Fizibilite - Gifa Land
Transkript
Fizibilite - Gifa Land
GIFALAND LEFKOŞA’DA BİR EĞLENCE PARKI KURULMASI KONUSUNDA ÖN FİZİBİLİTE ÇALIŞMASI EYLÜL 2013 İÇİNDEKİLER KISALTMALAR i YÖNETİCİ ÖZETİ ii BÖLÜM 1 – GİRİŞ 1.1 Önsöz 1.2 Eğlence Parklarının Tarihsel Gelişimi 1.3 Amaç ve Kapsam 1.4 Metodoloji 1 BÖLÜM 2 – PAZAR / İHTİYAÇ DEĞERLENDİRME 2.1 Küresel Bakış 2.2 Küresel Eğilimler 2.3 Küresel Eğlence Parkları Endüstrisinin Yapısı 1 2 4 5 6 6 9 10 2.4 KKTC – Kârlı Bir Eğlence/Tema Parkı Yatırım Ülkesi 11 2.5 2.6 2.7 KKTC Şehirlerinde Eğlence Trendi KKTC Şehirlerinin Lokasyonu Proje Özeti 12 13 13 BÖLÜM 3 – TEKNİK DEĞERLENDİRME 3.1 Atraksiyon Çeşitleri 3.2 Proje Kapasitesi 3.3 Gelir Kaynakları 3.4 Ziyaretçilere Ait Diğer İmkanlar 3.5 Tahmini Proje Tamamlama Programı 24 24 25 26 27 28 BÖLÜM 4 – YÖNETİM VE İDARİ YAPI 4.1 İnsan Gücü Gereksinimi 4.2 Projenin Kurumsal Durumu 4.3 Yönetim Yapısı / Organizasyon Şeması 4.4 Sistemler ve Prosedürler 29 29 30 31 33 BÖLÜM 5 – FİNANSAL DEĞERLEME 5.1 Proje Maliyeti 5.2 Finansal Plan 5.3 Gelir Tablosu 5.4 Gelir Varsayımları 5.5 Getiri Oranları 5.6 Yatırım Geri Dönme Süresi 5.7 Nakit Akım 5.8 Bilanço 34 34 35 35 36 37 37 38 39 BÖLÜM 6 – SONUÇ 41 EK 1 – KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ – PROFİL 42 DİPNOTLAR 53 KISALTMALAR AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri AS & TAna Sözleşme ve Tüzük CEO Chief Executive Officer DPÖ Devlet Planlama Örgütü GM Genel Müdür KKTC Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti MH Müşteri Hizmetleri MY Müdür Yardımcısı TUYEDTurizm Yazarları ve Gazetecileri Derneği YK 4 Yönetim Kurulu YÖNETİCİ ÖZETİ GİRİŞ • İlk kuruluşları 18’inci yüzyıldan bu yana, eğlence parkları popüler eğlence mekanları olmuştur. Daha sonraları, eğlence parkları tema parklarına dönüşmüş, ve dolayısıyla, daha geniş bir kitleye ve çeşitli yaş gruplarına hitap etmeye başlamışlardır. • Bu ön fizibilite çalışması, Lekoşa’da bir eğlence/tema parkının kurulabilmesinin değerlendirilmesini amaçlamaktadır. PAZAR İHTİYACI DEĞERLENDİRİLMESİ • Tema parkı endüstrisi dünyada büyüme modunda olup, her yıl bu tür eğlence merkezlerine olan ziyaretçi sayısı artmaktadır. Bu tür yerler turistlerin seçtikleri yerler de olup, genel olarak tüm yaş, kültür ve gelir gruplarını cezbetmektedir. • KKTC’de, araba satışlarının tatmin edici bir şekilde seyir etmesi1, dayanıklı tüketici malları ile konut satışlarının hareketli olması ve turistik amaçlı uçak ve gemi yolculuğunun sıklaşması, artan refahın referans göstergelrri anlamına gelmektedir. • KKTC’de sürekli ikamet eden (de jure) 286,2572 nüfusa ek olarak ülkede önemli sayıda yabancı uyruklu talebe ve Türk Silahlı Kuvvetleri mensupları da ikamet etmektedir. • Elde edilen bilgilere göre: o Genel olarak güvenli ve yüksek kaliteli eğlence mekanlarının bir eksiklik olduğunu; o Bir arada bulunan eğitim ve eğlence yerlerinin oluşturulması için istek olduğunu; o 5 Yakınlık, kolay erişim ve konforun önemli faktör olduklarını. • Öngörülen park, dünya tematik kültürüne ek olarak Lefkoşa’nın da kültür ve tarihçesi göz önünde bulundurularak tematik olarak geliştirilebilir. Tematik konumlar ve heyecan oyunları projeyi diğer eğlence parklarından farklı olduğunu gösterir. • Önerilen park değişik aşamalarda geliştirilecektir. İlk aşamada, aşağıda belirtilen oyunlar ziyaretçilere sunulacaktır: • • 6 o Mini Kıbrıs o İslam Kültür ve Tarihçesi o Dünya Harikaları o 13 Heyecan Oyunları o Müsikal Fıskıye o Amfitiyatro o Uluslararası Yemek Alanı o El Sanatları ve Hatıralık Eşya Sokağı İkinci aşamada tesis genişletilip aşağıdakiler dahil edilecektir: o Bilim ve Teknoloji Merkezi o Planetariumve Uzay Gözlemevi o Labirent, Bahçe ve Mini Golf o Dünya Şehirleri Üçüncü aşamada aşağıdakiler dahil edilecektir: o Akvaryum o Mini Hayvanat Bahçesi o Kelebek Bahçesi PAZAR İHTİYACI DEĞERLENDİRİLMESİ • Tema parkı endüstrisi dünyada büyüme modunda olup, her yıl bu tür eğlence değerlendirme bu düşünce altunda oluşmaktadır. İlk aşama için, proje kapasitesi yıllık 500,000 ziyaretçı sayısına göre planlanıp, 13 Heyecan Oyunu, 3 Büyük Tema atraksiyonu, 1 yemek alanı, 1 müzik fıskıyesi, 1 amfitiyatro ve bir el sanatları ve suvenir sokağını ihtiva edip, 100 dönüm araziye yerleştirilecektir. • Hafta içi, hafta sonu, resmi tatil, akademik tatil ele alınarak tüm yıl genelinde ortalama 1,000-1,500 ziyaretçi varsayılarak, kişi başı harcama 200 TL varsayılmıştır. • • • 7 Eğlence/tema parkının geliri aşağıda belirtilen kalemlerden oluşacaktır: o Park Giriş Ücreti o Müsikal Fıskiye ve Amfitiyatro Bilet Satışları o Yemek, İçecek, El Sanatları ve Suvenir Satışları o Yemek Alanı ve Suvenir Alanı Dükkan Kiraları o Petrol İstasyonu Satışları o Araba Park Ücretia Parktaki kamu olanakları aşağıdaki gibi olacatır: o Erkek ve Bayan Tuvaletleri o Aileler İçin Oturma ve Dinlenme Yerleri o Tıbbi Dispanseri ve Sağlık Birimi o Engelliler İçin Erişim ve Tekerlekli Sandalye Tesisi o Çocuklar İçin Toplanma Alanı o Katı Atık Yönetimi o Kamu Anons Sistemi o Mescit Proje yaklaşık 18 ayda tamamlanacaktır. YÖNETİM VE YÖNETİM YAPISI • İlk aşama için 170 personele ihtiyaç olduğu varsayılmaktadır. • Proje sponsorları, işletmeyi özel bir limited şirket olarak çalıştırmayı planlamıştır. • GM Operasyon, GM Pazarlama, Bakım ve Onarım, İdari ve Güvenlik, İnsan Kaynakları, Satınalma, Finansman ve Muhasebe Müdürlerinin tümü yönetici pozisyonda tecrubeli kişiler tarafından doldurulacaktır. Proje’nin başarısında GM Operasyon ve GM Pazarlama önemli rol oynayacaktır. FİNANSAL DEĞERLEME Proje’nin toplam maliyeti 400 Milyon Türk Lirası olarak hesaplanmış olup, bu rakama yaklaşık 5 Milyon Türk Lirası işletme sermayesi olarak dahil edilmiştir. İlk 5 yılın finansal faaliyet sonuçları aşağıda belirtilmekte olup, detay çalışma Bölüm 5’te sunulmaktadır. Öz Sermaye tutarı olan 160 Milyon Türk Lirası’nın geri dönüşü 3 ile 5 yıl arası olduğu hesaaplanmış ve toplam yatırım olan 400 Milyon Türk Lirası’nın geri dönüşü 8 yıl olarak hesaplanmıştır. görülmektedir. 8 Dolayısıyla, bu projenin son derece uygun olduğu SONUÇ Veri analizlerine göre, KKTC’nin demogratik yapısı ve nüfusun alım gücü, Proje’nin hedeflenen ziyaretçi sayısını çekmek için yeterli potansiyele sahip olduğunu göstermektedir. KKTC Devleti’nin bu Proje’nin oluşmasında gerekli desteğin sağlanmasına yardımcı olacağı düşünülmektedir. 9 BÖLÜM 1 GİRİŞ 1.1 ÖNSÖZ Eğlence parkları yüzyılımızın en önemli turizm sektörlerinden birini teşkil etmektedir. Turizmi besleyen ve bulundukları ülkelerin tanıtımına ve ekonomik kalkınmasına önemli girdileri bulunan eğlence parkları, turizm sektörünün parlayan yıldızlarından biri haline gelmiştir. İnsanların isteklerini, hayallerini, arzularını ortaya çıkaran ve büyük cazibe alanları olan bu parklar sürekli yenilenen bakış açıları ile ilgileri üzerinde tutmayı başarmaktadırlar. Eğlence parkları, tema parklarının alt başlıklarından biri olarak görüldüğü halde ve birer tema parkı olmalarının yanı sıra, tema parklarından farklı birçok aktiviteyi içerebilen oldukça kapsamlı parklardır. • “Tema Parkları ve Bahçeleri” fantezi ve eğlencenin birleştirildigi, ciddi bir şekilde planlama-tasarım ve işletme anlayışı gerektiren, bir taraftan modernliğin nasıl olması gerektiğini anlatan, hayallerin yansımasından oluşan, bu yansımalarla sosyal kimliği güçlendirmek adına farklı kontrol metotları kullanılan parklardır. Baud ve Lawson'a (1997) göre tema; "...Ailelerin eğlenebilmesi ve hosça vakit geçirebilmesi için dış mekanda yaratılan eğlence ünitesi ve farklı konseptiyle dikkati çeken yeni bir kavramdır. Tema parkları nostalji, fantezi dünyasına bir kaçıs, eski günleri yad eden bir fırsat, bir ormanın değişik atmosferi, ya da garipsenen yabancı yerlerin heyecanı gibi bir temanın belirleyici olarak seçilmesiyle oluşturulur." 