em ên wenda kaybolan biz we, the disappeared

Transkript

em ên wenda
kaybolan biz
we, the disappeared
Veysi Altay
.
.
em ên wenda
kaybolan biz
we, the disappeared
Berg û Grafika Pirtûkê
Tasarım ve Uygulama
Punto Baskı Çözümleri
Çap
Baskı
???
em ên wenda
kaybolan biz
we, the disappeared
Nisan 2011
Global Dialogue’un katkılarıyla
.
.
Veysi Altay
Di sala 1975’an de li Agiriyê ji dayik bûye. Bi qasî 12 salan e karê wênekêşiyê re
mijûl dibe. Heta niha wênekêşiya Şano, Reqs, Kovar û setên çend fîlman kiriye û di
çend pêşbirkên wêneyan de xelatên wêneyan girtiye. Ev pêşangeha wî ya taybet a
çaremîn e. Veysi Altay nêzî 10 salan rêveberiya Komeleya Mafê Mirovan (ÎHD) de
cih girt. Bi qasi 4 salan rêveberiya pirtûkxwana mafên mirovan de cih girt. Di heman
demê de di nav xebatên saziyên civakê yên wekê Rêxistina Efûyê (AI), Ji bo Aştiyê
Huner de jî xebat dimeşîne. Li ser beşên cuda xebatên mafên mirovan de perwerdehî
daye. Her wiha der barê lînç, nîjadperestî, mayîn û reda wîcdanî jî xebat pêk aniye û
di van mijaran de rojname û kovaran de nivîsên wî hatine weşandin.
1975 yılında Ağrı’da doğan Veysi Altay, yaklaşık 12 yıldır fotoğrafla uğraşmakta.
Şimdiye kadar pek çok tiyatro oyunu, dans gösterisi, dergi, film ve gazete için
fotoğraf çeken; yurtdışı ve yurtiçinde 5 fotoğraf sergisi açmış olan sanatçının bu ilk
fotoğraf albümü çalışması.
Altay, İnsan Hakları Derneği’nde (İHD) yaklaşık 10 yıl şube ve genel merkez
düzeyinde yöneticilik, kütüphane müdürlüğü ve yurtiçi ve dışında birçok şehirde
verilen pek çok eğitimde koordinatörlük ve eğitmenlik yaptı. Ayrıca mayın, linç
kültürü, milliyetçilik, mevsimlik işçiler vs ile ilgili çalışmalar yaparak raporlar
hazırladı. Çeşitli dergi ve gazetelerde yazılar yazdı. Uluslararası Af Örgütü (AI)
yöneticiliği yaptı. Pek çok panel ve kurultaya konuşmacı olarak katıldı.
Ayrıca, Altay’ın film danışmanlığı, seslendirmesi ve set fotoğrafçılığı deneyimi de var.
Veysi Altay, born in 1975 in Ağrı, is involved in photography for 12 years. This
is the first photo album by the artist who had taken photos for many theater and
dance performances, magazines, movies and newspapers and had 5 exhibitions both
abroad and at home.
For 10 years, Altay had worked with the Human Rights Association and held
the positions of manager both at the headquarters and offices, library manager,
coordinator and trainer at various education programs both abroad and at home. In
addition to these, he made studies and prepared reports on land mines, lynch culture,
nationalism, seasonal workers, etc, wrote for various newspapers and magazines,
held a management position with Amnesty International, and participated as
speaker at various panels and conventions.
Altay, who was also consultant, director, dubbing and set photographer for various
motion pictures.
Veysi Altay / 6
Markar Esayan / 10
Eren Keskin / 14
İHD Diyarbakır Şubesi / 17
Sırrı Süreyya Önder / 22
Evin Doğan / 27
Ender Öndeş / 29
Sezen Aksu / 30
Banu Güven / 34
Osman Baydemir / 38
Şanar Yurdatapan / 42
Ender Öndeş / 44
Kazım Öz / 46
Hüseyin Karabey / 50
Aydın Engin / 54
Ferhat Kentel / 60
Rakel Dink / 62
Gülten Kaya / 64
Leyla İpekçi / 70
Mahir Günşiray / 74
Serpil Taşkaya / 78
Veysel Vesek / 80
Pakrat Estukyan / 82
Deniz Türkali / 90
Oya Baydar / 94
Lale Mansur / 98
İsmail Beşikçi / 106
Halil Ergün / 112
Hilal Kaplan / 116
Melike Demirağ / 120
Metin Üstündağ / 126
Nur Sürer / 130
Vedat Türkali / 134
Zeynep Tanbay / 138
Ali Arslan, Arife Köse, Asena Günal, Azad Zal, Cihan Sarıyıldız,
Cafer Gözel, Elif Akan, Eren Keskin, Fırat Sayan, Gökhan Altay,
İsmail Erdoğan, İsmail Yıldız, Kerem Uçar, Leman Yurtsever,
Nayat Kösedağ, Nihat Bilen, Nurcan Kaya, Osman Kavala,
Savaş Yıldırım, Sebla Arcan, Sekvan Bilen, Sinan Aktaş,
Şaban Dayanan, Taner Koçak, Vafi Aksoy, Veysel Vesek,
Yakup Karabacak, Zeynep Tanbay ve
İnsan Hakları Derneği Genel Merkezi ve İstanbul Şubesi’ne
Sipasdarî...
Teşekkürler...
Acknowledgment...
.
.
em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared
Bêyî Hevrûbûn
Nabe
Yüzleşmeden
Olmaz
Not Without
Confrontation
Çığlıklarını çok az insan duydu. Duyanların
bir kısmı onların hikâyelerine inanmadı.
‘Kullanıldıklarını’ düşünenler oldu.
Evlatlarını, eşlerini, kardeşlerini, sevdiklerini
aradıkları için polis saldırılarına maruz
kaldılar, dövüldüler, yerlerde sürüklendiler,
coplandılar, gözaltına alındılar. Ama
durmadılar, durdurulamadılar. Dertlerine
derman bulunmadıkça acıları da kendileri de
çoğaldı.
24 Nisan 1915’de 200’den fazla Ermeni
aydını ve toplum önderinin İstanbul’da
gözaltına alınıp çoğunun kaybedilmesiyle
başlayan devlet politikası, 80’lerin başında
metropollerde kolluk kuvvetleri tarafından
gözaltına alınıp kaybetmelere, 90’lı yıllarda
ise Kürt coğrafyasında Kürt gazeteci, insan
hakları savunucusu ve aktivistlerin kimi
zaman tek başına kimi zaman toplu olarak
kaybedilmelerine bıraktı yerini. Gözaltında
işkenceli sorgulardan geçirilen insanlar
katledilip helikopterlerden ormanlara
atıldı, asit kuyularında yok edildi, kalorifer
kazanlarında yakıldı. Kimisi de “bilinmeyen”
yerlere, Mutki, Newala Qesaba gibi toplu
mezarlara üzerlerine bir avuç toprak atılarak
“gömüldü”.
Devletin kurduğu Jitem, Hizbul-kontra gibi,
devletin dışındaymış gibi görünen ama bütün
silahını, parasını ve gücünü devletten alan
Very few people heard their screams. Some
of them did not believe their stories. Some
people thought they were ‘used’. They have
been subject to attacks of the police officers
because they looked for their children,
brothers and sisters, for their loved ones;
they have been beaten, swept on the ground,
clubbed, taken into custody. But they did not
stop, they could not be stopped. As long as
they could not find remedy to their pains,
both their pains and they increased.
The policy which started in this land by
internment and disappearance of more than
200 Armenian intellectuals and community
leaders on April 24th 1915, lead to the
disappearance of whom were taken under
custody by the law enforcement officers in the
beginning of the 1980’s and moreover to the
single or collective disappearance of Kurdish
journalists and human rights defenders in
Kurdish geography in the 1990’s. The people
who were subject to inquiries were tortured
and killed and then they were thrown to the
forests, they were eliminated in the acid wells,
they were burnt in the boilers. Some of them
were buried in the “unknown” places and
only a handful of soil was put on them.
The paramilitary forces (JITEMGendarmerie Intelligence and Anti- Terror
Unit, Hezbol-Contra) which gain their guns,
Veysi Altay
Kêm mirovan qêrînên wan bihîst. Kesên ku
bihîstin jî ji çîrokên wan bawer nekirin.
Hin kes di nav fikarên bikarhatinê de bûn
hebû. Ji bo ku li kurên xwe, li keçên xwe, li
birayên xwe , li hezkiriyên xwe digeriyan, bi
êrîşên polîsan re rû bir rû man, hatin lêdan,
di erdê re hatin kişandin, hatin copkirin û
binçavkirin. Lê belê nesekinîn, sekinandina
wan jî nepêkan bû.Ji ber ku derdên wan
nehatin dermankirin, ew jî derd û kulên wan
jî zêde bûn.
Li vî welatî di 24’ ê Nîsana 1915’an de bi
destpêkirina feraseta; li stenbolê binçavkirina
200 î zêdetir rewşenbîr pêşengên civaka
ermenî ku gelek ji wan wenda bûn di serê
salên 1980’ êyî de binçavkirin û wendakirina
ji aliyê leşker û polîsên dewletê ve, di salên
90’î de li Kurdistanê veguherî wendakirinên
tomerî.
Di bin çavan de piştî lêpirsînan hatin kuştin û
ji balafiran bi nav daristanan ve hatin avêtin,
di bîrên asîtan de hatin tunekirin, di qazanên
kaloriferan de hatin şewitandin. Hinek ji wan
jî “li cihên ku nayên zanîn” Wekî Mutkî, wekî
Newala Qesaban di gorên tomarî de bihustek
ax avêtin ser wan û ew binax kirin.
Ew hêzên ku ji aliyê dewletê ve hatibûn
damezrandin ên wekî Jîtem, wekî Hîzbulkontra wan hêzên para mîlîter mina ku li
derveyî dewletê bûn xuya dikirin lê belê
7
.
.
hemû çek, pere û hêza xwe ji dewletê distend
mirovan qetil kirin, wenda kirin. Gotinên wan
ên hevpar jî her tim “ me nekuştiye” bû.
Xizmên wendayan û parêzvanên mafe
mirovan ên ku hemû hewldanên wan
bêencam diman, ji bo ku li hember van
pêkanînên faşîzan derkevin û ew dîwarê
tirsê yê ku bi destê dewletê hatibû avakirin
derbas bikin û hesabê wendayên di bin çavan
de bipirsin, li qada Galatasarayê têkoşîneke
bêhempa dan destpêkirin.
Cara yekemîn di 27’ê Gulana 1995’an de bi
hejmareke hindik a ku xizmên wendayan û
parêzvanên mafên mirovan li ber dibistana
lîseyê ya Galatasarayê bi navê “Qêrîna
bêdeng” dabûn destpêkirin a bi tevlibûna
xizmên wendayan ên li Amed, Êlih, Riha,
Cizîrê ev 16 salin didome.
Xizmên wendayan ji bo ku tiştên bi serê
zarokên wan, hevserên wan û dê û bavên
wan de hatine hîn bibin û ji bo darizandina
Îşkencekar û kujeran têkoşiyan.
Lê belê bi wê wehşeta wendayan hezkirî û
evîndarên gelek kesan ji destên wan hatin
stendin.
Hin kes dema ku li ber mirinê bûn, bi hêviya
ku xizmeke xwe li vir bibînê dixwestin ku li
goristana bêkesan bên binaxkirin.
Hin kesan dixwestin ku kesên li ber kevirên
gorên wan bigirîn hebin.
Car caran jî li gorî agahiyên ku digirtin, li nav
dar û beran li gorên hezkiriyên xwe geriyan.
Sed mixabin heta niha tu daxwazên wan bicih
nehatin.
Lewre dewlet tim û tim ji rû bi rûbûna kesên
ku kuştine û hestiyên wan, ji hesabdayina
kiryarên xwe yên kirêt û pêkanînên xwe yên
para militer güçler insanları kaybetti/katletti.
Ortak söylemleri ise hep “biz yapmadık” oldu.
Tüm girişimleri sonuçsuz kalan kayıp
yakınları ve insan hakları savunucuları bu
uygulamalara karşı çıkmak, devlet eliyle
yaratılan korku duvarını aşmak, gözaltında
kaybedilenlerin hesabını sormak için
Galatasaray Meydan’ında amansız bir
mücadele başlattı. İlk olarak 27 Mayıs 1995
tarihinde Galatasaray Lisesi önünde az sayıda
kayıp yakını ve insan hakları savunucusunun
başlattığı bu sessiz çığlık, Diyarbakır, Batman,
Urfa ve Cizre’deki kayıp yakınlarının da
katılımıyla 16 yıldır devam etmekte.
Kimisinin sevdiği, kimisinin âşık olduğu insan
elinden alındı. Kimisi, öldüğünde kimsesizler
mezarına gömülmek istedi, belki sevdiği ya
da yakını ile orda karşılaşır diye. Kimi, gidip
başında ağlayacağı bir mezar taşı olsun istedi.
Kimisi, gelen bilgiler doğrultusunda dağlarda
taşlarda sevdiğinin mezarını aradı. Hep
kapılarını açık bıraktılar, kaybedilen yakınları
geldiğinde kapıda kalmasın diye.
Kayıp vahşetinin tüm ümitlerini yok etmiş
olmasına rağmen, yakınlarının akıbetini
öğrenmek, işkenceci ve katilleri yargılatmak
için yıllardır mücadele veren kayıp
yakınlarının çabası maalesef şimdiye dek
sonuçsuz kaldı. Çünkü devlet öldürdüğü
insanların kemikleriyle yüzleşmekten,
işlediği insanlık dışı uygulamaların hesabını
vermekten korktu ve korkuyor. Oysaki
geçmişin hesabı sorulmadan ve verilmeden
özgür ve adil bir geleceğin kurulması hiçbir
koşulda mümkün değildir.
Bu bağlamda, kayıp ailelerinin mücadelesini
daha görünür kılmak, toplumsal hafızaya
8
money and power from the state and which
seemed as if they were out of the state but
actually established by the state lost and killed
people. Their common expression was “we
did not do it”.
The relatives and friends of the disappeared
people and human rights defenders whose
attempts remained inconclusive had launched
an implacable fight in Galatasary Plaza in
order to protest these practices, overcome the
fear wall and demand accountability for the
people who disappeared under custody.
This silent scream launched by the human
rights defenders and a few number of the
relatives and friends of the disappeared
people and in front of Lycée of Galatasaray
on May 27th 2005, has been continuing
for 16 years with the participation of the
relatives and friends of people disappeared in
Diyarbakır, Batman, Urfa and Cizre.
Although their hopes were eliminated by the
savagery of loss, the relatives and friends of
the disappeared people struggled to learn the
fate of their children, partners and parents
and to get the killers, torturers judged.
One lost the loved one.
One wanted to be buried in the cemetery of
homeless in case that one can meet the loved
one or a relative there.
One wanted a gravestone that she/he can go
and cry.
Sometimes they looked for the graves of their
loved ones in accordance with the information
they were given.
But unfortunately none of their demands has
been met.
Because the state is afraid of facing the bones
dermirovî tirsiyaye û ditirse.
Heta ku hesabê demên borî neyê pirsîn,
damezrandina dahatuyeke azad dadmendî ne
pêkan e.
Ji bo ku têkoşîna malbatên wendayan bê
dîtin û li ber çavan were girtin, biçûk be jî
min xwest ku ez bîr û binhişê civakê hinek nû
bikim, teze bikim.
Min him ji bo ku çiroka kesên di vê oxirê de
têkoşiyanê ji zêdetir mirovan re ragihînim û
him jî devreyî sînoran jî pê bihesînim ji xwe re
kir armanc.
Ev nêzî 10 salane,bi wêneyên ku min li
Stenbol, Amed, Êlih û Cizîrê kişandine, vê
xebata xwe temam kir.
Ez ji bo ku bêyî texsîrkirin, bi her awayî
piştgirî û alîkariyê dane min û bi nivîsên xwe
dengê xwe tevî dengên dayikên şemiyê kirine
ji hemû heval û hogirên re spasiyên xwe
pêşkêş dikim.
küçük de olsa bir katkı sunmak, bu uğurda
mücadele eden insanların hikâyelerini daha
fazla insana ulaştırmak ve Türkiye sınırları
dışına taşımak amacıyla yaklaşık 10 yıldır
İstanbul, Diyarbakır, Batman ve Cizre’de
çektiğim fotoğraflarla bu çalışmayı hazırladım.
Çalışmamda bana desteklerini esirgemeyen
tüm dostlarıma ve yazılarıyla Cumartesi
Annelerinin sesine ses veren tüm Cumartesi
Anneleri dostlarına sonsuz teşekkürler.
of the people that she killed, giving account
of the human crimes that she committed.
Whereas unless we call to account and give
account of the past, no free and fair future
can be established under any circumstances.
In this context, I would like to make the fight
of the parents of the disappeared more visible
and to contribute to the social memory.
I aimed to share the stories of these people
who struggle for this cause with more people
here and abroad.
This is why I have followed this issue and took
these photos for the last 10 years in İstanbul,
Diyarbakır, Batman and Cizre.
I would like to thank all my friends who
supported me in my work and to the fellow
contibutors to raise the voice of Saturday
Mothers (“Cumartesi Anneleri”) with their
articles.
9
.
.
Ez dixwazim şîna xwe
bikim
Ben yasımı tutmak
istiyorum
I want to
mourn
Rahmetli Nişan amca anlatmıştı. Ona da
bir akrabası, Tehcir’de ölüm yolculuğuna
çıkanlardan.
Bir kadın, ölümü bekliyor. Sırayla
öldürülüyorlar kafiledekiler. Burada anlatmak
istemediğim korkunç detaylar var.
Anlatmayacağım da.
Sıra bizimkininin yanındaki yaşlı Ermeni
kadınına geliyor. Kadın koynundan bir
miktar para çıkarıyor. “Oğluum” diyor o’ları
uzatarak, “Al şu kurşun parasını. Beni öyle
öldürme. Vur beni” diyor.
Bozguncu vicdana mı geliyor bilinmez, parayı
alıyor, rovelverini çıkarıp kadınla yaptığı
anlaşmaya uyuyor.
Kafasından vuruyor kadını.
Acısız ölüm.
Hepimiz ölümün her türlüsünden korkarken,
ölümün kaçınılmazlığında, ölmenin bile
standartları, sınıfları, tercih edilenleri var.
Bu kurşun hikâyeleri çok anlatılır. Hatta tek
kurşunla, arka arkaya dizilip, -paraları tek
kurşuna yetiyor çünkü- aynı ölümü paylaşan
Ermeniler var.
Evet, ölümün de çeşitleri var. Yaşarken maruz
kalınan sınıfsal, cinsel farklılıklar, ölürken,
tutsak düşerken de yok olmuyor, belirliyorlar
o sonun muhtevasını. Ermeni kadınların
hepsine tecavüz ediliyor, öldürülmeden.
Ama güzel olanlar seçiliyor aradan.
My late uncle Nişan once told.
He had been told by one of his relatives who
set out for a journey to death during the
Deportation.
A woman waiting for death. The members of
the convoy are being killed successively. There
are some awful details that I do not want to
tell here.
I won’t tell anyway.
It is now the turn of the old Armenian
woman. She takes out some money from her
bosom. She says, “My son,” extending the
“o”s, “take this bullet money. Don’t kill me
like that. Shoot me”.
It is not known whether the cheater felt
remorse or not, he takes the money and fulfills
the agreement he made with the woman.
He shoots her on the head.
Painless death.
We are all afraid of any kind of death, of the
inevitability of death, but we can not help
notice there are standards, classes and ways of
death that are preferred.
There are so many bullet stories like this. Yet,
there are some Armenians sharing the death
ranked one after another with one bullet–
because they can only afford one bullet.
Yes, death also comes in different types.
The class differences, gender differences
that we are subject of while we are living
Markar Esayan
Rehmetiyê Apê Nîşan ji me re gotibû. Ji wî re
jî merivekî wî qala wan kesên ku ketine riya
mirinê ya Tehcîrê…
Jineke li bendî mirinê ye. Bi dorê têne kuştin
yên ku di wê qefîleyê de ne. Li vir gelek tiştên
tirsnak hene ku ez nikarim bibêjim. Ez ê
nikaribim bibêjim.
Dor tê pîrejina Ermenî ya hinda me. Jin ji ber
dilê xwe hinek pere derdixîne. Dibêje; “Lawo,
han ji te re, ev ji bo pereyê berikên çekan e.
Min bi vî rengî nekuje, berikek berî min de
min bikuje.”
Kujer pere digire û wekî ku jinikê jê re gotiye,
berê rovelverê dide jinikê. Bera serê jinikê
dide.
Mirina bê êş.
Em tev ji mirinê ditirsin, tevî ku em ji mirinê
ditirsin, tevî ku em nikarin ji mirinê birevin
jî, em dibînin kesên ku ji bo mirinê hin
standardan, hin qatan dixwazin.
Gelek qala çîrokên berikê tê kirin. Heta hin
Ermenî bi berikekê, ji ber ku pereyê wan
têrî berikekê tenê dike, li dû hev rêz dibin û
mirinê li hev parve dikin.
Belê, rast e, cureyê mirinê hene. Dema ku
tu dijî cudahiyên çînayetî, zayendî çawa bin,
di dema mirinê de, di dema dîliyê de wenda
nabin, naqedin; li ber dawiya mirov bandor
dikin, dawiya mirov diyar dikin. Berî ku bêne
kuştin tecawuzê hemû jinên Ermen tê kirin.
10
Lê yên xweşik têne hilbijartin.
Ew dibin pêşiyên Bafilleyên îroyîn.
Ciwanikên xweşik ên Ermenî…
Ew jinên Ermen yên ku ola xwe diguherînin,
pê re hemû dîroka xwe, malbata xwe ji bîr
dike û dest bi jiyaneke ji mirinê xirabtir
dikin…
Wekî dapîra Fethiye Çetin bi hezaran dayikên
bi vî rengî hene.
Ev siûd e ya bê siûdî ye? Bersiva vê pirsê yek
bi yek di çîrokên jinên Ermen de ye.
Min jî gelekan ji wan nas kirin. Bêdengî wekî
temesiyekê ser wan girtibû.
Dema ku dijiyan nediaxivîn. Di nîvî de
jiyanekê dibirin û diavêjin. Êdî Hayganuş,
Siranuş, Vartuhi, Turfanda tune bû. Ayşe,
Gulbahar, Hacer bû navê wan…
Bi mirina zarokên wan re jiyana wan a
berê miribû. Ji xwe re li teseliyê digeriyan
bi hevserên xwe yên nû, zarokên xwe yên
nû…Yên ku ji qirê xilas bûbûn û ji bo ku
nasnameya xwe veşêrin ji mecbûrî bûn
Misilman xwedî siûdê bûn. Hevserên wan êdî
kujerênwan ên berê nebûn, Misilmanên bi
hurmet bûn. Ev ji wan re baştir dihat.
Lê gelek ji wan jî ji mecbûrî ketin berika
kujerên zarok û hevserên xwe. Tecawuza
domdar… Ew zarokên ku ji wan çêbûn û bi
wan re riya çûndin û hatinê… Şûn de…
Li ber mirinê kirina Hayr û Merê, ango
diaya bi navê “Bav ême yê li ezmanan”; piştî
demeke dirêj derxistina ewî xaçê pêşî û yê
dawî… Cara pêşîn ji neviyên xwe re vegotina
rastiyan….
Lawo ez Ermenî me. Ev çi êş gelo! Ne
mumkun e ku mirov texmîn bike…
Mirovek bi çi awayî bi vê êşê dijî, bêyî ku şîna
Bugünkü dönmelerin ataları oluyor onlar.
Güzel, genç Ermeni kadınları…
Dinini değiştirmek, bütün tarihini, ailesini
bir günde unutup, ölümden beter “yeni” bir
hayata başlayan Ermeni kadınları…
Fethiye Çetin’in anneannesi gibi binlercesi var.
Talih mi yoksa talihsizlik mi, cevabı her bir
Ermeni kadınının hikâyesinde saklı…
Ben de çok tanıdım onlardan. Suskunluk bir
şal gibi örtmüştü üzerlerini. Konuşmuyorlardı
yaşarken. Bir hayatı keskin bir bıçakla, kesip
atmışlardı ortasından. Artık Hayganuş,
Siranuş, Vartuhi, Turfanda yoktu. Ayşe,
Gülbahar, Hacer’di isimleri… Çocukları ile
birlikte, eski hayatları da ölmüştü. Teselliyi
yeni kocalarından doğan yeni çocuklarında,
hayatlarında buldular. Onları soykırımdan
kurtaran, sonra da kimliğinin gizlenmesi
için Müslüman olmak zorunda olanlar daha
şanslıydılar tabii. Yeni kocaları, eski katilleri
değil, merhamet sahibi Müslümanlardı. Bunu
hazmetmek daha kolaydı.
Ama birçoğu da çocuklarının, kocalarının
katillerinin koynuna girmek zorunda kaldılar.
Bir hayat boyu süren tecavüz. Onlardan
doğan çocuklara annelik ederken yaşanan gelgitler. Sonra…
Ölüm döşeğinde edilen Hayr-Mer, yani
Göklerdeki Babamız duası, uzun zaman sonra
çıkarılan o ilk ve o son Haç. Ve toruna ilk kez
fısıldanan gerçekler.
Ben bir Ermeniyim evladım. Nasıl bir acıdır
bu! Tahmin etmek bile mümkün değil.
Bir insan bu acıyla nasıl yaşar, yas tutulmasına
bile izin verilmemişken.
Böyle kaç nesil geldi geçti. 96. yılında hala
Ermeniler yaslarına başlayabilmiş değiller.
“Ölüler usulüne uygun gömülmezse geri
don’t disappear while we die or while we are
held captive, it is these class differences that
determine the content of our ends. All of the
Armenian women were raped before they
were killed.
However the beautiful ones were selected.
They are the ancestors of today’s converted
Armenians.
Beautiful, young Armenian women…
The Armenian women who were forced to
convert their religion, forced to forget all
about their own history and their family
and in one day start a “new” life worse than
death…
There are thousands of Armenians like the
grandmother of Fethiye Çetin. Are they lucky
or unlucky? The answer is hidden behind the
story of each Armenian woman…
I have known many of these women. Their
silence covered them like a scarf. They did
not talk. Their lives were cut into two from
the middle by a sharp knife. There were
no Hayganuş, Siranuş, Vartuhi, Turfanda
anymore. They became Ayşe, Gülbahar,
Hacer… Their previous lives died with their
children. They found solace in their new
children from their new husbands and lives.
The ones rescued from the genocide and
then converted to Islam in order to hide their
identities were the luckier ones of course.
Their new husbands were merciful Muslims.
Their cases were easier to endure.
But many of them had had to become the
wives of the killers of their children and
their husbands. A life long rape. It is an ebb
and flow experience they witnessed while
mothering their own children from these new
11
.
.
xwe bike…
Bi vî awayî çend nifş çûn û hatin. Ev sala 96an
e lê hê jî Ermenan dest bi şîna xwe nekirine.
Min nivisandibû û gotibû “ku mirî li gorî rê û
rêçikan neyên veşardin dê vegerin.” Ermenan
li gorî rê û rêçikan miriyên xwe veneşartin. Ev
ji bo wan nehat dayîn.
Hê jî vî mafê wan nehatiye dayîn.
Şîn dest pê nake.
Raborî nabe raborî, ji ber wê jî mirov nikare
despêkek bike.
Li Arafê du gelên lanetkirî; Ermen û Tirk…
Wekî ku Hirant digot; her du gel jî nexweş in
û her yek nûjdarê yê din e.
Niha em li bîra xwe dikolin. Diêşê. Ermen
dihejin li hember berpirsiyariya nejibîrkirinê
û nenefretkirinê ya me ya li hember bav û
kalan…
Ji bo ku serî bi vê êşê re derînin hinek ji wan
xwe li jibîrkirinê datînin, hinek jê jî xwe
radestî nefretê dikin.
Gelo em dikarin wan sûcdar bikin?
Lê dema em li bîra xwe dikolin digel êşan
tiştên baş jî hene.
Mixabin bi demê re em wan jî ji bîr ve dikin.
Bi tenê li şûnê hestewariyekê dimîne.
Hêrsa li hember înkara êşê û li aliyê Tirkan ya
dijber…
Diviya wisa nebûna… Lê bû. Me
bêhurmetiyê li hember raboriyê kir û ew jî
ji dû me naqete. Tu biryarê parlamentoyekê
têr nake ku Ermen dest bi şîna xwe bikin.
Qira Fila li Marsê jî bê pejirandin dîsa ji
bo Ermenan nabe şîfa, Ermen xwe baş hîs
nakin…
Ku Tirk wan fêm nekin, wan hemêz nekin,
ku nebêjin; “birayê min li te neheqî hat
gelirler” diye yazmıştım. Ermeniler ölülerini
usulüne uygun gömme fırsatı bulamadı. Bu
hak onlara tanınmadı.
Hala da tanınmış değil.
Oysa yas bir türlü başlamıyor.
Geçmiş bir türlü geçmiş olmuyor. Yeni bir
başlangıç yapamıyorsunuz.
Arafta lanetlenmiş iki halk Ermeniler ve
Türkler…
Hrant’ın dediği gibi, iki halk da hasta ve
doktorları da birbirleri.
Şimdi, belleğimizi kazıyoruz. Acıyor.
Atalarımıza karşı unutmama sorumluluğu
ile nefret beslememe gerekliliği arasında bir
sarkaç gibi sallanıyor Ermeniler.
Bir kısmı kendini hafızasızlığa, bir kısmı ise
nefrete teslim ediyor, mücadele edebilmek için
bu acıyla.
Suçlayabilir misiniz onları?
Oysa kazıdığımız o bellekte, acı şeylerin
yanında iyi şeyler de var.
Onları da kaybediyoruz, zaman geçtikçe, ne
yazık.
Geride sadece bir duygu nebulası kalıyor.
Acının inkârına duyulan öfke ve Türklerdeki
karşıtı.
Böyle olmamalıydı. Ama oldu. Geçmişe
saygısızlık ettik ve o da peşimizi bırakmıyor.
Hiçbir parlamento kararı Ermenilerin yasını
başlatmaya yetmez. Soykırım Mars’ta bile
kabul görse, Ermeniler kendilerini şifa bulmuş
hissetmeyecek çünkü.
Eğer Türkler onları anlamazsa, onları
kucaklamazsa. “Kardeşim evine dön, haksız
yere kovuldun. Haksız yere öldürüldün. Acını
anlıyorum. Gel birlikte ağlayalım” demezse…
Bunu devletler yapamaz. Yapmayacak da,
yapmasınlar da zaten.
12
husbands…
The Hayr-Mer prayer which is the prayer
of Our Father in the Sky said in the
deathbed, the first and last crossing after a
long time. And the truth whispered in the
grandchildren’s ear for the first time.
‘I am an Armenian my son.’ What a pain is
this! It is impossible even to imagine.
How one can live with such a pain, while one
is banned to mourn.
How many generations have come and gone
like that. The Armenian people have not
started to mourn on the 96th year. I wrote, “If
dead are not buried properly they will come
back”. The Armenians did not have a chance
of burying their dead properly. They did not
have this right.
And they still do not have this right.
Yet, somehow, mourning does not start.
Somehow, the past can not become the past.
You can not make a fresh start.
The Armenians and Turks are two nations
damned in the Purgatory….
As Hrant said, two of them are ill and they
are the remedy to one and another.
Now we are scratching our memories. It hurts.
The Armenians are swinging like a pendulum
between the responsibility of remembering
and the need of not hating.
In order to fight with this pain they surrender
themselves to both being without memory and
hate.
Can you blame them?
Yet, in the memory that we scratch, there are
good things too.
We also have been losing them as time passed
by, what a shame.
kirin, ka vegere mala xwe, tu bi neheqî hatî
qewirandin, tu bi neheqî hatî kuştin, ez êşê te
fêm dikim, de ka were em bi hev re bigirîn…”
Dewlet vê nakin, nikarin bikin û bila nekin
jî…
Başiya me bi me ye. Bê ku em dakevin siyasetê
me dikarin vê meselê çareser bikin…
Ez dibînim ku waye vê pêvajoyê dest pê kiriye.
Hirant hemû bendavan hilweşand, hemû
hesaban serobino kir…
Nevî dertênê û diaxivin êdî… 24ê Nîsanê
êdî li Tirkiyeyê jî bi bîr tê. Li ser wicdanê gel
peyva dîroka fermî serweriya xwe wenda dike.
Ji bo min a girîng ev e, ya ku hêvî dide min
ev e.
Jê şûn de beredayî ye.
Ez êdî gelek westiyam.
Ermen gelek westiyan.
Ez dizanim ku Tirk jî wisa ne.
Ne erd, ne pere û ne jî tiştek din…
Bi tenê ez dixwazim şîna xwe bigirim.
Bizim şifamız birbirimizde. Hiçbir siyasete
dâhil olmadan aşabiliriz bu zorluğu.
Bu sürecin başlamış olduğunu görüyorum.
Hrant kırdı tüm barajları. Alt üst etti tüm
hesapları.
Torunlar ortaya çıkıp konuşuyorlar artık. 24
Nisanlar Türkiye’de de anılıyor. Resmi tarihin
inkâr söylemi, üstünlüğünü hızla kaybediyor
halkın vicdanında.
Benim için önemli ve umut veren budur.
Gerisi boş.
Ben artık çok yoruldum.
Ermeniler çok yoruldu.
Eminim Türkler de öyle.
Ne toprak, ne para ne pul…
Sadece yasımı tutmak istiyorum.
There is only a nebula of emotion that
remains.
The anger towards the denial of the pain and
its reciprocal among Turks.
It should not have been this way. Bu it did.
We have been disrespectful to the past, so
it haunts us. No decision of the parliament
will be enough to start the mourning of
Armenians. Even if genocide is accepted at
Mars, Armenians will not feel themselves
healed.
If Turks do not understand them or hug
them…. If they do not say, “My brother, my
sister, come back, you were unfairly sent away.
You were unfairly killed. I understand your
pain. Let’s cry together”…
States can not do this. They will not and they
do not do it anyway.
We hold the treatment for one another. We
can overcome this difficulty without getting
involved in the politics.
I see that this process has started. Hrant
knocked down all the dams. He shook up all
the plans.
The grandchildren are now coming out
and talking. The April 24s are also been
commemorated in Turkey. The denial
discourse of the official history has been
losing ground in the public conscience.
This is what is important and promising for
me.
The rest is vain.
I grew so tired.
Armenians also grew so tired.
I am sure so are the Turks.
Neither land, nor money…
All I want is to mourn.
13
.
.
Polîtîkaya Dewletê Ya
Wendakirina Di Bin
Çavan De
Devletin Gözaltında
Kayıp Etme
Politikası
The Losing Under
Custody Policy of
the State
Bir insanın yaşayabileceği en büyük acının
sevdiklerinin ölmesi olduğunu düşünüyorum.
En sevdiğin kişiyi, sonsuzluğa uğurlamak, ona
bir daha dokunamamak, onun sesini bir daha
duyamamak ve onun hatıraları ile yetinmeye
çalışmak çok zor.
Ben de yaşadım, biliyorum…
Ancak, çok sevdiğinin “kayıp” olması, yaşayıp
yaşamadığını bilememek, her an gelecekmiş
gibi beklemek, öldüğünü kabullenememek,
umut ve umutsuzluğun yarattığı sarmal içinde
günden güne çaresizleşmek…
Bunların hepsi çok korkunç duygular…
Gidecek bir mezarın bile olmaması,
ama döneceğinden de çoğu zaman umut
kesmek…
Bu devlet, insanlara bu duyguları yaşattı ve
yaşatmaya da devam ediyor.
“Gözaltına alıp kaybetmek” İttihat Terakki
döneminden beri Türkiye’de muhaliflere karşı
bir devlet politikası olarak uygulandı.
Ancak, ne yazık ki bu konuda toplumun
duyarsızlığı ve resmi ideolojinin yalanlarına
olan inancı, bellekleri hep zayıf tuttu…
1915’de soykırım öncesi gözaltına alınıp
kaybedilen Ermeni aydınlar ancak 2010
yılında anılmaya başlandı.
Toplum, 95 yıl geç kaldı. Kişisel olarak birçok
gözaltında kaybedilme olayını çok yakından
yaşadım. Hatırlıyorum 1995 yılının birinci
I think that the greatest pain one can live is the
death of their loved ones.
