İndir - Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü

Transkript

T.C.
TARIM ve KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI
TARIMSAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
SU
M
A
E
ORDU İLİ PERŞEMBE İLÇESİNDE
FAALİYET GÖSTEREN YÜZER KAFES
İŞLETMELERİNİN ÇEVRESEL ETKİ
VE SU ÜRÜNLERİ SAĞLIĞI YÖNÜNDEN
İZLENMESİ PROJESİ
SONUÇ RAPORU
Hacı SAVAŞ
(Proje Lideri)
Yener YILDIRIM, Dr.İ.Zeki KURTOĞLU, Dr.Nadir BAŞÇINAR,
Ali ALKAN, Metin GÜREL, Hasan ERGÜN, Şirin FİRİDİN,
İlyas KUTLU, Serkan SERDAR, Bayram ZENGİN
TRABZON, 2006
I. ÖNSÖZ
Son yıllarda ülkemizde karada ve denizde yüzer kafeslerde kültür balıkçılığı sektörü
hızlı bir gelişim göstermiş ve bu alanda faaliyet gösteren işletme sayısı da giderek artmaktadır.
Yatırım, istihdam, üretime katkı ve ihracat ile halkın ucuz ve kaliteli protein ihtiyacını
karşılaması yönünden sevindirici olan bu durumla birlikte, süre içinde sektörde sorunlar
ortaya çıkmıştır. Bu sorunları çözecek, onlara gerekli bilgi ve hizmeti sunabilecek sektör içi
organizasyonlar maalesef aynı hızla gelişememiştir. Burada hem kamu hem de özel sektörün
yeterli bilgi, deneyim ve donanıma sahip olmaması ve sektörün ileride kendisi için sorun
olabilecek uygulamalardan kaçınmaması önemli faktörlerdir. Ancak ülkede yeni ve hızlı
gelişen bir sektör için bu durum normal kabul edilmelidir. Olması gereken, kamunun stratejik
planlamacı, yol gösterici ve denetleyici konumda olması, sektörün de her sorununu devletin
E
çözmesi gerektiği alışkanlığından vazgeçerek, kendi içinde organize olması, sektör içi oto
kontrol ve işbirliği mekanizması geliştirmesi ve sektöre zarar verebilecek uygulamalardan
kaçınmasıdır.
SU
M
A
Karadeniz’de de hızla gelişen sektör karada üretimin yanında denizdeki ağ kafeslerde
de üretime ağırlık vermektedir. Ancak zaman içinde ortaya çıkan hastalık problemleri ve
yanlış yetiştiricilik uygulamaları işletmeleri ciddi krizlerle karşı karşıya getirmektedir. Ordu
ili Perşembe ilçesinde bulunan ağ kafeslerde balık yetiştiriciliği yapan işletmelerde de 20022003 yıllarında ortaya çıkan yoğun balık ölümleri üzerine Bakanlığımız öncülüğünde
(TÜGEM), Ordu Valiliği, Ordu Tarım İl Müdürlüğü, Enstitümüz ve işletme sahiplerinin
işbirliği ile sorunların nedenleri ve çözümüne ilişkin olarak bu proje yürütülmüştür.
Proje çalışmaları boyunca bize yardımlarını esirgemeyen Ordu İl Tarım Müdürü Sadi
SADIKOĞLU’na, proje çalışanlarından Proje İstatistik Şube Müdürü Yener YILDIRIM ve
Mühendis Metin GÜREL’e, çalışma boyunca Enstitü Müdürü görevini yürüten, sırasıyla
Erdal ÜSTÜNDAĞ, Dr.İ.Zeki KURTOĞLU ve Dr.Atilla ÖZDEMİR’e, Protokol ve projenin
sonuç raporunun yazımında yardımcı olan dönemin Enstitü Teknik Müdür Yardımcısı
Muharrem AKSUNGUR’a, projede görev yapan bütün çalışma arkadaşlarıma ve bütün saha
çalışmalarında bizimle birlikte olan şoför arkadaşlarıma teşekkür ederim.
Proje süresince çalışmalarımızda kolaylık sağlayan ve gerekli materyallerin temininde
bize yardımcı olan işletme sahipleri ve çalışanlarına teşekkür ederim.
Proje çalışmalarının ve elde edilen sonuçların ilgili kuruluşlar ile bölgede yetiştiricilik
yapan işletmelere faydalı olmasını dilerim.
Hacı SAVAŞ
Proje Lideri
I
II. İÇİNDEKİLER
3.1.2.6. İşletmelerin balık aldıkları firmalar .............................................................
10
3.1.2.7. Yetiştiricilik süreleri .....................................................................................
3.2. Metot .....................................................................................................................
3.2.1. Su Ürünleri Sağlığı Bölümü ............................................................................
3.2.1.1. Enfeksiyonlara neden olan bakterilerin tanımlanması ve
Antibiyotik duyarlılık testleri .......................................................................
3.2.1.2. Solungaç ve deride paraziter kontrol ..........................................................
3.2.1.3. Yemlerde total bakteri seviyesinin belirlenmesi .........................................
3.2.1.4. Sediment’teki bakterilerin tanımlanması ...................................................
3.2.1.5. Enfeksiyonların kontrol altına alınması için ilaç tedavisi uygulanması...
3.2.2. Yetiştiricilik Bölümü ........................................................................................
3.2.2.1. Balıkların çalışma boyunca büyümenin takibi ...........................................
3.2.2.2. Yetiştiricilik şartlarının irdelenmesi............................................................
3.2.2.3. İşletmelerin bilgilendirilmesi ........................................................................
3.2.3. Ekoloji Bölümü .................................................................................................
3.2.3.1. Belirlenen istasyonlarda bazı fiziksel-kimyasal parametrelerin izlenmesi…
4. BULGULAR ve DEĞERLENDİRME .................................................................
4.1. Su Ürünleri Sağlığı İrdelemesi ...........................................................................
4.1.1. Deri ve solungaçlarda patojen parazitlerin incelenmesi ...............................
4.1.2. İncelenen yemlerdeki total bakteri seviyesi ...................................................
11
11
11
SU
M
A
E
I. ÖNSÖZ. ...................................................................................................................
II. İÇİNDEKİLER .....................................................................................................
III. ÖZET. ...................................................................................................................
IV. ABSTRACT ..........................................................................................................
V. TAVSİYELER .......................................................................................................
1. GİRİŞ.......................................................................................................................
1.1. Projenin gerekçesi .............................................................................................
1.2. Projenin bütçesi ve finansmanı .........................................................................
2. LİTERATÜR ..........................................................................................................
3. MATERYAL ve METOT ......................................................................................
3.1. Materyal ...............................................................................................................
3.1.1. Örneklerin temini ............................................................................................
3.1.2. İşletme Bilgileri .................................................................................................
3.1.2.1. İşletmelerin koordinatları.............................................................................
3.1.2.2. Ağ kafesler yerleşim planı ve örnekleme istasyonları ................................
3.1.2.3. Kafes yerleşim bilgileri .................................................................................
3.1.2.4. İşletme kapasiteleri .......................................................................................
3.1.2.5. İşletmelerdeki kafes sayıları .........................................................................
Sayfa No
I
II
IV
V
VI
1
1
2
2
5
5
5
6
6
7
8
8
9
II
11
11
11
12
12
12
12
12
12
12
12
13
13
13
13
4.1.3. Balıklarda tanımlanan bakteriler ...................................................................
14
4.1.4. Sedimentte tanımlanan bakteriler ..................................................................
14
4.1.5. Tanımlanan bakterilerin antibiyotiklere olan duyarlılığı ............................
15
4.1.6. Çalışma boyunca işletmelere göre tespit edilen enfeksiyonlar .....................
15
17
4.1.7. Levreklerde mevsim-bakteriyel enfeksiyon ilişkisi .......................................
4.1.8. Alabalıklarda mevsim-bakteriyel enfeksiyon ilişkisi ....................................
17
4.1.9. Levrek ve alabalık yetiştiriciliğinde tolere edilebilir ve ölçülen su sıcaklıkları….18
19
4.1.10. Su sıcaklığı-bakteriyel enfeksiyon ilişkisi .....................................................
4.1.11. İşletmelerde 2004-2005 yılları ölüm oranları...............................................
20
4.1.12. İşletme bazında 2004-2005 enfeksiyon yoğunluğu ......................................
21
22
4.1.13. Balık yaşı-enfeksiyon ilişkisi ..........................................................................
4.2. Bölgede Uygulanan Yetiştiricilik Uygulamalarının İrdelemesi ......................
22
E
4.2.1. Özbek Su Ürünleri ..........................................................................................
22
24
4.2.3. Altaş Su Ürünleri .............................................................................................
25
4.2.4. Marnero Su Ürünleri .......................................................................................
26
4.2.5. Sarıkaya Su Ürünleri ......................................................................................
27
4.3. Ağ Kafes İşletmeleri Yerleşim Bölgesinde Ekolojik Yönden Elde Edilen
Bulgular ..............................................................................................................
5. SONUÇLAR ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ..............................................................
5.1. Sonuçlar................................................................................................................
5.2. Çözüm önerileri ...................................................................................................
5.3. Ortak Yönetim Merkezi Yapılanması ( Model 1 ) ..........................................
5.4. Kafes yerleşim alanı yapılanması (Model-1) ..................................................
5.5. Kafes yerleşim modeli-1( Tüm İşletmeler için ) ...............................................
5.6. Kafes yerleşim modeli-2( Bir İşletme için ) ......................................................
6. PROJE BÜTÇESİ İCMALİ ..................................................................................
7. REFERANSLAR ....................................................................................................
29
42
42
43
44
44
45
45
46
47
SU
M
A
4.2.2. Vona Su Ürünleri ............................................................................................
III
ÖZET
Bu çalışma, Ordu İli, Perşembe ilçesi limanı açıklarında bulunan ağ kafeslerde
yetiştiriciliği yapılan gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) ve deniz levreklerinde
(Dicentrarchus labrax) yüksek ölümlere neden olan faktörleri belirlemek için yapılmıştır.
Hem hastalık problemleri ile yüksek ölümlerin nedenini mikrobiyolojik yönden araştırmak,
hem yetiştiricilik teknikleri ile ilgili yapılan olası hatalı uygulamaları ve bu uygulamaların
balık ölümleri üzerine olan etkisini saptamak, hem de yetiştiricilik yapılan bölgedeki deniz
suyunun bazı temel parametrelerini inceleyerek, bunların balık ölümleri üzerine olası negatif
etkilerini değerlendirmek hedeflenmiştir.
Bu proje, Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Ordu İl Tarım Müdürlüğü,
Ordu Valiliği Özel İdaresi ve bölgede yetiştiricilik yapan işletmelerin ortak katkıları ile
karşılanmıştır.
E
yürütülmüştür. Proje giderlerinin tamamı İl Özel İdaresi ve işletmeler tarafından
18 ay boyunca, her ay işletmelere gidilerek tüm kafeslerden balık örnekleri, yem
SU
M
A
örnekleri, belirlenen istasyonlardan su ve sediment örnekleri alınarak incelenmiştir. Aylık
çalışma sonuçları İl Müdürlüğü ve işletme yetkilileri ile değerlendirilerek alınması gereken
önlemler ve yanlış uygulamaların düzeltilmesi konusunda tavsiyelerde bulunulmuştur.
Çalışma sonucunda tolere edilebilir sınırlar içinde olan deniz suyu sıcaklığının
ölümlerin nedeni olduğuna dair bir bulgu elde edilememiştir. Boy-ağırlık gelişimine bağlı
kondüsyon parametreleri ile suyun fiziksel-kimyasal parametreleri normal sınırlar içinde
bulunmuştur.
Yüksek ölümlerin asıl nedenleri olarak; yanlış yetiştiricilik uygulamaları ve
mikrobiyolojik yönden kirletilen zemin, işletmelerin kendi arasındaki sorunları, hijyen
kurallarına ve yetkililerin tavsiyelerine uymama, bilinçsiz ilaç kullanımı, balıklara gayri sıhhi
yaş yem verilmesi, işletmeler ve kafesler arası mesafe yetersizliği, farklı tür (alabalık-levrek)
ve yaştaki balıkların yan yana konması olarak sıralanabilir.
Çalışma boyunca tavsiyeleri uygulayan ve gerekli önlemleri alan bazı işletmelerde
ölüm oranları levreklerde %40‘tan %10’a, alabalıklarda ise %21’den %1’e düşürülmüştür.
Elde edilen bulgulardan biri de normalde tatlı suda ve alabalıklarda görülen
Yersiniosis hastalığı etkeninin deniz levreği balıklarında izole edilmesi ve enfeksiyona neden
olmasıdır.
Anahtar kelimeler: Ağ kafes, yetiştiricilik, su sıcaklığı, enfeksiyon, antibiyogram,
hijyen, antibiyotik, kondüsyon.
IV
ABSTRACT
This study was carried out to determine the causative factors of heavy mortality in
rainbow trout and marine sea bass reared in net cages placed in off-shore floating cages in
Perşembe district of Ordu.
The aims of this study were ;
-
to observe of disease problems and heavy mortalities from microbiological point
of view,
-
to examine the problems of rearing techniques and effects of these problems on
fish mortalities,
-
to observe of some of the basic water parameters of the region and evaluation of
E
their impact on fish mortalities.
This Project was implemented by the cooperation of Central Fisheries Research
SU
M
A
Institute, Agriculture Directorate of Ordu Province, Governorship of Ordu, and private
companies in region.
During 18 months, samples of fish, feed, water and sediment were taken monthly from
pre-determined sample points and analyzed in Institute’s laboratories.
Results of monthly studies were evaluated by authorities of private companies and
Agriculture Directorate of Province of Ordu and recommendations were given for necessary
measurements.
As a result of the studies, there was no evidence related with the water temperature
being the cause of mortalities, because it was in the tolerable limits.
According
to
the
length-weight
relationship,
condition
parameters
and
physical/chemical parameters of water were found in normal limits.
The main causes of the intense mortalities were determined as; fault in appropriate
rearing techniques, microbiologically polluted ground, problems among companies, poor
hygienic conditions, unconsciously usage of drugs, usage of unhealthy farm-made feed,
insufficient distance between the facilities and cages, keeping different species and age group
of fish side by side.
The mortality rate was decreased from 40% to 10% in sea bass and 21% to 1% in trout
in farms where taken recommendations under consideration and taken necessary measures.
One of the interesting findings was detecting of Yersiniosis frequently in sea bass
which is normally characterized by fresh water trout.
Key words: Farm management, environmental impact, net cage, rearing, water
temperature, infection, antibiogram, hygiene antibiotics condition.