10 • Eğlence Parkları”, günübirlik rekreasyon alanlarından biri olup, yoğun yerleşimlerin ve çalışma temposunun toplum üzerinde yaptığı yıpratıcı, psikolojik baskıların azalmasında önemli yer tutarlar (Pehlivanoglu 1986). Eglence parkları, eğitimi eğlenceyle birleştirerek her yaştaki insana dünyanın geçmişi, bugünü ve yarını hakkındaki bilgiyi inanılmaz yüksek bir teknoloji ve görsel şov kapsamında sunmaktadır (Tabanlıoğlu 2000). Eğlence parkları aynı zamanda çocukların bilgi, görgü ve deneyimlerini uygulamalar yolu ile artırmayı öngören, çocuğun bilişini zenginleştirmeyi hedefleyen mekanlardır (Gür ve Zorlu 2002). 1.2 EĞLENCE PARKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ Eğlence parklarının kökeni, ortaçağda Avrupa şehirlerinde boy gösteren mutluluk bahçelerine kadar uzanmaktadır. Bu bahçeler, canlı eğlencenin, ateş oyunlarının, dansın, oyuncaklı oyunların ve hatta ilkel korku trenlerinin varlığıyla bugünün eglence parklarının referans noktası olmuştur. Bu bahçeler, siyasi bunalımın birçok parkı kapamaya zorladığı 1700’lere kadar çok popüler olmuslardır. Ancak, yinede bazı parklar ayakta kalmayı başarmışlar; Kopenhag’daki Bakken 1583’te kurulmuş ve dünyanın en eski eğlence parkı olarak günümüze kadar gelmistir (http:\\www.napha.org 2005). 1800’lerin sonunda, endüstri Amerika’ya kaydı. Amerika iç savaşından sonra başlayan kentleşme trolley şirketlerinin yükselmeye başlamasına sebep olmuştur ve eğlence parkları bu hatların sonunda oluşmaya başladılar. Bu parklar çok beğenilmiş ve Amerika’nın her yerinde inşa edilmeye başlanmıştır. 1893’te eglence parkları Chicago’da açılan “World’s Colombian Exhibition” ile altın çagına girmişltir ve gelecek nesil fuarlar için referans noktası olarak kabul edilmiştir (http:\\www.napha.org 2005). 11 Eğlence parkı endüstrisi gelecek otuz yıl boyunca gelişmeye devam etti. Merkezi New York’taki Coney Island olmakla birlikte dünyada yüzlerce eğlence parkı açılmıs ve yeni buluşlar da endüstriye yardımcı olmustur. 1919’da 1500 ‘den fazla eğlence parkı açılmış durumdaydı, ancak, bu zafer çok uzun sürmemiştir (http:\\www.napha.org 2005). 1929’da büyük kriz eğlence parklarına da yansıdı. İkinci Dünya Savaşı endüstriye darbe vuran bir başka neden olmuştur. Savaşın bitmesiyle beraber, eğlence parkları savaş sonrası bolluktan nasibini almış ve yeni parkların yapımına başlanmıştır. Ancak, bu da kısa süreli bir gelişme olmuş ve 1950’lerin başında televizyon, kentsel bozulma, seviyesizleşme ve varoşların büyümesi ile eğlence parkları ilgi odağ olmaktan çıkmış ve bu nedenden dolayı yenilikler aranmaya başlanmıştır (http:\\www.napha.org 2005). Bir diğer önemli dönüm noktası da Disneyland (1955) ve Six Flags’ın (1961) açılmasıdır. Bu iki büyük eğlence parkları, sektörün gelişimi için oldukça önemli yatırımlar olmuşlar, bu parklar sayesinde eski geleneksel anlayışla yapılmış olan eğlence parklarının da ayakta kalmasına yardımcı olmuş ve insanların yerel parklara olan ilgisini arttırmıştır. 1971 yılında Walt Disney World açıldı. O zamana kadar ki eğlence parklarına yapılmış olan yatırımların en büyüğü idi ve tam 250 Milyon Amerikan Doları bütçe ile yapılmıştı. Florida’da tekrarlamıştır. Disney güney California’daki başarısını 1970’lerde İçinde nostaljik bir “Main Street” düzenlemesiyle “Dünya” adlı uzay gemisini tanıtan, geleceğe yönelik Epcot Center'ın bir arada bulunduğu Disney World, tek başına ABD'nin en büyük turizm merkezi haline gelmiştir (http:\\www. turkab.net 2005). 12 Disneyland ve Disneyworld 20’inci yüzyılın ın en önemli eğlence merkezleri arasında kendini göstermiştir. Teknoloji ve eğlenceyi birleştirerek; ülke ekonomisine katkı sağlamışlar ve tema parklarının küresel ölçekte boyutlarının gelişmesine öncülük etmişlerdir (Zukin 1991). 1981 Kanada da Wonderland açıldı. 1982 Walt Disney World EPCOT merkezi açıldı 1983 Tokyo Disneyland açıldı 1992 Paris Euro Disneyland açıldı 2013 İstanbul Eyüp'te 600 dönümlük arazi üzerine Vialand açıldı. Türkiye'nin ilk mega temalı parkı olarak lanse edilen Vialand için toplam 1 milyar 150 milyon TL'lik yatırım yapıldığını ve arazinin İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nden 30 yıllığına kiralandığı açıklandı. 5 Nisan 2013’te, Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan, ''Universal Studios yapım şirketi, Hollywood'daki film platoları ve turizme yönelik tesislerinin bir benzerini Türkiye'de de kurmak istiyor ve bunun için bize bir sunum yaptılar” açıklamasında bulundu. Henüz proje aşamasında olan ve 3 ay içinde fizibilite çalışması tamamlanarak Ekonomi Bakanlığı'na teslim edilecek olan projenin gerçekleşmesi durumunda Universal Studios'un Türkiye'ye 3 Milyar Dolara yakın bir yatırım yapmayı planladığı belirtildi. 1.3 AMAÇ VE KAPSAM Bu ön fizibilite çalışmasının amacı, Lefkoşa’da bir eğlence/tema parkının kurulabilmesinin ekonomik açından değerlendirilmesidir. Dolayısıyla, bu çalışma kavramsal ve pratik bir temel oluşturmak için ele alınmış olup, daha derinlenmesine ve spesifik bir fizibilite çalışmasının yapılmasına ön açacaktır. 13 1.4 METODOLOJİ Bu çalışma için veri toparlanması aşağıdaki gibi gerçekleştirilmiştir. • İkincil kaynaklardan elde edilen veriler toparlanıp analiz edildiler. Bazı Devlet ve uluslararası yayınlara başvurulmuş ve gerekli veriler bunlardan toparlanmıştır. Ayrıca, internet vasıtası ile de veri elde edilmiştir. • Birincil kaynaklar da belirlenmiş ve bunlardan da yayınlanmamış veriler elde edilmiştir. • Maliyet bilgileri, giriş ücretleri, aylık yiyecek ve içecek gelirleri gibi veriler hale hazırda faaliyet gösteren eğlence merkezlerinden, su parklarından, tatil köylerinden ve yalnızca üyelere ait külüplerden elde edilmiştir. 14 BÖLÜM 2 PAZAR / İHTİYAÇ DEĞERLENDİRME 2.1 KÜRESEL BAKIŞ Genel olarak, Annaheim, Kaliforniada 1955 yılında faaliyete başlayan Disneyland’ın dünyada ilk hakiki tema parkı olduğu kabul edilmektedir. O tarihten sonra, Amerikada tema parkı endüstrisi dramatik bir şekilde büyümüştür. Global Industry Analyst’inin yapmış olduğu araştırmalara göre, küresel eğlence ve tema parkı pazarının 2017 yılında yaklaşık $32 Milyar gelir elde etmesi bekleniyor. 2009 yılının finansal kriz ve ekonomik durgunluğun bu sektörde de yaratmış olduğu olumsuzlukların etkisine rağmen, 2010 ve 2011 yıllarında bir toparlanma sürecine girilmiş olduğu görülmektedir. bakıldığında, İleriye tatil ve eğlence için ayrılan tüketici harcamaları, yükselen harcanabilir gelir düzeyleri ve kütle eğlencesinin yüksek popülaritesi bu sektördeki pazarın gelişmesine pozitif etki yapacaktır. Ayrıca, gelişmekte olan ülkelerde şehirleşme ve orta-sınıf hanelerdeki genişleme, sektörü daha da ilerletecektir. Sektördeki gelir aşağıdaki tabloda belirtilmektedir: 15 Türkiye’de yayınlanan Focus Dergisi’nin editörü ve TUYED üyesi olan Özgür Töre’nin, dünyadaki temalı parklar ile ilgili olarak Global Industry Analysts’in hazırladığı rapordan aktardığı bilgilere göre bu sektörün yarısının ABD’de olduğu belirtilmektedir. Özgür Töre, Global Industry Analysts raporundaki şu değerlendirmeleri aktarıyor: “Turizmde eğlence ağırlıklı tatillere ilgi artarken, ailelerin de boş zamanlarının büyük bir kısmını dışarıda eğlenerek geçirecek olması, sektörün geleceği için umut vaadediyor.” En hızlı büyüme Asya-Pasifik’te Global Industry Analysts tarafından hazırlanan rapora göre, ABD 2008’de, dünya temalı parklar pazarının yarısından fazlasını kontrol ediyor. Bu alanda da en hızlı büyüme potansiyelinin Asya-Pasifik ve Orta Doğu ve Afrika’daki gelişen pazarlarda bekleniyor. Latin Amerika’daki temalı parklar sektörünün 2008 ve 2012 yılları arasındaki artışının $53.2 Milyon olması bekleniyor. Avrupa’da ise Almanya, Fransa ve İngiltere pazarın %62’sine yakın bölümünü oluşturuyor. Rusya’daki temalı parklar sektörü gelirlerinin de 2015 yılında $154 Milyon ulaşması bekleniyor. Temalı parklar raporu Ayrıntılı bilgiyle donatılan raporda, tarafsız yorum ve sektöre ilişkin rakamsal verilerin pazarın geleceğine ışık tutacak düzeyde olduğu belirtiliyor. Rapor, ABD, Kanada, Japonya, Fransa, Almanya, İngiltere, Italya, İspanya, Rusya, Asya-Pasifik, Orta Dogu, Afrika ve Latin Amerika’da sektörün gizlenmeye çalışılan kârlılık oranlarını ortaya çıkarıyor. Raporda ayrıca şirket birleşmeleri, satın amalar ve stratejik sektör haraketleri hakkında bilgiler de bulunuyor. 