It is very difficult to send off most loving
persons to the infinity, not to be able to touch
them again, not to be able to hear their voice
and it is hard to try to content with their
memories.
I experienced, so I know…
But, the disappearance of the most loving
person in your life, not to be able to know if s/
he is alive or not, to wait as if s/he can appear
any time, not to be able to accept his/her death
and increasingly becoming hopeless within the
spiral caused by hope and hopelessness…
All of these are very awful feelings…
Not having even a graveyard that you can
go, but to lose all your hopes about his/her
return…
This state put people through all these feelings
and she continues to do so.
“Enforced disappearances under custody” has
become a state policy against the opponents
since the period of Ittihat and Terakki the
Committee of Union and Progress.
But, unfortunately, the society’s insensitivity
with regards to the issue and the belief to the
lies of the official ideology make the memories
weaker.
The Armenian intellectuals who disappeared
under custody started to be memorialized in
Eren Keskîn
Ji bo mirov êşa herî mezin ew e ku
heskiriyekî/e mirov bimire.
Ew kesê/a ku mirov jê hes dike; mirov dê
wî/ê verê bike ber bi nehatinê ve, mirov dê
êdî wî/ê nebîne, mirov dê êdî dengê wî/ê
nebihîze û bi tenê mirov dê qîma xwe bi
bîranînên wî/ê bîne... Ev gelek zor e ji bo
mirov.
Min vê yekê dît, ez dizanim...
Lê ku mirov heskiriyê xwe “wenda” bike,
mirov nizanibe ka ew heye an tune ye, mirov
her tim li hêviyê be ku ew ê di derî re derê û
were, mirov jê bawer neke ku miriye û bi vê
hestewarî û derûniya hanê roj bi roj xwe bê
çare bibîne perîşan bibe...
Ev tev hestên gelek zor û dijwar in...
Gorek tune be ku mirov here serê, lê ku
hêviya hatinê jî ji wendayê/a te tune be...
Vê dewletê van hestan bi mirovan da jiyandin
û hê jî dide jiyandin.
“Girtin û wendakirin” wekî polîtîkayeke ji
dema Îttîhat û Teraqiyê maye, ji wê demê
heta niha li Tirkiyeyê kesên ku muxalifên
dewletê ne hatine wendakirin...
Mixabin û sed mixabin di vê mijarê de civak
bêdeng e û îdeolojiya fermî ya dewletê hişê
civakê her tim lawaz dihêle, hiştiye.
Di sala 1915an de rewşenbîrên Ermenî
hatibûn girtin û hatibûn wendakirin lê di sala
2010an de hatin bibîranîn, ango piştî 95 salan.
14
Ez wekî kes bûm şadê gelek wendayên piştî
girtinê.
Tê bîra min sala 1995an meha Rêbendanê
bû...
Ridvan Karakoç rojek hat nûsîngeha min. Di
nava tevgera welatparêz de bû. Got ku her tim
ji aliyê polîsên xefye ve tê şopandin. Ew li ser
wê fikrê bû ku ji aliyê endamên JITEMê ve
dihat şopandin û metirsiyên wî hebûn. Alîkarî
ji min xwest. Min jî jê re got ku ‘divê di serî de
tu wekaletê bistînî û çi tişt hatin serê te tu min
agahdar bikî, ji min re bibêji.’
Di ser re bi qasî 10 roj derbas bûbû.
Îcarê bi telefonê li min geriya. Got ku wî
wekaletnameyê derxistiye. “Her tim li dû
min in, ji ber wê ez nikarim bêm, ez ê
wekaletnameyê bi posteyê bişînim.” Şûn jî got:
“Ku tiştek were serê min berpirsê wê dewlet e,
tu vê bizanibî.”
Piştî çend rojan wekaletname hate ber destê
min.
Di dawiya meha Reşemiyê de malbata wî li
min geriya, gotin ku ew tu agahî ji Ridwan
nagirin. Ez piştî wê li her derê geriyam,
min pirsî, tu ciyek ku ez serî lê nedim nema.
Şubeya “Terorle Mucadeleyê”, qereqol,
cendirme, morg û hemû derên din. Di ser re
du meh derbas bûbû, malbat gihîştin wî; lê
bedena wî ya bê can, laşê wî yê îşkencekirî.
Piştî ku îşkence kiribûn wî binax kiribûn.
Ez li wê derê nebûm. Ji ber nivîseke min ceza
li min hatibû birîn ez mehkûm bûm.
Di merasîma defnkirina wî de ez ne li wê
bûm.
Lê em her rojên şemiyan li meydana
Galatasarayê saet di 12:00an de bang li wan
dikin.
ayıydı. Rıdvan Karakoç bir gün büroma
geldi. Yurtsever hareket içindeydi. Her
gün, her an sivil giyimli kişiler tarafından
takip edildiğini anlattı. Takip edenlerin
jitem elamanları olduğunu düşünüyordu ve
endişe içindeydi. Yardımımı istedi. Ben de
öncellikle bir vekâlet çıkartmasını ve yaşadığı
her sorunu bana bildirmesini istedim.
Yaklaşık 10 gün geçti. Bu kez telefonla aradı.
Vekâletnameyi çıkarttığını söyledi “ama her
an peşimdeler, bu nedenle gelemiyorum,
vekâletnameyi posta ile gönderiyorum” dedi
ve ekledi: “Bana bir şey olursa, sorumlusu
devlettir, bunu bil”.
Vekâletname birkaç gün sonra elimdeydi.
Şubat ayının sonlarına doğru ailesi aradı.
Rıdvan’dan haber alamıyorlardı. Ben, o süre
içinde başvurmadık yer bırakmadım. Terörle
mücadele şubesi, karakollar, jandarma,
morg aramadığımız yer kalmadı. Ve aradan
iki ay geçmişti ki Rıdvan’ın işkence edilmiş
ve öldürüldükten sonra gömülmüş cansız
bedenine ulaşıldı.
Ben ise, orada bulunamadım. Çünkü yazmış
olduğum bir yazı nedeniyle hakkımda
verilmiş hapis cezası kesinleşmişti ve
aranıyordum.
Onun son yolculuğunda bu nedenle yanında
olamadım.
Ancak, bizler her Cumartesi günü
Galatasaray meydanından saat 12.00’de
onlara sesleniyoruz.
Devlet, sadece Kürt, Ermeni, muhalif
oldukları için yüzlerce insanı gözaltında
kaybetti.
Failleri uzakta aramaya gerek yok. Katiller
bizim ödediğimiz vergilerle yaşamlarını
2010. The society was late for 95 years.
I experienced a disappearance under custody
incident very closely.
I remember, it was the first month of 1995.
One day Rıdvan Karakoç came to my office.
He was involved in the Kurdish movement. He
told me that he was followed by civil people
everyday and every moment. He thought
that the followers were the staff of JITEM
(Gendarmerie Intelligence and Anti- Terror
Unit) and he was worried. He asked my help.
And I asked him to give me power of attorney
and to inform me regarding all the problems
that he experienced.
About 10 days had passed. He called me by
phone. He told met hat he prepared the power
of attorney. But he said, “I am followed all
the time, so I can not bring it myself, I will
send it by post”. And he added, “If something
happens to me, it is the state who is responsible
for this”.
A few days later I received the power of
attorney.
His family called me towards the end of
February. They had not heard from Rıdvan.
I applied everywhere. Branch of Fighting
against Terrorism, police stations, gendarmerie,
morgue, we looked everywhere. Two months
later the tortured and buried lifeless body of
Rıdvan was found.
I was not able to be there. Because I was given
a prison sentence because of an article that I
wrote and I was wanted by police.
So, I could not be with him in his last journey.
But, we call them each Saturday on
Galatasaray Square at 12.00a.m.
The state has lost hundreds of people under
15
.
.
Dewletê bitenê Kurd û Ermen û muxalifan di
bin çavan de wenda kir.
Kiryar li dûr nîn in.
Kujer bi bacên ku em didin dijîn.
Ew saziyên wekî Teşkîlat-i Mahsûsa, JITEM,
Daîreya Şerê Taybet pereyê xwe distînin.
Ew kujerên ku serê her canekî prîm û pere
distandin.
Ew bi tenê kujer in.
Yên ku fermanê didin; wan milîtarîstên ku
her dem bi destê xwe ji civakê re dibêjin “hiş”
û ditirsînin, yên ku bi riya fermandariyê yasa
û hikumet û darizandinê dixin rêzê, yên ku
siyaseta hindir û derve diyar dikin, yên ku bi
riya OYAKê ji bac û xercê xwe muaf digirin
û bi vî awayî sermiyanê xwe mezin û berfireh
dikin, yên ku em bi her awayî wan nas dikin
in! Ew milîtarîst in.
Mixabin û sed mixabin ew hê jî diaxivin...
Heta ku ev nasnameya van kujeran ji aliyê
civakê ve bi dengekî bilin hat gotin û heta ku li
van kujeran bê pirsîn ew ê biaxivin...
Ji bo ku ew rawestin, bêdeng bimînin divê em
dengê xwe bilind bikin û biqîrin...
devam ettiriyorlar.
Onlar, Teşkilat-ı Mahsusa, Jitem ve Özel
Harp dairesi gibi yapılardan maaşlarını
alarak üstüne üstlük kaybettikleri her can için
pirim kazanan tetikçiler…
Onlar, sadece tetikçi…
Onlara emir verenler ise her dönem
parmaklarını sallayarak tüm toplumu tehdit
eden, yasama, yürütme ve yargıya talimat
veren, hazırladıkları resmi siyaset belgeleri ile
herkesi yöneten, iç ve dış siyaseti belirleyen,
OYAK’la her türlü vergi ve harçtan muaf
olarak ve haksız rekabet yaparak sermayesini
güçlendiren ve yüzleri, giysileri, rütbeleri çok
tanıdık olan militaristler!
Onlar ne yazık ki konuşmaya devam
ediyorlar…
Ve tetikçilerin gerçek kimlikleri toplumun
geniş kesimleri tarafından yüksek sesle
dillendirilene ve hesap sorulana kadar
konuşmaya devam edecekler.
Onların susması için bizim haykırmamız
gerekiyor…
custody just because they are Kurdish,
Armenian or opponent. There is no need of
searching them far away.
The killers continue their lives with the taxes
that we pay.
They are the shooters who either take their
salaries from the organizations such as
Special Organisation (Teşkilat-ı Mahsusa),
Gendarmerie Intelligence and Anti- Terror
Unit (JİTEM) and Special Warfare
Department (Özel Harp Dairesi) or take
premium for every person that they killed.
They are just shooters…
The ones giving the orders are the militarists
who threaten the society all the time, give
orders to legislative, executive, jurisdiction,
who govern everybody with official policy
documents, who determine internal and foreign
policy, who strengthen their capital by unfair
competition and being exempt from every kind
of taxes and fees. Their faces, clothes, ranks are
very familiar.
Unfortunately they continue to speak…
And they will continue to speak until their
names will be spoken out and until they will
be hold responsible by the large sections of the
society.
In order to silence them we have to speak out…
Komelaya Mafên
Mirovan a Şaxa
Amedê
İHD Diyarbakır
Şubesi
HRA Diyarbakır
Branch
Ji ber ku li Tirkiyeyê demokrasî û rêgezên
Türkiye’de demokrasi ve ilkelerinin, devletin
kurulduğu günden itibaren uygulanan
tek kimliğe dayalı politikalar nedeniyle
yerleşmemesi, günümüzde yaşanan sıkıntıların
temel sebeplerindendir. Etnik, dinsel, dilsel
ve diğer farklı kimliklerin yaşamasına yönelik
düzenlemelerin olmaması, farklı olduğunu
düşünen kesimlerin siyasal, ekonomik ve
kültürel taleplerde bulunmasına neden
olmuştur.
Yaklaşık 30 yıldır Kürt sorununda yaşanan
çatışmalı süreç, bizleri özellikle ülkenin
doğusunda temel insan hakları açısından ciddi
sonuçlarla karşı karşıya bırakmıştır. Devletin
hukuk dışı uygulamalarıyla, bölgemizde
yaşam hakkının gasp edilmesinden tutalım,
zorla göçertilmeye kadar birçok hayati
alanda ihlallerde sınırların aşıldığı ve hatta
son noktalara vardırıldığını söyleyebiliriz.
Uluslararası alanda ‘düşük yoğunluklu savaş’
olarak tanımlanan çatışmalı dönemde,
sivil olup devletin mevcut politikalarını
benimsemeyen Kürt yurttaşlara yönelik
sınır tanımayan uygulamalara tanıklık
edilmiştir. Özellikle de Kürtlerin yaşadığı
bölgelerde devletin legal kurumları veya yasal
dayanağı olmayan oluşumları aracılığıyla on
binlerce yurttaş yaşamını yitirmiş, binlercesi
kaybedilmiş, milyonlarcası yerinden zorla
göçertilmiştir. Devletin, farklılıkları yok
It is accepted that one of the fundamental reasons of today’s problems is caused by not being
established of democracy and its’ principles due
to single identity policy of the state which has
been executed since the state established. As a
result of not having regulations for the living
of the ethnic, religious, linguistic and other
different identities, the sections who think that
they are different made a claim about political,
economical and cultural demands.
The conflictive process which have been
experienced for 30 years about the Kurdish
issue has confronted us with very serious results
regarding the fundamental human rights in the
east of the country. In many important fields
such as the unlawful applications which were
brought into practice by the state, usurp of the
right to life, forcing people to migrate, the state
has exceeded the line and we have arrived at
the last point. In the conflictive period which is
defined as low profile war, it was witnessed illimitable applications towards the civil Kurdish
citizens who do not adopt the existing policies
of the state. Particularly in the locations which
Kurds live, as a result of the policies applied
by the state, thousands of citizens who are not
from the same nation and the religion with the
state and who are against the state were killed
via legal or illegal formations of the state, thousands of them were disappeared, millions of
wê, ji roja avakirina komerê vir ve li ser
polîtîkayên yek-netewetiyê hatine avakirin;
ev yek weke sedema bicînebûna demokrasî
û pirsgirêkên rojane ku em dijîn tê
qebûlkirin. Tûnebûna birêkûpêkkirina ji bo
nasnameyên cûda yên olî, neteweyî, zimanî
û hwd. dibe sedema daxwazên çandî, siyasî,
aborî yên derdorên ku xwe cûda dihesibînin.
Pêvajoya pevçûnê ya 30 salan ku di derbarê
pirsgirêka Kurd de didome, bi taybetî li
rojhilat; me bi encamên ciddî yên mafên
mirovan ve rûbirû dihêle. Em dikarin
bibêjin ku kirinên dewletê yên der-hiqûqî
ku li heremê hatine meşandin, dibe sedema
rapêçkirina mafê jiyanê, zordariya goçkirinê
û binpêkirinên gelek mijarên din ên girîng.
Di pêvajoya ku li qadên navnetewî jî weke
şer tê binavkirin de, şahidî ji gelek pêkanînên
der-zagonî yên li hemberî welatiyên Kurd
yên ku ji polîtîkayên dewletê ne razî ne
hatiye kirin.
Bi taybetî li herêmên ku Kurd dijîn,
polîtîkayên dewletê bûye sedema bi dehhezaran mirina welatiyan. Dewlet bi van
kiryarên xwe, saziyên xwe yên ku tu bingeha
wan a hiqûqî nîn e bûye sedema bi hezaran
wendahiyan û bi milyonan koçberiyan. Ew
pêvajo û pêkanînên dewletê yên ku cihêtiyan
16
17
.
.
tûne dihesibînin bi kuştinên der-darazê,
cinayetên ku berpirsên wan eşkera ne,
zordariya goçberiyê, şewitandina gundan,
îşkence û muameleyên xirab, destavêtinên ku
di bin çavan de têne kirin û binpêkirinên cidî
bi encam bûye.
Hê jî birîn û pirseke bê bersiv a civakî ku di
rojevê de ye, wendahî ne. Wendakirinên di
binçavan de bi taybetî li welatê Kurdan, bi
darbeya 12ê Îlonê dest pê kiriye. Bi hezaran
welatî, bi serdegirtinên malan, li ber çavên
malbatên wan hatine wendakirin, zar û
zêçên wan hatine destgirkirin. Sedem jî her
tim heman sedem e; “Em ê îfadeyên wan
bigirin û pişt re wê vegerin mal.” Lê belê
qismekî mezin ji yên ku hatine destgirkirin,
yan bi kuştinên der-darazî hatine kuştin, yan
jî carek din tu agahî ji wan nehatine girtin.
Bersiva ku ji malbatên ku li wendahiyên
xwe digerin, bêrêziya dewletê ya li hember
welatiyên xwe nîşan dide û digihêje asteke
ku welatiyan rencîde dike. Wendahî, hê jî
weke bûyerên bê bersiv li benda me ne. Ne
gengaz e ku nerihetiya li du wendahiyan
maye çareser bibe. Gorên tomerî ku li her
derê welatê Kurdan derdikevin, girîngiya
pirsgirêka wendahiyan nîşan dide. Ew
pirsgirêk, weke rêbazeke rûbirûhatina civakî
li hemberî me disekine.
Tevî hemû daxwazên neteweyî, hê jî dewletê
tu gaveke cidî neavêtiye. Gorên tomerî yên
ku bi teşebûsên parêzvanên mafên mirovan
derdikevin, ji bo xizmên wendahiyan dibe
sedema hêviya dîtina cenazeyên xwe.
Neteweyên Yekbûyî (NY) di 18ê Berfanbara
1992’yan de, “Danezana di der barê
sayıcı uygulamalar, yargısız infazlar, faili belli
cinayetler, zorla göçertilmeler, kaybedilmeler,
köy yakmalar, işkence ve kötü muameleler,
gözaltında tecavüzler gibi birçok başlıkta ciddi
ihlalleri ile sonuçlanmıştır.
Kayıplar, günümüzde halen yanıtını bekleyen
ve kanayan önemli bir toplumsal yaradır.
Özellikle Kürtlerin yaşadığı bölgelerde 12
Eylül askeri darbesi ile birlikte binlerce yurttaş
zorla alıkonulmuştur. Gerekçe ise hep aynı:
“İfadesini alacağız ve ondan sonra evine
dönecek”. Ancak alıkonulanların önemli
kısmı ya yargısız infazlara maruz kalmış ya da
bir daha kendilerinden haber alınamamıştır.
Yakınlarını arayan ailelere verilen cevaplar,
devletin yurttaşlarına olan saygısızlığını ortaya
çıkarır ölçüde rencide edici düzeyde olmuş ve
hiçbir sonuç alınamamıştır. Kayıplar, halen
yanıtını bekleyen önemli bir olgu olarak bizleri
beklemektedir. Kayıpların bıraktığı hasarın
giderilmesi mümkün değildir. Kürtlerin
yaşadığı alanın hemen her tarafında ortaya
çıkan toplu mezarlar, kayıpların ne kadar
önemli bir sorun olduğunu bizlere göstermiştir.
Zorla kaybedilmeler halen açılmayı bekleyen,
bir diğer anlamda da toplumsal yüzleşmenin
önünü açacak bir sorun olarak karşımızda
durmaktadır. Ulusal düzeyde istenen tüm
taleplere rağmen, devlet eliyle henüz ciddi bir
adım atılmamıştır. İnsan Hakları savucularının
girişimleriyle ortaya çıkmaya başlayan toplu
mezarlar bile kayıp yakınları için bir umut ışığı
haline gelmiştir.
Dünyada çatışmaların ve darbelerin yoğun
olarak yaşandığı bölgelerde yaygın görülen
yaşam hakkı ihlaline ve zorla kaybedilmelere
ilişkin Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun
18
them forced to migrate. The applications of the
state which ignore the differences, resulted in
serious violations in the titles such as extrajudicial executions, forced migrations, disappearences, village burnings, killings, torture and
ill- treatment, rape in custody.
Nowadays, an important injury which is still
bleeding and waiting for reply is disappeared
people. The enforced disappeared people particularly in the Kurdish regions emerged after the
military coup in 1980. Houses of thousands of
citizens were raided and their fathers, sons and
daughters were kept by force in front of their
families’ eyes. The justification has been the
same always: “We will take his/her testimony
and he/she will come back home”. But, many
of them has been subjected to extrajudicial
executions or nothing has been heard from
them. The replies of the state to the relatives of
the lost ones have been so hurting that it almost
expose the disrespect of the state towards its’
own citizens and no result have been achieved.
The lost ones is stil waiting for us as an important fact waiting for reply. It is impossible to
remove the damage caused by the disappeared
ones. The mass graves emerging in all around
the Kurdish regions show us how important
the problem is. The issue of enforced disappearances is infront of us as a problem which
can open the way for social facing. Despite all
the demands on the national level, the state has
not taken a serious step so far. The mass graves
coming out as a result of the attempts of the
human rights defenders who have become a
light of hope because they thought that they
could finally find their mortuaries.
The United Nations issued Declaration on
the Protection of All Persons from Enforced
parastina herkesî ya li hemberî wendakirinên
bi zorê de” weşandiye. Ew denezan di
derbarê binpêkirina mafê jiyanê ku li
heremên li ser rûyê cîhanê ku pevçûn û
derbe zêdetir didomin hatiye weşandin.
“Peymana navnetewî ya di der barê parastina
hemû kesan a li hemberî wendakirinê” jî di
20ê Berfanbara 2006an de, ji aliyê Desteya
Giştî ya Neteweyên Yekbûyî ve hatiye
qebûlkirin. Ew peyman, wendakirinên bi
zorê qedexe dike û rê li ber rastiyên di der
barê wendahiyan de ku malbat lê digerin
vedike.
Peyman ji aliyê 100 dewletên ku di nav de
Iraq jî heye, di sala 2001ê de hate îmzekirin.
Di nava dewletên ku ew peyman îmze kirine
de, dewletên wek Arjantîn, Şîlî, Bolîvya, ku
li wan welatan derbe hatine kirin, pêvajoyên
dîktatoriyê derbas kirine, pêvçûnên ciwakî
qewimîne, wendahî derketine holê û gelek
binpêkirinên giran lê hatine hatine kirin jî cî
digirin. Lê belê tevî bi hezaran wendakirin
û banga hêzên navnetewî Tirkiyê hê jî ew
peyman îmze nekiriye.
Peyman ji bo dewletên ku bi paşeroja
xwe re rûbirû bûne gelek berpirsiyariyan
dixe rojevê. Di peymanê de sûcê
wendakirinan, “Ew sûc li ber pêşketina
hiqûqê giringiyeke û weke sûcekî li hember
mirovahiyê tê binavkirin û tê diyarkirin
ku ew mijar hasasiyetên dewletê yên ku bi
parastinaazadiyan derdikevin pêş
kemasiyeke mezin derdixe holê.” Li gorî
peymanê, “Tu dewlet nikare bi zorê
wendakirinan pêk bînin, nikare destûrê
bide vê yekê an jî nikare wek pêkanîneke
18 Aralık 1992 tarih ve 47/133 sayılı kararıyla
“Zorla Kayıp Edilmeye Karşı Herkesin
Korunmasına Dair Bildiri” yayınlamıştır. Zorla
kaybetmelere ilişkin BM Genel Kurulu’nda
“Bütün Kişilerin Zorla Kaybedilmeden
Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme”
ise 20 Aralık 2006’da kabul edilmiştir. Zorla
kaybedilmeleri yasaklayan ve ailelerinin
kaybedilenle ilgili gerçeği öğrenmesine
imkan veren BM Bütün Kişilerin Zorla
Kaybedilmeden Korunmasına Dair
Uluslararası Kayıplar Sözleşmesi 6 Şubat 2007
tarihinde imzaya açılarak yürürlüğe girmiştir.
Sözleşmeyi 2011 yılı itibarıyla aralarında
Irak’ın da bulunduğu 100 ülke imzalamıştır.
Onaylayan ülkeler arasında, askeri darbelerin
uygulandığı, diktatörlük dönemlerinin
yaşandığı, toplumsal çatışmaların meydana
geldiği yönetimlerin uyguladığı politikalar
sonucu kayıplar da dahil birçok ağır hak
ihlallerin yaşandığı Arjantin, Şili, Bolivya ve
Irak gibi ülkeler de bulunmaktadır. Türkiye ise
ulusal ve uluslararası örgütlerinin çağrılarına
rağmen, sözleşmeyi henüz imzalamamıştır.
Sözleşme, onaylayan ülkelere geçmişle
yüzleşme adına önemli yükümlülükler
getirmektedir. Sözleşmede, zorla kaybedilme
suçu “zorla kayıp edilmenin hukukun
üstünlüğü ve toplumun en derin değerlerini
baltalamakta olduğu ve bu tür eylemlerin
sistematik olarak yapılmasının insanlığa karşı
bir suç oluşturduğu” şeklinde tanımlanmıştır.
Sözleşmeye göre ülkeler, “Hiçbir devlet zorla
kayıp edilmeyi uygulayamaz, izin veremez
ya da hoş göremez. Devletler zorla kayıp
edilmeleri önlemek ve ortadan kaldırmak
için gerekli tüm araçları ulusal ve uluslararası
Disappearance with the decision of the General
Assembly the dated 18 December 1992 and
numbered 47/133 regarding the regarding
violence of right of living and enforced disappearances in regions experiencing high densitiy
conflicts and military coups. The “International
Convention for the Protection of All Persons
from Enforced Disappearance” was accepted
by the UN general Assembly on 20 December
2006. “International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance” banning the enforced disappearences and
enabling the families learning the facts about
the disappeared ones opened for signature and
came into effect on the 6 February 2007.
The convention has been signed by 100 countries including Iraq until 2011. Among them
there are countries such as Argentina, Chilie,
Bolivia and Iraq which experiences military
coups, dictatorial rule, violence of rights as a
result of the policies applied by administrations
during the conflictive periods. Turkey has not
signed the convention yet although there has
been thousands of enforced disappearance incidents in its’ recent history and the call of the
national and international organisations.
The convention brings important guiding
obligations to the ratifier contries regarding
facing with the past. The convention defines the
crime of enforced disapperances, “the crime of
enforced disappearence, undermines the deepest values of any society obliged to respect to
the rule of law, human rights and fundamental
freedoms and the systematic execution of these
kind of actions compose a crime against humanity”. According to the convention, “ states
can not exercise, allow or tolerate any enforced
disappearances. States use all the necessary
19
.
.
ji rê bihesibîne. Wê dewlet, li hemberî
windakirinan hemû rêgezên netewî û
navnetewî bi hevkariya NYê bi kar bînin.
Wê hemû dewlet li ser welatên ku girêdayî
xwe ne neçar in ku ji bo rê li wendakiranan
bigire, wê hemû tedbîrên qanûnî, adlî, îdarî
bi kar bînin.
Dîsa li gor peymanê, “Her dewlet neçar e
ku li hember îdîayeke wendakirinê rê veke
ku şopa wendayan di qada navnetewî de bê
ajotin. Xwediyê îdiayê bikaribin giliyên xwe
bigihînin dewletên serbixwe û şert û mercên
ku berpirs û rayedar bi lêkolînan bikin bi cî
bînin.”
Heta ku ji aliyê dewletê ve xebateke giştî
neyê meşandin, ew ê encam ji windakirinan
neyê girtin. Divê vekirina gorên tomerî li
gorî rêbazên navnetewî bê meşandin. Ji
bo ku aqûbeta windahiyan derkeve holê li
gor şertên ku her kes diparêze, bankayeke
DNAyê bê avakirin.
Wekî encam yek ji peywirên dewletê yên
bingehîn ev e ku ji bo baweriya welatiyên
xwe wenda neke divê ku bi hemû sazî û
dezgehên ve seferber bibe.
Di dewsa ku welatiyên xwe biparêze,
wan dadiqurtîne. Dewlet hatiye rewşeke wisa
ku li hember gel û welatiyen bûye asteng.
Palîtîkayên dewletê yên ku qismekî gel bi
çavekî nebaş dibîne; bi qasî bîst û pênc sal in
ku dibe sedema jihevdûrketina civakan.
Ji ber ku palîtîkayên ku di van salan de
hatine meşandin kirinên dewletê ne;
derxistina berpirsên sûcên ku di van salan
de hatine kirin jî, ji bo aştiyê têrî
nake.
düzeyde BM ile işbirliği halinde kullanır.
Her devlet kendi egemenliği altında bulunan
topraklarda zorla kayıp edilmeleri önleyecek
ve ortadan kaldıracak etkin, yasal, idari, adli
ve diğer tedbirleri alacaktır.” Sözleşmeye göre,
“her devlet, bir kişinin zorla kayıp edildiği
iddiasında bulunan, bilgisi olan ya da yasal
açıdan ilgisi olan kişilerin yetkili ve bağımsız bir
devlet makamına bu şikâyetini iletme hakkına
sahip olmasını ve yetkililerin de bu şikâyeti
derhal, titizlikle ve etki altında kalmadan
araştırmasını sağlamalıdır.
Devlet eliyle bütünsel bir çalışma yürütülmediği
müddetçe, kayıpların bulunmasında bir sonuca
ulaşılması mümkün değildir. Kayıpların ortaya
çıkarılması için her kesimin ortak savunduğu
şekliyle kayıplara ilişkin bir DNA bankasının
kurulması, kayıpların araştırılması ve tespit
edilen toplu mezarların açılması uluslararası
kurallara göre yapılmalıdır.
Sonuç olarak, devletin temel görevlerinden biri
yurttaşların kendisine güvenini yitirmemesi için
sorunların çözülmesine yönelik tüm kurum ve
imkânlarını harekete geçirmektir. Yurttaşlarını
koruması gereken devlet ve organları,
düşüncesine muhalif olan yurttaşlarını yutma
amacına yönelmiş ve devlet, toplumun barış
ve refah içinde yaşamasının önünde engel olan
bir araç konumuna dönüşmüştür. Devletin
çeyrek yüzyıldan beri toplumun bir kesimini
ötekileştirici politikalar üretmesi, toplumlar
arasında ayrımcılığı ve ayrımı arttırmıştır.
Geçmiş dönemde işlenen suçların faillerinin
ortaya çıkarılması, uygulamaların bir devlet
politikası olması nedeniyle toplumsal barışın
sağlanmasına yeterli değildir. Toplumsal
sorunların mağdurları ve mağdur yakınları,
20
tools on the national and international level and
with the cooperation of UN in order to prevent
and remove the enforced disappearences. Each
state will take all necessary, effective, legal, administrative, judicial measures preventing and
removing the enforced disappearances” on the
lands under its sovereignty”. The convention
says, “Each states should provide the persons
who assert, know or are involved in because
of legal reasons an enforced disappearences
incident, the right of complaining to an authorized and independent government department
and these authorized bodies should inquire
this complain immediately, meticulously and
without prejudice”.
Unless a holistic study is not executed by the
state, it is impossible to end the finding of the
disappeared ones. In order to uncover the
disappeared ones, a DNA bank should be established in a way that agreed by everyone, the
disappeared ones should be inquired and the
mass graves should be opened in accordance
with the international regulations.
As a result, if a state does not want to lose the
trust of the citizens, among its’ fundemantal
duty is to mobilize all the institutions and
means in order to solve the problems. But,
the state and its’ bodies which actually should
protect its’ own citizens has been absorbing the
citizens who dissent to the ideas of a section of
the society. The state has been preventing the
society living together in peace and prosperity.
The state has been generating policies othering
a section of the society and this policy increase
the discrimination and distinction among
societies.
In order to provide the social peace, it is not
enough to expose the perpetrators of the pre-
Lêqewimiyên pirsgirêkên civakî û xizmên
wan, pêşxistinên aştiyeke civakî weke şûştina
hemû mağduriyetan dihesibînin. Ji bo vê jî
tiştê ku pêwîst e bê kirin; avakirina sîstemeke
ku hemû welatî xwe aîdê wê bihesibînin.
Aştiya civakî, weke bersûcê êş û bûyerên ku
qewimîne hinek nîşandan nîn e, avakirina
sîstemeke ku hemû cûdakarî bikaribin tê de
bijîn e. Dewlet çi qas aştiyê saz bike ew qas
dikare peywirên xwe pergalkirinê bîne cî.
sadece faillerin bulunmasını istemez,
toplumsal barışın sağlanmasına yönelik tüm
düzenlemeleri, mağduriyetinin giderilmesi
olarak görür. Bu nedenle yapılması gereken,
tüm yurttaşların aidiyet hissedeceği bir
yönetim sisteminin yaratılmasıdır. Toplumsal
barış, yaşanan acı olayların suçlusu olarak
birilerini fail ilan etmek değil, farklılıkların
yaşam olanağını bulacağı demokratik ilkelerin
oluşturulmasıdır. Devlet toplumsal barışı
sağladığı ölçüde, düzenleyici görevini yerine
getirir.
vious incidents because the executions are the
policy of the state. The victims of social problems and the relatives of them do not want the
perpetrators to be found, because the source of
the problem is social, they see all the regulations
for social peace as elimination of victimization.
So, as a fundamental policy, a management
system which all citizens feel belonging should
be created. The social peace is to compose
democratic principles in which the differences
can find the the possibility of life rather than to
announce someone perpetrator of an incident.
The state fulfill its’ regulator duty as long as it
provides the social peace.
21
.
.
Kesê/a ku hespa wî
wenda bibe hîrehîra
hespê ji guhê wî/ê
nakeve (Gotina Pêşiyên Çerkezan)
Atı kaybolanın
kulağından at sesi
gitmez
He who lost a horse
keeps hearing horses
neigh
(Çerkez atasözü)
(Circassian proverb)
Soylu millettir Çerkezler. Tüm canlıları
evlatları nazarıyla görürler. Evlatlarını
aşikârane sevmemeleri belki biraz da
bundandır. Ayrıca, yeryüzünde hapishanesi
olmayan tek millettir. Edep ve doğruluğa
büyük önem verirler. Bundan ayrı düşenleri
içlerinden uzaklaştırmak gibi bir yaptırımları
vardır ki bilene en büyük hapishaneden daha
büyük bir zulümdür.
Aslen Çerkez olan Eren ailesinin Elmas
Ana’sı şöyle anlatmakta evladını: “Hayrettin
daha şuncacık çocukken bile yaptığı işi
yüksünmeden kabul eder, yapmadığını da
öldürsen kabul etmezdi. Mutlaka işkencede
yapmadığı bir işi kabul etmesini istemişlerdir
Hayrettin’den. O da kabul etmeyince
kıymışlardır evladıma”.
Turuncu Murat 124
Yoksul baba Kemalettin, emekli olduğunda
gecekondularını yaptırmak yerine oğlunun
ricasını kıramayıp Murat 124 otomobil almış.
Karakol tutanaklarına göre, otomobiliyle
giderken gözaltına alınıp Karagümrük
Karakolu’na götürülen Hayrettin’i siyasi şube
polisleri ordan alıp Gayrettepe Emniyeti’ne
götürmüş. Elmas Ana Gayrettepe’ye
gittiğinde, oğlunun arabasını bahçede
görmüş. Oğlunu sorunca, ‘Git buradan’
demişler, gitmeyince de kolundan tutup
çamurun içine atmışlar. Tüm gün oğlunun
Circassians are a noble people. They consider
all creatures as their own offspring. Maybe
that is why they do not show open displays
of affection towards their own children. Also,
they are the only nation without prisons.
They consider manners and righteousness
to be very important values. They impose a
‘’sanction of complete isolation from society’’
to those who disrespect these values, and that
is a persecution worse than imprisonment for
those who know what it means.
This is how the Elmas, the mother of Eren
Family, a family with Circassian origins,
describes her son as follows;‘’ even when he
was a small boy, Hayrettin would accept if
he had done something wrong, but if it was
something he did not do there was no way
he would accept to doing it even if you killed
him. I am sure, during the torture they tried
to force him to accept something which he did
not do. And when he did not accept, they did
not spare my boy. ‘’
Orange Murat 124 (Turkish Fiat 124)
Kemalettin, a poor father, bought a Murat
124 with his retirement bonus upon the
persistent requests of his son instead of
getting their shanty house restored. According
to the police records Hayrettin was arrested
while driving in this car, he was first taken to
Karagümrük Police Station and from there
Sırrı Süreyya Önder
Ev peyv gotina pêşiyên Çerkezan e. Çerkez
miletekî esîl in. Hemû zîndeweran wekî
zariyên xwe dibînin. Sedemê ku bi eşkerayî ji
zarokên xwe hes nakin dibe hinek ji vê yekê be.