V
TAVSİYELER
Son yıllarda ülkemizde ağ kafeslerde balık yetiştiriciliği hızla yaygınlaşmakta, gerek
miktar ve alan olarak ve gerekse üretilen tür çeşitliliğinde gelişme göstermektedir. Teknolojik
gelişmelerle birlikte artık bir sektör haline gelen bu alanda yatırım ve üretimin artması
beraberinde bazı sorunların da ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Bu sorunlar; faaliyet gösteren işletmelerin kendi arasında olduğu kadar, kamu ile özel
sektör arasında, işletmeler ile yerel yönetimler, balıkçılar ve bölge sakinleri arasında,
işletmeler ile turizm yatırımcıları arasında olduğu anlaşılmaktadır. Bütün bu tartışmalarda
ortaya atılan en büyük gerekçe bu tesislerin çevre ve görüntü kirliliğine neden olduğu, doğal
üreme ve avcılık alanlarını olumsuz etkilediği şeklindedir. Maalesef ülkemizde bu konuda
detaylı bilimsel çalışmalar henüz yapılmamıştır. Bu çalışmanın temel hedefi de bu sorulara
çalışmaya ihtiyaç vardır.
E
yanıt bulmak değildir. Bununla birlikte yukarıda yazılı konuları da çok yönlü araştıracak bir
Ancak çalışma boyunca yaptığımız gözlemler ve çeşitli kesimlerle yaptığımız
SU
M
A
görüşmeler, aslında sorunun çok boyutlu ve çok taraflı olduğunu göstermiştir. İşletmeler
resmi ve bilimsel kurallara uygun yetiştiricilik yaptıklarında, kendi aralarında işbirliği yapıp
bir oto kontrol sistemi geliştirdiklerinde, kuraldışı uygulamalara izin vermediklerinde,
kendilerine tahsis edilen sınırlara ve üretim miktarına riayet ettiklerinde, organik ve kimyasal
kirlenmeyi arttıracak uygulamalardan kaçındıklarında, gerek zemin yapısında, gerekse deniz
suyunun temel parametrelerinde, geri dönüşümsüz ve büyük değişiklikler olmamaktadır.
Burada kamunun öncelikle yapması gereken üretim sahalarının planlama ve tahsisi
aşamalarında tamamen bilimsel verilere uygun hareket etmek, ilgili tüm taraflarla mutabakat
içinde olmak, koyduğu kuralların uygulanmasını sağlamak için sürekli denetim yapmak ve
kuraldışı uygulamalar yapan işletmelere izin vermemektir.
Bu çalışma, bu yönden incelendiğinde işletmelerde meydana gelen yüksek ölümlerin,
çevresel parametre değişiklikleri ve buna bağlı kirlenmeden çok, kendi aralarındaki sorunlar,
bilimsel olmayan yetiştiricilik uygulamaları ve zeminin bizzat kendileri tarafından
mikrobiyolojik olarak kirletilmesi (bilinçsiz ve kontrolsüz antibiyotik kullanımı, işletmelerin
hastalıkları birbirinden gizlemeleri, ölen balıkların çuvallara doldurularak kafes dibi veya
yakınlarında denize atılması, gayri sıhhi yaş yem yapımı ve kullanımı v.s.) sonucu ortaya
çıktığı görülmektedir. Bu nedenler ortadan kaldırıldığında ve bilimsel tavsiyelere
uyulduğunda ölüm oranlarının önemli derecede azaldığı görülmüştür.
Zaten; bu tür işletmelerde kafes dipleri ile yakın çevresinin hiçbir kirliliğe maruz
kalmayacağını, çevreye hiçbir olumsuz etkisinin olmayacağını da kimse iddia etmemektedir.
VI
Önemli olan bu tür olumsuzlukları minimuma indirecek tedbirleri ortaklaşa alacakları bir oto
kontrol sistemi kurmaları ve işbirliği yapmalarıdır.
Unutulmamalıdır ki; bu tür aşırı kirlenmeden ve kuraldışı davranışlardan olumsuz
yönde en çok etkilenecek kesim de yine kendileri olacaktır.
Umarız bu rapor ve çalışma süresince yapılan tavsiyeler faydalı olur ve işletmelerin
ekonomik kazançlarının yükselmesine olumlu yönde katkı yapar.
SU
M
A
E
.
VII
1. GİRİŞ
1.2. Projenin gerekçesi
Ordu – Perşembe’de bulunan kıyı şeridi ilk defa 1991 yılında Alabalık
yetiştiriciliği amacıyla üretime açılmıştır. 1995 yılından itibaren deniz levreği
(Dicentrarchus labrax ) yetiştiriciliğine de açılan bölgede üretim yıllar içinde artmıştır.
Halen 6 ayrı sahada 5 işletme gökkuşağı ve deniz levreği yetiştiriciliği yapmaktadır.
Ancak üretim artışı ile birlikte sorunlar ortaya çıkmış ve 2002–2003 yıllarında işletmeler
E
büyük kayıplar yaşamıştır (üretici beyanlarına göre ölüm oranları %50–70 olarak
verilmiştir). 2002 ve 2003 yıllarında gerek Enstitümüze ve gerekse diğer araştırma
SU
M
A
kuruluşlarına incelenmek amacıyla ölü balık, hazır ve yaş yem örnekleri gönderilmiş,
işletmelere teşhis edilen hastalıklar, bu hastalıklara karşı tedavi önerilmiştir. Ayrıca
işletmelerin uymaları gereken kurallar hakkında tavsiyelerde bulunulmuştur.
Ancak, balık ölümlerinin devam etmesi üzerine Tarım ve Köyişleri Bakanlığı,
Tarımsal Üretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü devreye girmiştir. Bakanlığın 14.10.2003 tarih
ve 57 sayılı oluru gereği, Ordu İli Perşembe İlçesi’nde bulunan ağ kafeslerde su ürünleri
yetiştiriciliği yapmakta olan işletmelerin bölge ekonomisine katkısının devamlılığının
sağlanmasına yönelik; sorunları tespit etmek ve çözüm önerileri üretmek amacıyla bir
komisyon oluşturulmasına karar verilmiştir. Komisyonun çalışmaları sonunda hazırlanan
raporda ( Ek:1 ), Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından bölgede bir
izleme projesi yapılması gerekliliği vurgulanmıştır.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü
(TÜGEM)’nün 28.01.2004 tarih ve SÜBD/ 250 11 10 11/365 sayılı yazıları ile komisyon
raporuna atıfta bulunulmuş ve Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü liderliğinde
Üniversite, Tarım İl Müdürlüğü ve bölgedeki su ürünleri işletmelerinin de katkısı sağlanarak
“Yetiştiricilik açısından önemli olan su kalite kriterleri, akıntı, sediment birikimi, balık
gelişimi ve sağlık durumu” ile ilgili bir araştırmanın (izleme projesi) uygulamaya konması
gerektiğini bildirmiştir.
Ordu İl Tarım Müdürlüğü ve işletme yetkilileri ile yapılan görüşmelerde 18 ay sürecek
bir izleme projesi yapılması kararlaştırılmış, bu çalışma için gerekli giderler Ordu Valiliği İl
1
Özel İdaresi ve işletmeler tarafından karşılanmıştır. Çalışma esaslarına ilişkin bir protokol
hazırlanarak (Ek 2) çalışma fiilen Haziran 2004 – Aralık 2005 tarihleri arasında
SU
M
A
E
sürdürülmüştür.
2
1.2. Projenin bütçesi ve finansmanı
Asgari giderleri karşılamak üzere projenin bütçesi 22.000 TL olarak saptanmış, bu
rakamın 12.000 YTL’si Ordu İl Özel İdaresi (Tarım İl Müdürlüğü), 10.000 YTL’si
yetiştiricilik yapan 5 işletme tarafından karşılanmıştır. Ordu İl Özel İdaresi tarafından tahsis
edilen bütçe Enstitümüz Döner Sermayesi aracılığıyla, projede kullanılacak çeşitli sarf
malzemelerinin alımı için kullanılmıştır. İşletmelerce toplanılan tutar ise özel bir hesapta
tutularak proje lideri koordinasyonunda, personel harcırahları, hizmet ve cihaz alımı ve
akaryakıt giderlerinde harcanmıştır.
E
2. LİTERATÜR
Dengeli beslenmede çok önemli bir yere sahip olan su ürünlerinden, en üst düzeyde
faydalanmak için hızla artan dünya nüfusuna paralel olarak su ürünleri üretiminde de artış
SU
M
A
gerekmektedir. Ancak, avcılık yoluyla elde edilecek miktarın sınırlı olması sebebiyle dünyada
ve ülkemizde su ürünleri yetiştiriciliği hızlı bir gelişim göstermiştir. Dünya genelinde avcılık
yoluyla sağlanan üretim 100 milyon ton civarında maksimum düzeye ulaşmışken su ürünleri
yetiştiriciliğinden elde edilen 50 milyon tonluk üretim toplam su ürünleri üretiminin ( 150
milyon ton ) 1/3 den fazlasını sağlamaktadır (Hoşsucu ve ark., 2001; Okumuş, 2000). Su
ürünleri yetiştiriciliği FAO tarafından son on yılda dünyada en hızlı büyüyen gıda üretim
sektörü olarak belirlenmiştir.
Zengin iç su kaynaklarına ve uzun bir sahil şeridine sahip olan ülkemizde doğal
avcılığın yanı sıra kültür balıkçılığı da giderek artan bir eğilim göstermiştir. Kültür balıkçılığı
ile ilgili ilk uygulamalar iç sularda 1970'li yıllarda alabalık, denizlerde ise 1985'li yıllarda
çipura ve levrek üretimi ile başlamıştır. 1980'li yıllardan sonra, devlet tarafından destek
sağlanması, ülkemizde su ürünleriyle ilgili akademik eğitimin başlaması ve özel sektör ile
üniversitelerin konu ile ilgili çalışmalar yapması sonucu, su ürünleri yetiştiriciliğinde kısa
sürede kayda değer bir artış sağlamıştır. Ülkemizde avcılık yoluyla elde edilen su ürünleri
miktarı 500 bin ton civarında hemen hemen sabit iken, yetiştiricilik yoluyla elde edilen miktar
ise önemli ölçüde artış göstererek 2003 yılında 80 bin ton’a ve 2005 yılında ise 110 bin ton’a
yükselmiştir (TÜGEM, 2004; TÜGEM 2006). FAO istatistiklerine göre, dünya genelinde
ortalama 16 kg olan kişi başına su ürünleri tüketimi AB ülkelerinde 22 kg, ülkemizde ise 8 kg
civarındadır. Su ürünleri avcılığı yoluyla üretimin önemli oranda artırılamayacağı göz önüne
alındığında üretim ve kişi başına tüketim büyük oranda yetiştiricilik veya kültür balıkçılığının
geliştirilmesi ile artırılabilir. Türkiye, su ürünleri üretimi açısından AB ülkeleri arasında 7.
3
sırada, yetiştiricilik açısından 4. sırada yer almasına karşın, kişi başına düşen su ürünleri
tüketimi açısından son sıralarda yer almaktadır. Su ürünleri yetiştiriciliği ülkemizde artırmak
için VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planında “su ürünlerinde sürdürülebilir üretimin artırılması
amacıyla; doğal kaynakların rasyonel kullanımı sağlanacak, yetiştiricilik ve açık deniz
balıkçılığı geliştirilecek, araştırma ve geliştirme faaliyetlerine önem verilecek ve kamuda
etkin kurumsal bir yapının oluşturulması için gerekli düzenlemeler yapılacaktır” vurgusu
yapılmaktadır. Ayrıca Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 2004 yılından itibaren yetiştiriciliğin
geliştirilmesi amacıyla teşvik primi uygulamaya başlamıştır.
Ancak, zamanında kaynak tahsisi, rasyonel planlama ve yönetim stratejileri
geliştirilemediği taktirde su ürünleri yetiştiriciliğinin hızlı gelişimi bazı problemleri de birlikte
E
getirebilmektedir. Bu nedenle özellikle Ege kıyılarında gelişen kafes yetiştiriciliği kaynak
tahsisi sınırlaması ile karşı karşıya kalmıştır. Su ürünleri yetiştiriciliği ile ilgili faaliyetlerin
ekonomikliği
yanında
çevresel
etki
boyutlarının da
göz
önünde bulundurulması
SU
M
A
gerekmektedir. Bu yaklaşım; çevresel dengenin korunması açısından, yetiştiriciliğin
uygulama şekli, düzeyi ve akuakültür-çevre etkileşimi konusunda oldukça fazla araştırmaya
ihtiyaç göstermektedir.
Ülkemizde ağ kafeslerde balık yetiştiriciliği büyük oranda Ege denizinde yoğunlaşmış
olmasına rağmen, son yıllarda özellikle Doğu Karadeniz’de büyük ölçekli ağ kafes
yetiştiriciliğine olan talebin arttığı bilinmektedir. Ancak, Karadeniz’de kıyı ve hidrografik
özellikler nedeniyle bu amaç için uygun yerler oldukça kısıtlıdır. Bu nedenle işletmeler
Kefken, Sinop, Ordu - Perşembe, Trabzon - Yomra ve Rize açıkları gibi kısmen korunaklı
birkaç alanda kümelenmiş durumdadır. Günümüzde üretimin yaklaşık %80’i Ordu’nun
Perşembe ilçesinde gerçekleştirilmektedir. Halen Perşembe’de 5, Yomra ve Rize’de ise 2’şer
işletme bulunmaktadır. Perşembe’deki işletmelerde gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus
mykiss) ve levrek (Dicentrarchus labrax) diğer alanlarda ise sadece alabalık yetiştirilmektedir.
Bu alanlardan özellikle Perşembe sahilinde alanın taşıma kapasitesinin zorlandığı tahmin
edilmektedir. Yomra ve Rize’de ise üretim kapasitesi artırılması yönünde girişimler
mevcuttur.
Kafeslerde yoğun balık yetiştiriciliğinin küresel, bölgesel ve yerel bazda bazı önemli
çevresel etkiye sahip olduğu yaygın olarak kabul edilmektedir (Folke ve Kautsky, 1989).
Ayrıca kafeslerde balık yetiştiriciliği işletmenin büyüklüğüne, ortam ve su özellikleri gibi
faktörlere bağlı olarak yakın çevresindeki su kolonu ve bentik kesimde organik materyalce
zenginleşmeye, su kalitesi ve özellikle bentik canlı komünitesinde değişikliklere neden
olacağı belirtilmiştir (Barg, 1992; Okumuş, 1997).
4
Sediment, su kolonundaki parçacıkların nihai durağı olan çökel materyaldir.