16 Desteklenmesi gereken sektör Gelişmekte olan ülkelerde hükümetlerin turizm ve eğlence sektörlerini desteklemesiyle, Kore, Tayvan, Hong Kong, Hindistan ve Çin gibi ülkelerdeki temalı parklarda ziyaretçi ve kişi başı harcamalarının yükselmesi bekleniyor. Eğlence sektöründeki teknolojik gelişmeler ziyaretçi sayılarını arttıracak ve ziyaretçilere son teknoloji içeren eğlence hizmeti verecek. Pazar yeniliklerle büyüyor Gerçek hayat similasyonları, yapay gerçeklik, ve yüksek kalite görüntü fotoğraflaması gibi eğlence sektöründeki teknolojik gelişimler sayesinde büyüme gerçekleşecek. Yenilikçi simulasyonlara uzay yarışları, İtalyan Alplerinde hızlı spor arabalar, Yeni Zelanda da nehirde rafting, scuba dalgıçlarının görüş açısıyla dalışları örnek verilebilir. ABD Dünya Temalı Park sektorüne hükmederken, Asya-Pasifik gelecekteki büyümeye hız katacaktır. Bunu Doğu Avrupa ve Orta Doğu takip edecektir. Yükseliş, gelişmekteki ülkelerde turizmdeki artış ve bu destinasyonlardaki turist artışlarını etkileyecektir. Sektorü diğer etkileyecek faktörlerden bazıları yaşlanan nüfustaki artış, parkların devamlı modernizasyonu ve geliştirmeler ve sunulan servislerin artışı. Tekrar eden ziyaretçi sayısını artırmak için... Ziyaretçilerin dikkatini çekebilmek ve tekrar ziyaret etmesini sağlamak için “oyuncu bağlantılı” stratejiler kullanılır. Bunun içinde yeşil ve temiz parklar sağlayarak ve kolay online biletleme gibi hizmetler sunulur. Kapalı temalı parklar ile alışveriş merkezlerinin birleşimi ile ilerki yıllarda pazarda büyük başarılar sağlanacaktır. Bu tip temalı parklara Minneapolis, ABD deki Mall of 17 America, Güney Kore’deki Lotte World ve Kanada daki West Edmonton Mall örneklerini verilir. Dünya’daki öncü temalı parklar The Adventuredome, Blackpool Pleasure Beach, Busch Gardens Europe, Cedar Fair L.P., Disneyland, Disneyland Paris, Disney-MGM Studios Theme Park, Disney's Animal Kingdom, Samsung Everland Inc, Islands of Adventure, Lotte World, Magic Kingdom, Six Flags Inc, Tokyo Disneyland, Tokyo Disneysea, Universal Studios, Universal Studios Hollywood ve Yokohama Hakkeijima Sea Paradise. (Kaynak: Özgür Töre /TUYED Üyesi FTN News) 2.2 KÜRESEL EĞİLİMLER Düşünülen eğlence/tema parkını geliştirebilmek için bazı göstergelerin dikkate alınmaları gerekmektedir. • Söz konusu sektör açısından iki ana gösterge mevcuttur, örneğin; yiyecek açısından kalite ve hizmet; eğlence merkezinde veya yakınındaki otelere artan önem. • Parklar arasında rekabet artmaktadır. Dolayısıyla, rekabeti devam ettirebilmek için parklarda en büyük, en yüksek, en hızlı, en dik, en karmaşık luna park trenlerini inşaa etmeleri gerekmektedir. • Nüfus profilleri değişmekte ve hedef alınan ziyaretçi tipi genişlemekte; örneğin küçük çocuklardan gençlere ve daha olgun ziyaretçi tipine doğru bir değişim söz konusudur. Dolayısıyla, daha dengeli eğlence çeşitlerine ihtiyaç duyulmaktadır; luna park trenlerinden sirk veya benzeri gösterilere doğru bir eğlence. 18 • Tema parkı endüstrisinde yeni teknoloji güçlü bir role sahiptir. Yüksek kaliteli (high-definition) filmler, oyun simülatörleri (ride simulations), sanal gerçeklik (virtual reality) yeni ürünlere dahildir. • 1960 ve 1970’lerde ABD’de tema park endüstrisi hızlı büyüme aşamasında iken, bu parklar genellikle bölgede ikamet eden nüfusa hitap etmekteydi. 1980 ve 1990’larda bu parklar turizm bölgelerinde yer almaya başladı. ABD’de tüm ziyaretçi tipini hedef alan ve en önde gelen parklar Güney Kaliforniya, Merkez Florida ve Teksas’da bulunmaktadır. • Uluslararası park inşaa edenler/sahipler/işletmeciler ABD ve Avrupa’nın ötesindeki piyasalara odaklanmaya başlamışlardır (Asya dahil). Bunların arasında en hareketli olan Disney’dir. 2.3 KÜRESEL EĞLENCE PARKLARI ENDÜSTRİSİNİN YAPISI Genel olarak endüstri beş gruba bölünmüştür: • Binek parkları (ride parks) • Temalı konumlar (themed attractions) • Su parkları (water parks) • Aile eğlence merkezleri (family entertainment centres) • Tema parkları (theme parks) Binek parkları, eski eğlence parklarına benzemekte olup, genellikle heyecan verici oyunlar olduklarından daha fazla gençlere hitap etmektedir (örneğin; büyük luna park trenleri). Temalı konumlar, genellikle tüm yaş gruplarına hitaben temel bir konuyu ele almaktadır (örneğin; safari veya tarihi bir yer). Su parklarında su ve ilgili eğlence oyunları üzerine odaklanmaktadır. Aile eğlence merkezleri, oyunlar, eğlenceler ve cazibeler üzerine odaklanmakta olup genellikle parakende satış merkezlerinde yer almaktadırlar. 19 Tema parkları, çeşitli oyun ve gösterileri ele almakta olup özel veya çeşitli temalar üzerinde yoğunlaşmaktadırlar (örneğin; Disney, Six Flags ve Universal Studios). Bir Eğlence Parkı aslında yaşayan bir olaydır. Sürekli olarak gelişir ve değişir. İyi bir operatör veya işletmeci bu değişimi gerçekleştirir. Hedef ziyaretçi aynı kalmadığından, ürünün de aynı kalmaması gerekir. Bu tür işletmelerde “değişim” sabit kalan tek faktördür. 2.4 KKTC – KÂRLI BİR EĞLENCE/TEMA PARKI YATIRIM ÜLKESİ KKTC, stratejik konumunun getirdiği avantajlarla birlikte, yerli ve yabancı yatırımcılara elverişli ve eşit imkanlar saglayan bir iş ortamı sunmaktadır. Gelişmiş bir altyapıya sahip olan KKTC, yatırımlar için en cazip bölge konumundadır. İş ortamının kalitesi ile birlikte, KKTC, doğrudan yatırımlara çeşitli yatırım teşvikleri de sağlamaktadır. Bunlara ilave olarak, küçük ama hızlı büyüyen ekonomisi ile KKTC, hem yerli hem yabancı yatırımcılara birçok ekonomik avantajlar sağlamaktadır. Çok sayıda üniversitenin ve yüksek okuma oranının sağladığı kalifiye ve genç işgücü, KKTC’nin yatırımcılara sunduğu bir diğer avantajdır. Hem en yakın komşu olması hem de kültürel ve dil yakınlığı bakımından, 75 milyon düzeyindeki nüfusu ile Türkiye en önemli işgücü kaynağıdır. KKTC’de olan politik duruş, adada bir çözüme ulaşılması ve Avrupa Birliği vizyonudur. Adada pozitif yönde oluşacak olan politik ilerleme ile birlikte yatırım ikliminde ve yatırımlarda önemli gelişmeler olması beklenmektedir. 20 2.5 KKTC ŞEHİRLERİNDE EĞLENCE TRENDİ Gece hayatı Çarşamba, Cuma, Cumartesi geceleri son derece hareketlidir. Özellikle havaların ısınmasıyla, ki bu Nisan ayı itibarıyla başlar, gece hayatı son derece hareketli bir hal alır. Gece hayatının İstanbul, Ankara, İzmir, Bodrum, Marmaris, Çeşme gibi yerlerle kıyaslandığı takdirde çok pahalı olmadığı görülmektedir. KKTC’de gidilebilecek disko ve barlar mevcut; bu barlarda da zaman zaman gece partileri ve özel gün partileri düzenlenir. KKTC’de Gece Hayatı kış aylarında çok hareketli değildir, genelde sahile yakın şehirlerde yoğunlaşmış az sayıda diskotek, bar ve gece kulübünün yanında Hint, Çin, Fransız ve İtalyan restorantları bulunmaktadır. Birçok büyük restorant sezon içinde canlı müzik ve eğlence geceleri düzenlerler. Bunun yanında büyük hotellerin kumar gazinoları meraklılar için sabaha kadar açıktır. 