Sümbül Eylem Planı - Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü

Transkript

T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
15. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ
KAHRAMANMARAŞ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ
Sümbül
Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus
Koruma Eylem Planı
İÇİNDEKİLER
I. GİRİŞ ..................................................................................................................................... 2
II. TEŞEKKÜR......................................................................................................................... 4
III. AMAÇ VE YÖNTEM ....................................................................................................... 5
IV. TÜRKİYE'NİN FLORASI VE SOĞANLI BİTKİLERİ ............................................... 5
V. KAYA SÜMBÜLÜ .............................................................................................................. 7
V.1. Kaya Sümbülü'nün Botanik Özellikleri .................................................................. 7
V.2. Kaya Sümbülü'nün Fenolojisi ve Yaşam Döngüsü ................................................ 9
V.3. Kaya Sümbülü'nün Etnobotanik Özellikleri ......................................................... 12
V.4. Kaya Sümbülü'nün Habitat ve Ekolojik Özellikleri ............................................. 12
V.5. Kahramanmaraş İli Önemli Bitki Alanları (ÖBA) ............................................... 14
VI. KAYA SÜMBÜLÜNÜN YASAL DURUMU ................................................................ 14
VII. KAYA SÜMBÜLÜNÜ TEHDİT EDEN UNSURLAR ............................................... 15
VII.1. Aşırı ve Plansız Otlatma .................................................................................... 15
VII.2. Yaylacılık ........................................................................................................... 16
VII.3. Doğadan Toplama .............................................................................................. 16
VII.4. Kontrolsüz Rekreasyonel Faaliyetler ................................................................. 17
VII.5. Yol Yapımı......................................................................................................... 18
VII.6. Mermer / Taş Ocakları Faaliyetleri ve HES İnşaatları....................................... 18
VII.7. Kahramanmaraş İli Çevre Düzeni Planı'nın Sümbül Koordinatlarına Göre
Değerlendirilmesi ......................................................................................................... 19
VIII. KAYA SÜMBÜLÜ'NÜN KORUNMASI AMACIYLA YAPILMASI GEREKEN
ÇALIŞMALAR....................................................................................................................... 24
VIII.1. Doğa Koruma Çalışmaları ................................................................................ 24
VIII.2. Eğitim ve Farkındalık Oluşturma Çalışmaları .................................................. 27
IX. FAALİYET TAKVİMİ ................................................................................................... 29
X. KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 30
I. GİRİŞ
Osmanlı döneminde "Sümbül-ü rumi" adıyla tanınan Sümbül'ün (Hyacinthus
orientalis) kar seven anlamına gelen (subsp. chionophilus) alttürü, sadece Türkiye'ye has bir
çiçektir. Orta Anadolu ve Doğu Toroslar'da 1.500 metrenin üzerinde yetişmektedir.
Bu çiçeğin soğanları Sultan III. Murat döneminde Osmanlı saray bahçelerinde
yetiştirilmek üzere Kahramanmaraş dağlarından ve yaylalarından getirtilmiştir. Osmanlı saray
bahçelerinde yetiştirilen Sümbül, Avusturya Büyükelçisi vasıtasıyla Avrupa'ya da
tanıtılmıştır.
Anadolu kültüründe çok önemli bir yere sahip olan Sümbül, dağılım gösterdiği
alanlarda hemen herkes tarafından tanınan bir çiçek olmasını, hiç şüphesiz salkım halindeki
çiçeklerinin fevkalade kokusuna borçludur. İznik çinilerine motif olan Sümbül, ünlü Türk
halk ozanı Aşık Veysel'in "Çiğdem derki ben alayım" türküsünde de çok güzel tasvir
edilmiştir.
Bu güzel kokulu bitki doğal ortamında korunması gerekirken, çiçekleri toplanıp
demetler halinde satılmakta, evlerde kokusunu kaybedene kadar saklanmakta ya da doğadan
soğanlarıyla birlikte sökülmektedir. Öte yandan, Kahramanmaraş'ta Sümbül'ün bu denli
yakından tanınıyor olması, bitkinin korunmasına yönelik eğitim ve farkındalık oluşturma
çalışmaları için de önemli bir fırsattır. Çoğu insan, hoş kokulu güzel çiçekleriyle birçok çeşidi
geliştirilmiş sümbüllere özellikle son yıllarda park ve bahçelerde sık sık karşılaşmaya
başlamıştır. Buna karşılık, doğal yayılış alanlarında Kaya Sümbülü'nü görmek ve fevkalade
kokusunu duymak ancak Kaya Sümbülü'nün civarında yaşayanlara ve doğa yürüyüşü, piknik
gibi rekreasyonel faaliyetlerde bulunanlara nasip olmaktadır. Bu nedenle, bu Tür Koruma
Eylem Planı raporunda da önerildiği üzere, Kaya Sümbülü festivali, doğa gezileri ve eğitim
malzemelerinin üretilmesi gibi bitkinin daha geniş kitleler tarafından tanınması amaçlı
faaliyetler oldukça yararlı olacaktır.
Sümbül, lale gibi Türkiye'ye özgü bir çiçektir. Türkiye ile Hollanda arasındaki
diplomatik ilişkilerin 400. yılında Sümbül'ü konu alan "A Flower Connecting Two Countries"
(İki Ülkeyi Birleştiren Bir Çiçek) belgesel filminin çekiminde Sümbül, Kahramanmaraş
dağlarındaki doğal ortamında görüntülenmiştir. Başta Kahramanmaraş halkı olmak üzere,
Türkiye'nin Kaya Sümbülü'nün önemini fark etmesi ve ona sahip çıkması gerekmektedir.
Doğal kaynakların, bitki çeşitliliğinin ve sadece Türkiye'ye özgü (gen kaynağı Türkiye
olan) bitkilerin kullanımında sürdürülebilirlik ilkesini benimsemek son derece önemlidir.
Kaya Sümbülü Koruma Eylem Planları gibi, Türkiye'ye özgü diğer bitkilerin ve habitatlarının
korunmasına yönelik eylem planları hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. Kaya Sümbülü'nün karşı
karşıya bulunduğu tehditlere bakıldığında, bitkinin bir üst tehlike kategorisinde
SÜMBÜL Hyacinthus orientalis subsp.chionophilus
KORUMA EYLEM PLANI
2
değerlendirilme ihtimalinin olduğu görülmektedir. Bu nedenle gerekli koruma önlemlerinin
bir an evvel uygulamaya geçirilmesinin büyük önem taşımaktadır.
Kaya Sümbülü Tür Koruma Eylem Planı, Kahramanmaraş il sınırları içindeki doğal
yayılış alanlarında 10 yıl boyunca gerçekleştirilen arazi çalışmalarına dayanan verileri,
gözlemleri ve somut önerileri içermektedir.
Proje Koordinatörü
Öğr. Gör. Tolga OK
KORUMA EYLEM PLANI
3
II. TEŞEKKÜR
Kaya Sümbülü Koruma Eylem Planı'nın hazırlanması sırasında birçok kişiden destek
alınmıştır. Başta Kahramanmaraş yöresinde, özellikle yabani bitkiler ile ilgili son yıllarda
gerçekleştirdiği çalışmalarla kamuoyunda farkındalık oluşturulmasında çok büyük katkı
sağlayan ve bizlere desteğini ve yapıcı önerilerini hiçbir zaman esirgemeyen İstanbul
Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Eczacılık Botaniği Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr.
