Daha önce yürürlükte bulunan 1086 sayılı Hukuk Usulü

1086 SAYILI HUMK 409. MADDESİ İLE 6100 SAYILI HMK 320/4
MADDESİNİN DERHAL UYGULAMA İLKESİ BAĞLAMINDA
ORTAYA
ÇIKARDIĞI
FARKLILIKLARIN
UYGULAMADAKİ
YANSIMALARI
GİRİŞ
Daha önce yürürlükte bulunan 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunumuzda
birçok konuda değişiklikler yapılmıştır ve başta kanunun ismi de değiştirilerek 6100 sayılı
Hukuk Muhakemeleri Kanunu, 01.10.2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu değişiklikler
yapılırken mevcut kanunda daha önceden var olan ama yapılan değişiklik ile eski kanun
zamanındaki ihtiyacı karşılamayan ya da eski düzenlemeye göre daha az karşılayan
hükümler, uygulamada birtakım aksaklılara ve sorunlara neden olmuştur. Bununla beraber
uygulamada zaman geçtikçe ortaya çıkacak ve karşılaşılacak olan sorunlar daha da artacaktır.
İleride yasaya eklenmesi gereken ya da eski uygulamaya dönülmesini gerektiren ihtiyaç
alanları ortaya çıkacaktır. Bu konuda karşılaşılan en önemli sorunlardan bir tanesi HMK
öncesi açılan davaların müracaata kalması ve 6100 sayılı kanun yürürlüğe girdikten sonra
davanın takipsizliği nedeniyle tekrar müracaata kalması halinde mahkemeler tarafından
davanın açılmamış sayılmasına karar verilmesi durumudur.
Uygulamadaki sorun; 01.10.2011 tarihinden önce açılmış ve bir kez işlemden
kaldırılmasına karar verilmiş olan davalarda, 1086 sayılı HUMK'un 409 maddesinin mi
yoksa 6100 sayılı HMK‟nın mad. 320/4 bendinin mi uygulanacağı noktasındadır.
1- 1086 SAYILI HUMK VE 6100 SAYILI HMK’NIN DOSYANIN İŞLEMDEN
KALDIRILMASI
VE
DAVANIN
AÇILMAMIŞ
SAYILMASI
YÖNÜNDEN
KARŞILAŞTIRILMASI
Öncelikle 1086 sayılı
HUMK
ve
6100 sayılı HMK‟nın
madde içeriği olarak
karşılaştırılması gerekmektedir.
HUMK MADDE 409 – Oturuma çağrılmış olan tarafların hiçbiri gelmediği veya gelip
de davayı takip etmeyeceklerini bildirdikleri takdirde dava yenileninceye kadar dosyanın
işlemden kaldırılmasına karar verilir. (m.409/1)
Yukarıdaki fıkralar hükmü gereğince dosyası işlemden kaldırılmış olan dava, işlemden
kaldırıldığı tarihten başlayarak üç ay içinde taraflardan birinin dilekçe ile başvurması üzerine
yenilenebilir. (m.409/3)
1
Dava, dosyanın işlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak bir ay geçtikten sonra
yenilenirse yeniden harç alınır. Bu harç yenileyen tarafından ödenir ve karşı tarafa
yüklenemez. Bu şekilde harç verilerek yenilenen dava, yeni bir dava sayılmaz. (m.409/4)
İşlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak üç ay içinde yenilenmeyen davalar açılmamış
sayılır ve mahkemece bu hususta kendiliğinden karar verilerek kayıt kapatılır. (m.409/5)
Birinci ve ikinci fıkralar gereğince işlemden kaldırılmasına karar verilmiş ve sonradan
yenilenmiş olan dava, ilk yenilemeden sonra bir defadan fazla takipsiz bırakılamaz. Aksi
halde beşinci fıkra hükmü uygulanır.