21 2.6 KKTC ŞEHİRLERİNİN LOKASYONU 2.7 PROJE ÖZETİ Öngörülen proje, eğlence parkı oluşması için Lefkoşa’nın bir yatırım fırsatı olduğunu göstermektedir. Öngörülen projede ana hizmetler aşağıda belirtildiği gibi olacaktır: • Eğlence oyunları ve diğer aktiviteler için giriş ücreti; • Yiyecek, içecek, hatıra ve diğer eşyaların satışı. Proje, çeşitli ziyaretçi tipi ve yaş gruplarını hedef alarak tasarlanmalıdır. Dolayısıyla, projenin bir eğlence parkı yerine bir tema parkı olması ve bu projenin ABD, Avrupa veya Türkiye’den yüksek kalite uluslararası bir operatör ile ilişkide olacağı planlanmaktadır. Daha önce de bahsedildiği gibi, tema parkları 22 çeşitli aktiviteler sunmakta olup, tüm aile bireylerine hizmet verebilmektedir (örneğin; büyükanne, büyükbaba, anne, baba, gençler ve çocuklar). Öngörülen park temalı olup, Kıbrıs adasının kültür ve geleneklerini içerebilir. Bu temaya ek olarak diğer dünya kültür merkezlerini de dahil edebilir. Ayrıca, heyecan oyunları da dahil edilerek, eğlence parklarından daha değişik bir organizasyon şekli verilebilir. Projenin amacı: • Eğitici ve bilgilendirici eğlence sunmak; • Tüm aile ve yaş gruplarına hizmet vermek; • Ziyaretçi tekrarını devam ettirmek için sürekli yeni temalı cazibelerin eklenmesi veya mevcut cazibelerin modernize edilmeleri; ve • Bir tema parkından daha değişik olabilme – dünya mutfakları, kültürel gösteriler, mini hayvanat bahçesi, mini golf, lazer/video oyunları. Bu eğitici ve bilgilendirici eğlenceye odaklanmak tüm yaş gruplarını ve aile fertlerini ilgilendirecektir. Zaman içerisinde, eski oyunlar yenilendikleri takdirde ailelerin tekrar ziyaretleri de sağlanacaktır. Değişik tip mutfak çeşitleri de mutlaka projenin başarılı olmasına yardımcı olacaktır. Bu proje için gerekli arazi büyüklüğü 300 dönüm olmalıdır. Proje aşağıda belirtildiği şekilde hayata geçirilecektir: 2.7.1 BİRİNCİ KISIM Birinci kısım için gerekli arazi büyüklüğü yaklaşık 100 dönümden oluşacaktır. Park aşağıda belirtilen cazibelerden oluşacaktır: 23 OYUNLAR Başlangıç olarak luna park trenini de dahil eden 13 oyun. İkinci kısımda yeni ve daha ileri teknoloji gerektiren oyunlar eklenecek. Genellikle eğlence parklarında olan daha büyük oyunlar aşağıda ve bunların detaylı bilgileri Ek 2’de sunulmaktadır: 1 Karanlık oyunlar (dark rides) 2 Düşen kuleler (drop towers) 3 Ferris tekerleği veya Büyük tekerlek (Ferris wheels or Big wheels) 4 Frizbiler (frisbees) 5 Gravitron 6 Aynalar evi (house of mirrors) 7 Kütük kanalı (log flumes) 8 Hareketli platformlar (motion platforms) 9 Gözlem kuleleri (observation towers) 10 Luna park trenleri (roller coasters) 11 Şelale (shoot-the-chutes) 12 Fermuar (the zipper) 13 Tren oyunları (train rides) 24 MİNİ KKTC Bu yürüyüş yolunda olan temalı atraksiyon, 5-6 dönüm arazi üzerinde kurulmuş olup, KKTC’nin küçültülmüş bir modelinde, KKTC’nin çeşitli eser ve binalarını, arkeolojik yerlerini ve doğal harikalarını ziyaretçilere yaşatacaktır. Bunlardan bazıları aşağıdaki tabloda yer almaktadır: 25 İSLAM KÜLTÜR VE TARİHÇESİ Bu yürüyüş yolunda olan temalı atraksiyon, 5-6 dönüm arazi üzerinde kurulmuş olup, küçültülmüş bir modelde, İslam Dünyası’nın çeşitli eser ve binalarını ziyaretçilere yaşatacaktır. Bunlardan bazıları aşağıda belirtilmektedir: • Al-Andalus (İspanya) • Arap Yarımadası • İran ve Orta Asya • Anadolu (Türkiye) • Mısır • Hindistan • Mağrip (Kuzey Afrika) • Afrika • Güneydoğu Asya (Malezya ve Endonezya) İslam Dünyası’nın önemli mimari harikaların küçültülmüş modelleri aşağıda belirtilmektedir: • Sultanahmet Camii • Cordoba Büyük Camii • Alhambra • Semerkand ve Herat’da Timur ve Halefileri Tarafından İnşaa Edilen Muhteşem ve Görkemli Yapılar • Süleymaniye Camii • Al-Hakim Camii • Golestan Sarayı’nın bahçesinde olan Khalvat-i Karim-khani • Darband, Dağıstan’daki Kale, Eski Şehir ve Binalar 26 • Ömer Hayyam Türbesi • Taj Mahal Mini KKTC’de olduğu gibi bu yürüyüş yolu da canlı olarak anlatılacak ve ziyaretçilerin fotoğraf çekme imkanı sağlanacaktır. ESKİ VE YENİ DÜNYA HARİKALARI Eski ve Yeni Dünya Harikaları popüler ve dünyaca iyi bilinen klasik ve çağdaş eserleri oluşmaktadır: 27 kapsar ve aşağıdaki tabloda belirtilenlerden ESKİ DÜNYA HARİKALARI Keops Piramidi Artemis Tapınağı Halikarnas Mozolesi 28 Babil’in Asma Bahçeleri Zeus Heykeli İskenderiye Feneri YENİ DÜNYA HARİKALARI Eyfel Kulesi Golden Gate Köprüsü 29 Özgürlük Anıtı Big Ben Empire State Binası MÜZİKAL FISKİYE Havuzun iç kısmına belirli aralıklar ile yerleştirilen ve ayrıca kenar kısımlarda da bulunacak olan fıskiyeler dans etme ve aynı zamanda dans ederken müzik öğesi içeriyor. AMFİTİYATRO Tam çember ya da yumurta biçiminde bir sahne düzlüğünün çevresinde oturma yerlerinin basamaklar halinde yükseldiği bir açıkhava tiyatro yapısı; antik Yunan ve Roma tiyatro yapısı biçimi. Tesis, akrobatik, sihirbaz gösterileri, canlı müzik konserleri gibi özel kültürel ve diğer gösterilerin yapılmasını sağlar. 30 2.7.2 İKİNCİ KISIM Park’ın açılış tarihinden 2-3 yıl sonra Park’ın ikinci kısım genişleme projesi başlayabilir. kullanılacaktır. Bu ikinci kısımda bir diğer 100 dönüm arazi İkinci kısımdaki atraksiyonlar aşağıda belirtilenleri kapsar: BİLİM VE TEKNOLOJİ MERKEZİ Bu merkez kapalı alanda olup, 2-3 dönüm arazi üzerinde kurulacaktır. Kurulacak olan merkez genellikle interaktif öğrenim merkezi olarak düşünülmüştür; dolayısıyla tüm yaş gruplarının merakını celbedecektir. Örneğin: • Kozmoloji • Paleontoloji • Jeoloji • Nükleer Fizik • Robotik • Bilgisayar • Endüstriyel İşlemler • Roket bilimi DİĞER AKTİVİTELER • Planetaryum ve Uzay Gözlemevi • Çit Labirent, Bahçe ve Mini Golf • Dünya Şehirleri 31 2.7.3 ÜÇÜNCÜ KISIM Eğlence / Tema Parkları sürekli yaşayan organizasyonlardır. Dolayısıyla, ziyaretçi merakını devam ettirebilmek için sürekli yeni atraksiyonların ilave edilmeleri gerekir. Eklenebilecek yeni atraksiyonlar aşağıda belirtilmektedir: • Akvaryum • Mini Hayvanat Bahçesi • Kelebek Bahçesi • Diğer Tarihi ve Kültürel Atraksiyonlar Ayrıca, üçüncü kısımda geriye artan 100 dönümlük arazi üzerine 5 yıldızlı otel inşaatınında yapılması planlanmaktadır. 5 yıldız kalitesinde bir otel inşaatının maliyeti yaklaşık $200,000 oda başı olarak hesaplanır. Dolayısıyla, inşaası düşünülen otel eğer Şans Oyunları Yasası’na da uygun bir şekilde olacaksa, asgari yatak sayısı 500 olmalıdır; bu durumda, yaklaşık 250 oda. Düşünülen otelin maliyeti böylelikle asgari $50 Milyon civarındadır. 32 BÖLÜM 3 TEKNİK DEĞERLENDİRME 3.1 ATRAKSİYON ÇEŞİTLERİ Projenin tümünün değişik aşamalarda oluşturulacağı düşünülmektedir. Bu durum riskin kontrollü bir şekilde dağıtılmasını ve tesisin daha erken ziyeretçilere açılmasını sağlayacaktır. Birinci bölümde proje, daha önceki bölümlerde de bahsedildiği gibi, park aşağıdaki atraksiyonlardan oluşacaktır: Heyecan Oyunları Tema Atraksiyonları Diğer Karanlık Oyunlar Düşen Kuleler Feris Tekerleği Gravitron Aynalar Kütük Kayıkları Hareketli Platformlar Gözetim Kuleleri Luna Park Treni Shoot-the-Chutes Fermuar Tren Oyunları Mini KKTC İslam Kültürü Dünya Harikaları Müzikli Fıskiye Amfitiyatro El Sanatları Yiyecek Merkezi Yukarıdaki atraksiyonlara ek olarak, aşağıda belirtilenlere de ihtiyaç vardır: • Arazi ve arazinin geliştirilmesi • Bina, inşaası, elektrik ve mekanik işler • Kamu hizmetleri – elektrik, su, gaz ve telefon • Arazi düzenlemesi ve zirai işler • Minyatür binalar 33 Arazi maliyeti, binalar, kamu hizmetleri, arazi düzenlemesi ve minyatür binalar ile ilgili detay ve tahmini maliyetler Finansal Değerlendirme Bölümünde ele alınmaktadır. Bu ön fizibilite çalışmasında, yalnız birinci bölümün teknik ve finansal değerlendirilmesi ele alınmıştır. İkinci bölüm için daha detaylı Fizibilite / Teknik-Ekonomik Çalışma gerekmektedir. 