Neriman ÖZHATAY'a, Kaya Sümbülü Koruma Eylem Planı'nı okuyarak, bazı eklemeler ve
düzeltmeler yapan, içerisinde soğanlı bitkilerin de yer aldığı birçok başarılı doğa koruma
projesinde yer almış, deneyimli doğa korumacı Sema ATAY'a, Kahramanmaraş yöresinde
doğal yayılış gösteren Hyacinthaceae familyası taksonları ile ilgili doktora çalışması yürüten
ve Kaya Sümbülü'ne ait Andırın ve Nurhak yörelerinden topladığı örneklerin koordinatlarını
vererek doğal yayılış alanlarının tanımlanmasına katkı sağlayan Uzman Serpil DEMİRCİ'ye,
KANBK Projesi'nde görev alan ve Kaya Sümbülü'nün yeni çimlenmiş fide fotoğraflarını
paylaşan Biyolog Evrim TABUR'a, Kaya Sümbülü'nün doğada tohum çimlenme ve
çiçeklenme olgunluğuna erişme zamanları konusunda bilgi veren Yalova, Atatürk Bahçe
Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü'nden Erdal KAYA'ya, ekolojik bilgilerin
yorumlanmasında yardımcı olan ve alınan koordinatları sayısal toprak haritasına aktararak
Kaya Sümbülü'nün bulunduğu toprak tiplerini belirleyen Yrd. Doç. Dr. Turgay
DİNDAROĞLU'na teşekkür ederim.
Proje Koordinatörü
Öğr. Gör. Tolga OK
KORUMA EYLEM PLANI
Yüklenici Firma
AKS Planlama Müh. Ltd. Şti.
4
III. AMAÇ VE YÖNTEM
Kaya Sümbülü Koruma Eylem Planı'nın amacı, Kahramanmaraş yöresinde Kaya
Sümbülü'nün doğal yayılış alanları, yaşam döngüsü, yetiştiği habitatların tanımlanmasının
yanı sıra, türün ve doğal yayılış alanları üzerinde etkili olan tehditlerin belirlenmesi,
değerlendirilmesi ve bu tehditlere karşı öneri ve eylemlerin geliştirilmesidir.
Kahramanmaraş il sınırları içinde Kaya Sümbülü'nün bir durum değerlendirme
çalışması olarak da kabul edilebilecek Eylem Planı'nda mevcut literatür bilgileri kullanılarak
Türkiye'deki ve arazi çalışmaları yapılarak da Kahramanmaraş'taki genel durumu hakkında
bilgiler toplanmıştır. Kaya Sümbülü'nün karşı karşıya bulunduğu tehditlerden hareket ederek
bitkinin tabi olduğu kanun, yönetmelik ve sözleşmeler irdelenmiş ve mevcut yasal durumu
hakkında bilgi verilmiştir. Kaya Sümbülü'nün Kahramanmaraş il sınırları içindeki doğal
yaşam alanlarından GPS yardımıyla koordinatlar alınarak genel dağılımı belirlenmiştir.
Bulunduğu habitatlar, Kahramanmaraş yöresindeki yayılışı, fenolojisi ve yaşam döngüsü
tanımlanmıştır. Bitkinin popülasyonları ve yaşam alanlarını tehdit eden tehlikeler hakkında
gözlemler yapılmıştır. Yöre halkı ve yetkililerle görüşülerek Kaya Sümbülü'nün korunarak
kullanılması amacıyla somut öneriler geliştirilmiştir.
IV. TÜRKİYE'NİN FLORASI VE SOĞANLI BİTKİLERİ
2010 yılı sonuna kadar yayınlanan çalışmalar dikkate alındığında, Türkiye'de toplam
3.155'i endemik (doğal yayılış alanı sınırlı olan bitki taksonları) olmak üzere 9.582 tür çiçekli
bitki ve eğrelti doğal olarak yetişmektedir. Türkiye florasının bu denli zengin olmasının
başlıca nedenleri arasında, farklı iklim tiplerine sahip olması (Okyanus, Karasal ve Akdeniz),
jeolojik ve jeomorfolojik çeşitlilik, çeşitli sulak alanların (Deniz, göl, nehir) varlığı, yükseklik
farklılıkları (Deniz seviyesi - 5.000 metre), çeşitli habitat tipleri ve üç fitocoğrafik bölgenin
(Avrupa-Sibirya, Akdeniz, İran-Turan) kesiştiği yerde bulunması sayılmaktadır. Anadolu'daki
çok sayıda yüksek sıradağlar bitkilerin yayılışı için bir engel oluştururken, bazı türler içinse
sığınak görevi görmüştür (Özhatay, 2011).
Türkiye, endemik bitkiler bakımından çok zengin bir ülkedir. Türkiye florasının
yüksek endemizm oranı (%34,4) ılıman kuşakta yer alan başka hiçbir ülkede
görülmemektedir. Özellikle bazı bölgeler ve bazı dağ silsileleri endemik bitkiler bakımından
çok zengindir. Bu alanlardan birisi de Kahramanmaraş-Adana-Kayseri arasındaki bölümdür.
Mevcut bilgilere göre, Türkiye florasında yer alan 1.450 endemik bitki türü yalnızca tek bir
yerden kayıtlıdır (Özhatay, 2011).
KORUMA EYLEM PLANI
5
Şekil 1: Kahramanmaraş, Afşin, Güvek Yaylası'nda yetişen lokal endemik bitki, Geranium
kalenderianum_Fotoğraf: Tolga OK
Soğanlı, yumrulu ve rizomlu bitkiler, genel olarak "soğanlı bitkiler" ve bilimsel olarak
da "geofit" şeklinde isimlendirilir. Toprak altında bulunan ve depo olarak görev yapan soğana
benzer bir şekilde özelleşmiş gövdeleriyle yaşamlarını devam ettirmektedir. Bu bitkilerin
toprak üstündeki kısımları çiçek açtıktan sonra kuruyarak ölür, toprak altındaki özelleşmiş
gövdeleri ise depo organı olarak her yıl sürgün vermeyi sürdürmektedir. Çiçeklenme ve
tohum döneminden sonra, toprak altındaki soğanlar uyku dönemine geçmektedir. Geofitler,
genellikle diğer çiçeklerin olmadığı zamanlarda, erken ilkbaharda (Bir kısmı kışın) veya geç
sonbaharda güzel ve gösterişli çiçekler açmaktadır. Bu nedenle, bahçecilikte çok özel ve
önemli bir yere sahiptirler. Lale (Tulipa) ve Sümbül (Hyacinthus) ilkbaharın temsilcileri
gibidir (Özhatay, 2011).
Türkiye'nin soğanlı bitkilerinin %40'ı endemiktir. Son 10 yılda (2000-2011) Türkiye
geofitleri üzerinde 560 makale yayınlanmış ve Türkiye florasına yaklaşık 100 bitki ilave
edilmiştir. Bunlardan 60 tanesi bilim dünyası için yenidir (Özhatay, 2011).
KORUMA EYLEM PLANI
6
Iris kirkwodii (Maraş kurtkulağı)
Eranthis hyemalis (Karçiçeği)
Galanthus fosteri (Kardelen)
Orchis anatolica (Anadolu orkidesi)
Şekil 2: Kahramanmaraş yöresinde yayılış gösteren bazı soğanlı bitkiler_Fotoğraflar: Tolga
OK
V. KAYA SÜMBÜLÜ
V.1. Kaya Sümbülü'nün Botanik Özellikleri
Türkiye'de Hyacinthaceae (Sümbülgiller) familyasında, Hyacinthus (Sümbül) cinsi
içerisinde Hyacinthus orientalis (Sümbül) adlı tek tür doğal olarak bulunmaktadır. Türkiye'de
H.orientalis türünün iki alttürü doğal yayılış göstermektedir, subsp. orientalis ve subsp.
chionophilus. Bunlardan, Kaya Sümbülü (subsp. chionophilus) tamamıyla Türkiye'ye has bir
alttür olup Orta Anadolu ve Doğu Toroslar'da Adana, Kahramanmaraş, Kayseri, Malatya,
Sivas ve Tunceli illerinde, genel olarak 1.500 metrenin üzerindeki dağlarda yetişmektedir.
