View/Open - Hakkari Üniversitesi

T.C.
NİĞDE ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
SEMİNER
NİĞDE İLİNİN ÖNEMLİ DOĞA ALANLARI
HAZIRLAYAN
Mehmet ÇOLAK
DANIŞMAN
Doç. Dr. Ahmet KARATAŞ
NİĞDE-2006
Önemli Doğa Alanı nedir?
Önemli Doğa Alanları (ÖDA) - "Key Biodiversity Areas", Uluslararası Doğa Koruma
Kurumu (CI), Dünya Kuşları Koruma Kurumu (BirdLife International) ve Dünya Bitkileri
Koruma Kurumu (PlantLife) tarafından geliştirilen bilimsel kriterlere göre uluslararası öneme
sahip olduğu kanıtlanmış alanlardır.
Alanları niçin korumalıyız?
Alan koruma, küresel biyoçeşitlilik kaybının azaltılmasında uygulanabilecek en etkili
yöntemlerden birisidir. Kendine özgü biyoçeşitliliğe sahip alanların belirlenmesi bu yüzden
büyük önem arz etmektedir. Bu sunumda söz konusu noktadan hareketle. Burada, küresel
öneme sahip doğal alan ağlarının ortaya çıkarılmasını ve sonuç olarak korunmasını amaçlayan
Önemli Doğa Alanları (ÖDA) kavramı tanıtılmaktadır. Bu metodoloji kaynağını IUCN
Kırmızı Liste verilerinden yararlanılarak belirlenen tür koruma hedeflerinden ve bunlarla
bütünleşmiş daha geniş ölçekli koruma yaklaşımlarından almıştır.
IUCN-Kırmızı Liste’de yer alan koruma kategorileri şunlardır;
EX (Extinct): Soyu tükenmiş olan taksonlar,
EW (Extinct in the Wild): Doğada soyu tükenmiş olan taksonlar,
CR (critically endangered): Soyu tükenme tehlikesi hat safhada olan taksonlar,
EN (endangered): Soyu tükenme tehlikesi çok yüksek olan taksonlar,
VU (vulnerable): Zarar Görebilir. Soyu tükenme tehlikesi büyük olan taksonlar,
NT (near threatened): Tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU, EN veya CR
kategorisine girmeye aday olan taksonlar,
LC (least concern): Yaygın bulunan taksonlar,
DD (data deficient): Yeterli bilgi bulunmayan taksonlar,
NE (not evaluated): Yukarıdaki kriterlere göre değerlendirilmemiş taksonlar.
ÖDA (Önemli Doğa alanı)’lar, alan korumaya ihtiyaç duyan türlerin dağılım ve
nüfuslarını esas alan standart küresel ölçekte uygulanabilir, eşik değerlerine bağlı somut
kriterler vasıtasıyla seçilir. Eşik değerini belirlerken, ÖDA’yı tetikleyecek türün
popülasyonunun küresel açıdan koruma değeri taşıdığından ve varlığını sürdürebilir nitelikte
olduğundan emin olmak gerekmektedir. Bu noktada, belli bir türün tek bir alandaki
popülasyonu yok olduğunda türün küresel ölçekte zarar görme olasılığı varsa, o popülasyon
küresel ölçekte koruma değeri taşıyor demektir. Öte yandan, bir türün belli bir alandaki
varlığını sürdürebilirliği; türün yok olma veya azalma riski cinsinden, beklenen yok olma
süresi cinsinden veya kendini yeniden toparlayabilme ihtimali cinsinden ifade edilir
(Akçakaya ve Sjögren Gulve 2000) )
ÖDAları seçmek için kullanılan dört kriter korunan alanlar ağının planlanmasında
değinilmesi gereken iki temel husustan birini baz almaktadır; hassaslık ve benzersizlik
(Margules ve Pressey 2000).
Hassaslığı baz alan kriter
Kriter 1: Tehlike altındaki türler. Tehlike altındaki bir türün düzenli olarak önemli
sayılarda
bulunduğu
alanlar.
Bu
kategoriyi
IUCN
Kırmızı
Listesi’nin
nicel
değerlendirmelerine göre tehlike altında olduğuna kanaat getirilen türlere (CR, EN, VU),
Bunun yanında türlerin eski alanlarına tekrar kazandırılması hedefini vurgulamak için “Nesli
Doğada Tükenmiş” kategorisi bu kriter tarafından kapsanabilirdi.
Benzersizliği baz alan kriterler
Kriter 2: Dar yayılışlı türler: Bir veya daha fazla dar yayılışlı türün küresel nüfusunun
önemli bir kısmını düzenli olarak barındıran alanlar. Yukarıda bahsedildiği gibi benzersiz
ÖDAların belirlenmesinde birincisi dar yayılışlı türlerin kriteri yerine getirebilmesi için bir
alanın en az bir dar yayılışlı türün küresel nüfusunun önemli bir kısmını düzenli olarak
barındırması gerekmektedir (böyle türlerin çoğu küresel tehlike altında da olduğundan ÖDA
belirlenme sürecinde başvurulan kriterlerden ilkini de zaten sağlamaktadır). Bu kriteri
anlamak için bir türü neyin dar yayılışlı yaptığını tanımlamak gerekir. Neyse ki bu tanım ilk
olarak kuşlar için yapılmış (Statersfield ve ark. 1998) ve diğer taksonomik gruplar için de
hazırlanmaktadır. Statterfield ve arkadaşları (1998), Terborgh ve Winter’in 1983 tarihli
calışmasını temel alarak dar yayılışlı kuş türlerini 50000 km2’den daha dar alanlarda üreyen
kuşlar olarak tanımlamıştır. Bu tanım tüm kuşların yaklaşık %25’ine tekabül etmekte olup,
bahsedilen türlerin dağılımı “endemik kuş alanlarında” yoğunluk kazanmaktadır. Diğer
taksonomik gruplar için dar yayılışa sahip türleri değerlendirmede kullanılabilecek çeşitli
teknikler mevcuttur. Dar yayılış, belli bir takson içindeki yayılış alanlarının genel dağılıma
oranlanmasıyla bulunabilir. Örneğin tür yayılış alanlarının genel dağılımının en küçük
diliminin dar yayılışlı türlere ev sahipliği yaptığı farz edilebilir. Ancak bu yaklaşım hem
teoride hem de uygulamada birer sorunla karşılaşmaktadır. Bu sorunlara yönelik muhtemel bir
çözüm, IUCN/SSC – CI/CABS Küresel Memeli ve Küresel Amfibilerin Değerlendirme
merkezlerince derlenen dağılım alanlarının boyutlarına dair verilerin incelenmesidir (Brooks
2004). Memeliler için Stattersfield ve arkadaşlarının (1998) 50000 km2’lik değerinin
uygulanması türlerin yaklaşık %25’inin (kuşlarınkine benzer şekilde) dar yayılışlı olarak
sınıflandırılmasını ve en az iki dar yayılışlı memelinin bulunduğu alanların kuşlar için
belirlenen alanlarla benzerlik gösterdiğini anlamamızı sağlamıştır. Buna karşın aynı eşik
değerinin amfibilere uygulanması sonucu ortaya çıkan oran çok daha yüksektir; %60. İşin
çarpıcı yanıysa bu duruma rağmen dar yayılışlı iki türe ev sahipliği yapan amfibi alanlarının
küresel dağılımının kuş ve memeli alanlarıyla neredeyse tamamen kesişmesidir.
Kriter 3: Yoğunlaşan türler: Yoğunlaşan bir türün küresel nüfusunun önemli bir kısmını
düzenli olarak barındıran alanlar. Bunlar üreme kolonilerinden, tüneme ya da besin arama gibi
amaçlarla üreme dönemi dışında kullanılan alanlardan veya kısa zaman aralıklarında bir türün
yüksek sayıdaki ferdinin göçüne sahne olan geçitlerden oluşabilir. Bir alanın yoğunlaşan
türler için gerekli kriteri sağlaması için ilgili türlerin küresel nüfusunun önemli bir kısmını
düzenli olarak barındırması lazımdır. Bu kriter bitkiler için kullanılmaz.
Kriter 4: Biyoma özgü türler: Dağılımları belli bir biyoma ya da biyomun alt birimlerine
bağımlı olan tür gruplarının önemli bir kısmını barındıran alanlar. Gezegenimizin yüzeyi
yağmur, sıcaklık ve rakım gibi çevresel özellikleri açısından heterojendir ve bu heterojenite
türlerin dağılımındaki yüksek yapılanmayı açıklar (Holdridge 1978). Bu yüzden belli bir
çevresel yapıya endemik tür toplulukları benzersiz biyoçeşitliliğin başka bir ayağını oluşturur.
ÖDA’ların belirlenmesinin zeminini hazırlayan nicel kriterler alan koruma
hedeflerinin iskeletini meydana getirmektedir. Ancak bu yaklaşımın tekrarlanabilirliği
ÖDA’ların uygulamada nasıl belirlendiğine sıkı sıkıya bağlıdır. Sınırlar, seçilen ÖDA’ların
koruma çalışmalarında yönetilebilecek homojen birimler olmasına olanak verecek şekilde
belirlenmelidir. Bir ÖDA’nın sınırlarının, korunacak türün gereksinimlerine göre saptanması
gerekir.
Türkiye'nin Önemli Doğa Alanları
Bugüne kadar Türkiye'de 266 Önemli Doğa Alanı (ÖDA) tanımlanmıştır. Bu alanlar
toplam 14 milyon 894 bin 169 hektarlık bir alanı kaplamakla birlikte (Türkiye yüzölçümünün
yaklaşık yüzde 19'u) bunun yaklaşık yüzde 80'inin henüz hiçbir koruma statüsü yoktur ve
korunan alanlar da etkili bir şekilde yönetilmemektedir.