Üzerlerindeki su kolonunun kalitesini, besin elementleri (azot, fosfor, silikat v.b.) salınımları
ve organik maddelerin parçalanmasıyla ve bunun sonucu olarak da oksijen tüketimine neden
olması ile değiştirirler. Bu sediment kalitesi önemli bir su kirliliği göstergesi olarak
değerlendirilir. Aşırı element girdisi, ötrofikasyon dediğimiz su kalitesi bozulmasının başlıca
sebeplerindendir. Sedimentteki organik karbon içeriği de yine organik kirliliğin bir
göstergesidir (Özfuçucu ve ark., 2003).
Bentik topluluklar da çevre koşullarını az-çok uzun bir zamanda özümseyerek,
ortamın durumunu biyolojik olarak mükemmel bir şekilde tanımlamaya müsaade ederler.
Ancak bentozun organik zenginleşmesi ile ilgili olarak bir değişkenin (örneğin, sedimentin
E
toplam organik karbon içeriği, makro ve omurgasız tür zenginliği) etkilenmiş ortamlarda
gözlenen değişimin ekolojik sonuçlarını belirlemek için bilimsel temel yeterli değildir. Bu
nedenle kontrol alanları ile ilgili standartlar oluşturulmaktadır. Örneğin etkilenen ortamlardaki
SU
M
A
makro omurgasız türlerin sayısı kontrol ortamındaki tür zenginliğinin %50’sinden az
olmamalıdır (Lamy ve Guelorget, 1995).
Ağ kafeslerde balık yetiştiriciliği, dünyada ve ülkemizde önemli ekolojik özelliklere
sahip ve değişik sektörler tarafından farklı amaçlarla kullanılmak istenen koy, liman, fiyort
gibi yerlerde yapılmaktadır. Çevresel imkânlardan faydalanarak yapılan bu üretim tarzının
deniz ekosistemlerinde istenmeyen etkilerinin olabileceği belirlenmiştir. Balık çiftliklerinden
denizel ortama karışan ana maddeler fosfor ve azot gibi organik maddeler ve suda asılı katı
maddelerdir. Su ürünleri yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı İsveç, Norveç ve Finlandiya
sahillerindeki somon çiftliklerinde yapılan araştırmalara göre, balık çiftliklerinden denizel
ekosisteme 260-650 ton/yıl azot yükünün girdiği ve bu miktarın diğer çeşitli kaynaklardan
deniz ortamına giren azot yükünün sadece %2’sine tekabül ettiği belirlenmiştir (Ervik ve diğ.,
1989; Okumuş, 1997). Yetiştiricilikte balıklara verilen besinlerin %90’ından fazlası, atık besin
maddeleri ve balık dışkıları seklinde suya ve sonra da sedimente geçerek etkiler. Bu
etkilemeler kendini kültür ortamında; dipteki suyun oksijen bakımından zayıflaması,
sedimentteki toplam sülfit miktarının artışı, geçici fauna bozulmaları, bentik faunada dikkati
çekerek değişimler ve bentik komünitelerin biyokütlesinde önemli miktardaki azalmalar
şeklinde gösterir (Tsutsumi ve ark., 1991).
Balık çiftliklerinin devamlılığının sağlanması, sağlıklı ve optimal üretim yapabilmek için
kullanılan yem ve ilaç gibi doğal olmayan girdilerin çevreye olan etkileri yapılan birçok çalışma
ile belirlenmiştir (Midlen ve Redding, 1998; Evrik ve ark., 1997; Gowen ve Bradbury, 1987;
Ackefors ve Enell, 1994; Kelly ve ark., 1996). Balık çiftliklerinin geniş anlamda estetik kirliliğe
5
de neden olduğu yine literatür çalışmalarında belirtilmiştir (O’ Sullivan, 1992; Garret ve ark.,
1997; Midlen ve Redding, 1998). Bunlara ek olarak çiftliklerden kaçan balıkların doğal türlere
karışması ve genetik modifikasyona neden olmaları bir başka önemli konudur (Heggberget ve
ark., 1993).
Gowen ve diğ. (1987), üretim alanlarındaki bentoz ve su kolonunun organik maddece
zenginleşmesini, buna bağlı olarak hipernütrifikasyonun boyutlarını kontrol eden temel
faktörlerin, çiftliğin büyüklüğü ve yönetimi ile yetiştirici alanın hidrografisi (akıntı hızı ve
şekli, su değişim oranı, vs.) olduğu belirlenmiştir. Çiftlik büyüklüğü ve hidrografiye bağlı
olarak ana etkinin görüldüğü alan 30 m sınırı içinde kalmakta, korunaklı, sığ ve su
yenilenmesinin zayıf olduğu yerlerde tahribatın boyutu daha da yüksek olmaktadır (Anonim,
E
1993). Yunanistan da yapılan bir çalışmada ise kafeslerin altından 20 m mesafeye kadar deniz
tabanında ve su kolonunda değişimler gözlenmiştir. Kafeslerin altında sedimentin organik
karbon ve azot konsantrasyonları yüksek bulunmuş, bunun yanında poliketlerde (Capitella
SU
M
A
spp.) artışlar gözlenmiştir (Karakasis, 1996).
Öte yandan, kıyısal alanı kullanan sektörler arasındaki sürtüşmeleri gidermek, doğal
kaynakları, özellikle de denizleri kullananların birbirine verdikleri zararı en aza indirmek, bir
ekosistemin çeşitli kullanımlarını bağdaştırma işlemi olan “Çok Yönlü Kullanım
Planlaması” hayata geçirilmesiyle mümkündür. Bu planlamanın ilk adımı ise sistemdeki
streslerin ve bu doğrultudaki değişimlerin belirlenmesi olmalıdır. Ayrıca, FAO teşkilatının
sorumlu balıkçılık ve yetiştiricilik için koymuş olduğu kurallardan biri de “Akuakültür
aktivitelerinden kaynaklanan ekolojik değişiklikler ile ekonomik ve sosyal sonuçların
minimize edilmesi amacıyla devlet, uygun çevresel değerlendirme ve izlemeyi (monitoring)
yürütmek ve akuakültüre özgü etkin prosedürleri tespit etmek zorundadır” kuralıdır
(DESAMP, 1996).
3. MATERYAL ve METOT
3.1. Materyal
3.1.1. Örneklerin temini
1. Bu araştırma Enstitümüz Su Ürünleri Sağlığı, Yetiştiricilik ve Ekoloji Bölümleri ile Ordu İl
Müdürlüğünün (Proje İşt. Şb. Müd.) ortak çalışması olarak 18 ay boyunca yürütülmüştür.
2. Her ay tekne ile belirlenen istasyonlara giderek, kafeslerden (sağlıklı, hasta) balık örnekleri
(5–10 adet ), su örnekleri (yüzey–20 m), 6 defa sediment örnekleri ve 4 defa yem
6
örnekleri alınmıştır. Ayrıca program dışı hasta veya ölüm olan kafeslerden de
örneklemeler yapılmıştır.
3. Boy-ağırlık, paraziter inceleme, suyun bazı fiziksel-kimyasal parametre analizleri
bakteriyel ekim çalışmaları Ordu İl Müdürlüğünde, bakteri tanımlama ve antibiyogram
çalışmaları, kondisyon ve su analiz değerlendirmeleri Enstitüde yapılmıştır.
4. Enfeksiyon tespit edilen işletmelere, antibiyogram sonuçlarına göre tedavi programı
uygulanmış ve sonuçları izlenmiştir.
5. Her görevde, yapılan çalışmalarla ilgili İl Müdürlüğü ve işletmelere bilgi verilmiş, tespit
edilen sorunların çözümü konusunda tavsiyelerde bulunulmuştur.
E
3.1.2. İşletme Bilgileri
3.1.2.1. İşletmelerin koordinatları
İşletmelerin
ruhsat
aldıkları
kapasite
kiralama
SU
M
A
koordinatları Tablo 1’de verilmiştir.
üzerinden
yapılan
alanların
Tablo 1. İl Müdürlüğü verilerine göre işletmelerin koordinatları ve kiralanan üretim alanları.
İşletmeler
Özbek Vakıf
Sarıkaya
Altaş
Marnero
Vona Su Ürünleri
Özbek Su Ürünleri
Kod
101
102
103
104
111
112
113
114
121
122
123
124
131
132
133
134
141
142
143
144
151
152
153
154
Boylam (E)
37o 47’ 04’’ D
37o 47’ 05’’ D
37o 47’ 10’’ D
37o 47’ 09’’ D
37o 47’ 08’’ D
37o 47’ 10’’ D
37o 47’ 06’’ D
37o 47’ 04’’ D
37o 47’ 15’’ D
37o 47’ 15’’ D
37o 47’ 09’’ D
37o 47’ 08’’ D
37o 47’ 13’’ D
37o 47’ 14’’ D
37o 47’ 07’’ D
37o 47’ 07’’ D
37o 47’ 04’’ D
37o 47’ 04’’ D
37o 47’ 04’’ D
37o 47’ 04’’ D
37o 47’ 26’’ D
37o 47’ 27’’ D
37o 47’ 20’’ D
37o 47’ 19’’ D
7
Enlem (N)
41o 05’ 02’’ K
41o 05’ 06’’ K
41o 05’ 06’’ K
41o 05’ 01’’ K
41o 05’ 10’’ K
41o 05’ 14’’ K
41o 05’ 15’’ K
41o 05’ 11’’ K
41o 05’ 22’’ K
41o 05’ 25’’ K
41o 05’ 26’’ K
41o 05’ 23’’ K
41o 05’ 02’’ K
41o 05’ 02’’ K
41o 05’ 02’’ K
41o 05’ 02’’ K
41o 05’ 37’’ K
41o 05’ 40’’ K
41o 05’ 41’’ K
41o 05’ 38’’ K
41o 05’ 04’’ K
41o 05’ 07’’ K
41o 05’ 08’’ K
41o 05’ 05’’ K
Yüzey Alanı
16.100 m2
13.000 m2
16.000 m2
16.000 m2
16.000 m2
16.000 m2
3.1.2.2. Ağ kafesler yerleşim planı ve örnekleme istasyonları
Yapılan ön çalışmalarda ağ kafes bölgesinde proje teknik personelince örnekleme ve
ölçüm istasyonları için alanlar belirlenmiştir. Proje süresince koordinatları da belirlenen bu
alanlardan Tablo 2’de belirtilen balık, su ve sediment örneklemesi yapılmıştır.
Tablo 2. Çalışma başlangıcında belirlenen istasyon numaraları ve işletmelere göre dağılımı.
E
İstasyonun yeri
Özbek Vakıf
Vona
Marnero
Altaş
Su-Sediment İstasyonu (işletmeler)
Sarıkaya
Özbek
Su-Sediment İstasyonu (referans)
SU
M
A
Örnekleme İstasyon No
1-2
3-4
5-6
7-8
9
10-11
12-13
14
3.1.2.3. Kafes yerleşim bilgileri
Kafeslerin kıyıya uzaklığı ortalama 300 metre, kafes bölgesi deniz derinliği 12–34
metre arasında değişmektedir. İşletmeler arası mesafe yaklaşık 500 metredir. Gerek bazı
kafeslerin bulundukları yerdeki deniz derinliği ve gerekse işletmeler arası mesafe yetersizdir.
8
14
1-2
3-4
9
5-6
7-8
Samsun
SU
M
A
E
10-11
12-13
Trabzon
Ahşap kafesler
Su - sediment istasyonları
Yuvarlak kafesler
Şekil 1. Harita üzerinde yerleştirilen işletmeler ve kafes yapıları.
3.1.2.4. İşletme kapasiteleri (Ton/Yıl)
Bölgede bulunan işletmelerin kapasiteleri Tablo 3’te verilmiştir. İşletme sahipleri ile
yapılan görüşmelerde ve yapılan gözlemlerde gerçekte kafeslerde ne kadar balık bulunduğu,
fiili üretimin ne kadar olduğu konusunda gerçek veriler elde edilememiştir. Ancak İl
Müdürlüğü verileri ve yetkililerin ifadelerine göre fiili üretimin bu kapasitenin çok üstünde
olduğu beyan edilmiştir.
Tablo 3. Kurulu işletmelerin proje kapasiteleri.
Balık Türü
Levrek
Alabalık
Özbek
(Kışlaönü)
100
100
Vona
Marnero
Altaş
Sarıkaya
100
100
100
100
100
100
100
60
9
Özbek
(Sarıburun)
100
100
3.1.2.5. İşletmelerdeki kafes sayıları
İşletme sahipleri zamanla ahşap olan kare kafeslerin kaldırılacağını ve yerine daha
modern yuvarlak kafeslerin inşa edileceğini beyan etmişlerdir.
Tablo 4. İşletmelerin kafes varlıkları. (2005 sonu itibariyle)
Özbek-1
Vona
Marnero
Altaş
Sarıkaya
Özbek-2
Toplam
Yuvarlak
(R=12)
Yuvarlak
(R=13)
Kafes tipi ve ölçüleri
Yuvarlak
Yuvarlak
(R=14)
(R=16)
12
30
Kare*
(5x5 )
108
40
Toplam
40
4
4
40
SU
M
A
* Ahşap kafes
** Yapım aşamasında
R : Çap (m)
15
57
35
8
20
63
E
İşletme
60
208
120
70
40
35
72
35**
372
Resimlerde de görüldüğü gibi bazı kafesler (özellikle ahşap kafesler ) kıyıya çok yakın
konumlandırılmıştır (Şekil 2 ve 3).
Şekil 2. Kafeslerden bir görünüm.
10
E
SU
M
A
Şekil 3. Kafeslerin kıyıdan görünümü.
3.1.2.6. İşletmelerin balık aldıkları firmalar
İşletmeler piyasa koşulları ve fiyat durumuna göre birçok şirketten ve değişik boy-
ağırlıkta deniz levreği ve gökkuşağı alabalığı yavrusu almaktadır.
Tablo 5. İşletmelerin yavru balık temin merkezleri.