3.2 PROJE KAPASİTESİ Birinci bölüm için proje kapasitesi, 100 dönümlük arazi üzerine, yılda yaklaşık 500,000 ziyaretçi, 13 Oyun, 3 Temalı atraksiyon, 1 yiyecek merkezi, 1 müzikli fıskiye, 1 amfitiyatro ve el sanatları ile hediyelik eşya caddesi düşünülmüştür. Bir yılda çalışma günü 300 olarak düşünülmüştür. Her bir heyecan oyununun ortalama süresi 3 dakika, temalı atraksiyonlar için 60 dakika, müzikli fıskiye için 60 dakika, yiyecek merkezi için 90 dakika ve amfitiyatroda yer olacak bir gösteri için 120 dakika düşünülmüştür. Heyecan oyunları için ziyaretçi iniş/biniş yaklaşık 7 dakika olduğuna göre, toplamda yaklaşık 10 dakikalık bir süre gerekmekte, dolayısıyla 1 saat içerisinde 6 kez oyun gerçekleşebilir. Temalı atraksiyonlar için 2 mini tren kullanılacak; her birinin kapasitesi 200 ziyaretçi. Fotoğraf, bilgi edinme ve video çekimleri molaları dikkate alındığı zaman, ortalama gezi zamanı yaklaşık 1 saattir. Dolayısıyla, tema atraksiyonlarının kapasitesi saatte 400 ziyaretçidir. Yiyecek alanının oturma kapasitesi 1,500, müzikli fıskiyenin 500 ve amfitiyatronun 500 olarak düşünülmüştür. Sanal Kapasitenin hesaplanması, oturacak yerin, günlük çalışma saati ve heyecan oyunları sayısının çarpımıyla; tema atraksiyonları, müzikal fıskiye, yiyecek alanı ve amfitiyatrodaki değişim saat başı olarak düşünülmüştür. 34 Her gün için, ziyaretçi sayısının tavanı, Sanal Kapasitenin %50’si olarak düşünülmüştür. Bu varsayım, parkın destek hizmetlerini ve alt yapısını ölçebilmek için yapılmıştır. Bu ön fizibilite raporu günde 1,000 - 1,500 ziyaretçi kapasitesi üzerinden hesaplanmış olup, haftaiçi, haftasonu, resmi tatil ve okul yaz tatilleri göz önünde bulundurulmuştur. Kişi başına ortalama harcama 160 - 200 TL olarak varsayılmıştır. Yıllık ziyaretçi sayısındaki artış %5 olarak hesaplanmış olup, ülke ekonomisinin büyüme hızına da uygundur. 3.3 GELİR KAYNAKLARI Eğlence / Tema parkı çeşitli kaynaklardan gelir edebilir; bunlar: • Park giriş ücretinden; • Müzikal fıskiye bilet satışından; • Amfitiyatro gösterileri bilet satışından; • Yiyecek ve içecek satışlarından; • El sanatları ve hediyelik eşya satışlarından; • Fotoğraf makinesi filmleri, videolar, çocuk bezleri ve diğer satışlardan; • Yiyecek merkezi ve hediyelik eşya caddesindeki kiralardan; • Park karakterleri ile ve oyunlarda çekilen özel çerçeveli ziyaretçi fotoğrafları satışlarından; • Petrol satışlarından; • Otopark ücretlerinden. Yukarıdaki gelir kaynakları ile ilgili varsayımlar ve tahminler Bölüm 5’de daha detaylı olarak ele alınmıştır. 3.4 35 ZİYARETÇİLERE AİT DİĞER İMKANLAR Ziyaretçilerin parkta rahat ve zevkli bir gün geçirebilmeleri için bazı özel imkanlar da park sınırları içerisinde yer almalıdır. Bunlar: • Tuvaletler: Yeterli miktarda ve yüksek kalitede, erkek, kadın, çocuk ve engelliler için tuvaletler yapılması gerekir. ulaşılması gerekir. Bunlara, parkın her yerinden Tuvaletlerin gün içerisinde sürekli olarak bakımı yapılmalıdır. • Dinlenme Alanları: Bunlar, daha fazla yaşlı ziyaretçilere dinlenme ve ebeveynlerin çocukları ile buluşabilme imkanını sağlar. Bu bölgeler, ilke olarak komfor sağlamak için tasarlanırlar, ancak, her durumda hareket ve eğlence hissini de vermeleri gerekmektedir. • Eczane ve Sağlık Merkezi: Küçük çocukların ve büyüklerin acil rahatsızlanmaları ve yaralanmaları durumunda, yeterli derecede donanımlı ve kadrolaşmış eczane ve sağlık merkezinin oluşacaktır. • Engelliler için Ulaşım ve Tekerlekli Sandalye Kiralama: İdeal olarak, parktaki tüm atraksiyonlar ve diğer alanlar, tekerlekli sandalye ile ulaşıma açık olmalıdır. Gerekli alanlarda asansör veya yürüyen merdiven olacaktır. Tekerlekli sandelye kiralama imkanı da düşünülmüştür. • Çocuk Toplanma Alanı: Parkı ziyaret edecek birçok çocuk olacaktır. Bunlar, büyük gruplar halinde öğretmenleri ile beraber eğitim amaçlı ziyaretlerde bulunacaklardır. Bu çocuklar için toplanma alanı düşünülmüştür. • Atık Su Arıtma Tesisi: Parkta meydana gelen atık su, arıtma tesisinden geçirilip zirai amaçlar için tekrardan kullanılacaktır. 36 • Katı Atık Yönetimi: Ziyaretçilerin çöplerini atabilmeleri için, park sınırları içerisinde yeterli sayıda çöp tenekeleri yer alacaktır. • Anons Sistemi: Ziyaretçileri bilgilendirmek, kayıp eşyaları veya özel fırsatları aktarabilmek için anons sistemi bulunacaktır. • Mescit 3.5 TAHMİNİ PROJE TAMAMLAMA PROGRAMI Eğlence Parkı’nın oluşturulması için tahmin edilen gerekli süre 1 yıldır. Faaliyetler aşağıdaki gibidir: 37 BÖLÜM 4 YÖNETİM VE İDARİ YAPI 4.1 İNSAN GÜCÜ GEREKSİNİMİ Eğlence/tema parkı kurulduktan sonra, idare bir CEO tarafından yürütülecektir. Aşağıdaki tabloda belirtildiği gibi CEO altında diğer görevliler olacaktır: 38 39 Birinci Kısımdaki insan gücü gereksinimi yaklaşık 170 çalışandan oluşmaktadır. Ancak insan gücü gereksinimi proje büyüklüğüve daha sonraki eklemelerle sayısal bazda değişebilir. 4.2 PROJENİN KURUMSAL DURUMU Projenin sponsorları, faaliyeti KKTC Şirketler Yasası Fasıl 113 altında tescil edilecek olan bir limited şirket olarak yöneteceklerdir. 4.3 YÖNETİM YAPISI / ORGANİZASYON ŞEMASI Bu proje, Lefkoşa’da önemli miktarda yatırım gerektiren bir eğlence parkı inşaasıdır. Dolayısıyla, karlılık elde edebilmek için, her kategoride profesyonel ve teknik açıdan bilgili yönetime ihtiyaç duyulmaktadır. Öngörülen yönetim yapısına aşağıda değinilmekte ve aşağıda belirtilen organizasyon şemasında gösterilmektedir. Eğlence/tema parkı, şirket politikalarını oluşturacak ve şirketi genel olarak yönetecek bir Yönetim Kurulu tarafından idare edilecektir. Yönetim Kurulu bir Başkan altında oluşacaktır. Yönetim Kurulu Yıllık Genel Kurul’da hissedarlar tarafından atanacak ve Şirketler Yasası Fasıl 113 ve kurulacak olan şirketin Ana Sözleşmesi ve Tüzüğü gereğince çeşitli görevleri yerine getireceklerdir. Şirket’in günden güne olan işlemleri Chief Executive Officer (CEO) tarafından yönetilecektir. 40 CEO bu görevini şirketin Ana Sözleşmesi ve Tüzüğü’ne ve Yönetim Kurulu’nun tespit ettiği politikalara riayet ederek yerine getirecektir. Her durumda, CEO eğlence/tema parkı yönetiminde kalifiye ve tecrübeli profesyonel bir eleman olacaktır. Genel Müdür Operasyon, Genel Müdür Pazarlama, Bakım ve Onarım Müdürü, İdari ve Güvenlik Müdürü, İnsan Kaynakları Müdürü, Satın Alma Müdürü, Finans ve Muhasebe Müdürü – tümü Üst Yönetim çalışanları olup profesyonel ehil kişiler olacaktır. Özellikle, Pazarlama ve Operasyon Genel Müdürleri projenin başarılı olmasında önemli rolleri olacaktır. 41 ORGANİZASYON ŞEMASI – BİRİNCİ KISIM Muhasipler Kasiyerler Ödemeler Ekibi Satış Müdürü MH Müdürü Reklam ve HK Müdürü Telepazarlama Müdürü MY – Personel MY – İnsan Kaynakları Bekçiler Sağlık Görevlileri MY – İdari ve Lojistik MY – Güvenlik Ambar Sorumluları MY – Mini KKTC MY – İslam Kültürü MY – Dünya Harikaları MY – Heyecan Oyunları Denetim Komitesi Telepazarlama Ekibi Web Sitesi Tasarımcıları Müşteri Temsilcileri Satış Ekibi 42 Arazi Sorumlusu Ziraat Mühendisi Bahçıvanlar Temizlik Ekibi MY – Uluslararası Yiyecek Merkezi MY – El Sanatları Caddesi MY – Amfitiyatro MY – Hediyelik Eşya Makine Görevlileri (Oyunlar ve Trenler) Makine Operatörleri (Oyunlar ve Trenler) Tur Operatörleri Audio-Video Teknisyenleri Işık ve Ses Teknisyenleri Atraksiyon Destek Ekibi Teknisyenler 4.4 SİSTEMLER VE PROSEDÜRLER Projenin başarısı, tesisin nevine, lokasyonuna ve eğlence oyunlarının güvenilirliğine ve kalitesine bağlıdır. Ayrıca, yerel ve uluslararası trendler göz önünde bulundurularak periyodik yeni oyunların da monte edilmeleri önemli faktördür. Sonuç olarak, yeterli derecede yapılması gereken pazarlama ve satış stratejiler, planlama ve bütçeleme, stok kontrolü, tesis yönetimi ve ilgili sistem ve prosedürler, projenin uzun vadede başarısını sağlayacaktır. En önemli sistemler aşağıda belirtilmektedir: • Pazarlama, Satış ve Halkla İlişkiler Stratejisi • Müşteri İlişkileri ve Hizmetleri • Tesis ve Ekipmanın Bakımı • Finansal Yönetim • Yiyecek ve İçecek Yönetimi • İnsan Kaynakları Yönetimi • Emniyet ve Güvenlik Yönetimi • Sağlık Önlemleri Projenin ilk aşamalarında, düzenli Yönetim Kurulu toplantıları, operasyonel denetimler ve planlama projenin başarılı bir şekilde başlamasına büyük etkisi olacaktır. Yönetim Kurulu mutlak surette şirket ve pazarlama stratejisini yönetecek ve misafirperverlik ile müşteri hizmetleri kültürünü oluşturmak için gerekli çalışmaları yapacaktır. 