Şekil 1: Türkiye'nin önemli alanları
Niğde ili önemli doğa alanları
Aşağıda verilen Önemli Doğa Alanları, Doğa Derneği (Ankara), WWF-Türkiye
(Ankara) ile DHKD (İstanbul) tarafından yayınlanmış Önemli Bitki Alanları (ÖBA), Önemli
Kuş Alanları (ÖKA) ve diğer grupları (Memeliler, Sürüngenler, Amfibiler, İçsu Balıkları,
Kelebekler ve Kızböcekleri) ÖKA ve ÖBA alanlarıyla birlikte değerlendiren uluslararası
öneme sahip Önemli Doğa Alanları (ÖDA) çalışmaları dikkate alınarak; Doç. Dr. Ahmet
KARATAŞ tarafından yürütülen arazi çalışmaları ve özet halinde Yeşil ATLAS Dergisi’nde
yayınlamış olduğu “Türkiye’nin Önemli Memeli Alanları” (bkz. Karataş, 2004) esas
alınarak hazırlanmıştır. Alanların belirlenmesinde Eken et al. (2005)’te verilen kriterlere
göre uluslararası öneme sahip bölgeler, milli parklar, sulak alanlar ile endemizm yüksek
olduğu dağlık kesimler seçilmiş; bunun için uluslararası kriterlere uygun bitki ve hayvan
türleri (özellikle nesli tehlike altında olan endemikler, yoğunlaşan türler vs) dikkate alınmıştır.
Tablo 1: ÖDA kriterlerinin özeti (Eken et al., 2005’ten).
Küresel ölçekte
önemli alanlar
Avrupa
ölçeğinde
önemli alanlar
A1
Alan, nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan canlı türlerinden bir ya da daha fazlasını önemli
sayılarda ve düzenli olarak barındırır.
A2
Alan, dünya dağılışı 50 bin kilometreden daha küçük olan bir ya da daha çok dar yayılışlı türün
önemli bir popülasyonunu barındırır.
A3
Alan, dünya popülasyonlarının tamamı ya da büyük bir bölümü tek bir biyom içinde yaşayan canlı
türlerinin önemli birliklerini içermektedir.
A4
Alan, belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birden çok canlı türünün, dünya
veya biyocoğrafik popülasyonunun % 1'inden fazlasını düzenli olarak barındırır
B1
Alan, nesli Avrupa ölçeğinde tehlike altında olan bir tür için ülkedeki en önemli alanlardan biridir.
B2
Alan, belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birden çok canlı türünün,
göçyolu ya da belirgin bir alt popülasyonunun % 1'inden fazlasını düzenli olarak barındırır.
Çalışmalarımız sonucunda Niğde ilinde tespit ettiğimiz ve Tablo’daki kriterlere sahip
Önemli Doğa Alanları aşağıda verilmiştir:
1. Hasan Dağı ve Melendiz Dağları (Aksaray-Niğde),
2. Aladağlar (Niğde-Adana-Kayseri),
3. Bolkar Dağları (Niğde-Mersin-Konya-Adana),
4. Bor Ovası ve Akkaya Barajı (Niğde).
Şekil 2: Aksaray, Kırşehir, Nevşehir ve Niğde illerinde yer alan
Önemli Doğa Alanları: 1. Eşmekaya Sazlıkları (Aksaray), 2.
Hasan Dağı ve Melendiz Dağları (Aksaray-Niğde), 3. Tuz Gölü
(Aksaray-Ankara-Konya), 4. Çiçekdağı (Kırşehir), 5. Hirfanlı
Barajı (Kırşehir), 6. Seyfe Gölü (Kırşehir), 7. Göreme Tepeleri
(Milli Park) (Nevşehir), 8. Aladağlar (Niğde-Adana-Kayseri), 9.
Bolkar Dağları (Niğde-Mersin-Konya-Adana), 10. Bor Ovası ve
Akkaya Barajı (Niğde).
NİĞDE İLİ’NDE YER ALAN HASSAS EKOSİSTEMLER
HASANDAĞI ve MELENDİZ
DAĞLAR
Yüzölçümü: 200000 ha
Koordinat: 38007’K 34024’D
Yükseklik: 1000-3268 m
İl(ler): Aksaray, Niğde
İlçe(ler): Aksaray, Güzelyurt, Niğde, Altunhisar,
Çiftlik
Şekil 3: Hasandağı ve Melendiz Dağları Haritası
Koruma Statüleri: --
Alanın Tanımı: Alan, Aksaray-Niğde il sınırlarında yer alan eski volkanlardan oluşan
Hasandağı volkanik ikizleri ve doğusunda kalan Melendiz Dağları’nı içine almaktadır. Hasan
Dağı’nın özellikle ana volkan konisini oluşturan Büyük Hasan Dağı (3268 m),
kuzeybatısındaki Aksaray Ovası, batısındaki Obruk Platosu ve güneyindeki Bor Ovası
düzlüklerinden aniden yükselir. Ana volkan konisinin zirvesinde tipik bir krater ve kraterin
tabanında bir krater gölü bulunmaktadır. Ana koninin hemen güneydoğusundaki daha küçük
boyutlu ve yükseltisi daha az olan ikiz koni ise tipik bir krater halindeki zirvesi ile Küçük
Hasan Dağı (2844 m) ismiyle bilinir. Oldukça taze ve karakteristik volkan şekilleriyle
ülkemizin en genç volkanik dağları arasında olan Hasan Dağı, uykusunu sürdürmektedir.
Şekil 4: Hasan dağı ve Melendiz dağı
Melendiz Dağları (2963 m) ise Niğde’nin kuzeyinde, merkez ilçe ile Çiftlik, Altunhisar, Bor
ilçe sınırlarının birleştiği kesimde yer alır. Güneyindeki Niğde-Bor düzlükleri ile kuzeyindeki
Çiftlik (Melendiz) Ovası arasında kuş uçuşu yaklaşık 24 km’yi bulan İç Anadolu’daki en
büyük volkanik kütledir. Batısında Keçiboyduran Tepesi (2727 m) ve kuzeyde Göllüdağ
(2172 m) diğer önemli zirveleridir. Alanın kuzey eteklerine yakın olan Ihlara Vadisi dışında
koruma statüsü bulunmamaktadır.
A1: 2 Küresel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür bulunuyor (1 Bitki, 1 Sürüngen)
A2: 6 Avrupa Ölçeğinde Tehlike Altındaki Tür bulunuyor (6 Bitki)
B1: 5 Bölgesel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür (3 Bitki, 1 Sürüngen, 1 Kuş)
B2: 2 Avrupa Ölçeğinde Nesli Tehlike Altında Tür (1 İçsu balığı, 1 Sürüngen)
B3: 4 Avrupa Ölçeğinde Yoğunlaşan Tür (4 Memeli)
C1: 10 Avrupa Birliği Listesindeki tür (1 Kızböceği, 2 Sürüngen, 3 Kuş, 4 Memeli)
C2: Tehlike Altındaki Doğal Habitatlar (İran-Anadolu stepleri)
Habitatlar: 3268 m’yi bulan Büyük Hasandağı ve doğusundaki Küçük Hasandağı şeklinde
iki zirveden oluşan Hasandağı, volkanik bir dağdır. Üst kesimlerinde volkanik küllerin
etkisinde; nispeten aşağı kesimler, yüksek dağ çayırlıklarıyla örtülüdür. Benzer şekilde bu
dağın doğu kısmında ve alanın büyük bir kısmında uzanan Melendiz Dağları’nın üst kesimleri
de yüksek dağ çayırlıklarıyla örtülüdür. Aşağı kesimlerde Orta Anadolu dağ bozkırları ve
eteklerinde ova bozkırları yer almaktadır. Hasandağı’nın etekleri ile Melendiz Dağları’nın
daha çok kuzey kesimlerinde orman şeklini almış meşeliklere rastlanabilir. Özellikle bu
dağların eteklerinde yer yer tarım alanları bulunmaktadır.
Şekil 7: Iris sari (foto: A. Savran).
Şekil 5: Verbascum vulcanicum (foto: A. Savran).
Şekil 6: Lamium garganicum (foto: A. Savran).
Türler: Alanda hem flora hem de fauna açısından yeterli ve detaylı çalışmalara
rastlanmamıştır. Çeşitli endemik bitkiler ve balık türünün yanı sıra çeşitli yırtıcı kuşların ve
diğer guruplardan kuşlara bölgede rastlanmaktadır. Alan, Kızböcekleri ve Sürüngenler
açısından da ÖDA özelliklerine sahiptir.
Alan Kullanımı: Gerek Hasan Dağı gerekse Melendiz Dağları’nın yüksek kesimlerinde yöre
halkının geleneksel yaylacılık ve hayvan otlatma faaliyetleri için yayla mevsiminde çıktığı
birçok yayla bulunmaktadır. Bunların arasında en büyüğü ve en bilineni, Küçük Hasan Dağı
ile Keçiboyduran Dağı arasındaki dağ geçidi üzerinde yer alan Hasan Dağı Ulukışlası
Yaylası’dır. Yörede özellikle son yıllarda yayla şenlikleri her yıl düzenli olarak
yapılmaktadır. Alandaki önemli faaliyetler arasında, düşük rakımlı, özellikle köylere yakın
kesimlerde tarımsal faaliyetler yapılmaktadır. Özellikle Büyük Hasan Dağı, dağcılık ve doğa
sporları açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Yerli ve yabancı doğa sporcuları tarafından
yılın her mevsimi tırmanışlar gerçekleştirilmektedir. Daha çok kış tırmanışlarının yapıldığı
Büyük Hasan Dağı’nda, yazın su kaynaklarının yetersizliği nedeniyle daha seyrek tırmanış
yapılmaktadır. Benzersiz mera ekosistemine sahip Ketençimen ve Çiçeklibel gibi yaylaları,
Gebere Vadisi, Göllüdağ, Narlıgöl ve Bozköy krater gölleri ile Göllüdağ krateri üzerindeki
Hitit harabeleri; özellikle alanın kuzeyinde yer alan Ihlara Vadisi, Selime Peribacaları turistik
açıdan yoğun uğrak yerleridir. Eski medeniyetlere ait çok sayıda tapınak olarak kullanılmış
mekan da görülebilir. Melendiz Dağları, derin vadileri içinde yapılmış Azatlı, Gebere ve
Murtaza gibi baraj göletleri ile Mayıs ayı sonuna kadar eriyen kar sularının beslediği yer üstü
ve yeraltı su kaynaklarının yanında Niğde’nin doğal su deposu durumundadır.