Alttür epiteti (niteleyicisi), chinophilus "Kar seven" anlamına gelmektedir.
Kaya Sümbülü, 1980 yılında Wendelbo tarafından Kayseri-Pınarbaşı yöresinden
toplanan örneklerle bilim dünyasına tanıtılan, endemik soğanlı bir bitkidir. Yapraklarının
tamamı tabanda linear-eliptik şeklindedir. Diğer alttürden (subsp. orientalis) daha geniş, 1215 mm genişliğinde olan yapraklar, 4-6 arası sayıda olabilmektedir. Skapus 1 veya 2 adet,
KORUMA EYLEM PLANI
7
rasemle birlikte 10-33 cm uzunluktadır. Çiçek sayısı 12'ye kadar ulaşabilmekte, çiçekler açık
griden, morumsu maviye değişen renklerde, nadiren beyaz, 20-30(35) mm, tüb-silindirik,
bazen ovaryumun çevresinde genişlemiş, loplar tüp ile aynı uzunlukta bulunmaktadır. Kaya
sümbülünde dikkat çekici bir diğer özellik de, yaprak diplerindeki mor-mavi beneklerdir. İran
–Turan Flora bölgesi elemanıdır.
Şekil 3: Türkiye'de doğal yayılış gösteren Hyacinthus orientalis türünün iki alttürü (solda,
subsp. orientalis ve sağda, subsp. chionophilus)_Fotoğraflar: Tolga OK
Şekil 4: Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus’un geniş olan yaprakları (solda), soğanı ve
yaprakların diplerinde yer alan mor-mavi benekler (sağda)_Fotoğraflar: Tolga OK
KORUMA EYLEM PLANI
8
V.2. Kaya Sümbülü'nün Fenolojisi ve Yaşam Döngüsü
Kaya Sümbülü'nün (Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus) yaprakları
Kahramanmaraş yöresinde Mart ayının ikinci haftasından itibaren görülebilmektedir. Kaya
Sümbülü Mart ayının son haftasından itibaren çiçek açmakta, çiçeklenme zamanı yükseltiye
bağlı olarak Nisan ayı ve Mayıs’ın ilk haftalarına kadar sürebilmektedir. Mayıs ayı
ortalarından itibaren tohum kapsülleri görülmeye başlamakta, Mayıs sonu - Haziran ayı
başında tohumlar olgunlaşarak tohum kapsülleri açılmaya başlamaktadır. Özellikle karların
geç eridiği yüksek kesimlerde, Mayıs'ın son haftasına kadar çiçeklenen Kaya Sümbülleri'ne
rastlamak da mümkündür. Dolayısıyla bu sümbüllerin tohumları da daha geç
olgunlaşmaktadır.
Şekil 5: Mart ayı sonunda Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus çiçekleri açmak üzere
iken (solda), Nisan ayı ortasında çiçeklerini tamamen açmış iken (sağda)_ Fotoğraflar: Tolga
OK
KORUMA EYLEM PLANI
9
Şekil 6: Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus, gelişmekte olan meyve kapsülleri (solda),
gelişmiş ancak tohumları henüz olgunlaşmamış meyve kapsülleri (sağda)_Fotoğraflar: Tolga
OK
Şekil 7: Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus, olgun olmayan tohumlar (solda),
olgunlaşmış tohumlar (sağda)_Fotoğraflar: Tolga OK
Şekil 8: Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus, açılmış meyve kapsülleri (solda),
tohumlar toprağa dağılmış şekilde (sağda)_Fotoğraflar: Tolga OK
KORUMA EYLEM PLANI
10
Şekil 9: Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus'un yaşam döngüsü (Tolga OK)
(Fotoğraflar: "Çimlenmiş Kaya Sümbülü fideleri" / Evrim TABUR, diğerleri / Tolga OK)
KORUMA EYLEM PLANI
11
V.3. Kaya Sümbülü'nün Etnobotanik Özellikleri
Arazi çalışmaları esnasında, Kaya Sümbülü'nün doğal yayılış alanları civarında
yaşayan yöre halkı tarafından çok yakından tanındığı ve habitat özelliklerinin doğrulukla tarif
edildiği gözlemlenmiştir. Bu durum, Kaya Sümbülü'nün yerel halkın yaşamında önemli bir
yere sahip olduğunun bir göstergesidir. Yörede Kaya Sümbülü çiçekleri Mart sonu - Haziran
başı arasında demetler halinde toplanmakta ve evlerde güzel kokusunu kaybedinceye kadar
muhafaza edilmektedir. Sümbül çiçekleri ayrıca, Çiriş bitkisini satan kişiler tarafından
demetler halinde toplanmakta ve genellikle yol kenarlarında satılmaktadır.
Şekil 10: Doğadan toplanmış Kaya Sümbülü çiçekleri (solda), Kahramanmaraş - Göksun yol
kenarında demetler halinde Sümbül çiçekleri satan çocuklar (sağda)_Fotoğraflar: Tolga OK
V.4. Kaya Sümbülü'nün Habitat ve Ekolojik Özellikleri
Arazi çalışmalarında kaydedilen koordinatların, Kahramanmaraş ili arazi varlığı
haritasına (Anonim, 1997) aktarılması neticesinde Kaya Sümbülü'nün, kırmızı kahverengi
Akdeniz toprakları, kırmızı kahverengi orman toprağı, kireçsiz kahverengi orman toprağı,
kahverengi orman toprağı ve kestane renkli topraklarda yetiştiği belirlenmiştir. Kaya Sümbülü
edafik faktörler açısından değerlendirildiğinde, toprak seçiciliği hassasiyeti olmadığı,
dağılımını sınırlayan ana faktörün, yükseklik ve buna bağlı olarak iklimsel değerler olduğu
anlaşılmaktadır. Yayılış alanlarında toprak derinliği genel olarak çok sığdır.
Kaya Sümbülü, Kahramanmaraş yöresinde yoğun olarak Ardıç (Juniperusexcelsa,
Juniperus foetidissima), Toros Sediri (Cedrus libani) ve Toros Göknarı (Abies cilicica subsp.
cilicica) ağaçlarının sıklık ve kapalılığının az ya da çok olduğu karstik alanlarda oluşmuş
küçük toprak ceplerde yetişmektedir. Kalkerli yamaçlar, uçurumlar, çağıllıklar ve yüksek dağ
bozkırında yayılış göstermektedir. Doğal yayılış alanlarında Fritillaria pinardii, Fritillaria
aurea, Fritillaria imperialis (Topaktaş Köyü'nde), Fritillaria hermonis subsp. amana,
KORUMA EYLEM PLANI
12
Eremurus spectabilis, Anemone blanda, Eranthis hyemalis, Hyacinthella acutiloba,
Ornithogalum oligophyllum, Iris sari, Iris persica, Iris stenophylla, Muscari armeniacum,
Muscari azureum, Scilla bifolia, Scilla ingridae, Crocus graveolens, Crocus chrysanthus,
Ranunculus unguis-cati, Corydalis erdeli, Corydalis solida gibi geofitler ile birlikte yayılış
göstermektedir.