HUMK 409 maddesinde düzenlenen “ işlemden kaldırma ve davanın açılmamış
sayılması”na ilişkin kurallar HMK‟nın 150. maddesinde hükme bağlanmıştır.HUMK 409/6
maddesine göre “….işlemden kaldırılmasına karar verilmiş ve sonradan yenilenmiş olan
dava, ilk yenilenmeden sonra bir defadan fazla takipsiz bırakılamaz. Aksi halde dava
açılmamış sayılır‟ idi. Bu hüküm HMK nın 150/6 maddesi ile aynen tekrar edilmiştir.
Eski ve yeni kanun maddeleri yukarıdaki gibi karşılaştırıldığında 1086 sayılı HUMK‟da
var olan 409. madde içeriğinin, 6100 sayılı HMK‟da da aynen korunmuş olduğu ve yeni bir
değişiklik yapılmadığı görülmektedir. Ancak, unutulmaması gereken husus ve asıl yenilik
getiren bir madde olarak karşımıza çıkan basit yargılamaya ilişkin olan HMK nın 320/4.
maddesidir. Bu maddeye göre “…..işlemden kaldırılmasına karar verilmiş olan dosya,
yenilenmesinden sonra, takipsiz bırakılırsa dava açılmamış sayılır.”
1086 sayılı HUMK hükümleri doğrultusunda işlemden kaldırma, açılmamış sayılma
olarak nitelendirdiğimiz işlemler gerçekleşirken yazılı,basit, seri ve sözlü yargılama gibi bir
ayrıma başvurulmuyordu. Yargılama usulleri farklı olan davalarda da aynı madde hükümleri
geçerliydi. 6100 sayılı yasada sadece iki yargılama usulüne yer verildiğinden ve diğer
yargılama usulleri ortadan kaldırıldığından yeni HMK, bu açıdan bir fark oluşturmuştur. Bu
fark, yazılı ve basit yargılama usullerinde dosyanın işlemden kaldırılması ve davanın
açılmamış sayılması hükümlerinin içeriklerinde görülmektedir.
Yukarıda yazılı olan
maddelerde görüldüğü gibi, HMK da basit yargılamada, yenileme bir defa ile
sınırlandırılmıştır. 2. kez işlemsiz kalması halinde HMK 320/4 madde hükümleri uyarınca
açılmamış sayılmasına karar verilmesi gerekmektedir.
Yukarıdaki açıklamalar her ne kadar net gibi görünse de; şuan mevcut uygulamada 6100
sayılı HMK"nın 316/g bendi uyarınca basit yargılama usulünün uygulandığı mahkemelerde
01.10.2011 tarihinden önce açılmış ve bir kez işlemden kaldırılmasına karar verilmiş olan
davalarda 1086 sayılı HUMK'un 409 maddesi mi yoksa 6100 sayılı HMK‟nın mad. 320/4
2
bendinin mi uygulanacağı yönünde dolayısıyla yasaların zaman bakımından uygulanması ile
ilgili sorunlar ortaya çıkmıştır.
2-HUKUKİ
KAZANILMIŞ
GÜVENLİK
HAK
VE
İLKESİ;GERİYE
ANAYASAYA
YÜRÜMEZLİK
AÇISINDAN
İLKESİ
VE
DURUMUN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Hukuki güvenlik ilkesi, hukuk kurallarında sık sık değişiklikler yapılarak hukuki
istikrarı ve belirliliği yok eden kurallar ihdas edilmemesi, geriye yürüyen kuralların
kazanılmış haklara dokunmadan bireylerin temel hak ve özgürlüklerini güvence altına alması
gerektiğini ifade eder. Hukuk kurallarının sık sık değişmesi hukuki istikrar ve belirliliği yok
ederken, bu değişikliklerin geçmişte tamamlanmış ve /veya kazanılmış haklara geriye dönük
olarak uygulanması belirlilik ve istikrarın yanı sıra hukuki güvenliğin de zedelenmesine
sebep olur. Değişiklik yapma hususunda sınırlamanın geldiği son nokta , „hukuki güven
ilkesi‟dir. [1]
Hukuki güvenlik ilkesi gereğince devletin, vatandaşların mevcut kanunlara olan
güvenine saygılı davranması, bu güvenlerini boşa çıkaracak uygulamalardan kaçınması
gerekir. Bu durum hukuk devleti ilkesinin bir gereği olduğu kadar Anayasa‟nın 5. maddesiyle
devlete yüklenen, vatandaşların refah, huzur ve mutluluk içinde yaşamalarını sağlama,
kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak
surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, maddi ve manevi
varlıklarını geliştirmek için gerekli ortamı hazırlama ödevinin bir sonucudur.