Tehditler: Yoğun turist baskısının yanı sıra, erozyon bölgenin en önemli problemlerinin
başında gelir. Ancak öncelikli tehdit, step kesimdeki meraların hızla tarım alanlarına
dönüştürülmesidir. Bozulan meralar, erozyonun daha da artmasına ve alandaki endemik
bitkiler başta olmak üzere, doğal bitki örtüsünün tahrip olmasına sebep olur. Yoğun hayvan
otlatma faaliyetleri tahribatı hızlandırmaktadır.
Alandaki koruma çalışmalarının acilen başlatılması gerekmektedir.
Koruma Çalışmaları: Tabiat Koruma Alanı olan Ihlara Vadisi dışında bazı alanlar Sit Alanı
niteliğinde olup, başka bir koruma statüsü yoktur. Günümüzde herhangi bir planlı koruma
uygulamasının görülmediği Hasan Dağı’nda, koruma-kullanma dengelerinin oluşturulup,
doğal potansiyelinin geliştirileceği projelere ihtiyaç duyulmaktadır.
Tablo 2: Hasandağı ve Melendiz dağları türlerinden bir kısmı
Ulusal ya
Tür grubu Takson adı
Endemik
Küresel
da
Tek nokta
Kırmızı
Bölgesel
ÖDA
endemiği
Liste
Kırmızı
Kriteri
Kategorisi
Liste
Kategorisi
Bitki
Linum mucronatum subsp. gypsicola var.
gypsicola
+
-
-
EN
-
Bitki
Trigonella isthmocarpa Boiss. & Balansa
+
-
-
VU
A1, A2
Bitki
Onobrychis sulphurea var. sulphurea
+
-
-
VU
A2
Bitki
Suaeda prostrata var. anatolica
+
-
-
VU
A2
Bitki
Astragalus schottianus
+
-
NT
A2
Bitki
Dianthus cibrarius
+
-
-
NT
A2
+
-
-
NT
A2
+
-
-
LC
B1
+
-
-
LC
B1
+
-
-
LC
B1
Bitki
Bitki
Bitki
Bitki
Lamium garganicum L. subsp. pulchrum R.
Mill
Iris sari Schott ex Baker
Verbascum vulcanicum Boiss. & Heldr. var.
vulcanicum
Veronica thymoides P.H. Davis subsp.
hasandaghensis M.A. Fischer
Kınkantlı
Cerambyx cerdo
-
-
VU
-
?
Kızböceği
Coenagrion ornatum
-
-
NE
-
C1
İçsu balığı
Gobio gobio gymnostethus
+
-
LC
-
B2, C1
Sürüngen
Emys orbicularis luteofusca
+
-
NT
NT
Sürüngen
Montivipera xanthina
-
-
CR
LC
A1, C1
Kuş
Coracias garrulus
-
-
-
-
C1
Kuş
Falco biarmicus
-
-
-
-
C1
B1, B2,
C1
Kuş
Neophron percnopterus
-
-
-
-
B1, C1
Memeli
Rhinolophus ferrumequinum cf. İrani
-
-
NT
NT
B3, C1
Memeli
Hypsugo savii - Doğu Akdeniz
-
-
LC
LC
B3, C1
Memeli
Myotis blythii ssp.
-
-
LC
LC
B3, C1
Memeli
Miniopterus schreibersii pallidus
-
-
LC
NT
B3, C1
ALADAĞLAR
Şekil 8: Toroslar’ın en yüksek zirvesi: Demirkazık Tepesi (foto: C. Kayacılar).
ALADAĞLAR
Yüzölçümü: 215400 ha
Koordinat: 37049’K 35015’D
Şekil 9: Aladağlar harita
Yükseklik: 450-3756 m
İl(ler): Niğde-Adana-Kayseri
İlçe(ler): Çamardı, Aladağ, Karaisalı, Pozantı,
Yahyalı
Koruma Statüleri: Milli Park, Yaban Hayatı
Koruma Sahası, Bitkisel Çeşitlilik Merkezi
(SWA 12), ÖBA (No: 75), ÖDA (AKD053)
Alanın Tanımı: Orta ve Doğu Toros Dağları’nı enine ikiye bölerek uzanan bir dağ grubudur.
Akdeniz ile Orta Anadolu arasında geçiş bölgesinde yer alır. Buzullaşmadan meydana gelen
derin kanyonlar, sarp kayalıklar, taşlık yamaçlar ve buzul gölleri bulunur. Bozkır tipi
habitatlar, Aladağları’ın kuzey ve batısındaki ağaçsız kısımlarda yer alır. Güney ve doğu
kesimlerinde ise Akdeniz için tipik olan orman bitki toplulukları görülmektedir.
A1: 32 Küresel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür (29 Bitki, 1 Kelebek, 1 İçsu balığı, 1 Memeli)
A2: 33 Avrupa Ölçeğinde Tehlike Altındaki Tür (29 Bitki, 1 Kelebek, 1 İçsu balığı, 1 Sürüngen)
A4: 2 Küresel Ölçekte Yoğunlaşan Tür (1 Kelebek, 1 Sürüngen)
B1: 14 Bölgesel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür (1 Bitki, 1 Kuş)
C1: 24 Avrupa Birliği Listesindeki tür (2 Kelebek, 1 İçsu balığı, 1 Çiftyaşamlı, 1 Sürüngen, 14 Kuş, 5
Memeli)
C2: Bern Sözlemesi’ne göre Tehlike Altındaki Habitatlar: 42.66431 - Toros Dağlarında kalkerli
kayalar üzerinde gelien karaçam ormanları; 42.85B13 - Güney Anadolu’da kireçtaşları üzerinde
gelişen kızılçam ormanları; 42.B12 - Orta Toroslar sedir ormanları.
Habitatlar: Aladağları’n önemli bir kısmı, Lübnan sediri (Cedrus libani), Toros göknarı
(Abies cilicica) ve Ardıç (Juniperus excelsa) karışık ormanı (% 33), Akdeniz yüksek dağ
çayırı (% 27) ve Orta Anadolu dağ bozkırı (% 27) ile örtülüdür. Geriye kalan kısımlar ise
Toros iğne yapraklı dağ ormanı (% 13)ndan oluşur.
Türler: Alanda tehlike altındaki 33 endemik bitkinin en az 7’si tek nokta endemiğidir.
ÖDA kriterine uygun hayvan türleri arasında; 2’si endemik 10 kelebek türü, 2 içsu balığı,
birer çiftyaşamlı ve sürüngen türü ile nesli tehlike altındaki 14 kuş ve 5 memeli türü/alttürü
yer almaktadır.
Alan Kullanımı: Alanın önemli bir kısmı, Aladağlar Milli Parkı ve iki adet yaban hayatı
koruma sahasına ayrılmıştır Belirli kotalarla sınırlanmış ve bakanlıkça izne tabi dağkeçisi avı
yapılmaktadır. Dağcılık tutkunu yerli ve yabancı turistlerin sıkça uğradığı bir yerdir. Avrupa
ülkeleri (özellikle Benilüks ülkeleri)nden gelenler kelebek ve Bombus arısı gibi canlıları aşırı
miktarda topladığı tespit edilmiştir. Belirli kesimlerde madencilik faaliyetleri sürmektedir.
Tehditler: Alandaki en önemli tehdit, aşırı otlatmadır. Alandaki koruma çalışmalarının
izlenmesi gereklidir.
Şekil
Centaurea
(foto:
A. Savran).
Şekil
11:13:
Cedrus
libani -chrysantha
Lübnan sediri
(foto:
A. Savran).
Şekil
10: 12:
Centaurea
aladagensis
(foto:eriocephalum
A. Savran). (foto:
Şekil
Lamium
eriocephalum
C. Kayacılar).
Koruma Çalışmaları: Alanın önemli bir kısmı (54524 ha), 21.04.1998 tarihinde Aladağlar
Milli Parkı ismiyle milli park ve toplam 66854 ha’lık alanda 1978 ve 1988 yıllarında kurulan
iki yaban hayatı koruma sahası (Yahyalı (Kayseri) Aladağ Yaban Hayatı Koruma Sahası ve
Çamardı (Niğde) Demirkazık Dağı ve çevresi Yaban Hayatı Koruma Sahası) da ilan
edilmiştir. Ayrıca ÖDA (TR075), ÖKA (AKD053), ÖBA (No: 96) ve olarak
sınıflandırılmıştır. Alan, Antitoroslar ve Yukarı Fırat Havzası Bitkisel Çeşitlilik Merkezi
(SWA No. 12) içinde yer alır.
Tablo 3: Aladağlar
Tür
Takson adı
grubu
Endemik
Tek nokta
endemiği
Küresel
Ulusal ya da
Kırmızı Liste
Bölgesel Kırmızı
Kategorisi
Liste Kategorisi
ÖDA
Kriteri
Bitki
Ferula drudeana
+
-
CR
A1, A2
Bitki
Sedum inceii
+
-
CR
A1, A2
Bitki
Thlaspi rosulare
+
?
CR
A1, A2
Bitki
Verbascum adenocaulon
+
-
CR
A1, A2
Bitki
Alyssum trapeziforme
+
?
EN
A1, A2
+
?
