi yapanlarla rekabet ediyorsunuz demektir. Globalleşme budur. Biz
Uşak’ın kalkınmasını globalleşme dönemini konuşuyoruz. Yani dünyada
globelleşme süreci süratle ilerlerken Uşak bu globalleşme süreci içersinde
nasıl bir role sahip olacaktır: Uşak’lı nasıl ayakta kalacaktır. Uşak’lı gençler
nasıl iş güç sahibi olacaktır. Uşak ülkenin kalkınmasında nasıl bir rol üstlenecektir. Şimdi sorun budur. Bu toplantıda bu sorunun cevaplarının arandığı bir toplantıdır. Muhtemeldir ki daha önceki toplantıların benzerleri yapılmıştır. Ben şuna gerçekten üzülürüm. Eğer burada içimizde ya bu toplantılarda zaten hepsi konuşuldu geçmişte. Sayın başkanın ifade ettiği gibi
Uşak’ın yerel kendi yatırımcısı Uşak’a yatırım yapmak için gelen değerli misafirlerimiz değil de Uşak’lılar niye az burada dediği için söylüyorum. Bunu
çokta hayret edilmemesi gereken bir şey çünkü bu tür toplantıların iştiraklısı çok olmaz. Dikkat ederseniz telefonlarda falanda görürsünüz. 15-30-40
kişinin katıldığı yüksek düzeyli yüksek fikirlerin sergilendiği toplantılardır. Bu
tür toplantıların müşterisi çok değildir ama inanın burada sergilenen fikirler
çok değerlidir. Ben Gümüşhane Valiliği yaptım. Orada şunu gördüm. Bir ilde fikir üretilmesi önemlidir mesela. Şundan dolayı önemlidir. Sürekli toplum
sizden bir şeyler bekler. Ve hizmet talepleri vardır. Ve insanlar sadece hizmet beklemez. O hizmeti kalite içinde verilmesini bekler ve saygı içinde verilmesini bekler. Ve yurttaşa saygı içinde yapılması bekler. Bu tür durumlarda ilin gelişmiş bir entektüel kapasitesi yok ise orada zorluklar yaşanır. Çünkü çok iyi biliyorum bu tür toplantılarda işte festival yapacaksınız, Cumhuriyet Bayramı kutlayacaksınız bunun nasıl daha görkemli nasıl daha coşkulu
21
yurttaşımın katılımını sağlayacağı konusunda kafaları adeta toslarsınız. Ve
orjinal fikir bulamamanın acısını yaşarsınız. Dolayısıyla kalkınma doğrultusunda geçmişte söylenen şeylerin tekrarını aşan yeni durumlara uygun fikirlerin yani düşüncelerin yeni misyonlarında bu toplantılarda ortaya çıkacağını düşünerek bunların küçümsenmemesi gerektiği kanaatindeyim. Bu
doğrultuda Uşak Üniversitesinin Sayın Rektör yardımcımızın isabetle belirttiği gibi Uşak’ın kalkınmasında doğrudan birebir etkisi olacaktır.
Sözlerimi tamamlamadan önce Uşak’lı olmak konusunda Uşak’lı bürokratların Uşak dışında Ankara’da veya başka yerlerde olan katkılarından da
faydalanmak ve ayrıca Uşak’ta hizmet veren değerli bürokrasiyi sayın Valimizin başkanlığında kalkınma konularında daha fazla koşturmak, daha fazla boğuşmak zorundayız. Çünkü yönetimin idarenin daha iyi çalışması için
yurttaşlar tarafından gözlenmesi, denetlenmesi ve uyarılması gerektiğine
samimi olarak inanıyorum. Yani Uşak’ta sadece Uşak’ın kalkınması için çalışan tabi valilik ve belediye değildir. Üniversite, Sanayi Odası, Ticaret Odası da böyledir. Tüm Uşak’lılar, Uşak kamuoyu, Uşak halkı demokratik denetim haklarını kullanarak idarecilerini denetlemeli, onların başarılarını alkışlamalı. Başarısızlıklarını ve eksik kaldığı yerlerde de onları eleştirmeli ve böylece Uşak’a artı bir itici güç sağlamalıdır. Bu semineri Uşak’ın gerekli olan
kalkınmasında yepyeni fikirlerin sergilendiği yeni vizyonların oluştuğu, yeni
heyecanların ortaya döküldüğü bir atmosfer yaratması dileği ile hepinize
saygılar sunuyorum. İktisadî Araştırmalar Vakfı’na ve onun değerli başkanı
Prof. Dr. M. Orhan Dikmen buradan geçmiş olsun diliyorum. Teşekkür ediyorum. Onun değerli mesai arkadaşı Temel Enderoğlu bey aramızda. Bu
seminerin baş organizatörü Temel beydir. Kendisine teşekkür ediyorum. Bu
arada valimize teşekkür ediyorum. Sayın valimiz fikri alır almaz hemen hayata geçirmeye başladı. İlk fikrin ortaya atılması ile seminerin gerçekleştirildiği bugün arasında uzun bir mesafe yoktur. Kısa sürede gerçekleştirilmiştir. Vali beye ve ev sahipliği yapan Uşak Organize Sanayi Bölgesi’ne aramızda bulunamayan değerli başkanına arkadaşlarına Ticaret Odasına ve
Belediye başkanımıza teşekkür ediyorum. Hepinize saygılar sunuyorum.
______________________
22
UŞAK VALİSİ KAYHAN KAVAS’IN KONUŞMASI
Sayın Müsteşar Yardımcım,
Uşak Üniversitesinin Sayın Rektör Yardımcısı,
Çok Değerli Ticaret Odası,
Organize Sanayi Bölgesi Başkanları,
Meclis Üyeleri,
Belediye Başkanım,
Değerli Sanayiciler,
Saygı Değer Hanımefendiler,
Kıymetli Beyefendiler ve
Değerli Basın Mensupları hepinizi en içten duygularımla selamlıyor. Ne
konuşacağımı düşünürken Sayın Müşteşarımın bıraktı yerden başlamamın
doğru olacağı kanatine vardım. Sayın müşteşarım konuşmasının son bölümünde özellikle kentte yaşayan insanların kenti yöneten her bölümünde
idarecilerin çalışmalarını değerlendirmelerini doğru bulduklarını alkışlamalarını, eksik olduklarının eleştirmelerinin ve bunun daha ileri gitmesinde yapıcı katkıda bulunmalarını ifade etti. Çok doğru bu işte kamu yönetiminin
son yıllarda sıkça bahsedilen katılımcılık ilkelerinden en önemlisi. Gerçekten yörede yaşayan her insan, her kesimden her meslek grubundan insanın
gerçekten kentinin sorunlarına kentinin ihtiyaçlarına, kentine eksiklerine ve
olması gerektiğine inandığı konulara katkı sağladıklarına oranda kent daha
hızlı ilerliyor. Tabi katılımcılık öyle bir anda kendiliğinden gelişen bir şey değil katılımcılık kültürü aileden başlıyor okulda devam ediyor. Toplumda da
zirveye ulaşıyor. Bazı kaynaklanan eksiklikler ve sorunlar toplumun herhangi bir kesiminde karşımıza ve önümüze çıkıyor. Katılımcı kültürün yeterince
gelişmemiş olmasından ötürüdür ki düzenli toplantılar da organize mekanlarda değil de daha çok kendi içimizde konuşmaktan yakınmaktan birazda
ağlamaktan. Sonra ne olduğu belli değil. Onu orada bırakıyoruz. Ertesi gün
yine buna benzer konulara tekrar başlıyoruz. Bana göre sadece ilimizin de23
ğil ülkemizin de aşması gereken çözmesi gereken sorunlardan bir tanesi.
Ama yazıkki bunun bir formu yoktur. Bunu çözmek için bu yönde çaba harcamak bu yönde gayret sarfetmek ve bu yöndeki ısrarcı çalışmalarımız devam etmek gerekir diye düşünüyorum. Bu anlamda Uşak’taki reel gündemleme çalışmalarını kent konseyi çalışmalarını son derece önemsiyorum.
Geçtiğimiz yıl başlayan bu çalışmaların bu yılda devam edeceğini ve her
geçen yıl biraz daha gelişerek bu anlamdaki katılımcının sağlanacağını düşünüyorum. Eğer sorunlarımızı eğer dertlerimizi eğer problemlerimizi belli
bir çerçeve içersinde tartışabilir, konuşabilirsek anlaşabilirsek öyle sanıyorum ki çözümüde yine beraber bulacağız. Zira ben şuna yürekten inanmaktayım ki ortak hakkın ürünü olmayan hiçbir çözüm bir yerde tıkanıp kalmak
zorundadır. Bu anlamda mutlaka ortak aklı, ortak düşünceyi beraber yakalamayı sonuna kadar zorlamalıyız. Bunda son derece ısrarlıyım. Uşak’ta
geçmiş dönemlerde bu günkü dönemlerde de başarıları olumlu noktaların
hepsinde bu ortak akıl beraber başarmak, birlikte yapma, birlikte becermenin ürünüdür. Bunun ürünü olmayan hiçbir şey kalıcı değildir. Geçici bir takım başarılar elde edebilirsiniz ama bunu halka mal edebiliyorsanız toplumun ürünü haline getiremiyorsanız, ortak bir ses haline getiremiyorsanız bu
bir yerde mutlaka silinip kalmaya yok olmaya mahkumdur diye düşünüyorum. Konuşmalıyız, tartışmalıyız, farklı düşünceleri bir araya getirebiliriz.
Fakat sadece gündeme getirmek değil çözüm önerilerini ortaya koymak konusun da ısrarcı davranmalıyız. Bunun çeşitli örnekleri var ama örneğin burada olanlardan bazıları da bilirler. Elbette vali olarak günde çok farklı sorunlarla karşı karşıya kalıyoruz. Bu gayet doğaldır. Benim odama gelen bana sorunlarını anlatan kimse anlatıyor. Tam kalkacak. Bir dakika nereye gidiyorsun diyorum? Peki ne olacak? Ben size anlattım diyor. Çözüceksiniz.
Niye ben çözeceğim. Niye yalnız ben çözeceğim bu sorun senin sorunun da
değil mi? O halde beraber çözeceğiz. Nasıl yapalım. O şaşırıyor tabi şimdiye kadar böyle bir ödevi böyle bir göreve cevaba alışıkta değil. O anlatır gider karşıdaki de peki ben gereğini yaparım sen gidebilirsin der. O görevini
yapmış olur. Tamamen karşı taraftadır. Yok öyle bir şey. En azından Uşak’ta
öyle bir çözüm yok. Çözüm ne olacaksa sorunu ortaya koyan kişi ile beraber belirlenecek, beraber uygulamaya geçilecek ve beraber uygulanacak.
Ancak böyle olursa kalıcı olabilir. Ancak böyle olursa çözüm bulunabilir. Ve
bunu her alanda her konuda birlikte uygulamaya calışıyoruz. Bu aynı zamanda tekrar ediyorum biraz önce anlattığım ortak hattı bulmak sorunları
beraber değerlendirmek çözüm önerilerini beraber koymak ve uygulamada
birlikte olmakla çözülebilecek bir konudur. Bu sadece toplum olayların ailemizde de aynı şekilde çözülmelidir. İş hayatımızda da aynı şekilde çözülmelidir. Veya toplum hayatında da aynı şekilde değerlendirilmelidir. Bir önemli
konuda zaman içersinde hep bir arada bulunmaktan birbirimiz ile benzer konuları konuşmaktan zaman zaman ağaçlar yüzünden ormanı göremez ha24
line de geliyoruz. Bugün dışarıdan gelen çok değerli konuklar, İktisadî Araştırmalar Vakfı’nın kolaylaştırıcılığında bugün Uşak’ı tartışacaklar. Görmediğimiz, bilmediğimiz yada göremediğimiz şuana kadar neden fark edemedik
acaba dediğimiz konuyu da karşılaşacağımızı umuyorum. Bu anlamda sayın başkanımın biraz önce ifade ettiği gibi boş koltukların saatler geçtikce
dolması umudunu içimde taşıyorum. Bunlarda üzülebiliriz biraz sıkılabiliriz.
Sayın müşteşarımın da ifade ettiği gibi bu tür toplantıların müşterisi her zaman belli olmaz ama bunun olması için bir koltuğun daha dolması için çaba
içinde olmamız gerektiği de doğrudur. Ben bu toplantının düzenleyicisi anlamında Uşak’ta ki kolaylığı sağlayan Organize Sanayi Bölgesi yöneticilerin
bu toplantıdan sonra bir toplantı daha düzenleyerek bu toplantıyı değerlendirmesi gerektiğini düşünüyorum. Böyle yaparsak verim alabiliriz. Öğretmen
dersi anlatır dersi dinleriz ancak eğer dersi evde gidip tekrar etmezsek bu
çok kolay silinir ya. Bu toplantıdan çıkan neticeyi de oturup kendi aramızda
değerlendirip ev ödevlerimizi hazırlamalıyız diye düşünüyorum. Uşak ilinin
daha da gelişebilmesi kendini daha da iyiye götürebilmesi, kendi kapasitesi artırması ile çok ilgili diye düşünüyorum. Bu anlamda pek çok gürültüden
ulusal ve uluslar arası projelere dahil olduk. Bunların içinde pek çoğunu
saymamız mümkündür. Ancak özellikle İl Genel Meclisimizin İçişleri Bakanlığı ve AB ile baş başa üretilen kapasite artırma programında 81 Özel İdareden tek Özel İdare olduğunun altını vurgulamak isterim. Bu çok fazla yankılanmadı Uşak’ta ama Türkiye’de çok ciddi ses buldu. Önümüzdeki dönemden itibaren Uşak İl Genel Meclis Üyeleri tek pilot Özel İdare olarak nasıl daha iyi yapabilir olunacağı konusunda eğitim alacaklar çalışacaklar ve
bu konuda belli bir kapasite artırımına ulaşıldıktan sonrada Türkiye’de diğer
İl Genel Meclis Üyelerine bu anlamda eğiticilerin eğiticisi olarak çalışmalar
yürütecekler. Biz bu pilot il olma konusunda çok ciddi bir caba gösterdik ve
sonuçta bunu elde ettik. Bunun sonuçları öyle sanıyorum ki önümüzdeki dönemlerde daha net elde edilebilecektir. Yani şunun altını vurguluyorum. Bilgimizi, görgümüzü, kapasitemizi artırma konusunda ki her çabaya her girişime biz sonuna kadar varız olmalıyız. Ve bu anlamdaki çabalarımızı artırarak sürdürmeliyiz.
Son olarakta teşekkürüm İktisadî Araştırmalar Vakfına, kendileri 2 aya
yaklaşan bir süredir Uşak iline masa başı çalışmalarını devam ettiriyorlar. O
zamanlar kendileri de 2 aya önce bir konuşmada bir konuşmanın altını çizmiştim. Uşak’ta düzenlenen ilk toplantı bu değil özellikle aşağı yukarı bundan 2 yıl önce tüm makalelerini benimde okuduğum İstanbul’da ki Uşaklılar
Vakfı’nın toplantısı vardı. Bunun aşağı yukarı 2 ciltlik kitapları var. Bugün
burada konuşulacak olan konuların da dahil olduğu bir dizi Uşak sorunlarının tartışıldığı anlaşılmış. Ben bugün tartışılacak konuların onların üzerine
ekleneceğini düşünüyorum. Ben bilinenlerin tekrarı olacağı değil de onların
üzerine eklemeler yapılacağı yeni sorunlar yeni çözüm önerilerine yeni so25
rulara kafamıza yaratılacağı bir toplantı olacağını düşünüyorum. Bu anlamda UOSB’ye teşekkür ediyorum. Bence katılımcılı bir toplantı olsun.
Kafamızda ki sorulara da yol açmalarını diliyorum. Herkese teşekkür
ediyorum.
______________________
26
ÇALIfiMA OTURUMLARI
Başkan
Tebliğci
1.Tebliğ
: Ramazan BAŞAK
İ.A.V. Y.K. Üyesi
Şeker Factoring Genel Müdürü
: Prof. Dr. Taner KUMUK
Çanakkale 18 Mart Üniv. Ziraat Fak.
Tarım Ekonomisi Bölümü
Tarım ve Hayvancılık Sektörünün
Yeri ve Önemi
Tebliğci
: Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA
İ.Ü. İktisat. Fak. Öğretim Üyesi
Tebliğci
: Prof. Dr. Mithat DİNÇER
İ.Ü. İktisat Fak. Öğretim Üyesi
2.Tebliğ
3.Tebliğ
Sanayi ve Ticaret Sektörünün
Yeri ve Önemi
Turizm Sektörünün Yeri ve Önemi
27
28
BAŞKAN: RAMAZAN BAŞAK
Sayın Başbakanlık Müsteşar Yardımcım, sayın belediye başkanım, değerli konuklar.
Uşak İlinin Ekonomik Gelişmesi konulu seminere tekrar hepiniz hoş geldiniz. Umarım bu toplantının ve seminerin Uşak ilinin mevcut problemlerinin
çözüldüğü Uşak ili açısından yeni açılımların gündeme getirdiği bir toplantı
Uşak iline yararlı bir toplantı olur. Diğer konuşmacılara söz vermeden önce
sayın Belediye başkanımızın görüşüne bende aynen katılıyorum. Bu toplantı salonunun tabi ki dolu olmasını arzu ederdik ancak yeterince dolu olmamasından dolayı üzüntü duyduğumu açıkca ifade etmek istiyorum. Ama
toplantının ikinci bölümünde ve ilerleyen bölümlerinde sanırım sayın valimizin ve belediye başkanımızın yaptığı çağrı etkisini gösterecek. Ve biraz daha dolu bir salon olacak. Bunu temenni ediyorum o açıdan tekrar bu toplantının Uşak iline yararlı geçmesini diliyorum.
Ve sözü Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ekonomi Bölüm
Başkanı Tarım Ekonomisi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Tamer KUMUK hocamıza devrediyorum. Kendisinin sunacağı tebliğ Uşak Ekonomisinin Gelişmesinde Tarım ve Hayvancılık Sektörünün Yeri ve Önemi konulu olacaktır.
29
30
UŞAK İLİ EKONOMİSİNDE
TARIM SEKTÖRÜNÜN ROLÜ ve ÖNEMİ
Prof. Dr. Taner KUMUK
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü
31
UŞAK İLİ EKONOMİSİNDE
TARIM SEKTÖRÜNÜN ROLÜ ve ÖNEMİ
1. Giriş
2. Uşak İlinin Tarımsal Yapısı ve Üretimi
3. Tarım Sektörünün İlin Ekonomisindeki Rolü ve Önemi
4. Sorunlar ve Çözüm Önerileri
32
5. Sonuç
1.Giriş
Ülkelerin kalkınabilmeleri ekonomiyi oluşturan sanayi, hizmet ve tarım
sektörlerinin dengeli gelişmeleriyle mümkündür. Bu sektörlerden birinin gelişememesi durumunda o ülkede gerçek bir kalkınmadan söz edilemez. Örneği de yoktur. Diğer bir ifadeyle bugün kalkınmış ülkeler içerisinde örneğin
sanayi ve hizmet sektörleri gelişmiş ancak “tarım sektörü” geri kalmış tek
bir ülke yoktur. Teknoloji üretiminde lider konumunda olan gelişmiş ülkeler
(örneğin A.B.D., Hollanda vb.) niçin tarım sektörlerini de lider konuma getirmek için çaba ve para harcamaktadır? Sorunun cevabı tek ve basittir. Bu ülkeler tarımın “stratejik bir sektör” olduğu gerçeğini yıllar önce anlamışlar
ve doğa koşullarına büyük ölçüde bağımlı olan tarımsal üretimi koruma altına almışlardır.
Tarım sektörü niçin stratejiktir? İnsanların yaşam hakkı kutsaldır ve anayasalarca güvence altına alınmıştır. İnsanın sağlıklı bir yaşam sürebilmesi
ve üretken olabilmesi öncelikle yeterli ve dengeli beslenmesi ile mümkündür. Ayrıca bu durumun “sürdürülebilir de” olması lazımdır. İşte bu noktada tarım ülke nüfusu için “Besin Arzını ve Güvenliğini” sağlayan bir sektör olması nedeniyle stratejiktir.
Ayrıca, son yıllarda fosil yakıtlara alternatif enerji kaynakları aranması
sonucunda “Bioenerji (bioetanol, biometanol ve biodizel)” üretimi ön
plana çıkmış ve hem mevcut motorlarda kullanılabileceği hem de saf bioenerji ile çalışacak motorların yapılabileceğinin anlaşılması üzerine tarımın
stratejik önemi daha da artmıştır.
Yukarı da vurgu yaptığımız nedenlere baktığımızda gelişmiş ülkelerin
yönetimlerinin (her ne kadar serbest piyasa ekonomisinden bahsetseler de)
kendi çiftçilerine neden büyük destekler verdiğini anlamak mümkündür. Anlaşılamayan nokta kendi çiftçisine her türlü desteği sağlayarak tarımını koruma altına alan gelişmiş ülke yöneticilerinin gelişmekte olan ülke yönetimlerine tarım da her türlü korumacılığın kaldırılması yönünde doğrudan veya
dolaylı (IMF, Dünya Bankası, Dünya Ticaret Örgütü gibi uluslararası kuruluşları kullanarak) öneride bulunmaları ve yaptırımlar getirmeye çalışmalarıdır.
Gelişmekte olan ülkeler açısından tarımın bir diğer önemli yönü de “is33
tihdam” yaratmasıdır. Örneğin Türkiye’de tarım sektörü 2000 yılı itibariyle
GSYİH içindeki payı %14,3 olmasına karşılık, istihdam içindeki payı
%45,1’dir Türkiye için önem arz eden tarım tüm illerimiz gibi Uşak ili içinde
önemlidir.
2. Uşak İlinin Tarımsal Yapısı ve Üretimi
Uşak İli, İç Batı Anadolu Eşiğinde 38 19’ ve 39 50’ kuzey enlemleri ile 28
48’ ve 29 57’ doğu boylamları arasında yer almakta olup, 5344 km_’ lik bir
alan üzerine kurulmuştur. Doğusunda Afyon, batısında Manisa, Kuzeyinde
Kütahya, Güneyinde Denizli İlleri ile çevrili olan ilimizin Merkez İlçe ile birlikte Banaz, Eşme, Karahallı, Sivaslı ve Ulubey olmak üzere 6 ilçesi vardır.
Rakımı 906 m. olan ilde arazinin % 37,5’i dağlık, % 5,4’ ü ova, % 57,1’i platodur. En son yapılan 2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre ilin toplam nüfusu 322.313’dür. İl ve İlçe merkezlerinde oturan nüfus 182.040, köylerde
oturan nüfus ise 140.273 dur. İlçelerimize göre köy ve şehir nüfusları Çizelge 1’de gösterilmiştir.
Çizelge 1. Nüfus Dağılımı
İLÇELER
KÖY
ŞEHİR
TOPLAM
16.212
43.350
MERKEZ
42.457
137.001
EŞME
27.254
11.615
38.869
6.837
26.196
BANAZ
27.138
KARAHALLI
9.180
SİVASLI
19.359
TOPLAM
140.273
ULUBEY
5.243
14.885
5.132
182.040
179.458
14.423
20.017
322.313
1997 Nüfus sayımına göre % 0,3’ lük bir nüfus artışı gerçekleşmiştir.
Çizelgedüşen
2. Yerleşim
Birimleri
Km2’ye
nüfus sayımı
ise 1997 yılında 59 iken 2000 yılında bu sayı
60’a
yükselmiştir.
Yerleşim
birimleri
Çizelge 2’de
gösterilmiştir.
İLÇELER
KÖY SAYISI BELEDİYE
SAYISI
MAHALLE SAYISI
Uşak ili konumu gereğince
“geçit iklim”
Yıllık
MERKEZ
88
4 karakteri göstermektedir.
26
yağış toplamı 52 yıllık ortalamaya göre 543,2 mm.dir. Aylara dağılımı düBANAZ Yıllık ortalama
45 basınç 909,2 milibar
3
16yüksek olzensizdir.
olup, basıncın en
duğu
aylar Ekim, Kasım
EŞME
57en düşük olduğu 4aylar ise Nisan’dır. Yıllık
12 ortalama
sıcaklık 12,3 C ve yıllık rutubet % 63’ dür.
KARAHALLI
14
2
6
SİVASLI
ULUBEY
34
TOPLAM
16
6
15
243
24
74
23
5
11
57%
TOPLAM
140.273 Ova
Çizelge 2. Yerleşim Birimleri 5%
KÖY Birimleri
SAYISI BELEDİYE SAYISI
İLÇELER
Çizelge
2. Yerleşim
MERKEZ
İLÇELER
BANAZ
MERKEZ
EŞME
BANAZ
KARAHALLI
EŞME
SİVASLI
KARAHALLI
ULUBEY
SİVASLI
TOPLAM
ULUBEY
TOPLAM
Plato
322.313
182.040
4 SAYISI
KÖY 88
SAYISI BELEDİYE
45
3
88
4
57
4
45
3
MAHALLE SAYISI
26 SAYISI
MAHALLE
16
26
12
16
6
12
14
2
57
4
16
6
ARAZİLERİN
KULLANIM
ŞEKLİ
14
2
11,2
23
16
243
23
15
6
11
15
5
6
24
5
74
11
44,2
24
243
74
İşlenen
Çayır - Mera
Çizelge 3. 2003-2005 yılları ve 52 yıllık yağışların mevsimlere
Ormanlık
göre dağılımı (mm)
Tarım Dışı
Çizelge
3. 2003-2005 yılları ve 52 yıllık yağışların mevsimlere
39,8
4,8
MEVSİM
2003
YILI
2004
YILI
2005
YILI
52
YILLIK YAĞIŞ
göre dağılımı (mm)
Kış
MEVSİM
İlkbahar
Kış
237,8
2003
YILI
186,6
237,8
208,6
2004
YILI
95,3
208,6
148,1
2005
YILI
206,6
148,1
231,0
52 YILLIK
YAĞIŞ
154,0
231,0
TOPLAM
Sonbahar
592,9
134,3
419,6
92,4
569,3
120,7
543,2
109,5
Yaz
İlkbahar
Sonbahar
Yaz
TOPLAM
34,2
186,6
134,3
34,2
23,3
95,3
92,4
23,3
93,9
206,6
120,7
93,9
49,6
154,0
109,5
49,6
592,9YILLARA 419,6
GÖRE YAĞIŞ569,3
DAĞILIMI
250 4- Sektörler ve GSYİH 'da ki payları (%)
Tablo
Sektörler
Türkiye
Tablo
200 4- Sektörler ve GSYİH 'da ki payları (%)
Tarım
13,4
Sektörler
Türkiye
150
Sanayi
23,0
Tarım
13,4
Hizmetler
63,6
Sanayi
23,0
100
TOPLAM
100,0
Hizmetler
63,6
50
TOPLAM
100,0
Çizelge
0 5. Genel Arazi Dağılımı
KışŞEKLİ
İlkbahar
Yaz
KULLANIM
Çizelge
5. Genel
Arazi Dağılımı
MEVSİMLER
I-İşlenen
Arazi
KULLANIM
ŞEKLİ
a) Sulu Arazi
tarım alanı
I-İşlenen
b)Kuru
a) Sulu Tarım
tarım Alanı
alanı
Sonbahar
ALAN
(Ha)
235.546
ALAN
(Ha)
17.000
235.546
218.546
17.000
543,2
Uşak
2002 Yılı (mm)
26,5
Uşak
2004
Yılı (mm)
12,75
26,5
2005
Yılı (mm)
60,75
12,75
52100,0
YILLIK YAĞIŞ
60,75
ORT. (mm)
100,0
%
44,2
%
44,2
35
Kış
237,8
208,6
148,1
231,0
Yaz
34,2
23,3
93,9
49,6
İlkbahar
186,6
Sonbahar
134,3
Ekonomik Yapı
95,3
92,4
206,6
154,0
120,7
109,5
569,3verilerine bakıldığında
543,2
592,9 kollarına419,6
TOPLAM
İlin iktisadi faaliyet
göre yurtiçi hasıla
iktisadi faaliyet kollarından tarımın payı % 26,5’ dir. Türkiye ölçeğinde bu rakam 13,4’dür (2000 D.İ.E)
Tablo 4- Sektörler ve GSYİH 'da ki payları (%)
Sektörler
Tarım
Türkiye
Uşak
23,0
12,75
100,0
100,0
13,4
Sanayi
Hizmetler
26,5
63,6
TOPLAM
60,75
Çizelge 5. Genel Arazi Dağılımı
Tarımsal Yapı
KULLANIM ŞEKLİ
ALAN (Ha)
%
Uşak ili büyük toprak grupları bakımından % 40’ı (213.640 ha) kahveI-İşlenen
Arazi
235.546kahverengi orman,
44,2% 11,2
rengi
orman,
% 32,1’i (171.446 ha) kireçsiz
(59.819
ha)
kahverengi,
%
2,4’ü
(12.819
ha)
alüvyal
toprak
gruplarından
a) Sulu tarım alanı
17.000
oluşmuştur. Arazi kullanma kabiliyet sınıfları bakımından ise I. sınıf arazi218.546
Tarım Alanı
ler ilb)Kuru
yüzölçümünün
% 2,8’ini (14.955 ha)
teşkil eder. Sulu ve kuru tarım ile
bahçe
tarımı
yapılmaktadır.
II.
sınıf
araziler
ise % 9,6’lık (51.274 4,8
ha) bir bö25.673
II-Çayır-Mera Arazisi
lümü oluşturmakta olup, % 95’inde eğim, % 2,6 seviyesindedir. Bununda %
III-Ormanlık-Fundalık
212.925
22,6’sı
derin % 76,9’u orta derindir. Kuru,
sulu tarım, çayır, mera39,8
ve ormanfunda
toprağı
olarak
kullanılmaktadır.
III.
sınıf
araziler
ise
İl
yüzölçümünün
IV-Tarım Dışı Kullanılmayan
59.956
11,2
% 12,4’ünü (66.228 ha) teşkil eder. Bunlarında % 19’u hafif, % 79’u ise or100,0
ta TOPLAM
eğimlidir. (% 6-12) Bu toprakların % 534.100
76,3’ü orta derinliktedir.
Kuru, sulu
tarım, çayır-mera ve orman-funda alanı olarak kullanılmaktadır. IV. sınıf
araziler ise genel yüzölçümünün % 12,4’ünü (66.228 ha) teşkil eder. Bunların % 92,5’i orta eğimli, % 4,1’i dik eğimlidir. Kuru tarım, bağ-bahçe, ça(ha)
Çizelgeve
6.İlçelere
Göre toprağı
Genel Arazi
yır-mera
orman-funda
olarakDağılımı
kullanılmaktadır.
