türk biyokimya derneği preanalitik evre çalışma grubu çalışmaları

TÜRK BİYOKİMYA DERNEĞİ
PREANALİTİK EVRE ÇALIŞMA GRUBU
ÇALIŞMALARI
Mehmet ŞENEŞ
TBD Pre-Analitik Evre Çalışma Grubu
XXVII. Ulusal Biyokimya Kongresi
5 Kasım 2015
• ABD Tıp Enistitüsünün (The Institute of
Medicine; IOM) raporu (1 Kasım 1999):
• ABD’de yılda 98,000 kişi önlenebilir tıp
hataları nedeniyle ölmektedir (günde 268)
• Rapor ataları azaltmak için önerilerde
bulunmakta
• Bu önerilere hükümet, meslek örgütleri,
sağlık hizmeti sağlayıcıları, endüstri ve
hastalar dahil olmalı
• Hataları 5 yıl içinde en az %50 azaltılmasını
öngörmektedir
Modern tıpta laboratuvar testleri:
• Tarama, tanı ve tedavinin etkinliğinin izlenmesinde son derece önemli
• Klinik kararların 2/3’si laboratuvar testleri ile verilmektedir
(hastaneye yatış ve taburcu işlemleri, ilaçların reçete edilmesi gibi)
• Laboratuvar kullanımı son derece artmıştır
• 2000-2004 yılları arasında İngiltere’de laboratuvar test kullanımı %83 artmıştır
• Doğru ve hızlı verilen test sonuçları son derece önemlidir
• Tıbbi laboratuvar testlerinde hata olasılığı düşük olabilir
• Milyonlarca testte bu hatalar önemli halk sağlığı ve hasta güvenliği
sorunlarına neden olabilir
Sir Liam Donaldson
Dünya Hasta Güvenliği Birliği Başkanı (WHO
2004)
« Hasta güvenliği açısından laboratuvar tıbbında ele alınan hatalara
odaklanmak son derce önemlidir. Zamanında ve doğru test sonuçları
hastaların etkin tanı ve tedavilerinde mihenk taşıdır»
Clin Chem Lab Med 2007; 45(6): 697-9
Tıbbi Laboratuvar Total Test Süreci
• Hasta ile başlar, hasta ile sonlanır
HASTA
• Multidisipliner bir süreçtir
Post-postanalitik
(Klinisyen)
Pre-pre-analitik
Post-analitik
Pre-analitik
(Klinisyen)
Analitik
• Kaliteli bir süreç için her
basamağın:
• Güvenli
• Etkin
• Hasta merkezli
• Zamanında
• Verimli ve
• Eşitlikçi
Laboratuvar tıbbında hataları keşfetme dönemleri
Plebani M. Clinica Chimica Acta 2009; 404:16–23
Lippi G et al. Clin Chem Lab Med 2013; 51(1): 229–241
Pre ve postanalitik evreler
hataya daha açık…
Pre-Analitik Faz
• Çok basamaklıdır
• Laboratuvar dışı
• Laboratuvarın kontrolü dışında
• İlgili insan sayısı fazla
ÇÖZÜM: EĞİTİM VE STANDARDİZASYON
• Farklı uzmanlıklara sahip
• Farklı eğitim düzeyine sahip
• Güvenli uygulama kılavuzları ve standartları
• Yok veya son derece azdır
• Kanıta dayalı değil
• Düşük uyum
Uzman olarak ne yapabiliriz?
• Profesyonel sorumluluğumuz:
• Pre-analitik evre kalitesini yönetmek (Tıbbi Laboratuvarlar Yönetmeliği,
SHKS, ISO 15189)
• Standardizasyon
• Kanıta dayalı karar verme
• Kendimizin ve diğerlerinin eğitimi
• Hemşireler, klinisyenler
• Lab teknisyenleri
• Performansın izlenmesi, kritik basamakların tanımlanması (Kalite
göstergeleri)
• Sürekli iyileştirme
Hasta güvenliği
açısından
Tıbbi Laboratuvar açısından
• İnterferansın neden olduğu sapma; analit,
konsantrasyon, yöntem, cihaz, interferans
düzeyine bağlı. Dolayısıyla;
• Her laboratuvar interferans etkilerini
değerlendirilmeli
• Üreticinin verdiği LIH kurallarını valide
etmeli
• Etkilenen testler için interferans düzeyleri
tespit edilmeli
Ekonomik Açıdan
• Acil serviste örnek alma toplam
maaliyeti: 85,532 € (76 550 €
materyal, 8981 € personel)
• Örnek ret verilerine göre yeni
örnek almanın ekonomik yükü
19 535 € (17 484 € materyal ve
2051 € personel için) (%22.8)
Misyonu: Laboratuvar tıbbı hataları konusunda çalışmaları teşvik etmek, kullanılabilir veriler
toplamak ve hasta güvenliğinin sağlanması için stratejiler ve prosedürler önermek
Türk Biyokimya Derneği Preanalitik Evre Çalışma Grubu
• Pre-analitik evre hata kaynaklarına yönelik ulusal düzeyde
farkındalığın artırılması ve hataların azaltılması için faaliyetlerde
bulunulmasına ihtiyaç duyulduğu düşünülmüştür
• TBD YK’nın 2014/19 Sayılı kararı ile kuruldu
Doç. Dr. Berrin B. İnal
Dr. Cihan Coşkun
Dr. Bağnu Orhan
Doç. Dr. Ayfer Çolak
Dr. Pınar Eker
Doç. Dr. Fehime B. Aksungar
Dr. Nedim Albayrak
İpek Çınaroğlu
Prof. Dr. Asım Örem
Doç. Dr. Mehmet
ŞENEŞ
Dr. Çiğdem Sönmez
Dr. Funda Güçel
Dr. Canan Demirtaş
Dr. Fatma Taneli
Dr Güzin Aykal
Dr. Aylin Haklıgör
İlk toplantıda (6 Şubat 2015)
belirlenen hedefler:
• Ulusal pre-analitik evre kalite hedeflerini belirlemek
• Bu hedeflerin yaygınlaştırılması için;
• Ulusal düzeyde kullanılabilecek kılavuzlar hazırlamak
• Pre-analitik değişkenlerin sonuç kalitesi ve hasta güvenliğine etkilerini
değerlendirmek amacıyla,
• Anketler düzenlemek, sonuçlarına göre düzeltici faaliyetler için önerilerde
bulunulmak
• Sempozyum, kurs, eğitim seminerleri düzenlemek
• Yapılacak çalışmalardan elde edilecek çıktılar doğrultusunda, ilgili
bakanlıklara tavsiye kararlarını bildirilmek
• Belli aralıklarla TBD Yönetim Kurulu'na rapor sunmak
İlk Prorojemiz Venöz Kan Alma Kılavuzu
Neden?