43 BÖLÜM 5 FİNANSAL DEĞERLEME Bu bölüm, projenin bazı finansal yönlerini değerlendirmektedir (proje maliyeti, kazanç tahmini, getiri oranları, yatırım geri dönme süresi, nakit akım, bilanço, vs.). Hesaplamaların ve çalışmaların çok hacimli olduğu durumlarda, özet durum sunulmuştur. 5.1 PROJE MALİYETİ Projenin toplam tahmini maliyeti 400 Milyon Türk Lirası olup aşağıdaki tabloda dökümü belirtilmektedir: 44 5.2 FİNANSAL PLAN Proje, 40/60 oranında sermaye ve uzun vade borçlanma ile finanse edileceği düşünülmektedir. Uzun vade borçlanma yıllık %10 oranında faiz ile temin edilip, ilk yıl geri ödemesiz, 7 yıl üzerinden olacaktır. 5.3 GELİR TABLOSU Tahmini özet gerlir tablosu aşağıda belirtildiği gibidir: 45 5.4 GELİR VARSAYIMLARI Projenin çeşitli gelir kalemleri aşağıda belirtilmektedir: 46 5.5 GETİRİ ORANLARI Tahmini gelir tablosu dayandırılarak, projenin getiri oranları aşağıdaki gibidir: 5.6 YATIRIM GERİ DÖNME SÜRESİ Sermaye ve toplam yatırım ile ilgili projenin yatırım geri dönme süresi aşağıdaki gibi hesaplanmıştır: 47 Toplam Yatırım = 400 Milyon TL Sermaye = 160 Milyon TL Toplam Yatırım 400,000 Sermaye 160,000 Sermayenin Geri Dönüşü 3 Yıl Yaklaşık Toplam Yatırımın Geri Dönüşü 6 Yıl Yaklaşık 5.7 NAKİT AKIM Projenin tahmini nakit akımı aşağıdaki gibidir: 48 5.8 BİLANÇO Faaliyetin ilk beş yıldaki bilançosu aşağıdaki gibidir: 49 BÖLÜM 6 SONUÇ Yatırımcı için bir sonraki önemli adım detay Teknik-Ekonomik Çalışma ve Fizibilite Çalışmasıdır. Fizibilite Çalışmasında belirlenen konular atılacak olan diğer adımları gösterecektir. Fizibilite Çalışması yapılırken tam detaylı konsepte karar verilmesi gerekir. Sorulması gereken sorular: • Ne tür atraksiyonların inşaa edilmesi gerekir? • Tesis eğlence parkı, tema parkı, su parkı veya aile eğlence merkezi mi olacaktır? • Tesis açık alan veya kapalı alanda mı olacaktır? • Şirketin felsefesi ve misyonu nedir? Bunlar park inşaa edilmeden cevaplanmaları gerekmektedir. Genel olarak parkın misyonu tüm çalışanlarının park operasyonu hakkındaki hedeflerini kapsar. • Bir eğlencenin ne olduğu nasıl belirlenir? Bu dünyanın neresinde bulunduğunuza bağlı. Her piyasa eğlenceyi değişik şekillerde belirler, ancak bunlar ne olursa olsun, herkes bu tür hisleri yaşamak ister. Eğlencenin ne olduğunu üç faktör belirleyecektir: • Fizibilite Çalışması • Kültürel anlayışa dayanarak piyasanın hoşlandıkları ve hoşlanmadıkları konular • Nitelikli araştırma 50 Bu çalışmalar, yetişkinler, ebeveynler, gençler, çocuklar ve uzmanlar arasında yapılan piyasa araştırması ile belirlenebilir. Ayrıca, rekabet analizleri, PEST ve SWOT analizleri bu araştırmalarda yardımcı olabilirler. 51 EK 1 KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ – PROFİL GİRİŞ KKTC – Şehirler ve İller Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (kısaca KKTC) veya Kuzey Kıbrıs, Akdeniz'de bulunan en büyük üçüncü ada ve Anadolu yarımadasının 65 km güneyindeki Kıbrıs adasının kuzey kısmında yer alan bağımsız devlet. Bağımsızlığı Türkiye dışında hiçbir ülke tarafından tanınmamaktadır. Bugün birçok devlet, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği gibi uluslararası kuruluşlar tarafından adanın sadece güneyini kontrol altında tutan Kıbrıs Cumhuriyeti toprakları içerisinde kabul edilmekte, Kuzey Kıbrıs ise de facto olarak nitelendirilmektedir. Birleşmiş Milletler ve Avrupa Konseyi'ne göre, Türkiye'nin işgali altındadır (Kaynak: Wikipedia). 52 Toprakları kuzeyde Dipkarpaz, batıda Güzelyurt, güneyde de Akıncılar'a doğru yayılır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile Kıbrıs Cumhuriyeti toprakları arasında Birleşmiş Milletler'in kontrolünde tampon bölge bulunmaktadır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin önemli yerleşim yerleri, başkent Lefkoşa, Girne, Gazimağusa, Güzelyurt ve İskele'dir. KKTC, etkisinde bulunduğu Akdeniz ikliminden dolayı fazla yağış almaz. Genellikle sıcak ve kuraktır. Kıbrıs'ın sahil kıyıları, aşağı yukarı yüz milyon senedir Chelonia mydas ve Caretta caretta kaplumbağaları tarafından ziyeret edilmektedir. Bu canlılar yumurtlamak için Mayıs ve Ağustos ayları arasında Kuzey Kıbrıs’ın kumsallarına gelmektedirler. Adanın kuzeyinde doğal mağaralar da bulunmaktadır. Sarkıt ve dikitleri ile İncirli Mağarası, İnönü’deki Sütünlu Mağara, olmak üzere 85 adet civarındaki doğal mağara bulunmaktadır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti yarı başkanlık sistemi ile yönetilmektedir. Cumhurbaşkanı aynı zamanda devlet başkanı, başbakan ise hükümetin başkanıdır. Ülkede çok partili demokratik bir rejim vardır. Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanı ve hükümet tarafından kullanılmaktadır. Yasama yetkisi ise KKTC Cumhuriyet Meclisi'ne aittir. KKTC Cumhurbaşkanı halk tarafından, 5 yıllık süre için seçilir. Bu görevi 23 Nisan 2010'dan beri Derviş Eroğlu yürütmektedir. 50 kişiden oluşan Cumhuriyet Meclisi halkın oylarıyla seçilmektedir. Temmuz 2013'te yapılan seçim ile başa gelen Özkan Yorgancıoğlu önderliğindeki Cumhuriyetçi Türk Partisi Birleşik Güçler ile koalisyon ortaklığı bulunan Demokrat Parti Ulusal Güçlerle birlikte hükümet etmektedir. ABD merkezli Freedom House kuruluşu KKTC'yi "özgür" olarak nitelemektedir. KKTC’nin yerleşim yerlerinin listesi ve KKTC'nin ilçeleri Lefkoşa, Gazimağusa, Girne, Güzelyurt, İskele olmak üzere 5 ilçeye ayrılmaktadır. Her ilçeye Kaymakam atanmaktadır. 53 EKONOMİ KKTC uluslararası camiada tanınmamasından dolayı ekonomik olarak Türkiye'den yardım almaktadır. Tedavüldeki para birimi Türk Lirası'dır. KKTC'nin neredeyse tüm ithalat ve ihracatı Türkiye üzerinden gerçekleştirilir. Kaynak: KKTC 2012 Ekonomi Durum Raporu, Türkiye Cumhuriyeti Lefkoşa Büyükelçiliği, Yardım Heyeti Başkanlığı 2008 ve 2009 yıllarında daralan KKTC ekonomisi 2010 yılından itibaren toparlanma sürecine girmiş ve Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) 2010-2012 Kamunun Etkinliğinin ve Özel Sektörün Rekabet Gücü’nün Artırılması Programının ilk yılında %3.7 oranında büyüme kaydetmiştir. 2010 yılında büyümeyi sürükleyen sektörler tarım, ticaret ve turizm ile ithalattan alınan vergiler olmuştur. 2010 yılında yakalanan büyüme rakamının ardından 2011 yılında GSYH reel bazda %3.6 oranında büyüyerek nominal milli geliri 6.4 Milyar TL seviyesine taşımıştır. Programın ikinci yılında imalat sanayi dâhil olmak üzere tüm sektörler büyümeye dengeli ve pozitif katkı yapmıştır. 54 2012 yılında tüm dünyada beklentilerin altında seyreden küresel ekonomik aktiviteye paralel olarak büyüme oranının %2.8 olarak gerçekleştiği ve sektörlerin performansı açısından bir önceki yıldakine benzer dengeli bir büyümenin sergilendiği tahmin edilmektedir. Böylece 2010-2012 yıllarını kapsayan Kamunun Etkinliğinin ve Özel Sektörün Rekabet Gücünün Artırılması Program döneminde reel milli gelir toplamda %10.4 oranında artış gösterirken, yakalanan yıllık ortalama büyüme oranı %3.4 seviyesinde gerçekleşmiştir. 