İlimizde İl yüzölçümünün
%
62,25’i
(332.477
ha)
ise
V,
VI,
VII
ve
VIII.
sınıf
oluşORMAN
TARIM topraklar
TOPLAM
ÇAYIR
İLÇELER
TARIM
turmaktadır.
ALANI
DIŞI
ALAN
MERA
ALANI
MERKEZ
70.872
4.348
42.472
3.665
BANAZ
44.485
KARAHALLI
14.711
EŞME
SİVASLI
36ULUBEY
TOPLAM
49.559
16.889
141.668
49.219
18.723
114.079
7.250
52.299
1.853
6.389
6.755
9.092
110.789
32.045
25.997
1.998
23.825
3.312
55.132
235.546
25.673
212.925
59.956
534.100
37.009
6.559
31.634
5.185
80.387
Arazi Yapısı ve Dağılımı (%):
Plato
57%
Dağlık
30%
Ova
5%
Dağlık
Ova
Plato
İl sınırları içinde Gediz Çayı ve Banaz Çayı dışında küçük münferit su
kaynakları bulunmaktadır. Büyük Menderes’in yukarı havzasının bir kısmını
teşkil eden Banaz Çayı ilin en önemli akarsuyudur. Kuzey-güney doğrultusunda akarak Denizli ili sınırlarında Büyük Menderes’e ulaşır. İlin kuzeybatısından akan ve Güre Belde’si yakınlarından batıya yönelen ikinci büyük
akarsu Gediz’dir.
İldeki dağların en önemlisi Kuzeydoğuda Kütahya-Uşak sınırında yükselen Murat Dağıdır ve 2312 m ile İç Batı Anadolu’nun en yüksek noktasıARAZİLERİN KULLANIM ŞEKLİ
dır.1200-1800 metreye varan birçok tepe ve yaylaları ilimiz sınırları içinde
olup zengin çam ormanları ve otlaklarla kaplıdır. Güneydoğuda Afyon-Uşak
il sınırını teşkil eden Bulkaz Dağı (1754 m) orman yönünden zengin değildir. Doğusunda Ahır
11,2 Dağı (1918 m.), İç kesimlerde Kocatepe dağı (1298
44,2Elma Dağı (1805 m.), Kazdağı
m.),kuzeyde üzerinde otlak ve yaylalar olan
İşlenen
(1258 m.) belli başlı yükseltilerdir.
Çayır - Mera
Ormanlık
En önemli ovalar Banaz Ovası ve Uşak Ovası’dır. Uşak
Ovası doğu ve
Dışıtabakabatı istikametinde uzanmaktadır. Bu ovanın tabanı kalın birTarım
alüvyon
39,8
sıyla örtülüdür. Uzunluğu 12 4,8
km olan ovanın alanı 55.000 da kadardır. Banaz Ovası adını üzerinde kurulduğu Banaz ilçesinden alır. Kuzeydoğudan
güneybatıya doğru uzanır. Alanı 65.000 da kadardır. Düz bir ova olup ortasından Banaz Çayı geçer.
Murat Dağı ve Elma Dağı platoları ilin en önemli platolarıdır. Uşak Merkez ve Banaz ilçelerinin kuzey hudutları içinde kalan 1200-1800 metre yüksekliğindeki Murat Dağı eteklerinde, batıda ise 1050-1150 metre yüksekliğindeki İtecik Dağı eteklerinde iyi otlak karakterinde yüksek platolar mevcuttur. Banaz ilçesinin doğusunda bulunan Ahır Dağı uzantılarında da yüksek
kaliteli otlaklar vardır.YILLARA GÖRE YAĞIŞ DAĞILIMI
İl Geneli Arazi Dağılımı
250
İlin 5344 km2’lik yüzölçümünün % 44,2’si işlenen arazi olup, 235.546
hektardır. Bu durum Çizelge 5’de gösterilmiştir.
200
2002 Yılı (mm)
150
100
2004 Yılı (mm) 37
2005 Yılı (mm)
Hizmetler
Sonbahar
TOPLAM
63,6
92,4
134,3
100,0
419,6
592,9
60,75109,5
120,7
100,0543,2
569,3
Dağlık
30%
Tablo
4- Sektörler
payları(Ha)
(%)
KULLANIM
ŞEKLİve GSYİH 'da ki ALAN
Çizelge 5. Genel Arazi Dağılımı
Sektörler
I-İşlenen
Plato Arazi
Tarım
a)57%
Sulu tarım alanı
Türkiye
Hizmetler
63,6
%
Dağlık
Ova
Uşak
44,2
Plato
26,5
235.546
Sanayi
b)Kuru Tarım Alanı
13,4
Ova
5%
23,0
218.546
12,75
TOPLAM
100,0
212.925
100,0 39,8
TOPLAM
Çizelge
5. Genel Arazi Dağılımı
KULLANIM ŞEKLİ
17.000
60,75 4,8
25.673
59.956
11,2
100,0
534.100
ALAN (Ha)
%
I-İşlenen Arazi
235.546
KULLANIM
ŞEKLİ
Dağılımı
(ha)
Çizelge 6.İlçelere ARAZİLERİN
Göre Genel Arazi
a) Sulu tarım alanı
17.000
TARIM
DIŞI
TOPLAM
ALAN
3.312
55.132
Arazi Dağılımı
Çizelge
Göre Genel
TOPLAM6.İlçelere
235.546
25.673
212.925 (ha) 59.956
534.100
Alanı
b)Kuru Tarım TARIM
ALANI
11,2
İLÇELER
MERKEZ
70.872
ÇAYIR
MERA
7.250
1.853
534.100
6.389
6.559
31.634
EŞME
42.472
3.665
TOPLAM
KARAHALLI
39,8
SİVASLI
14.711
25.997
ULUBEY
37.009
İLÇELER
TARIM
ALANI
Çizelge
MERKEZ7. Akarsular
70.872
4,8
ALANI
25.673
49.559
44,2
212.925
52.299
4.348
BANAZ
44.485
ORMAN
218.546
44,2
1.998
ÇAYIR
MERA
4.348
59.956
49.219
23.825
ORMAN
ALANI
TARIM
DIŞI
16.889
9.092
44.485
KARAHALLI
14.711
1.853
6.389
235.546
25.673
212.925
80.387
TOPLAM
ALAN
141.668
7.250
52.299
6.755
110.789
SU
POTANSİYELİ
YILLARA GÖRE YAĞIŞ DAĞILIMI
(hm?/yıl42.472
3.665
49.219
18.723
114.079
Milyon ?/Yıl
BÜYÜKMENDERES
HAVZASI
250
23.825
25.997
SİVASLI
(BANAZ ÇAYI VE
KOLLARI)1.998
ULUBEY
37.009
6.559
31.634
200
GEDİZ
HAVZASI(GEDİZ ÇAYI VE KOLLARI)
TOPLAM
5.185
49.559
BANAZ
HAVZA İSMİ
EŞME
4,8
141.668
İşlenen
39,8
6.755
110.789
Çayır - Mera
11,2
18.723
114.079
Ormanlık
Tarım
Dışı
100,0
9.092
32.045
16.889
150 Suları: 97 (hm?/yıl-Milyon m?/Yıl)
Yeraltı
38
100
Çizelge
7. Akarsular
32.045
3.312 460 55.132
5.185
80.387
470(mm)
2002 Yılı
59.956
534.100
2004 Yılı (mm)
2005 Yılı (mm)
52 YILLIK YAĞIŞ
ULUBEY
TOPLAM
37.009
235.546
Su Potansiyeli
6.559
25.673
31.634
212.925
Çizelge 7. Akarsular
HAVZA İSMİ
BÜYÜKMENDERES HAVZASI
(BANAZ ÇAYI VE KOLLARI)
GEDİZ HAVZASI(GEDİZ ÇAYI VE KOLLARI)
Yeraltı Suları: 97 (hm?/yıl-Milyon m?/Yıl)
5.185
80.387
59.956
534.100
SU POTANSİYELİ
(hm?/yılMilyon ?/Yıl
460
470
Tarım İl Müdürlüğünce Uşak tarımının fırsatları ve kısıtları saptanmıştır.
Fırsatlar; büyükbaş hayvanlardaki yüksek genetik yapı, suni tohumlama organizasyonu, günlük 367 ton süt işleme kapasitesi, tavukçuluk için uygun
ekoloji, kültür balıkçılığı için uygun yapı, yüksek miktardaki nohut ve haşhaş
üretimi, seracılığa uygun ekoloji, organik tarıma uygun ekoloji, İzmir ve güney illerine yakınlık ve ulaşım ağı, kısıtlar ise işletme büyüklüğünün ölçek
ekonomisine uygun olmaması, sulama alanlarının yetersizliği, arazi toplulaştırmasının yeterince yapılamaması, tarımsal örgütlenmenin etkin olamayışı, mera alanlarının azlığı, yem bitkileri üretiminin yetersizliği, kaliteli tohum kullanımının azlığı olarak bildirilmektedir.
39
40
AHMETLER
KÜÇÜKLER
BARAJI
KOZVİRAN
DARDERE
EĞRİDERE
SORKUN
KAYA
KOCA
KÖYDERE
38.00
15.00
14.85
28.60
17.80
20.00
26.60
20.00
TALVEGDEN
YÜKSEKLİK
(m)
540
İLÇE
ARPA
70
55
400
120
124.5
180
300
GÖVDE
HACMİ
(10? m?)
2.25
0.44
0.16
2.79
0.36
1.44
5.30
3.10
GÖL
HACMİ
(hm?)
SULAMA
SULAMA
SULAMA
SULAMA
SULAMA
SULAMA
SULAMA
SULAMA
AMACI
GÖLETİNŞAATI BİTMİŞ, SULAMA TESİSLERİNİN İNŞAATI DEVAM ETMEKTEDİR.
2002
1999
1999
1997
1997
1993
ÇİFTLİK
MANDIRA
1984
1992
AKARSUYU
BİTİŞ
TARİHİ
BUĞDAY
NOHUT
HAŞHAŞ
TÜTÜN
Çizelge 10. En Çok Yetiştirilen Tarım Ürünlerinin Ekiliş Alanları (ha)
9
8
KARAAHMETLİ
7
6
MESUDİYE
GÜNEYKÖY
KARAAĞAÇ
ÜÇPINAR
TAKMAK
ADI
5
4
3
2
1
SIRA
NO
Çizelge 8. Göletler
SIRA 9. Tarım
ADI Arazilerinin
BİTİŞÜrünAKARSUYU
TALVEGDEN
Çizelge
Grupları Üzerinden
Dağılımı GÖVDE
NO
TARİHİ
YÜKSEKLİK
HACMİ
ÜRÜN GURUBU
ALAN (ha)
% (10? m?)
(m)
TAKMAK
1HUBUBAT
YEMEKLİK BAKLAGİL
2
ÜÇPINAR
ENDÜSTRİ BİT.
3
KARAAĞAÇ
YEM BİTKİLERİ
GÜNEYKÖY
4
SEBZE
5MEYVE
MESUDİYE
6BAĞ KARAAHMETLİ
ALANI
7NADAS
AHMETLER
TOPLAM
8
KOZVİRAN
9
KÜÇÜKLER
BARAJI
1984
1992
1993
1997
1997
1999
1999
2002
135.201
MANDIRA
48.798
ÇİFTLİK
12.931
KÖYDERE
10.270
KOCA
6.878
KAYA
4.174
SORKUN
5.191
12.103
EĞRİDERE
235.146
DARDERE
28.60
57,40 300
20,72
180
5,49
124.5
4,36
120
2,92
1,77 400
15.00
5,14
20.00
26.60
20.00
17.80
14.85
38.00
55
2,20
100,00
70
540
GÖLETİNŞAATI BİTMİŞ, SULAMA TESİSLERİNİN İNŞAA
Çizelge 10. En Çok Yetiştirilen Tarım Ürünlerinin Ekiliş Alanları (ha)
İLÇE
ARPA
BUĞDAY NOHUT
MERKEZ
37.000
22.000
16.500
SIRA
ADI
BİTİŞ
AKARSUYU
3.000 TARİHİ
12.000
9.000
BANAZ
NO
EŞME
11.658
10.400
3.200
6.900
1992
7.600
ÇİFTLİK
TAKMAK 4.000
1KARAHALLI
1984
3.000 MANDIRA
2.400
17.600
3ULUBEY
KARAAĞAÇ
78.058
TOPLAM
4
GÜNEYKÖY
4.400 KÖYDERE
8.000
1993
46.700
58.700
KOCA
1997
2SİVASLI
ÜÇPINAR 4.800
5
MESUDİYE
1997
KAYA
HAŞHAŞ
TÜTÜN
376
50
TALVEGDEN
GÖVDE
- HACMİ
350
YÜKSEKLİK
(m)
4.500(10? m?)
880
20.00
1.000
114
26.60
275
20.00
2.995
17.80
28.60
700
210
115.440
8MERKEZ
KOZVİRAN
1999
BUĞDAYEĞRİDERE
NOHUT
71.400 DARDERE
20.295
2002
15.00
HAŞHAŞ
111
38.00
180
1.400 124.5
6.860
120
6
KARAAHMETLİ
1999 Ürünlerin
SORKUN
14.85 (Ton)
Çizelge
11. En Çok Yetiştirilen
Üretim Miktarları
7İLÇE AHMETLER
ARPA
300
TÜTÜN
40
400
55
4170
540
SİVASLI
EŞME
4.800
11.658
6.900
10.400
7.600
3.200
TOPLAM
SİVASLI
78.058
4.800
58.700
6.900
TOPLAM
78.058
İLÇE
BANAZ
İLÇE
ULUBEY
KARAHALLI
ULUBEY
114
880
210
4.500
46.700
7.600
2.995
114
6.860
210
58.700
46.700
2.995
6.860
ARPA
BUĞDAY
NOHUT
HAŞHAŞ
TÜTÜN
9.000
ARPA
37.200
BUĞDAY
9.900
NOHUT
210
HAŞHAŞ
TÜTÜN
14.400
9.000
9.300
37.200
17.600
4.000
4.400
3.000
17.600
4.400
8.000
2.400
8.000
275
1.000
275
1.400
700
1.400
Çizelge 11. En Çok Yetiştirilen Ürünlerin Üretim Miktarları (Ton)
Çizelge
11. En 115.440
Çok Yetiştirilen
Ürünlerin
Üretim Miktarları
(Ton)40
71.400
20.295
111
MERKEZ
EŞME
MERKEZ
34.974
115.440
SİVASLI
EŞME
12.480
34.974
15.180
36.400
7.600
3.200
TOPLAM
SİVASLI
235.574
12.480
182.680
15.180
TOPLAM
235.574
182.680
KARAHALLI
BANAZ
ULUBEY
KARAHALLI
ULUBEY
49.280
14.400
49.280
36.400
71.400
13.200
9.300
13.200
Çizelge 12. Hayvan Varlığı
İLÇE ADI
BÜYÜK BAŞ
MERKEZ
İLÇE ADI
EŞME
MERKEZ
3.200
20.295
2.400
9.900
352
111
600
210
2.700
40
665-
57
352
168
2.700
52.195
7.600
1.462
57
4.973
168
52.195
1.462
4.973
8.800
2.400
8.800
132
600
132
1.400
665
1.400
KÜÇÜK BAŞ
KANATLI
29.480
70.934
BÜYÜK BAŞ
23.100
94.034
KÜÇÜK BAŞ
250.000
KANATLI
14.150
29.480
81.296
70.934
10.226
23.100
5.965
14.150
17.100
81.296
4.200
10.226
TOPLAM
SİVASLI
79.566
5.965
226.055
17.100
60.106
4.200
286.161
81.691
21.300 1.389.691
TOPLAM
79.566
226.055
60.106
286.161 1.389.691
Çizelge 12. Hayvan
Varlığı KOYUN
SIĞIR
BANAZ
KARAHALLI
BANAZ
SİVASLI
EŞME
ULUBEY
KARAHALLI
ULUBEY
42
17.480
SIĞIR
24.150
KOYUN
696
17.480
11.000
24.150
11.795
696
11.795
21.575
11.000
21.575
KEÇİ
TOPLAM
6.940
KEÇİ
31.090
TOPLAM
3.000
6.940
14.000
31.090
12.640
3.000
12.640
9.000
91.522
94.034
734.000
250.000
21.300
91.522
81.691
734.000
34.215
14.000
34.215
9.000-
315.000315.000
Çizelge 13. Hayvansal Üretim Miktarları
İLÇE
SÜT
KIRMIZI ET BEYAZ ET
(ton) Üretim Miktarları
(ton)
(ton)
Çizelge 13. Hayvansal
MERKEZ
İLÇE
BANAZ
MERKEZ
EŞME
46.637
SÜT
(ton)
26.230
2.000 ET
KIRMIZI
(ton)
1.008
- ET
BEYAZ
(ton)
-
23.509
9.490
1.401
18.594
1.284
421
132
779
10.132
--
46.637
23.509
26.230
1.401
BANAZ
KARAHALLI
EŞME
SİVASLI
KARAHALLI
ULUBEY
SİVASLI
TOPLAM
9.490
126.396
18.594
ULUBEY
TOPLAM
126.396
2.000
1.284
1.008
132
YUMURTA
(adet)
8.712.000
YUMURTA
(adet)
211.200
10.132
--
421
5.624
779
8.712.000
1.056.000
211.200
1.056.000
2.585.600
7.000.000
10.132
-
5.624
2.585.600
19.564.800
7.000.000
10.132
Çizelge 14. Tarımsal Makine Varlığı (adet)
19.564.800
İLÇE
TRAKTÖR MİBZER
GÜBRE
PÜLVE- SELEKRİZATÖR
TÖR
(adet)
Çizelge 14. Tarımsal Makine Varlığı DAĞITICISI
MERKEZ
İLÇE
BANAZ
MERKEZ
EŞME
1.267
3.118
TRAKTÖR
MİBZER
BANAZ
KARAHALLI
EŞME
SİVASLI
1.903
3.118
2.766
101
1.267
62
101
120
1.903
390
2.766
1.423
KARAHALLI
ULUBEY
SİVASLI
TOPLAM
390
1.685
1.423
11.285
TOPLAM
11.285
ULUBEY
62
448
120
800
2.095
7
1.620
GÜBRE
PÜLVESELEKDAĞITICISI
RİZATÖR
TÖR
3
130
1.539
1.620
2.095
605
3.840
27
130
1.539
170
1.560
23
605
3.840
448
730
32
448
2.798
800
1.685
170
950
448
3.923
1.560
1.617
730
11.381
72
3
24
3.923
11.381
24
950
2.798
1.617
7
1991 16.
Yılı Uşak
FAO İlindeki
istatistiklerine
göreSayıları
özgül traktör yoğunluğu (trakÇizelge
Kooperatif
tör/1000ha) Avrupa’da 75, Kuzey Amerika’da 25, gelişmiş ülkelerde 31,5,
2005 bu
2004 Türkiye’de
2003ise 18,2’dir.
2002
2001
KOOPERATİF
gelişmekte
olan ülkelerde
6,8, Dünya
Ortalaması
YILI
YILI
YILI
YILI 11.285
YILItraktör
TÜRÜ
Çizelge
16. Uşak
Kooperatif
Sayıları
rakam
25,3’tür.
Uşakİlindeki
ilinde
sayısı
olup özgül
traktör yoğunluğuTarımsal
47,9 traktör
başına düşen
Kalkınma
23 alan 20,9
25 hektardır.
27
37
42
2005
2004
2003
2002
2001
KOOPERATİF
TÜRÜ
Sulama
TarımsalEkicileri
Kalkınma
Pancar
Sulama
Su
Ürünleri
Pancar Ekicileri
YILI
29
23
1
29
-1
YILI
31
25
1
31
-1
YILI
31
27
1
31
-1
YILI
31
37
1
31
-1
YILI
34
42
1
34
-1
43
SİVASLI
EŞME
ULUBEY
KARAHALLI
TOPLAM
SİVASLI
1.423
2.766
448
62
11.285
1.423
2.798
448
3.923
448
11.381
730
24
3
2.798
3.923
11.381
24
1.685
390
448
605
800
120
ULUBEY
1.685
Tarımsal Örgütlenme
TOPLAM
11.285
730
3.840
950
170
800
1.617
1.560
950
1.617
Çizelge 16. Uşak İlindeki Kooperatif Sayıları
2003
2002
2001
KOOPERATİF
YILI
YILI
YILI
TÜRÜ
Tarımsal Kalkınma
23
25
27
2003
2002
2001
KOOPERATİF
Sulama
29
31
31
YILI
YILI
YILI
TÜRÜ
Pancar
TarımsalEkicileri
Kalkınma
Su
Ürünleri
Sulama
TOPLAM
GENEL
Pancar Ekicileri
Su Ürünleri
1
23
1
25
54
1
57
1
-29
--
1
27
2004
YILI
7
2
7
2005
YILI
37
2004
31
YILI
42
2005
34
YILI
-34
1
37
-31
-31
-31
--
--
--
59
1
3
2
69
1
1
42
77
1
--
77
69
59
57
54
GENEL TOPLAM
Tablonun incelenmesinden de anlaşılacağı gibi kooperatif kuruluşlarında
bir artış göze çarpmasına rağmen yeterli değildir.
Çizelge 17. Meslek Odası ve Birlikler
İLÇE ADI/
ÜYE SAYISI
ÇİLEK
SÜT
DOMATES
ÜRETİCİ- ÜRETİCİÇizelge 17. Meslek Odası ve Birlikler
ÜRETİCİ
LERİ
LERİ
LERİ
İLÇE ADI/
ZİRAAT
ISLAH
ÇİLEK
SÜT
DOMATES
BİRLİĞİ
ÜYE SAYISI ODASI
SOY
ÖN SOY ÜRETİCİ- ÜRETİCİÜRETİCİ
LERİ
KÜTÜĞÜ KÜTÜĞÜ LERİ
LERİ
20
2.818
747
6.616
Merkez
SOY
ÖN SOY
2.638
60
61
4.027
Banaz
KÜTÜĞÜ
KÜTÜĞÜ
Eşme
6.962
371
268
-20
-2.818
747
6.616
Merkez
Karahallı
Banaz
Sivaslı
Eşme
ZİRAAT
ODASI
2.454
4.027
3.150
6.962
ISLAH
BİRLİĞİ
2
61
68
371
7
2.638
321
268
290
436
Ulubey
Karahallı
TOPLAM
Sivaslı
3.271
2.454
26.480
3.150
290
2
1.539
68
TOPLAM
26.480
1.539
Ulubey
3.271
Çizelge 18. Gıda İşletmeleri
44
İŞLETME TÜRÜ
Üretim Yerleri
Çizelge
18. Gıda İşletmeleri
-17
-
60
108
-
-24
-
436
7
6.488
321
-17
17
49
237
108
-24
24
6.488
17
237
24
-
49
İŞLETME SAYISI
118
-
İŞLETME TÜRÜ
İŞLETME TÜRÜ
Üretim Yerleri
Üretim Yerleri
Gıda Satış Yerleri
Toplu Tüketim Yerleri
Kombina
Kombina
Mezbaha
Mezbaha
TOPLAM
TOPLAM
Çizelge 19. Tarımsal İşyerleri
Çizelge 19. Tarımsal İşyerleri
İŞYERİ TÜRÜ
İŞYERİ TÜRÜ
Fidan Üretimi
Fidan Üretimi
Gübre Bayisi
Gübre Bayisi
Zirai İlaç Bayisi
Zirai İlaç Bayisi
Zirai Makine Bayisi
Zirai Makine Bayisi
Tarım Römorku Üretimi
Zirai Alet Üretimi
Zirai Alet Üretimi
Soğuk Hava Deposu
Soğuk Hava Deposu
Deri İşleme
Deri İşleme
Yem Fabrikası
Yem Fabrikası
Kuruyemiş İşleme
Kuruyemiş İşleme
TOPLAM
TOPLAM
Tarımsal İşletmelerin Genel Yapısı
İŞLETME SAYISI
İŞLETME SAYISI
118
118
1.898
1.898
375
375
2
2
6
6
2.399
2.399
İŞYERİ SAYISI
İŞYERİ SAYISI
15
15
62
62
57
57
64
64
3
3
2
2
1
1
31
31
5
5
1
1
241
241
2005 yılı istatistiklerine göre Uşak ilinde 27.299 tarımsal işletme bulunmaktadır. İşletmeler ülke geneliyle karşılaştırıldığında aşağıdaki tablo ortaya çıkmaktadır.
45
Çizelge 20. Tarım İşletmelerinin Yapısı
Çizelge 20. Tarım İşletmelerinin Yapısı
Tarımsal İşletme Sayısı
Tarımsal
İşletme Sayısı
Bitkisel üretim+hayvancılık
yapan
Bitkiselişletmeler
üretim+hayvancılık
yapan
işletmeler
Yalnız Hayvancılık Yapan İşletmeler
Yalnız
Yapan
İşletmeler
0-2 Ha.Hayvancılık
Araziye Sahip
İşletmeler
0-2
2-5 Ha.
Ha. Araziye
Araziye Sahip
Sahip İşletmeler
İşletmeler
2-5
Araziye Sahip
5-20Ha.
Ha.Araziye
Sahipİşletmeler
İşletmeler
5-20
Ha.Araziye
Sahip
İşletmeler
20 Ha.+ Araziye Sahip İşletmeler
TÜRKİYE
GENELİ
TÜRKİYE
GENELİ
3.093.619
3.093.619
3.021.190
3.021.190
72.429
72.429
1.007.727
1.007.727
950.539
950.539
887.329
887.329
175.595
20
Ha.+ Araziye
İşletmeler
Ortalama
İşletmeSahip
Büyüklüğü
(da)
Ortalama İşletme Büyüklüğü (da)
175.595
59,930
59,930
UŞAK
UŞAK
27.299
27.299
26.480
26.480
819
819
4.237
4.237
7.944
7.944
12.975
12.975
1.324
1.324
77,870
77,870
Uşak ilinde mevcut işletmelerin arazi varlığı dağılımı aşağıdaki gibidir.
Çizelge 21. İşletmelerin Arazi Varlığı Dağılımı
Çizelge
21. İşletmelerin
Arazi Varlığı
Dağılımı
İŞLETME
BÜYÜKLÜĞÜ
İŞLETME
SAYISI
İŞLETME
İŞLETME
819SAYISI
ArazisiBÜYÜKLÜĞÜ
Olmayan
Arazisi
Olmayan
5 da.dan
az
5 da.dan
5-9 da.az
819
416
416
834
%
%
3,00
3,00
1,52
1,52
3,05
5-9 da.
10-19
da.
10-19
da.
20-49 da.
834
3.061
3.061
8.011
3,05
11,21
11,21
29,35
100-199
200-499 da.
da
200-499
500 da dan da
fazla
5.204
1.069
1.069
138
19,07
3,92
3,92
0,50
20-49 da.
da.
50-99
50-99 da.
100-199
da.
500TOPLAM
da dan fazla
TOPLAM
8.011
7.747
7.747
5.204
138
27.299
27.299
29,35
28,38
28,38
19,07
0,50
100,00
100,00
Çizelge 22. Süt Depolama ve İşleme Kapasitesi
46
KURULUŞ
DEPOLAMA
İŞLEME KAPASİTESİ
KURULUŞ
DEPOLAMA
İŞLEME (ton)
KAPASİTESİ
Yalnız Hayvancılık Yapan İşletmeler
72.429
0-2 Ha. Araziye Sahip İşletmeler
819
1.007.727
2-5 Ha. Araziye Sahip İşletmeler
4.237
950.539
7.944
5-20 Ha.Araziye
Sahip İşletmeler
887.329
İŞLETMELERİN
ARAZİ VARLIĞI
DAĞILIMI
12.975
Ortalama
İşletme Büyüklüğü (da)
12000
77,870
20 Ha.+ Araziye Sahip İşletmeler
175.595
1.324
59,930
10000
%
3,00
1,52
10-19 da.
3.061
11,21
500’den fazla
3,05
100-199 da.
50-99 da.
834
20-49 da.
10-19 da.
5 da.dan az
5-9
0 da.
200-499 da.
416
5-9 da.
52000
da.dan az
Arazisi Olmayan
İŞLETME SAYISI
8000
Çizelge 21. İşletmelerin Arazi Varlığı Dağılımı
6000
İŞLETME SAYISI
İŞLETME BÜYÜKLÜĞÜ
4000
Arazisi Olmayan
819
1.069
200-499 da
İŞLETME BÜYÜKLÜKLERİ (dekar)
500 da dan fazla
138
3,92
20-49 da.
50-99 da.
7.747
5.204
100-199 da.
TOPLAM
8.011
İŞLETME27.299
SAYISI
29,35
28,38
19,07
0,50
100,00
KURULUŞ
Özel
DEPOLAMA
Tank
(Adet)
28
Kapasite
(ton)
110,5
İŞLEME KAPASİTESİ
(ton)
Fiili
219
Kurulu
367
45,0 ÜZERİNDEN
11
Kooperatif
ÜRÜN GRUPLARI
YILLARA
GÖRE
ELDE
EDİLEN
G.S.H.
DEĞERLER
Birlik
23
51,3
TOPLAM
62
206,8
219
600.000.000
500.000.000
400.000.000
Çizelge 23. Kuluçkahane ve Damızlık İşletmeleri
367
47
Çizelge 23. Kuluçkahane ve Damızlık İşletmeleri
‹LÇELER
KÜMES
ADED‹
YUMURTACI
KÜMES
ETÇ‹
KÜMES
FAL‹YET KAPAS‹TE
DURUMU
DAMIZLIK
KÜMES
KES‹M FAL‹YET KAPAS‹TE
YAPAN DURUMU
F‹RMA
MERKEZ
18
12
180.000
9Ad.
Abal›o¤lu
9Ad.
Gedik
Piliç
BANAZ
2
-
-
-
2
9.000
-
EfiME
73
73
518.912
Gedik
Piliç
-
-
3
-
-
-
KARAHALLI
-
-
-
-
-
-
-
S‹VASLI
5
5
49.000
Gedik
Piliç
-
-
-
Gedik
Piliç
2
6.000
-
-
4 (1 faal)
15.000
3
ULUBEY
TOPLAM
47
145
45
135
278.500
1.026.412
3. Tarım Sektörünün Uşak İlinin Ekonomisindeki Rolü ve Önemi
Tarım, 24.
Türkiye
ekonomisinde
zamanpayları
önemli(%)
bir sektör olmuştur. TaÇizelge
Sektörlerin
GSYİHher
içindeki
rım, sektör olarak 2000 yılı itibarı ile GSYİH’nın % 13,4’ ünü oluşturmuştur.
TÜRKİYE
Sektörler
Nüfusun %35’i
kırsal alanda yaşamakta
olup, çalışan nüfusunUŞAK
% 45’i tarımda istihdam edilmektedir.
