şekerin ve şeker sanayinin tarihçesi - Üzüm

şekerin ve şeker sanayinin tarihçesi - Üzüm

Üzüm-Sen, üzüm üreticileri sendikasý
ÞEKERÝN VE ÞEKER SANAYÝNÝN TARÝHÇESÝ
Ahmet ATALIK – TMMOB Ziraat Mühendisleri Odasý Ýstanbul Þube BaþkanýÞeker ihtivasý yü
bitkilerin öz sularý ile bal insanlýk tarihi boyunca en sevilen besin maddeleri oldu. Ýsveç ve Ýspanya’da bazý kayalar
üzerine çizilmiþ ve Taþ Devri’ne ait olduðu tespit edilmiþ resimler, insanoðlunun onbinlerce yýldýr yabani arýlardan bal eld
edebildiðini göstermektedir. Ýnsanoðlu baldan sonra aðýrlýklý olarak þeker ihtiyacýný karþýlamada þeker kamýþýna yöneldi. Þek
olarak Doðu ve Güneydoðu Asya kabul edilmektedir. Pasifik Okyanusu’ndaki adalarda Polynesialýlar 5.000 yýlý aþkýn
süredir þeker kamýþýndan þeker elde etmektedirler. Ýlk baþta insanlar kamýþý çiðneyerek þekerinin tadýný alýyorlardý. Þeker k
belgeler MÖ 510 yýlýna dayanmaktadýr. O tarihlerde Hindistan’a sefer yapan Pers Ýmparatoru Darius, Ýndus Nehri
boyunca þeker kamýþý yetiþtirildiðini ve halkýn bunlarý gýdalarý tatlandýrmak için kullandýklarýný gördü. O zamana dek gýdalar
tatlandýrmada bal kullanan Pers halký þeker kamýþýna “arý olmadan bal üreten kamýþ” adýný verdi.200 yýl sonra
Asya’nýn batý kýsýmlarýný fetheden Büyük Ýskender “kutsal kamýþ” adýný verdiði þeker kamýþýný berabe
þekeri Akdeniz ülkelerine ve Afrika’nýn doðu kýyýlarýna tanýttý.Hindistan halký, Gupta sülalesi yönetiminde olduklarý MS
yýllarýnda þekeri nasýl kristalize edebileceklerini keþfetti.MS 7. yüzyýlda Ýran’ý iþgal eden Araplar þeker kamýþý ile tanýþ
yetiþtirildiðini ve nasýl þeker elde edildiðini öðrendiler. Ýþgal ettikleri Kuzey Afrika ve Ýspanya gibi ülkelere de bu bilgilerini aktard
Araplar giriþimciler 8. ve 13. yüzyýllar arasýnda þeker üretim tekniklerini büyük ölçekli sanayiye dönüþtürdüler; ilk büyük ölçekli þ
imalathanelerini, rafinerilerini, fabrikalarýný ve üretim alanlarýný oluþturdular.Ýstilalar, iþgaller ve diðer ülkelerle artan ticari iliþkile
vasýtasýyla þeker kamýþý Suriye, Mýsýr, Rodos, Kýbrýs, Kuzey Afrika (Fas ve Tunus) ve Güney Ýspanya gibi pek çok yere ulaþ
þeker kamýþýný 15. yüzyýlda Ýspanya ve Portekiz’e kadar yaydýlar. Geliri yüksek bir bitki olmasý dolayýsýyla her iki ülke
kamýþý yetiþtirebilecekleri yeni yerler aramaya koyuldular. Amerika’nýn keþfinden sonra, 1493 yýlýnda Kristof Kolomb
deneme dikimleri yapmak üzere Karayip Adalarý’na þeker kamýþý götürdü. Þeker kamýþý buradaki bol güneþ ýþýðý, yoð
verimli toprak þartlarýna son derece güzel uyum saðladý. Bu uyum þeker kamýþý tarihinin dönüm noktasý oldu. Kolomb, Ýspany
Kraliçesi Isabella’ya þeker kamýþýnýn bu yörelerde dünyanýn diðer kýsýmlarýndakinden daha hýzlý büyüdüðünü rapor
etti.Kolomb’un Amerika’yý keþfinden sonra pek çok Avrupalý bu heyecan ve umut veren “Yeni
Dünya”ya göç etti. Buradaki yeni keþiflerin çoðunu Ýngiliz, Fransýz ve Hollandalý çiftçiler þeker kamýþý yetiþtirebilecekler
ararken yaptýlar ve Brezilya, Meksika, Küba ve Batý Hint Adalarý’nda kamýþ tarýmý yapmaya baþladýlar. Þeker üretimi