Malbata Eren bi eslê xwe Çerkez in. Bi navê
Setenay û Işıksu du zarokên xweşik jî li vê
malbatê peyda bû. Dayika Elmas bi saya van
neviyan her ciwan û xweşik maye. Ji bo carek
wekî jinan çavê wê li rê ye.
Niha dema ku behsa zaroktiya lawên xwe yê
rojnameger û yê ku wenda kiriye dike;
“Min pir hes dikir ku ez destê xwe di serê zarokên
ku bi makîneyê serê wan hatibe rûtkirin. Ji ber ku
şerm çênebe ez pir zêde bi wan zarokên xwe şa
nedibûm. Xwazî min hin zêdetir kêfa xwe ji wan
re bianiyana. Dengê Hayrettin, kenîna wî hê jî di
kerika guhê min de ye.”
Ku hinek dil bi we ve hebe li vê mala ku bi
bîranînan dagirtiye hûn ê jî van dengan bibihîzin.
Turuncu Murat 124
Li ser ruyê erdê mileta ku girtîgeha wê
tune ye Çerkez in. Pir girîngiyê didin rastî
û biedebiyê. Kesên ku ji rastî û edebê dûr
bikevin ji nava xwe bi dur ve dixin. Ev
bidûrxistin ji zindanê xirabtir e.
Dayika Elmasê dewam dike û dibêje;
“Hayrettin hê biçûçikeke ew qas bû karê ku
bikaribûna bikirana bê pirs dikir, lê dema
ku nekirana te wî bikuştana qebûl nedikir.
Miheqeq di îşkenceyê de karekî ku nekiriye
22
ji Hayrettinê min xwestine... Ku ew jî wî karî
qebûl nekiriye, wan ewladê min kuştiye.” Bi
van gotinên wê mirov dizane ku ew lawê xwe
baş dizane.
Bavê wî yê reben Kemalettin Eren dema
ku malnişîn dibe di dewsa ku reşemala
(gecekondu) xwe çêbike, ji lawê xwe re
texsiyeke rengê porteqalî ya Murat 124
distîne. Ji ber ku Hayrettin ji erebeyê pir hes
dikir nexwestiye lawê xwe bişikîne.
Bi erebeya xwe ji bo hevalekî xwe li xaniyê
bi kirê geriyane, wî girtine û birine qereqola
Karagumrukê. Polîsên siyasî hatine wî ji wê
derê birine emniyeta Gayrettepeyê. Van tiştan
tevan bi belgeyan bi belge û girteyên qereqolê
ji wan re gotine.
Dayika Elmas dema ku çûye qereqola
Gayrettepeyê erebeya lawê xwe li hewşa
qereqolê dibîne. Dema ku lawê xwe dipirse jê
re dibêjin; ‘Here ji vir!’ Dema ku ew neçûye bi
milê wê girtine wê avêtine nava heriyê. Heta
êvarê li ber serê erebeya lawê xwe sekiniye. Di
nava şevekê de wekî ku lawê wê wenda kirine
erebeya lawê wê jî wenda kirine.
Ev tev bi şahidiyan sabît in. Ne ev tenê, li
emniyetê îfadeyên 4 kesên din hene ku dibêjin
me dîtiye ku bi lawê wê îşkence kirine. Ev di
belgeyên fermî de hene.
Piştî ew qas tiştî hûn nefikirin ku lêpirsîn
hatiye kirin! Piştî vê ji bo ku bavê reben
Kemalettin, dayike dilbiêş Elmas, xwişk û
birayên dilbikul Farûk, Cemîle û Îkbal ji bo
ku dev ji lêpirsîna lawê xwe û birayê xwe ber
bidin wan tirsandine, gelek tişt anîne serê
wan. Gotin têrî van zilm û zorên wan nakin.
Kevoka ku têjikên xwe hinda dike wekî baz
dijwar dibe. Dayika Elmas jî bê westan li
her deriyî daye. Çi di destê wan de hebe tev
arabasının başından ayrılmamış. Bir gece
içinde, tıpkı kaybolan oğlu gibi, aracı da
kaybetmişler. Bütün bunlar tanıklıklarla
sabit. Sadece bunlar değil, ‘emniyette işkence
yapılırken onu gördük’ diye resmi olarak
ifade veren tam 4 kişi var. Tüm bunlara
rağmen soruşturma yapıldığını sanıyorsanız,
sanmayın! Sonrasında, Eren ailesine işin
peşini bırakmaları için gözdağı operasyonları
başlamış. Uğradıkları zulümü anlatmaya bu
sütunlar yetmez.
Yavrusunu yitiren güvercin, atmaca kesilir
misali, Elmas Ana yılmadan her kapıyı
aşındırmış. Ellerinde ne var ne yok satıp, bir
kısmını “ben bulurum” diyen madrabazlara
kaptırıp kalan ömürlerini bu işe vakfetmişler.
Başlangıçta ilgilenen Savcı Enver Özdemir,
sonunda korkulu bir telaşla kapısından
kovmuş anayı, “Bu mevki-makama kolay
gelmedim, sizin yüzünüzden kaybedemem”
diyerek... Mehmet Ağar, yanında Kemal
isimli bir görevliyle kabul etmek zorunda
kalmış anayı. Gülerek bir kol hareketi yapmış
Elmas’a, anlatmak istemem... Bunun ne
kadar gücüne gittiğini bilenler, Ağar evladını
yitirdiğinde ne düşündüğünü sormuşlar Elmas
Ana’ya... Verdiği cevap insanlığını yitirmişlere
insanlık dersi olur. Öfkesini kalbine gömüp,
bunu soranları tersleyerek, evlat acısıyla
kavrulan diğer ananın derdine yanmış.
Başbakan’la yaptığı görüşmeyi şöyle
anlatmakta:
“Başbakan davet ettiğinde, hele bir gideyim
de bizi kim ‘kullanıyormuş’ evladım diye
sorayım istedim. Fakat gözümün önüne bizi
dövdürten, lanet olası Kenan Paşa, bizimle
görüşmeye bile tenezzül etmeyen, Demirel,
transferred to Gayrettepe police station by
the police officers from political crime unit.
Mother Elmas saw the car of his son in the
parking lot when she went to Gayrettepe
police station. When she inquired for her
son, they told her to ‘’get away’’ and when
she declined to leave, they pushed her away
in to the muddy ground. All day long she
waited by her son’s car. Over a night, just like
they made her son disappear, they also made
the car disappear. All these are confirmed
by witnesses. Not only these, there are also 4
witnesses who officially testified to ‘’ seeing
him in the police station while he was being
tortured’’. If you assume that an investigation
was conducted in the light of these
information, well, do not! Following these
events, treats and intimidation started to be
imposed upon the family so that they would
not follow the subject any further. Pages are
not enough to tell what they had to suffer.
As in the proverb that says ‘’ the dove that
loses her baby becomes a hawk’’, Mother
Elmas knocked on every door. They sold
whatever they’ve had, spent it all on following
their cause, also had some of their money
ripped off by imposters who claimed that
they would find their son. Prosecutor Enver
Özdemir, who initially showed interest in the
case, one day showed the mother off in a
scary panic saying ‘’ I have not come to this
position easily and I shall not lose it for you
now’’…. Mehmet Ağar had to accept to see
the mother, in the presence of an attendant
named Kemal, while grinning he made such
a gesture with his fingers to Elmas which I
would not want to explain here… Those who
23
.
.
firotine û bi dû vê doza xwe ketine. Di serî
de dozgerê bi navê Enver Ozdemîr bala
xwe daye serê lê şûn de gotiye; ‘ez bi rehetî
nehatime vê meqamê, ez nikarim ji bo we
wenda bikim’ û bi tirs dayika Elmas ji ber
derê xwe qewirandiye... Mehmet Agar bi
peywirdareke bi navê Kemal mecbûr maye
ku bi dayika Elmasê re hevdîtin bike. Bi ken
milê xwe ji dayika Elmas re hejandiye, ez
naxwazim vebêjim...
Kesên ku dizanin ka çi qas dayika Elmasê pê
aciz bûye. Piştî ku keça Agar dimire ji dayika
Elmasê dipirsin ka çi difikire; birsiva wê ji
hemû xwediyê wendayan re dibe derseke
mirovahiyê. Dema ku jê pirsîne wê hêrsa
xwe di dilê xwe de veşartiye û li wan kesan
vegeriyaye, dilşewatiya dayikên ku ewladên
xwe wendakirine bi bîr aniye...
Hevdîtina mi serokwezîr re
“Dema ku serokwezîr wê vexwendiye, dibêje
‘ka ez herim kî me bi kar tîne ez lê bipirsim.’ û
dewam dike; dema ku ez çûm li ber çavê min
bi Kenan Paşayê zalim ket; min ew kesên wekî
Demirel, Ecevit, Çiller ên ku tenezul nekirin
bi me re hevdîtin bikin dîtin. Ji ber wê min ew
neşikand, ez çûm. Xwedê jê razî be me qebûl
kir, me guhdarî kir. Lê dayikeke din pirsî, wî
jî got; ‘we wisa gotiye’, got; ‘hin kesan wisa
gotiye’. Bi serokwezîr bi zareke nerm got ku
‘ew çewt hatibû fêm kirin’.
Dema ku serokwezîr dibe hevparê êşên wan
wiha dibêje dayika Elmas; “Ku dil megirî ji
çavan hêstir nayên xwarê.”
Diya wî ji dewletê, dewlet ji diya wî...
Diya wî Hayrettin ji dewletê dipirse, dewlet
jî lê vedigere û ji diya wî dipirse! Muduriyeta
nufûsê, şubeya eskeriyê, daîreya pasaportê û
hemû saziyên dewletê ji mala Hayrettin re
Ecevit, Çiller geldi, kıyamadım. Allah razı
olsun, bizi hiç olmazsa kabul edip derdimizi
dinledi dedim kendi kendime. Fakat başka bir
ana sordu. Bunun üzerine Başbakan, lisanı
münasiple ‘o bir yanlış anlaşılmaydı’ diye
cevap verdi”.Başbakan’ın, acılarına ortak
olup duygulanmasını “Gönül ağlamazsa
göz ağlamaz” diyerek yüksek bir yerde
kıymetlendirmişler.
Annesi devlete, devlet annesine...
Annesi Hayrettin’i devlete soruyor, devlet
de dönüp ona soruyor! Nüfus müdürlüğü,
askerlik şubesi, pasaport dairesi başta olmak
üzere devletin tüm kurumları Hayrettin’in
evine yazı gönderip duruyor. Belki de
annesinin “Ölmüş olsaydı hiç devlet yazı
yollar mıydı?” dediğini biliyorlar. Hatta bir
de son çekilmiş fotoğrafını istiyorlar. Oysa
meraklısı cumartesi günleri Galatasaray
Lisesi’nin önünde görebilir Hayrettin’in
yakışıklı, çocuk yüzünü. Ve galiba şimdilik
sadece orada!
Nasıl anlatacaksın?
Elmas Ana’nın, yeşil bakan güzel gözlerini
bir kez görseniz, o insanda hiçbir yanlışın
barınamayacağını anlarsınız. Evlerine konuk
olduğumda, Nasuhi Bilmen’in ilmihali ile
bir Kuran duruyordu Elmas Ana’nın yanı
başında. Bütün insanlık kör, bütün kulaklar
sağır kesilince “Allah yeter!” deyip, inancına
iltihak etmiş Elmas Ana...
Dertleşmenin sonunda büyük bir umutla nasıl
anlatacağımı sordu. Başbakan’dan umudu
vardı, ben de onaylarsam rahatlayacaktı.
Doğrusu hazır bir cevabım yoktu. Yıllardır
umudu tükenmeden, azmi kırılmadan bir tek
haberin hatırına, ‘yaşamak’ denirse yaşamaya
24
know how much that hurt her asked her what
she felt when she learnt that Mehmet Ağar’s
child also died… her answer is a lesson of
humanity for those who lost theirs. She buried
her pain in her heart, became very angry at
those who asked her such a question, and
expressed deep compassion for the pain of the
other mother in question who was suffering
the pain of losing a child.
This is how she relates her meeting
with the Prime Minister:
When the prime minister invited us, I thought
I would go and ask him ‘’ tell me son, who is
it that is taking advantage of us?’’. But then I
remembered the damned Kenan Evren who
had us beaten, Demirel, Ecevit and Çiller who
would not even accept to meet with us, so I
could not have the heart to ask this to him. I
thought to myself ‘’ may God be pleased with
him, at least he listened to our troubles ‘’. But
another mother asked the question and he
answered with an appropriate manner saying
that ‘’ that was a misunderstanding’’.
Mother asks to the state, the state asks
to the mother
His mother asks of Hayrettin from the state,
state asks of him back from the mother!
Leading ones being the civil registry, military
recruitment office and passport office, all
organs of the state keep sending letter after
letter to the house of Hayrettin. Maybe they
know that the mother says ‘’ would they ever
send letters if he was dead?’’ They are even
asking for a recent photo of his. Actually
those who are really interested can see a photo
of Hayrettin’s handsome, childish face every
Saturday in front of Lycée de Galatasaray.
nivîs dişînin û lê dipirsin. Belkî jî ev difikirin
ku bi diya wî bidin hîskirin ku bibêje; ‘ku
Hayrettinê min miribe ma ew ê dewlet van
nivîsan ji bo lawê min bişîne?’
Dev ji nivîsê berde ew wêneyên wî yên
ku hatine kişandin dixwazin. Lê kesên ku
baldar bin dikarin rojên Şemiyan li ber lîseya
Galatasarayê bibînin. Dikarin rûyê xweşik
yê Hayrettin bibînin. Belê niha dikarin li wê
bibînin bi tenê!
Tu ê çawa bibêjî?
Ku hûn riyê xweşik yê dayika Elmasê bibînin,
ku hûn çavên wê yê keskîn bibînin hûn ê
bizanibin ku di wê jinê de bi tu awayî çewtî
bi cî nabin. Dema ku mirov dibe mêvanê
mala wan, hûn ê îlmîhala O. Nasuhi Bilmen
û Quranek li ber serê dayika Elmasê bibînin.
Dema ku hemû mirovahî kor bibe, dema ku
hemû guh kerr bibin wê demê dayika Elmasê
dibêje “Ey Xwedê êdî bes e!” û diqîre...
Piştî parvekirina derdan bi hêviyeke mezin pirsî,
hêviya wê ji serokwezîr hebû, ku ez jî bibêjim
‘rast e’ ew ê dilê wê biketana cî. Lê di rastiya xwe
de ez ji bo bersiveke wisa ne amade bûm.
Min nikaribû bigotina; “Hikûmet vî karî
da ber destê komîsyonê û dixwaze ku vî
karî bisawixîne.” Min nikaribû ji dayika ku
hêviyên wê her tim hebûn, bi şev û roj li dû
peyveke xêrê çûye û bi vî awayî her meşiya be,
ez vê yekê bibêjim.
Dana ber destê komîsyonê!
Îsmet Înonu gotiye; “Ku hûn bixwazin kareke
neçe serî bidin ber destê komîsyonê û Coşkun
Kirca jî bikin berpirs.”
Nifşên nû dibe ku Coşkun Kirca nas nekin.
Cemil Çîçek bînin ber çavê xwe, çi pir çi hindek
mirovekî dewletê yê wisa bû. Li cem me dema
ku karek serî bigihîje dewletê wê demê dewlet
çalışan bir insana “Hükümet bu işi komisyona
havale etti, işi de yayma eğiliminde”
diyemedim.
Komisyona havale!
İsmet İnönü “Eğer bir işin halli cihetine
gitmek istemiyorsanız komisyona havale
edin, başına da Coşkun Kırca’yı getirin”
dermiş. Yeni nesil Kırca’yı tanımayabilir.
Cemil Çiçek’i düşünün, işte aşağı-yukarı öyle
bir devletliydi. Bizde devletin zülf-ü yarine
dokunacak işler hep komisyona havale edilir
ve bugüne kadar, sonuç alabilmiş bir komisyon
görülmemiştir.
Unutmayalım ki Mutki’de yargısız infaz
edilenler de bir ananın evlatlarıydı.
‘Cumartesi Anaları’nı kabul edip, ardından da
Mutki’ye yayın yasağı getirmenin ne anlama
geldiğini birisi bize anlatsa da öğrensek...
Merhamet değil Adalet!
Muhteşem insan Willy Brandt, Varşova’da,
Nazi soykırım anıtının önünde diz çökmüştü.
Planlanmış bir jest değildi. Sebebini soranlara
“Yakın tarihin ağır yükü altında, kelimeler
yetersiz kaldığında, tüm insanların yaptığını
yaptım” dedi.
Bu sözüm iktidarıyla ve muhalefetiyle
herkesedir. Yaşananların kötülüğü yanında
artık kelimeler yetersiz kalmakta. Bu
ülkenin yakın dönem pislikleri için bir anıt
yapılacaksa mesela Galatasaray Lisesi’nin
önüne yapılmalı; hakiki bir komisyon
kurulacaksa, bağımsız insanlardan oluşmalı ve
bu anıtın önünde diz çöktükten sonra, belki
de ilk kaybedilen olduğu için Hayrettin’in
akıbetiyle işe başlamalıdır. Böylece “Hanım
iyi ki oğlana araba almışız, yoksa şimdi çok
yazıklanacaktık” diyerek evine sığamayan,
And probably for now only there!
How to tell?
If you look into the beautiful green eyes of
Mother Hatice, you will believe that no wrong
can exist in this person. When I visited her
at her house, a Quran by the catechism of
Nasuhi Bilmen was by her side. When all
humanity turned deaf and blind, Mother
Elmas said ‘’ enough’’ and turned to her faith.
At the end of our conversation, with hope,
she asked me how I was going to tell about the
issue. She had hope in the prime minister and
she would feel relieved if I also approved of it.
Actually I did not have a ready answer. To this
woman who did not lose her hope, who tried
to hold on to life –if this can be called lifewithout losing her determination, how could I
say that the government transferred the issue
to a commission and most probably intents to
stretch it over time.
Transferred to a commission
Ismet Inönü said ‘’ if you want an issue not to
be resolved, transfer it to a commission and
make Coşkun Kırca its chairman’’. Maybe
the new generation does not know of Kırca.
Think of Cemil Çicek, he was more or less
the same type. Here, if there is an issue that
might touch the soft belly of the state, it is
transferred to a commission and since this
very day, a commission did not yet conclude
an issue.
Let us not forget that those subjected to
summary executions at Mutki were also
the children of mothers. It would be nice if
someone explained and we understood what
it means to accept to meet with the Saturday
Mothers and right after that to put publication
25
.
.
radestê komîsyonê dike. Heta niha jî tu karek
baş û bi encam ji komîsyonê derneketiye.
Em ji bîr nekin ew kesên ku li Mutkiyê bi
awayê bê darizandin hatin înfazkirin ewladên
diya xwe bûn.
Bila kesek bersivek bide me ji bo vê yekê; ku
mirov li aliyek ‘Dayikên Şemiyê’ qebûl bike û
li aleyek din ji bo bûyera Mutkiyê qedexeya
weşanê bîne, ev tê wateya çi gelo?... Ji kerema
xwe re bila kesek vê yekê ji me re bibêje...
Ne merhamet, edalet!
Mirovê baş Willy Brant, li Varşovayê li ber
bîrdariya (abîde) qirkirina Naziyan çok dide
erdê. Ev tiştek plankirî nebû, wekî jestekê jî nebû.
Dema ku sedemê vê jê dipirsin wiha dibêje:
“Di bin barê vê dîroka nêzik de peyv têrî
vegotinê nakin, ji ber wê min jî wekî her
însanî çok da erdê.”
Ev gotina min ji bo her kesî ye, ji bo muxalefet
û ji bo hikûmetê ye...
Ku ji bo qirêjiyên dîroka nêz ya vî welatî
bîrdariyek bê çêkirin divê ku li ber Lîseya
Galatasarayê bê çêkirin.
Ku komîsyoneke rastîn bê çêkirin divê ku
bi tevahî ji mirovên azad pêk bê û piştî ku li
ber vê bîrdariyê çok dan erdê û ji bo ku wekî
wendayê yekemîn bi meseleya Hayrettin re
dest bi kar bike.
Bi vî awayî Kemalettin Erenê ku ji dayika
Elmas re dibêje “Baş e ku me lawê xwe re
erebe stand, ku me nestandana niha em ê pir
bi ber biketana” û her roj geh li vî alî geh li wî
alî navnîşan navnîşan digere û dixwaze ciyê
ku here bipirse hebe yan jî kêlikekî gorê hebe
here xwe lê bigire.
Ku hûn ê wisa nekin ji kerema xwe re dilê
xwe bi me nexewitînin, pêwistiya me bi
merhameta we tune ye!
her gün kendini dağa bayıra vuran, baba
Kemalettin Eren, gideceği bir adres ve
sarılacağı bir mezartaşına sahip olacaktır.
Bunu yapmayacaksanız, kimsenin cıvık
merhamete ihtiyacı yok!
ban on issues related to Mutki.
Not compassion, justice!
Magnificent person Willy Brant, got down
on his knees in front of the Nazi holocaust
memorial in Warsaw. This was not a planned
gesture. When asked for the reason he said
‘’ I did what all men do when the worlds do
not suffice under the heavy burden of near
history,’’
These words go out to the government, to
the opposition, to everyone. When faced
with the brutality of what has been suffered,
worlds do not suffice. If a monument is to
be built for the filths of near history in this
country, it should be erected in front of
Lycée de Galatasaray, if a genuine committee
is to be formed it should be composed of
independent people, and after getting on their
knees in front of the monument, they should
maybe start the work with investigating the
fate of Hayrettin because he is the first one
to be made to disappear. So that, the father
Kemalettin Eren, who says to the mother ‘’
Wife, it is good that we bought that car for the
boy, or else we would be feeling sorry now for
not having bought it’’, who can’t stay at home
and wonders the hills and country side all day
long will have an address to go, will have a
grave stone to hug.
If you are not going to do that, nobody needs
your slimy compassion.
Evîn Doğan (10 salî)
Apê min Seyhan DOĞAN û 5 hevalên wî/wê tevahî sala 1995an binçavan de hatin
wendakirin. Leşker û mirovên rupêçî Seyhan hildan me careke din agahî li wan negirt.
Apê min li ku ye?
Apê min naha hebû ya, kî dizane naha bi bû mamoste, bijîşk û parêzer.
Apê min li ku ye? Ez apê xwe dixwazim! Ez dixwazim ku kujerên apê min werin girtin.
Evîn Doğan (10 yaşında)
Amcam Seyhan Doğan beş arkadaşıyla birlikte 1995’te gözaltında kaybedildi. Asker
ve maskeli adamlar gece yarısı Seyhan’ı bizden aldılar ve bir daha kendisinden haber
alınamadı.
Amcam nerede!
Amcam kaybolmasaydı kim bilir belki öğretmen, doktor veya avukat olurdu.
Amcam nerde! Amcamı istiyorum! Amcamın katilerinin bulunmasını istiyorum.
Evin Doğan ( 10 years old )
My uncle Seyhan Doğan was made to disappear in 1995 with 5 of his friends while
under custody. Soldiers and men in masks took Seyhan from us and he was not heard of
again.
Where is my uncle!
If my uncle were not to disappear maybe he could have been a teacher, a doctor or a
lawyer.
Where is my uncle! I want my uncle! I want my uncle’s murderers to be found.
26
.
oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorum
haftalar önceydi, aylar mı, yıllar mı, unuttum
akşam gelirim dedi, akşam gelirim dedi ve gitti
teri kaldı yastığında, işte bakın: koca bir iz
saç telleri, üç tane ve dağınık odası
-ah her zamanki gibi!sormaktan tükendim ben günlerdir tanrım tanrım tanrım
onlar bıkmadılar yok demekten
nereye elimi uzatsam günlerdir kuş ölüleri
nereye yüzümü dönsem sarhoş yarasalar
yaralı bir hayvan gibi dolanıyor içimde acısı
işte fotoğrafı, bir tanıyan olur belki
şu üç kişinin arasında, ayakta duran, hafif bıyıklı
bir arabaya itelemişler, öyle söylediler
satıcı kılıklı adamlarmış, gören olmaz mı hiç
satıcı kılıklı adamlarmış ve bir arabaya itmişler onu omuzlarından
sakalı biraz uzamıştı, tanıyan olur diye söylüyorum
saçları uzundu azıcık, yakası kirliydi
gözleri ışıktı, belki öyle tanırsınız, gözleri karanlıktı, gözleri sabahtı akşamdı
günaydındı iyi gecelerdi her şeydi gözleri
gözleri sarışın bir kızdı –bilmem mi hiç!kucaklaşmaydı gözleri, sarılmaydı öpüşmeydi
sevişmeydi gözleri
sakalı biraz uzamıştı, tanıyan olur diye söylüyorum
bir adım kımıldamam şuradan, duymadıysanız duyun!
bin yıldır buradayım ve hiç niyetim yok vazgeçmeye
yağmur çamur kar kızgın güneş
yılışık yüzü unutkanlıkların, ‘haklısınız bayan’ların sapsarı irini
iliştirilmiş gülümsemeler, üzgün görünüşler ve…
bir yontu bir yontu gibi buradayım ben
acılı niobe gibi
bir adım kımıldamam, bilin bunu kımıldayamam! Oğlumu istiyorum!
oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz? onu geri istiyorum
sofrada bir fazlalık değildi çünkü o
fazla bir havlu değildi banyoda
bir terlik eksilmedi o eksilince
bir gömlek azalmadı dolabımızdan
oğlumdu o benim ve yok aylardır
kokusunu aldınız onun benden kahrolasıcalar
rengini aldınız duvarlarımdan, çorbamdan tadını aldınız
dokunuşunu aldınız omuzlarımdan
doğurmak nasıl bir şey, hiç düşündünüz mü
maslarda oturanlar, siz, hiç düşündünüz mü
bir atı gördünüz mü doğururken, bir kediyi
bir tavşanı, bir sincabı, bir fareyi hatta
doğurmak nasıl bir şey hiç düşündünüz mü
masalarda oturanlar, yıldızların arkasına gizlenenler
kan pıhtısını hani, o kasılmayı, sarsılmayı
içinin sökülüp gitmesi insanın, parçalanması her şeyin, çoğalması birden
doğurmak nasıl bir şey, hiç düşündünüz mü oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorum
eli tetikte olan, sen, söyle bana
kabzandaki çentikler mi mutlu ediyor seni
güzel değil mi karın
hiç sevmedi mi yoksa sever miydi bir zamanlar
kaç kırık var oğlunun karnesinde
kızının hiç mi sevdiği yok komşu çocuklarından
yağmurlarda efkarlanır mısın sen
sabahları ıslık çalar mısın keyifle
hiç olmak istediğin bir şey yok mu hayatta, uff! söyle bana!
kabzandaki çentikler mi, hepsi o mu
bunu söyle bana işte ve oğlumun nerede olduğunu
her şeye dayanabilirim ne sanıyorsunuz beni
bir ölüye dayanabilirim, bir solgunluktur bilirim evet
bilirim geri dönüş yoktur, karanlık basar ve gün doğmaz artık
içime sindirebilirim yine de bir beyazlığı ama bir kemer tokasını
bir otobüs biletini, buz parçalarını, kanlı bir fanilayı hatta
her şeye dayanabilirim, ne sanıyorsunuz beni
her şeye, bu umutsuz bekleyiş dışında
aklınız niye almıyor bunu
çok anlamsız bir şey mi istediğim
bıyıkları az daha büyüsün istiyorum
aklı olgunlaşsın az daha, kötü şey mi bu
çocukları olsun istiyorum bir de, ömrümün ışığı olsunlar altın saçlarıyla
izlemek istiyorum bütün bunları bir yaz günü
iskelede, sarkıtıp suya ayaklarımı
yaşlansın istiyorum sonra, yaşlansın iyice
niye anlamıyorsunuz allahın belaları
yaşlansın istiyorum, yaşlansın yaşlansın yaşlansın
kırlaşmış saçları, pembe yanaklarıyla
…
belirli bir mezarlıkta sonra
belirli bir çukur içine indirsinler onu
yatsın gözlerini kapayıp, yatsın
üstünde ismi yazılı bir taş altında
ölü ya da diri
ama şimdi
hemen!
şimdi
Ender Öndeş
.
.
STRANA ŞEMIYÊ
Bi sekn û aramiyê diborin roj
Roj kerr û lal e, bilbil bedeng
Hestiyê min, goştê min li ber deriyan e
Can wenda
Ey Xwedayo ev çi dinya ye
Ev çi şerm e
Ez dayik im
Naşewite canê min hûn bavêjin agir jî
Hûn hêviya min nikarin bidin wendakirin
Ez bimirim jî hêviya xwe wenda nakim
Nifirê min dîrokê reş dike
Ji bo Dayikên Wendayan; digel keser û hêvî û
baweriyê careke din… 18. IV. 2011
SATURDAY SONG
Endless in waiting pass the days
Days numb, days deaf, silence are the nightingales
My flesh my bone, at the door steps
Lost is the beloved grace
Good God such a world
Such a disgrace
I am a mother
I won’t feel pain even if thrown to fires
I won’t lose hope even if my soul retires
My laments shall darken the history
For the mothers of the disappeared, once again
with grief, hope and belief
April 18th, 2011
Sezen Aksu
30
31
.
.
Hamîde Şarlı - Ramazan Şarlı
Di sala 1993an de, operasyon li gundê bi navê
Wanîkê (Ulusoy) yê ku girêdayê Tatwanê
ye ji aliyê leşker û timên taybet ên rugirtî ve
tê pêkanîn. Di operasyonê de dixwazin ku
Hamîde Şarli binçav bikin. Li ser wî biryarî
Remazan dibêje ‘ez ê jî bi xwa xwe re werim’.
Pişt re leşker Ramazan û Hamîdeyê li ber
çavên malbat û hemû gundiyan, li panzerê
sûwar dikin û dibin. Wê demê pê ve tu agahî
ji Hamîde û Ramazan nayê girtin. Malbata
wan ji her du xwişk û birayan nagirin. Ji
qereqolên derdorê tê pirsîn, serî li wan tê
dayîn, lê tu bersiv û encam nayê girtin. Li ser
vê bûyerê, malbata Ramazan û Hamîde, di
sala 1993yan de bi daxwaznameyekê serî li
serdozgeriya Tetwanê didin û giliyên leşkerên
ku li qereqola Wanikê peyvirdar in dikin.
Mirovên ku li ber çavên hemû gûndiyan hatin
binçavkirin û hatin wendakirin. Piştî du salan
serdozger ji ber ku “şahid tune ne” lê pirsîn
venake û dosyeyê digire.
Tatvan ilçesine bağlı Ulusoy (Wanik) köyünde
1993 yılında askerler ve yüzleri kapalı
Özel Harekat Timleri tarafından yapılan
operasyonda Hamide Şarlı’yı götürmek
isteyen askerlere kardeşi Ramazan Şarlı ‘Ben
de onunla birlikte geleceğim’ demesinin
ardından askerler ikisini birden alıp ailesinin
ve tüm köylünün gözleri önünde panzere
bindirerek götürdü. İki kardeşten o günden
sonra haber alınamadı.
Şarlı ailesi o tarihten itibaren çocuklarının
akıbetini öğrenmek için bölgede bulunan
bütün karakollara başvurdu, ancak hiçbir
sonuç alınamadı. Bunun üzerine aile 1993 yılı
Aralık ayında Tatvan Cumhuriyet Savcılığı’na,
Ulusoy Karakolu’nda görevli askerler
hakkında suç duyurusunda bulundu. Tüm
köyün gözü önünde götürülen iki kardeşin
akıbeti hakkında yaptığı soruşturmayı 2 yıl
sonunda tamamlayan savcılık, ‘şahitler yok’
gerekçesiyle kovuşturmaya gerek olmadığına
karar verdi.
32
In the year 1993, in the Ulusoy ( Wanik)
village of Tatvan county, during an operation
conducted by the army and the police special
operations team, Ramazan Şarlı, the brother
of Hamide Şarlı told the soldiers who wanted
to take away Hamide ‘’I will also go with her’’
and following this in front of the eyes of the
family and the whole village soldiers put both
of them in a panzer and took them away.
Both were never to be heard of again.
Since that date the Şarlı family made inquiries
to all the police stations in the region for
the whereabouts of their children, but all
applications remained inconclusive. Following
this, the family filed a complaint to the Tatvan
Public Prosecution Office for the soldiers on
duty at Ulusoy Police Station in December
1993. The Prosecution Office concluded the
inquiry on the denouement of Ramazan and
Hamide who were taken in front of the eyes
of the whole village and declared that there
was no reason to further proceed with an
investigation on the grounds that ‘’ there were
no witnesses’’.
33
.
.
Navê wê Hediye ye.
Lawê wê Abdurrahman WENDA ye.
Ev bû 16 sal.
Şeva 29ê Kewçerê wî ji mala wî girtine û birine. 30yê Kewçêra 1995an
geryana li dû wî dest pê kiriye. Carek li Kerboranê, carek li Mêrdîn û dîsa li
Kerboranê…
Dozger gotiye ku; ‘Me lawê te serbest berdaye.’ Piştî wê Hediye berê xwe daye
male û bi lezgînî çûye. Li male li benda lawê xwe maye. Kî çi zane; çend roj,
çend meh li hêviyê sekiniye. Ew ê were… Wa ye hat! Na xêr! Na! Nehat!..
Wendakirin û wendabûn asêmayîna navbera jiyan û mirinê ye. Abdurrahman
û diya xwe ev 16 sal in ku di wî ciyê asê de mane. Divê ku her du jî ji wê
rewşê rizgar bibin. Mezinên dewletê her rojên 29ê Kewçêrê rizgariya Komarê
pîroz dikin. Mirov û lêzimên Abdurrahman jî her 29ê Kewçêrê rûyê reş û
tarî yê dewletê yê ku mirovan dixwe bi bîr tînin. Hediye Coşkun, her şemî li
Meydana Galatasarayê bang dike; “Ey dewlet! Te bi lawê min çi kir?”
Adı Hediye
Oğlu Abdurrahman KAYIP
Tam 16 yıl olmuş.
Bir 29 Ekim gecesi almışlar onu evinden. Arayış 30 Ekim
1995’te başlamış. Bir Dargeçit, bir Mardin, sonra yine
Dargeçit.
Savcı serbest bıraktık deyince, koşa koşa eve gidip oğlunu
beklemiş Hediye. Kimbilir kaç gün, kaç ay. Geldi gelecek
diye. Yok. Yok. Yokkk.
Kayıp demek, hayat ile ölüm arasında bir yerde sıkışıp
kalmak demek. Abdurrahman ve annesi 16 yıldır o
cenderede sıkışmış durumda. İkisinin de oradan kurtulması
gerek.
Devlet erkanı her 29 Ekim’i Cumhuriyet’in kuruluşu olarak
kutluyor. Abdurrahman’ın yakınları ise her 29 Ekim’de bu
Cumhuriyet’in insan yiyen karanlık yüzünü hatırlıyor.
Hediye Coşkun her cumartesi Galatasaray Meydanı’ndan
sesleniyor: ‘Ey Devlet! Oğlumu ne yaptın?’
Her name is Hediye
Her son Abdurrahman DISAPPEARED
It has been exactly 16 years.
They took him away on the night of October 29th. The search for him
started on October 30th, 1995. Once in Dargeçit, once in Mardin and
once again back in Dargeçit.
When the prosecutor said they released him, Hediye ran back home to
wait for his son. Who knows for how many days, for how many months
she had to wait. For his son was about to come. Not coming. Not coming.
Not Cominggg.
Missing means being stuck somewhere between life and death.
Abdurrahman and her mother have been stuck in this purgatory for 16
years. Both should be saved from there.
State Officials celebrate October 29 as the foundation day of the
Republic of Turkey. For Abdrurrahman’s relatives October 29 is the dark
face of this man-eating Republic. Each Saturday Hediye Coşkun calls
out from Galatasaray Plaza: “Hey State! What have you done with my
son?
34
Banu Güven
35
.
.
Abdurrahman Coşkun
Çoşkun ailesi Mardin ili Dargeçit ilçesinde ikamet ediyordu.
Devlet güçleri tarafından köy sakinleri sürekli korucu olmaları
yönünde baskı görüyordu. Coşkun ailesi ise koruculuk sistemine
karşı çıkıyordu. Bu nedenle baba Çoşkun, oğlu Abdurrahman
gözaltında kaybedilmeden 2 yıl önce askerler tarafından
gözaltına alındı, köy meydanında işkence yapılarak ailesinin ve
köylülerin gözü önünde öldürüldü.