Gelişmiş ülkelerde
edilen nüfu13,4 tarımda istihdam26,5
Tarım
sun oranı %5 civarındadır. Ülkemizin fındık, kuru incir, çekirdeksiz kuru
Sanayi
23,0
12,75
üzüm, kuru kayısı, tütün, zeytinyağı, turunçgil gibi tarımsal ürünlerde dünya
Hizmetler
63,6
60,75
pazarında önemli
bir yeri vardır.
100,0giderek işlenmiş 100,0
TOPLAM
Son yıllarda
tarım ürünlerinin dış ticareti,
ürünlere doğru kaymaktadır. Örneğin, 1960’lı yıllarda tarımın toplam ihracat içindeki payı %80’lerde iken sanayileşme ile işlenmiş tarım ürünleri ticareti önem kazanmaya başlamış bu oran giderek düşmüştür. Bugün için tarımın toplam
ihracatımızdaki payı %11’e kadar düşerek azalmış ve tarım ürünlerinin itha-
48
F‹RMA
9Ad.
Abal›o¤lu
lat oranı artmıştır. Son yıllarda tarım ürünleri ithalatının toplam ithalat için9Ad.
180.000
12
18
MERKEZ
deki payı % 6’ya kadar çıkmıştır. Türkiye bazı tarım ürünlerinde (yağlı toGedik
humlar, yem bitkileri, pirinç buğday gibi) ithalatçı ülke durumuna düşmüştür.
Piliç
VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planının uzun dönem stratejilerinde tarımsal
9.000
BANAZ % 10’a düşürülmesi
2
nüfusun
fakat- göreceli -olarak da2 tarımsal
gelirin -artırılması
hedeflenmiştir.
Tarımın
GSYİH
içerisindeki
payı
1960’lı
yıllarda
% 38
Gedik
518.912
73
73
EfiME
iken, bu pay gittikçe düşerek 2000 yılında Piliç
%13,4 olarak
gerçekleşmiştir.
3 Tarım sektöründeki büyüme hızı ise yıllar itibariyle dalgalanmalar göstermekKARAHALLI
tedir.
Gelişmiş ülkelerde
tarımın
GSYİH
içerisindeki
payı
ise %- 2 - 4 civarındadır.
S‹VASLI
5
5
49.000
Gedik
Uşak İli Tarım Sektörünün Ekonomideki
Piliç Yeri -
-
-
Sektörler itibariyle
incelendiğinde
ilinin G.S.H’sında tarımın payıULUBEY
47
45
278.500 Uşak
Gedik
nın % 26.5 olduğu görülmektedir. Türkiye genelinde
2ise bu oran
6.000 % 13,4’dür
Piliç
(2000 D.İ.E). Tarımsal üretimin GSH’da ki payına bakıldığında Uşak ilinde
4 (1 faal) 15.000
3
1.026.412
135anlaşılmaktadır
145 da iyi
TOPLAM
tarımın
önemi daha
Çizelge 24. Sektörlerin GSYİH içindeki payları (%)
Sektörler
TÜRKİYE
UŞAK
Sanayi
23,0
12,75
26,5
13,4
Tarım
Hizmetler
63,6
60,75
100,0
100,0
TOPLAM
Çizelge 25. Uşak İlinin 2002–2005 yılları arası Tarımsal
Gayri Safi Hasıla Rakamları
Ürün Gurubu
Tarla Bitkileri
Sebze
Meyve
Hayvansal
Ürünler
TOPLAM
2002
2003
2004
2005
40.057.180
54.763.700
47.680.200
51.706.650
170.245.576 153.496.400 223.997.913 205.225.530
52.281.450
72.943.900
59.996.600
65.519.300
145.155.644 158.944.719 192.889.075 217.394.918
407.739.850 440.148.719 524.563.788 539.846.398
KOOPERATİF TÜRÜ
2001
2002
2003
2004
2005
49
G.S.İ. DEĞERİ (Milyon TL.)
ÜRÜN GRUPLARI ÜZERİNDEN
YILLARA GÖRE ELDE EDİLEN G.S.H. DEĞERLER
600.000.000
500.000.000
400.000.000
300.000.000
200.000.000
100.000.000
0
Tarla Ürünü
2002 (GSH)
Sebze Ürünü
2003 (GSH) 2004 (GSH)
YILLAR
Meyve Ürünü
2005 (GSH)
Hayvan Ürünü
TOPLAM
Tarla ürünlerinde 2005 GSH’nın 2004 yılına göre düşük olmasının sebebi girdi fiyatlarının artmasına karşılık satış fiyatlarının düşmesidir. Diğer
ürünlerdeki GSH enflasyon oranında artmıştır. Meyve ve sebze Ürünlerindeki GSH’nın diğer ürünlere göre çok düşük olmasının nedeni üretim miktarlarının az olmasıdır.
4. Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Türkiye genelinde olduğu gibi Uşak ilinde de tarım sektörü ile ilgili olarak
karşımıza çıkan sorunlar benzerdir. Özetleyecek olursak;
1. Küçük, çok sayıda işletme ve hukuksal sorunlar
2. Alt yapı yetersizliği
3. Örgütlenme sorunları
4. Pazarlama
5. Verimlilik
6. Tarıma dayalı sanayi
7. Tarımsal Destekler
50
Çözümler;
1. Küçük, çok sayıda işletme ve hukuksal sorunlar
•
•
Tarımsal işletmeyi tanımlayarak, tarımsal işletmeler için ayrı, dezavantajlı gruplar (topraksızlar, yarıcılar, kaynakları kıt işletmeler) için
farklı politikalar geliştirmek,
Tarım topraklarının tarım dışı kullanımını önleyecek yasaları çıkarmak
• Miras hukukunda gerekli düzenlemeleri yaparak tarım topraklarının
Çizelge
25. Uşak İlinin
2002–2005 yılları arası Tarımsal
parçalanmasını
önlemek
Gayri Safi Hasıla Rakamları
2. Alt yapı yetersizliği
2002
2003
2004
2005
Ürün Gurubu
• Enerji
Tarla Bitkileri 170.245.576 153.496.400 223.997.913 205.225.530
• Ulaşım
Sebze
40.057.180 54.763.700 47.680.200
51.706.650
• İletişim
Meyve
52.281.450 72.943.900 59.996.600
65.519.300
• Sulama olanaklarının sağlanması
Hayvansal
3. Kırsal Kesimde Örgütlenme
Ürünler
145.155.644 158.944.719 192.889.075 217.394.918
Türkiye’nin ve Uşak ilinin tarımda ki en zayıf noktası örgütlenmedir. Türk
TOPLAM
407.739.850 440.148.719 524.563.788 539.846.398
çiftçisi yeterince örgütlenememiştir. Var olanlar etkin değildir. Uşak ilinde örgütlenme düzeyi çizelgede görülmektedir. (Yıllar İtibariyle)
2001
2002
2003
2004
2005
Sulama
29
31
31
31
34
Su Ürünleri
--
KOOPERATİF TÜRÜ
Tarımsal Kalkınma
Pancar Ekicileri
23
25
1
GENEL TOPLAM
1
--
54
57
27
1
--
59
42
37
1
1
--
--
69
77
Tablonun incelenmesinden de anlaşılacağı gibi kooperatif kuruluşlarında
bir artış göze çarpmasına rağmen çok yetersizdir. Tarımda örgütlenme düKooperatiflerin
Payları arzu
(%) ettiğimiz AB ülkeleri ile karşılaştırdığımızda
zeyimizi
özellikle girmeyi
durum vahimdir. AB ülkelerinde girdi temininden - ürünlerin pazarlanmasıHayvan Yemi
Gübre
Tohum
İlaç
Makine
na; işlemeden - depolamaya; kredi temininden - çiftçi eğitimine; kırsal kalkınmadan
oluşturulmasına
kadar her alanda
çiftçi ör16–67- tarım politikalarının
15–70
60–83
60–67
23–52
gütleri etkin faaliyet göstermektedirler. Bu söylediklerimle ilgili bazı verileri
size sunmak istiyorum;
AB’de girdi tedariki, ürünlerin işlenmesi ve pazarlanması alanında ko-
Türkiye’de ise kooperatiflerin girdi sağlamadaki payları (%)
9.6
34.1
8.5
32.1
14.7
51
GENEL TOPLAM
54
57
59
69
77
Su Ürünleri
-----Kooperatiflerin Payları (%)
GENEL TOPLAM
54
57
59
69
77
Kooperatiflerin
Hayvan Yemi Payları
Gübre(%)
Tohum
İlaç
Makine
Kooperatiflerin
Payları
(%)
operatifler
son derece
etkilidirler.
Ülkelere göre değişmekle beraber girdi teKooperatiflerin
Payları
(%)
Hayvan
Gübre
Tohum
İlaç
Makine
23–52
60–67
60–83
15–70
16–67Yemi
darikinde
Hayvan Yemi
Gübre
Tohum
İlaç
Makine
Hayvan
Gübre
Tohum
İlaç
Makine
23–52
60–67
60–83
15–70
16–67Yemi
Kooperatiflerin
Payları
23–52
60–67
60–83
15–70(%)
16–67
16–67
15–70
60–83
60–67
23–52
Makine
Gübre
Tohum
İlaç
Hayvan Yemi
16–67
15–70
60–83
60–67
23–52
Türkiye’de
ise kooperatiflerin
girdi
9.6
34.1
8.5 sağlamadaki
32.1payları (%)
14.7
Türkiye’de
ise
kooperatiflerin
girdi
sağlamadaki
payları
(%)
9.6
34.1
8.5
32.1
14.7
9.6
34.1
8.5
32.1
14.7
9.6
34.1
8.5
32.1
14.7
AB’de kooperatiflerin
üretim, işleme ve pazarlama aşamalarında en etKooperatiflerin
Pazar
Payları
9.6
34.1
8.5
32.1
14.7
kin kesimler üretici örgütleridir. Ülkelere göre farklılık göstermekle beraber
Kooperatiflerin
Pazar
Payları
Domuz Eti
Sığır Eti
Tavuk Eti
Yumurta
Süt
Kooperatiflerin Pazar Payları
Kooperatiflerin
Pazar
Payları
Domuz
Sığır
Tavuk
Yumurta
Süt
3–91Eti
2–73Eti
9–70Eti
2–54
20–100
Domuz Eti
Sığır Eti
Tavuk Eti
Yumurta
Süt
Domuz
Sığır
Tavuk
Yumurta
Süt
3–91Eti
2–73Eti
9–70Eti
2–54
20–100
Kooperatiflerin
Pazar
Payları 9–70
3–91
2–73
2–54
20–100
3–91
2–73
9–70
2–54
20–100
Domuz Eti
Sığır Eti
Tavuk Eti
Yumurta
Süt
3–91
2–73
9–70
2–54
20–100
Ş.Pancarı
Hububat
Meyve
Sebze
Ş.Pancarı
Hububat
Meyve
Sebze
3–85
14–76
20–79
16–100
Ş.Pancarı
Hububat
Meyve
Sebze
Ş.Pancarı
Hububat
Meyve
Sebze
3–85
14–76
20–79
16–100
3–85
14–76
20–79
16–100
AB’de
süt, zeytinyağı, şarap,
suyu, un
3–85
14–76şeker, meyve
20–79 bitkisel yağ, yem,
16–100
gibi ürünlerin
kooperatiflerin payı
%12-100 arasında
iken, bu
Ş.Pancarıişlenmesinde
Hububat
Meyve
Sebze
oran Türkiye’de %1-30 arasında değişmektedir.
3–85
14–76
20–79
16–100
Meyve-Sebze
Şarap
Zeytinyağı
Süt
Meyve-Sebze
Şarap
Zeytinyağı
Süt
40–60
35–61
12–48
30–100
Meyve-Sebze
Şarap
Zeytinyağı
Süt
Meyve-Sebze
Şarap
Zeytinyağı
Süt
40–60
35–61
12–48
30–100
40–60
35–61
12–48
30–100
40–60
35–61
12–48
30–100
BİYODİZEL
Meyve-Sebze
Şarap
Zeytinyağı
Süt
Tarımsal
edilen çevre dostu35–61
enerji ABD tüm40–60
servis araç30–100üretimden elde12–48
larında %20 Biyo Dizel kullanılma zorunluluğu getirmiştir. ABD 2004 yılında
83.3
milyon
biyoetanol
üreterek ham petrol ithalatı bütçesinde 1.5 milÇizelge
27.varil
Gıda
İşletmeleri
yar $ tasarruf sağlamıştır.
Çizelge 27.İŞLETME
Gıda İşletmeleri
İŞLETME SAYISI
TÜRÜ
Burada27.
dikkati
nokta serbest piyasa ekonomisinin en vahşi uyguÇizelge
Gıdaçeken
İşletmeleri
Çizelge 27.İŞLETME
Gıda
İşletmeleri
İŞLETME
TÜRÜ
118SAYISI
Üretim Yerleri
İŞLETME SAYISI
İŞLETME TÜRÜ
İŞLETME
İŞLETME
TÜRÜ
118SAYISI
Yerleri
Üretim
Gıda
Satış
Yerleri
1.898
52
118
Yerleri
Üretim
Çizelge 27. Gıda
İşletmeleri
118
Yerleri
Üretim
Gıda
Satış
Yerleri
1.898
Toplu
Tüketim
Yerleri
375
Gıda
Satış TÜRÜ
Yerleri
1.898
İŞLETME
SAYISI
İŞLETME
landığı ülkelerin başında gelen ABD’de “Biyoetanol üretimi yapan şirketlerin %44’ü ile inşa edilen yeni tesislerin %80’i çiftçi kooperatif veya ortaklık
kuruluşlarına aittir. Toplam üretim kapasitesinin %40’ı yine bu çiftçi kuruluşları veya organizasyonları tarafından kontrol edilmektedir.
4. Tarım Ürünlerinin Pazarlanması
Tarımsal ürünlerde (bitkisel ve hayvansal) üretim miktarının arttırılması
ve kalitenin yükseltilmesi üretime odaklanmaktan çok pazarlama organizasyonuna odaklanmakla mümkündür. Diğer bir deyişle önce üretip sonra pazar bulmak için çaba harcama yerine önce pazarı bulup sonra üretimi planlamak tarım sektöründe karşılaştığımız birçok sorunu baştan çözecek bir
yaklaşımdır. Türk tarımında bu yaklaşımın benimsenmesi durumunda pazarın ve müşterilerin talepleri üretim miktarını ve kalitesini belirleyecektir. Yaklaşımın başarısı pazarlama şirketlerinin devreye girmesi ve ciddi pazar
araştırmalarının yapılması ile mümkündür.
Mevcut durumda pazarlama kanallarını incelediğimizde ise hem bitkisel
hem de hayvansal ürünlerde çok sayıda aracının sistemde olduğu ve bunun
sonucunda üretici eline geçen fiyatlarla tüketicilerin ödedikleri fiyat arasında çok büyük farklar ortaya çıktığı çok sayıda araştırma sonucunda belirtilmektedir. Böyle bir sistemde aracılar hariç tüm kesimler memnuniyetsizliğini belirtirken devlette ciddi vergi kayıplarına uğramaktadır.
5. Verimlilik
Tarım sektörümüzün karşı karşıya olduğu bir diğer önemli sorun da “Verimsizliktir”. Hangi gösterge kullanılırsa kullanılsın karşılaştırma yapılabilecek tarımsal üretim dallarında AB ülkelerine göre verimlilik çok düşüktür. Örneğin kullanılan insan veya makine iş gücüne göre verimlilik, kullanılan sermayeye göre verimlilik, girdi miktarlarına göre verimlilik AB ortalamalarından çok düşüktür. Verimliliğin bu kadar düşük olmasında en önemli faktör
işletme genişlilerinin yetersiz olması ve arazilerin çok parçalı oluşu gelmektedir. İkinci sırada ise yayım çalışmalarındaki yetersizlik ve çiftçinin bilgiye
ulaşmasındaki güçlüklerdir. İşletme genişliklerinin arttırılması zamana bağlı
olduğu için verimliliğin arttırılması ile ilgili olarak öncelikli olarak yapılması
gereken kırsal kesimde yaşayanların ve üretim yapanların bilgi kaynaklarına ulaşmasını sağlamak için “Bilgi ve Bilgisayar Merkezli” bir yayım modelini devreye sokmaktır. Bu model ile geliştirilecek bilgisayar yazılım programları bir “Tarım Portalı” yaratmak ve internet kanalı ile çiftçilerin tarım teknikleri, bitki ve hayvan sağlığı, pazarlama, ekonomi, iklim, uluslar arası ticaret alanlarında her türlü bilgiye ulaşması ve gerek duyduğu her türlü yardımı alması mümkün olabilecektir.
53
Kooperatiflerin
Pazar
Payları
6. Tarıma Dayalı
Sanayi
(TDS)
Domuz
Eti
Sığır Eti tüketime
Tavukuzanan
Eti
Yumurta
Süthalkası
Türk tarımının
üretimden
zincirin
en zayıf ikinci
tarıma3–91
dayalı sanayiye
yeterince
yatırım
yapılmamasıdır.
Az
sayıdaki
2–73
9–70
2–54
20–100 işletmeler bir tarafa bırakılacak olursa, tarım ürünlerinin işlenmesi küçük ölçekli, sermayesi az, teknoloji geliştiremeyen, yeniliklere kapalı, hijyenik koşullara uymayan tesislerde gerçekleştirilmektedir. Bu karakteristikleriyle bu işletmelerin ürettikleri işlemden geçmiş ürünlerin dış pazarlarda satılma şansı bulunmamaktadır.
Ş.Pancarı
Hububat
Meyve
Sebze
Doğaldır
ki gıda maddesi
dendiğinde ilk akla
gelen “Gıda Güvenliği
ve
Hijyen’dir.
Konu
öylesine
önemlidir
ki
AB
tarama
sürecinde
de
en
önemli
3–85
14–76
20–79
16–100
maddelerden birisidir. İnsan sağlığına zarar vermeyecek gıda maddelerinin
üretimi TDS çiftçi örgütlerince ve özel sektör tarafından ciddi yatırımlar yapılması ile mümkündür. Yukarıda vurguladığımız gibi çiftçi örgütlerinin yeterli ve güçlü olmamasından dolayı tarımsal sanayiye yatırım yapamaması,
özel sektöründe tarımsal sanayiye yatırım yapmak yerine pazarlama sektörüne yatırım
etmektedirler. Öte Şarap
yandan hepinizin
her yıl baMeyve-Sebze
Zeytinyağı
Süt yapmayı tercih
sından izlediğiniz gibi yüzlerce ton meyve ve sebze çürütülmekte ve milyon40–60
35–61
12–48
30–100
larca dolar heba edilmektedir. Özellikle üretim planlamasını yapmayı bir türlü beceremeyen bizim gibi ülkelerde parasal kayıplar çok daha yüksek olmaktadır. Uşak ilinde gıda işletmeleri irdelendiğinde alt sektörler olarak durum aşağıdaki tabloda görülmektedir.
İŞLETME TÜRÜ
İŞLETME SAYISI
1.898
Kombina
2
Üretim Yerleri
Mezbaha
TOPLAM
54
118
375
6
2.399
İŞYERİ TÜRÜ
İŞYERİ SAYISI
Gübre Bayisi
62
Fidan Üretimi
Zirai İlaç Bayisi
15
57
İŞYERİ TÜRÜ
İŞYERİ SAYISI
Gübre Bayisi
62
Fidan Üretimi
15
Zirai İlaç Bayisi
57
3
Zirai Makine Bayisi
Zirai Alet Üretimi
Soğuk Hava Deposu
64
2
1
Deri İşleme
31
Kuruyemiş İşleme
1
Yem Fabrikası
TOPLAM
5
241
Uşak ilinde ki tarımsal KOBİ’lerin yapısı Türkiye genelindekilerle benzeşmektedir. Örneğin yetersiz sermaye, geri teknoloji, yenilikleri izlememe, hijyenik ve standart olmayan üretim dikkati çeken bazı yapısal sorunlardır. Bu
yapı içerisinde tarıma dayalı sanayi işletmelerinin uluslararası alanda rekabet etme şansı bulunmamaktadır. Ancak son yıllarda özel sektörün tarıma
ilgisinin arttığını da görmekten sektör adına mutluyuz. Gerek yatırım miktarının düşük olması gerekse uzun vade de karlı yatırım olması sermayenin
yönünü değiştirmede etken oldu diye düşünüyorum.
7. Tarımsal Destekler
“Besin Arzı Güvenliği” açısından tarımın stratejik bir sektör olduğu giriş
bölümünde de belirtilmişti. Sağlıklı bir yaşama her insanın en temel hakkıdır ve anayasalarla güvence altına alınmıştır. Sağlıklı bir yaşamın en temel
gereksinimi ise yeterli ve dengeli beslenmedir. İnsan beslenmesi besin
maddelerinin üretimi ile mümkündür. İşte bu noktada besin maddeleri üretiminin güvence altına alınması bir zorunluluktur. Besin maddeleri üretiminin
güvence altına alınması hükümetlerin öncelikli görevlerindendir. Bu nedenle de tüm ülkeler özellikle de gelişmiş ülkeler tarım sektörlerini desteklemektedir.
Gelişmiş ülkeler kendi tarım sektörlerini destekler iken uluslararası kuruluşları kullanarak gelişmekte olan ülkelerde tarımda desteklerin kaldırılma55
sı yolunda politikalar izlemektedirler. Genelde şu söylem (üretim maliyetleriniz yüksek uluslararası piyasalardaki fiyatlar daha düşük. O zaman dış piyasadan alın böylece hem ürünü ucuza mal edersiniz dolayısıyla tüketicilerde o ürüne az para öder hem de bu ürünü üretmek için verdiğiniz destekleri başka alanlara aktarırsınız) iç ve dış odaklarca sürekli tekrarlanarak hükümetleri tarımda desteklerin kaldırılması yolunda ikna etmeyi başardıkları
görülmektedir;
Ancak gelişmekte olan ülkelerde bu süreç böyle işlerken gelişmiş ülkeler tarıma desteklerini arttırarak sürdürmektedirler. Bunun en son örneğini
“OECD ülkelerinde çiftçilerin nasıl desteklendiğini ortaya koyan” bir rapora
(OECD, Agricultural Policies 2004: At a glance) bakacak olursak çok net
olarak görebiliriz. Rapora göre;
•
Türkiye’de çiftçiye sağlanan her türlü desteğin tutarı, ürettiği tarım
ürününün bedelinin % 15-20’si dolayında
•
Avrupa Birliği ülkeleri, 2002 yılında çiftçilerine 95 milyar dolar para
akıtmış. Avrupa Birliği üyesi ülkelerde çiftçilere ürün bedelinin % 35’i
oranında destek sağlanmış.
•
Buna karşılık OECD ülkelerinin çiftçileri ürün bedelinin ortalama %
32’si (ürün bedelinin üçte biri) kadar devlet desteği almaya devam
ediyor.
•
OECD raporuna göre, Türkiye, çiftçisine en az destek sağlayan ülkeler grubunda
•
Türkiye, çiftçisini en az destekleyen ülke olarak dünya rekoru kırmak
üzere.
•
Çiftçisine ürün bedelinin %60’ı dolayında destek sağlayan İzlanda,
Japonya, Kore, Norveç ve İsviçre gibi ülkeler var.
Bir başka örnek ABD’den; 2000 yılında 56 milyar dolara çıkardığı destekle yetinmeyen birleşik devletler bu desteğe, 2002 yılında 45,1 milyar dolarlık yeni bir paket ekleyerek, tarıma yapılan devlet desteğini 101,1 milyar
dolara çıkarmıştır.
5. Sonuç
•
Tarım işletmesini gerçek bir işletme olarak tanımlamadan
•
Çiftçi örgütlenmesini teşvik etmeden ve bu örgütlerin tarımı üretimden, ürünü tüketicinin sofrasına ulaştırıncaya kadar bütün sürece dâhil etmeden,
•
56
Kırsal fakir ile tarım işletmeleri için farklı politikalar geliştirmeden
•
Çiftçi örgütlerinin ve özel sektörün tarıma ve tarımsal sanayiye yatırım yapmalarını sağlayacak her türlü teşviki sağlamadan
•
Önce Pazar sonra üretim yaklaşımını benimsemeden
•
•
Gerekli yasal düzenlemeleri yapmadan (toprak mülkiyeti, tarım topraklarının tarım dışı amaçlarla kullanılması)
Tarımsal üretimde verimliliği arttırmadan
“Tarımsal dönüşüm” gerçekleştirilemez ve Türk tarımı rekabet edebilir
duruma gelemez.
57
58
UŞAK EKONOMİSİNİN GELİŞMESİNDE
SANAYİ VE TİCARETİN YERİ VE ÖNEMİ
Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA
İ.Ü. İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi
59
60
Dünyada hemen her ülke, gittikçe birbirine rakip oluyor. Malların, sermayenin, bilgi ve teknolojinin daha serbestçe dolaşımı, küresel bir ekonomik
ortamı oluşturuyor. Küresel bir ortamda, gelişen ülkelerin gelişmiş ülkelerle;
onların malları, teknolojisi, sermaye üstünlüğü ile rekabet etme şansı nedir?
Başka bir soru, gelişen ülkeler; mesela Türkiye, bilgiye, teknolojiye, arge’ye yeterince kaynak ayıramazken, normal imalat sanayilerine yatırım
yapmayı sürdürecekler mi? Tersinden sorulursa, rekabet gücüne katkı yapmasa da, gelişen ülkeler, geleneksel sanayi sektörlerine yatırım yapmaya,
sanayileşmeye devam edecek mi, gelişmiş ülkeler sanayisizleşirken.
Evet, gelişen ülkeler ar-ge, ileri teknoloji, eğitim, nitelikli emek gibi alanlara, kısaca insana ve bilgiye yatırımlarını, istedikleri kadar olmasa da sürdürecekler, sürdürmelidirler. Ülkelerin rekabet gücünü arttırmanın anahtarı,
artık buradadır. Ancak, diğer taraftan, Türkiye gibi gelişen ülkeler, emek gücünü, yeraltı-yerüstü kaynaklarını değerlendirirsek tüketim, ara ve yatırım
malları sanayilerinde, mevcut kaynaklarını en iyi biçimde kullanmak suretiyle, daha ileri teknolojiler kullanarak yatırım ve üretim yapacaklardır. Bu, sanayileşme sürecinin daha akıllı, verimli ve rekabetçi bir biçimde sürdürülmesi demektir. Bu yatırımlar diğerlerinin rakibi değil, tamamlayıcısıdırlar.
Bu yatırımlar, bölgesel ve yerel değerleri üretime sokmayı, ancak, teknoloji ve ölçek olarak bütün dünyaya hitap etmeyi dikkate almaktadır. Girişimciler, kamu desteklerinin de motivasyonu ile, bölgesel/kentsel yatırım taleplerini, üretim isteklerini karşılamış olurlar. Sanayileşme, gelir ve refah artışı
sağlayan temel ekonomik faaliyetler olarak, hala önemli ve değerlidir. Sahip
olunan hammaddelerin tarımda, hayvancılıkta, tüketim malları sanayilerinde mamül mallara dönüştürülmesi, bu sınai üretim aşamasının diğer dikey
ve yatay tarımlaşma alanlarına talep yaratılması sürecinin de başlangıcı olması beklenir. Kamu; üretim, yatırım ve ihracata çeşitli kademelerde, değişik araçlarla destek sağlarken, bölgesel ve kentsel kalkınma çabalarına da
öncülük etmiş olacaktır.
İktisadi Araştırmalar Vakfı (İAV)’nın düzenlediği kentsel ekonomik kalkınma konusundaki bilimsel seminerler, kent ve/veya bölge yöneticilerinin, sivil
toplum kuruluşlarının, üretim ihracat ve istihdama katılan bütün bir toplum
kitlesinin daha fazla gelir ve refah taleplerine, kentsel çerçevede bunun nasıl yapılabileceğinin karşılığını üretmeyi amaçlamaktadır.
61
Uşak İlinin Ekonomik Gelişmesi seminerinde sunulacak bu bildiride; sanayi ve ticaret faaliyetlerinin Uşak ekonomisindeki durumu, potansiyeli ve
geliştirilmesi için hangi alanlarda neler yapılabileceği değerlendirilmeye çalışacaktır.
I.UŞAK İLİNİN SOSYO-EKONOMİK YAPISI
1.1 İlin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Düzeyi
Uşak ili, Ege bölgesin iç bölümünde yer alır. Manisa, Afyon, Denizli ve
Kütahya illeri ile çevrilidir. Türkiye’nin batıdaki dışa açılan en önemli kapısı
olarak İzmir ilinin hinterlandı durumundadır. İzmir’e kara ve demir yolu ile
bağlı olduğu gibi, buna ek olarak hava yolu ile de diğer büyük illere bağlanmaktadır.
Uşak ili nüfus miktarı ve yüzölçümü dikkate alındığında küçük ölçekli iller arasında değerlendirilebilir. 2000 sayımına göre 322 bin kişilik nüfusu ile
81 il içinde 58. sırada bulunmaktadır. (www.dpt.gov.tr) Bugün itibariyle kent
merkezi nüfusu ise 137 bin dolayındadır.
Nüfusun şehirleşme oranı, 2000 verilerine göre, yüzde 56,5 dir. Bu değer, Ege bölgesi ve Türkiye ortalamasının altındadır. Yıllık ortalama nüfus
artış hızı 10.42 ile yine Ege bölgesi ve Türkiye ortalamalarının gerisinde kalmaktadır. Doğurganlık hızı Ege bölgesi ile aynı, Türkiye ortalamasından düşüktür.
Uşak ili, DPT’nin 1996 yılında yaptığı, İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmasında, 76 il içinde 23. sırada iken, aynı araştırmanın 2003 yılı verilerine göre 81 il içinde 30. sıraya gerilemiştir. (DPT: 1996
ve 2003). İlin endeks değerleri, sırayla; 1996:0,249609 ve 2003:0,16867’dir.
(Tablo: 1.)