İşletme
Özbek-1
Tür
Levrek
Alabalık
Özbek-2
Levrek
Alabalık
Vona
Levrek
Alabalık
Marnero
Levrek
Alabalık
Levrek
Alabalık
Altaş
Sarıkaya
Levrek
2004
Kılıç Deniz Ürünleri
Ardeson A.Ş/Rize
Şeremet /Trabzon
Şimşek A.Ş/Kayseri
Ak-Balık/Samsun
Ardeson A.Ş/Rize
Coşandere/Trabzon
Ak-Balık/Samsun
Şeremet /Trabzon
Ertaş Alabalık/Ordu
Şeremet /Trabzon
11
2005
Ardeson A.Ş/Rize
Şeremet /Trabzon
Ak-Balık/Samsun
Ardeson A.Ş/Rize
Şeremet /Trabzon
Ak-Balık/Samsun
Akuatur A.Ş
Ak-Balık/Samsun
Kuzey Su Ürünleri/Samsun
Şeremet /Trabzon
Egemar Su Ürünleri
Ertaş Alabalık/Ordu
Şeremet /Trabzon
Coşandere/Trabzon
Altıntaş/Trabzon
Ardeson A.Ş/Rize
Alabalık
Ak-Balık/Samsun
Ak-Balık/Samsun
3.1.2.7. Yetiştiricilik süreleri
İşletme sahiplerinin beyanına göre, levreklere kuluçka çıkışı Vibriosise karşı aşı
yapılmaktadır, alabalıklara ise aşı yapılmamaktadır. Yetiştirme süresince balıklara herhangi
bir aşı uygulaması yapılmamaktadır. Tablo 6. da görüldüğü gibi, levrek yavruları ortalama
aynı boy ve ağırlıkta alınmaktadır. Ancak, kafeslere konan alabalık yavruları arasında belirgin
bir yaş-boy farkı mevcuttur.
Tablo 6. Deniz levreği ve gökkuşağı alabalıklarının işletmelere göre yetiştirilme süreleri.
Yetiştirme süresi
(Ay )
24-36
6
Ort. Hasat ağırlığı
(gr)
300-550
400-800
SU
M
A
Levrek
Alabalık
Ort. Giriş ağırlığı
(gr)
5-10
25-250
E
Kafese koyma
zamanı
Mayıs-Haziran
Kasım-Aralık
Tür
3.2. Metot
3.2.1. Su Ürünleri Sağlığı Bölümü
3.2.1.1. Enfeksiyonlara neden olan bakterilerin tanımlanması ve antibiyotik duyarlılık
testleri
Numune olarak alınan balıkların böbrek dokularından steril swab’la tryptic soy agar,
nutrient agar, marin agar ve TCBS agar’a ekim yapılmıştır. Besiyerleri 18°C’de 3 gün inkübe
edilerek üreyen koloniler saflaştırılmıştır. Bu bakteri kolonileri klasik biyokimyasal testler
(oxidase, catalase, O/F, Gram boyama, Hareket, TSI, Glucose, Lactose, Sucrose, Simmon's
Citrate, Gelatin, H2S, Gaz, indole Lysine (LIM) Ornithin Arginin MR/VP ONPG O/129, 4°C
büyüme, 37°C büyüme), API 20 E ve API 20 NE ile tanımlanmışlardır. Tanımlanan
bakteriyel enfeksiyonların tedavisi için antibiyogram testleri yapılmıştır.
3.2.1.2. Solungaç ve deride paraziter kontrol
Alınan balık örneklerinin solungaç ve derilerinden alınan doku örnekleri mikroskop
altında incelenerek parazit varlığı araştırılmıştır.
3.2.1.3. Yemlerde total bakteri seviyesinin belirlenmesi
Zaman zaman alınan yem örneklerinde total bakteri seviyesi belirlenmesi çalışmaları
yapılmıştır. Ancak hazır yemlerde izole edilen bakterilerin tanımlanması yapılmamıştır.
12
3.2.1.4. Sediment’teki bakterilerin tanımlanması
Steril kaplarla, belirlenen istasyonların (9–14) zemininden dalgıç yardımıyla alınan
sediment örnekleri steril PBS ile yıkandıktan sonra çeşitli dilüsyonlarda Marin agar’a ekilerek
hem total bakteri seviyesi belirlenmiş, hem de koloniler saflaştırılarak bakterilerin
identifikasyonu yapılmıştır.
3.2.1.5. Enfeksiyonların kontrol altına alınması için ilaç tedavisi uygulanması
İşletmelerde enfeksiyon teşhis edilmesi durumunda, tüm işletmelerde uygulanmak
üzere antibiyogram sonucu belirlenen antibiyotik tedavisi tavsiye edilmiştir.
E
3.2.2. Yetiştiricilik Bölümü
3.2.2.1. Balıkların çalışma boyunca büyümenin takibi
İşletmelerden alınan balık örneklerinin boy ve ağırlıkları alınarak, boy-ağırlık frekans
SU
M
A
dağılımı incelenmiş ve işletmelere bu konuda tavsiyelerde bulunulmuştur.
3.2.2.2. Yetiştiricilik şartlarının irdelenmesi
Çalışma boyunca işletmelerde yetiştiricilik yönünden görülen aksaklıklar ve yanlış
uygulamalar tespit edilmiş, gerek işletme sahipleri ve gerekse yetkili kişiler bu konuda
uyarılmıştır.
3.2.2.3. İşletmelerin bilgilendirilmesi
Her ay yapılan çalışmaların sonuçları bir rapor halinde İl Müdürlüğü yetkilileri ve
işletme sahiplerine verilmiştir. Bu raporda tespit edilen konular, elde edilen sonuçlar,
ziyaretler sırasında işletme sahipleri ile yapılan toplantılarda açıklanarak işletme sahipleri
bilgilendirilmiştir.
3.2.3. Ekoloji Bölümü
3.2.3.1. Belirlenen istasyonlarda bazı fiziksel-kimyasal parametrelerin izlenmesi
İşletmeler bölgesi ve kontrol noktasından (9 ve 14 nolu istasyonlardan, yüzey ve 20 m.
derinlikten) her ay alınan su numuneleri; sıcaklık, çözünmüş oksijen, pH, bulanıklık, nitrat
azotu (NO3-N), nitrit azotu (NO2-N), ortofosfat (O-PO4), amonyak (NH3-N), organik madde
gibi parametreler yönünden takip edilmiştir.
13
4. BULGULAR ve DEĞERLENDİRME
4.1. Su Ürünleri Sağlığı Yönünden Elde Edilen Bulgular
4.1.1. Deri ve solungaçlarda patojen parazitlerin incelenmesi
Çalışma
boyunca
incelenen
Levrek
balıklarında
hemen
hemen
tamamının
solungaçlarında ve derilerinde özellikle yaz-sonbahar aylarında yoğun olmak üzere
Dactylogyrus sp., ve Trichodina sp., türü patojen parazitler tespit edilmiştir.
Yoğun olmadıkları sürece balıklarda ölüm yapmamakla birlikte, bu parazitlerin
balıkların direncini düşürerek enfeksiyonlara kolay yakalanmalarına neden oldukları ve
kondisyonlarını olumsuz yönde etkiledikleri bilinmektedir. Ağ kafes şartlarında bu paraziter
enfeksiyonlara karşı tedavi pratik olmadığından önerilmemiştir.
E
Tablo 7. İstasyonlara ve çalışma periyotlarına göre izole edilen patojen parazit türleri.
İstasyonlar
2
3
Haz. 04 Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
4
5
Trichodina Balık
sp.
yok
Tem. 04 Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
6
Balık
yok
7
8
10
11
12
13
Dact.sp.
Dact.sp. Dact.sp. Dact.sp. Dact.sp. Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
SU
M
A
Aylar 1
Ağu. 04
Eyl. 04 Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp. Dact.sp. Dact.sp.
Eki. 04 Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
Kas. 04 Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
Haz. 05 Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
Tem. 05 Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
Dact.sp.
Ara. 04
Oca. 05
Şub. 05
Mar. 05
Nis. 05
May. 05
Ağu. 05
Eyl. 05
Eki. 05
Kas. 05
Ara. 05
4.1.2. İncelenen yemlerdeki total bakteri seviyesi
İşletmelerde 2002 yılında görülen yoğun ölümler sırasında Enstitüye gönderilen balık
ve yem örnekleri incelenmiş ve tablodaki değerler bulunmuştur (Tablo 8). 2002 yılında Özbek
ve Vona işletmelerinin yaptığı yaş yemlerde total bakteri seviyesinin yüksekliği bu yemlerin
hijyenik olmayan ortamlarda yapıldığını göstermektedir. Bu durum balıklarda enfeksiyon
çıkışı için bir risk teşkil etmektedir. Proje başladığında işletmelerin yaş yem yapması Ordu
Tarım İl Müdürlüğü yetkilileri tarafından durdurulmuş olduğundan örnek alınamamıştır. X, Y,
Z sütunundaki yemler ticari olarak satılan firmalara ait olup burada firma isimleri
verilmemiştir. Yemlerde bulunan bakterilerin identifikasyonu yapılmamıştır.
14
Tablo 8. Yıllara göre alınan yem numunelerinde yapılan total bakteri sayımları.
Yıl
Yaş yemler
(ortalama cfu/g)
Hazır yemler
(ortalama cfu/g)
Özbek
Vona
X
Y
Z
x107
x107
x100
x102
x103
2004
x102
x103
x104
2005
x101
x102
x102
2002
4.1.3. Balıklarda tanımlanan bakteriler
örneklenen
balık
örneklerinde
Su
Ürünleri
Sağlığı
E
İstasyonlardan
Bölüm
Başkanlığınca Enstitü laboratuarlarında yapılan analizlerde tespit edilen bakterilerin isimleri
SU
M
A
ve yol açtıkları enfeksiyonlar Tablo 9’da verilmiştir.
Tablo 9. Laboratuar çalışmalarında balıklardan izole edilen bakteri türleri.
Balık türü
Levrek
Alabalık
İzole edilen bakteri
1- A. hydrophila
2- Vibrio algynolyticus
3- Vibrio anguillarum
4- Yersinia ruckeri
5- Pasteurella piscicida
6- Cytophaga sp.
7- Streptococcus sp.
2- A.. hydrophila
4- Cytophaga sp.
Neden olduğu enfeksiyon
Aeromonas septisemisi
Vibriosis
Vibriosis
Yersiniosis
Pasteurellosis
Mxobacter enfeksiyonları
Streptococcosis
Vibriosis
Pasteurellosis
Mxobacter enfeksiyonları
4.1.4. Sedimentte tanımlanan bakteriler
Tablo 9 ve 10’da görüldüğü gibi balıklarda tanımlanan bakteriler ile kafes diplerinden
alınan sedimentte tanımlanan bakterileriler arasında büyük benzerlik bulunması, kafes
diplerinin büyük oranda patojen bakteri kirliliğine maruz kaldığını göstermektedir. Bunun
nedeni, daha önce açıklandığı gibi, hijyen kurallarına uymama, ölü balıkların uzun süre
kafeslerde bekletilmesi ve ölen balıkların çuvallara doldurularak doğrudan kafes dibi veya
yakınına atılmasıdır.
Bazı kafeslerde derinliğin az olması zeminde biriken patojen bakterilerin uygun
şartlarda kafes içindeki balıklara bulaşmasını kolaylaştırmaktadır. İşletmeler genellikle çıkan
hastalıkları birbirlerinden gizlemektedirler. İşletmeler arası mesafenin az olması nedeniyle bir
işletmede çıkan hastalık kısa sürede diğer işletmelere de bulaşarak salgın halini almaktadır.
15
Tablo 10. Laboratuar çalışmalarında sedimentte izole edilen bakteri türleri.
Yer
İstasyon 9
(Kafes dipleri)
İstasyon 14
(Kontrol)
İzole edilen bakteri
1- A. hydrophila
3- Vibrio anguillarum
4- Yersinia ruckeri
1- Pseudomonas sp.
2- Flexibacter sp.
3- Vibrio sp.
Neden olduğu enfeksiyon
Vibriosis
Vibriosis
Yersiniosis
Pasteurellosis
4.1.5. Tanımlanan bakterilerin antibiyotiklere olan duyarlılığı
İşletme sahipleri geçmiş yıllarda bakteriyel bir enfeksiyonun varlığına ve laboratuar
E
tanısına bakılmaksızın yıl boyunca yoğun miktarda, reçetesiz, saf etken madde halinde,
menşei belirsiz antibiyotik kullandıklarını beyan etmişlerdir. Rasgele ve bilinçsizce kullanılan
antibiyotiklerin, bakterilerde direnç gelişimine neden olduğu, mikrobiyal floranın değişmesine
SU
M
A
yol açtığı, balıklarda ve çevrede olası kalıntı bırakması nedeniyle insan sağlığını olumsuz
etkilediği ve işletmelere gereksiz ekonomik bir maliyet yüklediği açıktır. Tabloda da
görüldüğü gibi izole edilen bakterilerin antibiyotiklere karşı önemli oranda direnç kazandığı
görülmektedir.
Proje süresince yapılan antibiyogram sonuçlarına göre tedavi uygulamasına dikkat
edilmiştir.
Tablo 11. Laboratuar çalışmalarında izole edilen bakterilere uygulanan antibiyogram tesleri.
Adı
Vibrio sp.
A. hydrophila
Y. ruckeri
Oksitetracycline
O
O
Y
Gentamycin
Z
Z
Z
Cıprofloxacin
Y
Y
Y
Sulpha+Trimethoprim
Y
O
Y
Enrofloxacin
Y
O
O
Amoxycillin
R
R
R
Sulphanamide
Z
R
R
Furazolidon*
Y
Y
Y
Kanamycin
O
O
O
Chloramphenicol*
Y
Y
Y
Penicillin
R
R
R
Tetracycline
R
R
R
* Kullanımı yasak antibiyotikler
R: Rezistans (Dirençli ), Z: Zayıf duyarlı, O: Orta duyarlı, Y: Yüksek duyarlı
Pasteurella
piscicida
O
Z
Y
O
O
R
R
Y
O
Y
R
R
Cytopgaga sp.
O
Z
Y
O
Y
R
R
Y
O
Y
R
R
4.1.6. Çalışma boyunca işletmelere göre tespit edilen enfeksiyonlar
Tabloda da görüldüğü gibi başta Aeromonas septisemisi (MAS ) ve Vibriosis olmak
üzere belli başlı enfeksiyonlar bölgeye yerleşmiş durumdadır.
16
Tablo 12. Çalışma boyunca tespit edilen hastalıkların işletmelere göre dağılımı.
Mevsim
2004 yaz
Özbek
Levrek
MAS-ERM
Vona
Alabalık
Levrek
MAS
VİBRİOSİS
Alabalık
Levrek
Marnero
Alabalık
MAS
VİBRİOSİS
MAS
PAST.
PAST.MYXO.
MAS
VİBRİOSİS
2005 İlkbahar
MAS
VİBRİOSİS
PAST.
MYXO.
MAS
VİBRİOSİS
A
2004 -2005 Kış
MAS
VİBRİOSİS
VİBRİOSİS
MAS
MAS
VİBRİOSİS
MAS
MAS
2005yaz
MAS
MAS
VİBRİOSİS
M
ERM
MAS
2005 -2006 Kış
SU
2005 Sonbahar
MYXO. ENF
Sarıkaya
Alabalık
VİBRİOSİS
ERM
MAS
VİBRİOSİS
MAS
VİBRİOSİS
VİBRİOSİS
PAST.MYXO.