Şekil 11: Karstik alanlarda sıklığı ve kapalılığı az Toros Göknarı (Abies cilicica subsp.
cilicica) ormanında kaya çatlaklarındaki toprak ceplerde Kaya Sümbülü_Fotoğraflar: Tolga
OK
Şekil 12: Karların eridiği yerlerde Kaya Sümbülü_Fotoğraf: Tolga OK
Şekil 13: Dağların yamaçlarında taş yığınları arasında Kaya Sümbülü_Fotoğraflar: Tolga OK
KORUMA EYLEM PLANI
13
V.5. Kahramanmaraş İli Önemli Bitki Alanları (ÖBA)
Kahramanmaraş il sınırları içinde 6 Önemli Bitki Alanı (ÖBA) tanımlanmıştır. Bunlar;
Ahır Dağı ÖBA, Engizek Dağları ÖBA, Berit Dağı ÖBA, Binboğa Dağı ÖBA, Keklikoluk
ÖBA ve Kayranlı Dağı ÖBA'dır. Bütün bu ÖBA'larda Kaya Sümbülü'nün yayılış gösterdiği,
arazi çalışmalarıyla tespit edilmiştir. Önemli Bitki Alanları (ÖBA) nadir, tehlike altında
ve/veya endemik bitki türlerinin çok zengin popülasyonlarını barındıran ve/veya botanik
açıdan olağanüstü zengin ve/veya çok değerli bitki örtüsü içeren doğal ya da yarı doğal
alanlardır. Türkiye'de tanımlanan toplam ÖBA sayısı 144'ü bulmuştur. Kahramanmaraş
ilindeki 6 Önemli Bitki Alanının hiçbiri resmi bir koruma statüsüne sahip değildir.
VI. KAYA SÜMBÜLÜNÜN YASAL DURUMU
1. Sümbüller doğadan toplanarak ihraç edilemez.
Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin
Yönetmeliğin 8. maddesi gereğince "Teknik Komite kararı ile doğadan toplanarak ihracatı
yasak olan çiçek soğanlarının cins ve türleri, kotayla sınırlandırılan çiçek soğanlarının
cinsleri, türleri, ihracat miktarları ve çevre ölçüleri ile ihracatı üretimden serbest olan çiçek
soğanlarının cins ve türleri Bakanlık tarafından her yıl Kasım ayı sonuna kadar belirlenmekte,
belirlenen miktarlara ilave olarak herhangi bir ek kota verilmemektedir". 19/7/2012 tarihli ve
28358 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan
Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 8'inci maddesine dayanılarak hazırlanan ve 6
Aralık 2012 tarih - 28489 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının 2013
Yılı İhracat Listesi Hakkında Tebliğine (TEBLİĞ NO: 2012/77) göre Hyacinthus orientalis
(Şark Sümbülü)'in doğadan toplanmak suretiyle ihraç edilmesi yasaktır.
2. Kaya sümbüllerinin habitatlarında aşırı ve plansız otlatma yapılmamalıdır.
4342 sayılı Mera Kanununun 23. Maddesi (Aşırı otlatmanın önlenmesi) ve 28. Maddesi
(Orman bölgelerindeki köy ve belediye halkının tahsis edilen mera, yaylak ve kışlaklardan
yararlanması) ve 6831 sayılı Orman Kanununun 87. Maddesi (Otlatmaya izin verilen
ormanlık alanların kontrolü) gereğince aşırı ve plansız otlatma kontrol altına alınmalıdır.
2873 sayılı Milli Parklar Kanunu, yurdumuzdaki milli ve milletlerarası düzeyde değerlere
sahip milli park, tabiat parkı, tabiatı anıtı ve tabiatı koruma alanlarının seçilip belirlenmesine,
özellik ve karakterleri bozulmadan korunmasına, geliştirilmesine ve yönetilmesine ilişkin
esasları düzenlemektedir. Bu kanunun 5. Bölüm ve 14. Madde kanun kapsamına giren
yerlerde tabii ve ekolojik denge ve tabii ekosistem değerinin bozulamayacağı ve tabii dengeyi
bozacak her türlü orman ürünleri üretimi, avlanma ve otlatmanın yapılamayacağı
KORUMA EYLEM PLANI
14
belirtilmektedir. Kahramanmaraş ili, Körçoban Tabiatı Koruma Alanı, Kaya Sümbülleri'ne ev
sahipliği yapmakta ve Milli Parklar Kanununun koruması altında bulunmaktadır.
3. Kaya Sümbülü, Türkiye'nin taraf olduğu uluslar arası Biyolojik Çeşitlilik
Sözleşmesi gereğince koruma altındadır.
Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, biyolojik çeşitliliğin korunması, doğal kaynakların
sürdürülebilir kullanımı ve genetik kaynakların ekonomik kullanımından eşit faydalanmayı
amaçlamaktadır. Sözleşmeye imza atmış Türkiye gibi üye ülkeler, sözleşmenin bütün
amaçlarını kabul etmek ve her birine uygun hareket etmekle yükümlüdür.
VII. KAYA SÜMBÜLÜNÜ TEHDİT EDEN UNSURLAR
VII.1. Aşırı ve Plansız Otlatma
Kaya Sümbülleri doğal yaşam alanlarındaki en önemli tehdit, aşırı otlatma
faaliyetleridir. Otlayan hayvanlar özellikle bitkinin yapraklarını, çiçeklenme döneminde
salkım halindeki çiçeklerini ve meyvelenme döneminde ise meyve kapsüllerinin yer aldığı
çiçek sapını yemektedir. Bu nedenle, bitki ya tohum üretememekte, ya da ürettiği tohumları
olgunlaşamadan hayvanlar tarafından yenmektedir. Bu durum, bitkinin neslini devam
ettirebilmesi ve popülasyonunu geliştirebilmesi yönünden çok önemli bir engel
oluşturmaktadır. Arazi çalışmaları sırasında, pek çok yerde Kaya Sümbülleri ve yanı sıra çok
sayıda nadir ve endemik bitkinin aşırı otlatma faaliyetleri nedeniyle büyük bir tehlike altında
olduğu gözlemlenmiştir.
Şekil 14: Kaya Sümbülü habitatında erken başlatılan otlatma faaliyeti (26 Mart 2005, Ahır
Dağı) (solda), aynı alanda ve aynı tarihte çiçekli döneminde Kaya Sümbülü
(sağda)_Fotoğraflar: Tolga OK
KORUMA EYLEM PLANI
15
VII.2. Yaylacılık
Yoğun yaylacılık faaliyetleri, Kaya Sümbülü'nün doğal yaşam alanlarından bazılarını
tehdit etmektedir. Hayvancılık ile uğraşan ailelerin, kalabalık hayvan sürüleriyle otlatma
zamanından çok önce yaylalara çıkmaları ve (Otlatma kapasitesinin oldukça üzerinde) yoğun
otlatma, erken dönemde çiçek açan Kaya Sümbülü gibi bitkiler için ciddi bir tehlike
oluşturmaktadır.
Şekil 15: Kaya Sümbülü'nün doğal yayılış alanlarından, Ahır Dağı’nda yaylacılık_Fotoğraf:
Tolga OK
VII.3. Doğadan Toplama
Kaya Sümbülü, özellikle Çiriş bitkisini (Eremurus spectabilis) satan kişiler tarafından
doğadan toplanarak demetler halinde satılmaktadır. Çoğunlukla yol kenarlarında satılan Kaya
Sümbülü çiçek demetlerinin yanında son yıllarda bitkinin soğanları ile sökülerek satıldığı
gözlenmiştir. Bunun yanında Kaya Sümbülü'nün doğal yayılış alanları civarında bulunan
evlerin bahçelerinde yetiştirilmek üzere toplandığı görülmüştür. Kaya Sümbülleri'nin gerek
soğanları ve gerekse çiçeklerinin böyle izinsiz ve çok miktarda toplanması sonucu doğal
Sümbül popülasyonları zarar görmektedir. Yöre halkının, aşırı toplamanın zararları ve bu
konuda mevcut yasal durum hakkında bilgilendirilmesi çok büyük önem taşımaktadır.