62
63
Tablo-1: Uflak ‹li Geliflmifllik Performans›
Y›ll›k Ortalama Nufus Art›fl H›z› 1990-2000
Nüfus Yo¤unlu¤u
Do¤urganl›k H›z›
Ortalama Hanehalk› Büyüklü¤ü
3
4
5
6
Ticaret ‹flkolunda Çal›flanlar›n
Toplam ‹stihdama Oran›
Mali Kurumlar ‹flkolunda
Çal›flan. Toplam ‹stih. Oran›
9
10
Ücretli Çal›flanlar›n
Sanayi ‹flkolunda Çal›flanlar›n
8
11
Tar›m ‹flkolunda Çal›flanlar›n
7
‹ST‹HDAM GÖSTERGELER‹
fiehirleflme Oran›
2
2000
2000
2000
2000
2000
2000
2000
2000
2000
Toplam Nüfus
2000
YIL
1
DEMOGRAF‹K GÖSTERGELER
DE⁄‹fiKEN
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Kifli
Çocuk Say›s›
Kifli/Km2
Binde
Yüzde
Kifli
BiRiM
31,67
1,61
6,39
14,91
60,15
4,05
2,18
60,35
10,42
56,48
322.313
UfiAK
43,26
2,64
10,10
13,84
50,48
3,81
2,17
100
16,29
61,48
8.938.781
EGE
BÖLGESi
43,52
3,11
9,67
13,35
48,38
4,50
2,53
88
18,28
64,90
67.803.927
TÜRKiYE
42
34
34
14
46
62
54
42
43
36
58
SIRA (81
‹l içinde)
Sosyo-Ekonomik Geliflmifllik S›ralamas› (2003) (81 ‹l içinde)......................................................................... 30
40
39
38
37
36
35
34
33
32
31
64
Ücretli Çal›flan Kad›nlar›n
‹flverenlerin Toplam
‹stihdama Oran›
12
13
2000-2001
Üniversite Bitirenlerin
Okul Bitirenlere Oran›
‹lkö¤retim Okullaflma Oran›
Liseler Okullaflma Oran›
Meslek Liseleri
Okullaflma Oran›
16
17
18
19
Bebek Ölüm Oran›
Onbin Kifliye Düflen
20
21
SA⁄LIK GÖSTERGELER‹
2000-2001
Okur Yazar Kad›n Nüfusun
Toplam Kad›n Nüfusuna Oran›
15
2000
2000-2001
2000
2000
Okur Yazar Nüfus Oran›
2000
2000
2000
2000
2000
14
E⁄‹T‹M GÖSTERGELER‹
Ücretli Çal›flanlar›n
Mali Kurumlar ‹flkolunda
Çal›flan. Toplam ‹stih. Oran›
11
10
Binde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
42,00
30,01
38,93
101,41
5,72
80,74
87,54
2,24
5,39
31,67
1,61
40,13
25,35
39,67
100,07
8,42
84,20
89,78
2,62
10,42
43,26
2,64
43,00
20,49
36,92
98,01
8,42
80,62
87,30
2,61
8,81
43,52
3,11
43
16
28
30
47
36
34
15
31
42
34
50
49
48
47
46
45
44
43
42
41
40
39
65
2000
Eczane Say›s›
Hastane Yata¤› Say›s›
23
24
2000
2000
2000
2000
Küçük Sanayi Sitesi
‹flyeri Say›s›
‹malat Sanayi ‹flyeri Say›s›
‹malat Sanayi Y›ll›k
Çal›flanlar Ortalama Say›s›
‹malat Sanayii Kurulu
Güç Kapasite Miktar›
Fert Bafl›na ‹malat
Sanayi Elektrik Tüketimi
26
27
28
29
30
2000
Organize Sanayi Bölgesi
Parsel Say›s›
2000
2000
25
SANAY‹ GÖSTERGELER‹
2000
Difl Hekimi Say›s›
22
2000
Hekim Say›s›
21
2000
Bebek Ölüm Oran›
20
Kws
Beygir Gücü
Kifli
Adet
Adet
Parsel
Hastane Yata¤›
Adet
Kifli
Kifli
Binde
477
53.252
5.684
67
483
804
19
3
2
9
42,00
823
2.014.306
187.282
1.969
13.941
3.439
23
4
3
15
40,13
550
13.478.078
1.130.488
11.118
81.302
28.726
23
3
2
13
43,00
26
40
33
25
53
5
34
15
13
39
43
Kay
58
57
56
55
54
53
52
51
50
49
4
4
4
6
2
4
2
3
6
8
81
de)
30
66
Tar›msal Üretim De¤erinin
Türkiye ‹çindeki Pay›
33
Borulu Su Tesisat›
Bulunan Daire Oran›
35
Gayri Safi Yurt ‹çi
Has›la ‹çindeki Pay›
Fert Bafl›na Gayri
Safi Yurt ‹çi Has›la
Banka fiube Say›s›
Fert Bafl›na
Banka Mevduat›
Toplam Banka
36
37
38
39
40
MAL‹ GÖSTERGELER
Daire Say›s›
34
‹NfiAAT GÖSTERGELER‹
K›rsal Nüfus Bafl›na
Tar›msal Üretim De¤eri
TARIM GÖSTERGELER‹
Fert Bafl›na ‹malat
Sanayi Katma De¤eri
32
31
2000
2000
2000
2000
2000
2000
2000
2000
2000
Milyon TL.
Adet
Milyon TL.
Yüzde
Yüzde
Adet
Yüzde
Milyon TL.
Milyon TL.
725
38
1.282
0,33
97
82.656
0,75
1.430
97
708
1284
2.130
15,28
97
2.557.077
17,26
1.341
449
939
7786
1.837
100,00
97
16.235.830
100,00
1.124
350
5
42
44
58
35
45
52
23
40
3
6
8
0
7
6
4
5
1
2
4
67
2000
2000
1995-2000
1995-2000
K›rsal Nüfus Bafl›na
Tar›msal Kredi Miktar›
Fert Bafl›na S›nai, Ticari ve
Turizm Kredileri Miktar›
Fert Bafl›na
Belediye Giderleri
Fert Bafl›na Genel
Bütçe Gelirleri
Fert Bafl›na Gelir ve
Kurumlar Vergisi Miktar›
Fert Bafl›na Kamu
Yat›r›mlar› Miktar›
Fert Bafl›na Teflvik
Belgeli Yat›r›m Tutar›
Fert Bafl›na
‹hracat Miktar›
42
43
44
45
46
47
48
49
Fert Bafl›na ‹thalat Miktar›
2000
Toplam Banka
Kredileri ‹çindeki Pay›
41
50
2000
Toplam Banka
Mevduat› ‹çindeki Pay›
40
1995-2000
1995-2000
2000
2000
2000
2000
Fert Bafl›na
Banka Mevduat›
39
ABD Dolar›
ABD Dolar›
Milyon TL.
Milyon TL.
Milyon TL.
Milyon TL.
Milyon TL.
Milyon TL.
Milyon TL.
Yüzde
Yüzde
Milyon TL.
64
108
1.532
64
61
108
56
95
69
0,13
0,37
725
4.162
3.416
2.475
227
119
344
78
278
149
10,02
9,95
708
3.967
2.249
2.668
248
165
464
82
392
138
100,00
100,00
939
48
43
31
73
29
33
37
32
42
49
25
5
2000
53 TCK Asfalt Yol Oran›
26
40
33
2000
58 Yeflil Kartl› Kifli Oran›
Kaynak: www.dpt.gov.tr
2000
57 Fert Bafl›na Telefon
Kontür De¤eri
2000
53
56 Fert Bafl›na Elektrik
Tüketim Miktar›
2000
55 Onbin Kifliye Düflen
Motorlu Kara Tafl›t› Say›s›
5
25
2000
54 Onbin Kifliye Düflen
Özel Otomobil Say›s›
D‹⁄ER GÖSTERGELER
2000
52 Yeterli ‹çme Suyu
Götürülen Nüfus Oran›
15
34
2000
1995-2000
1995-2000
51 K›rsal Yerleflmelerde
Asfalt Yol Oran›
ALTYAPI GÖSTERGELER‹
50 Fert Bafl›na ‹thalat Miktar›
49 Fert Bafl›na
‹hracat Miktar›
13
39
3
68
Yüzde
Adet
Mws
Adet
Adet
Yüzde
Yüzde
Yüzde
ABD Dolar›
ABD Dolar›
10
1.408
2
1.226
692
100,00
69,21
72,85
64
108
11
1.898
2
1.423
799
98,41
87,46
71,97
4.162
3.416
15
1.852
1
1.056
652
91,28
84,98
45,23
3.967
2.249
66
30
18
19
16
8
72
23
48
43
1.Derece
2.Derece
3.Derece
4.Derece
5.Derece
Gelişmiş İller Gelişmiş İller Gelişmiş İller Gelişmiş İller Gelişmiş İller
1
İstanbul
1
Eskişehir
1
Konya
1
Osmaniye 1
Bayburt
3
İzmir
3
Adana
3
Isparta
3
Niğde
Ş.Urfa
2
4
5
-
Ankara
Kocaeli
5
-
7
-
-
-
Antalya
4
5
Karabük
Hatay
4
7
Sivas
7
Mardin
Bartın
9
Ardahan
Kırıkkale
11 Edirne
Iğdır
Samsun
8
10 Balıkesir
4
Batman
Muğla
9
Giresun
3
Kars
Kastamonu 5
Burdur
Bolu
2
5
6
7
K.Maraş
Uşak
Kırklareli
Denizli
2
Nevşehir
10 Karaman
11 Elazığ
6
8
9
Tunceli
Kilis
10 Aksaray
11 Sinop
6
8
G.hane
Siirt
10 Van
11 Bingöl
12 Rize
12 Erzincan
12 Hakkari
-
14 Kayseri
14 Amasya
14 Erzurum
14 Bitlis
13 Bilecik
-
13 Trabzon
13 Çankırı
13 Şırnak
15 Gaziantep 15 Kütahya
15 Tokat
-
17 Aydın
17 Diyarbakır -
-
19 Çanakkale 19 Afyon
-
-
-
-
-
Yalova
2
12 Mersin
-
-
Tekirdağ
-
-
-
9
-
-
6
8
-
-
4
Bursa
-
2
16 Zonguldak 16 Malatya
18 Sakarya
20 Manisa
-
-
17 Kırşehir
18 Artvin
20 Düzce
21 Çorum
16 Ordu
15 Ağrı
16 Muş
-
18 Yozgat
-
-
-
-
-
19 Adıyaman -
-
-
-
-
-
DPT’nin adı geçen çalışmasında iller, endeks değerlerine göre, beş gruba ayrılmaktadır. Uşak ili, 3. derecede gelişmiş iller grubunda bulunmaktadır. 21 il ile en çok ilin yer aldığı bu grup içinde ise Uşak, 5. sıradadır.
Tablo 2. İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması
S›ra ‹lin Ad›
1
‹stanbul
Puan› S›ra ‹lin Ad›
4,80772 28
Isparta
0,21187 55
Bart›n
Puan›69
-0,41550
Tablo 2. İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması
S›ra ‹lin Ad›
Puan›
1
‹stanbul
4,80772 28
Isparta
0,21187 55
Bart›n
-0,41550
2
Ankara
3,31483 29
Hatay
0,19613 56
Aksaray
-0,45183
3
‹zmir
2,52410 30
Uflak
0,16867 57
Sinop
-0,48518
4
Kocaeli
1,94329 31
Burdur
0,14395 58
Erzincan
-0,49288
5
Bursa
1,07890 32
Samsun
0,08791 59
Çank›r›
-0,51917
6
Eskiflehir
1,10368 33
K›r›kkale
0,05851 60
Erzurum
-0,53286
7
Tekirda¤
1,05893 34
Nevflehir
-0,07483 61
Tokat
-0,59010
8
Adana
0,94901 35
Karaman
-0,09852 62
Ordu
-0,64489
9
Yalova
0,93541 36
Elaz›¤
-0,10131 63
Diyarbak›r
-0,66993
10
Antalya
0,91480 37
Rize
-0,17840 64
Yozgat
-0,71652
11
K›rklareli
0,86287 38
Trabzon
-0,18582 65
Ad›yaman
-0,77647
12
Denizli
0,71624 39
Amasya
-0,18591 66
Bayburt
-0,80176
13
Mu¤la
0,71238 40
Kütahya
-0,20684 67
Kars
-0,81944
14
Bolu
0,60860 41
Malatya
-0,22627 68
fi.Ufra
-0,83158
15
Bal›kesir
0,56540 42
K›rflehir
-0,22870 69
I¤d›r
-0,89089
16
Edirne
0,56234 43
Artvin
-0,26018 70
Batman
-0,90456
17
Mersin
0,51934 44
Afyon
-0,27246 71
G.hane
-0,92501
18
Bilecik
0,50429 45
Düzce
-0,27995 72
Mardin
-0,98944
19
Kayseri
0,47748 46
Çorum
-0,32761 73
Siirt
-1,00644
20
Gaziantep
0,46175 47
Osmaniye
-0,33321 74
Ardahan
-1,07318
21
Zonguldak
0,44905 48
K.Marafl
-0,34968 75
Van
-1,09297
22
Ayd›n
0,42025 49
Ni¤de
-0,35582 76
Bingöl
-1,12469
23
Sakarya
0,40404 50
Giresun
-0,36696 77
Hakkari
-1,13956
24
Çanakkale
0,36924 51
Kastamonu -0,37558 78
fi›rnak
-1,13979
25
Manisa
0,34165 52
Tunceli
-0,40003 79
Bitlis
-1,15736
26
Konya
0,25251 53
Sivas
-0,40597 80
A¤r›
-1,28116
27
Karabük
0,21332 54
Kilis
-0,41175 81
Mufl
-1,43956
Not: Araflt›rman›n yap›ld›¤› tarihteki idari bölünme esas al›nm›flt›r.
70
5
Bursa
1,07890 32
Samsun
0,08791 59
Çank›r›
-0,51917
6
Eskiflehir
1,10368 33
K›r›kkale
0,05851 60
Erzurum
-0,53286
Uşak İli Gelişmişlik Performansı tablosunda yer alan (www.dpt.gov.tr)
8 yılı
Adana
0,94901 göre,
35 Karaman
-0,09852
62 Ordu ilkokullaşma
-0,64489
2000
göstergelerine
nüfusun eğitim
durumunda
oranı 9yüzde
101.4 ile
Ege bölgesi
ve Türkiye
ortalamalarının
üstünde
yer alYalova
0,93541
36 Elaz›¤
-0,10131
63 Diyarbak›r
-0,66993
maktadır. Liseler okullaştırma oranında ise, yüzde 39 ile Ege bölgesiyle he10 Antalya
0,91480 37 Rize
-0,17840 64 Yozgat
-0,71652
men hemen aynı, Türkiye ortalamasının üzerinde bir konumdadır. ÜniversiK›rklareli okul
0,86287
38 oranı
Trabzonyüzde
-0,18582
Ad›yaman
-0,77647
te 11
bitirenlerin
bitirenlere
5.7 ile 65
bölge
ve ülke ortalamasının
altındadır.
Esasen
Uşak
ilinde
eğitim
alanında
Cumhuriyet
öncesinde
12 Denizli
0,71624 39 Amasya
-0,18591 66 Bayburt
-0,80176ve
özellikle Cumhuriyetle birlikte köklü eğitim/öğretim kurumları ile önemli ba13 Mu¤la
0,71238 40 Kütahya
-0,20684 67 Kars
şarılar
sağlanmıştır.
Cumhuriyet kuruluşu
ile birlikte, yurtdışından-0,81944
getirilen
41 Malatya
-0,22627
68 rapor
fi.Ufra hazırlatılmıştır.
-0,83158
0,60860
14 Bolu
bilim
adamlarından,
Uşak’ta
eğitim ile
ilgili bir
(CAN:2001,
Omer
Buyse Raporunda,
bulunan
15 Bal›kesirs: 633-654).
0,56540 42
K›rflehir
-0,22870 69 Uşak’ta
I¤d›r kurulu-0,89089
denizcilik, halı ve tekstil sektörlerine yetişmiş eleman teminine yönelik mes43 Artvin
70 Batman
Edirne eğitim0,56234
16 teknik
leki
okullarının
açılması -0,26018
öngörülmektedir.
2001’de-0,90456
Uşak’ta
Meslek
Liseleri okullaşma
oranı,
yüzde 30
ile Ege71bölgesi
25.35) ve
Afyon
-0,27246
G.hane(yüzde -0,92501
0,51934 44
17 Mersin
Türkiye (yüzde 20.49) ortalamalarının üstündedir.
7
Tekirda¤
18
Bilecik
1,05893 34
0,50429 45
Nevflehir
Düzce
-0,07483 61
-0,27995 72
Tokat
Mardin
-0,59010
-0,98944
Kocatepe
bağlı73fakülteler,
bu yıl
kurulan
19Uşak’ta,
Kayseri Afyon
0,47748
46 Üniversitesine
Çorum
-0,32761
Siirt
-1,00644
Uşak Üniversitesinin temelini teşkil etmiştir. Uşak Üniversitesi, dört fakülte
Gaziantep
0,46175
47veOsmaniye
74 Ardahan
-1,07318sove20Meslek
Yüksek
Okulları
yaklaşık 8-0,33321
bin öğrencisi
ile, ancak birçok
runla
-0,34968 75 Van
-1,09297
0,44905 48 K.Marafl
Zonguldak sürdürmektedir.
21 öğretimini
22İllerin
Ayd›n
0,42025 49Gelişmişlik
Ni¤de
-0,35582 76
Bingöl
Sosyo-Ekonomik
Endeksine
göre
sıralanmış-1,12469
çalışmalarından
biri
de,
doktora
tezi
düzeyinde
yapılan
bir
araştırmadır.
(ALBAY23 Sakarya
0,40404 50 Giresun
-0,36696 77 Hakkari
-1,13956
RAK:2005., 5.241) çalışmada Uşak ili 1990 -94 alt döneminde 31. sıraya
-1,13979
24 Çanakkale 0,36924 51 Kastamonu -0,37558 78 fi›mak
gerilemiştir.
0,34165 52 Tunceli
Manisa
1.2.İlin
Ekonomik
Yapısı
25
-0,40003 79
Bitlis
-1,15736
-0,40597 80
A¤r›
-1,28116
Uşak’ta, ana sektörler itibariyle GSYİH paylarına bakıldığında, il ekono0,21332
54 Kilis
-0,41175
81 Mufltarımın payı,
-1,43956
27 Karabük
misinin
yapısal resmi
meydana
çıkmaktadır.
İl GSYİH’da
2001
itibariyle yüzde 19.9’dur. Türkiye genelinde bu oran yüzde 15 olduğuna göNot: Araflt›rman›n yap›ld›¤› tarihteki idari bölünme esas al›nm›flt›r.
re, Uşak ili Türkiye’ye göre daha tarım ağırlıklı bir ildir denebilir.
26
Konya
0,25251 53
Sivas
Tablo 3. Ana Sektörler İtibariyle GSYİH ve Payları
Sektörler
Tarım
Sanayi
İnşaat Sanayi
Cari Fiyatlarla
A: Değer (Milyar TL)
B: Pay (%)
Uşak
A
111.888
A
79.043
A
29.532
B
B
B
19,9
14,0
5,2
71
İşle
Çay
Orm
Tarı
Top
Kayn
ce
İller
urt
a
an
ne
n
han
Tarım
A
111.888
A
79.043
A
29.532
A
127.942
A
97.672
A
70.171
A
563.630
19,9
B
Sanayi
14,0
B
İnşaat Sanayi
B
Ticaret
Ulaştırma ve Haberleşme
Devlet Hizmetleri
GSYİH (Alıcı Fiyatlarıyla)
5,2
B
22,7
Ekim
Üre
17,3
B
Kayn
dürü,
12,4
B
100
B
Ta
Kaynak: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeleri 2003, Uşak, DİE
Uşak’ta sanayi kesiminin payı ise, yüzde 14 olarak gerçekleşmiştir. Tür9:30
Hayvansal
kiye’de bu oran yaklaşıkTablo
yüzde
olduğuna Üretim
göre, Uşak ili sanayi alanında
Türkiye ortalamasının altında bulunmaktadır. Geriye kalan hizmetler kesimi
Kırmızı Et (ton) Beyaz Et (ton) Yumurta (adet)
Süt (ton)
ise, yüzde 66’lık pay ile Uşak’ta en geniş sektör durumundadır. Ancak hiz10.132
5.992
134.166
met kesimi
alt sektörlerinden
ticaret kesiminin
payı yüzde 19.564.800
22.7 ve Ulaştırma-haberleşme
kesiminin
payı
ise
yüzde
17.3
ile
dikkat
çekmektedir.
Hersı-iki
Canlı hayvanlar içinde pazarlamanın değerine göre Türkiye’de ve Uşak ilinde
alt
de, sanayi
sektöründen yüksek görünmektedir. 2001 yılı verileriğırkesim
en yüksek
paya sahiptir.
nin, 2006 yılı itibariyle, tarım aleyhine ve sanayi leyhine önemli oranda değişme/gelişmelerin yaşandığı öngörülmektedir.
İstihdam Alanı
Tablo 4. İstihdam Göstergeleri
(2000 yılı)
Türkiye
Ege
Uşak
Tarım
48,38
50,48
60,15
Ticaret
9,67
10,10
6,39
Sanayi
Mali Kurumlar
Toplam İstihdama Oranı (%)
13,35
3,11
Kaynak: Ekonomik ve Sosyal Göstergeler
72
13,84
2,64
14,91
1,61
Tablo 5. İktisadi faaliyet kollarına göre nüfus, 2000 (1)
2
Kayn
dürü,
Kayn
‹
U
U
U
U
U
Genel olarak Uşak ili ekonomik yapısında, geliri oluşturan başlıca faaliyet alanları içinde ticaret, ulaştırma-haberleşme, tarım ve sanayi olarak bir
sıralama vardır.
Ancak istihdamın Uşak ilindeki yapısına bakıldığında, bu durum değişmektedir. İl gelişmişlik performansına göre 2000 yılında, tarımda çalışanların toplam istihdam içindeki payı yüzde 60’dır. Bu oranlar Ege bölgesi ve
Türkiye ortalamalarının üstündedir. Uşak ilinde istihdam yapısı itibariyle, tarım nitelikli bir ekonomik yapıdan söz edilebilir. Üstelik bu nitelik bölge ve
Türkiye geneline oranla daha ağır basmaktadır. İstihdam içindeki sanayide
çalışanların payı ise yüzde 14.9 olup, bölge ve Türkiye ortalamasının üstünde bulunmaktadır. Bu durum, Uşak’ta sınai faaliyetlerin üretim değeri ve istihdam olarak gittikçe arttığını ifade etektedir. Günümüz itibariyle, daha sonra değinileceği gibi, bu oranların, sanayi sektörü leyhine önemli değişimler
gösterdiği belirtilmelidir.
Uşak’ta ticaret iş kolunda çalışanların toplam istihdama oranı, bölge ve
ülke değerlerinin oldukça gerisinde kalmaktadır.
Buna göre, Uşak ilinde, tarımda çalışanların oranı oldukça yüksek, tarımdan sağlanan gelir ise bir o kadar düşüktür. Demek ki, tarım kesimi faaliyetlerinden elde edilen gelir ve kişi başına gelir oldukça düşük olarak değerlendirilebilir.
Uşak’ta kişi başına gelirin gelişimine yıllar itibariyle bakıldığında, Türkiye’nin GSMH ve kişi başına GSMH seyri ile paralellik arz etmektedir.
1994’de ülke GSMH’sı gerilerken, Uşak’ta da kişi başına gelir 2.059 $’dan
1.583 $’a gerilemiştir. (www.egev.org.tr) .2001 yılında ise, Türkiye’de milli
gelirin yüzde 9 oranında gerilemesi, bütün illerde ve Uşak’ta kişi başına milli geliri düşürmüştür. 2001 yılında Uşak’ta kişi başına GSMH 1436 $ olmuştur. Bir önceki yılda kişi başına gelir 2.047 $ olduğuna göre, gerileme oranı
yüzde 30’a yakındır.
2001 yılındaki bu büyük çöküşe rağmen, Uşak ekonomisi, son yıllarda
hızla toparlanmış, bir ekonomik atılım döneminin başına gelmiş durumdadır. 2002’den sonra sağlanan siyasal ve ekonomik istikrar ortamı, Türkiye
genelinde ve Uşak’ta kendini hissettirmiştir. Türkiye’de 2005 sonu itibariyle
kişi başına milli gelir, büyük sıçramalar elde etmiştir. 2002 yılında 2598 olan
kişi başına gelir, Türkiye ekonomisinde ilk kez dört yıl sürekli yüksek büyüme hızı elde edilmesi ile 2005 sonunda 5010 $’a yükselmiştir. 2006 yılında
program hedefi reel büyümenin yıllık yüzde 5, kişi başına milli gelirin ise
5235 $ olması öngörülmektedir.
Türkiye paralelinde Uşak ilindeki, özellikle sanayi ve tarım kesiminde,
eğitimde ulaşılan büyük sıçrama ile fert başına geliri 5 bin dolara yaklaştır73
ne
n
han
l
ari
k
uan›
550
Kaynak: Ekonomik ve Sosyal Göstergeler
dığı tahmin edilmektedir.
Tablo 5. İktisadi faaliyet kollarına göre nüfus, 2000 (1)
Ekonomik yapıda ise, sanayi kesimi milli gelir istihdam ve ihracattaki paNüfus payında önemli gerilemelerin gerçekleştiği
UŞAK
yını arttırırken, tarımın
görülmektedir. Son iki yılda, Uşak’ta Organize Sanayi Bölgesinde
(OSB)
gerçekSayı
%
leşen yatırım patlaması, üretim ve istihdam artışı, bu sonuca işaret etmekTarım, avcılık, ormancılık ve balıkçılık
84.206
60,15
tedir.
İlmi
ve Teknik
elemanlar,
Serbest meslek
2.UŞAK
İLİNİN
SANAYİLEŞME
POTANSİYELİ
sahipleri ve bunlarla ilgili diğer meslekler
7.838
5,7
Sanayi sektörü, yeni gelişmeye başlayan bir yerleşim yerinde, genellikdirektörler
ve
le Müteşebbisler,
yerel/bölgesel girdileri
kullanarak
mamul mal yada diğer sanayi işletmeüst
kademe
yöneticileri
1.653dericilik, 1,18
lerine girdi üretir. Uşak’ta, Cumhuriyet öncesi başlayan
halı dokumacılığı
v.b
faaliyetler,
tarımsal
girdileri
değerlendiren
sanayi
işletmeleri,
İdari Personel ve benzeri çalışanlar
4.653
3,3
Uşak’ta bugünkü sınai atılımın geçmiş altyapısını oluşturur.
Ticaret ve satış personeli
5.730
4,1
2.1. Tarım ve Hayvancılık Potansiyeli
Hizmet işlerinde çalışanlar
7.292
5,24
Uşak’ta gittikçe azalmasına rağmen, tarım kesimi bitkisel ve hayvansal
Tarımfaaliyetleriyle
dışı üretim faaliyetlerinde
çalışanlar
üretim
önemli bir nüfus
bölümünü barındırmaktadır. Gelir katve
ulaştırma
makineleri
kullananlar
28.485
kısı itibariyle azalsa bile, Türkiye genelinde olduğu
üzere, Uşak’ta20,3
da kırsal
kesimde
nüfus
artışı
nispeten yüksek, yardımcı aile efradı
çalışma
Meslekleri
tayin
edilmeyenler
52 biçimde
0,03
ve geçimlik tarımsal faaliyetler yaygındır.
Toplam
139.909
100
Bitkisel üretimde ve hayvancılıkta çoğunlukla geleneksel faaliyetler yay(1) 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus
gındır.
İşletme büyüklükleri çok küçük ve dağınıktır.
Not: Bilgiler işsiz olup iş arayanları kapsamamaktadır.
Kaynak:
Ekonomik
Sosyal arazi
Göstergeleri
2003, Uşak,
DİE
Uşak’taTemel
esasen
tarımave
elverişli
azdır. Tabloda
görüldüğü
gibi, mev-
cut arazi varlığı küçüktür.
183
518
288
917
286
010
489
993
652
647
176
944
158
089
456
Kullanış Biçimi
Uşak’ta Arazi Varlığının Dağılımı
İşlenen Tarım Alanı
Çayır- Mera Alanı
Alan (ha)
Alan % si
25.673
4.8
235.546
212.925
39.8
Toplam
534.100
100.0
59.916
Kaynak: Uşak Tarım İl Md. (2006): Uşak İli 2005 Yılı Faaliyetleri
11.2
Daha önemlisi bu arazinin de sadece %44’ü tarıma elverişlidir. Hayvancılık için çok önemli bir faktör olan Çayır-mera alanları da oldukça dardır.
Mevcut arazileri yüzde 5’dir.
74
U
U
U
U
‹
U
U
U
U
U
44.2
Ormanlık- Fundalık
Tarım Dışı Arazi, Yerleşim Alanı
U
‹
U
U
U
U
Bitkisel üretim içinde yüzde 70’e yakın ekim alanına sahip olan ekin grubu arpa, buğday ve nohuttan oluşan hububat grubudur.
Tarımsal işletmelerin 0-5 hektar araziye sahip olanların oranı 52.62’dir 520 arası büyüklüğe sahip olanların oranı ise yüzde 42.41’dir. İşletmelerin
küçük ve dağınık olması, geleneksel yapıya işaret ederken, üretim ve verimliliği arttırmanın önündeki en büyük engeli de oluşturmaktadır.
Diğer taraftan, Uşak’ta tarıma elverişli arazi varlığının sadece yüzde 8’i
sulanabilmektedir. Verimliliği düşünen en önemli faktörlerden biri de budur.
Tarım kesiminde, Tarım Bakanlığı destekli birçok proje yürütülmektedir.
Diğer yandan, Tarım İl Müdürlüğü Teşkilatı, bitkisel ve hayvansal üretime
dönük önemli çalışmalar yapmaktadır.
Ayrıca, Türkiye genelinde tarım ve hayvancılık kesimine dönük olarak;
doğrudan gelir desteği, mazot desteği, kimyevi gübre desteği, prim destekleri, hayvancılık destekleri, yem bitkileri desteği ve hububat prim desteği gibi destek uygulamaları sürmektedir.
Uşak’ta tarımsal kesime dönük çabalar sonucunda, bitkisel ve hayvansal üretim faaliyetlerinde verimlilik artışları sağlanmıştır. Üretim artışları, tarıma dayalı sanayiye,yetkili, kaliteli ve sürekli girdi oluşturmuştur. Uşak sanayiinde yatırım ve üretimini arttıran gıda sanayii bu girdileri kullanmaktadır.
Uşak’ta olduğu gibi, Türkiye’deki tarım sektörünün en önemli eksikliği,
üreticinin örgütlenme konusundaki zayıflığıdır. Diğer zayıflıklar şöyle sıralanmaktadır:
• İşletme büyüklüklerinin ölçek ekonomisine uygun olmaması,
• Sulama alanlarının yetersizliği,
• Arazi toplulaştırmasının yeterli olmaması,
• Yem bitkileri üretiminin yetersizliği,
• Şeker pancarı ve tütünde ekim kotaları
(Uşak Tarım İl Md:2006., S:4)
2.2. Orman Potansiyeli
Uşak ili arazi varlığının yaklaşık yüzde 40 kadarı orman arazisidir. Orman varlığının ancak 1/6’sının verimli olduğu belirtilmektedir. İl ormanlarının
önemli bir bölümü bozuk ve baltalık niteliklidir. Eşme, Karahallı ve Sivaslı ilçelerindeki ormanlar böyledir. İlde toplam 206 orman köyü vardır. Kırsal nüfusun yaklaşık yüzde 43’ü orman köylerinde yaşamaktadır. Orman idaresi
ile orman köylüsü arasında büyük ölçüde kullanım ve mülkiyet problemleri
mevcuttur.