Hukuki güvenlik ilkesinin anlamı ve kapsamını belirlemede, esas alınması gereken iki
temel ilke vardır. Bunlar, geriye yürümezlik ilkesi ve kazanılmış haklara saygı ilkesidir.
Geriye yürümezlik ilkesini, yürürlüğe giren yeni kuralın yürürlük tarihinden önceki
dönemde hukuki sonuçlar doğurmasını yasaklayan ve yeni kuralın ancak yürürlüğe girdiği
tarihten sonraki olaylara uygulanmasını emreden hukukun genel prensibi olarak
tanımlayabiliriz.
Geriye yürümezlik ilkesinin Türk doktrininde ve uygulamasında hukukun genel bir
ilkesi olduğu kabul edilmektedir. 1086 sayılı HUMK ve 6100 sayılı HMK açısından hangi
usul kuralının uygulanacağı yönündeki uygulamada çıkan sorunun çözümü anlamında bu ilke
öncelikli olarak dikkate alınmalıdır.
[1] ALTUNDİŞ Mehmet , „Hukuki Güvenlik İlkesi‟ Yasama Dergisi , Sayı: 10 , Eylül-Ekim-Kasım-Aralık
2008
3
HUMK zamanında açılan ve bir kez işlemden kaldırılan dosyanın HMK yürürlüğe
girdikten sonra tekrar düşmesi halinde geriye yürümezlik ilkesinin uygulanması gerektiği
düşünüldüğünde; 6100 sayılı HMK'nın zaman bakımından uygulanma başlıklı 448 maddesi
"Bu kanun hükümleri, tamamlanmış işlemleri etkilememek kaydıyla derhal uygulanır" hükmü
de göz önüne alınarak HMK m.320/4 hükümlerinin uygulanması gerekir ve dolayısıyla bu
durumda davanın açılmamış sayılmasına karar verilir. Ancak bunun bir istisnası olarak
kazanılmış haklara saygı ilkesi gündeme gelmektedir.
Kazanılmış hak, doğumu anında hukuka uygun olarak tamamlanmış ve böylece kişiye
özgü lehte sonuçlar doğurmuş, daha sonra mevzuat değişikliği ya da işlemin geri alınması
gibi nedenlere rağmen hukuk düzenince korunması gereken haktır. [2] Kazanılmış bir haktan
söz edilebilmesi için bu hakkın, yeni yasadan önce yürürlükte olan kurallara göre bütün
sonuçlarıyla fiilen elde edilmiş olması gerekir. Kazanılmış hak, kişinin bulunduğu statüden
doğan, kendisi yönünden kesinleşmiş ve kişisel niteliğe dönüşmüş haktır . [3] Öte yandan
kazanılmış hakkın tespiti, bu hakkın içeriği ve özellikleri her somut olay hakkında ayrı ayrı
incelenmesini gerektirir. Buna kazanılmış hakkın fonksiyonelliği adı verilir. [4]
Kazanılmış hakların fonksiyonelliği kapsamında 1086 sayılı HUMK'un 409. maddesi ile
6100 sayılı HMK‟nın 150 ve 320/4 maddesinin uygulanması konusunda uygulamada oluşan
sorun ele alındığında şu tablo ortaya çıkmaktadır:
1086 sayılı HUMK zamanında açılmış ve takipsizlik nedeni ile müracaata kalmış bir
dava dosyası, yenilendikten sonra yine 1086 sayılı HUMK yürürlükteyken dosyanın
takipsizlik nedeni ile tekrar düşmesi sonucunda HUMK 409/6 gereğince tekrar yenilenebilir.