KORUMA EYLEM PLANI
16
Şekil 16: Çiriş (Eremurus spectabilis) ile birlikte toplanarak satılan Kaya Sümbülü demetleri
(solda), Soğanları ile birlikte sökülerek Kahramanmaraş-Göksun yolu kenarında satılan Kaya
Sümbülleri (sağda)_Fotoğraflar: Tolga OK
Şekil 17: Andırın-Yeşilyurt'ta doğadan toplanan Kaya Sümbülü soğanlarıyla oluşturulmuş bir
alan_Fotoğraf: Serpil DEMİRCİ
VII.4. Kontrolsüz Rekreasyonel Faaliyetler
Özellikle Kaya Sümbülü'nün çiçekli dönemlerinde, doğal yaşam alanlarında artan
rekreasyonel faaliyetler Kaya Sümbülü için tehdit oluşturmaktadır. Piknik yapmaya gelen
ziyaretçilerin doğadan bol miktarda çiçek, çay olarak kullanılan bitkiler ve mantar toplamaları
doğal bitki örtüsüne zarar vermektedir. Ziyaretçilerin, Sümbül gibi soğanlı bitkileri (Örneğin;
Fritillaria pinardii ve Eranthis hyemalis) kökleyerek götürdükleri gözlenmiştir. Bu zararları
önleyebilmek için ziyaretçilerin, her istedikleri yerde değil, özel (Ateş yakılabilecek, yemek
yenebilecek masalar ve çocukların oynayabileceği) bölümlerin olduğu ve gerekli koruma
önlemlerinin alındığı uygun rekreasyonel alanlarda piknik yapması sağlanmalıdır.
KORUMA EYLEM PLANI
17
Şekil 18: Ahır Dağı Önemli Bitki Alanı'na gelen ziyaretçilerin soğanlarıyla birlikte topladığı
Kaya Sümbülleri_Fotoğraf: Tolga OK
VII.5. Yol Yapımı
Yol yapımı, Kaya Sümbülü habitatlarını tahrip eden önemli tehlikelerden birini
oluşturmaktadır. Yol yapımı, alt yapı çalışmaları, yapım malzemeleri ve inşaat şantiyeleri
nedeniyle bitkinin doğal yaşam alanları ve popülasyonları zarar görmektedir. Ayrıca, yeni
yolların yapımı, insanların Kaya Sümbülü habitatlarına daha kolay ulaşmalarına ve ziyaretçi
sayısının artmasına da neden olarak Sümbül'e karşı olan tehdit unsurlarını artırmaktadır.
Şekil 19: Kaya Sümbülü doğal yaşam alanında yol yapım çalışmaları_Fotoğraflar: Tolga OK
VII.6. Mermer / Taş Ocakları Faaliyetleri ve HES İnşaatları
Kaya Sümbülü'nün doğal yaşam alanlarının doğrudan tahrip edilmesine neden olan bir
diğer etmen de bitkinin yetiştiği karstik alanlarda mermer ve taş ocakları işletmeleridir. Aynı
şekilde, Kaya Sümbülü habitatlarında yapılan HES inşaatları Kaya Sümbülü
popülasyonlarının tahrip olmasına neden olmaktadır.
KORUMA EYLEM PLANI
18
Şekil 20: Kaya Sümbülü habitatında mermer ocağı faaliyetleri_Fotoğraf: Tolga OK
VII.7. Kahramanmaraş İli Çevre Düzeni Planı'nın Sümbül Koordinatlarına Göre
Değerlendirilmesi
Kahramanmaraş ili 1/1.000 ölçekli Uygulama İmar Planı ve 1/5.000 ölçekli Nazım
İmar Planı çalışmaları Firmamızca yürütülmektedir. 1/5.000 ölçekli Nazım İmar Planı
onaylanmış ancak 1/1.000 ölçekli Uygulama İmar Planı için hala onay beklenmektedir.
Kahramanmaraş iline ait 1/25.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı ise, BHA Planlama tarafından
yapılmıştır. Uygulama imar planı ve nazım imar planları ÇDP ile örtüşmektedir.
1/25.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı sayısal ortamda arazi çalışmaları sırasında elde
edilen Kaya Sümbülü'nün bulunduğu yerlere ait koordinatlar (Tablo 1) ile çakıştırılarak
değerlendirilmiştir.
Tablo 1: Kaya Sümbülü'nün bulunduğu yerlerin koordinatları
Bu değerlendirmeler yapılırken, yerleşim yerleri, karayolu ve demiryolu ağları, sanayi
ve turizm kullanımları, altyapı altında; arıtma tesisleri, katı atık depo alanları, doğalgaz hattı,
elektrik hattı, petrol boru hattı ve mania alanları, çevre sorunları altında; kirlilik ve su kirliliği
kriterleri ele alınmış, bu kullanımlara yakınlık değerlendirilerek tehdit altında bulunan
koordinat noktaları belirlenmiştir. Ek'te yer alan Kaya Sümbülü Kahramanmaraş İli
Lokaliteleri ve Kaya Sümbülü Lokalitelerinin İl Çevre Düzeni Planı ile Karşılaştırılması
paftalarında bulunan koordinat numaraları Tablo 1'de yer alan düzene göre belirlenmiştir.
KORUMA EYLEM PLANI
19
Belirlenen noktalar Tablo 1'de yer alan numaraları ile isimlendirilmiş tehdit açıklamaları
sıralanmıştır (Tablo 2).
Tablo 2: Tehlike arz eden koordinat numaraları ve tehdit nedenleri
Koordinat Numaraları
1
2
3
5
6
7
Tehditler
Göksun ilçesi Değirmendere Köyü yerleşim yeri yakınında
bulunmaktadır.
Çağlayancerit ilçesi Boyalı yerleşim merkezinin yakınında
bulunmaktadır.
Karayolu kenarında ve Kahramanmaraş merkez yerleşim
yeri yakınında bulunmaktadır.
Göksun ilçesi Değirmendere yerleşim yeri yakınında
bulunmaktadır.
Karayolu kenarında ve Kahramanmaraş merkez yerleşim
Kahramanmaraş merkez yerleşim yeri yakınında
bulunmaktadır.
8
Karayolu yakınında bulunmaktadır.
10
Göksun ilçesi Değirmendere Köyü yerleşim yeri yakınında
bulunmaktadır.
13
14
15
17
18
Andırın ilçesi Emirler kentsel meskun alanı ve HES alanı
yakınında bulunmaktadır.
Kahramanmaraş merkez Rahmacılar Köyü yerleşim yeri
yakınında ve kamp-karavan turizm alanı yakınında
bulunmaktadır.
Andırın ilçesi yerleşim yeri ve katı atık depolama ve işleme
tesisi yakınında bulunmaktadır.
19
20
Kamp-karavan turizm alanı ve Saygılı yerleşim yeri
24
25
27
36
45
KORUMA EYLEM PLANI
Göksun ilçesi Kurucaova yerleşim yeri yakınında
bulunmaktadır.
Göksun ilçesi Kurucaova yerleşim yeri yakınında
bulunmaktadır.
20
52
53
54
55
61
63
64
Sağlık turizmi-kaplıcalar ve kültür turizm alanı yakınında
bulunmaktadır.
