türkiye`nin fiziki özellikleri

COĞRAFYA
TÜRKİYE’NİN FİZİKİ
ÖZELLİKLERİ
JEOLOJĠK DEVĠRLER
I. Jeolojik Zaman (Paleozoik)
Masif (sert) kütleler oluĢmuĢtur (Bitlis, Yıldız
Dağları, Saruhan-MenteĢe, KırĢehir, Mardin ve
Kastamonu-Daday)
• TaĢkömürü yatakları oluĢmuĢtur (Zonguldak)
• Bu devirde oluĢan araziler deprem ihtimalinin az
olduğu yerlerdir
•
ll. Jeolojik Zaman (Mezozoik)
• Türkiye’de deniz seviyesinde hafif dalgalı
düzlükler oluĢmuĢtur (Peneplen)
• DıĢ kuvvetlerin aĢındırma ve biriktirme
faaliyetlerinin yoğun olduğu dönemdir
III. Jeolojik Zaman (Neozoik)
• Alp – Himalaya kıvrım kuĢağı, Kayalık And
dağları oluĢmuĢtur
• Kuzey Anadolu ve Toros Dağları oluĢmuĢtur
• Linyit,petrol,tuz ve bor yatakları oluĢmuĢtur
• Ġç Anadolu ve Doğu Anadolu’da volkanik
faaliyetler meydana gelmiĢtir
• Günümüz yer Ģekillerinin büyük çoğunluğu bu
devirde ĢekillenmiĢtir
IV. Jeolojik Zaman (Kuaterner)
•
•
•
•
Ġnsan ortaya çıkmıĢtır
Buzul devirleri yaĢanmıĢtır
Ġstanbul ve Çanakkale boğazları oluĢmuĢtur
Egeid karası çökmüĢ ve Karadeniz ile
Akdeniz’in suları birleĢmiĢtir. Böylece Ege Denizi
oluĢmuĢtur
• Ülkemiz toptan yükselmeye uğramıĢtır
• Volkanik dağlar oluĢumunu tamamlamıĢtır
• Günümüzdeki iklim ve yer Ģekilleri bu devirde
son halini almıĢtır
İÇ
KUVVETLER
KITA OLUġUMU (Epirojenez)
• Yerkabuğundaki büyük
alçalma ve yükselme
hareketlerine denir.
• Epirojenez, uzun yıllar sürer ve
yavaĢ yavaĢ gerçekleĢir.
Tabakaların yapısı bozulmaz.
• Epirojenezin sebepleri:
- DıĢ kuvvetlerin biriktirme
yapması
- Volkandan çıkan lavların
birikmesi
- Ġklim değiĢikliği
Transgresyon
Regresyon
Ergene
Çukurova
Bodrum-Marmaris
• Epirojenik hareketlere örnek; Ülkemizde Çukurova ve
Ergene ovaları ile Bodrum-Marmaris kıyıları alçalmaya
devam ederken, iç kesimler yükselmektedir.
• Epirojenez sonucunda taraçalar ve platolar oluĢmuĢtur
• Ülkemizin ortalama yükseltisi artmıĢtır
DEPREM (Seizma)
• Yerkabuğunda meydana gelen kısa süreli sarsıntılara
denir.
• Depremin meydana geldiği yere iç merkez, buraya en
yakın yeryüzündeki noktaya da dış merkez denir.
Aradaki mesafeye odak derinliği denir.
DEPREM ÇEġĠTLERĠ
• Çöküntü Depremler
• Volkanik Depremler
• Tektonik Depremler
a) Çöküntü Depremler
• Karstik sahalardaki
mağara gibi yer altı
boĢluklarının veya maden
ocaklarının tavan kısmının
çökmesiyle oluĢur.
• Etki alanları dar,
Ģiddetleri azdır.
• Ülkemizde en fazla
Akdeniz Bölgesi’nde ve
Konya Bölümü’nde
görülür.
b) Volkanik Depremler
• Volkanik faaliyet
sırasında oluĢan
depremlerdir. Etki
alanları dar, Ģiddetleri
azdır.
• Ülkemizde bu tür
depremlere rastlanmaz.
c) Tektonik Depremler
• Yerkabuğundaki
hareketler sonucunda
oluĢur. En çok görülen,
Ģiddeti en fazla olan ve
etki alanı en geniĢ olan
depremlerdir.
• Fay hatları ve genç kıvrım
dağlarının olduğu
yerlerde görülür.