2013-2015 Sürdürülebilir Ekonomiye Geçiş Programı döneminde ise ekonomik aktivitenin bir miktar daha ivmeleneceği ve ilgili yıllarda ekonominin sırasıyla %3.6, %4.2 ve %4.6 seviyesinde büyüyeceği tahmin edilmektedir. Bu büyüme oranları ile yeni Program döneminde ekonomide ülkenin uzun dönemli büyüme ortalaması olan %4.2 civarında sürdürülebilir bir büyüme oranının yakalanacağı öngörülmektedir. Bununla birlikte 2012 yılının ikinci yarısından başlayan siyasi istikrarsızlığın sözkonusu hedefin tutturulmasını riske sokmaya başladığı gözlemlenmektedir. A- GENEL GÖRÜNÜM Günümüz ekonomi anlayışında devletin rolünün; özel sektörün verimli ve kaliteli üretim yapması için gerekli altyapıları oluşturmak ve küreselleşmenin gereği olan standartların sağlanmasında düzenleyici ve denetleyici rol oynamak olarak belirlenmesinin ardından, eski doğu bloğu ülkeler dahil bir çok ülke bu temel ekonomi kuralının gereğini yapma konusunda yarışa girmişlerdir. Türkiye de küresel ekonomideki yarışta yerini almış ve potansiyelini iyi kullanarak gelişmekte olan ülkeler sınıfında hızla ilerlemeye başlamıştır. Oluşturduğu sağlam ekonomik yapı ile son küresel ekonomik krizi de zarar görmeden atlatmıştır. Türkiye’nin hem siyasi hem de ekonomik coğrafyasında yer alan KKTC, bu gelişmelerden olumlu bir şekilde etkilenmiş ve ekonomik dönüşüm başlatmıştır. Bu 55 ekonomik gelişmenin arka planında zihinsel hazırlıkların eksik olması, ekonomik dönüşümün tamamlanamamasına ve atılımın hızının yavaşlamasına neden olmuştur. KKTC ekonomisinin uzun dönemli büyüme ortalaması %4.1 civarında olup, yakın komşuları ile kıyaslandığında bu oranın düşük olduğu ve ekonomik potansiyelin tam anlamıyla kullanılamadığı görülmektedir. Son dönemde yaşanmış olan hızlı ekonomik büyümeye rağmen KKTC ekonomisinin yapısı orta ve uzun vadede istikrarlı bir büyüme yaratmaktan uzaktır. İstikrarlı ve yüksek büyüme hızını kısıtlayan birbiriyle bağlantılı iki temel unsur bulunmaktadır. Bunlardan birincisi kamu sektörünün hızla genişleyerek özel sektörün ekonomik faaliyetleri üzerinde kısıtlayıcı etki yaratması ikinci temel yapısal sorun ise ekonomik yapıda dış ticarete konu olmayan sektörlerin (kamu, inşaat sektörü vb.) payının dış ticarete konu olan sektörler (tarım, sanayi, turizm vb.) aleyhine artmış olmasıdır. KKTC ekonomisinde yapısal dönüşüm eğilimlerine daha yakından bakıldığında; yoğunluklu olarak özel sektör eliyle yürütülmesi beklenen faaliyetlerde 2009 yılına kadar istikrarlı bir düşüş yaşanmıştır. Ticaret, turizm, tarım ve imalat sektörünün ekonomideki ağırlığı 1977 yılında %45 düzeyinde iken 2009 yılında bu oran %23’e kadar inmiştir. Kaygı verici bu oranın 2010-2012 dönemi Ekonomik Programın uygulanmasıyla birlikte tekrar %39 seviyelerine çıkması ekonominin yapısal düzelmesi adına önemli bir göstergedir. Uzun vadeli bir perspektiften bakıldığında KKTC’nin tarım ekonomisinden kentli ekonomiye geçtiği görülmektedir. Bununla birlikte kentleşme süreci özel sektöre dayalı bir istihdam yapısı ortaya çıkaramamıştır. 1983 yılında toplam istihdamın %36’sına sahip olan tarım sektörü, 2012 yılında istihdamın %5.1’ine inmesine rağmen, istihdam önemli oranda kamu kesimine kaymıştır. KKTC’de %16.1 pay ile kamu kesiminin istihdamda hala üst sıralarda yer alması kamunun insan kaynaklarında da özel sektörün en büyük rakibi olmasına neden olmaktadır. İstihdamda %17.7 ile en fazla paya sahip ticaret sektörü de yine büyük oranda kamunun etrafında oluşmuştur. 56 Diğer taraftan Eğitim sektörünün istihdamdan %10.5 pay alıyor olması hem temel eğitimde hem de yükseköğretimde KKTC’nin özel sektörünün önemli düzeylere ulaştığı ve ülke ekonomisi için ağırlığının %10.1 olan sanayinin önüne geçtiğinin bir göstergesidir. 2005 yılında istihdamdan %20’lere kadar pay alan inşaat sektörünün bu arızi dönemden sonra %10’lar seviyesinde sağlam bir şekilde durması sevindirici bir gelişmedir. Turizm sektörünün tüm desteklemelere rağmen gerekli sıçramayı yapamaması ve %6.1 seviyesinde kalması sektörün kendini sorgulamasını gerektirmektedir. KKTC’nin ekonomik performansıyla ilgili bir diğer kritik problem alanı işgücü verimliliğidir. KKTC’de çalışanların verimlilik düzeyi Dünya Bankası (2006) raporuna göre GKRY’nin %58’idir. Sanayi sektöründeki düşük kapasite kullanım oranları bu sektördeki problemi doğrulamaktadır. Kişi başına düşen sermaye malı yatırımlarında fazla artış yaşanmaması, buna karşın yatırımların genel olarak verimliliği artırıcı etkisi olmayan bina inşaatlarına yoğunlaşması da KKTC’de işgücü verimliliğini kısıtlayan eğilimer arasındadır. Türkiye’de firmaların %87’si yenilenmeyi yeni makine alımı yoluyla sağlarken bu oran KKTC’de %11’dir. Öte yandan eğitim düzeyinin hızlı bir şekilde artması verimliliğe pozitif katkı yapabilecekken hem eğitim sektöründeki kalite sorunları hem de üniversite mezunlarının ağırlıklı olarak kamu sektörünü tercih etmesi işgücü verimliliğinde beklenen artışın yaşanmasını engellemektedir. Kamu maliyesindeki yapısal bozukluklardan dolayı özel sektörün oyunun dışına itilmesi (crowding-out) önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. KKTC ihracatında 1990 yılından 2012 yılına bakıldığında kayda değer sadece 20102012 dönemi Ekonomik Programın uygulandığı yıllardaki ihracat artısı söz konusudur. İhracatın 2009 yılında $71 Milyon seviyesinde olması zikredilen dönem dışında bir gelişmenin olmadığı anlamına gelmektedir. İthalatın 2003 yılından sonra yüksek oranda artması ve bunun ihracat ile bir bağlantısının olmaması ithalatın tüketim amaçlı yapıldığını göstermektedir. İhraç edilen malların iç dağılımına bakıldığı zaman 57 süt ürünleri ve narenciye ihracatın %52’sini oluşturmaktadır. Piliç eti ve yumurta ihracatının son yıllarda artış kaydederek ihracatın %9,3’ünü oluşturması kayda değer bir gelişmedir. Bütün bunlar adada rekabet avantajlı ürünlerin sayısının çok az olduğunu göstermektedir. KKTC ekonomisini dönüştürmenin ön koşulu yatırım ve iş yapma ortamını iyileştirmekten ve reel sektörün yenilikçiliğinin ve girişimciliğinin gelişimini doğru politikalarla desteklemekten geçmektedir. Yatırım ve iş yapma ortamındaki sorunları analitik bir yöntemle ve veriye dayalı olarak tespit edebilmek amacıyla KKTC-FOCUS projesi kapsamında özel işletmelere 2012 yılında “Yatırım Ortamı Değerlendirme Anketi” uygulanmıştır. Anketin sonuçları KKTC ekonomik ortamını anlamak ve sorunları tespit edebilmek açısından önemli bir veri kaynağı sunmuştur. KKTC firmalarının hem yaşlı hem de küçük ölçekli olması en önemli özelliklerini oluşturmaktadır. İmalat sanayinde bir firmanın ortalama yaşı 21 dir. Bu rakam Türkiye’de 18, Slovenya’da 20, Slovakya’da 14, Bulgaristan’da 14, Romanya’da 13, Letonya ve Litvanya’da 12’dir. KKTC firmalarında ortalama çalışan sayısı 13’tür. Bu rakam Türkiye’de 169, Slovenya’da 76, Romanya’da 51, Litvanya’da 47, Slovakya’da 46, Letonya’da 42’dir. Firmaların küçük ölçekli olmasıyla ihracat yapamama arasında yakın bir ilişki vardır. İhracat yapan firmaların toplam firmalara oranı Slovenya’da %86, Litvanya’da %52, Slovakya’da %45, Letonya’da %38, Bulgaristan’da %27, Türkiye’de %22, Romanya’da %20, Kosova’da %16 iken KKTC’de %6’dır. KKTC’li firmaların ihracat yapamama gerekçeleri %67 oranında “iç pazarın yeterli görülmesi” cevabı ciddi bir sistem ve anlayış sorununun varlığına işaret etmektedir. Firmaların sorun algıları açısından bakıldığında yatırım ortamındaki en önemli on kısıt arasında sırasıyla; vergi oranları ve mevzuat, gümrük işlemleri, Kıbrıs sorunu ve izolasyonlar, siyasi istikrarsızlık, elektrik fiyatları ve işgücü piyasaları önde gelen 58 sorunlar olarak tanımlanmıştır. Firma algıları detaylı olarak incelendiğinde sübjektif algıların yarattığı sorunların olduğu görülmektedir. Bu sorunların doğru olarak tespit edilmesi