MAS
VİBRİOSİS
MAS
VİBRİOSİS
STREPTOKO
K ENF
MAS
MAS
MAS
VİBRİOSİS
MAS
MAS
Levrek
VİBRİOSİS
E
MAS
VİBRİOSİS
2004 Sonbahar
Alabalık
MAS
MAS
VİBRİOSİS
ERM
Altaş
Levrek
VİBRİOSİS
MAS
MAS
VİBRİOSİS
MAS
VİBRİOSİS
MAS
ERM
MAS:Motil Aeromonas Septisemisi, ERM:Enteric Red Mouth (Kızıl ağız hastalığı ), PAST:Pasteurellosis, MYXO:Myxobacter enfeksiyonları
MAS
MAS
MYXOBACT
ER ENF
4.1.7. Levreklerde mevsim-bakteriyel enfeksiyon ilişkisi
Şekil 4’de görüldüğü gibi levreklerde Aeromonas septisemisi ve Vibriosis hemen her
mevsim görülmekte olup en çok kayıplar bu hastalıklar nedeniyle olmaktadır. Özellikle
Aeromonas septisemisi mevsim döngülerinde (Haziran-Kasım) patlama yapmaktadır.
Karadeniz’de suyun mikrobiyal kompozisyonu ve patojen bakteriyel florası mevsimlere,
aylara ve hatta günlere göre değişmektedir. Bunun da nedeni su sıcaklıklarındaki ani
değişiklikler, fırtına ve yağan yağmurlar sonucu oluşan türbülans olaylarıdır. Bu tür çevresel
parametrelerin ani olarak değişmesinin, balıkların direncini düşürerek ortamda zaten bulunan
fırsatçı patojen bakterilerin devreye girmesi sonucu bakteriyel enfeksiyonların çıkışını
E
4
3
2
SU
M
A
Enfeksiyon çıkan işletme
kolaylaştırdığı bilinmektedir.
1
Ey
lü
l
Ek
im
Ka
sı
m
Ar
al
ık
Ey
lü
l
Ek
im
Ka
sı
m
Ar
al
ık
O
ca
k
Şu
ba
t
M
ar
Ni t
sa
n
M
ay
Ha ıs
z ir
Te an
m
m
Ağ uz
us
to
s
Ha
z ir
Te an
m
m
Ağ uz
us
to
s
0
Aylık değişim
Aerom onas septisem isi
Vibriosis
Yersiniosis
Myxobacter enf.
Pasteurellosis
Streptokok enf.
Şekil 4. Laboratuar analiz sonuçlarına göre deniz levreklerinde mevsim-bakteriyel enfeksiyon
ilişkisi.
Şekilde de bu durumun her yıl aynı dönemlerde tekrar ettiği açıkça görülmektedir.
Burada ilginç olan en önemli bulgu tatlı su ve alabalıklara özgü olan Yersiniosis (Kızıl ağız
hastalığı) enfeksiyonunun levreklerde sıklıkla görülmesidir. Epidemiyolojisi ile ilgili bir
çalışma yapılmamış, ancak enfeksiyonun levreklere taşıyıcı konumda olan alabalıklardan
veya zeminden (zemin sedimentinde bu bakteri izole edildi) bulaştığı düşünülmektedir.
Çünkü kış ve ilkbahar mevsimlerinde levrek ve alabalıklar iç içe ve birbirine yakın kafeslere
konmaktadır.
4.1.8. Alabalıklarda mevsim-bakteriyel enfeksiyon ilişkisi
Levreklerde olduğu gibi Alabalıklarda da en çok görülen hastalıklar Vibriosis ve
Aeromonas septisemisidir (Şekil 5). Kasım ayında denize indirildikleri için taşıma sırasında
oluşan stres ve çevresel uyum (smoltifikasyon) nedeniyle balıkların direnci düşmekte ve
enfeksiyonlara yakalanma riskini artmaktadır. Ancak yapılan tüm bakteriyel ekimlerde
4
3
2
1
H
Ey
lü
l
Ek
im
Ka
sı
m
Ar
al
ık
O
ca
k
Şu
ba
t
M
ar
t
N
is
an
M
ay
H ıs
az
ir
Te an
m
m
Ağ uz
us
to
s
Ey
lü
l
Ek
im
Ka
sı
m
Ar
al
ık
0
az
ir
Te an
m
m
Ağ uz
us
to
s
Enfeksiyon çıkan işletme
alabalıklarda Yersiniosis etkeni olan Y. ruckeri bakterisi izole edilememiştir.
E
Aylık değişim
Vibriosis
Yersiniosis
Myxobacter enf.
Pasteurellosis
Streptokok enf.
SU
M
A
Şekil 5. Laboratuar analiz sonuçlarına göre alabalıklarda mevsim-bakteriyel enfeksiyon
ilişkisi.
4.1.9. Levrek ve alabalık yetiştiriciliğinde tolere edilebilir ve ölçülen su sıcaklıkları (°C)
Tabloda da görüldüğü gibi 2004 ve 2005 yıllarında işletmeler bölgesinde ölçülen
maksimum ve minimum sıcaklık değerleri bu türlerin sıcaklık tolere değerleri içinde
kalmaktadır. Ölçülen minimum değer levrekler için optimum değerlerin altında kalmaktadır,
bu bir enfeksiyonun çıkışı için yazırlayıcı faktör olarak değerlendirilebilir. Ancak
İşletmelerdeki yoğun ölümlerin tek ve başlıca sebebinin su sıcaklığı olduğu söylenemez.
Tablo 13. Levrek ve alabalık yetiştiriciliğinde tolere edilebilir ve ölçülen su sıcaklıkları.
Beklenen *
Ölçülen **
Tür
Maks.
Min.
Optimum
Maks.
Min.
Levrek
34-35
1-2
22-24
26.4
7.7
Alabalık
21-22
1-2
12-18
19.8
7.7
* Literatür bilgileri
** Çalışma süresince ölçülen yıllık Min. ve Maks. Değerler
19
4.1.10. Su sıcaklığı-bakteriyel enfeksiyon ilişkisi
Tablo 14’te aylara göre su sıcaklık değerleri verilmiştir. Hem levrek hem de
alabalıklar için öldürücü zon dediğimiz anormal su sıcaklığı değerleri görülmemesine rağmen
özellikle 2004 yılında enfeksiyonların yoğun şekilde çıktığı ve ölümlere neden olduğu
saptanmıştır. 2005 yılında ise benzer su sıcaklığı olmasına rağmen bakteriyel enfeksiyonların
sayısı ve etkilenen kafes miktarı ve özellikle ölüm oranlarında önemli düşüşler yaşanmıştır.
Bunun da nedeni işletmelerin yanlış uygulamalarını düzeltmeleri, hastalıkların zamanında
teşhis edilerek antibiyogram sonuçlarına göre doğru ilacın, zamanında ve dozunda
kullanılmasıdır.
Tablo 14. Su sıcaklığı ve bakteriyel enfeksiyon ilişkisi.
2004 yaz
Su sıcaklığı
(°C)
17.6
23.7
26.2
23.0
21.1
17.5
12.0
11.2
9.5
7.7
12.1
19.8
25.4
25.2
26.4
23.1
22.6
16.3
11.5
Kafes sayısı
Levrek
Alabalık
10
0
12
1
15
0
10
0
13
0
14
6
13
7
5
5
13
7
12
6
12
6
11
5
13
0
13
0
14
0
14
0
14
0
9
0
10
4
227
47
Enfeksiyon
Levrek
Alabalık
5
0
4
0
6
0
3
0
0
0
5
6
5
4
2
0
4
2
1
0
1
0
2
0
3
0
3
0
2
0
3
0
3
0
2
0
3
0
57
12
SU
M
A
Haz.04
Tem.04
Ağu.04
Eyl.04
Eki.04
Kas.04
Ara.04
Oca.05
Şub.05
Mar.05
Nis.05
May.05
Haz.05
Tem.05
Ağu.05
Eyl.05
Eki.05
Kas.05
Ara.05
Toplam
Mevsim
E
Ay
2004 sonbahar
2004 kış
2005 ilkbahar
2005 yaz
2005 sonbahar
İşletmelerin proje başlangıcında savunduğu önemli gerekçelerden biri; kendi hatalarını
hiç dikkate almadan 2002–2003 yıllarındaki ölümlerin tek nedeninin su sıcaklığı olduğunu
beyan etmeleriydi. Oysa hem Tablo 14 hem de Şekil 6’da görüldüğü gibi türlere göre tolere
edilebilir su sıcaklığı ile enfeksiyonların çıkışı ve ölüm oranları arasında doğrudan bir ilişki
bulunamamıştır.
20
7
6
5
4
3
2
1
Hastalık çıkan kafes sayısı
örnek alınan kafes sayısı
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
0
17.6 23.7 26.2 23.0 21.1 17.5 12.0 11.2 9.5 7.7 12.1 19.8 25.4 25.2 26.4 23.1 22.6 16.3 11.5
2004
sonbahar
2004 kış
2005 ilkbahar
Kafes sayısı Levrek
Enfeksiyon Levrek
2005 yaz
2005 sonbahar
Kafes sayısı Alabalık
Enfeksiyon Alabalık
E
2004 yaz
SU
M
A
Şekil 6. Su sıcaklığı ve bakteriyel enfeksiyon ilişkisi.
4.1.11. İşletmelerde 2004-2005 yılları ölüm oranları
2005 yılında 2004 yılına göre bazı işletmelerde az, bazı işletmelerde ise büyük oranda
ölümler azalmıştır (İl Müdürlüğü verileri). Kurallara uygun, zamanında ve dozunda, doğru
tedavi yapıldığında bakteriyel enfeksiyonlar kontrol altına alınabilir. Ancak tablo ve şekilde
de görüldüğü gibi çalışma boyunca projeyi yürüten ekibin tavsiyelerine uyan, verilen tedavi
programlarını uygulayan ve işbirliği yapan işletmeler ile bunun tam tersini yapan işletmeler
arasındaki fark bariz bir biçimde görülmektedir.
Tablo 15. İşletmelere ve yıllara göre ölüm oranları.
Alabalık (% )
Levrek (% )
Özbek
Vona
Marnero
Altaş
Sarıkaya
2004
30
30
15
40
35
2005
25
12
13
10
30
2004
15
21
10
15
25
21
2005
10
1
5
5
10
Ölüm oranı ( % )
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
40
35
30
30
30
25
25
21
15
15
12
10
13
15
10
Vona
Levrek 2004
10
5
1
Özbek
10
5
Marnero
Levrek 2005
Altaş
Alabalık 2004
Sarıkaya
Alabalık 2005
E
Şekil 7. İşletmelere ve yıllara göre ölüm oranları.
4.1.12. İşletme bazında 2004-2005 enfeksiyon yoğunluğu
SU
M
A
Bazı işletmelerde 2005 yılında levrek kafeslerinde enfeksiyon yoğunluğu daha fazla
olmasına rağmen ölüm oranları 2004 yılına göre daha düşüktür. Bunun nedeni de yukarıda
açıklandığı gibi enfeksiyonların bilimsel kurallara uygun tedavisinin yapılması ve gerekli
önlemlerin zamanında alınmasıdır. Çünkü hastalık etmeni mikroorganizma ölümler
başlamadan önce rutin örneklemede tespit edilmiş ve uygun tedavi yöntemleri önerilmiştir.
Tablo 16. 2004-2005 enfeksiyon yoğunluğu.
Özbek
Vona
Marnero
Altaş
Sarıkaya
Levrek
2004 (6 aylık)
7
9
0
6
7
9
Enfeksiyon sayısı
10
8
6
Alabalık
2004 (6 aylık)
0
4
3
3
0
2005
5
4
4
8
8
8
7
6
5
44
4
4
2
7
00
0
0
3
3
8
2
0
00
0
Özbek
Vona
Marnero
Altaş
Levrek 2004 (6 aylık)
Levrek 2005
Alabalık 2004(6 aylık)
Alabalık 2005
Şekil 8. 2004-2005 enfeksiyon yoğunluğu.
22
Sarıkaya
2005
0
0
0
2
0
4.1.13. Balık yaşı-enfeksiyon ilişkisi
Yapılan 19 örneklemede Levreklerde 0+ ve 1+ yaş gurubu, alabalıklarda ise 1+ yaş
gurubu daha çok bakteriyel enfeksiyonlara yakalanmaktadır. Levreklerde 0+ ve 1+ yaş
gurubunda en çok Aeromonas Septisemisi, Alabalıklarda ise Vibriosis görülmektedir.
Tablo 17. Balık yaşı-enfeksiyon ilişkisi.
0+
1+
2+
3+
0+
Alabalık
1+
2+
10
18
9
0
0
1
0
7
2
2
1
1
23
7
1
1
0
0
27
4
2
0
1
0
16
0
0
0
0
0
0
1
0
0
1
0
2
2
0
1
3
0
7
0
0
0
0
0
0
Levrek
SU
M
A
Aeromonas
Septisemisi
Vibriosis
Kızılağız Hastalığı
Flexibakter enf.
Pasteurellosis
Cytophaga Enf.
Toplam
E
Enfeksiyon
14
Toplam örnekleme sayısı
12
10
8
6
4
2
Levrek
Streptokok
enf.
Pasteurellosis
Myxobacter
enf.
Yersiniosis
Vibriosis
Streptokok
enf.
Aeromonas
septisemisi
Pasteurellosis
Myxobacter
enf.
Yersiniosis
Vibriosis
Aeromonas
septisemisi
0
Alabalık
0+
1+
2+
3+
Şekil 9. Balık yaşı-enfeksiyon ilişkisi.
4.2. İşletmelerdeki Yetiştiricilik Uygulamalarının İrdelenmesi
4.2.1. Özbek Su Ürünleri
Perşembe Koyunda yerleşik olarak yetiştiricilik yapan Özbek Su Ürünleri Turizm
Nakliyat İnşaat Ambalaj ve Yalıtım Malzemeleri Sanayi ve Tic. Ltd. Şti. iki farklı noktada
(Sarıburun Mevkii ve Kışlaönü Mevkii) yetiştiricilik yapmakta olup, işletmelerin bakım ve
beslemesi tek bir işletme gibi aynı ekip tarafından yürütüldüğünden ölçüm değerleri
birleştirilerek değerlendirmeler yapılmıştır. Çalışma boyunca elde edilen boy ve
kondisyon değerlerinin değişimi Şekil 10’da verilmiştir.