EN
A1, A2
Bitki
Astragalus
bakirdaghensis
Bitki
Astragalus stridii
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Centaurea aladaghensis
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Centaurea chrysantha
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Chrysocamela elliptica
+
-
EN
A1, A2
-
Bitki
Delphinium nydeggeri
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Dianthus goerkii
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Ferula longipedunculata
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Galium aladaghense
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Hedysarum antitauricum
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Hyacinthella lazulina
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Bitki
Potentilla pulvinaris subsp.
pulvinaris
Rosularia sempervivum subsp.
glaucophylla
+
-
EN
B1, B2
+
-
EN
B1
Bitki
Thlaspi crassum
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Viola sandrasea subsp. cilicica
+
-
EN
B1, B2
Bitki
Asphodeline cilicica
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Asphodeline prismatocarpa
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Ballota macrodonta
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Centaurea ptosimopapoides
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Cirsium ellenbergii
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Cousinia cirsioides
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Crocus sieheanus
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Draba acaulis
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Ferulago pachyloba
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Galium sieheanum
+
-
VU
A1, A2
+
-
VU
B1, B2
Bitki
Potentilla pulvinaris subsp.
argentea
Bitki
Salvia eriophora
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Trigonella kotschyi
+
-
VU
A1, A2
Kelebek
Parnassius apollo
-
-
VU
VU
A1
Kelebek
Muschampia proteides
-
-
NE
EN
B1
Kelebek
Polyommatus poseidon
-
-
NE
EN
B1
Kelebek
Pseudophilotes bavius
-
-
NE
EN
B1
Kelebek
Tomares nogelli
-
-
NE
EN
B1
Kelebek
Glaucopsyche alexis
-
-
NE
VU
B1
Kelebek
Nymphalis xanthomelas
-
-
NE
VU
B1
Kelebek
Pseudophilotes vicrama
-
-
NE
VU
B1
Kelebek
Coenonympha leander dierli
+
-
NE
Kelebek
Pyrgus aladaghensis
+
-
NE
+
-
EN
+
-
VU
NA
-
LC
NT
NE
LC
İçsu balığı Aphanius danfordii
İçsu balığı
Barbatula seyhanensis
B2, C1
A2, A4,
C1
DD
A1
A2, C1
Salamandra
Çiftyaşamlı
infraimmaculata - Orta
B2, C1
Toros populasyonu
A2, A4,
Sürüngen
Eirenis barani
+
-
Kuş
Gypaetus barbatus
-
-
B1, C1
Kuş
Neophron percnopterus
-
-
B1, C1
Kuş
Tetraogallus caspius
-
-
B1,C1
Kuş
Aquila chrysaetos
-
-
C1
Kuş
Bubo bubo
-
-
C1
Kuş
Gyps fulvus
-
-
C1
Kuş
Dendrocopos syriacus
-
-
C1
Kuş
Emberiza hortulana
-
-
C1
Kuş
Falco peregrinus
-
-
C1
Kuş
Hieraaetus pennatus
-
-
C1
Kuş
Lanius collurio
-
-
C1
Kuş
Lanius minor
-
-
C1
Kuş
Lullula arborea
-
-
C1
Kuş
Pyrrhocorax pyrrhocorax
-
-
C1
Memeli
Capra aegagrus
-
-
VU
C1
A1, C1
Memeli
Memeli
Memeli
Memeli
Chionomys nivalis
spitzenbergerae
Lutra lutra
Neomys teres –
(Aladağlar populasyonu)
Felis chaus – (Ortadoğu
populasyonu)
NA
-
NT
-
-
NT
-
-
LC
LC
B2, C1
-
-
LC
(VU)
B1, C1
BOLKAR DAĞLARI
Şekil 14: Bolkar dağlarının görünümü
LC
B2, C1
C1
BOLKAR DAĞLARI
Yüzölçümü: 389000 ha
Koordinat: 37007’K 34010’D
Yükseklik: 400-3544 m
İl(ler): Niğde-Adana-Karaman-Konya-Mersin
İlçe(ler):
Ulukışla-Pozantı,
Ayrancı-Halkapınar-
Çamlıyayla, Erdemli-Tarsus
Şekil 15: Bolkar dağları harita
Koruma Statüleri: I. Derece Doğal Sit Alanı,
Bitkisel Çeşitlilik Merkezi (SWA 15), ÖBA (No:
74), ÖKA (AKD049), ÖDA (TR076).
Alanın Tanımı: Bolkar Dağları, Akdeniz ve Orta Anadolu bölgeleri arasında yer alan Orta
Toroslar’ın oluşturduğu büyük bir dağ grubudur. Aladağlar’dan sonra Toroslar’ın en yüksek
zirvesi (Medetsiz-3524 m)’ne sahiptir. Ortalama 3400 m yüksekliğinde, KD-GB uzanımlı
tipik bir sıradağ görünümü sunan Bolkar Dağları sistemin kuzeye uzanan parçası
Aladağlar’dan Seyhan Nehri kolu Pozantı Çayı ile ayrılmaktadır. Başlıca 3 yükselti
grubundan oluşmaktadır. Güneyde Yıldız Dağı (3134 m), orta kesimde Aydos Dağı (3430 m)
ve doğuda Pozantı - Gâvur Dağları (3114 m) bulunmaktadır. Yıldız Dağı güneygüneybatısında Karagüney Dağları (2474 m) ise Bolkar Dağları’nın güneybatıya alçalan ve
ortalama yükseltisi 2000 metreyi bulan yüksek plato kesimini oluşturur.
Yaz ortalarına kadar büyük bir kısmı karlarla kaplı Bolkarlar’ın daha yüksek kısımlarında
buzullar ve küçük buzul gölleri yer alır. Bunlardan Ulukışla’nın güneybatısında yer alan Karagöl
ve Çinigöl’de tek nokta endemiklerimizden ve nesli yok olmaya yüz tutmuş Toros Kurbağası
(Rana holtzi) yaşamını sürdürmeye çalışmaktadır. Alan, bitkiler ve kurbağaların yanı sıra değişik
gruplardan çok sayıda hayvan türünün yaşamı için de çok önemli bir bölgedir.
A1: 30 Küresel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür
A2: 32 Avrupa Ölçeğinde Tehlike Altındaki Tür
A4: 2 Küresel Ölçekte Yoğunlaşan Tür (1 kelebek, 1 Sürüngen)
B1: 14 Bölgesel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür (1 Bitki, 1 Kuş)
C1: 24 Avrupa Birliği Listesindeki tür (1 Bitki, 1 Kuş)
C2: Bern Sözlemesi’ne göre Tehlike Altındaki Habitatlar: 42.66431 - Toros Dağlarında kalkerli kayalar
üzerinde gelien karaçam ormanları; 42.85B13 - Güney Anadolu’da kireçtaları üzerinde gelişen kızılçam
ormanları; 42.B12 - Orta Toroslar sedir ormanları.
Habitatlar: Bolkarlar, Akdeniz Bölgesi’nin en geniş yüksek dağ çayırlıklarına sahip
kesimidir. Gerek bu özelliği gerekse sahip olduğu değişik jeomorfolojik yapısı ve derin
vadilerindeki mikroklimalar nedeniyle özellikle bitkiler açısından çok sayıda endemik
bitkinin yetişmesine uygundur. Güney kesiminde Akdeniz bitki örtüsünün değişik tipleri;
kuzey yamaçlarında ise Orta Anadolu’nun karasal ikliminin etkisi ile geniş dağ bozkırları ve
tahrip edilmiş, seyrek orman topluluklarına rastlanır.
Bolkarlar’ın önemli bir kısmı (özellikle güneyde) Toros iğneyapraklı dağ ormanları (%
34) ve Akdeniz yüksek dağ çayırlıkları (% 20) ile örtülüdür. Geriye kalan kısımlar ise Orta
Anadolu dağ bozkırı (% 16), Toros sediri-göknar karışık ormanı (% 14), Toros iğneyapraklıyaprakdöken karışık ormanı (% 10), Akdeniz kızılçam ormanı (% 5), Orta Anadolu ova bozkırı
(% 1)ndan oluşur. Bolkar Dağları’nın diğer bir özelliği de hem yüksek dağ çayırı biyomu hem
de Akdeniz biyomu için A3 kriterine sahip ülkemizin nadir alanlarından biridir.
Şekil 16: Tulipa humulis – Dağlalesi (foto: A. Savran). Şekil 17: Rana holtzi – Toros kurbağası (foto: A. Savran).
Türler: Bolkarlar’a giden en kolay ulaşım yolu, Niğde-Ulukışla-Darboğaz üzerinden
sağlanmaktadır. Bu yüzden pek çok bitki ve hayvan türünün bilimdünyasına tanıtıldığı kısmı,
Maden Köyü ve yukarısındaki Meydan Yaylası civarı olmuştur. Alanda bitkiler ve bilindiği
kadarıyla hayvanlardan 10 kadar Tek nokta endemiği bulunmaktadır. Tespit edilen bitki
taksonu sayısı 674 olup; 101 takson Türkiye endemiğidir. Bunlardan 21 endemik takson
tehlike altındadır. Diğer taraftan yılkı atı sürülerini de alandaki yüksek yaylalarda görmek
mümkündür.
Şekil 18: Ağlayangelin - Fritillaria aurea (C. Kayacılar).
Şekil 16: Karasemenderi - Salamandra infraimmaculata
Şekil 20: Toros kayayediuyuru – Dryomys laniger
Alan Kullanımı: Turizm ve dağcılık faaliyetleri giderek artmaktadır. Meydan Yaylası gibi
çeşitli kesimleri piknik yeri ve koyun sürülerinin otlatılması için kullanılmaktadır. Meydan
Yaylası’nda yarım kalmış kayakevi-otel inşaatı mevcuttur. Özellikle Ulukışla’ya bakan
yamaçlarında madencilik faaliyetleri sürmektedir. Alanın diğer bir özelliği de giderek
kaybolmaya yüz tutmuş olan Akdeniz Yörük Kültürü’nün görülebildiği nadir yerlerden biri
oluşudur.
Tehditler: Alandaki en önemli tehdit, aşırı otlatma ve yakacak amaçlı odun kesimi için
orman tahribatıdır. Yaylacılar, yüksek dağ çayırlarında ve orman üst sınırına yakın alanlarda
aşırı hayvan otlatması yaparak, endemik dağ bitkilerinin neslini ve orman alanlarını tehlikeye
sokmaktadırlar. Yine uzun yıllar boyunca yapılan aşırı ve kaçak avcılık nedeniyle yaban
hayatı üzerinde de önemli bir azalma gerçekleşmiş; 1950’lere kadar yörede bilinen Anadolu
Yabankoyunu (Ovis anatolica)’nun yörede nesli tükenmiştir. Özellikle Göller Yöresi’ndeki
buzul göllerinde bulunan endemik kurbağalar (Rana holtzi) ve bu alana gelen dağ keçileri
(Capra aegagrus) büyük tehlike altındadır. Güney kesimindeki kanyonlarda baraj yapım
faaliyetleri de doğal dengeyi olumsuz etkilemektedir. Yılboyu eğitim ve tırmanış amaçlı gelen
dağcıların eksik olmadığı Bolkarlar, ülkemize gelen yabancı doğa sporcularının da mutlaka
uğradığı, dünyaca üne sahip dağlarımızdan biridir. Ancak, ulusal ve uluslararası boyutta
sportif ve turistik kullanımın giderek denetimsiz biçimde yoğunlaşması, Bolkarlar’da
ekosistem üzerinde antropojen baskıları arttırmaktadır.