01.04.1974’de Mardin-Dargeçit’in Ulaş köyü doğumlu
Abdurrahman Çoşkun bir yandan çobanlık yapıyor, bir yandan
da okuyordu. Ortaokul öğrencisiydi. 1993 yılıydı. Bir grup
asker Abdurrahman ve iki arkadaşını bir mağaraya götürerek,
“gidin içine bir bakın, ne var orda” dediler. Önceden döşenmiş
mayından habersiz içeri giren üç çocuktan ikisi mayının
patlaması sonucu yaşamını yitirdi, Abdurrahman ise bir gözünü
kaybetti. Vücudunun birçok yeri parçalanan Abdurrahman, 4 ay
hastanede tedavi gördü.
Abdurrahman okuluna devam etti. Lise 1. sınıftaydı.
29.10.1995 tarihinde gece saat 03.00 sıralarında askerler
evlerine baskın düzenledi. Abdurrahman’ı gözaltına aldılar.
Anne Hediye Çoşkun “oğlumu götürmeyin” diye yalvardı.
Karnına tekmeler yedi. Yediği tekmeler nedeniyle uzun bir
süre yataktan kalkamadı. Bu arada aynı köyden 6 kişi daha
gözaltına alınmıştı. Ertesi gün aile, Dargeçit savcılığına ve
askeri tabura Abdurrahman’ı sordu. “Abdurrahman bizde”
dediler. İkinci gün ailesi hem savcıya, hem de taburdakilere
Abdurrahman’ı tekrar sordu. “5 kişiyi bıraktık, iki öğrenciyi
de Mardin’e gönderdik” dediler. 9 gün boyunca hep aynı
cevabı alan aile, Abdurrahman’ın hayatından iyice endişe
etmeye başladı. Mardin’e gidip savcılığa tekrar Abdurrahman’ı
sordular. Savcı, “sizin Dargeçit’te savcınız var, niye buraya
geliyorsunuz” diye tersledi. Tekrar Dargeçit savcısına gelen aile,
savcıya Abdurrahman’ı sordu. Bu kez Dargeçit savcısı “bana
kâğıt geldi, sizinkileri serbest bırakmışlar” dedi. Başvurular
hep sonuçsuz kaldı. Abdurrahman Coşkun’dan bir daha haber
alınamadı.
Malbata Coşkun li navçeya Kerboranê ya Mêrdînê îkamet
dikir. Her tim malbata Coşkun û gundî rastî zordariya
hêzên dewletê dihatin ji bo ku bibin cerdevan. Malbata
Coşkun jî li hemberî sîstema cerdevaniyê derdiket. Ji
ber vê sedemê jî bav Coşkun, du sal ewil ku hîn kurê wî
nehatibû binçavkirin, ji aliyê leşkeran ve li gund li hemberî
gundiyan û malbata xwe hate kuştin.
Abdurrahman Coşkun di 01.04.1974’an de li gundê Ulaşê
ya Mêrdîn Kerboranê hate dinê, ji aliyekî ve dixwend ji
aliyekî ve jî şivantî dikir. Hîn diçû dibistana seretayî. Di
sala 1993’an de komeke leşker Abdurrahman û du hevalên
wî birin şikeftekê û ji wan re gotin ku “ ka bikevin vê
şikeftê, li wir ka çi heye” Di nav sê kesên ku bêhay ketin
şikeftê jê du kes ji ber teqînê mirin. Abdurrahman jî çaveke
xwe winda kir. Abdurrahman 4 meh di nexweşxaneyê de
ma û tedavî dît.
Abdurrahman dîsa berdewamî dibistana xwe kir. Lîse
yê de pola yekemîn de roja 29.10.1995’an saet 03:00’an
de leşkeran bi ser mala wan de girt. Abdurrahman hate
binçavkirin. Diya Abdurrahman lavayî leşkeran kir ji bo
ku kurê wî nebin, lê belê ji aliyê leşkeran ve hate darpkirin,
ji ber vê sedemê jî nekarî demekî dirêj ji nivînan rabe.
Heman demê de li heman gundî şeş kes dîsa hatibûn
binçavkirin. Piştî wê rojê çûn dozgeriya Kerboranê û li
Abdurrahman pirsî. Leşkeran jî got ku Abdurrahman li
ba me ye. Roja duyemîn malbat dîsa çû li ba leşkeran û
li Abdurrahman pirsîn. Leşkeran jî got ku me pênc kes
berdan, sê xwendekar jî şandin Mêrdînê. 9 roj çûn û hatin
lê bele heman bersiv hildan. Piştre çûn dozgeriya Mêrdînê.
Dozger got ku “Ma li Dargeçîtê dozgera/ê we tune ye,
hûn çima tên li vê derê.” Dîsa çûn dozgeriya Dargeçîtê
û dozger jî got ku ji me re kaxiz hatiye, Abdurrahman
berdane. Serîlêdana malbata Coşkun her tim bê bersiv ma.
Careke din Abdurrahman Coşkun dernekete holê.
36
The Coşkun family was living in Dargeçit district of
Mardin. They were forced to become village guard by the
state forces. The Coşkun family was against the system of
village guard. So, the father Coşkun was detained 2 years
before his son Abdurrahman disappeared while he was in
custody, he was tortured to death in the village square in
front of the villagers and his family.
Abdurrahman Coşkun, born in Ulaş Village of MardinDargeçit on 01.04.1974, was going to school and
shepherding at the same time. He was college student. The
year was 1993. A group of soldier took Abdurrahman and
his two friends to a cave and told them, “go and look in,
what is in there?”. They walked in without being aware
of the pre-laid mines and two of them lost their lifes,
Abdurrahman lost one of his eyes. Most part of his body
was ripped and he was treated in the hospital for 4 months.
He continued his school. He was on the first year of high
school. The soldiers raided his house on 29.10.1995 at
03.00 a.m. They detained Abdurrahman. His mother
Hediye Coşkun begged them, “do not take my son”. They
kicked her stomach. She could not come out from the
bed because of these kicks. Meanwhile 6 more people
were detained from the same village. Next day, the family
asked Dargeçit Prosecution and military batallion about
Abdurrahman. The said, “Abdurrahman is here”. The
second day, they asked again. They told them, “we released
5 persons, we sent two students to Mardin”. The family
who got the same answer for the last 9 days started to worry
about the life of Abdurrahman. They went to Mardin and
asked about Abdurrahman again. The prosecutor scolded
them saying “You have your own prosecuter in Dargeçit.
Why did you come here?” The family went to Dargeçit
Prosecution again and asked about Abdurrahman. This
time the prosecutor of Dargeçit said, “according to a paper
given to me your son was released”. All the applications
have remained inconclusive. Nobody has heard from
Abdurrahman again.
37
.
.
Di saloneke tarî de li hember kamerayê,
saloneke wekî vê salonê bû, bi metirsî, bi
hêvî, bi hêrs, li cî ne li cî we li wî wênekêşî
mêze kir. Gelo wî wênêkêşî we bi bîr tîne?
We kîjan roj wan fotografan? Bi kîjan êşê, bi
kîjan bendewariyê, bi kîjan metirsî ew wêne
hatin kişandin?
Kî vê dizane?
Hûn, hûn êdî dostên me ne, hûn êdî birayên
me ne, hûn êdî wicdanên me ne. Hûn bi
tenê di nava sînorên komarê de her yek
welatiyek bûn. Ew roj ew sendelî belkî
cizdanê zewacê, belkî qeyda dibistanê,
belkî dîploma, belkî kar, belkî ji bo ku li ser
dîwarên diya we bê daliqandin hûn bûn
wêneyekê wesîkayî.
Tu Hatîce, tu jî Ferhat, lê tu Cuneyt, lê
Kenan, lê Ridvan, Yusuf, Ali, Serdar û
Îkram û Beşîr û Duzgun û hûn hemû
yên din… Hevalên me, hevrêyên me yên
dilsoz….
Hûn wendayên kî ne… Ya girîngtir hûn
bûn şerma kî… Hûn niha li nava bîrekî bê
wijdan têne veşartin. Xwazî ew bîr destê
xwe bidana ser wicdanê xwe û wan dengên
dûr ji nû ve bidana ber dengvedanê, ew
perdeya ser çavan rakirana û bigotana;
“Waye ez diyar dibêjim!”
Hûn niha rabûna ji ser van sendeliyan, me
wêneyên we ji dîwarên xwe daxistana, me
ji meydana xwe vekişanadan, wekî ku duh
em birîndar bûne me birînên xwe bipêçana,
me li hal û demên hev bipirsiyana, wan
salên ku wenda ne bi çayên giran me derbas
bikirana, me bigotana ‘heval, zû de ye me
hev nedîtiye’, em bikeniyana, û bibûna êvar
me we bibirana ber deriyên diyên we…
Piştî ku em şiyar bûn û me bigota; ‘rast e, ev
ne xewn e!’.
Just as this one, in a dark room, in front of the camera,
with gazes that are concerned, at ease, full of hope, angry,
out of place or with gazes undiluted, you looked at that
photographer. I wonder if that photographer would
remember you?
Which date did you have that photo taken? Feeling what
pain? With which expectation? Having what concern?
Who can ever know!
You - who are now our friends, our siblings, our consciences
- you were just civilian citizens within the republic
boundaries of a democratic state. You had sat on that stool
for your snap shot to be taken maybe for your marriage
certificate, maybe for school registration, maybe for a
diploma, maybe for a job, maybe to hang your good looks
on the wall of your mother’s so to be able to find an eligible
candidate for a spouse.
You Hatice, you too Ferhat, or Cüneyt, or Kenan, or
Rıdvan, Yusuf, Ali, Serdar and Ikram and Beşir and
Düzgün and all you others… Our friends, our congenial
companions….
Whose loss are you. But more importantly whose shame
are you. Now you are a piece of information kept in the
conscienceless memory. I wish that this memory puts its
hand on its heart, echoes the deepest voices from within,
uncovers the veil on its eyes and says ‘’ here, I declare !’’
Now, if you were to get of off those stools, if we were
to take down your pictures from our walls, if we were to
retreat from the squares, if we were to embrace our wounds
as if we just saw you the other day, if we were to treat our
wounds with rosebuds, if we were to casually ask after one
another’s health, if we were to make up for all the lost times
over cups and cups of well-brewed tea, if we were to say
heval (companion in Kurdish) , if we were to say ‘’ it’s been
such a long time since we last met’’, if we were to rejoice
and smile, if night were to fall and if we were to accompany
you to the door steps of your waiting mothers…..
And upon waking up, if we were to say that all was not just
a dream!
38
Aynen bu salonda olduğu gibi, karanlık bir
odada, kamera karşısında, endişeli, endişesiz,
umutlu, umutsuz, kızgın, yerli yersiz ya da katıksız
bakışlarla baktınız o fotoğrafçıya. O fotoğrafçı,
acaba, hatırlar mı sizi?
Hangi gün çektirdiniz o fotoğrafları? Hangi
acıyla? Hangi beklentiyle? Hangi endişeyle?
Belki bir evlilik cüzdanına, belki bir okul kaydına,
belki bir diplomaya, belki iş, belki güzelliğinizi
ve yakışıklılığınızı annenizin duvarında asıp
kendinize güzel bir talip bulmak için vesikalık
oldunuz.
Kim bilebilir ki!
Sizler; artık dostlarımız, kardeşlerimiz,
vicdanlarımız olan sizler, demokratik bir devletin
cumhuriyet sınırları içinde sadece birer sivil
yurttaştınız oysa ki!
Sen Hatice, Ferhat sen de, ya Kenan, ya Cüneyt,
ya Rıdvan, Yusuf, Ali, Serdar ve İkram ve Beşir ve
Düzgün ve siz diğerleriniz... Arkadaşlarımız, can
yoldaşlarımız...
Sizler kimin kaybısınız! Ama daha da önemlisi
kimin ayıbı oldunuz!
Şimdi vicdansız bir hafızada saklanan bilgisiniz.
Keşke o hafıza elini kalbine koysa, en derindeki
sesleri yankılatsa, gözlerdeki mili çekse. “İşte
açıklıyorum!” dese.
Ve siz... Şimdi kalksanız bu sandalyelerden,
indirsek duvarlarımızdan resimlerinizi,
meydanlardan çekilsek, sokakta daha dün görmüş
gibi yaralarımıza sarılsak, yaralarımıza gül bassak,
hal hatır sorsak, kayıp yılları demli çaylarla
geçiştirsek, heval desek, çoook uzun zaman oldu
görüşmeyeli desek, gülüşsek, akşam olsa ve sizi
annelerinizin kapısına kadar geçirsek...
Hiçbir kıyımdan geçmemiş gibi...
Osman Baydemir
39
.
.
.
.
Hin rojan di bin baranê de, hin rojan di bin berfê de, hin rojan di bin tava germ de ne, her tim di bin
tehdîta polîsan de ne ew; gelek caran bi lêdana dar û copan dawiya hefteyê li Beyogluyê, li sînemayê
– ne li kêfê, pêşî li ser peyarêyan, şûn de li bin çavan bûn ew û wan her li wendayên xwe pirsî.
Divê ku ev hesap teqez bê dayîn. Divê ku ev hesab li meydana Buenos Aires Plaza Del Mayoyê, li
Stenbolê, li Galatasarayê, li her derên dinyayê bê dayîn…
Kimi gün yağmurun, karın altında titreyerek, kimi gün öğlen güneşinin altında pişerek, ama sürekli
polis tehdidi altında; çoğu kez coplanarak, tartaklanarak, hafta sonunu Beyoğlu’nda ama sinemada
- eğlencede değil, önce kaldırımlarda, sonra gözaltında geçirerek sordular kaybedilen, yok edilen
yakınlarının hesabını. Bu hesap mutlaka verilecek, Buenos Aires Plaza Del Mayo meydanından
İstanbul’da Galatasaray’a kadar, dünyanın her yerinde...
They were soaked to their skin, they shivered under the snow, they boiled under the midday sun no matter
what, but always under police threat; most of the time they were clubbed, manhandled by the police, they did
not spend their week-end in Beyoğlu at a movie theater- at a place of amusement but on the pavements and
then under custody to demand accountability for their vanished and disappeared relatives. Accountability will
eventually be demanded all around the world from the Buenos Aires Plaza del Mayo to Galatasaray plaza…
Şanar Yurdatapan
42
43
.
.
Tanığı yok!
Tanığı yok!
Islak beton üzerinde geçirdi dün geceyi
Astılar yukarıya kollarından
Bir şeylerle ısırdılar bir yerlerini
Tanığı yok!
Kıldan bir köprü üzerinden
Kervanlar aşırdı ipek yüklü
Uçurumları ve derin denizleri tanıdı
Yapışkan bir karanlığı kulaçlarken
Tanığı yok!
İyice inceldi bütün ipler bir ara
Ve sonra
Küçük, yeşil bir dala tutunup
Çekti kendini bir kez daha gün ışığına
Tanığı yok!
Kimse bilmiyor bunları
Direndi kendini öldüresiye
Ve ihanet etmedi arkadaşlarına
Tanığı yok!
Ekim 1981
Ender Öndeş
.
.
Li paş, di nava wêneyên nediyar de Ayhan heye. Ayhanê hevalê
min... Çend roj beriya ku bê wendakirin, di wê amfiya mezin a
vala de tiştên ku ji min re gotin olan didin. Wisa bihêvî bû, wisa
bi kelecan bû û wisa jidil bû ku… Wan dengan hê jî olan didin…
Heta ku amfî tije bibe dê ew deng olan bidin….
There on the back, among the photographs, there
is Ayhan. My friend Ayhan. What he told me a few
days before he was forced to disappear still keeps
echoing in that empty, big amphitheater. He was
so confident, so excited, so sincere… those voices
still keep echoing… and will keep echoing until the
amphitheatres are full.
Arkada belirsiz fotoğrafların içinde Ayhan var. Arkadaşım Ayhan. Kaybedilmeden bir kaç gün önce bana
anlattıkları o büyük boş amfide yankılanıp duruyordu. Öyle inançlı, öyle heyecanlı ve öyle samimiydi ki...
O sesler hala yankılanıyor... Amfiler doluncaya kadar yankılanacak.
Kazım Öz
46
47
.
.
.
.
Lawê wê bijiya dê 55 salî bûna û
dibû ku keç û lawên wî hebûna,
dibû ku zarokên wan keç û lawên
wî jî hebûna… Lê nebû… Diya wî
hê jî li bendê ye. Ew dizane ku ew
ê lawê wê neyê, lê goreke lawê wê
ya ku ew here ziyareta wî bike tune
ye. Ji vê dinyayê berê ku koç bike
keserek wê heye ku ew jî tiştekî mayî
yê ku ji lawê wê jê re bimîne… Belkî
jî dixwaze li ba gora lawê xwe ya
ku hesreta 30 salan e, raze. Li vê
dinyaya hanê hesreta xwe neanî cî,
lê dixwaze bi du gorên li ba hev wê
hesreta xwe bîne cî.
Qey pir tişt dixwaze?
Dîtina wî wendayî ji bo me dîtina
wicdanê me yê ku me wenda kiriye.
Dema ku wan kesên ku ew wenda
kirine, em wan ceza bikin wan
hastên mafdariyê yên ku me wenda
kirine em ê ji nû ve bibînin.
Ew kî ye li keviya qefayê bilind e?
Dayika Berfo ye, an jî em ên ku wê
bi tenê dihêlin in?
Hewara dayikekê hê jî di guhê min
de ye, wê zû ve ji civakê ango ji me
hêviya xwe birî bû…
“Werin,
Werin
Ez bigihîjin lawê xwe
Werin!
Werin, çiya, kevir, çûçik, xezal!
Werin rê nîşanî min bidin da ku ez
bigihîjim lawê xwe!
Wey li min, Wey li min!”
Elif Tekin (Dayıka Düzgün Tekin)
Oğlu yaşasaydı 55 yaşında olacaktı ve belki oğulları, kızları ve onların da çocukları olacaktı… Ama olmadı…
Annesi hala bekliyor. Biliyor oğlunun gelmeyeceğini ama ziyaretine gideceği oğluna ait bir mezarı bile yok. Şu
hayyattan göçmeden evvel tek dileği bir parça da olsa oğlundan kalan birşey. Belki 30 yıldır hasret oğlunun
yanında yatmak istiyor. Hasretini bu hayatta gideremedi ama yan yana iki mezarda gidermek istiyor.
Çok mu birşey istiyor?
Onu bulmak bizim kaybettiğimiz vicdanımız bulmamıza yardım edecek. Onu kaybedenleri cezalandırdığımızda
da kaybettiğimiz adelet duygusunu geri kazanacağız.
Uçurum kenarında kim?
Berfo ana mı yoksa onu yanlız bırakan bizler mi?
Bir ananın çığlığı hala kulağımda o toplumdan yani bizden umudunu çoktan kesmişti…
“Gelin,
Gelin
ben oğluma kavuşayım.
Gelin!
Gelin, dağlar, taşlar, kuşlar, geyikler!
Bana yön verin ben oğluma kavuşam!
Vah halim Vah halim!”
Elif Tekin (Düzgün Tekin’nin annesi)
His son would have been 55 if he had lived and maybe today he would have had daughters and even grand
children… But that did not happen… his mother is still waiting. She knows that her son is not coming back, she
does not even know of a grave stone where she can go and visit her son. Before she leaves this life, all she wishes
for is a piece of something, anything from his son. Maybe she wants to lay down by her son whom she’s been
longing for 30 years. She could not fulfill her longing in this life but she wants to fulfill it in adjacent graves.
Does she ask for too much?
Finding him will help us find the conscience we have lost. We will reclaim the sense of justice that we have lost
when we punish those who forced him to disappear.
Who is standing on the edge of the cliff ?
Mother Berfo or us, who left her alone?
The cries of a mother still echoes in my ears, she lost all hope of society, of us.
‘’ Come,
Come
Let me get together with my son.
Come!
Come, mountains, stones, birds and the deer!
Show me the way so I find my son!
My oh my!
Elif Tekin (Düzgün Tekin’s mother)
Hüseyin Karabey
50
51
.
.
.
.
Min ji tevan re got; dayê…
Ez hê zarok bûm.
Ez axivîm. Peyva min a pêşî dayê bû.
Pirsîn û gotin; “Tu çi qas ji bavê xwe hes
dikî?” Min milekî xwe vekir…
Gotin; “Lê tu ji diya xwe…” Min her du
milên xwe vekirin…
Ez zarok bûm…
Ez ketim xwarê û canê min êşiya, min got;
“Ay dayê…”
Dirikekê di tiliya min re çû, min got; “Ay
dayê…”
Kuçikê mezin bi ser min de hat, ewitî min, ez
tirsiyam, min got; “Ay dayê…”
Ez mezin bûm.
Ez bûm evîndar. Keçik li min mêze nekir. Agir
bi dilê min ket, min got; “Ay dayê…”
Ez bûm Sosyalîst. Ez ketim TIPê. Ez meşiyam
di mitîngê de. Polîs pêşî li me birî. Polîsek cop
li me hejand. Copê polîs li nava milê min ket.
Canê min pir êşiya, min got; “Ay dayê…”
Ez bûm rojnameger. Min nivîs nivisand. Ez
ketim hepsê. Pêşî kêfa min hat. Meh di ser
mehê re derbas bû keder li dilê min belav
bû. Min di nava şîşên paceyên zindanê de li
ewran nêrî, min got; “Dayê…”
Hevpîşeyê min Metin Goktepe hate kuştin.
Em çûn sersaxiya wî. Dayika Fadîme me
tevan kire rêzê. Yek bi yek kêfa xwe ji me
re anî. Ji me re got; “Hûn Metînê min in.”
Çavên min tije hêstir bûn, min got; “Dayê…”
Rojeke şemiyê ez çûm meydana Galatasarayê.
Dayikeke Kurd ya bi temesiya spî, yeka
porspî got ku; “Hefteya berê nivîsa te ji min
re xwendin. Tu jî bûyî lawekî min ê din.” Ez
dilşad bûm, min destê wê maçî kir, min got;
“Dayê…”
Hepsine Anam dedim...
Bebektim.
Konuştum. İlk sözüm anne oldu...
“Babanı ne kadar seviyorsun” diye sordular.
Bir kolumu açtım...
“Peki, anneni” dediler. İki kolumu çok
kocaman açtım.
Çocuktum...
Düştüm canım acıdı: Anam dedim...
Elime diken battı: Anam dedim...
Koca köpek üstüme yürüdü, kötü kötü
havladı, korktum: Anam dedim...
Büyüdüm.
Aşık oldum. Kız yüz vermedi. Yüreğime ateş
düştü. Anam dedim...
Sosyalist oldum. TİP’e girdim. Mitingde
yürüdüm. Polis önümüzü kesti. Bir polis cop
savurdu. Cop tam omuzuma indi. Canım çok
acıdı: Anam dedim...
Gazeteci oldum. Yazı yazdım. Hapse girdim.
Önce keyiflendim. Aylar ve aylar geçti
kederlendim. Demir parmaklıklı pencereden
bulutlara baktım: Anam dedim.
Meslektaşım Metin Göktepe öldürüldü. Evine
başsağlığına gittik. Fadime ana hepimizi sıraya
dizdi. Her birimizin yüzünü okşadı. “Hepiniz
benim Metin’imsiniz” dedi. Gözlerim doldu:
Anam dedim...
Bir cumartesi Galatasaray meydanına gittim.
Ak örtülü, ak saçlı bir Kürt kadını “Geçen
haftaki yazını okudular bana. Bir oğlum da
sen oldun” dedi. Gönendim. Elini öptüm:
Anam dedim.
I called all of them my Mom.
I was a baby.
I spoke. My first word was Mom…
They asked me ‘’how much you love your
dad?’’. I stretched out one arm…
‘’ what about your mom?’’ they said. I
stretched out both arms, very very wide.
I was a boy…
I fell down, it hurt: Mom I said…
A thorn got in my hand: Mom I said..
A big dog came towards me, barked meanly, I
was scared: Mom I said…
I grew up.
I fell in love. The girl did not return my love.
Fire fell in my heart. Mom I said…
I became a socialist. I enrolled to Turkish
Workers’ Party. I walked to a meeting. Police
cut our way. A cop swayed a club. Club landed
on my shoulder. It hurt so badly. Mom I said…
I became a journalist. I wrote an article. I was
imprisoned. At first I was delighted. Months
and months passed, I got saddened. I looked
to the clouds behind the bars of the prison
window. Mom I said…
My colleague Metin Göktepe was killed. We
visited his house to give our condolences.
Mother Fadime put us all in a line. She
touched our faces one by one. ‘’Each one of
you is Metin to me’’ she said. My eyes filled
with tears. Mom I said...
I went to Galatasaray Plaza one Saturday.
There was a white haired Kurdish woman,
with a white scarf. “They read me the article
you wrote last week. You also became a son
to me’’ she said. I was delighted. I kissed her
hand. Mom I said…
Aydın Engin
54
55
.
.
Kasım Alpsoy
Malbata Alpsoy, ji ber ku nedixwest di nav
sîstema cerdevaniyê de cih bigire, di sala
1990’an de ji Mêrdînê koç kirin Stenbolê.
Bav Kasım Alpsoy di kargeha cerm de dest
bi xebatê kir. Rojekê polêsan di atolyeyê de
lêgerînek kir û di vê lêgerînê de berkêşka
xebatkarekî de çekek dît. Xebatkar û serhoste
Kasım Alpsoy hatin binçavkirin. Ew birin
emniyeta Gayrettepeyê. Di emniyetê de
îşkence dîtin. Li pişt maseya ku tê de gelek
çek û bombe hatî dîtin a di rojnameya
Sabahê de “vaye tîma PKK’ê ya lêder hate
girtin.” Nûçeyên bi vî awayî derketin û
wêneyên qaşo û nûçeyên derew tê de cih
girtin. Hêviyên malbata Alpsoy ji ber vê
dîmen û nûçeyan vegerîna Kasım Alpsoy qut
bû û fikirîn ku êdî Kasım Alpsoy êdî nazivire.
Heman rojê de Kasim Alpsoy hate berdan.
Kasim Alpsoy ji ber ku gelek îşkence dîtibû
du meh nekaribû rabe ser piyan. Du meh
piştre dozger dîsa fermana girtinê derxist ji
bo Kasim. Ji ber vê yekê jî malbata alpsoy
koçî Edenê kir.
18 gulan 1994’an saet 06:00’an de polêsan li
Edenê mala Kasim Alpsoy dorpêç kirin. Piştî
ku polêsan li malê lêgerîn kirin, Kasim Alpsoy
ji aliyê MÎT’ê bi armanca îfadê girtin û birin.
Hevjîna Alpsoy ducanî bû. Sibê zû heya êvarê
vepirsînê de ma û çavên Kasim hatin girtin.
Ew roj polêsên ku vepîrsîna Kasim de bûn
berê jî li Stenbolê Kasim Alpsoy hildabûn
vepirsînê, yanî heman tîm bûn. Kasim
Alpsoy dibê min bihîstiye ku ji kesek vepirsêr
wiha gotiye “oo mîr Kasim, wek ku Edene
li te hatiye û te kîlo girtiye.” Piştî du saetan
leşkerekî got ku “wî ji vir peya bikin.” Roja ku
Alpsoy ailesi, koruculuk sistemi içerisinde
yer almak istemedikleri için 1990 yılında
Mardin’den İstanbul’a göç etmek zorunda
kaldı. Baba Kasım Alpsoy, bir deri
fabrikasında ustabaşı olarak çalışmaya
başladı. Bir gün polisler atölyede arama yaptı.
Çalışanlardan birinin çekmesinde bir silah
bulundu. Çalışanla birlikte sorumlu ustabaşı
olarak Kasım Alpsoy da gözaltına alındı.
Gayrettepe Emniyetine götürüldü. 15 gün
ağır işkence gördü. Sabah gazetesinde birçok
silah ve bombaların bulunduğu masanın
arkasında “PKK’nin vurucu timi yakalandı”
şeklinde yalan haberler ve düzmece
görüntüler yer aldı. Ailesi bu görüntü ve
haberlerden Kasım Alpsoy’dan umudunu
kesti ve bir daha eve dönemeyeceğini
düşündü. Aynı gün Kasım Alpsoy bırakıldı.
İki ay boyunca işkencenin ağır etkisi
nedeniyle ayağa kalkamadı ve vücudunun
hiçbir kasını kullanamadı. İki ay sonra savcılık
tekrar yakalama emri çıkardı ve bu kez ailece
Adana’ya göçetti.
1994 Mayıs’ının 18’ inde sabah saat 06.00’da
Kasım Alpsoy’un Adana’da oturduğu
mahallenin ve evinin etrafı polisler tarafından
sarıldı. Evde arama yapıldıktan sonra,
Kasım Alpsoy Adana İstihbarat Dairesine
(MİT) ifadesi alınmak üzere götürüldü. Eşi
Erdoğan Alpsoy 3 aylık hamileydi. Bütün
gün sorguda kaldı. Gözleri bağlandı, Filistin
askısına alındı. O gece Kasım Alpsoy’un
sorgusunu yapanlar daha önce İstanbul’da
sorgusunu yapan polis timleriydi. Kasım
Alpsoy sorguculardan birinin “oo Kasım bey
56
The Alpsoy family had to migrate to Istanbul
from Mardin in 1990 because they did not
want to be part of the village guard system.
The father, Kasım Alpsoy started to work in
a leather factory as foreman. One day police
officers carried out a search in the workshop. A
gun was found in the drawer of an employee.
Kasım Alpsoy was detained because he was
in charge of the employees. He was taken to
Gayrettepe Police Station. He was tortured
heavily for 15 days. The newspaper Sabah
published news and images that did not reflect
the thruth. It showed him behind a table with
guns and bombs on it and the headline was
‘the strike team of PKK was caught”. His
family lost their hopes about him and thought
that he would never come back again because
of these images and news. Kasım Alpsoy was
released on the same day. He was not able to
stand up and use any muscle of his body for
two months because of the heavy impact of
the torture. Two months later, the prosecution
issued a warrant of arrest again and this time
the family migrated to Adana.
The district and the house of Kasım Alpsoy
were surrounded on May 18 1994, at
06.00a.m. After they searched the house, they
took him to Adana Office of Intelligence in
order to take his testimony. His wife Erdoğan
Alpsoy was three months pregnant. Kasım
Alpsoy was interrogated all day, his eyes were
tied, put on stappado. The police officers
interrogating Kasım Alpsoy that night were
the same police officers who interrogated him
in Istanbul. Kasım Alpsoy heard one of them
57
.
.
hate binçavkirin saet 01:00’an de Kasim hate
berdan nasname û pereyên Kasim jî jê girtin.
Polêsan hinek pere da Kasim û jê re gotin
“sibê were nasnameya xwe ji me bigire.”
Roja din ji bo ku nasnameya xwe bigire ev û
hevlingê xwe çûne daîreya sîxuriyê ya Edenê.
Hevlingê Kasim çar saet li derve ma. Piştre
polêsan hevlingê ji Kasim re gotin ku “tu biçe
ew ê bê.” Lê belê Kasim ji wir qet derneket.
Malbata Kasim li nexweşxane û morgan
geriyan, lê belê li tu cihê Kasim nedîtin.
Hevjîna Kasim ya ku sê meh bû ducanî û
kurê wî yê 12 salî ji bo ku Kasim bibînin
derketin lêgerînê. Mehmet ji bo vî karî
gelek biçûk bû, diya Mehmet jî zimanê tirkî
nezanîbû. Mehmet û diya wî çûne MÎT’ê,
lê belê MÎT’ê ji wan re got ku “qeydekî
wiha nîn e.” Mehmet û diya xwe ji bo ku
daxwazname dayîne ketin riya dozgerî.
Erdogan ji ber ku çend rojan xwarin nexaribû
hişê wî çû li ser qoltixê de ket û xwe dirêj kir.
Dozger qehirî û qariya ji wê re got hûn çawa
li hemberî min rûdinên û daxwaznameya
wan qelişand avête nav çavên wan. Hemû
serîlêdanên wan bê encam man, û careke din
ji Kasim Alpsoy tu agahî nehate girtin.
Adana yaramış sana kilo almışsın” dediklerini
duydu. Sorgudan sonra Kasım Alpsoy’u
askıda bırakıp gittiler. Bir iki saat sonra
Rütbeli bir asker, ‘bunu buradan indirin”
dedi. Gözaltına alındığının gecesi saat 01.00
sıralarında serbest bırakıp, kimliğini ve
parasını alıkoydular. Bir miktar yol parası
verip, “kimliğin diğer görevlilerde, yarın
gel al” dediler. Ertesi gün kimliğini almak
üzere bacanağı ile birlikte Adana İstihbarat
Dairesi’ne gitti. Bacanağı dört saat dışarıda
bekledi. Sonra bacanağa ‘sen git o gelir’
dediler. Ama o bir daha hiç çıkmadı...
Hastanelere, morglara baktılar. Kasım’ın
izine rastlamadılar. Kasım’ın 3 aylık hamile
karısı Erdoğan, 12 yaşındaki oğlu Mehmet ile
kocasını aramaya başladı. Mehmet bu iş için
çok küçüktü, annesi ise Türkçe bilmiyordu.
MİT dairesine gittiler. ”Kesinlikle böyle bir
kayıt yok” denildi. Mehmet’le annesi Savcıya
dilekçe vermek için odasına girdi. Üzüntüden
günlerdir yemek yemeyen Erdoğan başı
dönüp fenalaşınca koltuğa yığıldı. “Benim
karşımda nasıl oturursun” diye sinirlenen
savcı bağırıp çağırmakla kalmadı, verdikleri
dilekçeyi yırtarak yüzlerine fırlattı. Tüm yasal
başvuruları sonuçsuz kaldı. Kasım Alpsoy’dan
bir daha haber alınamadı.
58
saying ‘Mr. Kasım, Adana has been good for
you, you put weight’. After the interrogation
they left him on the stappado. After one or
two hours a paramount soldier said “put him
down”. At about 01.00 a.m. they released him,
but they kept his identity card and his money.
They gave him money only for travel and they
said, “your identity card was taken by other
officers, come and take it tomorrow”. Next day,
he went to Adana Office of Intelligence with
his brother-in-law in order to take his identity
card. His brother-in-law waited outside for 4
hours. Then, they told him, “you go, he will
come back”. But he never came back…
They searched the hospitals and morgues but
they could not find Kasım. His three months
pregnant wife Erdoğan started to look for her
husband with his 12 years old son. Mehmet
is too young for this job and his mother could
not speak Turkish. They went to National
Intelligence Organization (MİT). They told
her, “Certainly there is no such record”.
Mehmet and his mother went into the room of
the prosecutor. She had not eaten anything for
days because of her grief, so she slumped on
the chair in his room. Upon this, the prosecutor
got angry and started to shout, “how could you
dare to sit down in front of me” and he ripped
the application and threw it to her face. All the
legal applications had remained inconclusive.
Nobody heard from Kasım Alpsoy again.
59
.
.
“Ew di îşkenceyê de ye; ku sax bimîne tu yê wî
bibînî, ku nemîne ew jî bişansê te…”
Ev hevok, hevoka polîsekî ye. Ev hevok ji
Fikriye Alpsoya ku hevsera Halil Alpsoyê
wenda ye re ji aliyê polîsekî ve tê gotin…
Ev hevok ji wicdaneke sar ê wekî kevir tê
der… Lêzimên wendayan hevokên ji vanan
sartir guhdar kirine. Li erdnîgariyeke ku
wicdan bi rengê kevirê sar rewişîne û ew
wicdanên ku mirovbûnê didin jibîrkirin, êdî
hevokên bi vi rengî ji rêzê ne êdî..
Salên 90î ji bo wenda û lêzimên wendayên
ku “kiryarên wan diyar in” wekî kabûsekî
derbas bû û çû. Ew li dûriyê bûn; me bi
sererastî wan nebihîst. Bi hezaran jin, zarok,
bav, bira li ber deriyên qereqolên dewletê, li
ber deriyên garnîzonên leşkerî, li ber deriyên
îşkencexaneyan ji bo ku hêviyeke biçûk
bibihîzin di nava kefteleftê de bûn û em jî
daneketin kolanan; em bi wan re neçûn ber
wan deriyan, me hesab ji wan deran nexwest.