• Çünkü:
• Sağlık sisteminde en çok kullanılan invaziv prosedür
• Pre-analitik hataların veya değişkenlerin ana nedeni
•
•
•
•
%54 hemoliz
%21 yetersiz örnek
%13 hatalı örnek
%5 pıhtılı örnek
• Sonuçları:
• Hatalı test sonuçları
• Gereksiz gecikmeler
• Hasta ve kan alma elemanı için zarar
Bonini PA, Plebani M, Ceriotti F, Francesca Rubboli F. Errors in laboratory
medicine. Clin Chem 2002;48:691–8.
Çıktıları:
1. Kan alma ile ilgili mevcut uygulamaların gözden
geçirilmesi ve önemli basamakların
tanımlanmasına ihtiyaç olduğu
2. Ulusal kan alma kılavuzu olmayan AB ülkelerinde
CLSI 41-A6 kılavuzunun adapte edilmesi ve
kullanılması
3. Ulusal derneklerin temel ve sürekli eğitim
programlarını geliştirmelerine ihtiyaç vardır
(yetkinlik sertifika uygulaması)
• AB’de 7/28 (%25) ülkenin ulusal venöz kan alma kılavuzu
var
• Hırvatistan, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsviçre, İtalya,
Slovenya
• 5/7’i ulusal dernekler tarafından yayınlanmış
• 2/7’si hükümetler tarafından yayınlanmış
CLSI EP41-A6 Kılavuzuna Uyum: Anket çalışması
• 6 büyük hastane (Ankara, İstanbul, Antalya, Adana)
• Merkezi kan alma
• Toplam 28 kan alma elemanı (19 Hemşire, 7 Lab teknisyeni)
• Her kan alma elemanı için 3 hastada kan alma izlemi
• Toplam 84 kan alma işlem izlemi
Anket genel sorular:
Soru
Cevap (%)
Kan alma elemanı bu prosedür için, özel herhangi bir eğitim aldı mı?
Hayır
Eğitim almış ise kimden hangi kılazvuza göre eğitim aldı?
-
Kan alma elemanı ulusal veya uluslar arası düzeyde var olan kan alma kılavuzlarından haberdar Hayır
mı?
Kan alma ile ilgili hangi kılavuz takip edilmektedir?
Yok
Hizmet içi eğitim var (Yılda 1-2 kez)
Biyokimya uzmanı veya eğitim hemşirelikleri tarafından veriliyor
Herhangi bir kılavuz takip edilmiyor
CLSI EP41-A6 standardına uyum soruları (28 soru)
Clin Chem Lab Med 2015; 53(9): 1321–1331
Bazı örnekler:
S3. Numune alan kişi CLSI standardına göre kimliklendirme yapıyor
mu? (Ciddiyet skorlaması: S5, hayatı tehdit eden uygulama)
N=28
Evet
Hayır
Bazen
5 (%18)
15 (%54)
8 (%28)
S5. Numune alan kişi işlem öncesi hastanın hazırlığı konusunu
sorguladı mı? (Ciddiyet skorlaması: S3, orta)
N=28
Evet
Hayır
28 (%100)
Bazen
S15. Numune alan kişi kan akımı başladığında turnikeyi gevşetti
mi? (Ciddiyet skorlaması: S3, orta)
N=28
Evet
Hayır
Bazen
2 (%7)
23 (%82)
3 (%11)
S19. Tüm tüpler firmanın önerisi doğrultusunda, hemen karıştırıldı
mı? (Ciddiyet skorlaması: S3, orta)
N=28
Evet
Hayır
Bazen
8 (%28)
17 (%61)
3 (%11)
S26. Kan alma başarılı mıydı? Tüm tüpler tek seferde dolduruldu mu?
(Ciddiyet skorlaması: S2, sınırlı önem)
N=28
Evet
Hayır
Bazen
27(%96)
-
1 (%4)
TBD
VENÖZ KAN ALMA
(FİLEBOTOMİ) KILAVUZU
Ayaktakiler (soldan sağa): Dr. N Albayrak, Dr. C Demirtaş, Doç. Dr. M Şeneş, Dr. Ç Sönmez, Dr P Eker, Dr C
Coşkun, Dr B Orhan
Oturanlar (soldan sağa): İ Çınaroğlu, Dr. F Güçel, Prof. R. F Taneli, Dr. A Haklıgör, Doç. Dr. F B Aksungar,
Doç. Dr. B B İnal
TEŞEKKÜRLER…..