Çevresel tahribatın etkilerini hissettirmeye başladığı Bolkarlar’da, çevre koruma planlamaları
ve uygulamalarına henüz geçilememiştir. Bolkar Dağları’nın sahip olduğu turizm
potansiyelinin ve ekolojik yapının koruma-kullanma dengeleri oluşturulmak kaydıyla
değerlendirilmesi kaçınılmazdır. Nitekim bu amaçla T.C. Turizm Bakanlığı, “Kış Turizm
Merkezi” kapsamında Bolkar Dağları’nı da değerlendirmeye almıştır.
Alandaki koruma çalışmalarının acilen alınması gerekmektedir.
Koruma Çalışmaları: Alanın çok küçük bir kısmı (Meydan Yaylası), I. Derece Doğal Sit
Alanı’dır. Alan ayrıca Bitkisel Çeşitlilik Merkezi (SWA 15), ÖBA (No: 74), ÖKA
(AKD049), ÖDA (TR076) sıfatlarına sahiptir.
Tablo 4: Bolkar dağları
Ulusal ya
Tür grubu
Takson adı
Endemik
Küresel
da
Tek nokta
Kırmızı
Bölgesel
ÖDA
endemiği
Liste
Kırmızı
Kriteri
Kategorisi
Liste
Kategorisi
Bitki
Aethionema karamanicum
+
+
CR
A1, A2
Bitki
Anthemis adonidifolia
+
?
CR
A1, A2
Bitki
Asperula cilicica
+
-
CR
A1, A2
Bitki
Dianthus nihatii
+
-
CR
A1, A2
Bitki
Draba elegans
+
+
CR
A1, A2
Bitki
Echinops mersinensis
+
?
CR
A1, A2
Bitki
Flueggea anatolica
+
+
CR
A1, A2
Bitki
Ophrys iceliensis
+
-
CR
A2
Bitki
Origanum boissieri
+
+
CR
A1, A2
+
-
CR
B1, B2
Bitki
Scutellaria rubincunda subsp.
pannosula
EN
Bitki
Sedum ince
+
-
CR
A1, A2
Bitki
Achillea monocephala
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Alkanna pinardii
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Astragalus goeznensis
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Astragalus stenosemioides
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Campanula bluemelii
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Centaurea anthemifolia
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Centaurea chrysantha
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Crocus paschei
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Cyprinia gracilis
-
-
EN
A2, B1
Bitki
Erodium leucanthum
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Galanthus cilicicus
-
-
EN
B1
Bitki
Helichrysum peshmenianum
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Heptaptera cilicica
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Hyacinthella lazulina
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Hypericum rupestre
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Kitaibelia balansae
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Limonium tamaricoides
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Linum anisocalyx
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Micromeria cilicica
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Myosotis diminuta
-
-
EN
B1
Bitki
Myosotis ramosissima subsp. uncata
+
-
EN
B1, B2
Bitki
Onosma papillosum
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Papaver arachnoideum
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Polygala inexpectata
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Potentilla pulvinaris subsp. pulvinaris
+
-
EN
B1, B2
Bitki
Reseda balansae
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Rosularia aizoon
-
?
EN
B1
Bitki
Salvia quezelii
+
-
EN
A1, A2
Bitki
Silene fenzlii
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Trigonella cilicica
+
+
EN
A1, A2
Bitki
Ajuga postii
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Allium alpinarii
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Allium deciduum subsp. retrorsum
+
-
VU
B1, B2
Bitki
Alyssum cilicicum
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Anthemis fimbriata
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Anthemis oxylepis
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Astragalus aydosensis
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Astragalus nigrifructus
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Astragalus pineticola
+
-
VU
A1, A2
+
-
VU
B1, B2
Bitki
Astragalus suberosus subsp.
mersinensis
Bitki
Brachypodium kotschyi
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Bupleurum pauciradiatum
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Campanula axillaris
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Centaurea amanicola
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Consolida cruciata
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Crocus reticulatus subsp. hittiticus
+
-
VU
B1, B2
Bitki
Crocus sieheanus
+
-
VU
A1, A2
+
-
VU
B1
Bitki
Cynoglottis chetikiana subsp.
chetikiana
Bitki
Draba acaulis
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Euphorbia rhytidosperma
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Euphorbia thompsonii
-
-
VU
A2, B1
Bitki
Ferulago pachyloba
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Gentiana boissieri
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Geranium lasiopus
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Hesperis kotschyi
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Hyacinthella hispida
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Hypericum vacciniifolium
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Iris sprengeri
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Isatis callifera
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Isatis frigida
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Lathyrus cilicicus
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Onobrychis beata
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Origanum micranthum
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Potentilla tauricola
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Prenanthes glareosa
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Salvia cilicica
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Scandix balansae
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Sideritis serratifolia
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Thurya capitata
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Trigonella plicata
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Valeriana bolkarica
+
-
VU
A1
Bitki
Verbascum chlorostegium
+
-
VU
A1, A2
Bitki
Verbascum cilicium
+
-
VU
A1, A2
+
-
VU
B1, B2
Bitki
Veronica macrostachya subsp.
sorgerae
Bitki
Aethionema glaucescens
+
?
?
A2
Bitki
Astragalus schottianus
+
-
NT
A2
Bitki
Hypericum havvae
+
-
?
A2
Kelebek
Polyommatus eros molleti
+
-
NE
?
B1, B2?
Kelebek
Pyrgus bolkariensis
+
-
NE
?
A2, A4, C1
Kelebek
Melanargia titea
-
-
NE
EN
B1
Kelebek
Muschampia proteides
-
-
NE
EN
B1
Kelebek
Polyommatus poseidon
-
-
NE
EN
B1
Kelebek
Pseudophilotes bavius
-
-
NE
EN
B1
Kelebek
Tomares nogelli
-
-
NE
EN
B1
Kelebek
Anthocharis damone
-
-
NT
VU
B1
Kelebek
Glaucopsyche alexis
-
-
NE
VU
B1
Kelebek
Nymphalis xanthomelas
-
-
NE
VU
B1
Kelebek
Pseudophilotes vicrama
-
-
NE
VU
B1
Kelebek
Thymelicus acteon
-
-
NE
VU
B1
Kız böceği
Onychogomphus assimilis
-
-
VU
VU
A1, C1
Kız böceği
Coenagrion ornatum
-
-
NE
Çiftyaşamlı
Rana holtzi
+
+
CR
LC
NA
-
LC
NT
B2, C1
Çiftyaşamlı
Salamandra infraimmaculata - Doğu
Toroslar
C1
A1, A2, A4,
C1
Sürüngen
Montivipera xanthina - Bolkar Dağları
-
-
CR
LC
B1, B2, C1
Sürüngen
Lacerta danfordi
+
-
NE
LC
A2, A4, C1
Sürüngen
Eirenis aurolineatus
+
-
NE
LC
A2, A4, C1
Sürüngen
Coronella austriaca - Bolkar Dağları
-
-
NE
LC
B2, C1
Kuş
Falco biarmicus
-
-
B1, C1
Kuş
Milvus migrans
-
-
B1, C1
Kuş
Gypaetus barbatus
-
-
B1, C1
Kuş
Neophron percnopterus
-
-
B1, C1
Kuş
Tetraogallus caspius
-
-
B1,C1
Kuş
Aegolius funereus
-
-
C1
Kuş
Aquila chrysaetos
-
-
C1
Kuş
Bubo bubo
-
-
C1
Kuş
Buteo rufinus
-
-
C1
Kuş
Caprimulgus europaeus
-
-
C1
Kuş
Circaetus gallicus
-
-
C1
Kuş
Emberiza caesia
-
-
C1
Kuş
Gyps fulvus
-
-
C1
Kuş
Sylvia rueppelli
-
-
C1
Kuş
Dendrocopos medius
-
-
C1
Kuş
Dendrocopos syriacus
-
-
C1
Kuş
Emberiza hortulana
-
-
C1
Kuş
Falco peregrinus
-
-
C1
Kuş
Lanius collurio
-
-
C1
Kuş
Lanius minor
-
-
C1
Kuş
Lanius nubicus
-
-
C1
Kuş
Lullula arborea
-
-
C1
Kuş
Pyrrhocorax pyrrhocorax
-
-
C1
Kuş
Sitta krueperi
-
-
C1
Memeli
Capra aegagrus
-
-
VU
Memeli
Chionomys nivalis spitzenbergerae
NA
-
NT
LC
B2, C1
Memeli
Dryomys laniger
+
-
NT
LC
A2, A4, C1
Memeli
Dryomys laniger - Bolkar Dağları
NA
-
NT
LC
B2, C1
Memeli
Lynx lynx
-
-
NT
Memeli
Crocidura arispa
+
-
NE
A1, C1
C1
LC
A2, A4, C1
BOR OVASI ve AKKAYA BARAJI
BOR OVASI ve AKKAYA BARAJI
Yüzölçümü: 10000 ha
Koordinat: 37055’K 34037’D
Yükseklik: 1000-1100 m
İl(ler): Niğde
İlçe(ler): Niğde, Bor
Koruma Statüleri: ÖDA (TR064), ÖBA (No: 95),
ÖKA (ORT030)
Şekil 17: Bor ovası ve Akkaya barajı
Alanın Tanımı: Alan, Önemli Kuş Alanları (ORT030) ve ÖDA (TR064) özelliklerine sahip
Ereğli Ovası’nın doğu kısmında; Bor Ovası ve Niğde (merkez)’ye kadar uzanan düzlüklerde
yer alır. Düzlükler kuzeyde sönmüş bir volkan olan Hasan Dağı ve doğusundaki Melendiz
Dağları’nın eteklerine kadar uzanır. Batıda ise Ereğli yakınlarındaki Zengen Ovası’na kadar
devam eder. Alanın doğu kısmında yer alan Akkaya Barajı, Uluslararası Öneme Sahip Sulak
Alan özelliğine sahiptir. 2005 yılı içerisinde Ramsar Alanı ilan edilmiştir. Baraj Gölü’nün
doğu ve kuzey kenarında Niğde Üniversitesi Kampüs alanı yer almaktadır.