Lê wan “Dayikên Şemiyê” ji bîr nekirin,
nedan jibîrkirin. Wan bang li me kirin; ji
bo ku wicdanên me bixin tevgerê, ji bo ku
hevserên wan, bavên wan, birayên wan,
zarokên wan bên dîtin, ji bo ku şîna xwe bikin
û di vê dinyaya ku bêdengî dide kuştin de
hindik be jî ji bo ku êş û azarên xwe par ve
bikin…
Îro bêwicdaniya me ji erdên mirinê, ji bîrên
asîtê, ji dewleteke sar a bêwicdan a ku ji gelek
bedenên mirî yên mirovan berpirse difiştiqe.
Ew beden ên me ne… Em ên wan bedenan
in…
Ji bo laneta ji êtûna wan hiş û bîrewriyên ku
edaletê nedîtine hatiye der me biborînin…
“İşkencedeymiş, sağ kalırsa görürsün,
kalmazsa artık şansına...”
Bu bir polisin cümlesi... Kayıp Halil
Alpsoy’un eşi Fikriye Alpsoy’a bir polisin
söylediği cümle...
Taşlaşmış bir vicdanın soğuk ifadesi... Kayıp
yakınları bu ifadenin çok daha soğuklarını
dinlediler. Taşlaşmış vicdanların insan olmayı
unutturduğu bir coğrafyada, buna benzer
cümleler sıradanlaştı.
90’lı yıllar kâbus gibi geçti “faili malum”
kayıplar ve yakınları için. Onlar uzaktaydı;
biz doğru dürüst duymayı bile beceremedik.
Binlerce kadın, çocuk, baba, kardeş devletin
karakollarının, garnizonlarının, işkence
hanelerinin kapılarında bir küçük umut
duyabilmek için çırpınırken, biz sokaklara
dökülemedik; onlarla beraber o kapılarda
hesap soramadık.
Ama onlar, “Cumartesi Anneleri”
unutmadılar, unutturmadılar. Bize seslendiler;
vicdanlarımızı harekete geçirmek, kocalarını,
babalarını, kardeşlerini, çocuklarını
bulabilmek, yaslarını tutabilmek ve ilgisizliğin
daha da çok öldürdüğü bir dünyada biraz
olsun acılarını paylaşabilmek için...
Bugün ölüm tarlalarından, asit kuyularından,
vicdana ihtiyaç duymayan soğuk bir devletin
ölümlerinde bizzat rol aldığı insanların
bedenleri, bizim vicdansızlığımız fışkırıyor.
O bedenler bizim... Biz o bedenleriz...
Adalet bulamamış hafızalar cehenneminin
getirdiği lanet için affedin bizi...
‘’ He is being tortured. If he stays alive
you will see him, if not, well that’s up to
chance…’’
Words of a policeman. The sentence a police
told to Fikriye Alpsoy, the wife of Halil Alpsoy.
A cold statement by a conscience of stone.
The relatives of the disappeared have heard
expressions much colder than this one.
Expressions like this became common in this
part of the world where consciences of stone
have forgotten their humanity.
The 90’s passes like a nightmare for the
disappeared whose assailants are not unknown
and for their relatives. They were far away
and we did not even manage to properly
hear them. While thousands of men, women,
children, fathers, brothers were struggling at
the doors of police stations, garrisons, torture
cells to hear of a small hope, we did not take
to the streets and we did not stand by their
side to ask for accountability.
But those, the Saturday Mothers, did not
forget and did not let it be forgotten. They
called out for us, to move our consciences, to
find their husbands, fathers, brothers, sisters,
children, to mourn for them, and to share
their pain in a world where indifference kills
more than anything else.
Today, the bodies of those people in whose
death the cold state which does not feel
the need of a conscience also took part are
gushing out of death fields, acid wells and out
of our consciences.
Those bodies are ours, those bodies are us.
Minds that did not find justice, forgive us for
the doom the hell has brought…
Ferhat Kentel
60
61
.
.
Ez beşdarî du danişînên Dayikên Şemiyê
bûm. Yek jê civîna daxuyaniya çapemeniyê
bû, ya din jî danişîna 300mîn bû. Min xwest
ku ez wan 300 caran pîroz bikim, ji ber ku
xwediyê viyaneke xurt bûn. Li vî welatî ji bo
ku mirov fêm bike ka vê dewletê çi aniye bi
serê welatiyên xwe de divê mirov xwediyê
hêzeke der-siruştî be. Ji bo ku jiyana welatiyê
vê dewletê xirabtir bibe çi ji destê wê tê dike.
Ji bo Dayikên Şemiyê êşa ser êşa wendayan
ew bû ku serokwezîr bê xem bû, dewlet bê
xem bû. Ew bi ber wê diketin. Di serê sala
2011an de serokwezîr kêmaniya xwe fêm kir û
bi wan re hevdîtin pêk anî, bi wan re mijûl bû.
Lê ji ber ku demên berê ji bo wan hin tiştên
nexweş gotibû lêborînê jî nexwest. Pêwistî
pê nedît ku lêborînê bixwaze. Ku ji Dayikên
Şemiyê lêborin neyê xwestin, ku lêkolîn neyê
kirin û negihîjin encamekê, ku dilê wan neyê
xweşkirin ev wenda yek bi yek ew ê wekî
fereke aşê li ser dilê dewleta Komara Tirk
rûnê, ya jî ew ê wekî qeydekê di lingê wê de
be. “Kesê xwedî guh bila bibihîze.” Dayikên
Şemiyê bi vê tekoşîna xwe rûmeta mirovahiyê
bilind dikin. Guhnedayîna wan, nenaskirina
wan li hember mirovahiyê sûc e.
Cumartesi Annelerinin iki oturumuna
katıldım; biri basın açıklaması toplantısıydı,
biri de 300 üncü oturumlarıydı. Onları
300 kere tebrik etmek istedim, bıkmadan
usanmadan gösterdikleri irade için. Bu
ülkede olup bitenleri, devletin (yönetimin)
vatandaşlarına yaptıklarını anlamaya çalışmak
doğaüstü bir güç, bir anlayış gerektirir.
Vatandaşının yaşama hakkını korumak değil,
yok etmek, acılaştırmak için elinden ne
geliyorsa yapıyor devlet.
Cumartesi Anneleri, kayıplarının acısının
çokluğu yetmiyormuş gibi bir de Başbakan’ın
duyarsızlığına, devletin umursamazlığına
yandılar. 2011 yılının başında, Başbakan kendi
konumuna ve insanlığına yakıştıramadığı
hatasını anladı ve onlarla görüşmeyi kabul
etti, ilgilendi. Fakat ondan önce onlar için sarf
ettiği sözlerinden dolayı bir özür dilemedi,
dileme gereği de duymadı. Cumartesi
Annelerinden özür dilenmezse, araştırılıp
ikna edici bir sonuca varılmazsa ve de
gönülleri alınmazsa, bu kayıpların her biri
TC devletinin midesine oturmuş birer taş
olarak kalacak ya da ayağına bağlı pranga
gibi duracak. “Kulağı olan işitsin.” Cumartesi
Anneleri bu mücadeleleriyle insanlık
onurunu yükseltiyor, onların bu mücadelesini
görmemek, onları yok saymak ise insanlığa
karşı işlenmiş bir suçtur.
I joined two vigils of Saturday Mothers,
one was a press declaration meeting, the
other was their 300th session. I wanted to
congratulate them 300 times over, for the
willpower they demonstrated without tiring or
giving up. It requires a super-natural power
and understanding in this country to try to
understand what is going on and what the
state (administration) is doing to her citizens.
Forget about trying to protect her citizens’
right to live, she is doing all she can to destroy
it and to make it bitter. Saturday Mothers also
had to suffer the pain inflicted upon them
by the insensitivity of the prime minister
and by the indifference of the state, as if the
multitude of the pain of their losses were not
sufficient already. At the beginning of 2011,
the prime minister understood his mistake
which he could not associate with his position
and his humanity and accepted to meet with
them, paid attention to them. However he
did not apologize for his prior words about
them, he did not also feel the need for such
an apology. If an apology is not served to
Saturday Mothers, if due investigation is
not conducted and convincing conclusions
are not obtained and if their resentment is
not mended, all these losses will remain as
shackles to the feet of the state of Republic
of Turkey. “Let those who have ears hear it”.
Saturday Mothers are elevating the honor of
humanity with this struggle, not to see this
struggle of theirs, to deny them, is a crime
against humanity.
Rakel Dink
62
63
.
.
Dema ku we destê xwe kir bin çengê xwe, hûn dibînin ku kenîneke zarokên li wê derê veşartî maye.
Li ser singa we wêneyên wan hene. Bi salan e hûn jiyanê bi sebr û aramiya dayikan diceribînin. We kilîtên
malên xwe di bin guldankên rihanan de veşartin û we got ku bi tenê ‘em û zarokên me’ bizanibin ciyên kilîtê.
Guhê we li ser dengên qulungan bûn. Bi şev we di tavehîvan de, bi roj we li ber destê sibê diayên xwe kirin.
Berî her tiştî ji bo we hatina biharê bi zarokên we re ew ê were, ez dizanim.
Çiya, ezman, erd, derya, jiyan û rojên şemiyan şadên we ne, şadên tehb û keda we ne, şadên sebrû arama we
ya dijwar in. Ez jî şadê we me.
‘Zarokên ku wenda ne, di dilê we yê birîndar de hatine dîtin…’
Each time you put your hands into your bosom, I used to
think you were touching therein the hidden smiles of your
children.
With their images on your chests, for years you had put life to
test with the patience of a mother. You hid your home keys
under basil pots, so that only you and your offspring knew of
its place.
You were all ears to the flap of migratory birds. You prayed
night and day to moonlight and to daylight for patience.
Spring will come to you only with the return of your child,
that much I know.
The mountains, the sky, the earth, the sea, the life and the
Saturdays are all witnesses to your fatigue and to your majestic
patience and so am I.
Ellerinizi koynunuza her sokuşunuzda, çocuklarınızın orada saklı
gülücüğüne dokunduğunuzu düşünürdüm.
Göğsünüzde onların suretleri, hayatı anne sabrı ile sınıyordunuz
senelerdir. Ev anahtarlarınızı fesleğen saksılarının altına gizlediniz,
bir siz, bir de evlatlarınız bilsin diye yerini.
Kulağınız göçmen kuşların kanat seslerindeydi hep. Gece ay ışığına,
sabah gün ışığına ettiniz sabır dualarınızı.
Size evvel bahar, evlatlarınızın gelişiyle gelecek, biliyorum.
Dağlar, gökyüzü, toprak, deniz, hayat ve cumartesi günleri şahit, ben
de şahidim yorgunluğunuza ve muhteşem sabrınıza.
‘Aranan evlat kalbinizin kuytusunda bulunmuştur…’
“The child you are searching for is found in the shelter of
your heart…”
Gülten Kaya
64
65
.
.
Fehmi Tosun
Fehmî Tosun di sala 1960’an de li gundê
Licokê, Lîcê ya Amedê hate dinê. Di heman
gundî bi Hanim re zewicî. 4 zarokên wan
çêbûn. Leşker û cerdevanan car bi car ser
gund digirtin. Ji ber îtirafa îtirafkar polês
Fehmî girtin û dixistin girtîgehê. Di sala
1993’an de, hevjîna Tosun, dema serdena
Fehmî Tosun vegeriya gund dît ku, gelek mal
hatine şewitandin û hilweşandin. Piştre jî
bihîst ku bavê wî hatiye gulebarankirin. Du
zarokên wî jî bi niştecihên gund re reviyane
gundekî din. Hevjîna tosun bi çar zarokên
xwe ve çûne Amedê. Lêşker û cerdevanan
her tim li ser mala xwezûr û kekê Hanimê
de digirtin û dipirsiyan ku Hanim diçe li ku
derê. Malbata Tosun li Amedê dikaribûn
tenê mehek bimînin bêyî ku benda derketina
Fehmî ya girtîgehê bimîne, koç kirin navçeya
Avcilar a Stenbolê. Piştre Fehmî hat berdan.
Erîşên ku li ser malbata Tosun li Stenbolê jî
pey wan berneda. Fehmî her tim digot ku ez
têm teqîbkirin. Dîsa rojek kurê Fehmî Tosun
ji bo ku gazî bavê xwe bike derket derve, lê
belê ew êvarê nezivirî. Pîştre bihîstin ku kurê
Tosun hatiye binçavkirin. Dema ku heta
berdan, digot ku “polêsan her tim ji min bavê
min dipirsiyan.” 19 Avrêl 1995’an de keça
Tosun ya ku konfeksiyonê de dixebitî dema
ku zivirî li malê ji diya xwe re got ku du kes di
erebê de li pêşiya mala me disekinin. Dema
Hanim derket balkonê dît ku Fehmî bi du
kesî ve hev du digewixînin. Fehmî ji Hanim
re digot ku “min direvînin, wê min bikujin.”
Hanim û zarokên Fehmî revî revî hatin li ber
erebeyê. Kure Fehmî yê ku 14 salî pêyên bavê
xwe girt ji bo ku bavê xwe rizgar bike lê belê
1960 doğumlu Fehmi Tosun, Diyarbakır’ın
Lice ilçesinin Licök köyünde doğdu. Aynı
köyden Hanım Tosun ile evlendi. 5 çocukları
oldu. Korucu ve askerler 1990’lı yıllarda
sürekli köylerine baskın düzenliyordu. Bir
itirafçının ifadesi üzerine Fehmi tutuklanarak
cezaevine konuldu. 1993 yılıydı. Eşi Hanım
Tosun, Fehmi’yi ziyaretlerinin birinden köye
döndüğünde birçok evin yakılıp yıkıldığını,
babasının kurşuna dizilerek öldürüldüğünü, iki
küçük çocuğunun ise köy sakinleriyle birlikte
başka bir köye kaçtıklarını öğrendi. Hanım 5
çocuğunu yanına alarak Diyarbakır’a yerleşti.
Hanım’ın abisinin ve kayınpederinin evi
sürekli asker ve korucular tarafından basılıyor,
Hanım’ın nereye gittiği soruluyordu. Tosun
ailesi Diyarbakır’da sadece 1 yıl kalabildi.
Fehmi’nin cezaevinde çıkmasını beklemeden
İstanbul’a göçertti. Avcılar semtine yerleşti.
Sonra Fehmi tahliye olup geldi. Baskılar
İstanbul’da da son bulmadı. Fehmi sürekli
takip edildiğini söylüyordu. Hatta bir gün
14 yaşındaki oğlu babasını çağırmak için
dışarı çıktı, o akşam geri dönmedi. Sonradan
oğlunun gözaltına aldığını öğrendiler. Çocuk
birkaç gün sonra bırakıldı.
19 Ekim 1995’de konfeksiyonda çalışan
kızı eve döndüğünde korkuyla, kapının
önünde içinde iki kişinin olduğu bir
arabanın beklediğini haber verdi. Hanım
balkona çıktığında, Fehmi’nin iki adamla
boğuştuğunu gördü. Fehmi, Hanım’a
dönerek “imdat, beni kaçırıyorlar, beni
öldürecekler” diye bağırıyordu. Hanım ve
çocukları merdivenlerden koşarak aracın
66
Fehmi Tosun was born in Licök Village of
Lice County of Diyarbakır in 1960. He was
married to Hanım Tosun who was from
the same village. They had 5 children. The
village guards and soldiers raided their
village constantly in the 1990’s. Fehmi was
arrested upon the statement of a confessor.
The year was 1993. While his wife Hanım
Tosun came from one of her visit to his
husband, she found out that many houses
in the village were put on fire, and two of
her children escaped to an other village
with other villagers. Mrs Hanım settled in
Diyarbakır with her 5 children. The houses of
her brother and father-in-law were raided by
village guards and soldiers constantly and they
asked them where Hanım was. The Tosun
family could stay in Diyarbakır only one more
year, then they migrated to Istanbul without
waiting her husband to get out of jail. They
settled in Avcılar. Later, Fehmi was released
and came to Istanbul. But the oppressions did
not finish in Istanbul. Fehmi continuously told
that he was followed. One day, his 14 years
old son went out to call his father and he did
not come back that night. Later they found
out that he was detained. He was released one
or two days later and the boy told that they
kept asking about Fehmi consistently.
His daughter working at a ready made
workshop came home from work on October
19, 1995 and she told that there was a car
in front of the house with two people in it.
When Hanım went out to the balcony, she
saw Fehmi fighting with two men. Fehmi was
67
.
.
hêza wî têrê nekir û bihîst ku “wêda here,
dawiya jiyana te jî wekî dawiya bavê te dê
bibe.” Plakaya erebeyê jî 34 UB 597 bû.
Hema Hanim Tosun revandina Fehmî Tosun
ragihande muduriyeta emniyetê ya Avcilarê.
2 Sermawez 1995’an de serî li dozgeriya
komarê ya Bakirkoyê da. Dozgerê Komarê
tenê lêpirsînek vekir. Fehmî Tosun careke din
êdî nehat dîtin. Her tim binçavkirina Fehmî
red dikirin. Dema ku birayê Fehmî hate
binçavkirin jê re gotin ku “em ê te jî wekî
birayê te bikujin.”
Ev bûyer jî wekî bûyerên din bê encam ma.
Ev doz çû DMME’yê û ji ber ku lêpirsîn kêm
hatiye kirin û madeya duyemîn ya Peymana
Mafê Mirovan a Ewropayê hatiye îhlalkirin,
Tirkiye hat mahkumkirin. (Dîroka biryara
DMME’yê: 6 Sermawez 2003. Hejmara
Serîlêdanê: 31731/96)
yanına geldiler.14 yaşındaki oğlu babasının
aracın dışına sarkan ayaklarından tutarak,
götürmelerine engel olmaya çalıştı. Ama gücü
yetmedi. “Çekil, yoksa senin de sonun baban
gibi olur’ dediler. Aracın plakası 34 UD
597’ydi…
Hanım Tosun kocası Fehmi’nin kaçırıldığını
hemen Avcılar Emniyet Müdürlüğüne
bildirdi. 2 Kasım 1995 tarihinde Bakırköy
Cumhuriyet Savcılığına başvurdu.
Cumhuriyet Savcısı sadece bir soruşturma
başlatmakla yetindi. Bir arpa yol alınamadı.
Fehmi Tosun’u bir daha gören olmadı. Ailenin
tüm resmi girişimlerine rağmen gözaltına
alındığı inkâr edildi. 1999 yılında gözaltına
alınan Fehmi’nin kardeşine, gözaltındayken
“ seni de ağabeyin gibi öldürülelim mi?”
denildi. Tüm kayıp vakalarında olduğu gibi
hiçbir yasal girişimden sonuç alınamadı. İç
hukuk yolları tükenince AİHM’e taşınan
davada soruşturmanın eksik yapılması ve
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 2.
maddesinin ihlali nedeniyle Türkiye mahkûm
oldu. (AİHM Karar tarihi 6 Kasım 2003.
Başvuru no:31731/96)
68
shouting her, “Help, they will kidnap and
kill me”. Hanım and her children ran and
came by the car. His 14 years old son hold his
fathre’s feet hanging from the car and tried to
prevent them to take his father. But he did not
managed to stop them. They said, “Go away,
otherwise your end will be like your father’s”.
The vehicle’s license plate was 34 UD 597…
Hanım Tosun reported Avcılar Police Station
that her husband disapperad. She applied
to Bakırköy Public Prosecutor on November
2, 1995. The public prosecutor contented
himself by instituting an inquiry. There has
been no progress since then. Nobody has seen
him again. Despite all the applications of the
family, his arrest had been denied. When his
brother was arrested in 1999, they said, “shall
we kill you like your brother?” As in all cases
of disappearances, any legal procedure had
not been resulted. Upon the run out of the
domestic law the case went to EHRC and
Turkey was sentenced because of insufficient
investigation and the violation of the 2.
Article of European Convention on Human
Rights (The decision date of EHRC is 6
November 2003. Application No: 31731/96)
69
.
.
Di destê wan de wêneyên bi çarçove û
dayîk bi salan e disekinin. Di nava dilê wan
de deryayên ji agir hene. Agirê wan geş e.
Bêdeng disekinin û mil di mil de ne di kolanên
bajêr de. Bi her zilmekî re êşa wan zêdetir
dibe. Birînên wan ên ku nizanin jî de dibin.
Zarokên wan ên bêbav mezin bûn. Dema ku
bavê wan hate revandin, dema ku bavê wan
wenda bû, dema ku bavê wan hate kuştin ew
biçûk bûn. Ew niha li xatirxwestinên nîvcoyî,
li sûcdarên ku bê kelepçe ne digerin. Wan
dayîkan rastiyên ku bi veşartina çekan, bi
xistina balafiran, bi wendakirina raporên tiba
adliyê, bi xirakirina kamerayên ewlehiyê,
bi kevnkirina dosyeyên darizandinê neyên
wendakirin derdixin holê, nîşanê me tevan
didin. Berê neynika rastiyê didin me, berê wê
didin çîroka me ya wendayan…
Dibe ku wendayên wan qet neyên. Lê heta
ku rastî derneyên meydanê, heta ku berpirs
neyên darizandin, ew deryaya ji agir her
hestiyan bihelîne.
Ku agir bi kîn û nifrîna zilmê geş nebe, ku
agir bi edalet û heqaniyetê vêkeve û geş bibe
wê demê ew ê me ronî bike. Ha way Dayîkên
Aştiyê, bi salan e ji me re vê dibêjin. Her
hefte. Bi zimanê ku em tev digihîjin hev,
bi dilê xwe yê geş bang li me dikin… Em
dibihîzin gelo?
Ellerinde çerçeveli fotoğraf, yıllardır bekliyor
anneler. İçlerinde ateş nehirleri. Sönmeyen
meşaleler. Susuyorlar, şehrin sokağında, diz
dize. Her yaşanan zulümle biraz daha çoğalan
acıları. Bilmedikleri yaraları da kanatarak.
Öksüz kalmış evlatları çoktan büyüdü.
Babaları kaçırıldığında, kaybolduğunda,
yargısız infaza uğradığında küçüktü onlar.
Yarım kalmış vedalarıyla, kelepçesiz dolaşan
suçluları arıyorlar şimdi. Silahları gömerek,
jetleri düşürerek, adli tıp raporlarını mahkeme
yolunda kaybederek, güvenlik kameralarını
bozarak, dosyaları zaman aşımına bırakarak
yok edilemeyen gerçeklere ayna tutuyor
anneler. Bize ayna tutuyorlar, kayıp
hikâyemize...
Belki kayıpları hiç dönmeyecek. Ama
gerçekler ortaya çıkmadıkça, sorumlular
yargılanmadıkça, ateş nehri kemikleri
kavuracak durmadan.
Kin ve öfkenin zulmüyle değil, adalet ve
hakkaniyetin nuruyla yanarsa ancak bizi
aydınlatabilir ateş. İşte Cumartesi Anneleri,
yıllardır bize bunu vaat ediyor. Her hafta.
Bizi buluşturan dillerde, alev alev yürekleriyle
seslenerek... Duyuyor muyuz?
With framed photographs in their hands, the
mothers have been waiting for years. Within
them, rivers of fire. Non-quenching torches.
They remain silent, on the city street, knee to
knee. Their pain increasing a bit more with
each cruelty suffered. Bleeding also from the
wounds they do not know of.
Their orphaned children are long grown.
They were small when their fathers were
abducted, disappeared, subjected to summary
execution. With their un-finished farewells,
they are searching for the criminals who
are walking around without handcuffs. The
mothers are holding a mirror to realities that
were not destroyed by burying the guns, by
crashing the jets, by losing the forensic science
reports on the way to the court, by breaking
down the security cameras and by being
dropped due to prescription. They are holding
the mirror to us, to our lost story…
Maybe their lost ones are never to return. But
until the truth is revealed, until the responsible
ones are put to justice, the river of fire will
keep on burning the bones.
The fire can illuminate us, not if it lights with
the cruelty of animosity and anger but if it
lights with the glory of justice and fairness.
That is what the Saturday Mothers keep on
promising us for years. Every week. Shouting
out with their hearts on fire, in languages that
bring us together. Do you hear it?
Leyla İpekçi
70
71
.
.
.
.
Ez ji hemû Dayikên Şemiyê lêborînê dixwazim.
Me zarokên wan wenda kir, me cenazeyê gelekan nedît.
Ji ber ku lawekî min heye ez baş dizanim xwedî zarokî çawa ye.
Ez dizanim ku ew kî na zarokên me wenda dikin.
Dest û piyên min girêdayî ne. Zêdeyê lêborînê tu tiştek ji destê min nayê.
Bütün cumartesi annelerinden özür diliyorum.
Çocuklarını kaybettirdik, birçoğunun ölüsünü dahi bulamadık.
Oysa bir oğlum olduğu için çocuğun ne olduğunu çok iyi biliyorum.
Çocuklarımızı yok edenlerin de kim olduklarını biliyorum.
Elim kolum bağlı, özür dilemekten başka bir şey yapamıyorum.
I apologize to all the Saturday Mothers.
We have made their children disappear, we have not even been able to find most of the bodies.
Yet I have a son and I know well what means a child.
And I know who are the ones who made our children disappear.
My hands are tied, I can not do anything but apologize.
Mahir Günşiray
74
75
.
.
Fikri Özgen
Fîkrî Ozgen 73 salî bû. Li gundê Yeşîlkoyê yê navçeya Pasûrê ya Amedê çêbûbû. Zewicî bû û 6 zarokên wî hebûn.
Mala wî li Pasûrê bû lê mala wî di bûyerên sala 1994’an de hatibû gulebarankirin û wî jî mala xwe anîbû navenda
Amedê. Nexweşiya astimê lê hebû. Ji ber vê divê di bin kontrola bijîşk de bûya û derman bi kar bianiyana. Roja 27
Reşemî 1997’an ji mala keça xwe ya li semta Koşuyoluyê li ser kolana Hatboyuyê di saet 09.30’an de derket. Keça
wî ji şaneşînê li bavê xwe dinêrî. Wê dît ku sîwareyeke bi marqeya Toros a camên wê reş, rengê wê spî û bi plakeya
34 BHV 60 hat cem bavê wê û jê mirovê sivîl lê çekdar derketin. Wan nasnameya bavê wê pirsî. Wan Ozgen li ber
çavên mirovan li siwareyê siwar kir û bir. Malbata wî ji ber ku ew nexweşê astimê bû xem lê xwar û serî li Dadgeha
Ewlekariyê ya Dewletê ya Amedê, Rêxistina Efûyê ya Navneteweyî, Komîsyona Mafên Mirovan a TBMM’yê,
Navenda Giştî ya Komeleya Mafên Mirovan, Şaxa Komeleya Mafên Mirovan a Amedê da. Doz çû DMME’yê
(Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê). DMME’yê Tirkiye ji ber doza Fîkrî Ozgen mehkûm kir. (Dema Biryarê:
20 Îlon 2005- Hejmara Serîlêdanê: 38607/97). Abdulkadîr Aygan ê ku di JİTEM’ê de bi kadro bû, got ku Yuzbaşî
Zahît Ergîn ê komutanê Tîma İstîhbaratê ya Cendirmeyan a Amedê, Fîkrî Ozgen kuştiye.
73 years old Fikri Özgen was born in Yeşilköy village of Kulp District
of Diyarbakır and he was married and had 6 children. He migrated to
Diyarbakır after his house was shot during the incidents in 1992. He had
to be under control of a doctor consistently and he had to use medicine
because he had asthma. On 27 February 1997, he left his daughter’s house
which is on Koşuyolu district Hatboyu Street at 9.30am. When his daughter
looked at him from the balcony she saw someone coming out of white
coloured, Toros branded car with black Windows. It’s plate was 34 BHV 60.
They were civillions but they had guns. They stopped his father and asked
his identity card. They put Özgen inside the car and took him away. His
family who was worried because of his asthma apllied to Diyarbakır State
Security Court, Amnesty International, Human Rigths Research Comission
of Grand National Assembly of Turkey (TBMM), Head Office of Human
Rights Association, Diyarbakır Branch of Human Rights Association. But,
despite all the efforts, nobody has heard from him since then. The case was
taken to EHRC. EHRC sentenced Turkey. (Decision Date: 20 September
2005-Application Date: 38607/97) Abdülkadir Aygan who worked as
permanent staff of Gendarmerie Intelligence and Anti- Terror Unit (JİTEM)
said in his confession that Fikri Özgen was killed by Zahit Engin who is
Commander of Diyarbakır Gendarmerie Intelligence Team.
76
73 yaşındaki Fikri Özgen, Diyarbakır ili Kulp ilçesi Yeşilköy Köyü
doğumlu evli ve 6 çocuk babasıydı. İkamet ettiği Diyarbakır ili Kulp
ilçesindeki evinin 1992 yılındaki olaylarda taranmasından sonra
ailesi ile birlikte Diyarbakır il merkezine göç etti. Astım hastası
olduğu için düzenli doktor kontrolünde olması ve ilaç kullanması
gerekiyordu. 27 Şubat 1997 günü Diyarbakır’ın Koşuyolu semti
Hatboyu Caddesi üzerindeki kızının evinden saat 9.30 sıralarında
ayrıldı. Kızı, babasının ardından balkondan baktığı sırada 34 BHV
60 plakalı, siyah camlı beyaz renkli Toros marka bir araçtan inen
sivil, ancak silahlı kişilerin babasını durdurarak kimlik kontrolü
yaptığını gördü. Özgen’i insanların gözü önünde araca bindirerek
götürdüler. Astım hastası olmasından dolayı endişeye kapılan ailesi,
Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi, Uluslararası Af Örgütü,
TBMM İnsan Hakları Araştırma Komisyonu, İnsan Hakları Derneği
Genel Merkezi, İnsan Hakları Derneği Diyarbakır Şubesi’ ne
başvuruda bulundu. Ancak, tüm çabalarına rağmen Fikri Özgen’den
bir daha haber alınamadı. Dava AİHM’e taşındı. AİHM Fikri
Özgen davasında Türkiye’yi mahkûm etti. (Karar Tarihi: 20 Eylül
2005-Başvuru tarihi: 38607/97) JİTEM kadrolu çalışanı Abdulkadir
Aygan itiraflarında Fikri Özgen’i, Diyarbakır Jandarma İstihbarat
Tim Komutanı Yüzbaşı Zahit Engin’in öldürdüğünü söyledi.
77
.
.
Kî yan jî çi ew ê ciyê bavê min dagire?
Derdê min ne bi siyasetê re heye, ne jî bi polîtîkayê re
ye… Min zû de dev ji maf û azadiyan ber daye. Ez
dibêjim efendîno, camêrinê, ciwanikino; ew nasnameyên
siyasî yên ku we li xwe kirine derxînin û zarokatiya xwe
bi bîra xwe bixin. Dema ku hûn zarok bûn, dema ku
hûn zarokên di ferqa tiştekî de nebûn bînin bîra xwe.
Ferz bikin ku hûn 7 salî ne, we wêneyekî çêkiriyê û ew
wêne wêneyê şadimaniyê ye. Hin kesan li bavê we, li
şadimaniya we, li bîr û baweriya we didin. Ciwanikno,
ciwamêrino, wê demê pêwistî bi kiryarên veşarî hebûn,
ew terorîst bûn, ji bo dahatûya dewletê diviya ku ew
bihatana kuştin… Ey ew kesên ku ji bo kujeran li çepikan
didin! Bavê min tu kesê nekuştiye. Ez bawer nakim ku
bavê min pê li kurmoriyekî jî kiribe. Haydê em bibêjin
bila wekî we be, ka dadgehên we li ku ne, ka dewleta
we ya rêzdar li ku ye? Ez van rojan di televizyon û
rojnameyan de wan kesên ku berpirsên kuştina bavê min
in dibînim. Na ez naxwazim bila ew jî bêne kuştin. Ez
naxwazim ku zarokên wan bê bav bimîne. Ez naxwazim
zarokên wan bi ustûxwarî bersiva pirsa “bavê te çi karî
dike?” nede. Ez naxwazim gunehê wan bavan bila zarok
bikişînin. Lê daxwazeke min heye, ez dibêjim dev ji her
tiştî ber bidin û destê xwe bidin ser wicdanê xwe û hemû
nasnameyên xwe ji xwe bikin û wekî mirovek bimînin.
Ka binêrin li van kirinan. Dev ji polîtîkayên qirêjî ber
bidin. Ji derveyê belavkirina qirêja xwe çi dikin ew! Wê
demê hûn ê bibînin vê êşê û vê rewşa mirovahiyê. Ez îro
24 salî me. Kî yan jî çi dikare valahiya ciyê bavê min ji
bo min dagire? Niha ji me re dibêjin; ‘hûn çi dixwazin?’
Êş û azara tiştên ku hatiye serê me heye, travmayên me
hene. Hêviyên me yên ku em ê bigihîjin hestiyên dê û
bavên xwe, yên hevserên xwe, yên zarokên xwe heye…
Ev biryardariya me heye, serbilindiya me ya li hember
zaliman heye. Heta ku kiryarên wendayan neyên dîtin û
neyên darizandin em ê her tim bi bîra we bixin û em ê
hesab ji we bipirsin.
Babama dair boşluğu, kim ya da ne doldurabilir?
Benim derdim politikayla, siyasetle değil... Haklardan, özgürlüklerden
çoktan geçtim. Ben diyorum ey beyefendiler, hanımefendiler çıkarın
üstünüze oturan bütün siyasal kimliklerinizi ve çocukluğunuzu hatırlayın.
Mini mini olduğunuz, her şeyden habersiz, sadece çocuk olduğunuz
zamanları düşleyin. Düşünün ki 7 yaşındasınız, bir resim yapmışsınız ki
mutluluğun resmi. Birileri babanızı, mutluluğunuzu, düşlerinizi vuruyor.
Ey hanımefendiler, beyefendiler,” faili meçhuller o zamanlar gerekliydi,
onlar teröristti, devletin bekası için ölümleri şarttı” diyenler... Katillere
alkış tutanlar! Benim babamın adam öldürmüşlüğü yoktur, sanmam
ki karıncayı ezmiş olsun. Hem diyelim sizin dediğiniz gibi, nerede o
yüce mahkemeleriniz, tek bir saygıdeğer hukuk devletiniz? Şimdilerde
televizyonda gazetelerde boy boy görüyorum babamın ölümünden sorumlu
olanları. İstemem ölmesin onlar, istemem kalmasın onların çocukları
babasız. İstemem okulda, “baban ne iş yapıyor” diye sorduklarında bütün
babasız çocuklara özgü o mahcubiyetle eğmesinler başlarını. İstemem o
çocuklar ödemesinler babalarının günahlarını. Ama bir isteğim var ki derim
bırakın her şeyi, elinizi vicdanınıza koyun bir an soyun bütün kimliklerinizi,
saf katıksız insanlığınız kalsın sadece geride. Bir bakın bütün bu yaşananlara,
bırakın kirlenmiş politikaları onlar daha fazlasını yapmıyorlar kirlerini
bulaştırmaktan başka! O zaman göreceksiniz bu acıyı, bu insanlık dramını.
Ben bugün 24 yaşındayım, hayatımda babama dair boşluğu kim ya da ne
doldurabilir? Şimdi bize “ne istiyorsunuz” diye soruyorlar. Bizim acılarımız,
yaşadığımız zulmün travmaları var. Anne-babalarımızın, eşlerimizin,
çocuklarımızın kemiklerine ulaşma düşlerimiz ve bu zalimlere boyun
eğmeme kararlılığımız var. Bizler, kayıpların failleri bulunup yargılanana
kadar hatırlatmaya ve hesap sormaya devam edeceğiz.
Serpil Taşkaya
78
Who or what can fill the gap of my father?
My problem is with politics rather than diplomacy…
I have given up the rights, freedoms a long time ago. I
talk to you gentlemen, gentlewomen, take off all your
political identities and remember your childhood.
Imagine that you are only a little child unaware of
anything else. Imagine that you are 7 years old and
you make a picture of happiness. Someone shoots
your father, your happiness, your dreams. Gentlemen,
gentlewomen, people who think that unresolved
political killings were necessary at that time, who think
that they were terrorists and they had to be killed for
state’s sake… People who clap the killers! My father did
never kill anyone in his life, I don’t think that he even
hurt a fly. Let’s say it is as you think, where are your
High Courts and respected constitutional state? I see
the ones responsible of my father’s death on TV’s and
newspapers. I do not wish they were dead, I do not wish
their children remain fatherless. I do not wish them to
bow their head shy in front of the fatherless children
when the latter are asked “what is his occupation”. I do
not wish them to pay for their father’s sins. But there is
only one thing that I wish and it is that I ask you to give
up everything, put your hand on your conscience, take
off all your identities and remain only with pure absolute
humanity. Let’s look at everything that we experienced,
give up the dirty politics, the only thing that they have
done is to infect this dirtiness! Then you will see this pain,
this human tragedy. Today I am 24 years old, who or
what can fill the gap of my father? Now they ask us what
we want. We have pain, we have the trauma caused by
the persecution that we experienced. We have the dream
of reaching the bones of our parents, partners, children
and we have the determination of not bowing to these
persecutors. We continue to remember and demand
accountability until the perpetrators of the disappeared
ones are found and judged.