Fay
KAF
BAF
DAF
Türkiye’de deprem tehlikesi az olan yerler
•Konya, Karaman
•Tuz Gölü çevresi
•TaĢeli Platosu ve
çevresi
•Mardin-Midyat çevresi
•Doğu Karadeniz’in kıyı kesimleri
•Ergene Havzası ve Yıldız Dağları
Bölümü
Volkanizma
• Magmanın, yer kabuğunun
kırık ve zayıf yerlerinden yer
yüzüne çıkmasına
volkanizma denir.
• Ülkemizde volkanik
faaliyetler daha çok III. ve
IV. Jeolojik zamanda
meydana gelmiĢtir.
• Ülkemizde aktif volkan
yoktur.
• Volkanik araziler Doğu ve Ġç
Anadolu bölgelerinde
yoğunlaĢmıĢtır
• İç Anadolu’da; Erciyes, Hasan, Melendiz, Karadağ ve
Karacadağ
• Doğu Anadolu’da; Nemrut, Süphan, Tendürek, Ağrı
• Güneydoğu Anadolu’da; Karacadağ
• Ege’de; Kula tepeleri
*** Ayrıca volkanik dağlar dıĢında Hatay-Hassa yöresi, Uludağ
çevresi ve Köroğlu Dağları diğer volkanik arazilerdir.
DAĞ OLUġUMU (Orojenez)
Dağ oluĢum hareketlerine orojenez denir.
Orojenik hareketlerle oluĢan dağlar iki Ģekilde meydana gelir;
• Kıvrım Dağlar
• Kırık Dağlar
a. Kıvrım Dağlar
* Arazideki tortul tabakalar esnekse yan basınçların etkisiyle
tabakalar kıvrılır ve kıvrım dağlar oluĢur.
* Bu kıvrımların yüksekte kalan yerlerine antiklinal, alçakta
kalan yerlerine ise senklinal denir.
* Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar kıvrılma sonucu
oluĢmuĢtur
* Bu dağlarımız Alp-Himalaya kıvrım kuĢağının uzantısıdır
b. Kırık Dağlar
* Yan basınçlara uğrayan tortullar kıvrılamayacak kadar
sertse kırılır. Kırılan bu kısımlara fay denir.
* Kırılma sonucunda yüksekte kalan yerlere Horst, alçakta
kalan yerlere ise Graben denir. Böyle yerlerde oluĢan
ovalara da çöküntü ovaları denir.
Fay Hattı
* Ege Bölgesi’nde; Kaz, Madra, Yunt, Boz, Aydın, MenteĢe
dağları Hatay’da; Nur (Amanos) dağları horstlara örnek iken,
* Ege Bölgesi’nde; Bakırçay, Gediz, K.Menderes,
B.Menderes ovaları Hatay’da; Amik ovası graben ovalarına
örnektir
TÜRKİYE’NİN DAĞLARI
TÜRKĠYE’NĠN OVALARI
• Çevresine göre alçakta kalan düzlüklere ova denir.
Ġki gruba ayrılır:
1. Kıyı ovaları
* Delta ovaları
* Taban seviyesi ovaları
2. İç ovalar
* Tektonik ovalar
* Karstik ovalar
* Volkanik ovalar
1. Kıyı Ovaları
Delta Ovaları: Akarsuların taĢıdıkları malzemeleri denize
biriktirmeleri sonucunda meydana gelen ovalara delta
ovası denir
• Verimli topraklarla kaplı oldukları için nüfus, ürün çeĢitliliği
ve tarımsal verimlilik fazladır
*** Delta ovalarının oluşabilmesi için;
- Akarsuların bol alüvyon taĢıması
- Kıyının sığ olması
- Dalga ve akıntıların olmaması
- Gel-git etkisinin olmaması
- Kıta sahanlığının geniĢ olması gerekir
Karadeniz’de;
Bafra (Kızılırmak)
ÇarĢamba (YeĢilırmak)
Ege’de;
Dikili (Bakırçay)
Selçuk (K. Menderes)
Akdeniz’de;
Çukurova (Seyhan ve Ceyhan)
Silifke (Göksu)
Marmara’da;
Meriç ve Sakarya
Menemen (Gediz)
Balat (B.Menderes)
Taban seviyesi ovası: Akarsuların taĢıdıkları malzemeleri
deniz kıyısına biriktirmeleri sonucunda meydana gelen
ovalara Taban seviyesi ovası denir.
* Antalya, Köyceğiz, Manavgat ovaları gibi.
2. İç
Ovalar
a) Tektonik Ovalar: Kırık hatları boyunca veya çöküntü alanlarında oluĢan
ovalardır.