tamamýyla ihracata yönelik olarak yapýlýyordu ve yerli halkýn tamamý kamýþ tarýmý amacýyla istihdam edildi.Amerika’ný
keþfinden sadece 28 yýl sonra 1520 yýlýnda, Antillerin bir adasý olan St. Thomas’da 60’tan fazla þeker fabrikasý
kuruldu. 1540 yýlýnda Brezilya’nýn güneyinde bulunan Santa Catarina Adasý’nda þeker fabrikasý sayýsý
800’ü, Latin Amerika’nýn kuzey kýyýlarýnda yer alan ve þimdiki Guyana’nýn içinde kalan Demarara ve
doðusundaki Surinam’daki fabrika sayýsý ise 2 bini bulmuþtu. 1550 yýlýna kadar küçük ölçekli fabrika sayýsý 3 bini bulmu
geliþmeler beraberinde o güne dek görülmemiþ ölçüde dökme demirden yapýlmýþ aletlere, kaldýraçlara, millere ve diðer mekani
olan talebi arttýrdý. Þeker üretiminin büyümesiyle birlikte kalýp yapýmý ve demir dökümü gibi uzmanlýk gerektiren ticaret
Avrupa’da hýzla geliþti. Büyük ölçekli þeker fabrikalarýnýn kurulmaya baþlanmasý, 17. yüzyýlýn baþlarýndan itibaren yakl
baþlayan sanayi devriminin gereksinim duyduðu teknolojinin de geliþmesini saðladý. Þeker ayný zamanda içinde þeker kullanýla
gýda maddelerinin de sanayilerinin geliþmesini saðladý.Amerika’nýn Avrupa kolonilerinin kurulduðu bölgeleri ile Karayiple
dünyanýn en büyük þeker kaynaðý oldu. Sanayi geliþip daha fazla iþçiye ihtiyaç duyulunca tarlalarda çalýþtýrýlmak üzere Afrika&
köleler getirildi. Bu yönüyle þeker ayný zamanda kölelik sisteminin de ortaya çýkmasýna neden oldu. Köle iþçiliði üretim maliyetle
düþmesini ve fiyatlarýn Doðu’dan ithal edilen kamýþ þekeri fiyatlarýnýn çok daha altýnda oluþmasýný saðladý. Þeker tarý
kazanç getiriyordu ki, insanlar þekere “beyaz altýn” adýný taktýlar. Þeker kamýþý tarlasý olanlara da altýn tarlasý v
gözüyle bakýlmaya baþlandý. Kölelik 1800’lerde kaldýrýldý (1833’te Ýngiltere’de, 1863-65 Amerika’
ve iþçilere para ödenmeye baþlandý.Günümüzde Brezilya ve Hindistan sýrasýyla 32,6 milyon ton ve 30,7 milyon tonla dünya þek
üretiminde birinci ve ikinci sýralarý paylaþmaktadýrlar.Avrupa þeker kamýþýyla tanýþmadan önce diðer ülkelerde olduðu gibi tatla
olarak bal kullanýyordu. Avrupa’da ilk kamýþ þekerini tadabilenler MS 11. yüzyýlda birinci Haçlý Seferi’ne katýlmýþ
askerlerdi. Hatta Alman Þövalyeleri 12. Ve 13. yüzyýllarda kutsal topraklarda þeker kamýþý ticareti ile de uðraþtýlar.Ýkliminden d
Ýngiltere’de þeker kamýþý yetiþtirilemiyordu. Ýngilizler 1655 yýlýnda Ýspanya’dan Jamaika ve Batý Hint
Adalarý’na götürdükleri þeker kamýþý ile þeker sanayiyle daha yakýndan ilgilenir oldular. Ýngiltere’de 1750 yýlýnd
þeker rafine fabrikasý vardý ve þeker kamýþýndan yýlda 30 bin ton þeker üretebiliyorlardý.18. yüzyýlýn sonlarýnda þeker üretimi
makineleþmeye baþladý. Ýlk olarak 1768 yýlýnda Jamaika’da bir þeker fabrikasýnda buhar makinesi kullanýlmaya baþlan
kýsa süre sonra ýsýtma prosesi kaynaðý olarak da ateþin yerini buhar aldý.Dünyada tüm bu süreçler yaþanýrken þeker pancarýn
þeker kaynaðý olduðu bilinmiyordu; gýda ve hayvan yemi olarak yetiþtiriliyordu.Bir Fransýz ziraatçýsý ve döneminin ünlü bir tiyatr
oyunu yazarý olan Oliver de Seddes 1575 yýllarýnda beyaz pancarý kaynatýnca çok tatlý bir þurup elde edilebildiðini tespit etti.