A1: 12 Küresel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür (2 Bitki, 4 İçsu balığı, 1 Sürüngen, 5 Kuş)
A2: 6 Avrupa Ölçeğinde Tehlike Altındaki Tür (4 Bitki, 2 İçsu balığı)
A3: 3 Tek Bir Biyoma Bağımlı Tür (3 Kuş)
B1: 2 Bölgesel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür (2 Kelebek, 1 Sürüngen, 7 Kuş)
B3: 13 Avrupa Ölçeğinde Yoğunlaşan Tür (11 Kuş, 2 Memeli)
C1: 43 Avrupa Birliği Listesindeki Tür (1 Kızböceği, 1 Sülük, 4 İçsu balığı, 2 Sürüngen, 34 Kuş, 1 Memeli)
C2: 1 Tehlike Altındaki Doğal Habitatlar (Anadolu Artemisia-Salsola stepleri)
Habitatlar: Alanın özellikle Bor civarındaki önemli bir kısmı tarım alanı (bağ, bahçe ve
tarla), Ereğli’ye doğru olan güney kesimi çorak bozkırlar, özellikle Akkaya Barajı’nın doğu
kenarları sazlık ve sulak alan tipindedir.
Türler: Alanda bitkiler ve bilindiği kadarıyla hayvanlardan Tek nokta endemiği
bulunmamaktadır. Bozkır vejetasyonun hakim olduğu alanda Akkaya Barajı civarında saz
gibi çeşitli su kenarı bitkilerinin yanı sıra bir süsen türü (Iris orientalis)ne rastlanabilir.
Şekil 21: Aphanius danfordii (foto: A. Karataş).
Şekil 2218: Barbatula eregliensis (sağda) (foto: A. Karataş).
Şekil 23: Kayabalığı – Gobio gobio gymnostethus (foto: A. Karataş).
Şekil 24: Çiçekbalığı - Aphanius mento (foto: A. Karataş).
Şekil 19: Plecotus teneriffae (foto: A. Karataş).
Akkaya Barajı’nda 110’dan fazla kuş türü tespit edilmiştir. Bunların başında Dikkuyruk
(Oxyura leucocephala) (15-20 çift) gibi nesli tehlike altındaki kuş türleri ile bölgedeki diğer
Önemli Kuş Alanları’ndan olan Tuz Gölü, Seyfe Gölü, Ereğli Sazlıkları ve Sultan Sazlığı gibi
alanların kuruma yüz tutması nedeniyle buraya gelen pek çok kuş türü gibi sayıları 500-600’a
varan ve bahardan yaz sonuna kadar kalan filamingolar (Phoenicopterus ruber roseus)
sayılabilir. Sadece Altunhisar ile Çukurkuyu arasında çok az bir kısmı kalmış, kurumuş
Kızılca Çayı’nın bakiyelerinde sadece Konya Kapalı Havzası’ndan bilinen endemik
Kayabalığı (Gobio gobio gymnostethus), Ereğli taşemeni (Barbatula eregliensis) ile Benekli
sukaplumbağası (Emys orbicularis luteofusca) gibi yok olma tehlikesi altındaki balık ve
kaplumbağalar yaşamaktadır. Diğer iki endemik balık türü olan Yağbalığı (Pseudophoxinus
anatolicus) ve Dişlisazancık (Aphanius anatoliae anatoliae), Akkaya Barajı ve Bahçeli Göleti
(sadece ilk tür)’ndeki önemli türlerdendir.
Şekil 26: Filamingo -- Phoenicopterus ruber roseus (foto: F. Kızılkaya).
Şekil 27: Scutellaria orientalis (foto: A. Savran).
Cobitis (Bicanestrinia) turcica alanda rastlanan diğer bir endemik balık türüdür. Bölgede
Plecotus teneriffae ve Hypsugo savii gibi çeşitli yarasa türlerine de rastlamak mümkündür.
Alan Kullanımı: Alanın özellikle Bor civarındaki önemli bir kısmı ziraat ve tarım (bağ, bahçe
ve tarla) alanı olarak kullanılmaktadır. Alandaki en önemli sulak alan olan Akkaya Barajı ve
Ereğli-Zengen istikametindeki geniş bozkırlar hayvan otlatmada kullanılmaktadır. Baraj Gölü
ise Niğde ve civarındaki yerleşim yerleri ve sanayi bölgesinin kanalizasyonlarının toplandığı
yer olup; insan sağlığını tehdit eden bu kirli sular ile Bor’da yer alan bağ-bahçeler
sulanmaktadır. Yörenin doğusunda ve kuzey kesimlerinde daha yoğun olmak üzere yerleşim
alanları olarak kullanılmaktadır.
Tehditler: Alandaki en önemli tehditlerin başında çevre kirliliği gelmektedir. Özellikle Niğde
merkez ve civarı köy ve belediyeler ile organize sanayi bölgesinin kanalizasyon ve diğer
atıklarının arıtılmadan veya çok az arıtılarak Akkaya Barajı’na verilmesi büyük bir çevre
problemi meydana getirmektedir. Özellikle baraj etrafında yoğun hayvan otlatmaları, kuş
sürülerinin sürekli rahatsız edilmesine, çobanlarca kuşların yörede barınması, sürülerinin
buralara girememesi endişesine sebep olmakta ve kuşlar özellikle rahatsız edilmektedir.
Ayrıca çeşitli sukuşlarının üreme alanı olarak kullandığı Akkaya’nın doğu kesimindeki
sazlıkların yaz aylarında (yavrulama döneminde) otlak olarak kullanılması ve yaz sonunda
kesilip ardından yakılması, kuşların üreme başarılarını oldukça etkilemektedir. Yine yaz
aylarında yağış miktarının oldukça azalması ve gölü besleyen su kaynaklarının kurumaları ve
DSI tarafından işletilen baraj suyunun Bor’daki tarım alanlarını sulanmasında kullanılması
nedeniyle göl suyu çekilmektedir. Bu nedenle yaz sonuna doğru kuşlar alanı terk ederek;
önemli ölçüde azalmaktadır. Diğer taraftan önceleri Ereğli Ovası’nı besleyen sulardan olan
Kızılca Çayı, bağ-bahçe sulamasında kullanılması nedeniyle günümüzde kuruyarak sadece
Altunhisar ile Çukurkuyu arasında kısımda kalmış; endemik balık türleri (Gobio gobio
gymnostethus, Barbatula eregliensis) ile Benekli sukaplumbağası (Emys orbicularis
luteofusca) gibi yok olma tehlikesi altındaki türlerin bulunduğu önemli bir yerdir.
Konya Kapalı Havzası’ndaki gibi, yörede sulu tarım için sayısı binlerle ifade edilebilen
artezyenlerin açılması, yer++altı sularının önemli ölçüde azalmasına ve çoraklığın giderek
artmasına neden olmaktadır.
Koruma Çalışmaları: Alanın doğu kısmında yer alan Akkaya Barajı, Uluslararası Öneme
Sahip Sulak Alan özelliğine sahiptir. Çevre ve Orman Bakanlığı’nca 2005 yılı içerisinde
Ramsar Alanı olarak da ilan edilmiştir. Baraj Gölü’nün doğu ve kuzey kenarında Niğde
Üniversitesi Kampüs alanına dahildir. Bor’un batısında kalan kısım, Önemli Doğa, Bitki ve
Kuş Alanları (ÖDA, ÖBA ve ÖKA) kapsamında Ereğli Ovası (TR064) sınırlarında yer
almaktadır. Alanda Çevre ve Orman İl Müdürlüğü ve birkaç üniversite hocası ve gazetecinin
şahsi girişimleri dışında ciddi bir koruma çalışması yoktur.
Alandaki koruma çalışmalarının acilen başlatılması ve kanalizasyon problemine çözüm
bulunması, yörede sulu tarımın terk edilerek, acilen kuru ve yarı-sulu tarıma geçilmesi
gerekmektedir.
Tablo 5: Akkaya barajı ve Bor ovası
Ulusal ya
Tür
grubu
Tek
Takson adı
Endemik
nokta
endemiği
Küresel
da
Kırmızı
Bölgesel
ÖDA
Liste
Kırmızı
Kriteri
Kategorisi
Liste
Kategorisi
Bitki
Astragalus geocyamus1
+
-
-
?
A2
Bitki
Chrysocamela elliptica1
+
-
-
EN
A1, A2
Bitki
Ferula parva1
+
-
-
VU
A1, A2
Bitki
Astragalus schottianus
+
-
NT
A2
Bitki
Paronchia condensata
+
-
-
NT
Bitki
Alkanna cappadocica
+
-
-
LC
-
Bitki
Cerastium gnaphalodes
+
-
-
LC
-
Bitki
Limonium iconicum
+
-
-
LC
-
Bitki
Nonea stonosolen
+
-
-
LC
-
+
-
-
LC
-
Bitki
Saponaria prostrata subsp.