75
Uşak ormanlarının en önemli sorunlarından biri, orman arazisinin yaklaşık yarısında erozyon probleminin bulunmasıdır. Erozyon sorunu, arazi yapısının uygun zemin hazırlanması yanında, bitki örtüsünün tahrip edilmesi
sonucu ortaya çıkmaktadır. Tarım arazisi açmaya dönük, orman ve diğer bitki örtüsünün tahribi, koruma-kullanma dengesinin oluşturulamadığını da ortaya koymaktadır.
2.3. İç ve Dış Ticaret
Uşak ili ekonomik yapısı içinde ticaret kesimi ciddi bir büyüklüğe sahiptir. Ticaret sektörü istihdamı 2000 verilerine göre sadece yüzde 6.4 olmasına karşılık, gelirin önemli bir bölümü, bu kesimde yaratılmaktadır.
Uşak’ta nüfus miktarı az, gelir düzeyi de nispeten düşük olduğu için, kurulu sınai kapasitesi üretiminin, iç ve dış pazarlara ulaştırılması gerekmektedir. Sadece mamul malları değil, tarımsal ürünlerde de il dışına ve ile yönelik ticari akımdan söz edilebilir. Kaldı ki, Uşak ili, ulaştırma imkanları itibariyle oldukça avantajlı bir konuma sahiptir.
Uşak’ta, 1990’lerin başından cumhuriyet öncesinde başlayan mamul
mal üretim faaliyetleri, günümüzde ilk kez bu denli geniş bir kapasiteye
ulaşmış bulunmaktadır. Hizmetler kesiminin bir alt sektörü olarak gelire katkısı tek başına yüzde 20’nin üstünde olan ticaret kesimi, Uşak’ta bu sektörün önemini, bir başka deyişle ticarette Uşaklıların beceri ve birikimini ortaya koymaktadır.
Uşak’ta bugün ticareti yapılan malların büyük çoğunluğu mamul mallarıdır. İlde üretilen mallar, il dışına ve ülke dışına satılır. İl dışından daha çok
ham ve yan mamul mallar ile, son yıllarda hızla artan sanayi alt yapısı için
satın almış. Uşak’ta, 1900’larin başında hatta öncesinde harekete geçen
üretim gücü; bilgisi, birikimi ve becerisi ile Uşak’ta ilk iplik üretim tesisini kurarlar. Uşak’ta daha sonra şeker fabrikası da kurulur. Anadolu’da ilk kez
elektrik üretilerek aydınlatılan kent merkezi Uşak’tır. (Uşak San. Ticaret
Odası: 2006, S.67)
Uşak Sanayi ve Ticaret Odası, ildeki ticaret ve sanayici müteşebbisin,
2003 yılı itibariyle 3908 kişilik gücünün kurumu olarak, çok çeşitli meslek
gruplarında faaliyetlerini sürdürmektedir.
76
Tablo 5: Uşak TSO Üyelerinin Faaliyet Alanları
Meslek Grubu
İthalat, İhracat, Gümrük
Komisyoncuları
Sayı
Meslek Grubu
Sayı
2
Canlı Hayvan Ticareti ve
Komisyoncuları
7
Tıbbi Cihaz Malz. Satıcıları
Özel Hastaneler
Lokanta, Pastane ve
Kıraathaneler
20
Kitap, Dergi, Gazete ve
Kırtasiye Malzemeleri
10
Motorlu Taşıt ve Yedek
Parça Satıcıları
55
Orman Ürünleri
10
Et-Balık, Balık Ürün. Kom.
Kümes Hayvan Ticareti
25
Gıda ve İhtiyaç Maddeleri
Perakendecileri
60
Yaş Meyve ve Sebze
Komisyonuları
Meşrubatçılar
Gözlükçüler, Antikacılar,
Hediyelik Eşya Satıcıları
Seyahat Acenteleri ve
Otel İşletmeleri
2
Boya, Yangın Söndürme
Malzemeleri İmal-Satış
Camcılar
13
Çiçekçi ve baharatçılar
Süt ve Süt Ürünleri İmalat ve
Toptan Ticareti
10
Demir, Sac, Profil ve Metal
Sanayi Ürünleri
30
İplik Üreticileri
150 Deri Komisyoncuları ve
Tabakhaneler
Tüccar Terziler
Reklamcılar Halkla
İlişkiler İletişim Hizmeti
Telekominikasyon, Elektronik
Malz. İthalat-İhracat Ticareti
Battaniye İmalatçıları
Toplam
19
5
25
50
Temizlik Hizmetleri
ve Ürün Satıcıları
17
17
7
30
30
8
5
Oto Lastiği Ticareti
10
Marangoz ve Doğramacılar
20
Meyve, Sebze Toptan Ticareti
ve Müteahhitleri
Makine ve Madeni Eşya
Demir Kont. Diğer İşlet. Tamir
Diğer İşletmeler
Kaynak: Uşak Sanayi ve ticaret Odası, 2004
40
8
350
1776
3908
77
İplik Üreticileri
Battaniye İmalatçıları
Toplam
150 Deri Komusyoncuları ve
Tabakhaneler
50
Diğer İşletmeler
350
1776
3908
Uşak’ta ithalat ve ihracat faaliyetlerinin yürütüldüğü Uşak Gümrük MüKaynak:verilerine
Uşak Sanayi
ve ilde
ticaret
Odası,
2004 dış ticaretin gelişmesi aşağıda
dürlüğü
göre,
yıllar
itibariyle
sunulmuştur.
Tablo 6: Yıllar İtibariyle Uşak İli İhracat ve İthalat Değerleri (ABD $)
YILLAR
İTHALAT (cif)
2001
14.404.001
2000
7.040.756
2002
13.249.779
2004
82.500.501
2003
2005
2006
İHRACAT (fob)
6.562.846
7.180.421
12.110.337
16.349.500
21.857.531
74.580.323
101.165.355
32.450.655
Kaynak: Uşak Gümrük Müdürlüğü, 2004.
Uşak Ticaret ve Sanayi Odası Raporu, 2006
91.468.992
65.156.355
Tabloda görüldüğü üzere 2000 yılından 2003 yılına kadar ithalat ihracatın üzerinde iken, sanayi altyapısını güçlendiren Uşak, 2006’nın ilk 6 ayı daTablo
7: Uşak İplikten
İlinde Kredi
/ Mevduat
%
hil, süreli ihracatını
arttırmıştır.
battaniyeye,
seramikten
halıya çok
çeşitli mallar dünyanın birçok ülkesine ihraç edilmektedir.
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
2.4. Mevduat ve Krediler
22 Uşak 23,6 14,6
17,2
7,6
8,3
16,0 21,5 37,1
Ticari
ve
sınai
faaliyetlerde
ciddi
bir
birikime
sahip
olan Uşak’ta, sermaKaynak: www.dpt.gov.tr
ye birikiminin bir göstergesi olarak mevduatın gelişimine bakıldığında, Türkiye’nin ekonomik konjonktürüne paralel bir seyir izlediği ifade edilebilir.
2001 krizi sonrasında 2002 verilerine bakılırsa, döviz tevdiat hesabının yüzde 67’lik pay ile halkın sığınma yeri olarak kullanıldığı görülür. (San. ve Tic.
Bak.: 2004, S.74). Daha sonraki yıllarda yerli para lehine bu yapının değiştiği, ülke geneline paralel olarak geliştiği düşünülmektedir. Nitekim, yerli ve
yabancı para mevduatın, ülke mevduatına oranı yerli parada yüzde 0.1, yabancı parada yüzde 0.2 ve toplamda bazı yıllar 0.3, bazı yıllar 0.4 olmuştur.
Ancak, 2004 yılından sonra, bu yapı yarı yarıya olmuştur. Uşak kentinin toplam mevduat içindeki pay sıralamasında yüzde 0.3 ile 2005’de, birçok ilin
önünde 27. sırada olduğu görülür. (www.tbb.org.tr)
Kredilerde ise, Türkiye genelinde birçok ilde olduğu üzere, mevduatın
krediye dönüşme oranı, düşüktür. Tabloda görüldüğü gibi, kriz yıllarında gerileyen bu oran 2005 yılında en yüksek düzeyine varmıştır.
78
Uşak Ticaret ve Sanayi Odası Raporu, 2006
Tablo 7: Uşak İlinde Kredi / Mevduat %
1998
22 Uşak 23,6
1999
14,6
Kaynak: www.dpt.gov.tr
2000
17,2
2001
7,6
2002
8,3
2003
16,0
2004
21,5
2005
37,1
Uşak ilindeki kredilerin sektörel dağılımına bakıldığında, Türkiye Bankalar Birliği’nin ihtisas kredileri ve ihtisas dışı krediler ayırımında, genelde olduğu üzere, ihtisas dışı krediler önemli bir ağırlık taşımaktadır. İhtisas kredilerinde ise, en önemli pay, tarım sektörüdür. Bazı yıllar mesleki krediler de
öne çıkabilmektedir.
2.5. Teşebbüs Gücü
Uşak ilinin teşebbüs gücü bakımından cumhuriyet öncesine dayanan ve
Türkiye2de birçok ilkleri gerçekleştirmeyi başaran bir teşebbüs birikimine
sahip olduğu anlaşılmaktadır. Müteşebbis kabiliyeti ekonomik büyümeyi/gelişmeyi açıklayan temel unsurlardan biridir. Üretim için ilgili faktörleri bir araya getiren,teknik ölçüler çerçevesinde verimli üretim elde eden, rekabet,
maliyet ve Pazar şartlarını çok iyi tahlil edebilen insanlar müteşebbis güç
vasıflarından biri olmaktadır. Uşak’ta üretilen mallar, 19 yy. İzmir’den ihraç
ediliyordu. Demiryolu Uşak-Afyon hattı 1900’lerin başında tamamlandığında, malların İzmir’e nakli kolaylaşmıştır. Uşak ve çevresinde dokuma, dericilik gibi öne çıkan faaliyetler, daha da canlanır. I. Dünya ve Kurtuluş savaşları, Uşak ekonomisinde krizler yaratır.
Bu süreçte orduya, makine ve el tezgahlarında şayak ve battaniye dokunur. Cumhuriyetin ilk yılları da, sermaye yetersizliği nedeniyle zorlu yıllar
olarak geçer. Ancak daha önceki alt yapının yeniden teşebbüs gücü ile harekete geçirilmesi, çarkı döndürür. (Tutsak; 200. S.770-792)
Uşak’ta sermaye birikiminin temeli, 16. yüzyıla kadar uzanan geçmişi ile
halı dokumacılığından elde edilen gelirler olarak karşıya çıkar. Uşak’ta halı
dokumacılığına iplik üreten 5 fabrika kurulur. Bunların kuruluşu cumhuriyet
öncesine dayanır. Benzer bir diğer sektör ise dericilik olup, deri imalatı ve
deriden mamul imalatı yapan işletmelerin kurulması, cumhuriyet öncesine
dayanır. Derilerin bir bölümü de ihraç edilir. Cumhuriyetin ilk yıllarında
Uşak’ta iki un fabrikası kurulur. Tarıma dayalı sanayinin temelleri atılmıştır.
Asıl önemli gelişme şeker alanında ortaya çıkar. Nuri Şeker, pancardan
şeker üretebileceğini öğrenir. Bir taraftan şeker pancarı ziraatını öğrenirken,
diğer taraftan diğer ortakları ve Sanayi ve Maadin Bankası’nın katılımı ile bir
anonim şirket kurulur. 19 Nisan 1923 tarihli bu adımdan 3 yıl sonra, 17 Aralık 1926’da, Uşak Türkiye’nin ilk özel şeker fabrikası açıldı. Böylece özel
79
sermaye eliyle Türkiye’de ilk sanayi hamlesi başlatılmış oldu. (TUTSAK;
2001. S.783) Atatürk, Alpullu Şeker Fabrikasına temel atma törenine gitmiş,
1 hafta sonra yapılan Uşak Şeker Fabrikası açılış törenine gelememiştir.
Daha önce ise, Nuri Şeker’i kuruluş çalışmaları için etmiştir. (ŞEKER; 2006.
S.132)
Uşak’ta girişimcilerin özelliklerini belirlemeye dönük araştırmalar yapılmıştır. Girişimcilerin genel özelliklerinden, entelektüel değerlendirme, yaratım ve farklı düşünebilme, hedef belirleme ve başkaları ile diyalog, yeteneklerinin genellikle iyi ve çok iyi olması, girişimcilik açısından istenilen bir sonuç olarak değerlendirilebilir. Ancak, genç, dinamik, risk üstlenmeyi seven,
yeniliklere açık bir girişimci profili yanında Uşak girişimcisinin fikri planda
global gelişmeler perspektifinde girişimciliği büyük ölçüde yakalamış, fakat
uygulamaya geçiremediği ve geleneksel yapıda kaldığı gözlenmiştir. (AKYÜZ: 2001. S.783-806)
2.6 Mevcut Sınai Yapısı
Bu il, bölge yada ülkedeki mevcut sınai yapının görünümü; girişimcilikten teknolojiye, sermaye birikimden pazarlamaya kadar, teşebbüs gücünün
kabiliyeti ile yönetim destekleri çerçevesinde, gelinen aşamayı ifade etmesi
bakımından önemlidir.
Uşak’ta sanayileşme çalışması, teşebbüs gücün dinamizmi cumhuriyetten önceye dayanan bir süreçle ortaya konulmuştur. Zira 1913 yılı sanayi
sayımı sonuçlarına göre, yün ipliği üreten ve dokumacılık yapan 13 kuruluşun 3 adedi Uşak’ta kururludur. O yıllarda Türkiye’de çok az sayıda fabrika
olduğu göz önüne alınırsa, Uşak ticaret esbabının girişimciliği daha iyi anlaşılır.
Afyon Kocatepe Üniversitesi Uşak İktisadi İdari Bilimler Fakültesinin
2002 yılı araştırmasına göre Uşak ilinde toplam işletmeler içinde, 5-9 işçi
çalıştıran işletme sayısı yüzde 20.2, 10-49 işçi çalıştıran yüzde 61.3, 50-149
işçi çalıştıran yüzde 12.2, 150 ve üzeri çalıştıran ise 6.3 olarak tespit edilmiştir. Buna göre yüzde 81.5’i küçük ölçekli, yüzde 12.2 orta ölçekli, yüzde
6.3’ü ise büyük ölçekli işletmelerdir. KOBİ niteliği toplam olarak yüzde
93.7’dir. (SANAYİ VE TİC. BAKANLIĞI: 2004. S.45)
Uşak sanayinde öne çıkan başlıca sektörler sıra ile, tekstil yüzde 50’nin
üstünde, dericilik ve gıdadır. Bunları, makine ve seramik izlemektedir. Üretim hacmi, kapasitesi bakımından seramik sektörü deriden sonra 3. sırada
değerlendirilebilir.
DPT’nin İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri çalışmasına göre, Uşak ilinde tekstil ürünleri imalatı, metalik olmayan diğer ürünlerin imalatı ile derinin
tabaklanması ve işlenmesi, bavul, çanta, el çantası, saraçlık, koşum takımı
80
ve ayakkabı imalatı sektörleri öne çıkmaktadır. Çalışmanın alt sektörlerine
inildiğinde, tekstil ürünleri içinde pamuklu dokuma, giyim eşyası dışındaki
hazır tekstil ürünleri imalat, doğal ve sentetik pamuk elyafının hazırlanması
ve eğrilmesi, metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı sektörün de
ise; seramik, kiremit ve kaldırım taşı imalatı, süsleme ve yapıtaşı kesilmesi,
şekil verilmesi ve kullanılabilir hale getirilmesi alt sektörlerinin mevcudiyeti
ortaya çıkarmaktadır.
Yine aynı çalışmada, GSİS, Özel Sektör İmalat Sanayisi İşgücü Verimliği Yoğunlaşma Katsayısı, il Ticaret ve Sanayi Odaları öncelikleri/ tercihleri
ve ihracat bazında öne çıkan sektörler ise, sıra ile; tekstil ürünleri imalatı,
metalik olmayan diğer ürünlerin imalatı, derinin tabaklanması ve işlenmesi,
bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı, giyim eşyası
imalatı, kürkün işlenmesi ve boyanması, madencilik ve taşocakçılığı, ağaç
ve ağaç mantarı ürünleri imalatı (mobilya hariç), saz, saman ve benzeri
malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı ve bitkisel üretim olarak
sıralanmaktadır.
Aynı aşamada 2000 - 2004 yılları döneminde gerçekleşen Teşvikler ve
Yabancı Sermaye Yatırımları bazında öne çıkan sektörler; geri dönüşüm,
madencilik ve taşocakçılığı, tekstil ürünleri imalatı olarak tespit edilmiştir.
(DPT: 2005, S.515-518)
DPT’nin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik İndeksi sıralamasında otuzuncu
sırada yer alan Uşak ilinin 2001 yılı itibarıyla GSYİH’sının sektörel dağılımda, yüzde 61’lik payı ile birinci sıradaki hizmetler sektörünü, tarım (Yüzde
25) ve sanayi (Yüzde 14) sektörlerinin izlediği görülmektedir
Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’nin sanayileşme hamlesine öncülük
eden Uşak, bu görevine zaman içinde de devam etmiştir. Ama üretim konusunu tekstil, deri ve seramik oluşturmaktadır. Hali hazırda iç piyasada tüketilen zig derisinin yüzde 90’ı, yün ipliğinin yüzde 65’i seramiğin yüzde 22’si
Uşakta üretilmektedir.
1981 yılı ortalarına kadar kalkınmada ikinci derecede öncelikli iller arasında bulunan Uşak Türkiye’de ilk sanayilerin kurulduğu illerden biridir.
1987-2001 döneminde Türkiye ortalaması üzerinde bir büyüme oranına sahip olan il de, tekstil sektörünün, il gelişiminde lokomotif sektör olduğu görülmektedir. (DPT: 2005, S.515)
81
SIRA
NO
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
82
Tablo 8: Uşak Sanayisinin Genel Durumu (Eylül 2006)
ÜRETİM
KONUSU
Makine baskı
Elde Dokuma
(ihracata yönelik)
Deri (Elbiselik
Zig Deri İmalatı)
Makine Dikimi
Elde Dokuma
Sentetik-Akrilik
Pamuk İpliği
Şeker
Seramik
Pamuklu Dokuma
(Kaput bezi-Tülbent)
Polyester
Elyaf
Polar Battaniye
Döşemelik Kumaş
Penye Telafi
Değerlendirme
Apne-Boya-Baskı
Battaniye-Bah
Kilim-Trikotaj İpi
Un
Yem
Helva-Tahin-Reçel
İplik Boyahanesi
İŞYERİ
SAYISI
2 İşyeri
150 Tezgah
50 Fabrika
10 İşyeri
2000 Tezgah
40 Eporoid
tesisi
3 Ring Tesisi
1 Fabrika
3 Fabrika
500 İşyeri
2 Fabrika
5 Tesis
70 Tesis
2 Fabrika
2 Tesis
11
103 Fabrika
10 Fabrika
4 Fabrika
2 Tesis
7 İşyeri
KAPASİTESİ
İSTİHDAM
115.000 m2/yıl
25
450
5.000.000
1000
adet/yıl
50.000 adet/yıl
50
3.000
17.580 ton/yıl 1750
2000 ton/yıl
550
29.140 ton/yıl
950
kristal şeker
25.000.000 m2 1100
300.000.000
1500
m/yıl
6.000 ton/yıl
60
25 ton/gün
45
8.158.000
5.000
adet/yıl
1.960.000
40
m/yıl
15 ton/gün
50
15.000.000
500
m/yıl
125.000
2.500
ton/yıl
150.000 ton/yıl
65
100.000 ton/yıl 100
10.000 ton/yıl
11
3.000.000
40
kg/yıl
SIRA
NO
ÜRETİM
KONUSU
KAPASİTESİ
İSTİHDAM
10 Atölye
30.000 m3/yıl
67
2
8.000.000
adet/yıl
12
6.100.000
adet/yıl
18
945 ton/yıl
5
İŞYERİ
SAYISI
19
Kaymak Makinesi
(Redresör)
1 Fabrika
21
Tahin
2 İşletme
20
22
Kereste
Zımpara
23
Naylan Torba İmalatı
25
Memba Suyu İşlet.
27
Kolonya İmalatı
1 İşletme
10.000 şişe/gün
3 İmalatçı
50.000 lt./yıl
Mermer İşleme
10 İşletme
5.000 m3/yıl
250
Lastikli Çarşaf
1 Tesis
999.600
adet/yıl
147
Çivi Fabrikası
1 İşletmesi
28
Çocuk Bezi İmalatı
1 Fabrika
30
Tarım Römorkları
İmalatı
32
Emperye
29
31
33
34
35
36
16
1.500 ton/yıl
2 İşletme
26
2.300 ton/yıl
14
4 Atölye
Yer Muşambası
24
2.400 adet/yıl
4 Atölye
1 Fabrika
Hiplilerit
1 Fabrika
Plastik Doğrama
25
Alüminyum
Sülfat
Garden-Şifonier
İmalatı
1 Fabrika
3 İşyeri
25.920.000
adet/yıl
375 adet/yıl
18.900 m/yıl
Empı Kereste
360 ton/yıl PVC
Su Şef. Kule
300 ton/yıl CIP
Su Şef. Kule
10.000 ton/yıl
3.600 ton/yıl
1.450.000
m3/yıl
60 adet/yıl
30
23
8
15
25
40
11
15
120
40
83
SIRA
NO
37
38
ÜRETİM
KONUSU
Hazır Beton
İmalatı
Prefabrik Yapı
Elemanları
39
Tavuk Besim
Paketleme Tesisi
41
40
42
43
44
45
50.000 m2/yıl
25
250.000
m3/yıl
1 Fabrika
25.000
adet/yıl
Hamanyağı
1 Tesis
4.992 ton/yıl
Deri ve Tekstil
Yardımcı
Kimyevi Madde
İmalatı
1 Tesis
1.725
adet/yıl
Tahta Palet
Masura İmalatı
Ayakkabı Keçesi
İmalatı
50
Kazan İmalatı
52
Isıcam
53
1 Tesis
3 Tesis
Hazır Yatak
İmalatı
Peynir İmalatı
48
51
İSTİHDAM
21.000 ton/yıl
Elektrik
Panoları İmalatı
49
KAPASİTESİ
1 Tesis
46
47
İŞYERİ
SAYISI
2 Fabrika
1 Tesis
1 Tesis
1 Tesis
50
60
2.340 ton/yıl
165
115.200
adet/yıl
10
3.024.000
adet/yıl
30
6
6
5
121 ton/yıl
10
1.036.800
adet/yıl
3
Tuz Öğütme ve
Paketleme
2 İşletme
8.900 ton/yıl
Triko Giyim
2 İşletme
20.000 adet/yıl
38
Nevresim ve
Pike İmalatı
3 İşyeri
60.000
adet/yıl
45
Sargı Bezi
Hidrofil Pamuk
1 Tesis
2 Tesis
1 İşyeri
2 Fabrika
100 adet/yıl
30.000 m2/yıl
11.000.000
adet/yıl
750.000 kg/yıl
5
15
5
50
Kaynak: Uşak sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü, Eylül 2006.
84
Tablo ??: Uşak İli Dahilindeki Küçük Sanayi Sitesi ve Toplu İşyerleri
Uşak’ta, sanayi faaliyetlerini sürdürmek üzere, Küçük Sanayi Siteleri ve
Organize Sanayi Bölgeleri kurulmuştur. Uşak’ta ikisi faal, ikisi planlanan 4
OSB vardır.
Uşaktaki OSB çalışmalarının ilki Merkez 1 OSB’dir. 1994 yılında faaliyete geçmiştir. Yani, Uşak Sanayileşmede öncü illerden olduğu halde, birinci
OSB’yi kurup geliştirmede yavaş davranmıştır. Kuşkusuz burada genel ekonomi ve sanayileşme politikaları uygulamalarının rolü büyüktür.
Uşak Merkez 1 OSB’nin başlangıçtaki değerleri şöyledir.
Büyüklük
:
356
hektar
Tahsis Edilen
:
354
parsel
Sanayi Parseli
Üretim Yapan Firma Sayısı
Yapımı Devam Eden İşletme
Proje Aşamasında İşletme
:
:
:
:
356
145
110
34
Bölgede arıtma tesisi yok, çökertme havuzu vardır. Bölgede 4.450 kişi
istihdam edilmekteydi. (SAN. TİC. BAK: 2004, S.47-48)
Uşak Merkez 1 OSB’ini 2006 yılı Eylül verileri ise, aşağıdaki şekilde
değişmiştir.
4.441.000 m2 alana, 2.400.000 m2 ilave edilmiştir. Parsel sayısı 374’e,
toplam istihdam 6.900’e, üretimdeki firma sayısı 162’ye ulaşmıştır. Toplam
parsele 37 ilave edilmiş, bunun 21 adedi tahsis edilmiş,16’sı tahsis beklemektedir. İnşaat halinde 4 proje vardır. Proje aşamasında ise 4 tesis bulunmaktadır. Toplam tahsis edilen parsellerde yapılacak yatırım tutarı 100 milyon dolardır. Üretime geçmemiş tesislerde beklenen ilave istihdam miktarı
2.780 kişidir. Bu son ilave parsel, tahsis,inşaat ve projelerin tümü, 2004 yılında çıkan 5084 sayılı teşvik yasasından sonradır.
Yasanın Uşak’taki etkisi bununla kalmamış, Uşak il merkezinde, başlangıçta Deri OSB olarak planlanan ikinci OSB, 2001 krizinin etkileri ile Karma
OSB’ye dönüştürülerek, 1998’de müteşebbis teşekkülü oluşturulmuştur.
2004 yılında yapımı devam eden projeler arasında bu bölge de vardır. 2005
yılında bölge inşaatı büyük ölçüde bitmiştir.
Uşak Karma Organize Sanayi Bölgesinin toplam büyüklüğü 2.642.000
m2’dir. Toplam parsel sayısı 329, tahsis edilen parsel 329’dur, toplam istihdam 1.185’dir. Üretime geçen firma sayısı 52’dir. Bu bölgeye de, talep üzerine, 1.500.000 metrekarelik bir ek yapılması planlanmaktadır. İnşaatı süren
82 fabrika tesisi vardır. Bölgeye doğalgaz getirilerek, kullanıma sunulmuştur. Ayrıca, atık su arıtma tesisi ve diğer alt yapı çalışmaları hemen hemen
85
tamamlanmıştır. Üst yapı tesislerinin tümü bittiğinde, bölgenin toplam istihdam miktarının 20 bin kişi olacağı öngörülmektedir. Uşak karma OSB’den
5084 sayılı yasa ve bunu değiştiren 5350 sayılı yasa uyarınca, 158 sanayiciye, 1.097.869,64 m2. sanayi arsası tahsis edilmiştir. Bu sonuçlara göre,
2004 yılından bu yana açıklanan teşvik araçlarına büyük bir duyarlılık gösteren Uşak OSB’leri yasalardan en çok yararlanan 2. il olma özelliği elde etmiştir.Zira, Uşak ilinde uygulanan teşviklerin il ekonomisine sağladığı toplam katma değer, 2006 Ağustos ayı itibariyle, gelir vergisi stopayı teşvikinde 11.4 milyon YTL, Sigorta Primi İşveren hissesinde 16.5 milyon YTL,
enerji desteğinde 15.7 YTL’lik toplam 43.6 milyon YTL’dir. Tamamlanmış ve
devam eden yatırımlar 183 adettir. Sağlanan istihdam artışı 13.670’dir. Tahsis edilen toplam arsa miktarı 1.674.000 m2 olmuştur. (UŞAK SAN. TİC.
ODASI; 2006. S.97)
Uşak’ın mevcut sınai altyapısı, bundan sonra da gelişmeye devam edecektir. Uşak ili, 3 ve 5 yıl öncesine göre çok daha sanayileşmiş bir il konumundadır. Bu durumu ile Uşak ili, sanayileşmede kalkış aşamasını geride
bırakmıştır. Bu aşamadan itibaren, ara ve yatırım mallarına doğru daha ileri bir sanayi hamlesinin gelebileceği öngörülebilir. Ancak mevcut sınai yapının üretim dokusunda da kalite, miktar, teknoloji vb. açılardan gelişmeye ve
değişmeye devam edecektir.
Diğer taraftan, Uşak ilinin sınai yapısını incelerken, mevcut sınai yatırımların 2001’den 2006 ilk 9 aylık verilerine kadar olan dönemde, alınan teşvik
belgelerinin sayısı, sabit yatırımlar, istihdam sağlama ve döviz ihracı gibi
açılardan incelenebilir.
Tablo 9: 2001 Yatırım Teşvikleri
‹L
SEKTÖR
ALT
SEKTÖR
BELGE
SAYISI
TOPLAM
YATIRIM
(M‹LYON TL.)
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK
UfiAK
05-H‹ZMETLER
05-H‹Z-
(B‹N DOLAR)
(K‹fi‹)
1.286.695
1.286.695
-
50
UfiA
02-Dokuma
ve Giyim
5
50.896.202
50.896.202
55.127
696
UfiA
03-Orman
Ürünleri
1
312.920
312.920
157
20
UfiA
05-Deri ve
Kösele
2
2.307.307
2.307.307
-
90
UfiA
1
947.000
947.000
-
30
UfiA
1
953.755
953.755
-
40
UfiAK 03-‹MALAT 18-Piflmifl Kil
ve Çim.Ger.
86
(M‹LYON TL.)
‹L
1
UfiAK 01-TARIM 02-Hayvanc›l›k
UfiAK D3-‹MALAT
SAB‹T
DÖV‹Z
YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM
UfiA
02-Turizm
UfiA
UfiA
Kösele
Kösele
Kösele
UfiAK 03-‹MALAT
Kil
UfiAK
03-‹MALAT 18-Piflmifl
18-Piflmifl Kil
UfiAK 03-‹MALAT 18-Piflmifl
Kil
ve
Çim.Ger.
ve Çim.Ger.
ve Çim.Ger.