79
.
.
Min got wî/ê nebin
Ji bo hemû wendahiyên failên wan dîyar
Min got
Hûn bi qedrê xwedê bikin wî/ê nebin
Ew bavê zarokên min e
Çiraya mala min e
Li tara Cudî tenê ew çiyayê min e
Ew nebê hemû der dê bibin ax û xwêlî
Min got wî/ê nebin
Wan ew bir
nizanim ev çend sal in
Çiraya mala min hê jî pê neketiye
Cûdîyê miradan, mirada min bi cih neanî
Ew bi ser min de neanî
Lê ez li Tara Cûdî li ber deriyê malê hê jî li heviya wî/ê me
Veysel Vesek
.
.
Şîna ku dilên kerr nabihîze
“Dayê min bibîne, min bibîne…” Bi vê
dîsgotinê dewam dikir strana Ahmet Kaya.
Ew ji dolmîşê peya bûbû li Otobêsê siwar
bûbû, lê hê jî strana Ahmet Kaya di guhê wê
de bû, di hişê wê de deng vedida. Otobês li
ber parka Taksîmê sekinî. Heft sal bûn ku li
vî bajarî bû lê cara yekemîn bû ku dihat vê
dera. Deryayê jî îro dît. Piştî ku ji otobêsê
peya bû li dora xwe mêze kir. Li taxa ku ew
li wê bû wateya “bajarê mezin” tune bû.
Li vir ew têgihîşt ku tê çi wateyê. Ajoker û
bilêtçiyê otobêsa ku ew pê hatibû li ber deriyê
otobêse sekinî bûn cixade dikişandin. Ji wan
Galatasarayê pirsî. Bi ciyê ku wan îşaret kir de
ew meşiya û tev li nava qelebalixê bû. Heta
ku gihîşte ber meydanê jî, ew strana Ahmet
Kaya di hişê wê de olan dida, digot; “Dayê
min bibîne, min bibîne…” Saet bûbû neh.
Hê zû bû. Lê ew ê bisekiniyana. Di bin çengê
wê de rojnameya pêçandî û di nava poşetê de
wêneyê Dursunê wê hebû. Demek şûn de li
dora xwe nêrî. Bankaya Yapı Krediyê, Liseya
Galatasarayê, Postaneyê nas kir. Ew li ciyê
ku hatibû tarîfkirin bû. Ji bo vegerê têra heqê
bilêtê pere hişt û ji xwe re simîtek send û li
quncikekî li benda yên din sekinî.
Êdî naveke wan ê hevpar hebû. “Dayîkên
Şemiyê”. Ev hevparî ji dayikên ku her şemî
ji quncik û derdorên vî bajarî têne li vir li
hev kom dibin pêk dihat. Ew dibêjin ku ew
li ba hev bin, bi hev re bin ew ê dengê wan
be bihîzîn. Lê li vê Stenbolê çi qas dilên ku
nabihîzin hene. Di ber wan re derbas dibin,
dovîzên wan, wêneyên ku dane ser dilê xwe
nabînin û di ber wan re derbas dibin û diçin.
Çi qas kerr hene. Di vê Şemiya 2011an çi qas
kerr hene…
Sağır Yüreklerin Duymadığı Ağıt
“Beni bul, beni bul anne…” bu nakaratla
sürüyordu Ahmet Kaya’nın şarkısı. Minibüsten
çoktan inmiş, otobüse binmişti, ama Kaya’nın
sözleri hala kulaklarında çınlıyor, beyninde
tekrarlanıyordu. Taksim parkının merdivenleri
önünde durdu otobüs. Yedi yıldır bu şehirdeydi
ama ilk kez buraya geliyordu. Denizi de
bugün gördü. Otobüsten inince çevresini
izledi bir süre. “Büyük şehir” sözünün anlamı
yoktu yaşadığı mahallede. Burada ne anlama
geldiğini gördü. Geldiği otobüsün şoförü ve
biletçisi kapı önünde sigara içmekteydiler.
Galatasaray’ı sordu. Parmaklarıyla gösterdikleri
yönde kalabalığa karıştı. Şaşkın bir şekilde
tarif edilen küçük meydanı bulduğunda şarkı
halen tekrarlanmaktaydı, “beni bul, beni bul
anne…”. Saat ancak dokuza gelmişti. Erkendi,
bekleyecekti mecbur. Kolunun altında önce
gazeteye sarılı, ardından da poşete konmuş
resmi vardı Dursun’un. Bir süre sonra çevresini
keşfetmeye başladı. Yapı-Kredi Bankasını,
Galatasaray Lisesini, Postaneyi tanıdı. Tarif
edilen yerdeydi. Dönüş için gerekli yol parasını
kontrol ettikten sonra bir simit aldı ve meydanın
kuytu bir köşesinde diğerlerinin gelmesini
bekledi.
Artık onların kolektif bir adı var, “Cumartesi
Anneleri”. Ancak bu bütünlük hali, her
cumartesi bu koca şehrin her bir köşesinden,
bucağından, çeperinden-kenarından buraya
gelen tek tek insanlarla, annelerle oluşuyor. Yan
yana durunca, görünür olunca duyulacaklarını
sanıyorlar. Oysa ne çok sağır yürek var
İstanbul’da, önlerinden akıp geçen, onları,
dövizlerini, yüreklerine bastıkları resimleri
görmeden geçen ne çok sağır yürek var, 2011
yılının bu Cumartesi gününde.
Pakrat Estukyan
.
.
Laments the deaf hearts can’t hear
“Find me, mother find me…’’ with this refrain continues
Ahmet Kaya’s song. She had gotten off the minibus sometime
ago, she was now on the bus but the lyrics of Ahmet Kaya
still kept echoing in her ears, still kept repeating in her mind.
The bus stopped in front of the stairs of Taksim Park. She
lived in this city for seven years now but this was her first time
here. She as well saw the sea today. When she got off the bus,
she watched around for a while. The words ‘’big city’’ did not
come to mean much in the neighborhood where she lived.
Here she realized what it meant. The bus driver and the
ticket officer were smoking in front of the bus. She asked for
Galatasaray and joined the flow of the crowd in the direction
they pointed at. ‘’ Find me, mother find me…..’’ the lyrics
were still repeating when she, in bewilderment, found the
described plaza. It was only nine o’clock. It was early, she had
to wait. Under her arm she had the photograph of Dursun,
first wrapped in a newspaper and then covered in a plastic
bag. After a while, she started to discover her surroundings.
She recognized Yapı-Kredi Bank, Lycée de Galatasaray, the
post office. She was at the described spot. After checking the
fare for her way back, she bought a simit (Turkish bretzel )
and started waiting for the others to come at a quiet corner
of the plaza.
They now have a collective name ‘’ Saturday Mothers’’.
However, this state of collectivity is created by single
individuals, mothers who come every Saturday from all
corners of this enormous city, from its far neighborhoods,
from its skirts and edges. They believe they will be heard
if they become visible, if they stand side by side. However
there are so many deaf hearts in this city of Istanbul, floating
in front of them, passing in front of them without noticing
neither them, nor their banners, nor the photographs they
keep so close to their hearts. So many deaf hearts on this
Saturday of the year 2011.
Կոյրերու-Խուլերու քաղաքի Շաբաթնօրեայ մայրերը
«Միայն թէ մայրս մահս չիմանայ» այս յանկերգով կը շարունակուէր
երգը: Երթուղայինով ճամբորդած էր նախ, ապա հանրակառք
առ$ած: Երգը անվերջ կը կրկնուէր մտքին մէջ, «Միայն թէ մայրս
մահս չիմանայ»: Թաքսիմի զբօսայգիի աստիճաններու մօտ կանգ
առաւ հանրակառքը: Եօթ տարի է այս քաղաքը կը բնակէր, բայց
առաջին անգամ է որ այստեղ կու գար: Ծովն ալ հանրակառքի
լուսամուտէն այս օր տեսաւ առաջին անգամ: Շուրջբոլորը դիտեց
պահ մը: «Մեծ քաղաք» որակումը չէր արդարանար իր բնակած
թաղէն դիտելով: Այստեղ հասկցաւ այդ բացատրութեան իմաստը:
Իր ճամբորդած հանրակառքին վարորդն ու տոմսավաճառը
աւտոբուսի դռան առջեւ կանգնած կը ծխէին: Կալաթասարայը
հարցուց երկչոտ: Մատով ցոյց տրուած ուղղութեան վրայ
խառնուեցաւ մարդկային բազմութեան: Բաւական շուարած
կ՛երեւէր երբ գտաւ իրեն բացատրուած փոքր հրապարակը:
Յանկերգը կը շարունակուէր, «Միայն թէ մայրս մահս չիմանայ»:
Ժամը ինն էր, դեռ շատ կանուխ... պիտի սպասէր ստիպուած:
Թեւին տակ նախ լրագրի թուղթով ծրարուած, ապա սէլօֆանով
փաթեթուած նկարը կար որդւոյն: Սկսաւ շուրջբոլորը ճանչնալ:
Կալաթասարայի դպրոցը, նամակատունը, «Եափը գրէտի»
դրամատունը ստուգեց մի առ մի: Ճիշդ էր, իրեն բացատրուած տեղն
էր: Ետդարձի ճամբու դրամը հաշուեց ու բոկեղ մը գնեց, քաղցած
էր: Հրապարակին վրայ ամայի անկիւն մը գտաւ ու սկսաւ միւսները
սպասել:
Հասարակական անուն մը ունին՝ «Շաբաթնօրեայ մայրեր»:
Անհատներ են սակայն այդ ընդհանուր բացատրութեան մէջ:
Քաղաքի հեռաւոր թաղերէն ամէն շաբաթ այս վայրը փութացող
մայրեր, քոյրեր կամ կողակիցներ: Կը խորհին թէ մէկտեղուելով
տեսանելի կ՛ըլլան: Մինչդեռ որքա՞ն շատ կոյրեր կան այս
քաղաքը: Կոյրեր՝ որոնք մարդկային հոսք մը կազմած կ՛երթան
իրենց հոգերով: Չեն տեսներ շաբաթնօրեայ մայրերը, անոնց
ձեռքի վերտառութիւնները կամ որդիներնուն, հարազատներնուն
նկարները: Չեն լսեր անոնց վշտահար սրտերէն բխող ճիչն ու
աղաղակը: Աստուած իմ՝ որքա՞ն խուլ սրտեր կան այս քաղաքը,
2010 թուին այս Շաբաթ օրը:
Pakrat Estukyan
84
85
.
.
Üzeyir Kurt
Di navbera rojên 23 û 25’ê Sermaweza
1993’yan de cendirme û cerdevanên gundan
operasyonek li ser gundê Agilli çêkirin. Di
23 Sermawez 1993’yan de piştî raporên
îstîhabaratê yên ku digotin dê sê gerîlayên
PKK’ê werin gund, hêzên ewlekariyê li
dora gund hatin bicihkirin. Piştre du pevçûn
çebûn. Piştî du rojan hemû mal hatin
gulebarankirin. Mala dayika Koçerî Kurt,
meta Mevlûde û hevserê wê Elî Kurt jî nav
de nêzî deh, dozdeh malan hatin şewitandin.
Bi tenê sê mal nêzî pevçûnê bûn. Malên di
dema operasyonê de bi mebesteke din hatin
şewitandin. Ji gundiyan re gotin, ji bo ku ew
gund vala bikin, hefteyeke wan heye. Ji ber
ku gelek ji wan bêmal mabûn û yên malên
wan jî heyî ditirsiyan li gund bimînin. Gundî
reviyan Bismîlê.
Di 24 Sermawez 1993’yan de nîvro leşkeran
gundî li baxçeyê dibistanê kom kirin. Leşker
li Uzeyîr Kurt digeriyan. Uzeyîr li mala meta
xwe Mevlûdeyê xwe veşartibû. Leşkeran ji
keça wî Aynur Kurtê pirsîn ku bavê wê li
mala meta xwe ye. Leşker bi kurê Uzeyîr
ê din Davut Kurt re çûn mala Mevlûdeyê
û Uzeyîr ji malê girtin. Uzeyîr şeva 24-25
Sermawez 1993’an bi leşkeran re li mala
Hesen Kiliç man.
Sibeha 25.11.1993’yan dayika Koçerî ji
zarokekî daxwaza kurê xwe ya cigareyê bihîst
û rabû jê re cigare bir. Dema ku gihaşte ber
derê mala Hesen Kiliç dît ku dora kurê wê
ji aliye deh leşker, pênc şeş cerdevanan ve
hatiye dorpêçkirin. Serçavên Uzeyîrî reş û şîn
23 ve 25 Kasım 1993 tarihleri arasında
jandarma ve köy korucularından oluşan
güvenlik kuvvetleri Ağıllı köyüne operasyon
düzenledi. 23 Kasım 1993 tarihinde, üç PKK
gerillasının köyü ziyaret edeceğine yönelik
istihbarat raporlarını takiben, güvenlik
kuvvetleri köyün etrafına konuşlandı. Ardından
iki çatışma meydana geldi. İki gün boyunca
köyde tüm evler arandı. Anne Koçeri Kurt
ve hala Mevlüde ile kocası Ali Kurt’un evi de
dahil olmak üzere on iki ev operasyon sırasında
yakıldı. Evlerin sadece üç tanesi çatışmanın
yakınındaydı. Diğer evler askeri operasyon
sırasında ikinci bir vesileyle yakıldı. Köylülere,
köyü boşaltmaları için bir hafta süreleri olduğu
söylendi. Çoğu evsiz kaldığından ve evi olanlar
da köyde kalmaya korktuklarından köylüler
Bismil’e kaçtı.
24 Kasım 1993 tarihinde, köylüler askerler
tarafından okul bahçesinde toplandı. Askerler
okul bahçesinde bulunmayan Üzeyir Kurt’u
arıyorlardı. Üzeyir, halası Mevlüde’nin evinde
saklanmıştı. Askerler, kızı Aynur Kurt’a
babasının nerede olduğunu sorduklarında,
Aynur onlara babasının halasının evinde
olduğunu söyledi. Askerler Üzeyir Kurt’un
diğer oğlu olan Davut Kurt ile birlikte
Mevlüde’nin evine giderek Üzeyir’i evden
aldı. Üzeyir 24-25 Kasım 1993 gecesini Hasan
Kılıç’ın evinde askerlerle birlikte geçirdi.
25.22.1993 sabahında anne Koçeri bir
çocuktan Üzeyir’in sigara istediği haberini
aldı. Sigaraları götürdüğünde Üzeyir’i, Hasan
Kılıç’ın evinin önünde on asker ve beş-altı
köy korucusu ile çevrili halde buldu. Üzeyir’in
yüzünde dövüldüğünü gösteren çürükler ve
86
The security forces made up of gendarme and
village guards conducted an operation to the
Ağılı village between 23 and 25 November
1993. The security forces following intelligence
reports saying three PKK guerrillas would visit
the village on 23 November 1993 deployed
around the village. Then two conflicts occured.
They searched all the houses for two days. Ten
or twelwe houses were fired during the search
including mother Koçeri Kurt’s house, aunt
Mevlüde and his husband’s house. Only three
of the houses were close to the conflict area.
The other houses were fired for other reasons
during the operation. The villagers were told
that they had two weeks to evacuate the village.
The villagers escaped to Bismil because most
of them remained homeless ant the others who
still have their houses were afraid of staying in
the village.
On 24 November 1993, around noon the
villagers were collected in the schoolyard by
soldiers. They were searching for Üzeyir Kurt
who was not in the schoolyard. Üzeyir was
hiding in his aunt Mevlüde’s house. When the
soldiers asked his daughter Aynur that where
his father was, she told that her father hid in his
aunt’s house. The soldiers went to Mevlüde’s
house with his other son Davut Kurt and they
took Üzeyir. Üzeyir spent the night of 24-25
November 1993 in Hasan Kılıç’s house with
soldiers.
On the morning of 25.22.1993 the mother
Koçeri learned from a child that Üzeyir wanted
cigarette. When she took cigarettes to him she
found her son surrounded by ten soldiers and
five or six village guards in front of Hasan
87
.
.
bûbûn cih bi cih verimîbûn. Uzeyîr ji diya
xwe re got “ez dicemidim.” Ev cara dawîn
bû ku Koçerî kurê xwe didît.
Di 30 Sermawez 1993’yan de Koçerî ji bo
ku bizane kurê wê li ku ye, serî li dozgerê
komarê yê Bîsmîlê Ridvan Yildirim da.
Heman rojê ji qerargeha cendirman a
parezgehê Yûzbaşi Îzzet Cûral ji dayika
Koçerî re got ku tê fikirîn ku kurê wê ji
aliyê PKK’ê ve hatiye rewandin. Yûzbaşi
Cûralê ku plana operasyona li gund
pêşniyar kiribû di 4 Berfanbar 1993’yan
de jî bi heman awayî bersiv dabû.
Komûtaniya Cerdirmeyan a Herêmê li
bin daxwaznameya xwe ya bi dîroka 30
Sermawezê nivîsîbû ku Uzeyîr nehatiye
binçavkirin û ji aliyê PKK’ê ve hatiye
revandin. Lê di serî de dayika Koçerî û
hemû gundî şahid bûn ku Uzeyîr hatibû
binçavkirin. Dayika Koçerî serî li nûnertiya
ÎHD’ê ya Amedê da. Parêzerên ÎHD’ê serî
li hemû meqamên fermî dan lê bersiva “me
nebir, li ba me nîn e” girt.
Ji ber ku riyên hiqûqa navxweyî qediyabûn,
doz birin DMME’yê (Dageha Mafên
Mirovan a Ewrûpayê). DMME’yê Tirkiye ji
ber doza Kurt Tirkiye mehkûm kir. (Biryara
DMME’yê 25.05.1998. Hejmara Serîlêdanê:
15/1997/799/1002)
Drama dayika Koçerî bi dawî nebû. Kurê
wê Evdilqadir Kurt li gundê Agilliyê yê bi
Bîsmîlê ve giredayî 19 Avrêl 1992’yan de ji
aliye leşkeran ve hate binçavkirin. Pêşî birin
qereqola Cendirmeyan a Tepeyê, piştre
komûtaniya Bolukê ya Bîsmîlê. Îşkenceyên
dijwar lê hatin kirin. “Ji ber xwînbûna ku ji
ber cop xistine qûna wî jiyana xwe ji dest da.
şişlikler gördü. Üşüdüğünü söyleyen Üzeyir’e
ceketini ve çoraplarını alıp getirdi. Askerler
kalmasına izin vermediğinden, Koçeri oradan
ayrıldı. Bu annesinin Üzeyir’i son görüşü oldu.
30 Kasım 1993 tarihinde oğlunun nerede
olduğuna dair bilgi edinmek için Bismil
Cumhuriyet Savcısı Rıdvan Yıldırım’a
başvurdu. Aynı gün, İl jandarma karargâhından
Yüzbaşı İzzet Cural anne Koçeri’ye Üzeyir’in
PKK tarafından kaçırıldığının düşünüldüğünü
belirtti. Köydeki operasyon planını öneren
Yüzbaşı Cural 4 Aralık 1993 tarihinde de
benzer şekilde cevap vermişti. Bölge Jandarma
Komutanlığı 30 Kasım tarihli dilekçesinin
altına Üzeyir’in gözaltına alınmadığına ve PKK
tarafından kaçırıldığına dair not düşmüştü.
Hâlbuki Üzeyir’in gözaltına alındığına Anne
Koçeri başta olmak üzere bütün köylüler
tanıktı. Anne Koçeri Kurt İHD Diyarbakır
Şubesine başvurdu. İHD avukatlarının tüm
resmi makamlara yaptığı başvurulara “biz
almadık, biz de yok” cevabı verildi.
İç hukuk yollarının tükenmesi üzerine dava
AİHM’e taşındı. AİHM Türkiye’yi Kurt/
Türkiye davasında mahkûm etti. (AİHM
Karar tarihi 25.05.1998. Başvuru no:
15/1997/799/1002)
Anne Koçer’i Kurt’un dramı son bulmadı:
Oğlu Abdulkadir Kurt, Bismil ilçesine bağlı
Ağıllı köyünde 19 Nisan 1992 tarihinde
askerler tarafından gözaltına alındı. Önce Tepe
Jandarma karakoluna, oradan da Bismil Bölük
komutanlığına götürüldü. Yoğun işkencelere
tabi tutuldu, “Makatına cop sokulması sonucu
meydana gelen kanamadan” hayatını kaybetti.
Bismil Cumhuriyet Savcılığı, 17 Şubat 1994
tarihinde 15 asker hakkında, işkence yapmak
suretiyle adam öldürmek, iştirak etmekten
88
Kılıç’s house. She saw bruises and knobs on his
face proving that he was beaten. She brought
his coat and socks to her son who told that he
was cold. Koçeri left because the soldiers did
not let her to stay. This is the last time that his
mother saw his son Üzeyir.
On 30 November 1993, he applied to Bismil
Public Prosecuter Rıdvan Yıldırım in order to
get some information about where his son was.
On the same day, Captain İzzet Cural from
Provincial Gendarmerie Headquarters told that
they were thought that her son was kidnapped
by PKK. Captain Cural who offered the
operation to the village gave the same answer
on 4 December 1993. Regional Gendarmerie
Command noted on the application dated
30 November that Üzeyir was not detained
and he was kidnapped by PKK. However,
all the villagers and his mother witnessed his
detention. The mother Koçeri Kurt applied to
HRA Diyarbakır Branch. The lawyers of HRA
was replied “we did not take, he is not with us”.
Upon the running of domestic law the case
went to EHRC. EHRC sentenced Turkey
(EHRC Decision Date 25.05.1998. Application
no: 15/1997/799/1002)
The tragedy of mother Koçeri Kurt did not
finish: His son Abdulkadir Kurt detained by
soldiers in Ağıllı Village of Bismil district on
19 April 1992. First, he was taken to Tepe
Gendarme Station and after Bismil Squadron
Commander. He was heavily tortured and he
died because of “bleeding caused by inserting
baton to his anus”.
On 17 February 1994, Bismil Republican
Prosecutor proceeded against these 15 soldiers
according to the 450/3 article of Turkish
Criminal Code. They were accused by “killing
Dozgeriya Komarê ya Bismîlê di 17 Reşemi
1994’an de der barê 15 leşkeran de ji ber vê
sedemê biryar da ku hewcedarî bi daxistina
sepanê tune ye: “ Li gorî xala 450/3 ya
TCK’yê ji ber bi îşkenceyê mirov kuştin,
tevlîbûnê bi daxwaza girtîbûna heta mirinê
doz lê vekir. Di vê doza ku li qereqola
cendirmeyan bi îşkenceyê mirov kuştinê, cara
yekemîn ji bo leşkerekî cizayê muebbet ê
giran da. Di vê dozê de 15 leşker wekî bersûc
hatin darizandin. Ji wan 14‘an beraat kir û
16 salan berdewam kir. Dadgehê ji ber bi “
eziyet lê kirinê kuştina qestî “ cizayê muebbet
ê giran da Astegmen Salîh Ûner ê ku bi
zêdenavê “Mambo” tê zanîn. Parêzer niha
dozê dibe DMME’yê.
TCK’nin 450/3 maddesi uyarınca ömür boyu
hapis isteğiyle dava açtı. Jandarma karakolunda
işkence ile adam öldürmekten açılan davada,
ilk kez bir askere ağırlaştırılmış müebbet
hapis cezası verildi. 15 askerin sanık olarak
yargılandığı ve 14’ünün beraat ettiği 16 yıllık
davada mahkeme, “Mambo” lakaplı Asteğmen
Salih Üner’i, “eziyet çektirerek kasten öldürme”
suçundan ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına
çarptırdı. Mahkeme sanığın “dosyaya yansıyan
geçmişteki hali, fiilden sonraki davranışları,
olayı örtbas etme konusundaki çabaları,
olay nedeniyle pişman olduğuna ilişkin bir
halinin görülmemesi” nedeniyle indirim
uygulanmasına yer olmadığına hükmetti. Olay
sırasında Asteğmen olan Üner tezkere bırakıp
TSK’da kalmış ve teğmen rütbesiyle muvazzaf
subay olarak emekli olmuştu. Avukat şimdi
davayı AİHM’e taşıyor.
of a man by torturing him” and the prosecuter
asked for life sentence. In the case of killing
a man in the Gendarme Station by torturing
him”, for the first time, a soldier was subjected
to aggravated life sentence. In the case which
lasted 16 years, 15 soldiers were judged,
14 of them were acquitted, Sublieutenant
Salih Üner (nicknamed as “Mambo”) was
subjected to aggravated life sentence because of
“deliberetely killing someone by torturing”. The
court decided not to make penalty reduction
because of “his previous situation reflected in
the dosier, his behaviors after the act, his efforts
in covering up the incident and not seen any
remorse due to the incident”. Üner who was a
sublieutenant during the incident stayed in the
army after he finished his military service and
he retired as lieutenant. Now, the lawyers take
the case to ECHR.
89
.
.
Çi çax ez rûnêm li ser WENDA û DAYIKÊN
ŞEMIYÊ binivîsim, ez dibînim ku hemû tiştên
ku bêne nivisandin hatine nivisandin; tiştên ku
bêne gotin, hatine gotin û dilê min diêşê…
Ne zaman KAYIPLARI ve CUMARTESİ
ANNELERİNİ yazmaya otursam, söylenecek,
yazılacak her şeyin yazılmış, söylenmiş
olduğunu görüyorum ve içim acıyor.
Ez kingê bixwazim li ser WENDAHÎ û
DAYIKÊN ŞEMİYÊ binivîsim û bibêjim,
dibînim ku her tişt hatiye gotin û nivîsandin,
ez pê pir dêşêm.
Deniz Türkali
90
91
.
.
.
.
Bi salan e ew li wir in, bi salan e em di ber wan re derbas dibin û diçin…
Dapîr û dayikên ku zarokên wan wenda ne, yên ku li Arjantînê, yên Buenos Airesê, yên
Meydana Gulanê ji aliyê hemû dinyayê ve têne nasîn. Bi salan e ew li wir in. Dayikên
Şemiyê jî bi salan e li wê meydana Galatasarayê ne û li wendayên xwe digerin. Nebêjin
ev çi hêz e, ev çi biryardarî ye… Dayîk bi vî rengî li zarokên xwe digerin. Gera li
zarokan dibe rengê jiyanê, hinek bi tenê ji bo vê hêviyê dijîn. Bi vî awayî temenê wan
dirêj dibe, bi vî awayî êş li wan zêde dibe.
Her rojên şemiyan em di ber wan re derbas dibin û diçin, hûn di ber wan re derbas
dibin û diçin… Bi tenê carek çend deqîqe li hinda wan rûnên û bînin bîra xwe ka
wendakirina ewlad çawa ye; ka wendakirina hevser çawa ye; ka wendakirina heskir
çawa ye. Em gelekî wisa ne ku em hînî rêzgirtinê bûne; carek jî li hember qurbaniyên
ku şopa wan di nava dewletê de wenda bûne û li hember yên ku li benda wan in, li wê
medanê rêz bigirin û rabin silavê…
Yıllardır oradalar, yıllardır önlerinden geçip
gidiyoruz...
Arjantin’de, Buenos Aires’teki Mayıs Meydanı’nda kayıp
çocuklarını, torunlarını arayan anneleri, nineleri dünya
tanıyor; yıllardır oradalar. Cumartesi Anneleri de yıllardır
Galatasaray’daki, o meydan bile sayılmayacak aralıkta
kayıplarını arıyorlar. Nasıl bir azim, nasıl bir kararlılık bu
diye şaşmayın, anneler evlatlarını böyle ararlar. Evladı
aramak bir yaşam biçimi olur, bazıları sadece bunun için
yaşarlar, ömürleri ya da acıları böyle büyür, böyle uzar.
Her cumartesi önlerinden geçip gidiyoruz, gidiyorsunuz.
Bir kez, sadece bir kez birkaç dakikacık oturun yanlarında
ve bir evladı, bir eşi, bir sevgiliyi yitirmek ne demektir,
bir dakika düşünün. Saygı duruşlarına alışmış bir halkız
biz; bir kez de yitip giden, izleri bile sürülemeyen “devlet
dersinden” sınıfta kalmış kurbanlar ve onları bekleyenler
önünde, o meydancıkta saygı duruşunda bulunun,
bulunalım.
For years they have been there, for
years we have been walking past by
them….
The world knows of the mothers and the
grandmothers who are searching for their
missing children and grandchildren in
Argentina, in Plaza de Mayo Square in
Buenos Aires, they have been there for years.
Saturday Mothers have also been searching
for their missing ones for years in that little
opening at Galatasaray which can hardly
even be called a plaza. Do not get bewildered
thinking over what sort of a determination,
what sort of a persistence this is, this is how
mothers look for their children. Looking for
the child becomes a way of living, some only
live for this cause, their lives and their agony
grow and lengthen in this way.
Every saturday we walk past in front of them,
you walk past in front of them. Once, only
just for once, for a few minutes sit down by
their side and contemplate what it may mean
to lose a child, a spouse, a lover. We are a
nation accustomed to keeping ‘’a minute of
silence’’, for once keep a minute of silence,
let us keep a minute of silence, for those lost,
for those who cannot even be traced, for those
victims who flunked the “ lesson of the state”.
Oya Baydar
94
95
.
.
Roja 12.03.1994 di Sêwreg ra telefonê yeno.
Nuçegihanê Ajansa Anadolîyê Murat Yogunlu
buroya Ozgur Gundemê ya Rihayê geyreno û
“yew xeber esto, miheqeq şima ra yew bêrê” vano.
Ney waştene sero Nazim seat 11.00 şino Sêwregê.
Wexta ke heta şan xeber ji Nazim nêvicyo,
verpersê rojnameyê Bayram Balcî şino Valî heti,
Nazim perskenê. Wayirê rojnamey, musteşarê
ardimkerdoxî vezîrê karê zerreyê Metîn Yasaksoy
ra qisey kenê. Embazê Nazım Balci û piyê Nazim
piya sere dayê muduriyeta ewlehiye ya Riha û
Sêwregê na. Eşîrê Bucax, ke perkin heremdi wayirê
qawet o, ra amey pê heti û qisey kerdê. Heme ca de
cuwab yew bi: “Ma nê girotê! Ma nêzanê!” Gorey
encame lêkolînê ke embaz û aîleya Babaoglû
viraştibi Bucaxijan Nazim girotibi binî çim û
berdibi. Zaf nê ravêrd, kese ke Nazim diyo bi, kese
ke şahidê ney biyenanê bi vicya werte. La balê,
dozger Mujdat Saraç, şahidan goştarey nêkerd,
îfadeyê înan nêgrewtê. Ji a wext heta ewro, Nazim,
ke 19 serreyê xo de bi, ra xeberî nêvicya. Malbata
Babaoglû û girweytoxanê Ozgur Gundemê a
wexte û şarê heremê, bawer û îna kenê ke, Nazim
terefê qorîciyê Bucaxî ke terefê dewlet ra yeno
desteg kerden ra amey remnayene û vînî kerdene.
Bucax tena nê; badi vicya werte ke ney remayiş û
vinî kerdişê de kesên ke Susurluk di ser karê xo de
amey tepiştiş zî esto. Yanê nîna piya hereket kerdê.
Vinîkerdişê Nazimî heta ewro 18 serr ramit. Ewna
zî laşê ci kotiyo beli niya. Mezelê ci çini yo. Temelî
Susurlukî Sêwreg di amey eşten. Susurluk taye zî
bibo vicya werte. La balê, kare yinan a li Sêwregê
qet nêvicya werte. Sêwrek ewna zî zey qutiya siya
ya Susurluk o. Ma pawenê ke wa ney qutî bêro
akerden. Seba edelet, seba mordemahî ney lazim o.
12.03.1994 günü saat 10.00 da Anadolu Ajansı
Siverek muhabiri Murat Yoğunlu, Özgür Gündem
Gazetesi Urfa Bürosu’na birkaç kez telefon ederek
“mutlaka biriniz Siverek’e gelin, çok önemli bir
haber var” demesi üzerine gazete temsilcisinin
görevlendirdiği Nazım Babaoğlu, haber peşinde,
saat 11:00’de Siverek’e gitmek üzere yola çıktı.
Akşam saatlerine kadar kendisinden haber
alınamayınca gazete yetkilisi Bayram Balcı, Urfa
Valiliği’ne başvurdu. Gazetenin imtiyaz sahibi,
Babaoğlu’nun durumu konusunda İçişleri Bakanlığı
Müsteşar Yardımcısı Metin Yasaksoy’la görüştü.
Balcı ile Nazım’ın babası Urfa ve Siverek Emniyet
Müdürlüğü’ne başvurdu. Bölgeye hakim olan
Bucak aşiretiyle de görüştü. Her yerde cevap
aynıydı: “Biz almadık, bizde yok!” Ailenin ve
gazete çalışanlarının araştırması sonucunda,
korucu başı Sedat BUCAK’a bağlı korucuların
Nazım’ı gözaltına aldığı bilgisine ulaşıldı. Nazım’ı
Siverek’te gördüklerini söyleyen tanıklar çıktı.
Ama Savcı Müjdat Saraç tanıkların ifadesine
başvurmayı reddetti. 19 yaşındaki gazeteci
Nazım Babaoğlu’ndan bir daha haber alınamadı.
Babaoğlu ailesi, dönemin Özgür Gündem gazetesi
çalışanları ve bölge halkı, Nazım’ın devletin gücü
ve desteğiyle hareket eden Bucak aşiretine mensup
korucular ve sonradan açığa çıkan susurlukçular
tarafından kaçırılıp, kaybedildiğine inanmakta.
Susurluk belli oranda çözüldü, yargıya taşındı. Ama
Susurluk’un kara kutusu Siverek, tüm o vahşetiyle
hala kapalı. Dolayısıyla Nazım’ın cinayeti de
devletin bir ayıbı olarak durmakta. Ne bir kemik
parçası, ne bir mezar… Ailesi, çalışma arkadaşları
ve halkın vicdanı olarak bu kutunun açılması,
adaletin ve hukukun sağlanması bir insanlık
talebidir artık…
Nazım Babaoğlu
Nazım Babaoğlu, left at 11 o’clock on 12.03.1994 to go to Siverek after being assigned
by the newspaper’s representative to follow on a lead. The same day at 10 o’clock the
Urfa Bureau of Özgür Gündem Newspaper was contacted several times by Anadolu
Agency’s correspondent Murat Yoğunlu who was in Siverek. Yoğunlu said ‘’ one of
you should come to Siverek, there are very important news’’. When Babaoğlu was not
heard of until late hours, the newspaper’s publisher Bayram Balcı got in touch with the
Governorship of Urfa. The publisher of the newspaper talked about the Babaoğlu’s
situation with Metin Yasaksoy, the Undersecretary of the Ministry of Internal Affairs.
Balcı and Nazım’s father made an application to the Police headquarters of Urfa and
Siverek. Everywhere the answer was the same ‘’ we did not take him, we do not have
him!’’. Upon investigations by the newspaper staff and the family, one found out that
Nazım was taken into custody by the village guards controlled by chief village guard
Sedat BUCAK. There were witnesses who said they saw Nazım being taken to Siverek.
However, prosecutor Müjdat Saraç declined to call upon the witnesses’ statements. 19
years old journalist Nazım Baboğlu were not heard from again. Babaoğlu’s family, the
staff at Özgür Gündem newspaper and locals believe that Nazım was abducted and later
made to disappear by the village guards connected to Bucak clan who was acting with
the force and support of the state and by the units connected to Susurluk case which
was later revealed. Susurluk case was resolved up to a point and put to trial. However,
Siverek, the black box of Susurluk, is still unresolved with all its violence. Therefore the
murder of Nazım still stands as a disgrace of the state. Neither a piece of bone nor a
grave… It is a demand of humanity by the family, the newspaper’s staff and the local
people that this box be opened and law and justice be served…
96
97
.
.