23
Sarıburun mevkiindeki yerleşkede, son kapasite artırımıyla, 100 ton/yıl
alabalık ve 100 ton/yıl deniz levreği üretim kapasitesine ulaşılmıştır. İşletmede 14 m
çaplı 12 adet polietilen yüzdürücülü ve 5x5 m ebatlarında 108 adet ahşap kafes
olduğu bildirilmiştir (İl Müdürlüğü). Kışlaönü mevkiindeki yerleşkede ise son kapasite
artırımları onaylandığı takdirde 200 ton/yıl kapasiteye ulaşılmış olacaktır. Bu kısımda
işletmede halen ahşap kafeslerde yetiştiricilik yapılmaktadır. İl Müdürlüğüne verilen
taahhütte ahşap kafesler yerine 14m çaplı 15 adet, 16m çaplı 20 adet kafesin
SU
M
A
E
yerleştirilmesinin planlanmakta olduğu belirtilmiştir.
ÖZBEK Boy
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
1
34
68
92
122 157 195 230 258 286 321 356 387 413 449 482 518 559
ÖZBEK Kondisyon
DL 2002
DL 2003
DL 2004
1.60
DL 2005
1.50
A 2004
1.40
1.30
1.20
1.10
1.00
0.90
0.80
1
34
68
92 122 157 195 230 258 286 321 356 387 413 449 482 518 559
Şekil 10. Çalışma boyunca Özbek Su Ürünleri İşletmesi deniz levreği (DL)
(Dicentrarchus labrax) ve gökkuşağı alabalığı (A) (Oncorhynchus mykiss) büyüme
performansları.
24
10 Haziran 2004 tarihinde bu çalışma başlatıldığında işletmelerde porsiyonluk boy
gökkuşağı alabalığı bulunmakla birlikte, hasadın son döneminde olduğundan araştırmaya
dahil edilmemişlerdir. Çalışma başlangıcında 2002 ve 2003 deniz levreği için veri alımı hasat
dönemine kadar devam ettirilirken, 2004 ve 2005 deniz levreği için veri alımı çalışma sonuna
kadar devam ettirilmiştir. Kasım 2004 itibarıyla deniz suyuna nakledilen alabalıklarda ise
işletme sahibi tarafından hasadın tamamlandığı belirtilen 26 Nisan 2005 tarihine kadar veri
alımı gerçekleştirilmiştir. İşletme Temmuz 2005’te en son boy gurubu deniz levreğini
kafeslere yerleştirmiştir.
Özbek Su Ürünleri İşletmesi bu güne kadar deniz levreği yavrularını Kılıç Su
Ürünleri-Muğla’dan, gökkuşağı alabalığı yavrularını ise Ardesom-Rize, Şeremet-Trabzon,
E
Şimşek-Kayseri ve Ak Balık- Samsun işletmelerinden satın almıştır.
SU
M
A
4.2.2. Vona Su Ürünleri
Kuzeyden itibaren ikinci sırada bulunan işletme son kapasite artırımıyla birlikte
100ton/yıl alabalık ve 100 ton/yıl deniz levreği üretim kapasitesine ulaşılmıştır.
İşletmede 30 adet 14 m çaplı polietilen yüzdürücülü, 40 adet 5x5m ebatlı ağ kafeste
yetiştiricilik yapılmaktadır. Çalışma süresince boy guruplarına ve türlere göre elde
edilen boy ve kondisyon değişimi Şekil 11’de verilmiştir.
VONA Boy
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
1
34
68
92
122 157 195 230 258 286 321 356 387 413 449 482 518 559
25
VONA Kondisyon
1.60
1.50
DL 2002
DL2003
DL 2004
DL 2005
A 2004
1.40
1.30
1.20
1.10
1.00
0.90
0.80
1
34
68
92 122 157 195 230 258 286 321 356 387 413 449 482 518 559
Şekil 11. Vona Su Ürünleri İşletmesi deniz levreği (DL) (Dicentrarchus labrax) ve
E
gökkuşağı alabalığı (A) (Oncorhynchus mykiss) büyüme performansları.
SU
M
A
Çalışma başlangıcında işletmede 2002 ve 2003 gurubu deniz levreği bulunurken 13
Temmuz 2004 tarihli arazi görevinde işletmeye yeni levrek yavruları transfer edilmiştir. 13
Kasım 2004 tarihinde alabalıklar kafeslere nakledilmişlerdir. 2002 levrek grubundan 26 Nisan
görevinde, 2004 alabalık gurubundan 31 Mayıs görevinde son veriler alınmış ve işletme
çalışanlarınca bu iki gurubun hasatları tamamlandığı bildirilmiştir.
Vona Su Ürünleri İşletmesi deniz levreği yavrularını Kılıç Su Ürünleri-Muğla ve
Akuatur-İzmir’den satın almışlardır. Gökkuşağı alabalığı yavrularını Coşandere-Trabzon,
Akbalık-Samsun, Şimşek Alabalık-Kayseri, Kuzey Su Ürünleri-Samsun işletmelerinden satın
almışlardır.
4.2.3. Altaş Su Ürünleri
Perşembe Koyunda kuzeyden itibaren dördüncü kafes işletmesi Atlaş Su ürünlerine
aittir. Son kapasite artırımıyla 100ton/yıl alabalık ve 100ton/yıl deniz levreği üretim
kapasitesine ulaşılmıştır. İşletmede 35adet 16m çaplı polietilen yüzdürücülü kafesin
kullanıldığı bildirilmiştir. Çalışma süresince boy guruplarına ve türlere göre elde edilen
boy ve kondisyon değişimi Şekil 12’de verilmiştir.
26
ALTAS Boy
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
1
34
68
92
122 157 195 230 258 286 321 356 387 413 449 482 518 559
ALTAS Kondisyon
1.60
E
1.50
DL 2002
DL2003
DL 2004
DL 2005
A 2004
1.40
1.30
1.20
SU
M
A
1.10
1.00
0.90
0.80
1
34
68
92 122 157 195 230 258 286 321 356 387 413 449 482 518 559
Şekil 12. Altaş Su Ürünleri İşletmesi deniz levreği (DL) (Dicentrarchus labrax) ve
Çalışma başlangıcında işletmede 2002 ve 2003 gurubu deniz levreği bulunurken 13
Temmuz 2004 tarihli arazi görevinde işletmeye yeni levrek yavrularının yerleştirildiği tespit
edilmiştir. 13 Kasım 2004 görevinde alabalıkların da kafeslere yerleştirilmiş oldukları tespit
edilmiştir. 22 Mart 2005 tarihli görevde yeni levrek yavruları kafeslere yerleştirilmiştir.
Alabalıkların hasadının 31 Mayıs 2005’de, 2002 grubu levrek balıklarının hasatlarının ise 27
Temmuz 2005’de tamamlandığı bildirilmiştir.
Vona Su ürünleri İşletmesi alabalık yavrularını Ertaş-Ordu, Şeremet-Trabzon,
Coşandere-Trabzon, Altıntaş-Trabzon, Ardesom-Rize’den, deniz levreği yavrularını ise Kılıç
Su Ürünleri-Muğla ve Ege-Mar-Aydın’dan satın almışlardır.
4.2.4. Marnero Su Ürünleri
Kuzeyden üçüncü kafes işletmesidir. İşletme kapasitesi son kapasite
artırımlarıyla birlikte 100 ton/yıl alabalık ve 100 ton/yıl deniz levreği üretim
27
kapasitesine ulaşılmıştır. 13 m çaplı polietilen yüzdürücülerden imal 40 adet kafeste
yetiştiricilik faaliyeti gerçekleştirilmektedir. Çalışma süresince boy guruplarına ve
türlere göre elde edilen boy ve kondisyon değişimi Şekil 13’de verilmiştir.
MARNERO Boy
45
40
35
30
25
20
10
5
0
34
68
92
122 157 195 230 258 286 321 356 387 413 449 482 518 559
SU
M
A
1
E
15
MARNERO Kondisyon
1.60
DL 2004
DL 2005
A 2004
1.50
1.40
1.30
1.20
1.10
1.00
0.90
0.80
1
34
68
92 122 157 195 230 258 286 321 356 387 413 449 482 518 559
Şekil 13. Marnero Su Ürünleri İşletmesi deniz levreği (DL) (Dicentrarchus labrax) ve
Çalışma başlatıldığında, kafeslerde hasat edilmekte olan alabalıklar bulunduğundan ve
kısa sürede hasat tamamlandığından değerlendirilmeye alınmamışlardır. 16 Ağustos 2004
görevinde yeni levrek yavrularının, 13 Kasım 2004’te 2004 gurubu alabalıkların kafeslere
yerleştirilmiş oldukları görülmüştür. Alabalıkların hasatları 22 Mart 2005 tarihinde
tamamlanmıştır. 01 Temmuz 2005 tarihi itibarıyla son gurup levrekler kafeslere
nakledilmişlerdir.
Marnero Su Ürünleri İşletmesi alabalık yavrularını Şeremet-Trabzon’dan ve levrek
yavrularını Kılıç-Muğla’dan satın aldıklarını bildirmişlerdir.
4.2.5. Sarıkaya Su Ürünleri
28
Perşembe koyu’na yerleştirilmiş kafes işletmelerinin kuzeyden itibaren beşinci işletme
Sarıkaya Su Ürünleri işletmesidir. İşletmenin proje kapasitesi 60 ton/yıl gökkuşağı alabalığı
ve 100 ton/yıl levrektir. Yetiştiricilikte 8 adet 16 m çaplı polietilen yüzdürücülü kafes, 4 adet
12 m çaplı polietilen yüzdürücülü kafes ve 60 adet 5x5 m ebatlarında ahşap kafesin
bulunduğu bildirilmiştir. Çalışma süresince boy guruplarına ve türlere göre elde edilen
boy ve kondisyon değişimi Şekil 14’te verilmiştir.
SARIKAYA Kondisyon
1.60
E
1.50
DL 2002
DL2003
DL 2004
DL 2005
A 2004
1.40
1.30
1.20
SU
M
A
1.10
1.00
0.90
0.80
1
34
68
92 122 157 195 230 258 286 321 356 387 413 449 482 518 559
SARIKAYA Boy
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
1
34
68
92
122 157 195 230 258 286 321 356 387 413 449 482 518 559
Şekil 14. Sarıkaya Su Ürünleri İşletmesi deniz levreği (DL) (Dicentrarchus labrax) ve
10 Haziran 2004 tarihinde çalışmaya başlandığında işletmede 2002 ve 2003
gurubu levrek balıkları bulunmaktaydı. 13 Temmuz 2004 tarihinde yeni levrek
balıkları, 21 Aralık 2004 Tarihli görevde alabalıkların kafeslere nakledildikleri
görülmüştür. 2002 levrek gurubunun son ölçümleri 21 Aralık 2004, 2004 gurubu
alabalıkların son ölçümleri 22 Mart 2005 görevinde ve 2003 levrek gurubunun son
29
ölçümleri de 26 Nisan 2005’te gerçekleştirilmiştir. Halen işletmede 2004 ve 2005
gurubu levrek balıkları bulundurulmaktadır.
Tablo18. İşletmelere göre hesaplanan maksimum ve minimum ortalama kondisyon
değerleri.
2002*
2003*
2004*
2005*
2004**
Min
Maks
Min
Maks
Min
Maks
Min
Maks
Min
Özbek
1.25
0.96
1.11
0.92
1.27
0.97
1.07
1.04
1.46
1.16
Vona
1.21
1.05
1.25
1.09
1.25
1.01
1.20
1.03
1.47
1.30
-
-
-
-
1.26
1.05
1.26
1.06
1.58
1.24
Atlaş
1.32
1.04
1.20
0.99
1.22
0.84
1.22
0.84
1.37
1.06
Sarıkaya
1.25
1.09
1.26
1.04
1.26
0.95
1.07
0.99
1.58
1.18
SU
M
A
Marnero
E
Maks
*: Deniz Levreği (D. labrax)
**: Gökkuşağı Alabalığı (O. mykiss)
Daha önce yapılan çalışmalarda; Karadeniz şartlarında Levrek ve Alabalık için kondüsyon değerleri (0.95–1.66 )
olarak belirlenmiştir. ( Akbulut ve ark, 1999 ) Çalışmada elde edilen değerler de bu sınırlar içindedir.
4.3. Ağ Kafes İşletmeleri Yerleşim Bölgesinde Ekolojik Yönden Elde Edilen Bulgular
Bölgede yürütülen çalışmalarda yapılan deniz suyu analizleri sonuçları Şekil 15-34 ve
Tablo19, 20, 21 ve 22’de verilmiştir.
Sıcaklıkla ters orantılı değişim gösteren çözünmüş oksijen konsantrasyonunun, deniz
suyundaki doygunluk değerleri ve deniz ürünleri yetiştiriciliği için gerekli kalite kriterleri
sınırları içerisinde bulunduğu tespit edilmiştir (Şekil 15 16, 17 ve 18).
30
SU
M
A
10
.0
6.
13 04
.0
7.
22 04
.0
9.
12 04
.1
0.
18 04
.1
1.
21 04
.1
2.
25 04
.0
1.
22 05
.0
2.
22 05
.0
3.
26 05
.0
4.
31 05
.0
5.
01 05
.0
7.
27 05
.0
7.
01 04
.0
9.
04 05
.1
0.
09 05
.1
1.
20 05
.1
2.
05
Sıcaklık (°C)
26
24
22
10
20
18
9
16
14
8
12
10
7
8
4
30
28
26
24
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
31
10
9
8
7
6
5
Çalışma Tarihi
Şekil 16. Üretim bölgesi dip istasyondaki sıcaklık ve çözünmüş oksijen değişimleri
Ç.Oksijen (mg/L)
30
Ç.Oksijen (mg/L)
E
10
.0
6.
13 04
.0
7.
22 04
.0
9.
12 04
.1
0.
18 04
.1
1.
21 04
.1
2.
25 04
.0
1.
22 05
.0
2.
22 05
.0
3.
26 05
.0
4.
31 05
.0
5.
01 05
.0
7.
27 05
.0
7.
01 04
.0
9.
04 05
.1
0.
09 05
.1
1.
20 05
.1
2.