UfiAK
UfiAK 05-H‹Z05-H‹ZUfiAK METLER
05-H‹Z02-Turizm
METLER
02-Turizm
METLER
02-Turizm
UfiAK
05-H‹ZUfiAK 05-H‹ZUfiAK METLER
05-H‹Z05-Sa¤l›k
METLER
05-Sa¤l›k
METLER
05-Sa¤l›k
05-H‹ZUfiAK
UfiAK 05-H‹ZUfiAK METLER
05-H‹Z06-Di¤erleri
METLER
06-Di¤erleri
METLER
06-Di¤erleri
Toplam
Toplam
Toplam
‹L
‹L
‹L
SEKTÖR
SEKTÖR
SEKTÖR
UfiAK 03-‹MALAT
03-‹MALAT
UfiAK
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK
UfiAK 03-‹MALAT
03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK
UfiAK 03-‹MALAT
03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK
UfiAK 03-‹MALAT
03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK
UfiAK 05-H‹Z05-H‹ZUfiAK METLER
05-H‹ZMETLER
METLER
Toplam
Toplam
Toplam
‹L
‹L
‹L
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
SEKTÖR
SEKTÖR
SEKTÖR
22
2
2.307.307
2.307.307
2.307.307
2.307.307
2.307.307
2.307.307
--
90
90
90
UfiA
UfiA
11
1
947.000
947.000
947.000
947.000
947.000
947.000
--
30
30
30
11
1
953.755
953.755
953.755
953.755
953.755
953.755
--
40
40
40
11
1
5.161.711
5.161.711
5.161.711
5.161.711
5.161.711
5.161.711
5.127
5.127
5.127
170
170
170
3.900.000
3.900.000
3.900.000
3.900.000
3.900.000
3.900.000
65.765.590
65.765.590 65.765.590
65.765.590
65.765.590 65.765.590
4.224
4.224
4.224
64.365
64.365
64.365
130
130
130
1226
1226
1226
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
11
1
13
13
13
UfiA
UfiA
UfiA
Tablo
Tablo 10:
10: 2002
2002 Yatırım
Yatırım Teşvikleri
Teşvikleri
ALT
ALT
ALT
SEKTÖR
SEKTÖR
SEKTÖR
02-Dokuma
02-Dokuma
02-Dokuma
ve
ve Giyim
Giyim
ve Giyim
05-Deri
05-Deri ve
ve
05-Deri
ve
Kösele
Kösele
Kösele
14-Makina
14-Makina
14-Makina
‹nflaat
‹nflaat
‹nflaat
19-‹nflaat
19-‹nflaat
19-‹nflaat
04-E¤itim
04-E¤itim
04-E¤itim
BELGE
BELGE
BELGE
SAYISI
SAYISI
SAYISI
UfiA
UfiA
UfiA
TOPLAM
SAB‹T
DÖV‹Z
TOPLAM
SAB‹T
DÖV‹Z
TOPLAM YATIRIMLAR
SAB‹T
DÖV‹Z
YATIRIM
KULLANIMI
YATIRIM YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM
‹ST‹HDAM
YATIRIM
YATIRIMLAR
KULLANIMI
(M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (B‹N DOLAR) ‹ST‹HDAM
(K‹fi‹)
(M‹LYON TL.)
(M‹LYON TL.)
(M‹LYON TL.)
(M‹LYON TL.)
(B‹N DOLAR)
(B‹N DOLAR)
(K‹fi‹)
(K‹fi‹)
55
5
31.964.959
31.964.959
31.964.959
31.964.369
31.964.369
31.964.369
18.354
18.354
18.354
118
118
118
11
1
1.550.000
1.550.000
1.550.000
1.650.000
1.650.000
1.650.000
--
30
30
30
11
1
11
1
436.250
436.250
436.250
2.800.000
2.800.000
2.800.000
436.250
436.250
436.250
2.800.000
2.800.000
2.800.000
-1.512
1.512
1.512
100
100
100
30
30
30
.530.000
1.530.000
11 .530.000
1.530.000
1.530.000
1 .530.000
38.281.219 38.281.209
38.281.219
38.281.209
38.281.219 38.281.209
-19.866
19.866
19.866
85
85
85
363
363
363
11
1
99
9
‹L
‹L
‹L
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
Tablo 11:
2003 Yatırım
Teşvikleri
Tablo
11: 2003
ALT
ALT
ALT
SEKTÖR
SEKTÖR
SEKTÖR
01-TARIM
01-TARIM 02-Hayvanc›l›k
02-Hayvanc›l›k
01-TARIM 02-Hayvanc›l›k
02-MADEN02-MADEN02-MADEN01-‹stihraç
C‹L‹K
01-‹stihraç
C‹L‹K
01-‹stihraç
C‹L‹K
UfiAK
03-‹MALAT
02-Dokuma
UfiAK 03-‹MALAT 02-Dokuma
UfiAK 03-‹MALAT 02-Dokuma
ve Giyim
Giyim
ve
ve Giyim
04-Ka¤›t
UfiAK 03-‹MALAT
03-‹MALAT
04-Ka¤›t
UfiAK
04-Ka¤›t
UfiAK 03-‹MALAT
20-Seramik
UfiAK 03-‹MALAT
03-‹MALAT 20-Seramik
UfiAK
UfiAK 03-‹MALAT 20-Seramik
UfiAK 0505- H‹ZH‹ZUfiAK
UfiAK METLER
05- H‹Z01-Ulaflt›rma
METLER 01-Ulaflt›rma
BELGE
BELGE
BELGE
SAYISI
SAYISI
SAYISI
11
1
UfiA
UfiA
UfiA
TOPLAM
SAB‹T
DÖV‹Z
TOPLAM
SAB‹T
DÖV‹Z
TOPLAM YATIRIMLAR
SAB‹T
DÖV‹Z
KULLANIMI
YATIRIM
‹ST‹HDAM
YATIRIM YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM
KULLANIMI
YATIRIMLAR
YATIRIM
(M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (B‹N DOLAR) ‹ST‹HDAM
(K‹fi‹)
(M‹LYON TL.)
(M‹LYON TL.)
2.736.710
2.736.710
2.736.710
(M‹LYON TL.)
(M‹LYON TL.)
2.736.710
2.736.710
2.736.710
UfiA
UfiA
UfiA
(B‹N DOLAR)
(B‹N DOLAR)
414
414
414
(K‹fi‹)
(K‹fi‹)
34
34
34
11
1
2.982.847
2.982.847
2.982.847
2.982.847
2.982.847
2.982.847
1.644
1.644
1.644
20
20
20
77
7
22
2
11
1
27.922.177
27.922.177
27.922.177
1.726.302
1.726.302
1.726.302
3.392.000
3.392.000
3.392.000
27.922.177
27.922.177
27.922.177
1.726.302
1.726.302
1.726.302
3.392.000
3.392.000
3.392.000
14.505
14.505
14.505
900
900
900
4.105
4.105
4.105
550
550
550
35
35
35
60
60
60
22
4.522.300
4.522.300
4.522.300
4.522.300
--
70
70
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
UfiA
87
üü-
C‹L‹K
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
‹L
‹L
03-‹MALAT
03-‹MALAT
03-‹MALAT
03-‹MALAT
05- H‹Z05- H‹ZMETLER 01-Ulaflt›rma
Toplam
Toplam
SEKTÖR
SEKTÖR
UfiAK 02-MADEN
UfiAK 02-MADEN
C‹L‹K
C‹L‹K
UfiAK 02-MADEN
UfiAK 02-MADEN
C‹L‹K
C‹L‹K
UfiAK 02-MADEN
UfiAK 02-MADEN
C‹L‹K
C‹L‹K
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
01-‹stihraç
02-Dokuma
02-Dokuma
ve Giyim
ve Giyim
04-Ka¤›t
04-Ka¤›t
20-Seramik
20-Seramik
03-‹MALAT
03-‹MALAT
03-‹MALAT
03-‹MALAT
2.982.847
2.982.847
1.644
20
7
7
2
2
1
1
27.922.177
27.922.177
1.726.302
1.726.302
3.392.000
3.392.000
27.922.177
27.922.177
1.726.302
1.726.302
3.392.000
3.392.000
14.505
14.505
900
900
4.105
4.105
550
550
35
35
60
60
2
2
14
14
4.522.300
4.522.300
4.522.300
4.522.300
43.282.336 43.282.336
43.282.336 43.282.336
21.568
21.568
70
70
769
769
TOPLAM
TOPLAM
YATIRIM
YATIRIM
SAB‹T
DÖV‹Z
SAB‹T
DÖV‹Z
ALT
ALT
SEKTÖR
SEKTÖR
BELGE
BELGE
SAYISI
SAYISI
01-‹stihraç
01-‹stihraç
1
1
1.933.027
1.933.027
1.933.027
1.933.027
912
912
10
10
02-‹flleme
02-‹flleme
03-‹stihraç
03-‹stihraç
ve iflleme
ve iflleme
01-G›da ve
01-G›da ve
‹çki
‹çki
02- Dokuma
02- Dokuma
ve Giyim
ve Giyim
03-Orman
03-Orman
Ürünleri
Ürünleri
07-Kimya
07-Kimya
12-Metalik
12-Metalik
Eflya
Eflya
17-Çimento
17-Çimento
20-Seramik
20-Seramik
21-Di¤erleri
21-Di¤erleri
1
1
1.393.000
1.393.000
1.393.000
1.393.000
-
30
30
1
1
2.150.000
2.150.000
2.150.000
2.150.000
469
469
40
40
2
2
8.679.536
8.679.536
8.679.536
8.679.536
1.488
1.488
160
160
24
24
80.929.891
80.929.891
80.929.891
80.929.891
43.547
43.547
730
730
1
1
2
2
723.240
723.240
6.190.000
6.190.000
723.240
723.240
6.190.000
6.190.000
202
202
2.450
2.450
20
20
70
70
1
1
1
1
1
1
1
1
4.200.000
4.200.000
1.450.000
1.450.000
19.500.000
19.500.000
8500.000
8500.000
4.200.000
4.200.000
1.450.000
1.450.000
19.500.000
19.500.000
8500.000
8500.000
681
681
7.779
7.779
4.413
4.413
40
40
6
6
104
104
10
10
1
1
413.000
413.000
413.000
413.000
-
1.630.000
1.630.000
1.630.000
1.630.000
137.631.634 137.631.634
137.631.634 137.631.634
61.341
61.341
03-‹MALAT
03-‹MALAT
03-‹MALAT
03-‹MALAT
03-‹MALAT
03-‹MALAT
05-H‹Z
05-H‹Z
UfiAK
05-H‹Z
UfiAK
05-H‹Z
METLER
07-Altyap›
METLER
07-Altyap›
Toplam
Toplam
88
1
2
2
39
39
(M‹LYON TL.)
(M‹LYON TL.)
(M‹LYON TL.)
(M‹LYON TL.)
(B‹N DOLAR)
(B‹N DOLAR)
(K‹fi‹)
(K‹fi‹)
8
8
1.228
1.228
AM
)
AM
)
‹L
SEKTÖR
‹L
SEKTÖR
UfiAK 03-‹MALAT
6
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
6
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK 03-‹MALAT
0
0
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
6
0
UfiAK
UfiAK
0
6
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
AM
)
UfiAK
AM
)
0
‹L
0
‹L
3
2
2
24.000.000
1587.000
24.000.000
1.587.000
9.467
-
35
16
2
2
1587.000
1.672.889
1.587.000
1.672.889
1.091
16
16
2
2
1.672.889
5.726.985
1.672.889
5.726.985
1.091
-
16
90
2
3
5.726.985
16.070.000
5.726.985
16.070.000
4.817
90
50
34
3
210.229.228 210.229.228
16.070.000 16.070.000
55.995
4.817
1.552
50
34
210.229.228 210.229.228
55.995
1.552
Tablo 14: 2006 Yatırım Teşvikleri (ilk 9 Ay)
8
3
03-‹MALAT
03-‹MALAT
03-‹MALAT
03-‹MALAT
03-‹MALAT
03-‹MALAT
04-ENERJi
03-‹MALAT
05-HiZ
04-ENERJi
01-Enerji
05-HiZ
05-HiZ
METLER
05-Sa¤l›k
05-HiZ
05-HiZ
METLER
05-Sa¤l›k
METLER
06-Di¤erleri
05-HiZ
05-H‹Z
METLER
06-Di¤erleri
METLER
07-Altyap›
05-H‹Z
Toplam
METLER
07-Altyap›
Toplam
8
ALT 13:
BELGE
SAB‹T
DÖV‹Z
Tablo
2005 TOPLAM
SEKTÖR
SAYISI YATIRIM YATIRIMLAR KULLANIMI ‹ST‹HDAM
ALT
BELGE (M‹LYON
TOPLAM
SAB‹TTL.) (B‹N
DÖV‹Z
TL.) (M‹LYON
DOLAR)
(K‹fi‹)
SEKTÖR
01-G›da
(M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (B‹N DOLAR)
(K‹fi‹)
ve ‹çki
2
6.835.118
6.835.118
1.147
90
01-G›da
02-Dokuma
ve ‹çki
2
6.835.118
6.835.118
1.147
90
ve Giyim
12
85.282.236 85.282.236
48.472
752
02-Dokuma
06-Lastik
ve Giyim
12
85.282.236 85.282.236
48.472
752
Plastik
1
2.400.000
2.400.000
359
60
06-Lastik
14-Makina
Plastik
1
2.400.000
2.400.000
359
60
‹malat
1
1.250.000
1.250.000
315
30
14-Makina
17-Çimento
1
2.100.000
2.100.000
991
28
‹malat
1
1.250.000
1.250.000
315
30
19-‹nflaat
1
2.486.000
2.486.000
479
15
17-Çimento
1
2.100.000
2.100.000
991
28
20-Seramik
4
59.324.000 59.324.000
27.902
370
19-‹nflaat
1
2.486.000
2.486.000
479
15
21-Di¤erleri
1
1.495.000
1.495.000
955
20-Seramik
4
59.324.000 59.324.000
27.902
370
01-Enerji
2
24.000.000 24.000.000
9.467
35
21-Di¤erleri
1
1.495.000
1.495.000
955
-
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
UfiAK
SEKTÖRTabloALT
BELGE
TOPLAM
SAB‹T
DÖV‹Z
14: 2006
Yatırım
Teşvikleri
(ilk 9 Ay)
SEKTÖR
SEKTÖR
ALT
BELGE (M‹LYON
TOPLAM
SAB‹TTL.) (B‹N
DÖV‹Z
TL.) (M‹LYON
DOLAR)
(K‹fi‹)
SEKTÖR
02-MADEN 02-‹stihraç
(M‹LYON TL.) (M‹LYON TL.) (B‹N DOLAR)
(K‹fi‹)
ve Dokuma
1
1.500.000
1.500.000
650
15
C‹L‹K
02-MADEN 02-‹stihraç
03-‹MALAT 05-G›da ve
ve Dokuma
1
1.500.000
1.500.000
650
15
C‹L‹K
‹çki
1
764.589
764.589
20 89
03-‹MALAT 05-G›da ve
03-‹MALAT 14-Dokuma
SEKTÖR
SAYISI
YATIRIM
(M‹LYON TL.)
3
)
1.500.000
1.500.000
650
15
UfiAK 03-‹MALAT
05-G›da ve
‹çki
1
764.589
764.589
-
20
14-Dokuma
ve Giyim
5
6.835.224
6.835.224
3.521
34
17-Çimento
1
1.246.494
1.246.494
-
-
05-H‹ZMETLER
04-E¤itim
1
4.500.000
4.500.000
-
55
05-H‹ZMETLER
07-Altyap›
5
2.562.00
2.562.00
-
22
17.408.307 17.408.307
4.171
146
UfiAK 03-‹MALAT
UfiAK
Kaynak: www.hazine.gov.tr
Tablo 15: Teşviklerin İl Ekonomisine Sağladığı
Toplam Katma Değer
Gelir Vergisi
Stopajı Teşviki
0
0
14
Daha öncede bahsedildiği üzere, Uşak ili, 2004 tarihli teşvik yasasından
en iyi yararlanan 2. il olmuştur. Teşviklerin il ekonomisine sağladığı toplam
katma değer, 2006 Eylül itibariyle 43 milyon YTL olmuştur.
9
)
(K‹fi‹)
1
Toplam
AM
(B‹N DOLAR)
02-‹stihraç
ve Dokuma
UfiAK
0
(M‹LYON TL.)
UfiAK 02-MADEN
C‹L‹K
UfiAK 03-‹MALAT
AM
Sigorta Primi
İşveren Hissesi
Enerji Desteği
Toplam
2004
(YTL)
1.659.172
2.562.512
1.441.474
5.663.158
*2006 Ağustos itibariyle
2.7. Altyapı Yatırımları
2005
(YTL)
5.290.969
7.832.593
8.146.571
2006*
(YTL)
GENEL
TOPLAM
4.407.268 11.357.409
6.081.120 16.476.225
6.078.492 15.666.537
21.270.133 16.566.880 43.500.171
Uşak ilinde kamu tarafından, eğitim, sağlık, tarım, ulaştırma-haberleşme
gibi diğer alanlarda sağlanan kamu yatırımlarının nispeten yetersiz olduğu
söylenebilir. Son 6 yıl içinde, imalat sanayiine zaten yatırım yoktur. Aksine
Tablo 8: Uşak
Sanayisinin
Genel yürürlüktedir.
Durumu (Eylül 2006)
Şeker İşletmesinin
özelleştirilmesi
programı
SIRA
ÜRETİM
İŞYERİ
KAPASİTESİ İSTİHTarım sektöründe, özellikle sulama alanında büyük yatırım ihtiyacı buNO
KONUSU
SAYISI
DAM
lunmaktadır. Diğer taraftan eğitim ve özellikle üniversitenin kurulması ile or1
Makine
baskı
2
İşyeri
115.000
m2/yıl
25 yatıtaya çıkan altyapı eksikliği büyük önem arz etmektedir. Uşak ili kamu
Elde Dokuma
150 Tezgah
450
90
(ihracata yönelik)
2
Deri (Elbiselik
50 Fabrika
5.000.000
1000
İşyeri Sitesi
TOPLAM
Halinde
1.415
Kaynak: İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü, Uşak, 2003
rımlarının sektörel dağılımında, tarım alanında 2006 yılında önemli bir atılım gerçekleştirilmiş görünmektedir. Eğitim konusundaki yatırım açığının ise
il halkının katkılarına kalmış olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 16: Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı
TARIM
2001*
470
2003*
1
2002*
ULAŞTIRMA
HABERLEŞME
EĞİTİM
SAĞLIK
2500
1824
6015
62
3000
979
800
700
2004*
1500
2006**
3702
2005**
İMALAT
1500
3000
565
* Milyar YTL. ** Bin YTL.
1036
1920
1412
17
2164
2
6892
2852
101
2501
413
1404
DİĞER TOPLAM
KAMU
HİZMETLERİ
10000
4568
11396
4601
10555
12923
18938
655
12373
17681
2.8. Komşu İllerin Etkileri
Bir bölge ya da ilin sanayileşmesine, komşu il ve bölgelerin ekonomik
durumları önemli ölçüde belirleyici olabilir. Komşu illerin her türlü ekonomik
kaynakları; insanı, yol-ulaşım altyapısı, pazarı, üretim deseni, bütün diğer
etmenler hesaba katılmalıdır.
Uşak ilinin sanayide gelişmiş il komşusu Manisa’dır. Manisa’nın ekonomik yapısında sanayi yüzde 41, tarım yüzde 17.7, ticaret yüzde 15.2 ağırlığa sahiptir. Manisa sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 25. sırada
yer almaktadır. İkinci derecede gelişmiş iller arasında bulunmaktadır. Nüfusu 1.260.169’dur. Buna rağmen Manisa, Uşak ilinden mamul mallar alabilir.
Zira, gelir düzeyi yüksek, Pazar geniştir. Sanayi sektörü yapısı içinde, elektronik, makine imalat ve kimya sanayi önemli yer tuttuğundan, Uşak’taki sanayi hareketine, sermaye, teknoloji, hammadde, ana ve yatırım malları sağlama açısından önemli bir kaynak olma özelliğine sahiptir. (SAN. TİCARET
BAK: 2001. S.85)
Afyon ili de, Uşak’tan daha büyüktür. Nüfusu 814.4 bin kadardır. Ekonomik yapısında tarım yüzde 26.6, ulaştırma-haberleşme yüzde 21.5, ticaret
13.6 paya sahiptir. Sanayi ise yüzde 13’lük payda kalmaktadır. Bu hali ile
Afyon ili, kalkınmada 3. derece iller arasında olup, 44.sırada yer almaktadır.
Buna göre Afyon ili Uşak’tan daha geride olup, Uşak’ta üretilen mamul mal91
lardan alım yapabilir. Afyon’da üretilen tarım ve hayvancılık sektörlerinin
hammaddeleri, Uşak’ta işlenerek, mamul mala dönüştürülebilir.
Denizli ili, Uşak’ın güney komşu ilidir. 850 bin nüfusu ile 11.868 km. yüzölçümü ile oldukça büyüktür. Denizli’nin ekonomik yapısında sanayi yüzde
20 paya sahiptir. Ticaret yüzde 25, ulaştırma-haberleşme yüzde 17, tarım
yüzde 15 dolayında paya sahiptir. Denizli bu vesile ile sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 12. sırada ve Manisa gibi 2. derecede gelişmiş iller
arasındadır.
Denizli ve Uşak’ın sanayi deseninde tekstil sanayinin paralel payları olduğu görülmektedir. Ancak, kişi başına gelirde, Denizli gelişmiş bir ekonomiye sahip olup, Uşak için cazip bir pazar oluşturmaktadır. Diğer taraftan,
Uşak Denizli’den, finansman, teknoloji yanında, ana ve yatırım mallar sağlayabilecektir.
Kütahya ili Uşak’ın ayrıldığı ildir. 11.875 km2 alanına ve 656.903 nüfusa
sahip orta büyüklükte illerden biridir. Kütahya, son yıllarda elde ettiği sanayideki atılım ile, ekonomik yapısında sanayinin payı yüzde 47’ye ulaşmıştır.
Ulaştırma-haberleşme yüzde 15.9, tarım yüzde 13’tür. Ticaret ise yüzde
6.2’lik paya sahiptir. Kütahya gelişmişlik sıralamasında Uşaktan geride 40.
sırada yer almakta, 3. derecede gelişmiş iller grubundadır. Kütahya, özellikle madencilik ve diğer altyapıda önemli kamu yatırımları çeken illerdendir.
Buna göre Kütahya, hem hammadde temini ve emek sağlamada, hem de
mamul mallar satışından Uşak ekonomisine katkı sağlayabilir.
3. Uşakta Yatırım Potansiyeli Taşıyan Sektörler
Belirtildiği üzere, Uşak ilinin ekonomik gelişmişlik düzeyi, son 5 yılda elde ettiği birikimler ile önceki sıralama ile, olumlu yönde aynı değildir.
2004’den bu yana kişi başına gelir artmış, başlıca sektörlerden sanayinin payı yükselmiş, ihracat yıllık 100 milyon doların üzerine çıkmıştır.
Gelişmişlik düzeyi ve potansiyel varlıkların değerlendirilmesi sonucunda,
çevre iller ve bölge ekonomisi de hesaba katılmak suretiyle, başlıca uygun
yatırım alanları olarak aşağıdaki alanlar ortaya çıkmaktadır.
•
•
92
Hayvancılık ve bitkisel üretim ile ormancılığa dayalı sanayilerin verimlilik ve teknolojisinin geliştirilmesi, ürün çeşitlendirilmesine yönelik
yatırımlara gidilmesi; gıda, deri ve tekstil sektörlerinde, yüksek katma
değerli ürünlerin geliştirilmesi gerekmektedir.
Tüketim malları sanayilerinde bunlar yapılırken, gerek duyulan ara ve
yatırım mallarına doğru yatırımlara yönelmek gerekmektedir. Bu sanayiler arasında, lastik-plastik sanayileri, kimya sanayileri ve makine
sanayileri bunlar arasında sayılabilir.
•
•
•
•
•
•
•
•
Üretken sektörler yanında, bu faaliyetler için temel girdi üreten hizmet
sektörlerinde de yeni yatırımlar gündeme gelmektedir. Bu alanlar eğitim, turizm ve sağlık sektörlerine dönük yatırımlar olabilir.
Diğer taraftan, Uşak’ta tebliğ içinde yer verilmeyen yer altı maden
kaynaklarını işlemeye dönük yeni yatırımlar da değerlendirilebilir.
Yeni yasası çıkan ve bir çok örneği kurulan Bölgesel Kalkınma Ajansları faaliyetleri izlenmeli, çevre iller ya da Uşak’ta kurulabilmesi çalışmaları yapılmalıdır.
Benzer şekilde Teknoloji Geliştirme Bölgelerinin çalışmaları yapılmalı, bu olmazsa, kurulan bölgelerden yararlanma olanakları araştırılmalıdır.
OSB bünyesi içinde ya da İl Sanayi Ticaret Odası bünyesinde, şirketlerin yeni rekabet ortamında güçlenmesini arttırmak üzere, gerek yeni kurulacak yatırımlarda, gerekse mevcut sanayi işletmelerinin büyütülmesinde konsolidasyonunda bir araya gelme kültürü geliştirilmelidir. 1900’lerin başında bunu başarabilen Uşaklı müteşebbis gücü, bugün de gerçekleştirilebilmeli ve model geliştirilmelidir.
Yine OSB bünyesinde, temel ar-ge laboratuarı kurulmalıdır. Burada
Uşak Üniversitesinden yararlanılmalıdır.
Diğer taraftan, araştırma- proje geliştirme şirketleri, finansal geliştirme şirketleri ve fuar-sergi, Pazar araştırma şirketleri üretilmeli böylece marka, tasarım, patent konularında hızlı bilgi üretimi gerçekleştirilmeli, özellikle AB’nin 7. çerçeve programı değerlendirilmelidir.
Üniversite bünyesinde bir girişimcilik enstitüsü kurulmalı, Uşaklıların
sahip olduğu derin girişim kültürü kurumlaştırılmalıdır.
Mesleki-teknik eğitimle ilgili, Sanayi ve Ticaret Odası veya işadamı
dernekleri, özel bir insiyatif olma vizyonunu ortaya koyabilmelidir.
OSB bünyesinde üniversiteyle işbirliği içinde, Tekmer kurulmalıdır.
SONUÇ
Uşak ili, sanayileşmede, teşebbüste, yeniliklerde, tarih sürecinde elde
ettiği birikimlerde, gelecekte daha parlak bir ekonomik ve sosyal gelişme
düzeyi için büyük bir performans kaydetmiştir.
Bugün ve gelecekteki rekabet edebilirlik gücü, kaliteli emeğe ve bilgi birikimi gücüne bağlı olacaktır. Uşak’ta sanayi sektöründe çalışanların ucuz
emek ve eğitimsiz-kalifiye olmayan insanların ağırlıkta olduğu (KOSEB:
2005S.19) dikkate alınırsa, bu yapının gelecekte hızla değişme gereği vardır.
93
Uşak sanayileşmede, tüketim malları sanayi eşiğini aşmıştır. İl ekonomisi kalkış dönemini yakalamıştır. Kamu ve yerel idare ile sivil toplum kuruluşları ve üniversite önderliğinde, sosyal ve ekonomik dönüşümün projeleri
gerçekleştirilmelidir.
Sanayileşmede ar-ge desteği için, şimdiden harekete geçilmelidir. AB ve
dünya pazar, finansman proje imkanları ortak kuruluşlar bünyesinde araştırılmalıdır.
Uşak tarım toplumundan sanayi toplumuna evrilmektedir.Uşak göç veren değil, artık göç alan bir il durumundadır. Uşak sanayide ve hizmetlerde,
yer altı ve üstü kaynaklarını değerlendirmeye devam etmelidir.
•
•
•
Ali Sait ALBAYRAK (2005): Türkiye’de illerin Sosyoekonomik gelişmişlik Düzeylerinin Çok Değişkenli İstatistik Yöntemlerle İncelenmesi. Doktora Tezi. İAV Yayını. İstanbul.
Mustafa TANYERİ ve DİĞERLERİ (2003): Ege Bölgesi Kalkınma
Projesi İl Raporları: Uşak www.egev.gov.tr
•
Uşak Tarım İl Md. (2006): Uşak ili 2005 yılı faaliyetleri. Uşak
•
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (2004): UŞAK Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanları Araştırması. Ankara.
•
Uşak Sanayi ve Ticaret Odası (2006): UŞAK; Sanayi, Kültür, Tarih.
Uşak Sanayi ve Ticaret Odası Yayını. Uşak.
•
www.tbb.org.tr
•
Sadiye TUTSAK (2001): Cumhuriyetin İlk Yıllarında Uşak’ta Ticaret
ve Sanayi. 21.YÜZYILIN EŞİĞİNDE UŞAK SEMPOZYUMU
C.2.,Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları. No:2
•
•
•
•
94
Bahattin CAN (2001): "Atatürk Döneminde Uşak’ta Eğitim Hareketleri". 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu. Cilt2.içinde. Uşaklılar
Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları. No:2.
www.dpt.gov.tr
Mehmet ŞEKER (2006): "Mehmet ŞEKER ile Yapılan Mülakat"
UŞAK, Sanayi Kültür Tarih. Uşak San. Tic. Odası Yayını. Uşak.
Yılmaz AKYÜZ (2001): "Global Gelişmeler Perspektifinde Değişen
Girişimciler, Uşak Girişimcisinin Genel Profili ve Uşak’ta Gelir ve İstihdam Arttırıcı Girişimler"., 21. YÜZYIL EŞİĞİNDE UŞAK SEMPOZYUMU, C.2. Uşak
www.hazine.gov.tr
•
•
www.dpt.gov.tr
KOSGEB (2005): SAHA ARAŞTIRMA ÇALIŞMASI UŞAK İLİ DEĞERLENDİRME RAPORU . KOSGEB Yayını. Ankara
95
96
UŞAK EKONOMİSİNİN GELİŞMESİNDE
TURİZM SEKTÖRÜNÜN YERİ VE ÖNEMİ
Prof. Dr. Mithat Z. DİNÇER
İ.Ü. İktisat Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi
Prof. Dr. Füsun İSTANBULLU DİNÇER
İ.Ü. İktisat Fakültesi Turizm İşletmeciliği Bölüm Başkanı
Yarı Zamanlı Öğr. Gör. Mehmet Tevfik İzgi
İ.Ü. Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu
97
98
Dünyada teknolojik, ekonomik, sosyal değişimler ve küresel gelişmeler
turizm endüstrisini etkilemektedir. İkinci Dünya Savaşından sonra gelirin ve
boş zamanın artması, ulaşım ve kitle iletişim araçlarındaki gelişmeler, bilim
ve teknolojinin ilerlemesi turizmin hızlanmasına neden olmuştur. Günümüzde tüketici profilinde ve kalite değerlendirmelerinde görülen değişimler, turistlerin beklentilerinin farklılaşması, sürdürülebilir turizm anlayışının ilgi gördüğü destinasyonların ön plana çıkması, ülke ve bölge tanıtımına ağırlık verilmesi sonucu, alternatif turizm çeşitleri önem kazanmaya başlamıştır. Kültür ve doğa ağırlıklı turların sayısı artmıştır. Kalite, çevre, konukseverlik beklentilerinin farklı bir nitelik kazanmasıyla birlikte, geniş bir yelpazede yer alan
farklı turizm türlerine ağırlık verilmeye başlanmıştır. Güneş-deniz-kum ağırlıklı bir tatil anlayışı yerini eğlence-eğitim-heyecan ağırlıklı gezilere bırakmaktadır. Günümüz turizm anlayışında sürdürülebilirliğin ön plana çıkmasıyla, ekonomik kalkınma ve çevrenin korunması birlikte ele alınmaktadır.