prostrata
Kelebek
Polyommatus poseidon1
-
-
NE
EN
B1
Kelebek
Pseudophilotes bavius1
-
-
NE
EN
B1
Kızböceği
Coenagrion ornatum1
-
-
NE
-
C1
Sülük
Hirudo medicinalis
-
-
VU
-
C1
Barbatula eregliensis
+
+
CR
CR
A1, A2, C1
Aphanius anatoliae
+
-
EN
DD
A1
Pseudophoxinus anatolicus
+
-
EN
-
A1, A2, C1
Gobio gobio gymnostethus
+
-
LC
-
B2, C1
Cobitis (Bicanestrinia) turcica
+
-
NE
EN
A1, C1
Sürüngen
Emys orbicularis luteofusca
+
-
NT
NT
B1, B2, C1
Sürüngen
Montivipera xanthina
-
-
CR
LC
A1, C1
Kuş
Marmonetta angustirostris
-
-
VU
Kuş
Otis tarda
-
-
VU
Kuş
Oxyura leucocephala
-
-
EN
Kuş
Pelecanus crispus
-
-
VU
İçsu
balığı
İçsu
balığı
İçsu
balığı
İçsu
balığı
İçsu
balığı
A1, B1, B3,
C1, C3
A1, B1, C1
EN
A1, A3, B1,
B3, C1, C3
A1, B3, C1,
C3
Kuş
Falco naumanni
-
-
VU
Kuş
Phalacorcorax pygmeus
-
-
NT
Kuş
Tadorna ferruginea
-
-
NE
Kuş
Charadrius leschenaultii
-
-
NE
Kuş
Grus grus
-
-
NE
Kuş
Aythya nyroca
-
-
NT
Kuş
Vanellus spinosus
-
-
NE
Kuş
Himantopus himantopus
-
-
NE
Kuş
Phoenicopterus ruber roseus
-
-
NE
Kuş
Platalea leucorodia
-
-
NE
B3, C1, C3
Kuş
Netta rufina
-
-
NE
B3, C3
Kuş
Acrocephalus melanopogon
-
-
NE
C1
Kuş
Anthus campestris
-
-
C1
Kuş
Ardea purpurea
-
-
C1
Kuş
Ardeola ralloides
-
-
C1
Kuş
Botaurus stellaris
-
-
C1
Kuş
Burhinus oedicnemus
-
-
C1
Kuş
Calandrella brachydactyla
-
-
C1
Kuş
Casmerodius albus
-
-
C1
Kuş
Circus aeruginosus
-
-
C1
Kuş
Coracias garrulus
-
-
Kuş
Egretta garzetta
-
-
Kuş
Glareola pratincola
-
-
-
VU
A1, C1
A3, B3, C1,
C3
A3, B3, C1,
C3
B1, B3, C1,
C3
B1, B3, C1,
C3
B1, C1
VU
B1, C1
B3, C1, C3
VU
-
B3, C1, C3
C1
C1
NE
VU
C1
1
Kuş
Ixobrychus minutus
-
-
C1
Kuş
Lanius minor
-
-
C1
Kuş
Melanocorypha calandra
-
-
C1
Kuş
Nycticorax nycticorax
-
-
C1
Kuş
Plegadis falcinellus
-
-
C1
Kuş
Recurvirostra avosetta
-
-
C1
Kuş
Sterna albifrons
-
-
C1
Kuş
Sterna hirundo
-
-
C1
Memeli
Hypsugo savii - Doğu Akdeniz
-
-
Memeli
Plecotus teneriffae
-
-
-
LC
B3, C1
LC
B3, C1
Ereğli Ovası’nda bulunuyor. Niğde kesiminde şimdiye kadar kaydı yoktur.
TÜRKİYE’DE BİTKİLERİ TEHDİT EDEN FAKTÖRLER
1. Sanayileşme ve Şehirleşme: Özellikle son 50 yıl içerisinde yurdumuzda hızlı bir gelişme
gösteren sanayileşme ve şehirleşme olayları bazı dar yayılışlı bitkiler üzerinde tehlike
yaratmaktadır. Sanayileşme ile ilgili olarak yapılan baraj, yol, köprü, demiryolu v.b. alt yapı
tesisleri yurdumuzda özellikle son yıllarda oldukça artmış ve bunların bir kısmı endemik
bitkilerce zengin bölgelerde yapılmaya başlanmıştır. Örneğin; Keban Barajı sahasında
yetiştiği bilinen ancak bugün o civarda olmadığı kesin olarak saptanan bazıları Onosma
affine, O. descedens, Teucrium leucophyllum ve Astragalus pseudocylindraceus gibi türlerdir.
2. Tarım Alanlarının Genişletilmesi ve Aşırı Otlatma: 1950'li yıllardan sonra tarımda
makineleşmenin yaygınlaşması bozkır arazilerinin tarla haline getirilmesi olayının
hızlanmasına neden olmuştur. Endemik türlerce zengin bozkır sahalarının kültür arazisi haline
gelmesi sonucu nesli tükenen türler hakkında ayrıntılı bilgilerimiz olmamakla beraber,
şimdilik daha çok dağlarda yapılan floristik araştırmaların ileride ovalara da kayması ile bazı
bulgular
ortaya
çıkacağı
şüphesizdir.
Artemisia
santonicum
ve
Campharosma
monspeliaca'nın hakim olduğu ova bozkır'ı alanları zaman içinde gittikçe daralmaktadır.
3. Turizm: Kıyılarımızda gün geçtikce yaygınlaşan ve devlet tarafından da desteklenen
turizm olayı sonucu kıyı ve kumullarımız gün geçtikce artan sayıda çeşitli tesisler tarafından
işgal edilmekte ve bunun sonucunda özellikle bazı nadir bitkiler zarar görmektedirler.
Pancratium maritimum (Kum zambağı) buna bir örnektir. İstanbul çevresinde deniz kumulları
için endemik olan Isatis arenaria, Verbascum haussknechtii, Centaurea kilaea ve Jurinea
albicaulis subsp. kilaea için de aynı tehlike söz konusudur.
4. Yurt Dışına İhraç ve Yurt İçi Kullanım Amacı ile Doğadan Toplamalar: Bilindiği gibi
uzun bir süreden beri bazı bitkiler, çeşitli amaçlarla (tıbbi,ıtri, baharat, süs, yakacak, hayvan
yemi v.b.) doğadan toplanmakta, bir kısmı yurt içinde kullanılmakta, bir kısmı ise yurt dışına
da satılmaktadır. Bu tip bitkilerden bazılarının endemik oldukları bilinmektedir. Bu olaylar
sonucu endemik olan veya olmayan bitkilerin, özellikle, bazıları tıbbi ve aromatik olanların,
populasyonlarında azalmalar olduğu ve bunun gittikçe arttığı yapılan bazı araştırmalar sonucu
saptanmıştır .
1990' lı yılların başında yurt dışına satılan geofitlerin doğadan toplanma ve ihraçları,
çıkarılan bir yönetmelik ile disiplin altına alınmış ve böylece bu grup bitkilerin doğa
populasyonlarında eski yıllara göre düzelmeler sağlanmıştır.
5. Çorak (Tuzcul) Alanların ıslahı: Yurdumuzda özellikle Orta Anadolu'da geniş alanlar
kaplayan çorak sahalar hızla ıslah edilmeye başlanmıştır. Çoğunlukla tuzcul bitkilerle kaplı ve
endemik tür barındıran bu tip yerlerin ıslahı sonucu, bu türlerin nesillerinin yok olmasına
neden olmaktadır. Çoğu Limonium türleri, Asparagus lycaonicus, Ferula halophila, Silene
salsuginea ve Saponaria halophila bu nedenle etkilenecek türlerdir.
6. Tarımsal Mücadele ve Kirlenme: Hava ve su kirliliği yanında toprakların kirlenmesine de
neden olan bilinçsiz pestisit kullanımı sonucu bitki ve hayvan türlerinin zarar gördüğü
bilinmektedir. Bitkiler açısından tarlalarda yetişen arsız otlar veya yabancı otlar, adından da
anlaşılabileceği gibi yeryüzünde çok yaygın bulunan kozmopolit bitkilerdir. Bu nedenle, bu
olaylar ile bu doğal bitkilerin nesillerinin tüketilmesi pek kolay değildir. Ancak endemik ve
nadir bitkiler bu tip mücadeleden zarar görebilirler. Dünyada yalnız Ankara’nın Gölbaşı
ilçesindeki göl çevrelerindeki tarlalarda arsız ot olarak yetişen ve herbisit kullanımının tehdidi
altında bulunan Centaurea tchihatchefii (yanar-döner) bu tip endemiklere tipik bir örnektir.
Diğer yandan Murgul ve Karabük çevreleri, hava kirliliğinin bitkilere etkisini gösteren bazı
örneklerdir.
7. Ağaçlandırma: Orman Genel Müdürlüğü ve diğer bazı kuruluşlar tarafından
gerçekleştirilen ağaçlandırma çalışmalarında çok dikkatli olmak gerekir. Bu tip çalışmalar,
şayet çok nadir endemik bir bitkinin yaşadığı bir yerde yapılıyorsa, bu bitkinin gelecek
yıllarda, ortam şartlarının değişmesi nedeni ile, ortadan kalkması olasıdır.
8. Yangınlar: Özellikle zengin endemiklere sahip Marmara-Akdeniz ve Ege bölgelerimizin
özellikle yangına hassas maki ve Kızılçam kuşağında yer elde etme amacıyla çıkarılan veya
doğal nedenlerle oluşan yangınlar sonucunda da özellikle lokal ve nadir endemik türlerin
ortadan kalkma olasılığı oldukça fazladır.
Kaynaklar:
•
Eken, G., Bozdoğan, M., Karataş, A., Kılıç, D.T. ve Gem, E., 2005, Türkiye'nin Önemli Doğa
Alanları - Yeni koruma bölgelerinin seçiminde öncelikli alanlar, s. 133-140, Korunan Doğa
Alanları Sempozyumu, 8-10 Eylül 2005, Isparta, 698 s.
•
Eken, G., Gem, E., Karataş, A. and Kiliç, D., 2005, 276. Setting key biodiversity area
thresholds – Lessons from Turkey, p. 65, In: 19th Annual Meetting of the Society for
Conservation Biology, Book of Abstracts, Universidade de Brasília, Brasília, DF, Brazil,
15th-19th July 2005.
•
Karataş, A., 2004, Türkiye’nin Önemli Memeli Alanları, Yeşil ATLAS, Sayı 7: 42-61.
•
Yarar, M. ve Magnin, G., 1997, Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları, Doğal Hayatı Koruma
Derneği, İstanbul, 313 s. + harita.
•
http://www.sifiryokolus.org/?sayfa=2 (erişim tarihi: 21.05.2006).
•
http://www.dogadernegi.org/index.php?sayfa=17 (erişim tarihi: 21.05.2006).
•
http://www.wwf.org.tr/tr/main.asp (erişim tarihi: 21.05.2006).
•
Kılıç, T.D. ve Eken, G., 2004, Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları – 2004 Güncellemesi, Doğa
Derneği, Ankara, 232 s.
•
Koyuncu, M. ve Özhatay, N., 2003, Aladağlar, s. 73-75, in: Özhatay, N., Byfield, A. ve Atay,
S., Türkiye'nin Önemli Bitki Alanları, WWF-Türkiye, 88 s. + CD.