05
Sıcaklık (°C)
ÜRETİM BÖLGESİ (Y)
Sıcaklık
28
Ç.Oksijen 12
11
6
6
5
Çalışma Tarihi
Şekil 15. Üretim bölgesi yüzey suyunda sıcaklık ve çözünmüş oksijen değişimleri
ÜRETİM BÖLGESİ (D)
Sıcaklık
Ç.Oksijen 12
11
REFERANS BÖLGESİ (Y)
Sıcaklık
30
Ç.Oksijen 12
28
11
26
10
Sıcaklık (°C)
22
20
9
18
16
8
14
12
7
Ç.Oksijen (mg/L)
24
10
8
6
6
5
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
E
4
Çalışma Tarihi
SU
M
A
Şekil 17. Referans bölgesi yüzey suyunda sıcaklık ve çözünmüş oksijen değişimleri
REFERANS BÖLGESİ (D)
30
Sıcaklık
Ç.Oksijen 12
28
26
11
Sıcaklık (°C)
22
20
18
16
14
12
10
9
8
7
Ç.Oksijen (mg/L)
24
10
8
6
6
5
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
4
Çalışma Tarihi
Şekil 18. Referans bölgesi dip istasyondaki sıcaklık ve çözünmüş oksijen değişimleri
pH değerlerinin Karadeniz doğal ortamında ölçülen değerlere benzer olduğu ve Tarım
ve Köyişleri Bakanlığı Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yönetmeliği Uygulama Esaslarında
belirtilen (Genelge 2004/1) Deniz Ürünleri Yetiştiriciliği için Su Kalite Kriterleri sınırları
içinde olduğu tespit edilmiştir (Şekil 19, 20, 21 ve 22).
32
Sıcaklık
30
pH
28
9
8,75
26
24
8,5
8,25
20
18
8
16
14
pH
Sıcaklık (°C)
22
7,75
12
7,5
10
8
7
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
4
7,25
E
6
SU
M
A
Çalışma Tarihi
Şekil 19. Üretim bölgesi yüzey suyunda sıcaklık ve pH değişimleri
30
Sıcaklık
pH
28
26
24
9
8,75
8,5
20
18
16
14
8,25
8
7,75
12
10
8
6
7,25
7
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
4
7,5
Çalışma Tarihi
Şekil 20. Üretim bölgesi dip istasyondaki sıcaklık ve pH değişimleri
33
pH
Sıcaklık (°C)
22
Sıcaklık
30
pH
28
9
8,75
26
24
8,5
8,25
20
18
8
16
14
pH
Sıcaklık (°C)
22
7,75
12
7,5
10
8
7,25
6
7
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
E
4
Çalışma Tarihi
SU
M
A
Şekil 21. Referans bölgesi yüzey suyunda sıcaklık ve pH değişimleri
30
Sıcaklık
pH
28
26
24
9
8,75
8,5
20
18
16
14
8,25
8
7,75
12
10
8
6
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
4
Çalışma Tarihi
Şekil 22. Referans bölgesi dip istasyondaki sıcaklık ve pH değişimleri
34
7,5
7,25
7
pH
Sıcaklık (°C)
22
SU
M
A
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
Nitrat-N (mg/L)
Nitrit-N
1,5
1
0,01
0,5
0
2
35
Nitrit-N
1,5
1
0,5
0
Çalışma Tarihi
Şekil 24. Üretim bölgesi dip istasyondaki nitrat azotu ve nitrit azotu değişimleri
0,01
0,005
0
Nitrit-N (mg/L)
2
Nitrit-N (mg/L)
E
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
Nitrat-N (mg/L)
Nitrat-N
0,02
0,015
0,005
0
Çalışma Tarihi
Şekil 23. Üretim bölgesi yüzey suyunda nitrat azotu ve nitrit azotu değişimleri
Nitrat-N
0,02
0,015
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
SU
M
A
Nitrat-N (mg/L)
Nitrit-N
1,5
1
0,01
0,5
0
2
36
Nitrit-N
1,5
1
0,5
0
Çalışma Tarihi
Şekil 26. Referans bölgesi dip istasyondaki nitrat azotu ve nitrit azotu değişimleri
0,01
0,005
0
Nitrit-N (mg/L)
2
Nitrit-N (mg/L)
E
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
Nitrat-N (mg/L)
Nitrat-N
0,02
0,015
0,005
0
Çalışma Tarihi
Şekil 25. Referans bölgesi yüzey suyunda nitrat azotu ve nitrit azotu değişimleri
Nitrat-N
0,02
0,015
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
SU
M
A
Sıcaklık (°C)
o-Fosfat
25
2,5
20
2
15
1,5
10
1
5
0,5
0
0
30
Çalışma Tarihi
Şekil 28. Üretim bölgesi dip istasyondaki sıcaklık ve o-fosfat değişimleri
37
o-Fosfat
25
2,5
20
2
15
1,5
10
1
5
0,5
0
0
o-Fosfat (mg/L)
30
o-Fosfat (mg/L)
E
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
Sıcaklık (°C)
Sıcaklık
3
Çalışma Tarihi
Şekil 27. Üretim bölgesi yüzey suyunda sıcaklık ve o-fosfat değişimleri
Sıcaklık
3
SU
M
A
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
Sıcaklık (°C)
o-Fosfat
25
2,5
20
2
15
1,5
10
1
5
0,5
0
0
30
Çalışma Tarihi
Şekil 30. Referans bölgesi dip istasyondaki sıcaklık ve o-fosfat değişimleri
38
o-Fosfat
25
2,5
20
2
15
1,5
10
1
5
0,5
0
0
o-Fosfat (mg/L)
30
o-Fosfat (mg/L)
E
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
Sıcaklık (°C)
Sıcaklık
3
Çalışma Tarihi
Şekil 29. Referans bölgesi yüzey suyunda sıcaklık ve o-fosfat değişimleri
Sıcaklık
3
SU
M
A
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
Sıcaklık (°C)
25
19
20
16
15
10
13
5
0
30
25
5
0
39
19
20
16
15
10
13
10
7
Çalışma Tarihi
Şekil 32. Üretim bölgesi dip istasyondaki sıcaklık ve permanganat indeksi değişimleri
Organik Madde (mg/L)
30
E
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
Sıcaklık (°C)
Sıcaklık
O. Madde 22
10
7
Çalışma Tarihi
Şekil 31. Üretim bölgesi yüzey suyunda sıcaklık ve permanganat indeksi değişimleri
Sıcaklık
O. Madde 22
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
SU
M
A
Sıcaklık (°C)
25
19
20
16
15
10
13
5
0
30
25
5
0
40
19
20
16
15
10
13
10
7
Çalışma Tarihi
Şekil 34. Referans bölgesi dip istasyondaki sıcaklık ve permanganat indeksi değişimleri
30
E
10
.0
6.
04
13
.0
7.
04
22
.0
9.
04
12
.1
0.
04
18
.1
1.
04
21
.1
2.
04
25
.0
1.
05
22
.0
2.
05
22
.0
3.
05
26
.0
4.
05
31
.0
5.
05
01
.0
7.
05
27
.0
7.
04
01
.0
9.
05
04
.1
0.
05
09
.1
1.
05
20
.1
2.
05
Sıcaklık (°C)
Sıcaklık
O. Madde 22
10
7
Çalışma Tarihi
Şekil 33. Referans bölgesi yüzey suyunda sıcaklık ve permanganat indeksi değişimleri
Sıcaklık
O. Madde 22
Tablo 19. Üretim bölgesindeki istasyon yüzeyinde tespit edilen ortalama değerler.
PARAMETRELER
pH
Sıcaklık (°C)
Çözünmüş Oksijen (mg/L)
E. İletkenlik (mS/cm)
Bulanıklık (FTU)
o-Fosfat (mg/L)
NO3 – N (mg/L)
NO2 – N (mg/L)
NH3 –N (mg/L)
Permanganat İndeksi (mg/L)
SONBAHAR
8.23 ±0.15
20.88 ±3.12
7.93 ±0.34
27.740 ±1.431
1.67 ±0.58
0.61 ±0.35
0.92 ±0.37
0.004 ±0.001
<0.02
11.30 ±2.34
ÜRETİM BÖLGESİ YÜZEY
KIŞ
İLKBAHAR
8.09 ±0.21
8.16 ±0.07
11.05 ±1.08
13.20 ±6.12
9.42 ±0.58
9.90 ±0.75
26.567 ±0.473
27.100 ±0.346
1.25 ±0.50
1.67 ±2.08
0.53 ±0.32
1.48 ±0.79
0.83 ±0.33
1.07 ±0.06
0.005 ±0.002
0.003 ±0.001
<0.02
<0.02
12.03 ±1.77
13.07 ±2.40
YAZ
8.26 ±0.09
23.45 ±3.77
8.11 ±0.73
25.225 ±3.433
1.75 ±1.50
0.44 ±0.33
1.25 ±0.51
0.005 ±0.001
<0.02
14.80 ±5.04
Tablo 20. Üretim bölgesindeki istasyonun dip kısmında tespit edilen ortalama değerler.
SONBAHAR
8.21±0.10
20.85±3.83
7.90±0.50
27.800±1.522
1.67±1.15
0.59±0.78
0.88±0.43
0.003±0.002
<0.02
11.83±1.69
SU
M
A
pH
Sıcaklık (°C)
Bulanıklık (FTU)
o-Fosfat (mg/L)
NO3 – N (mg/L)
NO2 – N (mg/L)
NH3 –N (mg/L)
ÜRETİM BÖLGESİ DİP
KIŞ
İLKBAHAR
8.11±0.19
8.21±0.17
10.90±1.16
11.97±5.06
9.45±0.60
10.13±0.64
27.000±0.557
27.433±0.252
1.25±1.26
1.67±2.08
0.40±0.23
0.56±0.28
0.90±0.34
1.00±0.20
0.006±0.002
0.003±0.002
<0.02
<0.02
12.45±2.27
12.33±3.06
YAZ
8.32±0.08
21.10±4.34
8.60±0.75
25.400±3.468
1.75±2.22
0.64±0.69
1.13±0.54
0.005±0.001
<0.02
14.84±5.47
E
PARAMETRELER
Tablo 21. Referans bölgesindeki istasyon yüzeyinde tespit edilen ortalama değerler.
PARAMETRELER
pH
Sıcaklık (°C)
Bulanıklık (FTU)
o-Fosfat (mg/L)
NO3 – N (mg/L)
NO2 – N (mg/L)
NH3 –N (mg/L)
SONBAHAR
8.17±0.13
21.03±3.83
8.00±0.50
27.640±1.504
1.67±0.58
0.57±0.36
0.92±0.40
0.004±0.001
<0.02
11.33±1.01
REFERANS BÖLGESİ YÜZEY
KIŞ
İLKBAHAR
8.09±0.20
8.20±0.18
11.28±1.54
13.37±6.10
9.59±0.66
9.93±0.85
26.967±1.012
27.100±0.400
1.00±0.00
2.33±1.53
0.35±0.17
0.46±0.38
0.78±0.37
0.87±0.25
0.005±0.001
0.003±0.002
<0.02
<0.02
11.58±2.25
11.53±4.15
YAZ
8.29±0.05
25.07±0.32
7.77±0.21
26.767±2.656
2.00±1.00
0.43±0.46
1.30±0.10
0.005±0.001
<0.02
16.84±3.55
Tablo 22. Referans bölgesindeki istasyonun dip kısmında tespit edilen ortalama değerler
Parametreler
pH
Sıcaklık (°C)
Bulanıklık (FTU)
o-Fosfat (mg/L)
NO3 – N (mg/L)
NO2 – N (mg/L)
NH3 –N (mg/L)
Sonbahar
8.22 ±0.13
21.18 ±2.67
7.91 ±0.26
28.050 ±1.340
0.50 ±0.71
0.30 ±0.35
0.73 ±0.33
0.004 ±0.002
<0.02
11.63 ±1.93
Referans Bölgesi Dip
Kış
İlkbahar
8.07 ±0.27
8.22 ±0.12
9.93 ±0.50
10.87 ±3.13
9.63 ±0.68
10.47 ±0.67
27.150 ±0.354
27.300 ±0.529
1.33 ±0.58
2.33 ±1.53
0.33 ±0.06
0.28 ±0.25
0.83 ±0.40
0.90 ±0.17
0.005 ±0.001
0.003 ±0.002
<0.02
<0.02
12.81 ±2.05
11.80 ±3.63
41
Yaz
8.35 ±0.06
20.83 ±5.19
8.33 ±0.71
26.833 ±2.721
1.67 ±2.08
0.27 ±0.16
1.37 ±0.21
0.005 ±0.002
<0.02
17.10 ±3.20
Elde edilen sıcaklık değerlerinin Karadeniz’de daha önceki yıllarda yapılmış
çalışmalarda ölçülen değerlerle uyum içinde olduğu görülmüştür. Özellikle ilkbaharda
sıcaklıktaki değişimin büyük olduğu görülmektedir. Aynı aylara ait farklı yıllarda yapılan
sıcaklık ölçümlerinin farklılıklar içermesi meteorolojik şartlar ve ölçüm frekanslarının farklı
oluşundan kaynaklanmaktadır (Tablo 23).
Tablo 23. Doğu Karadeniz’e ait farklı yıllardaki ortalama mevsimsel deniz suyu yüzey
sıcaklıkları
1990
11.53
23.81
19.77
10.14
1991
10.13
23.07
21.07
9.97
1992
11.81
23.23
17.61
9.80
2001
12.09
24.29
21.29
11.42
2002
11.52
23.98
21.27
8.36
2003
22.50
19.74
11.95
E
Mevsim / YIL
İlkbahar
Yaz
Sonbahar
Kış
Çalışmada nutrient ölçümleri de yapılmış olup, mevcut imkanlar dahilinde kullanılan
SU
M
A
cihaz ve yöntem tayin sınırları altında kaldığından istasyonlar arası farklılıklar
gözlenememiştir. Bu nedenle değişimlerin doğal döngülerden kaynaklanan girdilerden
farklandırılması ortaya konamamıştır. Ortama giren nutrient bileşenlerin miktarının
belirlenebilmesi ve değişimlerin tespiti için daha duyarlı yöntemler kullanılmalıdır. Ancak
çalışmada elde edilen bulgular Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Su Ürünleri Yetiştiriciliği
Yönetmeliği Uygulama Esaslarında belirtilen (Genelge 2004/1) Deniz Ürünleri Yetiştiriciliği
için Su Kalite Kriterleri sınırları içindedir.
Ortalama NH3-N değerlerlerinin 0.02 mg/L nin altında olduğu belirlenmiştir. Organik
madde göstergesi olan permanganat indeksi incelendiğinde, özellikle dip istasyonlarda yaz
aylarında belirgin bir artış görülmüştür. Numuneler tuz etkisi nedeniyle seyreltilerek analiz
edilmesine rağmen değişimi daha duyarlı bir şekilde ortaya kanabilmesi için TOC analizleri
yapılmalıdır.
Sonuç olarak deniz suyu çok sayıda bozucu etki içeren bir numune olması nedeniyle,
ortamda aşırı değişimler olmadığı sürece, uzun zaman aralıklarında yapılan ölçümlerden
değişimi belirleyici düzeyde tespitler yapılamamaktadır. Daha net tespitlerin yapılabilmesi
için daha spesifik metotlar kullanılmalıdır.