Ancak bu ilk yenilemeden sonraki yenileme, bir defaya mahsus olmak üzere sınırlanmıştır.
HUMK yürürlükteyken yapılan ilk yenilemeden sonra 6100 sayılı HMK‟nın yürürlüğe
girmesi, kazanılmış haklara saygı ilkesi gereğince HUMK zamanındaki dava dosyasının
müracaata kalıp yenilendikten sonra ikinci kez yenilenmesi hakkını ortadan kaldırmamalıdır.
Dolayısıyla uygulamada oluşan mevcut sorun gibi; HMK 150/6 hükmü gereğince mahkemece
davanın açılmamış sayılmasına da karar verilmemelidir. Burada 1086 sayılı HUMK madde
409 hükümlerinin uygulanması anlamında bir kazanılmış hak oluşmuştur ve durumu böyle
somut bir şekilde eski ve yeni kanundaki geçiş aşamasında hak kayıplarına mahal vermeden
çözmek gerekmektedir.
[2] Yücel Oğurlu,İdare Hukukunda Kazanılmış haklara Saygı ve Haklı Beklentiler Sorunu, Ankara,2003,s.28
[3] AYMK, 07.02.2008, E.2005/38, K.2008/53
[4] Yücel Oğurlu, a.g.e., s. 110.
4
Dosyanın işlemden kaldırılması ile davanın açılmamış sayılmasının sonuçları son derece
farklıdır. Uygulamadaki bu sorun giderilmediği takdirde bu durumla karşı karşıya kalan
davanın her iki tarafının da bu uygulamadan zarar göreceği açıktır. Bu nedenle 1086 sayılı
HUMK zamanında sonucunun dosyanın işlemden kaldırılmasına bağlandığı bir sürecin yeni
kanun yürürlüğe girdiğinde; bunun kazanılmış bir hak olduğu göz ardı edilerek sonucunun
davanın açılmamış sayılması olması, Anayasa‟nın 5. maddesinde devletin vatandaşların temel
hak ve özgürlüklerini adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak şekilde sınırlayan siyasal, ekonomik
ve sosyal engelleri kaldırma ödevine de ters düşmektedir.
Bütün bu hususlar birlikte değerlendirildiğinde; HUMK yürürlükteyken açılmış ve bir
kere müracaata kalmış dava dosyasının 6100 sayılı HMK yürürlüğe girdikten sonra tekrar
müracaata kalıp yenilenmesi durumunda; HMK 150/6 maddesine göre davanın açılmamış
sayılması hukuki güvenlik ilkesi ile de örtüşmemektedir zira usuli müktesep hakkın yeni bir
yasa ile de olsa yok sayılması hukuki güvenlik ilkesine aykırı olacaktır.
3- DERHAL UYGULAMA İLKESİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRME
Usul kanunlarının yürürlüğe girdikleri tarihten itibaren meydana gelen olaylara
uygulanmasına derhal ( hemen ) uygulama ilkesi adı verilmektedir.
„Derhal uygulama ilkesi gereğince yeni kanun, yürürlüğe girdikten sonraki olay ve
işlemlere uygulanmaktadır ve geçmişe yürümemektedir. Hukuk yargılamasında, kanun
değişikliklerinde ilke "derhal uygulama" dır. Bu ana kurala bağlı kalınarak, eski kanun
zamanındaki usul işlemleri, eski kanuna göre sonuçlanmalı, sonuçlanmamış işlemlere ise yeni
kanun uygulanarak sonuçlandırılmalıdır.