Karayolu yakınında, Çağlayancerit ilçesi merkezi ve Boylu
köyü yerleşim yeri yakınında bulunmaktadır.
Göksun ilçesi Fındık Köyü Lütfü Bozkurt Mah. yerleşim
Sağlık turizmi-kaplıcalar ve kültür turizm alanı yakınında
bulunmaktadır.
Çağlayancerit ilçesi merkezi ve Boylu Köyü yerleşim yeri
yakınında ve karayolu yakınında bulunmaktadır.
Kahramanmaraş merkez yerleşim yeri yakınında
bulunmaktadır.
Nurhak merkez yerleşim yeri ve doğa turizm alanı
KORUMA EYLEM PLANI
21
Şekil 21: Ek'te yer alan Kaya Sümbülü Kahramanmaraş İli Lokaliteleri Haritası
(Bu harita ArcGIS 9.3 programında oluşturulmuş olup altlık olarak Kahramanmaraş iline ait
1/100.000 ölçekli raster haritalar kullanılmıştır.)
KORUMA EYLEM PLANI
22
Şekil 22: Ek'te yer alan Kaya Sümbülü Lokalitelerinin İl Çevre Düzeni Planı ile
Karşılaştırılması Haritası
(Bu harita ArcGIS 9.3 programında oluşturulmuş olup altlık olarak Kahramanmaraş iline ait
1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı kullanılmıştır.)
Değerlendirme çalışmaları sonucunda, Kahramanmaraş ilinde bulunan Kaya
Sümbülleri Tablo 2'de de görüldüğü üzere sanayi, ticaret yada toplu turizm kullanımları gibi
yoğun baskı uygulayacak tehlikeler altında bulunmamaktadır. Ancak, 15 numaralı koordinat
Andırın ilçesi Emirler kentsel meskun alanı mevkiinde bulunan HES alanı yakınında
bulunmaktadır. Burada yer alan Kaya Sümbülleri yoğun bir tehdit altındadır. 17 numaralı
koordinat Kahramanmaraş merkez Rahmacılar Köyü yerleşim yeri kamp-karavan turizm alanı
yakınında bulunmaktadır. Aynı şekilde, 20 numaralı koordinat Saygılı yerleşim yeri KampSÜMBÜL Hyacinthus orientalis subsp.chionophilus
KORUMA EYLEM PLANI
23
karavan turizm alanı yakınında bulunmaktadır. Bu noktalarda gelen ziyaretçilerin Kaya
Sümbülü popülasyonlarına zarar verme ihtimali yüksektir. 18 numaralı koordinat Andırın
ilçesi yerleşim yeri katı atık depolama ve işleme tesisi yakınında bulunmaktadır. Burada
uygulanan işlemler Kaya Sümbülleri'ne zarar verebilir. 52 ve 55 numaralı koordinatlar Sağlık
turizmi-kaplıcalar ve kültür turizm alanı yakınında bulunmaktadır. Son olarak 64 numaralı
koordinat, Nurhak merkez yerleşim yeri ve doğa turizm alanı yakınında bulunmaktadır. Yine,
buraya gelen ziyaretçilerin Kaya Sümbülü popülasyonlarına zarar verme ihtimali yüksektir.
Kahramanmaraş ilinde bulunan diğer koordinatlara ait Kaya Sümbülleri genellikle
karayolu kenarında bulunma ve yerleşim yerlerine olan yakınlık tehditlerini barındırmaktadır.
Bu tehditler Kaya Sümbülü için çok büyük tehlike arz etmemektedir.
Kaya Sümbülü için bir diğer yaygın tehdit ise yerleşim yeri yakınlarında bulunmasıdır.
Yerleşim yeri yakınlarında bulunan Kaya Sümbülleri, doğadan sökülerek yerleşim yerlerine
taşınması sebebiyle yerleşim yeri civarındaki popülasyonlarının zarar görmesi ihtimali
oldukça yüksektir. Nitekim arazi çalışmaları esnasında bazı noktalarda bu durum
gözlenmiştir.
Koruma Eylem Planı çerçevesinde yürütülecek eğitim ve farkındalık oluşturma
çalışmaları sayesinde geniş kitlelere Kaya Sümbülü tanıtılacak ve doğada korunması
konusunda bir bilinç oluşturulacaktır.
VIII. KAYA SÜMBÜLÜ'NÜN KORUNMASI AMACIYLA YAPILMASI GEREKEN
ÇALIŞMALAR
VIII.1. Doğa Koruma Çalışmaları
1. Kahramanmaraş'ta Kaya Sümbülü ve Diğer Nadir Bitkilerin Yayılış Gösterdiği
Karstik Alanların Koruma Altına Alınması
Karstik sahalar kendine özgü bir biyolojik çeşitliliğe sahip olması nedeniyle doğa koruma
bakımından büyük önem teşkil etmektedir. Kahramanmaraş il sınırları içindeki karstik
sahalar, gerek Kaya Sümbülü popülasyonlarına ve gerekse de Geranium kalenderianum ve
Pimpinella isaurica subsp. sumbuliana gibi oldukça nadir ve endemik bitkilere ev sahipliği
yapmaktadır. Bunlardan Geranium kalenderianum son yıllarda keşfedilerek bilim dünyasına
tanıtılan ve yalnızca Kahramanmaraş-Afşin ilçesi Güvek Yaylası'nda yetişen çok dar yayılışlı
bir bitkidir. Benzer şekilde, Pimpinella isaurica subsp. sumbuliana de bilim dünyasına yeni
tanıtılan, dar yayılışlı çok nadir bir bitkidir.
KORUMA EYLEM PLANI
24
2. Orman Amenajman Planlarına Nadir ve Endemik Bitkilerin Entegrasyon
Çalışmaları
Günümüzde, orman amenajman planları yapılırken biyolojik çeşitlilik ve bölgedeki nadir
ve endemik hedef türlere ait bilgiler de bu planlara işlenmektedir. GEF II Projesi kapsamında
İstanbul İğneada ve Bulanıkdere (Orman Bölge Müdürlüğü), Camili (Artvin Orman Bölge
Müdürlüğü), Yukarı Gökdere Ormanları (Isparta Orman Bölge Müdürlüğü) Amenajman
Planları ekolojik verilere dayanarak hazırlanmıştır.
Bu uygulamanın yangınlaşabilmesi için biyolojik çeşitlilik konusunda daha fazla
araştırmaya ve veri toplamaya ihtiyaç duyulmaktadır. Kahramanmaraş Orman Bölge
Müdürlüğünün Başkonuş Orman İşletme Şefliği Fonksiyonel Amenajman Planına, nadir
bitkilerin entegrasyonu çalışması kapsamında, Başkonuş Dağı'nda 26 hedef bitki türü ve
korumada öncelikli alanlar belirlenmiştir. Kaya Sümbülü de belirlenen hedef türlerden biridir
ve doğal dağılımı mutlak koruma zonları içerisinde tanımlanmıştır. Benzer şekilde,
Kahramanmaraş Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı diğer Orman İşletme Şefliklerinde de
ekosistem tabanlı fonksiyonel amenajman planları yapılırken Kaya Sümbülü'nün il genelinde
yayılış alanlarının bu planlara entegre edilmesi ve bitkinin ormancılık faaliyetlerinden
etkilenmemesi sağlanmalıdır.