•
Savran, A. (2006), Niğde’nin Endemik Bitkileri, yayınlanmamış rapor, Niğde Üniv.
•
Yarar, M. ve Magnin, G., 1997, Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları, Doğal Hayatı Koruma
Derneği, İstanbul, 313 s. + harita.
•
Gemici, Y. ve Byfield, A., 2003, Aladağlar, s. 69-72, in: Özhatay, N., Byfield, A. ve Atay, S.,
Türkiye'nin Önemli Bitki Alanları, WWF-Türkiye, 88 s. + CD.
•
Kayacılar, C., Niğde Dağları, http://aspl.nigde.edu.tr/~egitim/web/kayacilarc/ (erişim tarihi:
12.05.2006).
•
http://www.nigde.gov.tr/dogal/dag/aladag02.jpg (21.05.2006)
•
http://ilef.ankara.edu.tr/fotograf/galeri/data/media/6/Resize_of_126.jpg (21.05.2006)
•
http://www.naturbild.de/tuerkei2003/portfolio01/thumbnails/044.jpg (21.05.2006)
•
http://www.esehir.com/index.php?islem=il&altislem=resimler&kat_kod=&il_kod=51&sid=
(21.05.2006)
•
http://www.biyolojiegitim.yyu.edu.tr/flora/famgenustur/fab/onobrychis/sul/images/Onobrychi
s%20sulphurea%20BOISS_%20ET%20BAL_%20var_%20vanensis%20HEDGE_jpg.jpg
•
http://es.treknature.com/gallery/Middle_East/Turkey/Mediterranean/Antalya/photo51198.htm
•
http://www.futura-sciences.com/communiquer/g/data/574/Cerambyx_cerdo_f_-_1.jpg
• http://dan.osipov.org/gallery/photo/pic/83.jpg
• http://www.vipersgarden.at/Steckbrief/pics/emys/emys-o-lut-1.jpg
• http://www.worldbirder.com/photo/photos/2586.jpg
• http://www.homepages.hetnet.nl/~nbhogeveen/Vogels/europeanroller.jpg
• http://www.kashmirnetwork.com/birds/roller1.jpg
• http://bornova.ege.edu.tr/~ekgt/bird_files/raptor/photos/falcons/biyiklidogan.jpg
• http://bornova.ege.edu.tr/~ekgt/bird_files/raptor/photos/vultures/misirakbaba2.jpg
• http://www.geocities.com/mammalia_2000/Rhf.htm
• http://www.geocities.com/mammalia_2000/Hypsa.jpg
• http://www.parchilagomaggiore.it/jpg/myobly.jpg 21,05,06
• http://www.turkiyeavcilari.com/index.asp?syf=pars 22,05,06
• http://www.cnnturk.com/YASAM/GEZI/haber_detay.asp?pid=305&haberid=10881 22,05,06
• http://www.treknature.com/members/Tibetix/photos/page3.htm&h=115&w=150&sz=5&tbnid
=HMYIKIJpfBbpkM:&tbnh=69&tbnw=90&hl=tr&start=3&prev=/images%3Fq%3DRana%2Bh
oltzi%26svnum%3D10%26hl%3Dtr%26lr%3D%26rls%3DGGLR,GGLR:200619,GGLR:en%26sa%3DG
•
http://images.google.com.tr/images?svnum=10&hl=tr&lr=&q=Rosularia+sempervivum+s
ubsp.+glaucophylla&btnG=Ara
• http://www.thealpinehouse.fsnet.co.uk/crocus%20pages/sieheanus_files/image005.jpg
• http://www.kadel.cz/skalnicky/Images/WebSize/303.jpg
• http://www.free.pages.at/machaon/fotos/parnassius_apollo/falter.jpg
• http://selimgumus.com/bocek/WwwSelimGumusCom_d6038.jpg
• http://www.eurobutterflies.com/images/B-C/bavius-matt26.jpg
• http://www.nic.funet.fi/pub/sci/bio/life/insecta/lepidoptera/ditrysia/papilionoidea/lycaenidae/p
olyommatinae/glaucopsyche/alexis-1v.jpg
• http://www.butterfly-guide.co.uk/species/nymphalids/pics/xanth_up.jpg
• http://www.agurodela.de/daten_arten/salamandra/infraimmaculata/infraimmaculata/infraimmaculata1.jpg
• http://images.google.com.tr/images?svnum=10&hl=tr&lr=&q=sakall%C4%B1+akbaba
• http://www.treknature.com/images/photos/883/img_0004_fk_s_.jpg
• http://www.ec.gc.ca/Birdsguide/images/Birds/Thumbnails/Y57_4.gif
• http://www.birds.nu/frimarken/turk_bl.jpg
• http://www.focusmm.com/turkey/birds/tr_b_014.gif
• http://www.geocities.com/simpleslide_2004/Bubo_bubo_Saxifraga-Mark_Zekhuis.jpg
• http://www.kad.org.tr/gocegitim/egitimseti/Image23.jpg
• http://www.oiseaux.net/oiseaux/piciformes/images/pic.syriaque.gara.1g.jpg
• http://www.fotodigiscoping.info/galeria/data/media/14/Emberiza-hortulana.-21-05-0.jpg
• http://www.mbr-pwrc.usgs.gov/id/htmsl/h3550pi.jpg
• http://bornova.ege.edu.tr/~ekgt/bird_files/raptor/photos/falcons/gokdogan0.jpg
• http://www.asks86.dsl.pipex.com/europephotos/hiepen6004.jpg
• http://www.oiseaux.net/oiseaux/accipitriformes/images/aigle.botte.pvdo.1g.jpg
• http://www.treknature.com/images/photos/916/img_7448a_s_.jpg
• http://www.treknature.com/images/photos/958/195_9516_s_.jpg
• http://avesphoto.com/website/pictures/LRKWOO-1.jpg
• http://www.birdsoman.com/RedbilledChough50346.jpg
• http://www.wildsheep.org/sheep/images_capra/bezoar_ibex_175wide.jpg
• http://www.netarmenie.com/philatelie/photos/1996/image033.jpg
• http://www.geocities.com/simpleslide_2006/Lutra_lutra_Saxifraga-Mark_Zekhuis.jpg
• http://fauvesdumonde.free.fr/felinaf_fichier/chaus.jpg
• http://www.pharmanatur.com/Chypre/OPHRYS%20TRANSHYRCANA.jpg
• http://www.orchis.de/orchis/pics/pi00168xa.jpg
• http://www.srgc.org.uk/bulblog/log2004/110204/Crocus%20paschei.jpg
• http://www.alltomtradgard.se/gardeninglists/images/thumbs/799_21749_Cassaba.JPG
• http://www.aari.gov.tr/institute/bgk/lifepicture/Limonium%20tamaricoides.JPG
• http://www.hlasek.com/foto/myosotis_ramosissima_4854.jpg
• http://ogrody.agrosan.pl/byliny/arachnoideum_red_papaver.jpg
• http://magnar.aspaker.no/silene%20keiskei%20akasialpina.JPG
• http://www.alpinemtecho.com/catalog/images/draba_acaulis.JPG
• http://arrowheadalpines.com/lightpurple_gallery/images/Hesperis%20kotschyi.jpg
• http://freespace.virgin.net/celia.almond/sw02irsp.jpg
• http://www.rz.uni-karlsruhe.de/~db50/FOTO__Archiv/Scandix%20balansae%20KlAs%20BotKA%20F2.jpg
• http://www.kadel.cz/flora/Images/WebSize/358.jpg
• http://www.achva.ac.il/butterfly/butter_big/Melanargia%20titea.jpg
• http://selimgumus.com/bocek/WwwSelimGumusCom_d6038.jpg
• http://www.eurobutterflies.com/images/B-C/bavius-matt15.jpg
• http://www.achva.ac.il/butterfly/butter_big/Anthocharis%20damone.jpg
• http://www.nic.funet.fi/pub/sci/bio/life/insecta/lepidoptera/ditrysia/papilionoidea/lycaenidae/p
olyommatinae/glaucopsyche/alexis-1v.jpg
• http://www.selimgumus.com/photo.php?d4067
• http://www.nigde.gov.tr/dogal/dag/aladag26.jpg (23,05,06)
• http://thegreenleaf.co.uk/Wild/B/skippers/small%20skipper%20m%201.jpg
• http://www.sprott.net/science/biologie/insekten/libellen/bilder/Coenagrion_ornatum2.jpg
• http://www.herp.it/indexjs.htm?SpeciesPages/ViperXanth.htm
• http://www.hlasek.com/foto/coronella_austriaca_a71.jpg
• http://www.terralia.com/revista17/imagenes/Cetre3.JPG
• http://www.naturfotografenforum.de/naturforum/naturfotografen/data/media/53/Lannerfalke.jpg
• http://bornova.ege.edu.tr/~ekgt/bird_files/raptor/photos/kites/karacaylak.jpg
• http://www.urediavgezi.com/avhayvan/&h=47&w=106&sz=3&tbnid=OIxna1qYN8HyM:&tbnh=35&tbnw=79&hl=tr&start=2&prev=/images%3Fq%3Dur%2Bkeklik
%26svnum%3D10%26hl%3Dtr%26lr%3Dlang_tr
• http://www.ranuazoo.com/images/20050607165412.jpg
• http://www.biyolojiegitim.yyu.edu.tr/flora/famgenustur/caryo/ceratium/gna/images/Cerastium
%20gnaphalodes%20FENZL_jpg.jpg
• http://www.ittiofauna.org/webmuseum/invertebrati/images/hyrudo-medicinalis.jpg
• http://www.vipersgarden.at/Steckbrief/pics/emys/emys-o-lut-port-1.jpg
• http://my.ort.org.il/holon/birds/v1p6.jpg
• http://www.hlasek.com/foto/oxyura_leucocephala_2215.jpg
• http://www.photodigiscoping.com/galeria/data/media/8/tarrocanelophd.jpg
• http://audevard.aurelien.free.fr/IMG/jpg/Gravelot_de_Leschenault_H1_9B_vign_24102004Oman.jpg
• http://www.turkiyeavcilari.com/index.asp?syf=sayfa&link=1010023515&drm=0
• http://med.ege.edu.tr/~capaci/mahmuzlu.htm
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Resim:Loeffler.jpg