Ancak çalýþmalarýný daha ileri götüremedi.Ýlk olarak, Alman kimyacý Andreas Sigismund Marggraf pancarý analiz ederken bu ü
kristalleþen ve son derece tatlý bir madde içerdiðini 1747 yýlýnda fark etti. Marggraff, pancarda bulduðu maddenin þekere
benzemekle kalmayýp kamýþtan elde edilen þekerle ayný olduðunu, þekerin pancardan da kamýþtan olduðu gibi kazanabileceði
ispat etti. Bu tarih þeker pancarýnýn ilk kez þeker kaynaðý olarak tanýmlandýðý tarihtir.Marggraf’ýn bu çalýþmasýný Fran
Carl Achard daha da geliþtirdi ve dünyanýn ilk pancar þekeri fabrikasýný 1802 yýlýnda Aþaðý Silezya’da kurmayý baþard
Fransa ile Ýngiltere arasýnda 1793-1815 tarihleri arasýnda yapýlan Napolyon Savaþlarýna kadar Avrupa ana þeker kaynaðý olar
kamýþ þekerini kullanmaya devam etti. Bu dönemde Ýngiliz Donanmasý, Fransa’nýn baþta kamýþ þekeri olmak üzere ma
ithalatýný önlemek amacýyla limanlarýný ablukaya aldý. Böylelikle Avrupa kýtasýna þeker giriþi durdu. Bu andan itibaren kamýþ
yerini almasý amacýyla Avrupa’da þeker pancarý tarýmý çok hýzlý bir þekilde yayýlmaya baþladý.Avrupa’nýn iklim
son derece iyi yetiþtiði görülür görülmez pancar þekeri kamýþ þekerine rakip olmaya baþladý ve 1880’lerde Avrupa&rsquo
pancar, þekerin ana hammaddesi durumuna geldi. Günümüzde Almanya, Fransa, Polonya, Ýspanya ve Ýtalya dünyanýn en öne
pancar þekeri üretici ülkeleri arasýnda yer almaktadýr.Avrupa’da þeker pancarý tarýmý hýzla yayýlýrken Ýngiltere’
http://www.uzumsen.org
Joomla! ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 12 October, 2016, 19:49
Üzüm-Sen, üzüm üreticileri sendikasý
pancarýna olan ilgisi Birinci Dünya Savaþý (1914-1918) esnasýnda baþladý. Savaþta Alman denizaltýlarý ticaret gemilerini batýrm
baþlayýnca Ýngiltere’nin kamýþ þekeri temini hýzlý bir düþüþ gösterdi. Ýngiliz hükümeti çiftçileri þeker pancarý yetiþtirme
tarihten beri Ýngiltere þeker ihtiyacýnýn önemli bölümünü pancardan üretmektedir ve dünyanýn en büyük pancar þekeri üreticiler
yüzyýlýn ikinci yarýsýndan sonra pancar þekeri sanayinin geliþtiði Almanya, Fransa, Avusturya, Macaristan, Rusya, Belçika ve
Hollanda’dan sonra 1876 yýlýnda Romanya’da, 1880 yýlýnda Ýsveç ve Danimarka’da, 1898 yýlýnda ise
Bulgaristan ve Ýspanya’da ilk þeker fabrikalarý kuruldu.Türkiye’de ise ilk pancar þekeri 26 Kasým 1926 yýlýnda
üretildi.Kaynakça: A Brief History of Sugar – www.irish-sugar.ie
Dünya Þeker Sanayinin Tarihçesi – www.kutahyaseker.com.tr
History of Sugar – www.britishsugar.co.uk
How Sugar is Made – The History – www.sucrose.com
Sugar – en.wikipedia.org
TC Þeker Kurumu – www.sekerkurumu.org.tr
http://www.uzumsen.org
Joomla! ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 12 October, 2016, 19:49