Sürdürülebilir turizmin amacı yerel toplum ile turist arasında, endüstri ile
çevre arasında koordinasyonun sağlanması ve hedef bölgelerin bu anlayışa uygun olarak planlanmasıdır. Turizm etkinliklerinin farklı bölgelere kaydırılması ve tüm bir yıla yayılması gerekmektedir. Sürdürülebilir turizm planlamasının gerçekleştirilmesiyle beraber;
a) Bölgede turizmin kontrolsüz gelişimi engellenir.
b) Bölgenin ekonomik, fiziksel toplumsal, ekolojik kapasitesi saptanır.
c) Daha az çevre kirliliği meydana gelir ve aşırı turist sayısı sınırlandırılır.
d) Hizmetin kalitesi yükselir.
1. Türk Turizm Ekonomisinde Ege Bölgesi ve Uşak’ın Önemi
24 Ocak 1980 kararlarıyla birlikte, Türk turizm endüstrisi önemli bir ivme
kazanmış, liberal politikalar, teşvikler ve tedbirlerle Türk turizmi geliştirilmiştir. Cumhuriyetin kuruluşundan sonra, 2000 yılından beri, üçüncü gelişim
dönemini yaşamakta olan Türk turizm sektöründe kitle turizm politikaları değişmektedir. Alternatif turizm çeşitlerine ve özellikle kültür turizmine ağırlık
verilmesiyle başlanmıştır. Artık günümüzde Türkiye’nin yeni turizm endüstrisini oluşturabilmesi için:
99
-
Bölgesel-yerel ölçekli planlamaların önemsemesi,
-
Kısa vadeli planlar yerine uzun dönemli projeler üretmesi,
-
Enformasyon sektörü yerine bilgi sektörüne ağırlık vermesi,
Firma karlılığı ile birlikte ekonomik faydayı ön plana çıkarması,
Hizmet zincirinde dengeli getiri oranlarını sağlaması,
Yabancı turist sayısı ile birlikte, fon akımı ve takibini gerçekleştirmesi,
Turizmde sermaye mülkiyeti sorununu halletmesi,
Yeni ürün yaklaşımını benimsemesi,
Trend takibi ile birlikte yeni eğilimler oluşturması gerekmektedir (2004
Türkiye İktisat Kongresi: 05-09 Mayıs 2004: 5).
Türkiye’nin önemli bölgelerinden olan Ege, Türkiye ortalamasının üstünde bir gelişmişlik düzeyine sahiptir. Bu bölgenin gayri safi yurtiçi hâsılasında sanayi en önemli sektör olarak yer almasına rağmen, tarımın, ticaretin,
hizmetin payı da yüksektir. İller arasında gelişmişlik farkı en az olan bölgeler arasında yer alan Ege Bölgesi yatırımlar açısından önemli bir konumda
olmasına rağmen, yine de Marmara Bölgesi özellikle de İstanbul kadar yatırımcıları cezbedememiştir. Doğal ve kültürel zenginlikler açısından zengin
ve hizmet endüstrisinin payının oldukça yüksek olduğu Ege’nin her ili turizmden faydalanmaya çalışmaktadır. Sürdürülebilir turizm politikaları ve
bölgesel kalkınma politikaları çerçevesinde, illerin çevre illerle birlikte turizm
açısından olumlu bir şekilde geliştirilmesi mümkündür.
2. Uşak’ın Turizm Arzı
2.1. Doğal Kaynaklar
Ege Bölgesi’ni İç Anadolu’ya bağlayan ulaşım yolu üzerinde bulunan
Uşak, kuzeyinde Kütahya, batısında Manisa, güneyinde Denizli, doğusunda Afyon illeri ile çevrilidir. Akdeniz ile İç Anadolu’nun karasal iklimi arasında kalan il, bitki örtüsü açısından da aynı özellikleri taşımaktadır. Ancak bazı farklılıklar da göze çarpmaktadır. Örneğin, Ege Bölgesi’ndeki zeytine
Uşak’ta rastlanmamaktadır (Uşak Ticaret ve Sanayi Odası: 1 Eylül 2006;
23). Genel olarak engebeli bir yapıya sahip Uşak’ta ova ve yaylalar azdır.
İlin kuzeydoğu ve doğu kesiminde bulunan dağlar platolar kadar önemlidir
(Uşak Valiliği: 2005; 9). Banaz, Eşme, Karahallı, Sivaslı, Ulubey ilçeleri vardır. Uşak’ın doğal kaynaklarına ilişkin veriler Tablo 1’de yer almaktadır.
100
Tablo:1-Uşak’ın Doğal Kaynakları
___________________________________________________________
a) Dağlar:
Murat, Bulkaz, Ahır ve Elma Dağları.
c) Platolar:
Karahallı, Ulubey, Banaz’ın güneyi
ve Sivaslı ilçesinin doğusu.
b) Ovalar:
d) Yaylalar:
e) Akarsular:
f) Bitki Örtüsü:
g) Yaban Hayatı:
h) Göletler:
ı) Anıt Ağaç:
i) Kaplıca Kaynakları:
j) Madenler:
k) Kanyonlar:
Uşak Ovası, Banaz Ovası.
Murat Dağı ve İnecik Dağı etekleri,
Ahır Dağı uzantılarında otlaklar.
Banaz çayı, Eşme Deresi,
Gediz Irmağı, Hamam Çayı,
Yavu Çayı.
Ağaçsız bozkır özelliklerini taşıyan
bitki örtüsü, meşe, kızılçam,
karaçam, ormanlık ve fundalık
alanlar.
Uşak’ın ormanlık ve dağlık bir
topografik özelliğe sahip olması ile
bölgede yaban hayatı
zenginleşmiştir ve yaban domuzu,
keklik, göde, tavşan, dağ keçisi, tilki
bulunmaktadır.
Mesudiye, Takmak, Üçpınar,
Karaahmetli, Karaağaç, Güneyköy,
Kuşdemir, Göğem, Yeniceköy,
Baltalı, Yeşilkavak, Yeleğen,
Kızılhisar, Alahabalı göletleri.
Banaz İlçesi Bahadır Köyü,
Tepedelen Mevkiindeki Tepedelen
Çamı Orman Bakanlığı tarafından
Anıt Ağaç olarak tescil edilmiş ve
koruma altına alınmıştır.
Hamamboğazı Kaplıcası, Örencik
Kaplıcası, Aksaz Kaplıcası,
Emirfakılı Kaplıcası.
Altın, mermer, manganez, cıva,
demir, kükürt, kaolen, uranyum.
Ulubey Kanyonları, Uşak ilinin güney
101
l) Orman İçi Dinlenme ve
Mesire Yerleri:
ve güney-batı kesimindedir. Jeolojik
yapının özelliğinden dolayı Kazancı
Deresi ve Banaz Çayı’nın
oluşturduğu kanyonların toplam
uzunluğu 75 km.ye ulaşmaktadır.
Ilıcak Subaşı Parkı, Atatürk Parkı,
Çokolozlar Piknik Alanı, Evrenli
Parkı, Evrendede Mesire Yeri,
Hamamboğazı Piknik Yeri, Ulubey
Çamlığı, Avgan Belediyesi
Su deposu, Azıtepe Orman
Ağaçlandırması, Gençlik Ormanı,
Organize sanayi çevresinde Güre ve
izci ağaçlandırma sahası.
___________________________________________________________
Kaynak: * Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü/Uşak İli Turizm Master Planı
Hazırlık Çalışmaları Raporu, s.4,9,10,11,13,14,15,16.
* Uşak Valiliği: 2005; 10, 45.
* Uşak Valiliği Web Sayfası (Erişim Tarihi: 1 Kasım 2006).
* Uşak Belediyesi: Temmuz 2006; 43.
2.2. Kültürel Kaynaklar
Tarihi geçmişi M.Ö. 4000 yıllarına kadar uzanan Uşak Hititlerin, Friglerin,
Lidyalıların, Perslerin, Makedonya Devletinin, Bergama Krallığının, Roma
İmparatorluğunun, Bizanslıların hakimiyetinde kalmış; daha sonra Selçuklu
Devletine bağlanmıştır. Germiyanoğulları, Osmanoğulları, Karamanlıların
eline geçen Uşak 1429’da Osmanlı Devletine katılmıştır. İstiklal savaşımızda önemli bir konuma sahip Uşak Kütahya’ya bağlı iken 1953 yılında İl olmuştur (Uşak Valiliği: 2005; 7-8). Uşak sözcüğünün çok fazla anlamı olmasına rağmen; bir yerleşim yeri olarak bu ismin neden verildiği bilinmemektedir. Uşak sözcüğünün Çağatay Türkçe sinde “Oğul, Torun”, Arapça’da
“Aşıklar”, halk dilinde ise “Esir, Köle” anlamı ifade eden üç kullanımı bulunmaktadır (Uşak Valiliği: 2005; 5). Tarihi ve kültürel kaynakların dökümünü
Tablo 2’de görmek mümkündür.
102
Tablo:2-Uşak’ın Kültürel Kaynakları
___________________________________________________________
a) Müzeler:
b) Ören Yerleri:
c) Köprüler:
d) Camiler:
e) Kervansaraylar:
f) Çeşmeler:
g) Hanlar:
h) Türbeler:
ı) Sivil Mimari Örnekleri:
i) Anıtlar:
j) El Sanatları:
k) Yöre Mutfağı:
l) Yöresel Oyunlar:
Arkeoloji Müzesi (Lidya Eserleri/
Karun Hazineleri), Atatürk ve
Etnografya Müzeleri.
Sebaste ve Blaundus Antik Kentleri,
Güre (Bagis) Tümülüs Sahası,
Mesotimolos (Düzköy), Akmonia
Antik Kenti, Alaudda (Hacımköy),
Clanudda (Çırpıcılar Köyü), Kremon
Agora, Pepouza Antik Kenti, Hieroxharax (Oturak Köyü), Dioklea (Ayvacık Köyü), Flaviopolis (Aktaş Köyü).
Clandras Köprüsü, Beylerhan
Köprüsü, Çataltepe Köprüsü, Hacı
Gedik Köprüsü, Çanlı Köprü.
Ulu, Burma, Çakaloz Camileri.
İnay Kervansarayı.
Aliağa, Boduroğlu, Cimcim, Hacı
Kemal, Hebil, Çingeli (Sofular)
Çeşmeleri.
Paşa, Hacı Hedik, Deve, Halitoğlu,
Pekmez Hanları.
Hacım Sultan, Hacı Kemal, Şeyh
Alaadin, Paşam Sultan Türbeleri.
Bedesten, Tarihi Uşak Evleri.
Atatürk ve Kurtuluş Anıtı,
Göğem Zafer Anıtı.
Uşak Eşme Kilimi, Altınbaş Kilimi,
Takmak Kilimleri, Toplu Kilimler,
Halıcılık, Peştamal.
Uşak Tarhanası, Keşkek, Alacetene,
Şehriye, Çömlek eti, Tas Kapama,
Baklava, Haşhaş Sürtmesi,
Peksimet.
Zeybek, Karşılama Oyunu,
103
Kaşık Oyunu, Seyirlik Oyunları,
Geleneksel Halk Oyunları.
m) Tescil Edilmiş Taşınmaz Kültür ve
Tabiat Varlıkları ile Sit Alanları:
-
Arkeolojik Sit Alanı
:
52
-
Doğal Sit Alanı
:
1
-
Kentsel Sit Alanı
:
Tarihi Sit Alanı
:
Tarihi ve Kentsel Sit
1
Kültür (Tek Yapı Ölçeğinde) ve Tabiat Varlıkları :
209
Arkeolojik ve Doğal Sit
n) Yerel Etkinlikler/Festivaller:
:
:
-
Uşak’ın Kurtuluş Günü:
-
Sivaslı’nın Kurtuluş Günü:
-
Uluslararası Eşme Turistik
Kilim, Kültür ve Sanat
Festivali:
23-24-25 Haziran
Kurtuluş Haftası Etkinlikleri:
30 Ağustos-1 Eylül
-
Banaz’ın Kurtuluş Günü:
Ulubey Kanyon Kültür ve
Turizm Festivali:
2
272
02 Eylül
31 Ağustos
31 Ağustos
Mayıs ayının son cumartesi
ve pazar günleri.
-
Sivaslı Çilek ve Kültür ve
Sanat Festivali:
-
Dünya Çevre Günü Etkinlikleri: 5 Haziran
-
5
:
Toplam
-
2
Haziran ayının ikinci haftası
___________________________________________________________
Kaynak: * Kültür ve Turizm Bakanlığı web sayfası.
* Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü/Uşak İli Turizm Master Planı
Hazırlık Çalışmaları Raporu, s. 19-25 arası ve 30, 33, 34, 35, 36, 37.
* Uşak Valiliği: 2005; 17.
* Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verileri.
* Turizm Bakanlığı : (t.y); 2510-2517 arası.
104
2.3. Ulaşım
Uşak İli Ankara-İzmir Devlet karayolu üzerinde bulunmaktadır. Ege Bölgesi ile İç Anadolu Bölgesi’ni birbirine bağlayan yol kavşağında yer alan İl’in
merkezinden geçen Demiryolu 19. yüzyılın sonlarına doğru seferlere başlamıştır. Bu demiryolu hattı İzmir-Uşak ve Uşak-Afyon olarak iki kısımdan meydana gelmiştir. İl’de seramik sektörü gelişmiş olduğundan, yük taşımacılığının ağırlığını seramik ürünleri meydana getirmektedir. Uşak tren garındaki iki
tarihi özelliğe sahip binanın müze olarak kullanılmasına yönelik çalışmalar ile
Ankara-İzmir hızlı tren hattı projesi ile ilgili faaliyetler devam etmektedir. İl
merkezine yakın bir mesafede bulunan ve 1998 yılında sivil hava trafiğine
açılan Uşak havaalanı bölgenin gelişen sanayi, ticari, turizm faaliyetleri açısından önemli olup; Atlas Jet Havayollarının İstanbul-Uşak illeri arasında seferleri bulunmaktadır (Uşak Ticaret ve Sanayi Odası: 1 Eylül 2006; 25).
2.4. Uşak’ın Bölgesel Gelişme Verileri ve Turizm İşletmelerinin
Konumu
Coğrafi konum olarak Türkiye’nin gelişmiş kentlerine yakın bir mesafede
bulunan ve karayolu, demiryolu, havayolu bağlantılarına sahip Uşak ekonomisinde tarım ve hayvancılık sektörleri diğer Anadolu illerinde olduğu gibi
önem arz etmektedir. Ancak ulaştırma, haberleşme, ticaret ve tekstil sektörlerinin de ilin ekonomisinde kayda değer bir yeri olduğundan Uşak ilinde sanayi sektörü de gelişmiştir. Kırsal kesimin çoğunluğunun tarım sektöründe
istihdam edildiği ilde sanayinin başlıca unsurlarını dericilik, tekstil (pamuklu
dokuma, halı, kilim, pelüş, battaniye) ve seramik oluşturmaktadır. İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik sıralaması içinde 1996 yılında 23. sırada yer alan
Uşak ili 2003 yılında 0.16867 puan ile sosyo-ekonomik gelişmişlik açısından
30. sıraya çıkmıştır. DPT tarafından yapılan araştırmada; 2003 yılı İllerin
Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik sıralamasında, illerin 5 gelişmişlik düzeyine ayrılmasına göre, Uşak 21 ilin yer aldığı 3. derece Gelişmişlik İller Grubunda
5. sırada yer almaktadır (DPT Verileri). 5.341 km2 yüzölçümüne sahip
Uşak’ın 2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre nüfusu 322.313’tür ve nüfus büyüklüğüne göre il merkezleri sıralanışında 58.sıradadır. Nüfus yoğunluğu açısından Merkez ilçe ilk sırada bulunmaktadır (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı: 2004; 77 ve 5). Asbest, bakır, kurşun, çinko, cıva, demir, kaolen, kömür, nikel, talk, uranyum, zımpara yatakları bulunan il maden açısından da
zengindir. 1973 yılında Uşağın kalkınmada öncelikli iller kapsamına alınması Uşak ilinin sanayi ürünlerine bir çeşitlilik kazandırmış ve geleneksel sanayi dalları daha fazla gelişmiştir (Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü/Uşak İli
Turizm Master Planı Hazırlık Çalışmaları Raporu, s.4). 06.02.2004 tarih ve
25.365 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yatırım ve İstihdamı Teşvik Kanunu ile Uşak teşvik kapsamına alınmış olup; yatırımcılar açısından bir cazibe
merkezi haline gelmiştir (Uşak Ticaret ve Sanayi Odası: 1 Eylül 2006; 92).
105
1987-2000 yılları arasında, gayri safi yurtiçi hasılada Uşak’ın sektörlerinin yıllık ortalama büyüme hızlarına göz atıldığında; % 4.2 ile sanayinin en
yüksek paya sahip olduğu görülmektedir. İkinci sırada % 3.9 pay ile hizmetler; -%0.4 pay ile tarım sektörü üçüncü sırada bulunmaktadır (Tablo 3).
Tablo: 3- Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın Sektörel Büyüme Hızları
(1987-2000 Dönemi / Yıllık Ortalama / %)
İller/Sektörler
Uşak
Ege
Türkiye
Tarım
Sanayi
Hizmetler
Toplam
1,3
4,3
4,3
3,7
-0,4
4,2
1,4
4,4
Kaynak: DPT: Eylül 2003; 241.
3,9
2,5
3,9
3,6
1987-2000 yılları karşılaştırıldığında ve Uşak ile komşu illerinin GSYİH
içinde sektörlerin payları incelendiğinde; tüm illerde tarımın payı düşmüştür.
Sanayi
sektörünün
Denizli, Manisa
Uşak’ta artmıştır.
Sanayinin
paTablo:4Uşak payı
ve Komşu
İllerinveGSYİH’da
Sektörel
Paylar
yının
fazla
arttığı
illerin başında
Denizli ve Manisa bulunmaktadır Af(1987enyılı
Üretici
Fiyatlarına
Göre %)
yon’da
düşmüştür.
HizYıllar sanayinin payı aynı oranda
1987 Yılıkalmış; Kütahya’da ise
2000
Yılı
metler sektörünün payı ise Manisa hariç diğer tüm illerde artmıştır. Hizmetİllerpayının en yüksek
Tarım oranda
Sanayiartan
Hizmetler
Tarım Sanayi
lerin
illerin başında
Denizli veHizmetler
Uşak gelmektedir.
(Tablo 4). 33,4
Afyonkarahisar
14,5
52,1
28,6
14,4
57,0
Uşak ve komşu illerde
ve lokanta
Denizli
34,1 otel
14,0
51,9 hizmetleri
18,1 ile ulaştırma-haberleş21,3
60,6
me hizmetlerinin GSYİH’daki paylarını karşılaştırdığımızda (2000 yılına göKütahya
16,1
49,3
34,6
15,4
46,0
38,6
re);
Denizli hariç diğer
illerde
otel-lokanta
hizmetlerinin
payı düşük
olup;
ulaştırma-haberleşme
hizmetlerinin
payı
hizmetleriManisa
36,5
23,5
40,0yüksektir.
25,4Otel-lokanta
36,4
38, 2
nin payı açısından Denizli birinci sırada, Uşak ikinci sıradadır. Ulaştırma-haUşak
38,7
10,3
51,0
26,5
12,7
60,8
berleşme hizmetlerinin payı açısından Afyon birinci sırada, Kütahya ikinci
Kaynak:
DPT:üçüncü
Eylül 2003;
199,yer
211,
223, 229, (Tablo
241. 5).
sırada,
Uşak
sırada
almaktadır
Tablo: 5- Uşak ve Komşu İllerde Otel - Lokanta ile UlaştırmaHaberleşme Hizmetlerinin GSYİH’daki Payları (1987 Yılı Üretici
Fiyatlarına Göre) %
2000 Yılı
İLLER
Afyonkarahisar
Denizli
106
Kütahya
Manisa
Otel-Lokanta
Hizmetleri
Ulaştırma-Haberleşme
Hizmetleri
5,1
12,0
1,0
6,8
1,7
1,0
17,8
15,5
Kaynak: DPT: Eylül 2003; 241.
Tablo:4(1987 yılı
Tablo:4Yıllar
(1987 yılı
İller
Yıllar
Uşak
Üretici
Uşak
Üretici
ve Komşu İllerin GSYİH’da Sektörel Paylar
Fiyatlarına Göre %)
ve Komşu İllerin GSYİH’da Sektörel Paylar
1987 Yılı
2000 Yılı
Fiyatlarına Göre %)
Tarım Sanayi
Hizmetler Tarım Sanayi
Hizmetler
1987 Yılı
2000 Yılı
Afyonkarahisar
33,4 Sanayi
14,5 Hizmetler
52,1
28,6
Tarım
İller
Tarım
Denizli
14,0
51,9
18,1
Afyonkarahisar 34,1
33,4
14,5
52,1
28,6
Kütahya
16,1
49,3
34,6
15,4
Denizli
34,1
14,0
51,9
18,1
Manisa
36,5
23,5
40,0
25,4
Kütahya
16,1
49,3
34,6
15,4
Uşak
38,7
10,3
51,0
26,5
Manisa
36,5
23,5
40,0
25,4
Kaynak: DPT: Eylül 2003; 199, 211, 223, 229, 241.
Uşak
38,7
10,3
51,0
26,5
Kaynak: DPT: Eylül 2003; 199, 211, 223, 229, 241.
14,4
Sanayi
21,3
14,4
57,0
Hizmetler
60,6
57,0
12,7
36,4
60,8
38,
2
46,0
21,3
36,4
46,0
12,7
38,6
60,6
38,
2
38,6
60,8
Tablo: 5- Uşak ve Komşu İllerde Otel - Lokanta ile UlaştırmaHaberleşme Hizmetlerinin GSYİH’daki Payları (1987 Yılı Üretici
Tablo:
5- Uşak
Fiyatlarına
Göre) ve
% Komşu İllerde Otel - Lokanta ile Ulaştırma2000 Yılı
Haberleşme Hizmetlerinin GSYİH’daki Payları (1987 Yılı Üretici
İLLER
Otel-Lokanta
Fiyatlarına
Göre) %
2000 Yılı
Hizmetleri
Hizmetleri
İLLER
Otel-Lokanta
Afyonkarahisar
1,7
17,8
Hizmetleri
Hizmetleri
12,0
Denizli
5,1
Afyonkarahisar
1,7
17,8
Kütahya
Denizli
Manisa
Kütahya
Uşak
Manisa
1,0
5,1
1,0
1,0
1,8
1,0
Kaynak: DİE: Mayıs 2002; 89,106,129,131,150.
Uşak
1,8
15,5
12,0
6,8
15,5
13,5
6,8
13,5
Kaynak:
Mayısmerkezlerine
2002; 89,106,129,131,150.
Uşak iliDİE:
tüketim
yakınlığı, ulaşım olanaklarının elverişli durumda bulunması, hammadde kaynaklarına erişim kolaylıklarına sahip olması nedeniyle sanayi ve hizmetler sektörleri belli bir gelişmişlik performansına sahiptir. Kentsel ve turizm alanlarına ulaşılabilirliği, ilin teknik ve sosyal
Tablo:6a- 01.01.1990-31.08.2006
Arasında
Uşak
ve unsurlarKomşu
altyapısının
gelişmiş olması turizminTarihleri
canlanmasına
neden
olacak
İllerde
Turizmyılları
Sektörüne
Verilen
Belgelerinin
dır.
1990-2006
arasında
UşakYatırım
ve çevreTeşvik
illere verilen
turizm Dağılımı
ve ulaştırTablo:6a01.01.1990-31.08.2006
Tarihleri
Arasında
Uşak
Komşu
ma
yatırım teşvik
belgeleri incelendiğinde;
16 yıl
içinde,Döviz
en
fazlave
turizm
teşBelge
ToplamYatırımSabit
‹stihdam
İllerde
Turizm
Verilen
Teşvik
Dağılımı
vik
belgesi
almışSektörüne
olan Denizli
birinci sıradadır.
AfyonBelgelerinin
ikinci, Manisa
üçüncü,
‹ller
Adedi
Yat›r›m
Yat›r›m
Tahsisi
(Kifli)
Uşak dördüncü sıradadır.
Denizli biBelge Ulaştırma
Toplam teşviklerine
Sabit göz atıldığında,
Döviz
‹stihdam
(Bin
$)
(YTL.)
(YTL.)
rinci,
Kütahya Yat›r›m
üçüncü, Afyon
dördüncü, Tahsisi
Uşak beşinci
sırada‹llerManisa ikinci,
Adedi
Yat›r›m
(Kifli)
dır.
Her
ne
kadar
Ege
Bölgesi
içinde
Uşak
altyapı
olanakları
açısından
2.326 iyi
15.333
214.476.290
214.476.490
Afyonkarahisar 13
(Bin
$)
(YTL.)
(YTL.)
Denizli
20
33.683.063 214.476.290
33.683.063
483
1.112
2.326
15.333
214.476.490
13
Afyonkarahisar
107
Kütahya
5
15.535.138
1.657
159
Denizli
20
33.683.063 15.535.138
33.683.063
483
1.112
Manisa
8
25.743.771 24.924.954
167
448
Uşak
1,8
Kaynak: DİE: Mayıs 2002; 89,106,129,131,150.
13,5
bir konumda olmasına rağmen ulaştırma teşvik belge sayısı açısından son
sırada
bulunmaktadır
(Tablo 6a ve 6b).
Tablo:6a01.01.1990-31.08.2006
Tarihleri Arasında Uşak ve Komşu
İllerde Turizm Sektörüne Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Dağılımı
Tablo:6a- 01.01.1990-31.08.2006
ArasındaDöviz
Uşak ve
Komşu
Belge
Toplam Tarihleri
Sabit
‹stihdam
İllerde Turizm Sektörüne Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Dağılımı
‹ller
Adedi
Yat›r›m
Yat›r›m
Tahsisi
(Kifli)
Belge
Toplam
Sabit
Döviz
‹stihdam
(Bin $)
(YTL.)
(YTL.)
‹ller
Adedi
13
Afyonkarahisar
Denizli
Afyonkarahisar
Kütahya
Denizli
Manisa
Kütahya
Uşak
Manisa
Toplam
Uşak
20
13
5
20
8
5
6
8
52
6
Yat›r›m
Yat›r›m
214.476.290
214.476.490
(YTL.)
(YTL.)
33.683.063 33.683.063
214.476.490 214.476.290
15.535.138 15.535.138
33.683.063 33.683.063
25.743.771 24.924.954
15.535.138 15.535.138
1.921.589
1.921.113
25.743.771 24.924.954
291.360.051 290.540.558
1.921.589
1.921.113
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Verileri.
Toplam
52
291.360.051 290.540.558
Tahsisi
15.333
(Bin $)
483
15.333
1.657
483
167
1.657
0
167
17.640
0
17.640
(Kifli)
2.326
1.112
2.326
159
1.112
448
159
158
448
4.107
158
4.107
Tablo:6b-01.01.1990-31.08.2006 Tarihleri Arasında Uşak ve Komşu
İllerde Ulaştırma Sektörüne Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Dağılımı
Tablo:6b-01.01.1990-31.08.2006
Tarihleri
Arasında Döviz
Uşak ve
Komşu
Toplam
Sabit
‹stihdam
Belge
İllerde Ulaştırma Sektörüne Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Dağılımı
Adedi
Yat›r›m
Yat›r›m
Tahsisi
(Kifli)
‹ller
Toplam
Sabit
Döviz
‹stihdam
Belge
(YTL.)
(YTL.)
(Bin $)
Adedi
Yat›r›m
Yat›r›m
Tahsisi
(Kifli)
‹ller
657
10.662
8.733.714
8.733.714
Afyonkarahisar 17
(YTL.)
(YTL.)
(Bin $)
Denizli
54
35.822.502 35.822.502
11.286
1.993
657
10.662
8.733.714
8.733.714
Afyonkarahisar 17
Kütahya
27
18.022.188 18.022.188
12.906
792
Denizli
54
35.822.502 35.822.502
11.286
1.993
Manisa
43
32.171.531 32.171.531
32.757
2.134
Kütahya
27
18.022.188 18.022.188
12.906
792
Uşak
9
7.491.893
7.491.893
1.153
226
Manisa
43
32.171.531 32.171.531
32.757
2.134
150
102.241.828 102.241.828
68.764
5.802
Toplam
Uşak
9
7.491.893
7.491.893
1.153
226
Toplam
150
102.241.828 102.241.828
68.764
5.802
Uşak Hazine
ve komşu
illere verilen
Kaynak:
Müsteşarlığı
Verileri. tarım ve turizm kredileri incelendiğinde, tarıma sağlanan imkânlar turizm sektörüne sağlanan kredilerden daha fazladır. Tarım kredileri açısından yıllar bazında en fazla krediyi Manisa almıştır.
Tablo:7- Uşak ve Komşu İllerde Tarım ve Turizm Sektörüne Verilen
Uşak 2001 yılında tarım kredileri yönünden beşinci, diğer yıllarda dördüncü
Krediler
Tablo:7Uşak
ve Komşu2002
İllerde Tarım
ve Turizm2004
Sektörüne2005
Verilen
Yıllar
2001
2003
108
Krediler (Milyar TL) (Milyar TL) (Milyar TL) (Milyar TL) (Bin YTL)
Yıllar
‹LLER/
2001
2002
2003
2004
2005
Denizli
54
Kütahya
27
35.822.502
18.022.188
35.822.502
18.022.188
11.286
12.906
1.993
792
Manisa
43
32.171.531 32.171.531
32.757
2.134
sırada bulunmaktadır. Turizm kredilerine göz atıldığında, bu illerin sadece
Uşak
7.491.893
7.491.893
1.153yılı turizm
226kre2005
yılında turizm 9kredisi aldığı
görülmektedir
(Denizli 2001
disi
hariç). 2005 yılında
şehri 102.241.828
Afyon turizm kredileri
150 kaplıcalar
102.241.828
68.764 açısından
5.802baToplam
şı çekmekte olup; Uşak en son sırada yer almıştır (Tablo 7). Doğal, kültürel,
folklorik değerler açısından zengin olan ve yoğun olarak Lidya Uygarlığının
izleri ile karşılaşılan Uşak hem bir sanayi şehridir, hem de turizm açısından
değerlendirilebilecek bir kenttir.