3. Kahramanmaraş İli Kaya Sümbülü Doğal Yayılış Haritası
Arazi çalışmaları sonucu, Kahramanmaraş ili genelinde Kaya Sümbülü doğal yayılışları
noktasal olarak belirlenmiştir. Bitkinin, mekansal olarak doğal yayılış haritasının
çıkartılabilmesi için, çiçekli olduğu Mart ve (Yükseltiye bağlı olarak) Mayıs ayları arasında
yıllara yayılan arazi çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Çıkarılan bu harita, bölgede her
türlü planlama ve (Örneğin; taş ve mermer ocakları, HES'ler ve yol yapımı vb.) imar
çalışmalarında göz önüne alınarak gerekli önlemlerin alınmasında öncü rol oynamalıdır.
4. Kaya Sümbülü Popülasyonlarını İzleme Çalışmaları
Kaya Sümbülü'nün (Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus) IUCN Tehlike Kategorisi
2000 yılında yayımlanan "Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı"nda NT olarak sınıflandırılmıştır.
Diğer bir deyişle, Kaya Sümbülü, hala tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU, EN veya
CR kategorisine girmeye aday bitkilerden biri olarak tanımlanmıştır. Kahramanmaraş'ta
bitkiyi tehdit eden tehlikeler göz önüne alındığında bitkinin mevcut popülasyonlarının takip
edilmesi gerekmektedir.
KORUMA EYLEM PLANI
25
5. Kaya Sümbülü Üretim Projesi
"Kahramanmaraş ve Ardahan Nadir Bitkilerinin Korunması Projesi (KANBK)"
kapsamında, Kahramanmaraş yöresinde Kaya Sümbülü (Hyacinthus orientalis subsp.
chionophilus) hedef tür olarak seçilmiştir. Bu proje çalışmaları sırasında, Kahramanmaraş
yöresinde Kaya Sümbülü'nün üretimi konusunda bilgi ve deneyim elde edilmiş ve bölge
halkının sosyo-ekonomik kalkınmasına yönelik alternatif gelir imkanları araştırılmıştır.
Kahramanmaraş İl Tarım Müdürlüğü, Orman Bölge Müdürlüğü, Doğa Koruma ve Milli
Parklar Şube Müdürlüğü, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, yerel idareciler ve yöre
halkı ortaklığında Kaya Sümbülü yetiştiriciliği konusunda başlatılan çalışmalar yeni projeler
ile geliştirilmesi mümkün görünmektedir. Bu amaçla, yürütülecek yeni projelerde, Göksun
ilçesinde bulunan Kaya Sümbülü'nün doğal olarak yetiştiği köyler, pilot bölge olarak
belirlenebilecektir. Böyle bir projede, yöre halkı Kaya Sümbülleri'ni doğadan toplamak
yerine, Kaya Sümbülü'nü kendi arazilerinde üretime alarak pazarlamaları konusunda teşvik
edilebilecektir. Bu kapsamda üreticilere, Kaya Sümbülleri'nin üretimi ve Kahramanmaraş ili
ile diğer illerde pazarlanmaları konusunda eğitim verilmelidir.
Üretim amacıyla anaç çiçek soğanlarının doğadan toplanabilmesi için Teknik Komite
kararı ve Bakanlık (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı) izninin alınması gerekmektedir.
Ancak, Kaya Sümbülü'nün gerekli izinler alındıktan sonra toplanması ve izinsiz toplamanın
engellenmesi için yerel yetkililerin denetim, gözlem ve kontroller yapması da büyük önem
teşkil etmektedir.
Kaya Sümbülü'nün Korunarak Üretilmesine Örnek Proje; Dumlugöze Köyü Kardelen
Üretimi Projesi
1992-2002 yılları arasında Doğal Hayatı Koruma Derneği (DHKD) ve Flora & Fauna
International (FFI) işbirliğinde "Türkiye’nin Soğanlı Bitkileri Yerli Üretim Projesi"
çalışmaları sürdürülmüştür. Pilot bölge olarak, Karaman ili, Sarıveliler ilçesine bağlı
Dumlugöze Köyü ve çevresinin seçildiği projenin amacı, Türkiye'den toplanarak ihraç edilen
doğal çiçek soğanlarının korunarak kullanılması ve yöre halkına sürekli bir ek gelir
olanağının sağlanmaktır. Dumlugöze Köyü'nde Kardelen (Galanthus elwesii) üretimi 1993
yılında 7 gönüllü üretici ile başlamış ve 1996'da ilk hasat gerçekleştirilerek İngiltere'ye ihraç
edilmiştir. 1996'dan beri Dumlugöze Köyü'nde Kardelen üretimi ve üreticileri hızla artmış ve
proje sayesinde, Orta Toroslar'da çok fakir bir dağ köyünün Kardelen üretimi sayesinde
kendilerine ek gelir sağlayarak ekonomik ve sosyal şartlarını iyileştirebileceği kanıtlanmıştır.
(Atay, 2011).
KORUMA EYLEM PLANI
26
Dumlugöze Köyü'ndeki Kardelen Üretim Projesi, Kahramanmaraş yöresinde gönüllü
üreticilerle Kaya Sümbülü yetiştirilebileceğine güzel bir örnek olabilir. Bu ve buna benzer
projelerden elde edilen yol gösterici deneyimler, Kaya sümbülü üretim projesine aktarılabilir.
VIII.2. Eğitim ve Farkındalık Oluşturma Çalışmaları
6. Kahramanmaraş'ın Soğanlı Bitkileri (Geofitleri) Kitabı
Kaya Sümbülü'nün çiçekleri ve soğanlarının yöre halkı ve ziyaretçiler tarafından
toplandığı ve bu kişilerin Doğal Çiçek Soğanları Yönetmeliği gereğince bitkinin doğadan
sökümünün izne tabi olduğunu bilmedikleri gözlenmiştir. Bu bağlamda, bölgede çok yönlü
eğitim ve farkındalık çalışmalarının yapılması yararlı olacaktır. "Kahramanmaraş ve Ardahan
Nadir Bitkilerinin Korunması Projesi (KANBK)" sırasında Kaya Sümbülü dahil, proje hedef
türleriyle ilgili bir eğitim çalışması gerçekleştirilmiştir. Kaya Sümbülü için bu çalışmalar
geliştirilmeli ve il genelinde yaygınlaştırılmalıdır. Kahramanmaraş Doğa Koruma ve Milli
Parklar Şube Müdürlüğü ile Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Orman Fakültesi
işbirliğinde hazırlanacak eğitim malzemelerinden biri de, Kahramanmaraş'ın Soğanlı Bitkileri
(Geofitleri) Kitabı olmalıdır. Kahramanmaraş'ın oldukça zengin soğanlı bitkilerinin renkli ve
resimli bir kitapta bir araya getirilerek yetkililer ve kamuoyunun ilgi ve bilgisine sunulması,
bu bitkilerin daha geniş kitlelere tanıtılmasını sağlayacaktır.
7. Sümbül Festivali ve Sümbül Turları
İnsanların kent yaşamı içinde uzak kaldıkları ve hatta hiç bilmedikleri Kaya Sümbülü gibi
nadir bitkileri tanıyabilmeleri için festivaller ve gezi turları gibi etkinlikler oldukça yararlı
olacaktır. Bu amaçla, Kahramanmaraş ili ve yakın çevre illeri için günübirlik, daha uzak
mesafedeki iller için 1-2 gün konaklamalı "Sümbül Turları" düzenlenebilir. Aynı zamanda,
Göksun ilçesinde Kaya Sümbülü'nün çiçeklenme döneminde (15-30 Nisan tarihleri arasında)
bir "Sümbül festivali" organize edilebilir.