amacıyla yapılan çalışmalar sonucunda KKTC vergi oranlarının muadil ülkeler ile kıyaslandığında çok düşük olduğu görülmüştür. İzlanda’da vergi oranlarının %31, Malta ve GKRY’de %26 düzeylerinde olduğu, KKTC’de ise %23 olduğu tespit edilmiştir. KKTC ekonomisinin üretim kapasitesinin ve kabiliyetinin arttırılması için yapılması gerekenlerin başında fiziki alt yapıya dair özellikle elektrik konusundaki sorunların çözülmesi gerekmektedir. Firmaların yatırım ortamı engelleri arasında işaret ettiği ilk beş önemli engel içinde elektrik alt yapısı bulunmaktadır. elektrikle ilgili iki sorun alanı ortaya çıkmaktadır. Verilere bakıldığında Birincisi, elektrik fiyatının yüksekliğidir. Enerji yoğun bir üretim söz konusu olduğunda firmaların Türkiye’deki veya bölge ülkelerindeki firmalarla rekabet edebilmeleri mümkün gözükmemektedir. Türkiye’deki muhtelif Organize Sanayi Bölgelerinde elektrik 9-12 dolar cent, İsrail’de 10 dolar cent, Filistin’de 17 dolar cent, GKRY’de 22 dolar cent ve KKTC’de 25 dolar cent civarındadır. Elektrikle ilgili ikinci sorun da firmalara sunulan elektriğin kalitesiyle ilgilidir. KKTC’nde firmaların yüzde 55’inin jeneratör kullanmakta olması maliyetlerin daha fazla artmasına sebep olmaktadır. Jeneratör kullanma oranı Sırbistan ve Romanya’da %15, Türkiye ve Slovenya’da %11, Letonya’da %10, Litvanya’da %6,2, Slovakya’da %4,8 ve Bulgaristan’da %2,7 dir. Finansmana erişim sıkıntısı hala devam etmektedir. sorunu ile kayıt dışılık yer almaktadır. Bunun temelinde mülkiyet Kayıtdışılık firmaların kredi skorlarını düşürmekte, krediye ulaşmanın farklı yöntemleri de faizi yükseltmektedir. KKTC’deki firmaların yenilikçilik kapasitelerinde önemli sorunlar yer almakta, bilgi iletişim teknolojileri düşük seviyede bulunmakta, kalite standartları konusunda alınacak çok yol bulunmaktadır. 59 B- TURİZM SEKTÖRÜ 2012 yılında Turizm sektörünün GSYH’ya katkısı 430 Milyon TL’na ulaşmıştır. Ekonomik Programın uygulanmasından önce, 2009 yılında, 282 Milyon TL büyüklüğe sahip olan sektör program döneminde %52 oranında büyümüştür. 2009 yılında sektörün GSYH’dan aldığı pay %5.2 iken bu oran 2012 yılında %6.3 olarak gerçekleşmiştir. Böylece 2011 yılında %8 oranında büyüyen sektör 2012 yılında %21 oranında büyümüştür. Turizm sektörü KKTC için karşılaştırmalı üstünlüğe sahip ilk sırada gelen sektör olup karşılaştırmalı üstünlüğünün ve ileride doğacak fırsatların değerlendirilebilmesi amacıyla 1995-2008 yılları arasında muhtelif turizm master plan ve envanter çalışmaları yapılmış, büyük otellerin yanı sıra ev pansiyonculuğu, özel ilgi turizmi, eko turizm gibi turizmde çeşitlilik üzerine bir yapı kurulması planlanmıştır. Yabancı ve yerli yatırımcıların turizm sektörüne yönelmesi için 1987 yılında “Turizm Endüstrisi Teşvik Yasası” ve 2000 yılında da Genel Teşvik Yasası yürürlüğe konulmuştur. Turizm alanlarının geliştirilmesi yabancı yatırımcıların KKTC’de yatırım yapması için Bafra Turizm bölgesi oluşturulmuş, büyük kapasiteli tesislerin kurulması amaçlanmıştır. 2002-2003 yılında TC-KKTC arasında imzalanan protokol çerçevesinde, Türkiye Kalkınma Bankası (TKB) aracılığı ile yatırımlar için yaklaşık 114 Milyon TL kredi kullandırılarak 3,500 yatak hizmete sunulmuştur. Bafra ve İskele Bölgesi yatırımlarının tamamlanması amacı ile 2009 yılında yeni bir protokol imzalanmış, sonraki yıllarda ipotek alma, arsa, tapu, kira sözleşmeleriyle ilgili sorunların aşılması yönünde adımlar atılmıştır. Bu destekler sonucunda 15,000 yatağın hizmete girmesi hedeflenmiştir. 60 2012 yılında ilk kez ülkenin turizm potansiyelinin geliştirilmesi amacıyla Çukurova Kalkınma Ajansı ile birlikte kısmi hibe destek programı uygulanmıştır. Bu program ile turizme dönük tesislerin hizmet kalitesinin ve çeşitliliğinin artırılması, turizm potansiyelini harekete geçirecek destekleyici faaliyetlerin geliştirilmesi alanlarına fon sağlanmıştır. KKTC’de 2012 döneminde yatak kapasitesi %3.7 oranında artarak 19,867 yatağa ulaşmıştır. Ayrıca yarım kalmış tesislerin kredilendirilerek tamamlanması, mevcut tesislerin hizmet kalitesini artırmak ve modernize etmek amacıyla faiz destekli kredi programı hayata geçirilmiştir. Az gelişmiş yörelerin ekonomik aktivitesinin artmasını sağladığı için ayrı bir öneme sahip olan ev pansiyonculuğu, özel ilgi ve eko turizmin geliştirilmesi büyük otellerin yanında KKTC’de desteklenen diğer alanlardır. Bu amaçla Karpaz pilot bölge olarak seçilmiş, özel ilgi turizmi ve eko turizmde önemli yatırımlar yapılmıştır. 2012 yılında yatırımlar daha çok kalite artırma ve pazarlamaya yönelik yapılmış olup, 2010 yılındaki mevcut olan 14 tesis ve 180 yatak kapasitesinde bir artış olmamıştır. KKTC’de yıllık doluluk oranı; gazinolu standardı yüksek pazarlanabilir tesislerde %70’lere ulaşmış, standardı düşük ve küçük tesislerde %30-40 arasında kalmış, ortalamada ise %44,1 olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılında; doluluk oranı %7, konaklama oranı ise %16 artmıştır. Geceleme sayısı 2,288,000’den 2,663,000’e yükselmiştir. KKTC’ne yoğunluklu turist gelen Türkiye ve İngiltere’nin yanında yeni destinasyonlardan turist getirilmesine 2012 yılında da devam edilmiştir. 2012 yılında toplam 11 ülkeden düzenlenen 450 sefer sonunda KKTC’ye 65,447 turist taşınmıştır. Taşınan turist rakamlarına bakıldığında, ilk üç sırayı Hollanda, Almanya ve Polonya almaktadır. Bununla birlikte 61 İtalya, Slovenya, Belçika, Fransa, İran, Rusya ve Ukrayna’dan gelen turist sayısında ciddi artışlar sağlanmıştır. Yatırım teşvikleri yanında turist getirmeye yönelik teşviklerde de 2009 yılından itibaren değişiklikler yapılarak, Türkiye ve İngiltere dışından da turist getirilmesine uygun ortam oluşturulmuş, GKRY’nin engellemelerine rağmen yaklaşık 13 Avrupa ve Asya ülkesinden turist getirilmesi sağlanmıştır. Bu politikalarla KKTC turizmi Akdeniz çanağındaki diğer ülkelerle rekabet edebilir hale gelmiştir. C- YÜKSEK ÖĞRETİM SEKTÖRÜ 2012-2013 Güz dönemi itibariyle KKTC’de Doğu Akdeniz Üniversitesi (1979), Girne Amerikan Üniversitesi (1985), Yakın Doğu Üniversitesi (1988), Lefke Avrupa Üniversitesi (1990), Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi (1997), Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kuzey Kıbrıs Kampüsü (2003), İstanbul Teknik Üniversitesi Kuzey Kıbrıs Kampüsü ve Akdeniz Karpaz Üniversitesi (2012) olmak üzere 8 üniversite bulunmaktadır. Bu üniversitelerde 2012-2013 döneminde toplam 55,494 öğrenci öğrenim görmektedir. Bu sayı KKTC nüfusunun %19’una tekabül etmektedir. KKTC üniversiteleri, eğitim ve yaşam maliyetini düşürücü, uluslararası standartlarda eğitim kalitesi ve öğrenci memnuniyetini artırıcı önlemler alarak rekabet güçlerini artırmak vizyonu çerçevesinde hareket ederek, yüksek öğretimdeki öğrenci sayısının artırılmasına ilişkin politikalarda önemli bir başarı sağlamış ve 2011 yılında 47,063 olan öğrenci sayısı 2012 akademik yılında %18 artarak 55,494 sayısına ulaşmıştır. 62 DİPNOTLAR 1 KKTC Maliye Bakanlığı’na bağlı Motorlu Araçlar Mukayyitliği’nin 1 Ocak 197423 Mayıs 2013 tarihleri arasındaki 39 yıllık verilerine göre, KKTC’de 160,293 kayıtlı araç var. Son nüfus sayımına göre KKTC’de 295,000 kişinin yaşadığı dikkate alındığında, ülkede her 1,000 kişiye 543 araç düşüyor. Uluslararası resmi istatistiklerde yer almasa da rakamlara bakıldığında 543 araç ile KKTC, dünyada 26’ncı sırada yer alıyor. Resmi rakamlara göre, Yunanistan her 1,000 kişiye 624 ile 13’üncü, Güney Kıbrıs 532 araçla 29’uncu sırada bulunurken, Türkiye 144 araçla 191 ülke arasında listede 93’üncü sırada yer alıyor. (Kaynak: Kıbrıs Gazetesi 1 Haziran 2013). 2 KKTC Nüfus Sayımı 4 Aralık 2011 (Kaynak: DPÖ – Bülten Kesin Sonuçlar, İkinci Aşama Ağustos 2013) 63