KAF üzerinde; Manyas, Ulubat, Bursa, Bolu, Düzce, Suluova, TaĢova, Erbaa,
Niksar, Erzincan, Erzurum, Pasinler ve Ağrı ovalarıdır
BAF üzerinde; Bakırçay (Bergama-Soma), Gediz(Manisa-Turgutlu-Salihli),
K.Menderes (Torbalı-ÖdemiĢ), B.Menderes(Söke-Aydın-Nazilli)
DAF (GAF) üzerinde; Amik, Malatya, Elazığ, MuĢ, Varto, Elbistan, AfĢin,
KahramanmaraĢ, Bingöl ve Bulanık ovalarıdır
Güneydoğu Anadolu’da; Nizip, Harran, Ceylanpınar
İç Anadolu’da; Konya, EskiĢehir, AkĢehir, Ankara, Çubuk, Develi ovaları
b) Karstik Ovalar (Polye Ovası): Kalker (kireç taĢı), jips (alçı taĢı)
ve kaya tuzu gibi kolay çözülebilen kayaçların bulunduğu
alanlarda erime sonucunda oluĢan ovalardır. Daha çok Akdeniz
Bölgesi’nde bulunur.
Akdeniz’de; Tefenni, Acıpayam, Kestel, Korkuteli, Elmalı ovaları
(TAKKE)
Ege’de; Tavas, Çivril, Ula ve Muğla ovaları
c) Volkanik Ovalar: Yeryüzüne çıkan lavların tektonik
çukurları doldurmasıyla meydana gelen ovalardır.
Örn; Kayseri ( Develi) Ovası
TÜRKĠYE’NĠN PLATOLARI
• Akarsular tarafından derince yarılmıĢ, çevresine göre
yüksekte kalan geniĢ düzlüklere plato denir.
• En çok Ġç Anadolu Bölgesi’nde bulunur
• Platolarda değiĢik ekonomik faaliyet türleri geliĢmiĢtir
İç Anadolu’da; Obruk, Cihanbeyli, Haymana, Bozok, Uzunyayla platoları (Yatay
duruĢlu plato)
Güneydoğu Anadolu’da; ġanlıurfa, Gaziantep, Adıyaman platoları (Yatay duruĢlu
plato)
Ege’de; Yazılıkaya platosu (Yatay duruĢlu plato)
Marmara’da; Çatalca–Kocaeli platosu (AĢınım platosu)
Doğu Anadolu’da; Erzurum, Kars ve Ardahan platoları (Lav platosu)
Akdeniz’de; Teke ve TaĢeli platoları (Karstik plato)
Türkiye’de yer alan dağların büyük bölümü orojenez sonucu
kıvrılan alanların yükselmesi sonucu oluşmuştur.
Aşağıdaki dağlardan hangisinin bu şekilde oluşan dağlar
arasında yer aldığı söylenemez?
A) Tecer Dağları
B) Geyik Dağları
C) Karacadağ
D) Bolu Dağları
E) Kop Dağları
Ege Denizi, III. Jeolojik devrin sonlarında çökmeye başlayan
Egeit karasının, IV. Jeolojik devrin başında Akdeniz’in su
seviyesi altında kalmasıyla oluşmuştur.
Bu olaya ne ad verilir?
A) Transgresyon
B) Seizma
C) Orojenez
D) Regresyon
E) Volkanizma
Türkiye’de linyit yataklarının, taşkömürü yataklarına göre
çok daha yaygın bir dağılış göstermesi aşağıdakilerden
hangisinin kanıtıdır?
A) Yakın bir jeolojik devirde oluşan alanların geniş yer
tuttuğunun
B) Akarsu rejimlerinin düzensiz olduğunun
C) Türkiye’de erozyonun çok yaygın ve etkin olduğunun
D) Mağmanın soğumasıyla oluşan kayaların geniş yer
tuttuğunun
E) Akarsuların denize döküldükleri yerlerde geniş deltalar
oluşturduklarının
Türkiye’de akarsuların,
I. Ağızlarında geniş birikim ovalarının bulunması,
II. Su toplama havzalarında erozyonun şiddetli olması,
III. Ağızlarında gel-git genliğinin az olması,
IV. Yatağı boyunca, farklı jeolojik devirde oluşmuş arazilerin
bulunması,
özelliklerinden hangileri, bol alüvyon taşıdıklarına en güçlü
kanıttır?
A) I ve II
B) I ve III
D) II ve IV
C) II ve III
E) III ve IV
Karstik ovalar, kalkerin çözünmeye uğraması sonucu
meydana gelir. Elmalı, Kestel ve Korkuteli ovaları bu tür
ovalardır.
Yukarıda sözü edilen ovalar aşağıdaki yarımadalardan
hangisinde yer alır?
A) Gelibolu
B) Teke
C) Çatalca
D) Dilek
E) Biga