Tablo:7- Uşak ve Komşu İllerde Tarım ve Turizm Sektörüne Verilen
Krediler
Yıllar
‹LLER/
SEKTÖRLER
Afyon
Denizli
Kütahya
Manisa
Uşak
2001
2002
2003
2004
2005
(Milyar TL) (Milyar TL) (Milyar TL) (Milyar TL) (Bin YTL)
Tar›m Turizm Tar›m Turizm Tar›m Turizm Tar›m Turizm Tar›m Turizm
10.667
0
3.861
0
6.986
0
35.001
0
56.315 182
8.961
1
5.918
0
8.101
0
35.938
0
21.368
0
10.895
0
16.749
0
53.339
0 117.378
5.213
3.693
0
0
2.338
2.495
0
0
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği Verileri.
1.898
4.709
0
0
13.070
16.237
0
0
68.894 101
28.167
35
34.490
16
69
İlin genel ekonomik yapısının tarım ve sanayiye dayandığı ifade edilmesine rağmen, sulanabilir arazinin az olması nedeniyle, Uşak’ın tarımında
büyük bir gelişme sağlanmamış ve yerel girişimci güç sanayiye yönelmiştir.
Bu ilin sanayisinin en önemli özelliği özel şahısların tasarruflarını sanayi
alanına aktarmalarından ve yurt içinden Uşak’a sermaye transferi sağlamalarından kaynaklanmaktadır (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı: Mayıs 2001; 2930). Türkiye’de ilk sanayi kuruluşlarının ortaya çıktığı illerimizden Uşak bir
ilkler kentidir. İlk iplik ve şeker fabrikasının hizmete girdiği, elektriğin ilk geldiği, ilk demiryolu hatlarından birinin inşa edildiği, dericilik ve battaniye üretiminde öncelikle ilk akla gelen bir ildir. Ancak sanayideki bu atılımlar turizm
sektöründe görülmemektedir. Ünlü Karun Hazineleri bu ilde bulunmasına
rağmen, yeni yeni tanıtılmaya başlanmıştır. Efes’ten Persepolis’e giden Kral
yolu Uşak’tan geçmektedir. 75.km uzunluğundaki Ulubey Kanyonları, Sebaste, Blaundus antik kentleri görülmeye değer yerlerdir.
Bu göstergeler ve veriler ışığı altında Uşak’ın konaklama işletmelerine
göz atıldığında, yeterli tesis olmadığı görülmektedir. Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre; Uşak’ta 4 seyahat acentası bulunmaktadır.
109
6 adet Turizm İşletme Belgeli ve bir adet Yatırım Belgeli Konaklama Tesisinde toplam 234 oda ve 439 yatak vardır. Ayrıca 18 adet Belediye Belgeli Konaklama Tesisi bulunmakta olup; 1 adet 4 yıldızlı yatırım belgeli otel inşaatı sürmektedir. İldeki konaklama tesislerinin çoğu kent oteli niteliği taşımaktadır. Turizm işletme belgeli tesislere ait yatak kapasitesi açısından Ege
Bölgesi’nin %o 4’ünü Türkiye’nin %o 1’ini oluşturmaktadır. Belediye belgeli
tesislere ait yatak kapasitesi açısından Uşak Ege Bölgesinin %o 6’sını, Türkiye’nin %o 2’sini oluşturmaktadır (Türkiye Kalkınma Bankası: Mayıs 2004;
89). Konaklama tesislerinin çoğu il merkezinde yoğunlaşmış olup; Belediye
belgeli tesislerde il merkezi ile Banaz ve Eşme’de yer almaktadır. Turizm işletme belgeli 4 yeme-içme tesisi vardır. Seyahat acentaları da il Merkezinde bulunmaktadır. 22.10.2004 tarihinde Bakanlar Kurulu tarafından Termal
Turizm Merkezi ilan edilen Hamamboğazı Kaplıcasında Banaz Belediyesi
tarafından kullanılan 22 adet bungalov ev, Örencik termal tesislerinde İl
Özel İdaresi tarafından yaptırılmış 52 villa tipi ev vardır (Uşak İl Kültür ve
Müdürlüğü /Uşak İli Turizm Master Planı Hazırlık Çalışmaları Raporu, s. 3940-41-42 ve Uşak İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü Verileri).
Uşak konaklama ve yeme-içme, eğlenceye yönelik tesisler yönünden
yetersiz düzeydedir. Doğal kaynaklar açısından il zengin olmasına rağmen
rekreasyonel talebe yönelik yatırımlar çok azdır. Yazın günübirlik ve hafta
sonu rekreasyon talebine cevap verecek alternatif yatırımlar ve düzenlemeler açısından eksiklikler göze çapmaktadır. Piknik alanları, yaylalar, dağcılık
ve doğa yürüyüşleri için altyapının geliştirilmesi gerekmektedir. Doğal ve
kültürel kaynaklar talep arttırıcı nitelikte geliştirilmemiş ve turizm sektörüne
il içinden ve dışından yeterince sermaye çekilememiştir. (Türkiye Kalkınma
Bankası: Mayıs 2004; 93)
3. Uşak İli’nin Sosyo-Ekonomik Verileri Çerçevesinde Bu İle Olan
İç ve Dış Turizm Talebinin Değerlendirilmesi
Uşak ili içinde bulunduğu coğrafyaya özgü doğal, kültürel turizm potansiyeline sahiptir. Lydia Kralı Kroisos dönemine ait Karun Hazineleri, kaplıcaları, XVI. yüzyıldan beri geleneksel olarak dokunan “Madalyonlu, Yıldızlı”
yöresel halı çeşitleri “Altınbaş”, “Toplu”, “Albaş” ve “Selvili” Eşme kilimleri
(Gürdal: 25-27 Ekim 2001; 990) tarihi kültürel ve mimari dokusu, Sebaste,
Blaundos, Ahad harabeleri, Clandıras ve diğer köprüleri, Kral Yolu, camileri, müzeleri, Ulubey Kanyonları ve diğer doğal güzellikleri, Kurtuluş Savaşına ait anıtları ile görülmeye ve keşfedilmeye değer bir kenttir. Uşak turizm
bölgelerinin dışında kalmakta olduğundan turizm talebi organize turlar şeklinde gelişmektedir. İl Ege’yi Orta Anadolu’ya bağlayan tur güzergâhları
üzerinde yer almakta olup, İzmir’e yakınlığından dolayı Uşak rekreasyona
ve kültürel aktivitelere yönelik turlar için cazip hale gelmektedir. İldeki kaplıcaları, Kütahya-Denizli ve Afyon’daki şifalı kaynakların bir parçası olarak
110
değerlendirmek gerekmektedir. Murat Dağı Milli Parkının bir kısmı Uşak ili
sınırları içinde kalmaktadır. Yapılacak planlamanın Uşak ve çevre illeri kapsayacak şekilde ele alınması gerekmektedir (Uşak İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü/ Uşak İli Turizm Master Planı Hazırlık Çalışmaları Raporu, S.4243).
Uşak İline olan turizm talebi Türkiye genelinin çok altındadır. İlin turizm
potansiyeli daha çok iç turizme hitap etmektedir. Çoğunlukla yerli nitelikteki
turist talebi iş seyahatlerinden oluşan transit ve kısa gecelemeler şeklinde
meydana gelmektedir. Bu talepte kent merkezinde ve Banaz’da yoğunlaşma göstermektedir (Türkiye Kalkınma Bankası: Mayıs 2004; 90).
İlde konaklayan kişilerin yaklaşık %98’ini yerli turist; %2 sini yabancı turist oluşturmaktadır. Konaklayan yabancıların çoğu Turizm işletme Belgeli
tesislerde kalırken, geri kalanı Belediye belgeli tesisleri tercih etmektedir.
Bu durum, yabancı turistlerin fiyatı daha ucuz Belediye tesislerini de talep
ettiğini göstermektedir (Uşak ili Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Uşak İli Turizm
Master Planı Hazırlık Çalışmaları Raporu, s. 39-40). Yerli turistler de fiyatlardan etkilendiğinden dolayı, Belediye Belgeli tesislere rağbet etmektedir.
İl genelinde ortalama kalış süresinin kısa olması yerli turistlerin iş seyahatlerinden ve seyahatin kısa bir zaman diliminde tamamlanma isteğinden
doğmaktadır. Gerek turizm işletme, gerekse de belediye belgeli tesislerdeki yabancıların ortalama kalış süreleri yerli turistin kalış süresinden daha
uzundur. Tesislerin doluluk oranları yabancı turist açısından daha düşük,
yerli turist açısından daha yüksektir (Tablo 8a ve 8b).
111
1 135
UfiAK
1 695
3 065
1 217
MAN‹SA
UfiAK
440 446
1 050
Yabanc›
KÜTAHYA
DEN‹ZL‹
AFYON
‹ller
4 476 275469
29 989
31 059
30 655
31 124
34 491
31 387
37 812
27 321
39 029
30 386
34 619
3 812
12 483
2 636
50 977
44 900
45 873
210514 650960 475 293 328818
32 924
44 076
56 711
46 680
54 789
57 383
48 509
804111
233952
1,4
1,6
1,5
1,5
1,6
1,4
1,6
1,5
1,2
1,6
3,1
4,1
1,6
1,1
2,1
1,3
1,6
1,4
1,6
1,6
1,4
1,9
1,4
1,2
1,6
28,68
17,04
38,58
16,19
46,70
30,88
19,71
39,47
48,05
47,46
2,37
4,37
1,88
27,60
0,39
31,74
15,72
32,73
19,09
41,72
34,12
20,10
34,61
46,69
42,11
Yerli Toplam
Doluluk Oranlar› %
2,20
2,67
0,90
31,87
0,76
Yerli Toplam Yabanc›
Ortalama Kal›fl Süresi
2,8
2,2
1,4
1,1
2,0
2 176 231776
146975 148025
40 935
49 038
45 620
789907
279945
Geceleme Say›s›
3 141
7 673
1 060
179790 654019 523 831 266076
174915 177153
Yerli Toplam
Geceleme Say›s›
Konaklayan Kifli Say›s›
3 432
MAN‹SA
2003
732
474 229
2 238
Yabanc›
KÜTAHYA
DEN‹ZL‹
AFYON
‹ller
Tablo:8a- Uşak ve Komşu İllerinde İşletme Belgeli Tesislerde Konaklayan Yabancı ve Yerli Turistlerin
2002 Konaklama ve Geceleme Sayıları, Ortalama Kalış Süresi ve Tesislerin Ortalama Doluluk Oranları
2004
112
113
1 714
UfiAK
46 077
42 167
37 307
47 791
45 769
39 118
7 299
1 775
MAN‹SA
UfiAK
1 804 220003
64 134
60 763
53 615
9 363 170863
45 924
52 776
47 699
60 075
30 782
5 615
26 340
2 953
62 762
86 414
43 143
68 377
112754
46 096
879367
180226
1,3
1,4
1,4
1,4
1,4
1,5
1,6
1,4
1,5
1,4
1,2
1,6
3,2
3,6
1,9
1,0
2,1
1,4
1,6
1,5
1,3
1,8
1,4
1,9
1,5
1,1
1,8
34,12
39,82
20,12
40,69
16,61
39,49
42,77
22,82
42,60
41,87
39,82
Yerli Toplam
3,50
7,76
2,09
33,21
1,92
39,08
25,44
30,46
16,68
35,01
42,58
33,20
32,55
49,90
36,93
Yerli Toplam
2,95
2,70
1,91
25,26
0,32
2,8
2,3
1,4
1,1
1,7
31,74
2,37
3,1
219508 779005 585 353 294014
29 221
68 883
68 914
56 130
765821
221807
Geceleme Say›s›
4 749
8 151
2 515
96 668 101149
54 789
204936 638516 462 062 303759
138480 139522
50 977
Geceleme Say›s›
3 812
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Verileri.
1 561
559 497
4 481
Yabanc›
KÜTAHYA
DEN‹ZL‹
AFYON
‹ller
39 029
3 602
MAN‹SA
433 580
1 042
Yabanc›
1 811
2005
37 812
1 217
KÜTAHYA
DEN‹ZL‹
AFYON
‹ller
2004
UfiAK
114
12 483
3 812
30 386
39 029
27 321
37 812
1 217
UfiAK
2 636
3 065
34 619
MAN‹SA
32 924
50 977
44 900
45 873
210514 650960 475 293 328818
54 789
57 383
48 509
804111
233952
1,8
2,2
1,5
1,4
2,4
1,8
2,2
1,5
1,5
2,4
3,1
4,1
1,6
1,1
2,1
1,3
1,6
1,4
1,6
1,6
1,4
1,9
1,4
1,2
1,6
39,57
27,44
41,26
6,42
27,16
39,85
27,49
41,32
18,48
27,24
2,37
4,37
1,88
27,60
0,39
31,74
15,72
32,73
19,09
41,72
34,12
20,10
34,61
46,69
42,11
Yerli Toplam
0,27
0,05
0,06
12,06
0,08
2,7
1,5
2,2
1,5
2,1
2 176 231776
146975 148025
80 725
183580
306195
184695
Geceleme Say›s›
1 695
440 446
1 050
Yabanc›
KÜTAHYA
DEN‹ZL‹
AFYON
‹ller
2003
556
44 832
44 626
206
UfiAK
80 169
302 183278
82 039
81 838
201
418 305777
MAN‹SA
209587 209778
64 193
466096
Yerli Toplam
1 354 464742
46 386 125518 120 502
197345 197981
191
79 132
636
Yabanc›
Geceleme Say›s›
KÜTAHYA
DEN‹ZL‹
AFYON
‹ller
Tablo:8b- Uşak ve Komşu İllerinde Belediye Belgeli Tesislerde Konaklayan Yabancı ve Yerli Turistlerin
2002 Konaklama ve Geceleme Sayıları, Ortalama Kalış Süresi ve Tesislerin Ortalama Doluluk Oranları
483
62 408
170
UfiAK
87 845
702 207642
141997 142315
318
MAN‹SA
62 578
2 315 168684
134097 135236
92 282
88 328
208344
170999
357417
498588
2,8
2,2
2,0
1,1
2,4
1,4
1,5
1,3
1,4
2,6
1,4
1,5
1,3
1,1
2,6
0,30
0,10
0,31
25,79
0,01
53,94
30,90
22,64
8,97
28,40
54,23
31,01
22,95
34,76
28,41
Yerli Toplam
170 498418
66 599 317452 265 135
195426 195497
Geceleme Say›s›
1 139
250 853
71
Yabanc›
KÜTAHYA
DEN‹ZL‹
AFYON
‹ller
2005
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Verileri.
115
İlde belirgin bir turist akını görülmemekle birlikte, Uşak Arkeoloji Müzesinde Karun Hazinelerinin sergilenmeye başlanmasıyla birlikte tur operatörlerinin ilgisi artmıştır. Karun Hazinelerini görmek için gelen turlar ziyaret
sonrası ilden ayrılmaktadır (Yıldırım: 25-27 Ekim 2001; 999). 1996 yılında
Karun Hazinelerinin Arkeoloji Müzesinde sergilenmeye başlaması ile birlikte, bu müzeyi 2003 yılında 4.168 yerli turist ve 172 yabancı turist; 2004 yılında 5.010 yerli turist ve 116 yabancı turist; 2005 yılında 5.016 yerli turist
ve 142 yabancı turist gezmiştir (Uşak İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü Verileri).
Uşak İlinde turizm amaçlı geliştirilmesi gereken turizm çeşitleri sağlık,
kültür, spor turizmidir. Sağlık turizmi açısından Denizli-Pamukkale, Kütahya,
Afyon kaplıcalarının, Uşak’ın şifalı su kaynakları ile ele alınarak bölgesel
kalkınma politikaları çerçevesinde değerlendirilmesi gerekmektedir. Turizm
altyapısının geliştirilmesi, doğal çevrenin korunması, tarihi-kültürel kaynakların korunması ve restorasyonu, rekreasyonel talebe yönelik imkânların
çoğaltılması kültür ve spor turizmi açısından önemlidir. İl turizminin dış aktif
turizm talebi açısından değerlendirilmesi gereken bir nokta da Pamukkale’yi
kapsayan tur güzergâhına bağlı olarak günübirlik turların geliştirilmesinin
unutulmamasıdır (Uşak ili Kültür ve Turizm Müdürlüğü/Uşak İli Turizm Master Planı Hazırlık Çalışmaları Raporu, s. 49). Ulubey Kanyonu ve Murat Dağında dağ, doğa, atlı doğa yürüyüşleri, Banaz Çay ve Takmak Göletlerinde
sportif balıkçılık, Murat dağında kuş gözetleme; av turizmi gibi alternatif turizm çeşitleri geliştirilebilir. Belirlenen turizm türlerine uygun bir şekilde yatırımların çeşitlendirilmesi gerekmektedir. Tüm bu önerilerin gerçekleşmesi
sürdürülebilir bölgesel kalkınmayı sağlayacak uygun bir modelin benimsenmesine bağlıdır.
4. Uşak İli’nin Turizm Potansiyeline Yönelik “(SWOT) ÜZFT (Üstünlük, Zayıflık, Fırsatlar, Tehditler)” Analizi
Stratejik planlama ve yönetimin en önemli konularından birisi olan ÜZFT
(SWOT) analizi ile; makro ya da mikro düzeyde bir kurumun veya bir organizasyonun ya da bir yörenin bir veya birkaç konuya yönelik iç kaynaklarına dair “Üstünlük” (Strength) ve “Zayıflık”ları (Weakness) ile karşılaştığı veya karşılaşabileceği, dış çevre kaynaklı “Fırsat” (Opportunity) ve “Tehdit”leri (Threat) incelenerek; mevcut durum ve yapılması gerekenler konusunda
bölgede turizmin planlamasına ve gelişmesine katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.
Bu çalışma kapsamında yer alan ÜZFT (SWOT) analiz çalışması; yüz
yüze görüşmeler ve gözleme dayalı olarak, 7-8 Kasım 2006 tarihlerinde İ.Ü.
Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans
öğrencisi yarı zamanlı Öğr. Gör. Mehmet Tevfik İzgi tarafından Uşak Mer116
kez İlçe, Banaz, Ulubey, Karahallı ve Sivaslı İlçelerinde turizme yönelik konaklama, seyahat ve yeme-içme sektörlerinde faaliyet gösteren işletme yetkilileri, Valilik çalışanları, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve ziyaret edilen Atatürk ve Etnografya Müzesi ile Arkeoloji Müzesi Müdür, Şef ve çalışanları,
Uşak Ticaret ve Sanayi Odası üyesi işletme sahipleri, ilçelerde ve köylerde
faaliyet gösteren işletme sahipleri, tüm yaşamını ilçe ve köylerde geçirmiş
yerel halk ile emekli öğretmenler ve Ulubey İlçesi Belediye Başkanı, Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Başkanı ve Uşak Sempozyumu kitaplarının
(2001) yayın yönetmeni ile görüşülerek ve kaynakçada belirtilen kaynaklardan yararlanarak gerçekleştirilmiştir. Bu saha gezisinin amacı bölgenin turizm potansiyelini, arz durumunu yerinde görmek ve incelemek, gerekli bilgi alt yapısını oluşturmaktır.
Uşak ilinin turizm potansiyeline yönelik ÜZFT analizi araştırmasında elde edilen veri ve bilgiler ışığında ortaya çıkan sonuçlar şu şekildedir:
A- Uşak İli’nin Turizm Potansiyeli Açısından Üstün Yönleri
(Strength):
-
Uşak İli, kendine özgü doğal güzellikleri, tarihi ve kültürel özellikleri ile
turizm açısından zengin bir potansiyele sahiptir.
-
İlin coğrafi özellikleri, ulaşım ağındaki yeri ve ekonomik ilişkileri Ege
ile İç Anadolu Bölgeleri arasında bir geçiş oluşturmaktadır.
-
-
-
Ege ile İç Anadolu Bölgesi arasında yer alan Uşak, yazları Ege Bölgesi kadar sıcak değildir ve kışları İç Anadolu Bölgesi kadar soğuk
değildir. Yaz ve kış arasındaki ortalama en yüksek ile en düşük sıcaklık arasındaki fark fazla değildir. Bu nedenle, yöre iklim açısından
yaz-kış turizm faaliyetlerine uygundur.
İlin tüketim merkezlerine, hammadde kaynaklarına yakınlığı ve ulaşım olanakları sanayi gelişimine neden olmuştur.
Merkez İlçe’ye 30 km ile 62 km arasında değişen bir mesafede 5 ilçe
ve toplam 261 köyü bulunan ve 5.341 km_ yüzölçümüne sahip olan
Uşak’ta kültürel varlıklar ile doğal güzellikler birbirine yakındır.
Uşak, Ankara - İzmir E-96 Karayolu üzerindedir, 486 devlet ve il yolu
ile 2.274 köy yolunun 1.080 km’si asfalttır.
159 km olan Afyon-İzmir (Basmane) demiryolu 1898 yılında işletmeye açılmıştır ve demiryolu hattı üzerinde Oturak, Banaz, Nohutova,
Kapaklar, Uşak, Ovaköy, İnay, Ahmetler, Eşme ve Güneyköy olmak
üzere toplam 10 istasyon vardır. Demiryolu Uşak’ın ortasından geçmektedir. Uşak - İstanbul (Haydarpaşa) arasında karşılıklı yataklı tren
seferleri yapılmaktadır.
117
-
Şehirdeki havaalanına haftada 4 gün karşılıklı seferler düzenlenmektedir.
-
Uşak İli’nde yerel yönetimler turizme ilgi göstermekte ve turizmin geliştirilmesine yönelik bilimsel ve akademik çalışmaları desteklemektedirler. Özelikle İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü turizm yatırımlarının gelişmesi konusunda öncülük yapmakta, özel sektör yatırımlarını özendirmekte ve yerel yönetimler yeni projeler planlamaktadır.
-
-
-
-
-
-
118
1988 yılına kadar bütün köylere elektrik getirilmiştir ve köylerin tamamında telefon bulunmaktadır.
Uşak’ta dört seyahat acentası bulunmaktadır. 6 adet turizm işletme
belgeli ve bir adet yatırım belgeli konaklama tesisinde toplam 234
oda ve 439 yatak vardır. Ayrıca, 18 adet belediye belgeli konaklama
tesisi bulunmakta olup; 1 adet 4 yıldızlı yatırım belgeli otel inşaatı
sürmektedir.
Uşak İli’nin geneline yayılmış olan antik kentler ve ören yerleri bulunmaktadır. Selçikler’de Sebaste, Sülümenli’de Blaundus, Düzköy’de
Mesotimolos, Hacımköy’de Alaudda, Ahatköy’de Akmonia, Susuzköy’de Kremon Agora, Güre’de Bagis, Oturak Köyünde Hieroksharaks, Ayvacık Köyünde Dioklea, Aktaş Köyünde Flaviopolis; kültür turizmi açısından büyük öneme sahip kilise kazıları, höyük kazıları ve
prehistorik araştırmalar ile tümülüsler bu ildedir.
1970 yılında hizmete açılan Arkeoloji Müzesi’nde Kalkolitik Çağ’dan
Bizans dönemine kadar; kazı çalışmaları sonucu çıkartılan çok değerli eserler bulunmaktadır. Güre Bucağı’ndaki İkiztepe ve Toptepe
tümülüslerinden çıkartılan Lidya Kralı Kroisos döneminden kalan 450
parça Karun Hazineleri bulunmaktadır ve ören yerleri açık hava müzesi olarak ziyarete açıktır. Bu durum, tarih ve kültür turizminin
Uşak’ta gelişimi açısından avantaj sağlamaktadır.
Kurtuluş Savaşı’nda Ulu Önder Atatürk’ün karargah olarak kullandığı
bina 1 Eylül 1978 tarihinde Atatürk Etnografya Müzesi olarak düzenlenmiş ve Atatürk’ün kaldığı odada Gazi Mustafa Kemal (GMK) armalı kişisel eşyalar, diğer odalarda ise yöresel folklorik eserler sergilenmektedir.
Clandıras Köprüsü, Hacı Gedik Köprüsü, Çataltepe Köprüsü, Beylerhan Köprüsü ile Çanlı Köprüsü, Hacı Gedik Han, Paşa Hanı (Taşhan), Bedesten, Ulu Cami, Burma Cami, Çakoloz Cami, Hacım Sultan Türbesi, tarihi Uşak evleri ilin tarihi ve kültürel varlıklarıdır.
Hamamboğazı Kaplıcaları, Örencik Kaplıcası, Emirfakılı Kaplıcası ve
-
-
-
Aksaz Hamamı sağlık turizmi açısından potansiyel oluşturmaktadır.
Uşak’ın ormanlık ve dağlık bir topografik özelliğe sahip olması ile bölgede yaban hayatı zenginleşmiş, yaban domuzu, keklik, göde, tavşan ve tilki avcılık sporu ve av turizmi için potansiyel oluşturmuştur.
Ilıcak Subaşı Parkı, Atatürk Parkı, Çokolozlar Piknik Alanı, Evrenli
Parkı, Hamamboğazı Piknik yeri, Ulubey Çamlığı, Evrendede Mesire
yeri, Avgan Belediyesi su deposu ilin mesire yerleridir.
Göğem, Takmak, Karaağaç, Ahmetler, Güneyköy, Küçükler, Altıntaş,
Köyviran, Üçpınar ve Kuşdemir göletlerin bazılarında piknik alanları
ve olta balıkçılığı yapma imkanları bulunmaktadır.
Atlı cirit sporu yapılan az sayıda illerden birisi olan Uşak’ta 13 adet
atlı cirit sporu yapan kulüp bulunmaktadır ve tek bayan atlı cirit takımının bu ilde olduğu ifade edilmektedir.
Banaz ilçesi Bahadır Köyü Tepelen Mevkii’nde 500-1000 yıllık bir Anıt
Ağaç bulunmaktadır.
Halı, kilim, şile bezi, yorgan, deri çanta el sanatları olarak varlığını
sürdürmekte ve 30 kadar köyde el dokuması halı ve kilim üretimi yapılmakta, Uşak Halısı ve Eşme Kilimi ile özellikle Banaz’da yapılan
çift katlı ve tabakalı, kök boya kullanılan kilimler markalaşarak yurt
içinde ve dışında talep görmektedir.
Uşak’ta ülke toplam üretimi içinde, giysilik derinin %60’ı battaniyenin
%95’i, gazlı bezin %97’si strayhgarn ipliğin %65’i, leblebilik nohudun
%55’i ve seramiğin %20’si üretilmekte, haşhaş üretiminde ilk sırayı
almaktadır (Kavas: 18 Mart 2006; 15).
Gelenek ve göreneklerine bağlı olan Uşak halkının evlilik törenleri,
halk oyunları, yöresel halk edebiyatı ile türküleri yerli ve yabancı turistlerin görmek isteyeceği potansiyele sahiptir.
Uşak’ta yemek kültürü; tarhana, keşkek, ebem köftesi, haşhaş sürtmesi, döndürme, cendere ve demir tatlısı gibi çok zengin çeşitlere sahiptir.
Kurtuluş Savaşı’nda Ordunun ayakkabı ve kıyafet ihtiyacını karşılayan Uşak, Yunan komutan Trikopis’in yakalandığı şehirdir ve süvarilerin yer aldığı ender heykellerden olan dev Atatürk Anıtı, Çeçeli Karamurat Anıtı ve Göğem Anıtı bu ildedir.
B- Uşak İli’nin Turizm Potansiyeli Açısından Zayıf Yönleri (Weakness):
-
Antik kentler ile ören yerlerine ve doğal özellikleri bulunan mekanla119
ra toplu ulaşım araçları yeterince bulunmamaktadır.
-
Bazı antik kentler ile ören yerlerine ve doğal güzelliklere ulaşmayı kolaylaştıracak yön levhaları eksiktir.
-
Doğal ve kültürel varlıklarla tarihi eserler iyi korunamamaktadır. Kaçak kazıların ve tarihi eser kaçakçılığının devam ettiği dile getirilmektedir.
-
-
Antik kentler ile ören yerleri civarında, kanyon ile kaplıcalar yakınında konaklama ve dinlenme tesisleri bulunmamaktadır.
Uşak Müzesi’ndeki Karun Hazineleri ve emanet alınan tarihi halılar ile
ilgili mahkemeye intikal etmiş olaylar Türk müzeciliği için kötü bir reklam olmaktadır.
Uşak Müzesi’nin fiziki şartları ve eserlerin teşhir kapasitesi yetersiz
olduğundan bir çok eser sergilenememektedir.
Yurt genelinde ve yurt dışında tanıtım, pazarlama faaliyetleri hemen
hemen hiç yoktur.
-
Uşak içindeki ve özellikle büyük şehirlerdeki seyahat acentalarının
tur düzenleme ve diğer turizm faaliyetleri arzu edilenin çok altındadır.
-
Kent kirliliğine yönelik çalışmalar tam olarak geliştirilememiştir. Isınmada doğal gaz hala yaygın olarak kullanılmamakta, hava kirliliğinin
devam ettiği ifade edilmektedir.
-
-
Uşak’ta beş yıldızlı bir otel ve kongre turizminin yapılabileceği uygun
şartları taşıyan kongre merkezi bulunmamaktadır.
İlde ekilebilir alanların yanı sıra, sulama imkanlarının da azlığı sebzecilik ve meyveciliğin gelişmesini engellemiştir.
Meyve ve sebze başka şehirlerden gelmekte fiyat, çeşit ve tazelik konusunda sorunlar oluşabilmektedir.
-
İlde rehber bulunmamaktadır.
-
Altyapı yetersizliği söz konusudur. Bazı kasaba ve köylerde içme suyu ve kanalizasyon yoktur, antik kentlere ulaşılan toprak yol da yağmur yağdığında kullanılamaz hale gelmektedir.
-
120
Alternatif turizm çeşitlerinin geliştirileceği alanlarda günübirlik rekreasyona yönelik tesislerin eksikliği göze çarpmaktadır. Kanyonlar, dağ
eteklerinde ve ormanlık alanlarda yapılabilecek trekking sırasında ve
sonrasında dinlenmek için tesis veya kullanma suyu bulunmamaktadır.

1. bölüm - İktisadi Araştırmalar Vakfı

Transkript

Benzer belgeler

Özgeçmiş (CV) - Uşak Üniversitesi

Erginer, Gürbüz 1969-1970 “Uşak Takvimi”

Siz hiç uçan balık gördünüz mü?

niçin böyle bir kitap

Turizm Akademisyeni, Mezunu ve Öğrencisi! Mesleki Yeterlilik

Presentation File

71490862-010.06.02 Konu ıHijyen ve çevre

Slayt 1 - Sosyal Bilgiler

Pdf İndir - Bloomberg HT