Ji bo Dayîkên Şemiyê,
Tu kes bi qasî êş û azara we êş nekişandiye; tu
kes bi qasî wendahiya we ya zalimane zilmê
nedîtiye.
Rojên ku ez bi we re rûdiniştim min vanan
bi çavên serê xwe dîtin. Ez bi heyrana sebr
û arama we me. Ez di wê hêviyê de me ku
em gihîştine dawiya rêyê. Bi hêviya ku kiryar
rojek zûtir bêne cezakirin.
Digel silavan
Cumartesi annelerine,
Yaşadığınız acıdan daha büyüğünü,
kaybınızdan daha vahşisini kimse yaşamadı.
Sizinle birlikte oturduğum günlerde bunlara
ilave olarak çektiklerinize de şahit oldum.
Sabrınıza hayranım. Artık umarım yolun
sonuna yaklaştık, faillerin biran önce
cezalandırılması ümidiyle,
Sevgiyle
To the Saturday Mothers,
No one has ever neither endured a greater
pain nor faced a loss more violent than yours.
In addition to those, during the days I sat
down with you I also witnessed to all your
sufferings. I admire your patience. I hope we
have now reached the end of the road and I
wish that the perpetrators be penalized in no
time.
With love
LaleMansur
98
99
.
.
Fahri Bulut - Mustafa Bulut - Ali Bulut - Ramazan Bulut - Ekrem Bulut
Roja 12 gulan 1994’an bi şev saet di 23:00 an
de li nêzîkî gund dengê çekan hat. Roja din,
li gundên derdorê operasyon hate kirin. Serê
sibê saet 08-08.30’an de gundê Esenlî’yê
50 malî di serî de dan ber topan, piştre jî
bi ser de girtin. Ên ku hatibûn bi serverîya
Tumgeneral Yavuz Ertûrk Bolu Dag
Komando Tugayı û qomîtanîya cendirmeyan
a Lîceyê, leşker û cerdevan bûn. Serokê
yekîneya operasyonê li Lîceyê gundê Sisê
dima. Leşkeran mêr li ba gorîstanê kom
kirin. Nasnameyên wan jê standin. Mistafa
Bulut jî hatibû malê dima.
Di vê navbere de gundîyek hat jê re got ku
nasnameyan kom dikin. Mistafa nasnameya
xwe bir û vegeriya. Piştî ku nasname hatin
komkirin serokê leşkeran got : “Em ê malên
we di nav 30 deqîqeyan de bişewitînin. Kê
çi xilas dike bila bike. Bêyî ku bihêlin tiştên
xwe berhev bikin agir berdan gund. Bi
sedan dewar û pez şewitîn. Hevsera Mistafa,
Dîlberê zarokên xwe hildan li derveyî gund
di bin darekî de runişt. Demek şûnde,
Mistefa, apê Dîlberê û zarokê wê yê deh
salî jî hat cem. Ji gund dû radibû. Dema ku
leşkeran nasname belav dikirin ên heft kesan
nedanê. Rahiştin nasnameyan û vegerîyan.
Ape Dîlberê got ku em biçin nasnameyên
xwe hildin, lê Dîlbere nedihişt ew biçe.
Kurê apê wê digot em neçin wê me bikujin
û digiriya. Dawîye de apê wî kurê xwe bi
zorê bir. Hêstirên zarokî bandor li Mistefa
kir. Ew jî bi du wan ket. Mistefa careke din
venegeriya.
Bavê Mistefa, Latîf Bulut roja 14 Gulan
12 Mayıs 1994 günü akşam saat 23.00
sularında köy yakınlardan silah sesi geldi.
Ertesi gün çevre köylere askeri operasyon
düzenlendi. Sabah saat 08-08.30 dolaylarında
Esenli mezrasında bulunan 50 hanelik köyü
önce top ateşine tuttular, ardından da baskın
düzenlediler. Gelenler Tümgeneral Yavuz
Ertürk komutasındaki Bolu Dağ Komando
Tugayı ve Lice Jandarma Komutanlığı’na
bağlı askerlerle, koruculardı. Operasyon
birliğinin komutanı Lice ilçesi Yolçatı (Sise)
köyünde kalıyordu. Askerler erkekleri mezarlık
bölgesinde bir araya getirdi. Kimlikleri topladı.
Mustafa Bulut ise eve gelmiş, bekliyordu. Bu
sırada bir köylü gelip, kimlikleri topladıklarını
söyledi. Mustafa, kimliğini götürüp geri geldi.
Kimlikler toplandıktan sonra başlarındaki
rütbeli “evlerinizi 30 dakika içinde yakacağız,
kim ne eşya kurtarırsa kurtarsın” dedi.
Toparlanmalarına dahi izin vermeden 50
haneli köyü ateşe verdiler. Yüzlerce küçükbüyük baş hayvan yanarak can verdi.
Mustafa’nın eşi Dilber, çocukları alıp, köyün
biraz dışında, bir ağacın altında oturdu. Bir
süre sonra Mustafa, Dilber’in amcası ve 10
yaşındaki oğlu da yanlarına geldi. Köyden
dumanlar yükseliyordu. Askerler kimlikleri
dağıtırken 7 kişinin kimliğini vermedi. Ve
kimliklerle birlikte dönüş yoluna geçti. Dilber’in
amcası “Kimliklerimizi almaya gidelim”
diye ısrar ediyor, Dilber ise engel olmaya
çalışıyordu. Amcasının oğlu “Gitmeyelim, bizi
öldürecekler” diyor, hıçkıra hıçkıra ağlıyordu.
Sonunda amcası, oğlunu zorla alıp gitti.
Çocuğun gözyaşları Mustafa’yı etkilemişti.
100
5 members of the Bulut family resided in
Esenli (Cumere) field of Kabakaya (Entağ)
Village of Lice District of Diyarbakır and all
of them were married.
On 12 May, 1994, about 23.00pm, a gun
fire was heard around the village. Next day,
a military operation was conducted to the
surrounding villages. Around 08-08.30am,
first they kept the village consisting of 50
houses under shellfire and then they raided
the village. They were the soldiers and village
guards attached to Bolu Mountain Commando
Brigade and Lice Gendarmerie Command
under the command of Major General Yavuz
Ertürk. The command of the operation was
staying in Yolçatı (Sise) village of Lice District.
The soldiers brought the men together in the
graveyard. They collected their identity cards.
Mustafa Bulut came to house, he was waiting.
In the meantime, a villager came and told that
their identity cards were collected. Mustafa
took his identity card and then came back.
After the identity cards were collected, the
officer said, “we will fire your hoses in 30
minutes, rescue whatever you can”. And
they fired the houses without letting them to
collect their belongings. Hundreds of sheep
and cattle died by fire. Mustafa’s wife Dilber,
took the children and sit under a tree just
outside the village. After a while, Mustafa,
Dilber’s uncle and his 10 years old son came.
Smoke was rising from the village. When the
soldiers gave back the identity cards that they
collected they did not give the identity cards of
7 persons. They passed to way back with the
101
.
.
1994’an serê sibê ji bo ku bi kurê xwe bizane
rabû çû Lîceyê. Wî bihîstibû ku yên hatine
girtin birine YİBO’ya Lîceyê. Ji ber wê ew
yekser çû wir. Leşkerê li nizamiyeyê nobet
digirt jê re got: “Zû ji vir here, heke tu
naxwazî ez bi rihên te bigirim û bi vê darê
ve daliqînim, zû here.” Latîf Bulut vegeriya
gund û tiştên ku hatine serê ji Fahrî, Ekrem,
Remezan û Elî re got.
Ji gundê Yolçatiyê çend kes roja 15 Gulan
1944’an hatin Esenliyê. Wan got: “Li
Yolçatiyê operasyon çêbû, çend kes hatin
gulebarankirin. Mistefa anîbû Sisê-Yolçatiyê,
leşkeran ew bir Liceyê. Pismamê Mistefa,
Fahrî ji bo ku aqibeta Mistefa bizane derket
rê, yên li derdora wî xwestin ew neçe lê dîsa
jî ew çû. Careke din kesekî tiştek ji Fahrî
nezanî.
Leşkeran roja 13 Gulan 1994’an li
gundê Sisê operasyonek pêk anîbû. Di vê
operasyonê de Kamil Menteşe û Hasan
Bayram hatibûn kuştin. Cendekên wan roja
17’ê gulanê hatin dîtin. Li ser vê birayên
Fahrî Bulut ji bo ku aqibeta xizmên xwe
Ekrem, Remezan û Elî Bulut bizanin,
çûn gundê Sisê. Lê li nêzîkê Liceyê bi du
gundiyên bi navê Salih Bayram û Zeynel
Harman re hatin binçavkirin. Salih û Zeynel
Bayram piştî ku îfadeya wan hate girtin
serbest hatin berdan. Lê careke din tu kesî
tiştek bi yên din nezanî. Lê belê dihate zanîn
ku ev kes birine Qumitaniya Tabûrê ya
Liceyê. Malbatên van kesan li her derê li wan
geriyan. Wezîrê ji mafên mirovan berpirsyar
jî di nav de serî li hemû meqamên leşkerî û
îdarî da. Lê tu encam wernegirt.
Di 12 Hezîran 1994’an de li navçeya
O da peşlerinden gitti. Mustafa bir daha geri
dönmedi.
Baba Latif Bulut, 14 Mayıs 1994 sabahı
oğlunun akıbetini öğrenmek için Lice’ye
gitti. Daha önce gözaltına alınan kişilerin
Lice YİBO’da konuşlanan askeri birliğe
götürüldüğünü duyduğu için doğruca oraya
gitti. Nizamiye’de nöbet tutan asker, kendisine
“Çabuk buradan defol, sakalından tutup seni
elektrik aletine vermemi istemiyorsan çabuk
git” dedi. Baba köye dönüp durumu Fahri,
Ekrem, Ramazan ve Ali ile paylaştı. Yolçatı
köyünden birkaç kişi 15 Mayıs 1994 günü
Esenli mezrasına geldi. Bu kişiler Yolçatı’da
da operasyon yaptı, birkaç kişi kurşuna dizildi.
Mustafa da Yolçatı - Sise’ye getirilmişti, askerler
onu Lice’ye götürdü dediler. Çevresinin vaz
geçirme çabasına rağmen Mustafa’nın kuzeni
Fahri onun akıbetini öğrenmek için yola çıktı.
Fahri’den de bir daha haber alınamadı.
13 Mayıs 1994 günü askerlerce Yolçatı
köyüne yapılan operasyonda öldürülen Kamil
Menteşe ve Hasan Bayram’ın cesetleri 17
Mayıs günü bulundu. Bu haber üzerine
Fahri Bulut’un kardeşleri Ekrem, Ramazan
ve Ali Bulut, yakınlarının akıbetini öğrenmek
için Yolçatı köyüne gittiler. Ancak, Lice ilçe
merkezi yakınında Salih Bayram ve Zeynel
Harman isimli iki köylüyle birlikte gözaltına
alındılar. Salih Bayram ve Zeynel Harman’ın
ifadeleri alındıktan sonra serbest bırakıldı.
Fakat Bulut’lardan bir daha haber alınamadı.
Oysa bu insanların Lice Tabur Komutanlığı’na
götürüldüğü biliniyordu. Ailesi bu beş kişiyi,
çevre iller dahil her yerde aradı; insan
haklarından sorumlu bakan dahil olmak üzere
tüm askeri ve idari makamlara başvurdu ama
bir sonuç alamadı.
102
identity cards. Dilber’s uncle insisted, “Let’s
go and take our identity cards”. Dilber was
trying to prevent him. Her uncle’s son was
sobbing, “Don’t go, they will kill us”. Finally,
her uncle grabbed his son and went. Mustafa
was affected by his tears. He followed them.
Mustafa has never come back again.
The father Latif Bulut went to Lice on 14 May
1994 in order to learn the fate of his son. He
heard that the detained people were taken to
the platon in Lice YİBO, so he directly went
there. The soldier guarding in front of the
guardhouse said, “Go away, if you do not want
me to give electric from your beard go away”.
The father went back to the village and told
this to Fahri, Ekrem, Ramazan and Ali.
A few people came to Esenli field on 15 May
1994. They said, “They made an operation
in Yolçatı, a few people were executed by
shooting. Mustafa was brought Yolçatı-Sise, the
soldiers took him to Lice”. Although his friends
tried to prevent him, his cousin set out in order
to learn his fate. Nobody has heard from Fahri
since then.
The corpses of Kamil Menteşe and Hasan
Bayram who killed by soldiers in the operation
made in Yolçatı Village on 13 May 1994 were
found on 17 May. Upon this news, Bulut’s
brothers Ekrem, Ramazan and Ali Bulut went
to Yolçatı Village in order to learn the fate of
their brother. But, they were detained near the
city center of Lice with two villagers named
Salih Bayram and Zeynel Harman. Salih
Bayram and Zeynel Harman were released
after they were interrogated. But nobody has
heard from Bulut’s anymore. But, it was known
that these people were taken to Lice Battalion
Commander. Their family looked for them
Pasûrê gundê Bagcilar mezraya Duzpelîtê
mewqiya Kevirkokê 8 cendek hatin dîtin.
Serdozgeriya Komarê ya Pasûrê di girteya
aîdê dosyeya bi hejmara 1994/70 Hz.’yê de
wiha nivîsand: “Hate tespîtkirin ku li ser 8
cendekên mêran gelek şûnên guleyan hene,
ling û piyên wan hatine şikestin û deforme
bûne, mirina bi çekan û şewitînê pêk hatiye,
li ser tebaqeya titûnê ya ku li cem cendekan
hatiye dîtin şûna guleyekê hebûye. Li ser
cendekan şelvar, fanîleyê gewr, kemereke
zirav, solên lastîk ên şewitî û li derdorê jî
gelek qewanên vala hebûne.” Li ser dosyeyê
ev nivîs hate nivîsandin: Dozgeriyê bi biryara
bêpeywiriyê ya dîroka 09.08.1994’an dosye
şande DGM’ya Amedê. Sedem jî ev bû:
“Cendek ên endamên rêxistinê yên bi hêzên
ewlekariyê re ketine pevçûnê ne, yan jî ji ber
pevçûnên navxweyî hatine kuştin û çalkirin;
rêxistin gelek caran çalakiyên wiha dike.”
Di 12 Gulan 2002’an de Muhlîse Adiguzelê
serî li DGM’ya Amedê da. Wê bi riya
mubaşîr bi kurdî beyan da dozgeriyê,
wê wiha digot: Di 1994’an de leşker û
cerdevanan bi şev hevserê min Kuddusî
Adiguzel girt, destên wî ji paş ve girêdan û
heta sibê îşkence lê kir, wan piştre ew bir. Ez
çûm dozgeriyê, dozgeriyê ji min re got ku
hevserê te cendirme û emniyetê negirtiye,
rêxistinê ew biriye. Sê meh piştî windabûna
hevserê min em çûn cihê ku 8 cendek lê
hatibûn dîtin. Min cil û bergên hevserê xwe
nasîn, ji ber ku ez tirsiyam min hingê negot.”
Kasim Altûn ê şahid jî di 14.03.2003’an de
di îfadeya xwe de digot ku ew 1994’an de
li gund bûye, 8 cendek dîtine; Kuddusî jî ji
serçavên wî ve nasiye lê tirsiyaye, negotiye.
12 Haziran 1994 tarihinde Kulp İlçesi Bağcılar
köyü Düzpelit mezrası Malase Kevirikok
mevkiinde yakılmış 8 ceset bulundu. Kulp
Cumhuriyet Başsavcılığı 1994/ 70 Hz.
nolu dosyaya ait tutanakta “8 erkek cesedin
kafalarında ve vücutlarında çok sayıda kurşun
giriş ve çıkış deliğinin bulunduğunu, kollarda
ve ayaklarda yoğun kırılma ve deformenin
olduğunu, ölümün ateşli silahlar ve yanmaya
bağlı gerçekleştiğini, yanan cesetlerin
yanında bulunan tütün tabakasında kurşun
delindiği bulunduğunu tepit etti. “Cesetler
üzerinde şalvar, gri renkli kazak, ince kemer,
yanmış siyah lastik ayakkabılarla, etrafta çok
sayıda boş kovan olduğu” yazıldı. Savcılık
09.08.1994 tarihli görevsizlik kararıyla dosyayı
Diyarbakır DGM’ye gönderdi, gerekçe olarak
da “cesetlerin güvenlik güçleriyle çatışmaya
girmiş örgüt üyelerine ait olduğu ya da örgüt içi
hesaplaşmadan dolayı öldürülerek gömüldüğü,
örgütün bu tür eylemlere sık sık başvurduğu”
belirtildi.
12 Mayıs 2002 tarihinde Diyarbakır DGM’ye
başvuran Muhlise ADIGÜZEL, Savcılığa
mübaşir aracılığıyla Kürtçe olarak verdiği
beyanda; “1994’de asker ve korucular kocam
Kuddusi ADIGÜZEL’i gece gelip ellerini
arkadan bağlayarak sabaha kadar işkence
yaptılar sonra götürdüler. Savcılığa gittim,
savcılık kocamı jandarma ve emniyetin
gözaltına almadığını, örgüt tarafından
kaçırıldığını söyledi. Kocam kaybolduktan
3 ay sonra 8 cesedin bulunduğu yere gittik.
Kocamın giysilerini tanıdım, korktuğumdan o
zaman söyleyemedim” dedi.
Tanık Kasım ALTUN da 14.03.2003 tarihli
ifadesinde “1994’de köyde oturduğunu, 8 cesedi
gördüğünde Kuddusi’yi yüzünden tanıdığını
in everywhere including surrounding cities.
They applied to all military and administrative
chairs including the minister responsible for the
human rights. They could not get any result.
On 12 June 1994, 8 burnt corpses were found
in Malase Kevirikok location of Düzpelit field
of Kulp District. Kulp Public Prosecutor noted
in the report relating to dosier numbered
1994/70 Hz that there were many bullet entry
and exit on the heads and bodies of the 8
corpses, there were breakings and deformations
on the arms and feet, the death was caused
by gunfires and burning, there was bullet
holes on the tobacco box which was near the
corpses. It was written that there were baggy
trousers, gray sweater, thin belt, burnt black
rubber shoes on the corpses and empty shells
around them. The Prosecuter sent the dosier to
Diyarbakır State Security Court on 09.08.1994
with the lack of jurisdiction decision, the
justification of the decision was stated as “they
are the corpses of the militants conflicting with
the security forces or they were killed by PKK
because of the interior reckoning, the PKK
applies such methods frequently”.
Muhlise ADIGÜZEL applied to Diyarbakır
State Security Court on 12 May 2002 and in
her statement that she gave to the Prosecuter
in Kurdish via the court usher she said; “in
1994 the soldiers and village guards came at
night, tied his hands and tortured my husband
until morning and then took him. I went
to the Prosecuter, the Prosecutor said that
my husband was not detained and he was
kidnapped by PKK. After 3 months we went
to the place where the 8 corpses were found. I
recognized my husband’s clothes, but I could
not say anything because I was scared”..
103
.
.
Li gorî van hemû beyanan teşhîsa gorê
hatiye kirin, hestî ji Tipa Edlî re hatine
şandin û encama DNA’yê neyînî derketiye.
Di vê navberê de malbata Orhan jî serî li
Komeleya Mafê Mirovan da. Wan digot ku
wan rojên xizmên wan jî winda bûne û dibe
ku di nav wan cendekan de yên xizmên wan
jî hebin.
Di sala 1994’an de xizmên Hesen, Cezayîr
û M. Selîm Örhan ku ji aliyê Tugaya
Komandoyan a Bolûyê ve hatibûn kuştin, ji
bo testa DNA’yê mînakên xwînê şandin Tipa
Edlî. Di dawiyê de di testên DNA’yê yên li
ser 8 cendekan hatin kirin de, hate dîtin ku
cendekek yê Hesen Örhan, yek jî yê M.Selîm
Örhanî ye.
Malbata Bulut di 25 Hezîran 2008’an de
bi riya İHD’yê serî li Serdozgeriya Komarê
ya Amedê da. Malbatê digot dibe ku ew
8 cendek ên xizmên wan bin û ji bo testa
DNA’yê xwîn da dozgeriyê. Li gorî encamên
ku ji dozgeriyê hatin hestî yên Elî Bulut,
Ekrem Bulut û Remezan Bulut bûn.
korkudan söyleyemediğini” ifade etti. Tüm bu
beyanlara göre mezar fekki yapılmış, kemikler
Adli Tıpa gönderilmiş ve yapılan DNA testi
sonucu olumsuz çıkmıştır. Bu arada ÖRHAN
ailesi de kendi yakınlarının da o tarihlerde
kayıp olduğunu, yakılmış 8 ceset arasında kendi
yakınlarının olabileceğini ileri sürerek İHD’ ye
başvurdu.
1994 yılında Bolu Komando Tugayı tarafından
gözaltına alınan Hasan, Cezayir ve M. Selim
ÖRHAN’nın yakınları DNA testi için kan
örneklerini Adli Tıpa gönderdiler. Sonuç
olarak gömülü 8 ceset üzerinde yapılan DNA
incelemesinde, cesetlerden ikisinin kayıp Hasan
Örhan ile Mehmet Selim Örhan’ ait olduğu
açığa çıktı.
Bulut Ailesi de 25 Haziran 2008 tarihinde
İHD aracılığıyla Diyarbakır Cumhuriyet
Başsavcılığına başvurdu. Aile, 12.06.1994
tarihinde Kulp ilçesi Bağcılar köyü Düzpelit
mezrası Kevrokok mevkiinde bulunan
kurşunlanmış ve yanmış 8 cesedin 19 Mayıs
1994 tarihinde askerler tarafından gözaltına
alınan Ekrem BULUT, Ramazan BULUT, Ali
BULUT, Mustafa BULUT ve Fahri BULUT’a
ait olabileceklerinden bahisle DNA testi için
savcılığa kan örneği verdi. Adli Tıp’tan gelen
sonuçlara göre kemiklerin Ali BULUT, Ekrem
BULUT ve Ramazan BULUT’a ait olduğu
ortaya çıktı.
104
The witness, Kasım ALTUN said in his
statement dated 14.03.2003 that he resided
in the village in 1994, he recognized Kuddusi
from his face but he did not say anything
because he was scared. According to these
statements the grave was broken, the bones
were sent to forensic medicine and the result
of the DNA test was negative. Meanwhile,
the ÖRHAN family asserted that also their
relatives were disappeared and they might be
among the 8 burnt corpses and they applied to
HRA.
The relatives of Hasan, Cezayir and M.
Selim ÖRHAN who were detained by Bolu
Commando Brigade in 1994 sent the blood
samples to forensic medicine for DNA test. As
a result of DNA analysis of those 8 corpses
it was proved that two of these corpses were
belong to Hasan Örhan and Mehmet Selim
Örhan.
Also the Bulut family applied to Diyarbakır
Chief Public Prosecutor on 25 June 2008, via
HRA. The family gave blood sample to the
Prosecuter asserting that the 8 burnt corpses
found in Kevrokok location of Düzpelit field
of Bağcılar village of Kulp district could be
belong to Ekrem BULUT, Ramazan BULUT,
Ali BULUT, Mustafa BULUT and Fahri
BULUT who were detained by the soldiers on
19 May 1994.
105
.
.
Di 24ê Rezbera 1996an de li Zindana Amedê
hêzên ewlekariyê bi darên ji hesin, bi zincîr
û kalas û qundaxan êrîşî girtiyan kirin. Deh
Kurdên PKKyî hatin kuştin. Bi dehan Kurd
birîndar bûn, seqet bûn. Wê demê serokwezîr
profesor Necmettin Erbakan bû. Wezîrê
Edaletê Şevket Kazan, wezîrê Karên Hundir
Mehmet Agar bû, serfermandar ji Org. Îsmaîl
Hakki Karadayi bû.
Di 26ê Rezbera 1999an de li Zindana
Ulucanlarê hêzên ewlekariyê êrîşî girtiyan
kirin. Deh şoreşger hatin kuştin, bi dehan kes
birîndar bûn, seqet bûn. Serokwezîr Bulent
Ecevit bû. Wezîrê Edaletê Profesor Hikmet
Sami Turk, wezîrê Karên Hundir Sadettin
Tantan bû, serfermandar jî Org. Huseyin
Kivrikoglu bû.
Ev her du bûyer têne wateya ku dewlet li
zindanan polîtîkayên sîstematîk pêk tîne.
Zindan ew cî ne ku herî zêde dewlet li
wan deran serwer e. Lê li zindanan girtî û
hukumxwar bêyî dil û mêjî û bedena xwe
xwediyê tu tiştek nîn in. Li ser vê dewlet
çawa dikare û wê hêzê di xwe de dibîne ku
operasyon û êrîşên giran bibe bi ser girtî û
hukumxwaran ve?
Sedemê vê yê bingehîn li Tirkiyeyê têgihîştina
huqûqê ye. Huqûqa Tirk her tim dewletê
parastiye. Her tim têgihîştina ku ji bo
parastina dewletê çi bê kirin rewa ye. Ji bo vê
dewlet dikare welatiyên xwe jî bikuje.
Di destûra bingehîn de ji bo welatiyan mafên
mirovan jî têne rêzkirin. Lê li ber dahatuya
dewletê tu qîmeta vana tune ye. Wekî nimûne
xala 17mîn ya destûra bingehîn dibêje ku
îşkence qedexe ye. Dema ku mirov li 12
Adarê, 12 îlonê dinêre, di salên 1980yî de
24 Eylül 1996’da, Diyarbakır Cezaevi’nde,
güvenlik güçleri, demir çubuklarla, zincirlerle,
kalaslarla, dipçiklerle tutuklulara saldırdılar.
On PKK’li Kürd öldürüldü. Onlarca Kürd
yaralandı, sakat bırakıldı. O dönemde
Başbakan Profesör Necmettin Erbakan’dı.
Adalet Bakanı Şevket Kazan, İçişleri Bakanı
Mehmet Ağar’dı. Genelkurmay Başkanı Org.
İsmail Hakkı Karadayı idi.
26 Eylül 1999’da, Ulucanlar Cezaevi’nde,
güvenlik güçleri tutuklulara saldırdı. On
devrimci öldürüldü. Onlarcası yaralandı,
sakat kaldı. Başbakan Bülent Ecevit’ti. Adalet
Bakanı Profesör Hikmet Sami Türk, İçişleri
Bakanı Sadettin Tantan’dı. Genelkurmay
Başkanı Org. Hüseyin Kıvrıkoğlu idi.
Bu iki olgu, devletin, cezaevlerine sistematik
bir politika uyguladığı anlamına gelmektedir.
Cezaevleri, devletin, en güçlü olduğu
mekânlardır. Ama cezaevlerinde, tutuklular/
hükümlüler, yüreklerinde, beyinlerinden,
bedenlerinden başka hiçbir şeye sahip değildir.
Buna rağmen devlet, tutuklulara/hükümlülere
karşı bu kadar ağır, kapsamlı operasyonlar
gerçekleştirme, devlet terörünü tırmandırma
cüretini nasıl bulabilmektedir?
Bunun temel nedeni Türkiye’deki hukuk
anlayışıdır. Türk hukuku, her zaman devleti
korumuştur. Devletin, beka (gelecek) anlayışı,
devleti yaşatmak için her şeyin mubah
olduğu anlayışını, örneğin, devletin kendi
vatandaşlarını öldürebileceği anlayışını
savunmaktadır.
Anayasada vatandaşlar için insan hakları da
sayılmaktadır. Ama devletin beka anlayışı
yanında bunun hiçbir değeri yoktur. Örneğin
Anayasa’nın 17. maddesi, işkencenin
106
On 24 September 1994, the security forces
attacked to the prisoners by iron bars, chains,
timbers, stocks in Diyarbakır Prison. Ten
Kurdish people who were member of PKK
were killed. Tens of Kurdish people were
injured and disabled. At that time, the Prime
Minister was Proffesor Necmettin Erbakan.
Şevket Kazan was Attorney-General and
Mehmet Ağar was Minister of Interior. İsmail
Hakkı Karadayı was Chief of Staff İsmail
Hakkı Karadayı.
On 26 September 1999, the security forces
attacked to the prisoners in Ulucanlar Prison.
Ten revolutionaries were killed. Tens of
them were injured and disabled. The Prime
Minister was Bülent Ecevit. Attorney-General
Professor Hikmet Sami Türk, Minister of
Interior was Sadettin Tantan. Chief of Staff
was Org. Hüseyin Kıvrıkoğlu.
These two facts mean that the state has a
policy peculiar to the prisons.
The prisons are the places where the state
is the most powerful. But, in the prisons,
the prisoners had nothing apart from their
hearts, brains, bodies. Despite this, how could
the state dare to conduct such a heavy and
comprehensive operations against to the
prisoners?
The main reason of this is the understanding
of law in Turkey. The Turkish law always
protect the state. The understanding of future
of the state, for instance, defend the right of
the state of killing its’ own citiziens.
There are human rights in the constitution
for citiziens. But these rights have no value
İsmail Beşikçi
107
.
.
mirov li tekoşîna Kurdan dinêre herî zêde
vê xala destûra bingehîn hatiye binpêkirin.
Ev binpêkirin ji aliyê dewletê ve tê kirin û ev
eşkera ye.
Pirsgirêka Kurdî, kuştinên “kiryar nediyar”,
revandin û wendakirin, gorên tomarî,
wenda, wêrankirin û şewitandina gundan,
şewitandina daristanan, wêrankirin û
xerabkirina kanên debarê, koçberkirin, bi
zorê ji welatê xwe dûrxistin, Dayikên Şemiyê,
zarokên revedizek, zarokên tînercî… Ev tev
bi hev re pêwendîdar in. Ev tev hem sedem û
hem jî encamên hev in. Ev tev rasterast li ser
hev bandor dikin. Tev parçeyên temamiyekî
ne; aliyên cuda cuda yên Pirsgirêka Kurdî ne.
yasak olduğunu söylemektedir. 12 Mart, 12
Eylül düşünüldüğünde, 1980’lerdeki Kürt
mücadelesi düşünüldüğünde, Anayasa’nın
en çok ihlal edilen, çiğnenen maddesi budur.
Bu ihlalin devlet tarafından gerçekleştirildiği
açıktır.
Kürt sorunu, “faili meçhul” cinayetler,
kaçırılıp yok edilmeler, toplu mezarlar,
kayıplar, köylerin yakılması-yıkılması,
ormanların yakılması, temel geçim
kaynaklarının tahribi, yerinden edilmeler,
yerini-yurdunu terke zorlamalar, Cumartesi
Anneleri, kap-kaççı çocuklar, tinerci
çocuklar… Hep birbirleriyle ilişkili olan
olgulardır. Bu olgular, birbirlerinin hem
nedeni hem de sonucudur. Bunlar, birbirlerini
organik olarak etkileyen, birbirlerinden,
etkilenen olgulardır. Hepsi bir bütünün, Kürt
sorununun farklı boyutlarıdır.
against the understanding of future of the
state. For instance, torturing people is banned
by the 17. Article of the constitution. If
we think about 12 March, 12 September,
the Kurdish fight in 1980’s, this is the most
violated article of the constitution. It is very
clear that it is the state who violates this
article.
Kurdish issue, “unsolved” murders,
kidnappings and losing under custody, firing
and destroying of the villages, displacements,
destroying of the main sources of income,
Saturday Mothers, snatch-and-run thief
children, children using thinner… They are
the facts that related to each other. These
facts are reasons and results of each others.
These are facts that influencing each other
and influenced by each other organically. All
of them are the different dimensions of the
Kurdish issue.
İsmail Beşikçi
108
109
.
.
.
.
Roja ku mirov dayika xwe defn dike di wê roja hanê de, mirov bi rastî tenêtiyê dibîne. Lê dayîk!…
Dema ku dayik zarokê/a xwe dike hemêza xwe, peyvên “Xwedê emrê wî/ê dirêj bike” dibihîze. Û
her tim di dilê xwe de bi tenê tiştek ji Xwedayê xwe dixwaze; “Tu êşa ewlad bi min nedî kişandin.”
Heskirin û rûmeta min her tim ji bo we ye, “Dayikên Şemiyê”
İnsan, annesini toprağa verdiği gün-işte tam da o gün-gerçek yalnızlığı yaşamaya başlar. Ya anne!
Çocuğunu kucağına aldığı gün “uzun ömürlü olsun” sözlerini işitir hep… ve ömrü boyunca hep
içinde taşıdığı “tanrım bana evlat acısı göstermesin” dileği olur.
Sevgim ve saygım sizinle olsun “Cumartesi Anneleri”
One faces real solitude the day-and precisely on that day- one lays one’s mother to eternal rest. And how
about the mother! Since the day she is given her child to her bosom she keeps hearing “Long may he
live” wishes and all through her life she prays “May God not make me suffer the loss of this child”.
Let my love and respect be with you “Saturday mothers”
Halil Ergün
112
113
.
.
Lütfiye Kaçar
Lutfiye Kaçar, di 1959an de li Manîsayê tê dinyayê, ji aliyê dewletê ve
nasnameya xwe ya Sosyalîst tê naskirin. Li ser vê sedemê tê binçavkirin,
îşkence lê tê kirin û pişt re jî tê girtin. Piştî dû sal û niv şûn ve ku girtîgehê
derdikeve 5ê Cotmehê sala 1994an de dîsa tê girtin. Yekê ku xwe wekî
“Yilmaz” dide naskirin ji rojnameya “Mucadele”yê re telefon dike û dibêje
“Lutfiye niha di destê me de ye û me ew bi ben ve girê da, lê îşkence tê kirin;
sibê hûn ê parçeyên wê berhev bikin.” Malbat, heval û Komeleya Mafên
Mirovan serî li berpirsên fermî didin lê bersiva wan ew e û dibêjin: “li ba me
nîn e, me wê nekiriye bin çavan.” Ji wê rojê şûn de ji Lutfiye Kaçar agahî
nayê standin û di binçavan de wenda bû.
1959 Manisa doğumlu Lütfiye Kaçar, devlet tarafından sosyalist kimliği ile
tanınan biriydi. Bu nedenle önceden gözaltına alınmış, işkence görmüş ve
tutuklanmıştı. Cezaevinden çıktıktan 2 yıl sonra 5 Ekim 1994 tarihinde
gözaltına alınarak kaybedildi. “Mücadele” gazetesini arayan ve kendisini
“Yılmaz” olarak tanıtan bir kişi, “Lütfiye Kaçar elimizde, şu anda askıya
alındı, kendisine işkence yapılıyor, yarın parçalarını toplarsınız” dedi.
Ailesinin, avukatlarının ve İnsan Hakları Derneği’nin resmi mercilere yaptığı
tüm başvurularda yanıt aynıydı ”biz almadık, bizde yok”. Lütfiye Kaçar’dan
bir daha haber alınamadı.
Born in 1959 Lütfiye Kaçar was a person known by the state for her socialist
identity. She was previously taken into custody, tortured and arrested. 2 years
after she was released from prison, on October 5th 1994 she was again taken
into custody and made to disappear. Someone who called the ‘’ Mücadele’’
newspaper and identified himself as ‘’Yılmaz’’ said ‘’ we have Lütfiye Kaçar,
she is now on strappado, she is being tortured, tomorrow you will collect her
pieces’’. The answer to all the inquiries to official authorities made by her
family and the Human Rights Association was always the same ‘’ we did not
take her, we do not have her’’. Lütfiye Kaçar was never heard from again.
.
.
Li ‘wir’, li wî ciyê ku ne dûr e, lê em her tim
ji dûr dihêlin; her tim em naxwazin navê wê
derê yê rastîn bînin ser zimanê xwe; li ‘wê
dera hanê’ qetlîam pêk tênê, rûbar û çem
xwînî diherikin, bûk çav li rê ne, dayîk şîn
digirin, lê tu kes vana nedibîhîzî. Lê wan
dayîkan bi tenê rojek dev ji şînê berdan û bi
fêrmiskên çavên xwe dilên xwe yên zuwa û
terikî ter kirin û hatin heta roja îroyîn. Ez ji
kêmasiya ku ‘min têr û tije piştgiriyê nekiriye’
tu car xelas nebûme, lê li gorî min ew ê çi
zû çi dereng, ew ê teqez rastî derê meydanê,
dereng be jî dê edalet pêk were. Ez bi van
hêviyan destê dayikên xwe maç dikim.
‘Orada’, çok da uzak olmayan ama bize
hep uzak gelen, gerçek adını söylemekten
hep imtina ettiğimiz ‘orada’ katliamlar olur,
derelerden kan akar, gelinler yol gözler, analar
ağıt yakar ve çığlıklarını kimse duymazdı.