8. Kaya Sümbülü Rekreasyonel Alanları
Kaya Sümbülü'nün doğal yayılış gösterdiği alanlar insanoğlu tarafından yoğun olarak
kullanılmakta ve Kaya Sümbülü'ne gereken önem verilmemektedir. Bu nedenle, Kaya
Sümbülü'nün doğal yayılış gösterdiği koruma alanları ve rekreasyonel alanlara, ziyaret
edenleri bilgilendirici levhalar hazırlanmalıdır. Bu levhalarda bitkinin özellikleri ve öneminin
yanı sıra, doğa koruma bakımından önemi ve yasal durumu hakkında da bilgi verilmelidir.
Gerekirse, yöre halkının ve diğer ziyaretçilerin piknik yapmak ve gezmek için kullandıkları
Kaya Sümbülü'nün doğal yaşam alanları yeniden düzenlenmeli ve kontrol altına alınmalıdır.
KORUMA EYLEM PLANI
27
9. Kaya Sümbülü'nün Yabancılar Tarafından Doğadan Toplanması
Son yıllarda, Türkiye'nin değişik yörelerinden yasa dışı olarak soğanlı bitkilerin
toplanarak yurt dışına çıkarılması ile ilgili haberler basına yansımaktadır. Soğanlı bitkiler,
gösterişli çiçekleri ve erken çiçeklenme zamanları gibi özellikleri nedeniyle bahçecilik
endüstrisinde çok önemli bir yere sahiptir. Kahramanmaraş ili zengin soğanlı bitki
çeşitliliğine ev sahipliği yapmaktadır. Böyle yasa dışı durumlarda, Kahramanmaraş'taki
Orman ve Gıda-Tarım ve Hayvancılık Bakanlıklarına bağlı birimlere veya Jandarma'ya haber
verilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, bu konularda yöneticileri ve yöre halkını
bilgilendirmek, oldukça önem teşkil etmektedir. Benzer şekilde, bilimsel araştırma amacıyla
Kahramanmaraş'a gelen yabancı bilim insanlarının da, araştırma yapacakları konu hakkında
araştırma izni almaları ve aynı zamanda Türkiye'den konuyla ilgili bilim insanları ve
üniversitelerle de işbirliği yapmaları da gerekmektedir.
KORUMA EYLEM PLANI
28
IX. FAALİYET TAKVİMİ
PROJE AKTİVİTESİ
AMAÇ
Kaya Sümbülü doğal
yayılış alanlarının
mekansal analizleri için
arazi çalışması
Kahramanmaraş
yöresinde doğal yayılış
gösteren Kaya
Sümbülü'nün mekansal
dağılım haritasını
oluşturma
Kaya Sümbülü Eğitim
Programı;
"Kahramanmaraş
Geofitleri" Kitabı,
toplantılar ve diğer
eğitim malzemelerinin
hazırlanması
Kaya Sümbülü'nün
önemi ve karşı karşıya
bulunduğu tehditler hk.
yerel yöneticileri,
öğretmenleri,
öğrencileri, ve
kamuoyunu
bilgilendirme ve
farkındalık oluşturma
Kahramanmaraş,
Göksun ve Kaya
Sümbülü'nün tanıtımı;
Yerel turizme ve
ekonomiye katkı
sağlanması, Kaya
Sümbülü'nün doğa
koruma ve sürdürülebilir
kullanımının önemi ve
gereği hakkında
farkındalık oluşturma
Kaya Sümbülü Festivali
ve Kaya Sümbülü
Turları
KORUMA EYLEM PLANI
İŞBİRLİĞİ YAPILMASI
ÖNGÖRÜLEN
KURUMLAR
Sütçü İmam Üniv. Orman
Fakültesi,
Doğa Koruma ve Milli
Parklar Şube Müd.,
Orman Bölge Müd.
Odun Dışı Ürün ve
Hizmetler Şube Müd.
Sütçü İmam Ün. Orman
Fakültesi,
Yerel ve Ulusal Sivil
Toplum Kuruluşları
Kahramanmaraş Valiliği,
Göksun Kaymakamlığı,
Göksun Belediyesi,
Sütçü İmam Ün. Orman
Fakültesi,
Orman Bölge Müd.
İl Tarım Müdürlüğü
İl Kültür ve Turizm Müd.
Yerel ve Ulusal Sivil
Toplum Kuruluşları
ZAMAN
2014-2016
2014-2016
2015-2016
15 Nisan-30
Nisan tarihleri
arasında
29
X. KAYNAKÇA
 Anonim, 1997. Kahramanmaraş İli Arazi Varlığı, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Yayını, Rapor No: 46, Ankara.
 Atay, S., (2011). Örnek Bir Çiçek Soğanı Üretim Projesi, 37-41, N. Özhatay , (2011),
Üretici El Kitabı, İstanbul.
 Baytop, A., 1995. Bitkilerin Bilimsel Adlarındaki Niteleyiciler ve Anlamları, İ.Ü.
Eczacılık Fakültesi Yayını, Fakülte Yayın No: 69, 294 s., İstanbul.
 Baytop, T., 1992. İstanbul Lalesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Yayın No: 1415, 66 s.,
Ankara
 Baytop, T., 1994. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Yayın
No: 578, 508 s., Ankara.
 Wendelbo, P. (1984). Hyacinthus L.- In. Davis, P.H.(ed.), Flora of Turkey and East
Aegean Islands, Vol. 8, p. 263-264, University Press, Edinburgh.
 Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve ihracatına İlişkin
Yönetmelik (2012). T. C. Resmi Gazete, 28358, 19 Temmuz 2012.
 Doğal Çiçek Soğanlarının 2013 Yılı İhracat Listesi Hakkında Tebliğ (2012). T. C.
Resmi Gazete, 28489, 06 Aralık 2012.
 Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z. ve Adıgüzel, N. 2000.
Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği ve Yüzüncü Yıl
Üniversitesi Yayını, 246 s., Ankara.
 Özhatay, N., Byfield, A., Atay, S., 2005. Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı, WWF
Türkiye, 476 s., İstanbul.
 Özhatay, N., 2006. Türkiye’nin BTC Boru Hattı Boyunca Önemli Bitki Alanları,
(Important Plant Areas along the BTC Pipeline in Turkey) BTC Şirketi, 303
s.,İstanbul.
 Özhatay, N., 2011. Üretici El Kitabı, İstanbul.
 Özhatay, N., Koçyiğit, M., Demirci, S. 2011. Başkonuş Dağı (Kahramanmaraş)
Korumada Öncelikli Alanları; Nadir ve Endemik Türleri (Başkonuş Orman İşletme
KORUMA EYLEM PLANI
30
Şefliği Fonksiyonel Amenajman Planına Nadir Bitkilerin Entegrasyonu Çalışması)
Raporu, 104 s.
 WWF-Türkiye, 2004. Biyolojik Çeşitlilik ve Doğal Yaşam Ortamları Üzerindeki
Tehditlere Yönelik Eylem Kılavuzu, 31 s.
 Zeybek, H.İ., 2004. Türkiye’de Karstik Alanların Korunma Gerekliliği ve
Alınabilecek Bazı Önlemler, Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt 9, sayı 11, s. 93-115.
KORUMA EYLEM PLANI
31

Sümbül Eylem Planı - Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü

Transkript

Benzer belgeler

8.Delme Patlatma Sempozyumu - DelPat – Kaya Delme Patlatma

EMNİYET ALMA ve İP İNİŞİ

Patriotlar İş Başında

Devamı için tıklayınız

jeugdbeschermıng rotterdam rıjnmond

kayakapı canlanıyor

Doktorlar Hünerlerini Piazza Bowling`de sergiledi