Usul kanunları yürürlüğe girdikleri andan itibaren kurulmuş bir hukuki işlemi
bozamayacağı gibi, kurulamamış ve geçersiz bir hukuki işlemi de diriltemez. Genel kural,
olay ve işlemlerin o sırada yürürlükte olan hukuk kurallarına bağlı olmasıdır. Yeni kanun
kural olarak ilerisi için kabul edilir. Doğal olarak yeni kanun eski kanunu izler. Bu izleme
sırasında, daha önceki kanun zamanında açılmış bir davada, oluşumu tamamlanmamış bir usul
işlemi, yeni kanun yürürlüğe girdiği zaman bütün unsurları ile yeni kanuna tabi olacaktır. Bu
nedenle, bir davadaki usul işleminin eski kanun zamanında tamamlanıp tamamlanmadığına
bakılmalıdır.‟ [5]
_____________________________________________________________
[5] Yargıtay 21.HD. 2012/ 4570 E. , 2012/4688 K.
5
6100 sayılı HMK'nın zaman bakımından uygulanma başlıklı 448 maddesi "Bu kanun
hükümleri,tamamlanmış işlemleri etkilememek kaydıyla derhal uygulanır" hükmünü
içermektedir.Buna göre 1086 sayılı HUMK hükümlerinin yürürlükte olduğu dönemde yasanın
409/1 bendi bakımından dosyanın işlemden kaldırılması ile tamamlanmış bir işlem oluşmuş
olduğundan 6100 sayılı Yasanın uygulanma olanağı bulunmamaktadır. Anılan yasanın 320/4
bendinde belirtilen işlemden kaldırılmasına karar verilmiş olma koşulunun gerçekleştiğinin
kabulü bu durumda mümkün değildir. Ayrıca HUMK yürürlükteyken dosya işlemden
kaldırıldıktan sonra yenilenip bir kez daha takipsiz bırakıldıktan sonra dosyanın yenilenme
imkanı bulunmaktadır. Bu anlamda kazanılmış bir hak söz konusudur.
SONUÇ
HMK md. 316'da yasalarda sözlü ve seri yargılama olarak düzenlenen hallerde de basit
yargılama hükümlerinin uygulanacağı öngörülmüştür. Diğer ifadeyle yazılı yargılama usulü
olarak düzenlenmeyen her halde basit yargılama usulü uygulanacaktır. 6100 sayılı HMK „nın
basit yargılama usulüne tabi olan davalara ilişkin olarak dosyanın işlemden kaldırılması ve
davanın açılmamış sayılması hükmünü içeren 320/4 maddesi ,yazılı yargılama ile basit
yargılama usulüne tabi olan davalarda uygulama açısından bir farklılık yaratmıştır ve yeni
kanunun geçiş aşamasında uygulanması esnasında pratikte sorunlara yol açmıştır. Yargılama
usulleri açısından böyle bir ayrım yapılması yasanın uygulanması açısından çok da elverişli
görünmemektedir. Yeni HMK yürürlüğe girdikten sonra oluşan uygulama sorunları da göz
önüne alındığında bu sorun daha da belirginleşmektedir.
Yazılı yargılama usulü ile basit yargılama usulüne tabi olan davalarda dava dosyasının
takipsiz bırakıldıktan sonra yenilenme sürecinin her iki usule tabi olan davalar için aynı
şekilde uygulanması bu sorunu ortadan kaldırmış olacaktır. Dolayısıyla uygulamada farklılık
yaratan HMK 320. maddesinin dördüncü fıkrasının kanun metninden çıkarılarak ; HMK 150.
maddesinin 6. fıkrasının, yeni HMK‟da düzenlenen yazılı ve basit yargılama usullerine tabi
olan her dava için uygulanması gerekmektedir. Böylelikle uygulamada karşılaşılan ve hangi
usul kuralının uygulanacağına dair oluşan sorun ortadan kalkmış olacaktır.
Av. Hale YILDIRIM
6
7