Ama o analar bir gün sadece ağıt yakmaktan
vazgeçti ve âdeta taşlaşmış kalplerini
gözyaşlarıyla yumuşatarak bugünlere geldi.
Onlarla yeteri kadar dayanışamadığım
hissinden hiç kurtulmayan birisi olarak
hakikatin er geç ortaya çıkacağına, adaletin
geç de olsa yerini bulacağına olan inancımla
annelerimin ellerinden öpüyorum.
“There”, which is not so far away but always
seems far away, of which we always avoid to
use its real name, “there” would be massacres,
blood would run through the rivers, mothers
lament for their deads and no one would hear
their screams. But one day those mothers
gave up lamenting and with the tears they
shed they softened their stoned-hearts. As a
guilt ridden person for not having acted with
enough solidarity with them, I now bow and
kiss the hands of those mothers with the belief
that the truth shall eventually reveal itself and
that justice will be served.
Hilal Kaplan
116
117
.
.
Makbule Öktem
Makbule Oktem, ji ber ku hevserê wê gerîla
ye, her tim tîmên taybet davêjin ser mala wê.
Makbule Oktem pir caran tê binçavkirin û
îşkence lê tê kirin. Herî dawî sala 1994an
de tîmên taybet û cerdewan êrîşê ser mala
Makbule dikin û wê digirin. Ew girtin dibe
girtina dawîn. Wê demê şûn de tu agahi
ji Makbule Oktem naye girtin. Mekbûle
sê zarokan li dû xwe dihêle û wenda dibe.
Malbata wê serî li qereqolê û dozgeriyê dide,
lê tu bersivekî erênî naye girtin. Ew ji wê rojê
heta roja îro wenda ye.
Makbule Öktem’in evi eşi dağda olduğu
gerekçesiyle sık sık basılıyordu… Makbule
defalarca gözaltına alınarak işkencelerden
geçirildi. Son olarak evleri 1994 yılında
özel harekât timleri ve korucular tarafından
basıldı ve Makbule yine gözaltına alındı. Bu
Makbule’nin son gidişi oldu. Kendisinden bir
daha haber alınamadı. Arkasında 3 çocuk
bıraktı. Ailesinin savcılığa ve karakollara
yaptığı başvurulardan hiç bir sonuç alınamadı.
118
The house of Makbule Öktem was often
busted due to the reason that her husband
took to the mountains…. Makbule was taken
under custody and was subjected to torture
various times. Finally their house was busted
in 1994 by the special operations team and
village guards and Makbule was once again
taken into custody. This was the last time
Makbule was taken. She was never heard
from again. She left 3 children behind. All
the inquiries made by her family to the
prosecutor’s office and the police station
remained inconclusive.
119
.
.
Dayika min, dayikên min,
Birîna we kûr e, kezeba we dişewite.
Êşa we di dilê min de, fêrmiskên çavên we ji çavên min tên, ez jî bi we re digirîm. Em tev ji bo têjikên xwe digirîn.
Hêza heskirinê, ew ê rojek heskiroxên hêzê têk bibe, ez dizanim.
Ez bi heskirin û rûmetdarî destê we maçî dikim.
Annem, annelerim,
Yaranız çok derin, içiniz kan ağlıyor.
Yüreğimde acınız, gözümde gözyaşınız ağlıyorum sizlerle,
yavrularımız için;
Sevginin gücünün, güce olan sevgiyi bir gün mutlaka yeneceğini bilerek.
Sevgim ve saygımla ellerinizden öperim.
Mother, Mothers,
Your wound is deep, you are in deep sorrow.
I feel your heartache and I cry your tears with you,
for our children;
I know the power of love will one day overcome the love for power.
I kiss your hands with all my love and respect.
Melike Demirağ
120
121
.
.
Seyhan Doğan
Di 29 Kewçêr 1995’an de bi şev saet di
03:00’yan de leşkeran bi ser mala malbata
Doganan de girt, wan cerdevanî qebûl
nekiribû. Mala wan li Merdîn – Kerboranê
bû. Seyhan hê 13 salî bû. Dema ku wî leşker
dîtin tirsiya û xwe avête hembêza bavê xwe.
Leşkeran ew û birayê wî yê 9 salî Haznî girtin
û birin.
Bi Seyhan re 6 kesên din jî hatibûne
binçavkirin. Piştî bûyerê diya wî Asiye Dogan
çû tabûrê û jê pirsî ku zarokên wê li ku ne?
Jê re gotin “xeman nexwe, dê bên.” Roja din
dîsa Asiye çû tabûrê; jê re gotin “Me zarokên
te berdan, çûne malê, careke din neyê.” Çend
roj piştre Hazni yê 9 salî berdan. Îşkence
li Seyhan û Haznî hatibû kirin û xistibûn
hilawistoka Filîstînê. Hazni got ku kekê wî
Seyhan bi hilawistokê ve kirine û îşkenceyeke
dijwar lê kirine. Asiye Doganê her roj li
kure xwe dipirsî û daxwazname didan. Lê
tu encam nedigirt. Serî li televizyonê dida,
wisa bawer dikir ku heke derkeve televizyonê
û ji wir gazî bike, heye ku kurê wê were.
Rojekê derkete Med TV’yê û got “Doza min
bi dewletê re heye, ez kurê xwe dixwazim.”
Roja din Asiye Dogan winda bû. Keça wê
Zekiye çû dozgeriya Kerboranê. Ji dozger
pirsî ka wan çi bi diya wê kiriye. Jê re gotin
“me nedîtiye.” Ji ber kula diya xwe Zekiyê bi
qîrîn û hawar dest bi rûçikandina porê xwe
kir. Hineken got ku “birayê wê winda bû, tu
xeber ji dîya wê nîn e, eqlê wê çû, lê biborin.”
Saetek şûnde Asiye çênebû bû, îşkenceyên
giran lê hatibûn kirin û xwestibûn wê jî weki
kurê wê winda bikin. Nedipeyivî. Dema ku
29 Ekim 1995’te, Geçici Köy Korucusu
olmayı kabul etmeyen Doğan ailesinin
Mardin-Dargeçit’teki evine gece saat 03.00
sıralarında askerler tarafından baskın
düzenlendi. Seyhan henüz 13 yaşındaydı.
Askerleri görünce korktu ve babasının
kucağına sığındı. Askerler onu 9 yaşındaki
kardeşi Hazni ile birlikte alıp götürdü.
Seyhan’la birlikte 6 kişi daha gözaltına
alınmıştı. Olayın hemen ardından annesi
Asiye Doğan, tabura giderek “çocuklarım
nerde?” diye sordu. “Merak etme, gelir”
dediler. Ertesi gün tekrar Tabur’a giden
anneye “ senin çocuklarını bıraktık, eve
gittiler, bir daha gelme” dediler. Birkaç gün
sonra 9 yaşındaki Hazni’yi serbest bıraktılar.
Seyhan ve Hazni işkencelerden geçirilmiş
ve Filistin askısına alınmışlardı. Hazni, abisi
Seyhan’ın askıya ters asıldığını ve onun çok
ağır işkence gördüğünü anlattı. Annesi Asiye
Doğan her gün oğlunu soruyor, dilekçeler
veriyordu. Sonuç alamıyordu. Çareyi
televizyona çıkmakta buldu, belki seslenirse
oğlu gelir diye düşünüyordu. Bir gün Med
TV’ ye çıktı ve “ ben devletten davacıyım,
çocuğumu istiyorum” dedi. Ertesi günü
anne Asiye Doğan ortadan kayboldu. Kızı
Zekiye, Dargeçit savcılığına gitti. Savcıya
“anneme ne yaptınız?” diye sordu. “Biz
görmedik” yanıtını alan Zekiye, acıdan
üstünü başını yırtmaya başladı. Birileri “
kardeşi kayboldu, annesinden haber alamıyor,
aklı gitti, kusura bakmayın” dedi. 1 saat
sonra annesi Asiye serbest bırakıldı. 11 gün
kendisinden hiç haber alınamayan anne
122
On 29 October 1995, at 03.00am, soldiers
raided the house of Doğan family who did not
accept to become a temporary village guard.
Seyhan was 13 years old at the time. He was
afraid of the soldiers and he ran into in his
father’s arms. The soldiers took him with his 9
years old brother Hazni.
6 more persons were detained with Seyhan.
After the incident, his mother Asiye Doğan
went to the batallion and asked, “where are
my children?” They said, “Do not worry,
they will come back”. When their mother
went to the battalion again next day, they
said “we released your children, they went
home, do not come here again”. A few days
later Hazni was released. Seyhan and Hazni
were tortured and they were hanged on a
Palestine Hanger. Hazni told that his brother
was hanged on Palestine Hanger upside down
and tortured very heavily. His mother Asiye
Doğan was asking for her son and giving
applications every day. But she did not get
any result. She thought if she appears on TV
she could call her son. One day she appeared
on Med TV and she said “I presented a case
against the state, I want my child”. Next day,
Asiye Doğan disappeared. Her daughter
Zekiye went to Dargeçit Prosecution. She
asked prosecuter, “What have you done to
my mother?” They replied, “we did not
see her” and she started to tear her clothes.
Someone said, “her brother disappeared, she
has not heard from her mother, she lost her
mind, sorry”. After an hour her mother was
released. The mother Asiye who disappeared
123
.
.
rewşa wê xirab bû, birin nexweşxaneyê. Dilê
wê xwe li ber windakirina zarok û xizmên xwe
ranegirtibû. Ji ber îşkenceyên lê hatibûn kirin,
razandine Fakulteya Tıbê ya Cerrahpaşayê
û li wir koça dawîn kir. Ji Seyhan tu xeber
derneket.
Kekê Seyhanî, Qedrî Dogan di sala 2010’an
de ji bo karekî xwe çû gerînendeya nifûsê û dît
ku li kutika Seyhan Dogan “di sala 1992’an
de mir” nivîsîne. Wî ev yek ji parêzerê xwe re
got. Parêzer serî li Gerînendeya Giştî ya nifûsê
da lê bersivên ku danê hev nedigirtin. Dayika
Asiye û bavê Remezan kurê xwe ji hemû
kademeyên dewletê pirsîn lê heta dawiya
temenê xwe nezanîn ka kurê wan sax e yan
mirî ye.
Remezan Dogan 15 salan li kurê xwe geriya.
Dema ku kurê wî ji hembêza wî derxistin û
birin hê 13 salî bû. Çiroka wî bi “Kurê min ji
hembêza min derxistin. Bi tenê hestiyekî wî jî
be, ez dixwazim”ê dest pê dikir û wî ev çîrok ji
hemû merciyan re vegot. Peywira dewletê ew
bû ku aqibeta kurê wî jê re bibêje lê berevajî
vê îşkence li wî û hevsera wî Asiyê kirin.
Remezan Dogan di sala 2010’an de bêyi ku
bigihîje “ hestiyên” kurê xwe, ji ber krîza dil
jiyana xwe ji dest da.
Sûcê wan mezin bû. Bedela redkirina
cerdewaniyê, bi di bin çavan de windakirina
kurê wan ê zarok, jê standin.
Asiye, çok ağır işkencelerden geçirilmiş, oğlu
gibi kaybedilmek istenmişti. Konuşmuyordu.
Durumu ağırlaşınca doktora götürdüler.
Çocuğunun ve yakınlarının kaybedilmesine
yüreği dayanamayan anne Asiye, gördüğü
işkence sonucu yatırıldığı Cerrahpaşa Tıp
Fakültesi hastanesinde yaşamını yitirdi.
Seyhan’dan bir daha haber alınamadı.
2010 yılında bir işlem için nüfus
müdürlüğünde nüfus kaydını alan abisi
Kadri Doğan, kardeşi Seyhan Doğan’ın
nüfus kütüğüne “1992’de öldü” şeklinde not
düşüldüğünü gördü. Durumu avukatına haber
verdi. Avukatının Nüfus Genel Müdürlüğüne
yaptığı başvurularda ise yanıtların çok
çelişki içerdiği görüldü. Oğlunu devletin
tüm kademelerine soran anne Asiye ve
baba Ramazan Doğan, yaşamları boyunca
Seyhan’ın ölü mü, sağ mı olduğu konusunda
tek bir bilgi elde edemediler.
Ramazan Doğan 15 yıl, 13 yaşındayken
kucağından koparılarak gözaltına alındıktan
sonra kaybedilen oğlu Seyhan Doğan’ı
aradı durdu. ‘Oğlumu kucağımdan aldılar.
Onun bir kemiği de olsa istiyorum’ diye
başlayan hikâyesini tüm mercilere anlattı.
Oğlunun akıbetini açıklamakla yükümlü olan
devletin cevabı ise; ona ve eşi Asiye Doğan’a
işkence yapmak oldu. Ramazan Doğan
Ağustos 2010’da, oğlunun “kemiklerine” bile
kavuşamadan geçirdiği kalp krizi sonucunda
hayatını kaybetti.
Suçları büyüktü. Korucu olmayı reddetmenin
bedelini, onlara çocuk yaştaki oğullarını
gözaltında kaybederek ödettiler…
124
for 11 days was tortured very heavily and they
wanted her to be disappeared. She did not
speak. She was taken to the doctor because
her situation got heavier. The mother Asiye
who could not endure the disappearance
of her child and friends was taken to the
Cerrahpaşa Hospital because of the heavy
torture that she experienced and she lost her
life in this hospital. Nobody has heard from
Seyhan.
His brother Kadri Doğan who took his birth
certificate from Civil Registry saw a note on
Seyhan Doğan’s register of birth saying “died
in 1992”. He informed his lawyer about the
note. The lawyer applied to the General Civil
Registry and got very contradictory replies.
The mother Asiye Doğan and the father
Ramazan Doğan who asked their son could
not get any information about whether their
son was alive or dead.
Ramazan Doğan kept looking for his son for
15 years. Seyhan Doğan was taken from him
when he was 13 years old and disappeared.
He told his story to all authorities starting with
“My son was taken from my arm. After all, I
want his one bone even if it is the only thing
that remains from him”. The state which
is responsible of explaining his fate replied
by torturing him and his wife Asiye Doğan.
Ramazan Doğan died in August 2010 because
of a heart attack and he could not meet even
“bones” of his son.
Their crimes were big. They paid the price
of not becoming village guard with the
disappearance of their son under custody.
125
.
.
Ku ez herim
Kes li hêviya min namîne
Ji ber wê ez dimînim
Li paş BÎRanînan de
Jiyana ku dirêj tê zanîn
Ji BÎRan pêk tê
Jiyan bi rengê BÎRê dibe diya mirov!
Nobody is waitin’ for me
If I leave
Therefor I’m stayin’
Behind the MOments
Composed of MOments is
the life that’s thought to be long
Life becomes my MOther
beni kimse beklemiyo
gidersem
bu sebeple ben kalıyom
ANların gerisinde
ANlardan oluşuyo
uzun sanılan hayat
hayat ANnem oluyo!
126
Metin Üstündağ
127
.
.
.
.
Dayikên aştiyê lehengên min in. Her çi qas ez
navê hinekan ji wan nizanibim jî ez ê di jiyana
xwe de tu caran rûyên wan ji bîr nekim û ez
ê bi êşên wan wekî êşên xwe biêşim. Gelek rû
bi hefteyan in di destê wan de ne, bi wêneyên
30-20-10 sal berê li keçên xwe, lawên xwe
û hevserên xwe digerin. Ku ew wêneyên
wan nebûne, me yê kenên wan, awirên wan,
şênikiya wan ji bîr bikirana, wan ê ji bîr
bikirana.
Wan mirovên ku dewletê tune kiribû, digot
“tune” ye, hinekan ji nifûsê dabû rakirin,
hinekan li îşkencexaneyan kuştibû. Wan
mirovên ku hebûna wan înkar dikir hebûn…
Niha wekî ku em hene ew jî hebûn. Kesên ku
wan lawan, wan keçan, wan hevseran dîtine
hene, şahidiyê dikin. Her wisa îşkencekarên
ku dibêjin “me kuştine” hene. De haydê vê jî
înkar bikin…
Hê meydana Galatasarayê nebûye meydana
şermê, de ka ji me re bibêjin êdî, çi bû bi wan
wendayan.
Cumartesi Anneleri benim kahramanlarım.
Bazılarının isimlerini bilmesem bile,
yüzlerini yaşamım boyunca unutmayacağım.
Ve acılarını kendi acım gibi duyacağım.
Çok yüzler haftadır ellerinde 30-20-10
yıl öncesinden kalan fotoğrafla kızlarını,
oğullarını ve kocalarını arıyor. O fotoğraflar
olmasaydı onların gülüşünü, bakışını, neşesini
her şeyini unutacaktık, unutacaklardı.
Devletin yok ettiği, yok dediği, bazılarını
nüfustan sildirdiği, işkence hanelerde
öldürdüğü, varlıklarını inkâr ettiği bu insanlar
vardı… Hem de şimdi bizim olduğumuz gibi
vardılar. Bu oğulları, kızları, kocaları işkence
hanelerde gören tanıklar var. Ayrıca işkenceyle
öldürdüğünü söyleyen işkenceciler var, hadi
artık inkâr edin.
Galatasaray Meydanı utanç meydanı olmadan
kayıpların ne olduğunu bize söyleyin artık!
Saturday Mothers are my heroes. Even if I
do not know the names of some of them,
I will not forget their faces for all my life.
And I will suffer their pain as if it were
mine. For many hundreds of weeks, holding
photographs of 30-20-10 years old, they
have kept on searching for their daughters,
sons and husbands. If it were not for those
photographs, we would have forgotten, they
would forgotten, their smiles, gazes, happiness,
their everything.
These people, whom the state made to
disappear, some of whom the state erased
from civil registry, killed in torture cells,
denied their existence, these people they did
exist…. They did exist just the same way that
we exist now. There are witnesses who saw
these daughters, sons, husbands in the torture
cells. On top of that, there are now torturers
who say they have killed with torture, c’mon
now, you deny that….
Tell us already, what happened to the missing
ones before the Galatasaray Plaza turns into a
plaza of shame.
Nur Sürer
130
131
.
.
.
.
DAYIKÊN DINYAYÊ
Van rojan di rojnameyan de nûçeyek belav bû. Li Arjantînê
berpirsên bilind yên ku di dema cuntayê de berpirs bûne,
bi awayekî adilane hatine darizandin û hatine girtin, wan
avêtine zindanê. Silav li wan kesên ku bi salan şerê xwe
meşandin, êşên xwe avêtin nava dilê xwe û bi ser ketin, silav
li gelên ku serkeftina huqûqê bi dest xistine!
Dê û xwişkên me yên ku zarokên wan, mirovên wan ên herî
nêz bi dizî an jî bi eşkerayî hatin birin û hatin wendakirin,
bi dilê xwe yê şewitî her şemî li Galatasarayê li hev dicivin.
Hewl didin ku vê rûreşiya mirovahiyê, van kuştinên eşkera
û bi dizî bi mirovan bidin bihîstin. Tu agahî ji yên ku hatine
birin nestandine. Ne xema berpirsên van bûyeran e. Çavên
xwe girtine, guhên xwe kerr kirine, bi rengê kevirên bê
wicdan tu tiştek nabihîzin. Dinya dê her tim wisa be; dê vî
welatî jî wisa bimine! Hê jî ew bûyerên ecêb, rastîyên dîtin,
nabînin. Marks dibêje; “Dîrok dê pêşî çavên wan kesên ku
dê bikujin kor bike.” Ev rastî ew e ku wan çînên ku ew ê ji
holê rabibin nîşan dide. Bi salan e kesê guh neda rastiyan.
Her roj li ciyek gorên tomerî dertênê. Tiştê ku bê veşartin
nema. Êdî nayê înkarkirin. Niha ji bo ku hestî li hev
nekevin, ji bo ku malbat bigihîjin cenazeyên xwe li riyan tê
gerin. Belê em li vê dinyayê dijîn, em li welatê tije şerm û
fediyê dijîn. Ew ên ku pişta xwe dan dewletê û van qirêjiyan
kirin, dibêjin em mirov in û di nava me de digerin. Ev lawir
in ku vê dewletê kirin “dewelta genî”.
“Ev dinya, ev keştiya korsanî
dê noqî bibe, ew çi jî bibe dê noqî bibe!”
Van peyvên Nazim qet ji devê min nakevin. Ez ê hinek
biguherînim û peyva xwe bi encam bikim.
Ew ê dinyayeke azad bi rengê eniya we ya vekirî bê avakirin
dilên hemû dinyayê xwîn digirîn
Dayikên Şemiyê yên xweşik.
MOTHERS OF THE WORLD
News appeared on the papers these days, some high level authorities who
are considered to be the real hangmen of the bloody Junta period have
been put to trial , in Argentina, in a lawful manner, they were condemned
with the gravest penalties and sent to prison. We salute all those who
pursued this fight for years while suffering many pains, those who won this
victory of law for all the oppressed peoples.
Every Saturday, our mothers, our sisters, with their hearts on fire for the loss
of their closest ones, for the loss of their children who had been secretly or
openly taken away from their homes, are also congregating at Galatasaray.
They have the aim to announce to humanity these secret or open murders
which are the shame of all humanity. However, those responsible for these
actions do not even pay attention. They are all, each and every one of
them, conscienceless monuments of ice with their eyes shut tight and their
ears plucked. The world will always be this way, and this country will stay
this way too. Even today, they cannot see the reality in spite of all the
noteworthy events that take place all around the world. Marx says ‘’ History
first blinds those that it will kill’’, this fact reflects the rulers of the classes
that will be erased from history. Nobody paid attention to the facts that
keep repeating, every day there are news of mass graves in the press. There
is no way to cover up anymore. Denials do not work anymore. Now, ways
are being sought so that the bones do not get mixed up and that at least the
families can claim their dead. Yes, we live in such a world, we live in such a
shameful country. Those who leaned their backs to the state and created this
filth are walking amongst us and sneakily considering themselves human. It
is these creatures who turned this country to a ‘’swamp country’’.
This world, this pirate ship, will sink come hell or high water, it will sink.
I will end my words by altering these lines of Nazım which I quote so often
And one will build a world as free,
and open as your forehead
Beautiful SATURDAY MOTHERS of all the world whose hearts are
drenched in blood.
Vedat Türkali
134
DÜNYANIN ANALARI
Bir haber çıktı gazetelerde bu günlerde; kanlı Cunta
döneminin asıl cellatları sayılan üst yetkili kimi kuduz
sorumlular, adil biçimde yargılanıp en ağır cezalara
çarptırılarak zindana atılmışlar Arjantin’de. Bizden de
selam olsun, bu kavgayı yıllar yılı nice acıları göğüsleyip
yürütenlere, ezilen halklarına bu hukuk zaferini
kazandıranlara!
Gizliden, ya da açık açık evinden alınıp götürülmüş
çocuklarının ya da en yakınlarının kaybedilişi ardında
ateş düşmüş yürekleriyle yıllardır bizim analarımız,
bacılarımız da her Cumartesi Galatasaray’da toplanıyor.
İnsanlığın yüz karası bu gizli-açık cinayetleri tüm
insanlara duyurma çabasındalar. Hiçbir haber alınamamış
götürülenlerden. Olayların sorumlularınınsa umurlarında
bile değil. Gözlerini sımsıkı yummuş, hemen de hepsi,
kurşun akası kulaklarını tıkamış buzdan bir vicdansızlık
anıtı. Dünya hep böyle olacak; bu ülke de böyle kalacak
çünkü! Yeryüzünü kaplayan ibretlik olaylara karşın
gerçeği bu gün de göremiyorlar. Tarih, önce gözlerini
kör eder öldüreceklerinin’, diyor ya Marks; bu gerçek
tarihten silinecek sınıfların yöneticilerini yansıtıyor.
Yıllardır yinelenen doğrulara aldıran olmadı; her gün
yeni bir toplu gömütlük haberi yer alıyor basında. Örtbas
edilecek yanı kalmadı. Yadsımalar sökmüyor artık. Şimdi,
kemiklerin karışmaması, hiç değilse ailelerin kendi ölülerine
kavuşabilmesi için yol aranıyor. Evet, böyle bir dünyada,
böyle utanç dolu bir ülkede yaşıyoruz. Sırtlarını devlete
dayayıp bu pisliği yaratanlar, insanız diye sinsice dolanıp
duruyorlar aramızda. Bu devleti “bataklık devlet” haline
işte bu yaratıklar getirdi.
“Bu dünya, bu korsan gemisi
batacaktır, taş çatlasa batacak!”
Nazım’ın dilimden düşürmediğim bu dizelerini biraz
değiştirerek bitireceğim sözü
Sizin alınlarınız gibi özgür bir dünya kurulacak
tüm dünyamızın yürekleri kana bulanmış güzel
CUMARTESİ ANALARI”
135
.
.
Ali Ayhan Efeoğlu
Ayhan Efeoglu li Zanîngeha Yildiz Teknîkê
xwendekar bû. Di 6ê Kewçêra 1992yan de li
ber dibisitana wî ji aliyê polîsên xefye yên ku
bêtêlên wan di destê wan de bûn ve hate girtin
û hate wendakirin.
6 roj berî ku Ayhan were girtin Halîl Onder tê
girtin û dibe şadê gotinên ku li şubeyê berpirsê
polîsan dibêje; “Çima we Ayhan negirt?
Diviya ku me zûtir wî ji holê rakirana.”
Hacer Arikan bi Ayhan re di heman demê de
li Siyasî Şubeyê girtî bû. Polîsan jê re gotiye;
“Ayhan di destê me de ye.” Ew şadê van
gotinan e.
Ferîha û Osman Efeoglu li hemû ciyên fermî
digerin û li lawê xwe Ayhan dipirsin. Serlêdan
bêencam man, bersiv; “Me wî negirtiye, li
cem me nîn e.”
Di sala 1992yan de 6 ciwan di bin çavan de
hatin wendakirin. Îsmet Sezgînê ku wê demê
wezîrê karên hundir bû, bersiva malbat û
Komeleya Mafên mirovan wiha dida; “Ew ne
wenda ne, ew firar in.”
Li ser ciwanên ku wenda bûne Wezareta
Karên Hundir di daxiyaniya xwe de wiha
digot; “Yusuf Erişti, Huseyin Yaman û
Ayhan Efeoglu nehatin girtin, Soner Gul,
Hasan Gulunay û Huseyin Toraman jî li gorî
belgeyên polîsan ‘mehkum’ in.”
Birayê Ayhan, Alî Efeogluyê 29 salî yê
endezyarê avakariyê bû di 5ê Rêbendana
1994an de li ser riya Îznîk û Stenbolê hate
girtin û hate wendakirin. Osman û Ferîha
Efeoglu îcarê ji bo lawê xwe Alî li hemû
ciyên fermî geriyan û pirsa lawê xwe kirin.
Dîsa hemû serîlêdan bêencam man. Serokê
25 yaşındaki Ayhan Efeoğlu, Yıldız Teknik
Üniversitesi öğrencisiydi. 06.Ekim.1992
tarihinde okulun önünde ellerinde telsiz olan
sivil polislerce gözaltına alınarak kaybedildi.
Ayhan’dan 6 gün önce gözaltına alınan
Halil Önder şubede sorgu şefinin “Ayhan’ı
neden almadınız? Onun işini daha önce
bitirmeliydik” dediğine tanıklık etti.
Ayhan’la aynı zamanda siyasi şubede sorguda
olan Hacer Arıkan, polislerin kendisine
“Ayhan elimizde” dediğine tanıklık etti. Feriha
ve Osman Efeoğlu tüm resmi kurumlara
oğulları Ayhan’ı sordu. Başvurular sonuçsuz
kaldı; “biz almadık, bizde yok” cevabı hiç
değişmedi.
1992 yılında İstanbul’da 6 genç gözaltında
kaybedildi. Ailelerin, İnsan Hakları
Derneği’nin başvurularına cevaben dönemin
İçişleri Bakanı İsmet Sezgin bu kişilerin
“kayıp değil, firari” olduklarını açıkladı.
Kaybedilen gençlerle ilgili İçişleri
Bakanlığı’nca yapılan açıklamada ise Yusuf
Erişti, Hüseyin Yaman ve Ayhan Efeoğlu’nun
gözaltına alınmadığı, Soner Gül, Hasan
Gülünay ve Hüseyin Toraman’ın ise polis
kayıtlarına göre “aranan kişiler” olduğu
söylendi.
Ayhan’ın 29 yaşındaki inşaat mühendisi
ağabeyi Ali Efeoğlu da 5 Ocak 1994 tarihinde
İznik- İstanbul yolunda gözaltına alındıktan
sonra kaybedildi. Osman ve Feriha Efeoğlu
bu kez oğulları Ali için devletin tüm yetkili
kurumlarına başvurdu. Yine tüm başvurular
sonuçsuz kaldı. TBMM İnsan Hakları
İnceleme Komisyonu Başkanı Sabri Yavuz:
136
25 years old Ayhan Efeoğlu was a student at Yıldız
Technical University. On October 6th 1992, he
was taken into custody in front of the university by
undercover policemen holding walkie talkies and
he was made to disappear.
Halil Önder, who was taken 6 days before Ayhan,
witnessed that he heard that the interrogation chief
police at the police station said ‘’ Why didn’t you
take Ayhan? We should have had finished with him
long ago’’.
Hacer Arıkan, who was under interrogation at the
police department in charge of political crimes
during the same time with Ayhan witnessed that
the police told her ‘’We got Ayhan in our hands’’.
Feriha and Osman Efeoğlu inquired for their son
from all the official authorities. All applications
remained inconclusive. The only answer that never
changed was ‘’ we did not take him in, we do not
have him’’.
6 young people were made to disappear in Istanbul
while under custody in 1992. Ismet Sezgin, the
Minister of Internal Affairs for that period,
declared as answer to the applications of the
families to the Human Rights Association that
these people ‘’ were not missing, but they were
fugitives’’.
In the declaration made by the Ministry of Internal
Affairs regarding the youngsters made to disappear,
it was stated that; Yusuf Erişti, Hüseyin Yaman
and Ayhan Efeoğlu were not taken into custody
and that Soner Gül, Hasan Gülünay and Hüseyin
Toraman were “wanted by the police” according to
police records.
Ayhan’s brother, 20 years old civil engineer Ali
Efeoğlu were made to disappear on January
Komîsyona Lêkolînê ya Mafen
Mirovan a TBMMê Sabri Yavuz bi
tenê wiha got; “Dîtina wendayan
hêsan nîn e.” Bersiva serîlêdana
parêzerên ku serî li Dozgeriya
Komarê a DGMa nobedar dane
wisa bû; “Dibe ku çûbe hinda
birayê xwe.”
“kayıpları bulmak kolay değil”
demekle yetindi. Avukatlarının 27
Ocak 1994 tarihinde DGM nöbetçi
Cumhuriyet Savcısı’na yaptığı
başvuruya verilen cevapsa : “Belki
kardeşinin yanına gitmiştir” oldu…
5th 1994 after being taken into custody on Iznik-Istanbul highway.
Osman and Feriha Efeoğlu made this time applications to all state
authorities for their son Ali. Once again, all applications remained
inconclusive. Sabri Yavuz, President of the Parliamentary Human
Rights Commission, found it sufficient to say “it is not easy finding
missing people”. The answer given by the on-call public prosecutor
of the State Security Court to the applications made by lawyers on
January 27th 1994 was “maybe he went to where his brother is” .
137
.
.
Heta ku her rojên Şemiyan ew li wir bin ez ê jî li wir bim.
Heta lêgerîna maf û mafdariya wan hebe dê ê min jî hebe.
Heta ew negihîjin huzûrê, ez ê jî bêhuzûr bim.
Heta ew li meydana Galatasarayê rûnên, bila kes li mala xwe xwe bi huzûr hîs neke…
Onlar her cumartesi orda oldukları müddetçe, ben de orda olacağım.
Onların hak ve adalet arayışı bitmedikçe, benimki de bitmeyecek.
Onlar huzura kavuşmadıkça, ben de huzurlu olamayacağım.
Onlar her cumartesi Galatasaray meydanında oturduğu müddetçe, kimse evinde oturup kendini
huzurlu sanmasın…
As long as they’ll be there each Saturday, so will I be.
As long as they’ll be continuing to fight for equity and justice, so will I be.
As long as they are not in peace, neither will I be.
As long as they’ll be sitting at Galatasaray plaza each Saturday no one should consider themselves to
be at home at ease…
Zeynep Tanbay
138
139
.
.
.
.
.
ABDULLAH CANAN EKREM BULUT FAHRİ KUSUN BEŞİR SAYIN HÜSEYİN TAŞKAYA CÜNEYT AYD
RAMAZAN BİŞKİN ALİ TEKDAĞ İKRAM İPEK AYDIN ESMER İLYAS DİRİL LÜTFİYE KAÇAR SABAHAT
ALİ BULUT HATİCE ŞİMŞEK SAFİYETTİN TEPE ÇAYAN ÇİÇEK İBRAHİM GÜNDEM SÜLEYMAN SEYHA
NİHAT AYDOĞAN HÜSAMETTİN YAMAN GORAN DEMİR ABDULLAH OLCAY DÜZGÜN TEKİN EBUBEK
RIDVAN KARAKOÇ ELİF IŞIK ABDULLAH ÇITAK SALİH ÇALIK ÇERKEZ GÜLER İSMAİL BAHÇECİ M.S
AYHAN EFEOĞLU KENAN BİLGİN AHMET YETİŞEN ADİL ÖLMEZ FAHRİYE MORDENİZ HAYRETTİN E
ALPSOY MAHMUT KAYA TOLGA BAYKAL CEYLAN M.EMİN YILMAZ SERHAT YILDIZ FİKRİ ŞEN NAZIM
CEZAİR ÖRHAN VASIF ÖZTÜRK İSMAİL BAHÇECİ ABDULHAKİM KARTAL ATOM YERCANYAR YERV
SUPHİ DANİEL VARUJAN MUSTAFA BULUT FEHMİ TOSUN MAKSUT TEPELİ CEMİL KIRBAYIR ADNAN
RUPEN ZARTANYAN ABDULSELAM ÇELİK KRİKOR ZOHRAB HASAN GÜLÜNAY ABDULLAH ÖZDEMİ
MEHMET ÖZDEMİR ORHAN CİNGÖZ AHMET EĞİTMİŞ KONCA KURİŞ VEYSEL GÜNEY İBRAHİM Ç
ŞİMŞEK M.MEHDİ AKDENİZ ENDER TOĞCU EDİP ÇELİK ALİ UYGUR ZOZAN EREN FETHİ YILDIRIM
AKTİ ABDULKERİM KALKAN ABDULRAHİM KALKAN ABDURAHMAN AVŞAR AYDIN KİŞMİR BEDRİ A
MEHMET EMİN ATUĞ MEHMET HADİ BARAN MEHMET İNAN ŞÜKRAN DAŞ SİNAN FİDAN HÜSEYİN
ÖMER GÜVEN M.ŞERİF İNAL MAHLEP BELEK ÖMER SAVUN KEREVAN İRMEZ HALİT ÜRÜN EBUBE
SÜLEYMAN ŞIK MEHMET DANSIK AHMET DANSIK EMİN SAVGAT TAHİR KOÇU ABDULLAH TURĞ
BİLGEÇ SABRİ POLAT AHMET ŞAYIK YUSUF KALENDEROĞLU MEHMET MUNGAN ABİDİN PULAT KA
KARTAL OSMAN KAYAR DEHAM GÜNEY MEHMET FINDIK M. SALİH DEMİRHAN SALİH BATUR HALİL
BAYAN AHMET SANIR İSA SOYSAL SADUN BAYAN REŞİT EREN HAZIM ÜNVER HACI ŞİLİ RESUL KILIÇ
BİLİR CASIM PAKSOY ABDULLAH EFELTİ RESUL KILIÇ LOKMAN AKAY MEHMET KILIÇ YUSUF GÜN
HASAN BAYKURA İHSAN ARSLAN AHMET ELDEM MEHMET ELDEM ALİ KARAGÖZ MEHMET İLBASA
BUDAK ABDULHAKİM TANRIVERDİ DAVUT ALTUNKAYNAK NEDİM AKOL DAHAM GÜNEY MÜNİR SA
.

em ên wenda kaybolan biz we, the disappeared

Transkript

Benzer belgeler

21 Şubat Anadil Günü

Made in Turkey/Italy

The Holy See

BASIN BÜLTENİ