42
Tablo 24. Deniz ürünleri yetiştiriciliği için su kalite kriterleri ( Su Ürünleri Yetiştiriciliği
yönetmeliğine göre )
Orkinos
Mercan
Kalkan
Mersin B.
Karides
Midye
4
4
5-40
5-40
15-25 10-25
6.5-8.5
0.1-10
0.020.02-2.5
2.5
0.05-1.5
<0.5
<40
<1
2-5
0.5-1
<1
5-80
5
12-40
12-30
4
15-40
14-25
3
10-40
10-25
4
0-20
7-25
5
15-35
20-35
5
10-37
12-30
0.02-2.5
0.02-2.5
0.01-0.06 0.01-0.02
0.01-0.02
0.010.02
<0.031
<29
SU
M
A
Amonyum mg/lt
Nitrit(NO2) mg/lt
Nitrat(NO3) mg/lt
Fosfat mg/lt*
Silikat mg/lt*
Demir mg/lt*
Kükürt mg/lt*
Askıdaki Katı Md.
mg/lt*
Hidro
Karbonlar
g/l*
Turbitide NTU*
Fekal Koliform*
100 ml.de
Klor mg/lt*
Toplam Cıva mg/lt*
Kadmiyum mg/lt*
Kurşun mg/lt*
Krom mg/lt*
Arsenik mg/lt*
Bakır mg/lt*
Çinko mg/lt*
Çipura Levrek
E
Türler
Özellikler
Oksijen mg/lt
Tuzluluk %0
Sıcaklık (°C)
PH
Ser. CO2 mg/lt
Amonyak NH3mg/lt
<1000
<0.2
0.004-0.1
<0.01
<0.1
<0.1
0.1-1
0.025-0.1
0.03-0.1
PESTİSİTLER
DDT mg/lt*
Aldrin mg/lt*
Dieldrin mg/lt*
2.4 DEP mg/lt*
BHC mg/lt*
Endrin mg/lt*
Heptaklor mg/lt*
Pentaklorofenol mg/lt*
<0.025
<0.004
<0.003
<0.001
<0.04
<0.08
<0.03
<0.01
43
5. SONUÇLAR ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
5.1. Sonuçlar
İşletmeler arası mesafe yetersizdir, bir işletmede çıkan enfeksiyon hızla diğer
işletmelere bulaşmaktadır.
2.
Levrek ve Alabalık yetiştiriciliği bir arada yapıldığından bir türe has enfeksiyon diğer
türe bulaşarak yüksek ölüm yapmaktadır.
3.
Farklı yaş gurupları bir arada yetiştirildiğinden yaşlı balıklardan genç balıklara
enfeksiyonlar bulaşmaktadır.
4.
Enfeksiyon sonucu ölen balıklar hızla ortamdan uzaklaştırılmamaktadır.
5.
Alabalıklar tatlı sudan denize indirildiklerinde çevresel uyum sorunu yaşadıklarından
ve gerekli önlemler alınmadığından enfeksiyona yakalanmakta ve büyük kayıplar
ortaya çıkmaktadır.
6.
İzleme boyunca ölçülen su sıcaklığı değerleri ile ölüm oranları arasında ilişki
bulunamamıştır, kayıplar tamamen yetiştiricilik hatalarından ve enfeksiyonlara karşı
zamanında ve doğru önlemlerin alınmamasından kaynaklanmaktadır.
7.
Bölgenin zemini yanlış uygulamalar sonucu büyük oranda patojen bakteri kirliliğine
maruz kaldığından zemin enfeksiyon kaynağı haline gelmiştir.
SU
M
A
E
1.
8.
Menşei bilinmeyen antibiyotikler kullanılmaktadır.
9.
Yıl boyunca rast gele ve yoğun antibiyotik kullanılmakta, bu da dirençli bakterilerin
gelişmesine ve maddi kayıplara yol açmaktadır.
10.
Bakteriyel rezistans geliştiğinden enfeksiyonları antibiyotikle kontrol altına almak
giderek güçleşmektedir.
11.
İşletmeler sorunlarının çözümü için işbirliği yapmamakta, her işletme sorunu kendi
bildiği şekilde çözmeye çalışmaktadır. İlgili kuruluşların tavsiyelerine
uyulmamaktadır.
12.
Yetiştiricilik için mevcut ahşap kafeslerin kullanımı uygun değildir.
13.
İşletmelerin mevcut imkan ve teknik olanakları yem üretmeye uygun değildir, uygun
koşullarda üretilmeyen yaş yemler hastalık çıkışı için risk oluşturmaktadır.
14.
İşletmeler ucuza mal edilen yemin kazancı ile bu yemlerden dolayı uğradıkları kaybın
hesabını yapmamaktadır.
15.
Karadeniz‘de özellikle mevsim döngülerinde su sıcaklıkları hızla değiştiğinden bu
dönemlerde çıkan enfeksiyonlara bağlı kayıplar artmaktadır.
16.
İl Müdürlüğünden alınan resmi verilere göre tüm kafesler dolu olsa bile stok
yoğunluğu (3.16–5.97 kg/m3 ) normal değerlerin altında kalmaktadır.
5.2. Çözüm önerileri
Türler arası ve farklı yaş gurupları arası hastalık bulaşmaları engellenmelidir. Deniz
levreği ve gökkuşağı alabalığı kafesleri birbirine uzak olacak şekilde yeniden
yapılandırılmalı, kullanılan alet-ekipmanlar tamamen birbirinden ayrılmalıdır. (Uzun
vadede bölgedeki Aeromonas, Vibrio ve Yersinia suşlarına göre aşı geliştirilebilir.)
2.
İşletmeler arası mesafe arttırılmalı ve kafesler uygun derinliğe çekilmelidir.
3.
Mevcut imkan ve teknikler ile yaş yem üretimi yapılmamalı ve kullanılmamalıdır.
4.
Alabalıklar denize indirilmeden önce ve indirildikten sonra 10 gün direnç arttırıcı
uygulamalar yapılmalıdır. Nakilden 1–2 gün önce ve sonra yem verilmemelidir.
5.
Enfeksiyon çıkışlarında ilgili kuruluşlarla işbirliği yapılmalı, hastalık teşhisi ve
antibiyogram sonuçlarına göre ruhsatlı ilaçlar kullanılmalıdır.
6.
Enfeksiyon çıkışlarında tüm işletmeler birlikte, aynı sürelerde ve aynı tür ilaçlarla
tedavi uygulamaları yapmalıdır.
7.
İşletmeler sorunlarının çözümü için birlikte hareket etmeli, gerekirse ortak bir fon
oluşturarak “Ortak Yönetim Merkezi” kurmalı ve planlama ile sorunların çözümü bu
merkez tarafından yapılmalıdır.
8.
Çok farklı bölgelerden yavru alınmamalıdır.
E
1.
Bütün işletmeler aynı zamanda balık almalı ve aynı zamanda hasat yapmalıdır.
10.
Farklı yaş gurupları birbirine çok yakın kafeslere konmamalıdır.
11.
Ahşap kafesler en kısa sürede kaldırılmalıdır.
12.
Kullanım öncesi bütün alet, ekipman dezenfekte edilmelidir.
13.
Yapılan işlemlerle ilgili düzenli kayıt tutulmalıdır.
SU
M
A
9.
45
5.3. Ortak Yönetim Merkezi Yapılanması ( Model 1 )
Koordinasyon Yönetimi ( İşletmelerden yeteri sayıda kişi/Mühendis)
İl Müdürlüğü
( Gözlemci üye )
Görevleri
E
1. Giderler için bir fon oluşturulması ve fonun yönetimi,
2. Kota tespiti ve denetimi ( Kafes sayısı ve konacak balık miktarı ),
3. Ortak sorunların tespiti ve bu sorunların çözümü,
SU
M
A
4. Hastalık problemlerinin çözümü için hizmet alımı, tedavi uygulamalarının birlikte ve
aynı sürede yapılması,
5. Yavru balık giriş ve hasat zamanlarının birlikte tespiti,
6. Günlük kayıt tutulması.
5.4. Kafes yerleşim alanı yapılanması (Model- 1)
1. Bölge levrek ve alabalık için 2 ana sahaya ayrılmalıdır.
2. Her ana bölge her yaş gurubu için 3 sahaya ayrılmalıdır.
3. İl Müdürlüğü kontrolünde, işletmeler kendi aralarında bir centilmenlik ve işbirliği
protokolü yaparak her saha için bilimsel verilere göre kota ( Kafes sayısı ve konacak
balık miktarı ) belirlemelidir.
4. Her yaş gurubu için ayrılan sahada bütün işletmelerin kafesleri olmalı ve bu saha
sadece belirlenen yaş gurubu için kullanılmalıdır.
46
5.5. Kafes yerleşim modeli-1 (Tüm İşletmeler için)
Giriş
Bütün işletmelerin belirlenen kotadaki
0+ yaş gurubu ortak Levrek kafes bölgesi
Ö:Özbek,V:Vona,M:Marnero,A:Altaş
S:Sarıkaya
Ö
V
M
S
A
Akıntı yönü
L-0+
Bütün işletmelerin belirlenen kotadaki 1+
yaş gurubu ortak Levrek kafes bölgesi
E
L-1+
SU
M
A
Kış mevsimi Alabalık-Yaz
Mevsimi 2-3 yaş Levrek
Kafes bölgesi
L-2+,3+
A-1+,2+
A-1+,2+
Çıkış
Çıkış (Balıkların Hasat Edilmesi)
5.6. Kafes yerleşim modeli-2( Bir İşletme için )
Kafes yerleş
yerleşim modeli -2 (Bir iş
işletme iç
için )
Levrek GİRİŞ
Sahil yönü
Deniz yönü
Alabalık GİRİŞ
Kış ayları Alabalık,Yaz
ayları Levrek kafesleri
Levrek 0+ yaş
Kafesleri
Levrek1+ yaş
Kafesleri
Levrek 2+,3+ yaş
ÇIKIŞ
47
Alabalık ÇIKIŞ
6. PROJE BÜTÇESİ İCMALİ
ORDU/PERŞEMBE PROJESİ BÜTÇE HARCAMA CETVELİ
Fatura/Fiş
no
424498
163708
423379
163531
125133
462387
23061
812306
338961
28021
50954
49541
16080
-
Alınan
Tutar
hizmet/Malzeme
(YTL )
Harcırahlar
3.271,00
Kargo
37,30
Yazıcı, bellek
219,00
kargo
34,70
Dizüstü Bilgisayar
2.900,00
Temizlik malzemesi
500,20
Hizmet alımı
1.711,00
Hizmet alımı
100,00
Malzeme alımı
34,00
Hizmet alımı
247,80
Akaryakıt
300,00
Akaryakıt
150,00
Akaryakıt
300,00
Akaryakıt
150,00
Malzeme alımı
3,00
Malzeme alımı
42,00
TOPLAM
10.000,00
E
Tarih
Çeşitli
30.01.2006
30.01.2006
29.12.2005
27.12.2005
24.10.2005
27.10.2005
28.03.2006
15.02.2005
02.11.2004
02.12.2005
21.03.2005
08.12.2004
22.02.2005
-
SU
M
A
Harcama
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Bu harcama cetvelinde yazılı harcamalar proje lideri tarafından yapılan harcamaları kapsamaktadır.
Döner sermaye harcamaları bu cetvelde yer almamıştır.
48
7. REFERANSLAR
1. Anonim., (1993). Türkiye de yetiştiriciliğin çevresel etkisi ve bunun turizm, rekreasyon ve
özel korunma alanları ile ilişkisi T.K.B, TÜGEM yayınları 185 s.
2. Barg, U.C. (1992). Guidelines for the promotion of environmental management of coastal
Aquaculture developement FAO Fısh Tech. Pap, 328:122 s
3.
Özfuçucu, G. ve ark. (2000). Kapalı ve yarı kapalı koylarda ağ kafeslerde yapılan deniz
balıkları yetiştiriciliğinin deniz tabanında yaptığı çevresel etkilerin belirlenmesine yönelik
bir çalışma. TAGEM Bodrum Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Proje Raporu: 49 s.
4. Folke, C. ve Kautsky N (1989). The role of ecosystem for a sustainable development of
aquaculture. Ambio 18(4): 234-243
E
5. Gowen, R.J. ve Bradbury, N.B. (1987). The ecology impact of salmonid farming in
coastal waters. A review. Oceaorgr. Mar. Biol. Ann. Rev., 25: 563-575
6. GESAMP (IMO/FAO/WMO/WHOIAAEM/UN/UNEP Joint Group of Experts on the
SU
M
A
Scientific Aspects of Marine environmental Protection), (1996). Monitoring the ecological
effects of coastal aquaculture waters. Reports and studies. GESAMP, (57): 38 s.
7. Karakassis, I. (1996). The impact of Aquaculture on the environment in Greek coastal
waters. Summer School 1996. (Fisheries and the Environmental Degradation of the
Mediterranean and Black Sea.) Kavala, Makadonio GREECE.
8. Katağan, T. ve ark. (1996). Güvercinlik, Güllük ve Kıyıkışlacık koylarında ÇED öncesi
mevcut ekolojik koşulların saptanması. Ege Üniv. Su Ürünleri Fak. Raporu.
9. Okumuş, İ. (1997). Deniz kafeslerinde balık yetişticiliğinin ekolojik bazı etkileri ve balık
midye polikültür yaklaşımı. Akdeniz balıkçılık kongresi, 9-11 nisan İzmir 10 s.
10. Özfuçucu, G.E., Katağan, T. ve Egemen, Ö. (2003). İkiz Adalar ve Salih Adasında Su
Ürünleri
Yetiştiriciliğinin
Geliştirilmesinin
Olası
Çevresel
Sonuçları.
TAGEM/HAYSÜD/2001/09/02/0
11. Lamy, N., Guelorget, O. (1995). Impact de I’acuaculture intensive sur le peuplements
benthiques de subsrat meuble en milieu lagunaire Mediterraneen. J.rech. Oceanogr., Vol
20(1-2): 1-8.
12. Tsutsumi, H., Kikuchi, T., Tanaka, M., Higashi, T, Imasaka, K., Miyazaki, M. (1991).
Benthic faunal succession in a cove organically polluted by fish farming. Marine pollution
Bulletin, Vol.23: 233-238
13. TÜGEM
(2004).
Su
ürünleri
yetiştiriciliği
ile
ilgili
istatistiki
bilgiler.
http://www.tugem.gov.tr/tugemweb/suurunleri_istatistikler.html
14. Okumuş, İ. (1997). Deniz Kafeslerinde Balık Yetiştiriciliğinin Ekolojik Bazı Etkileri ve
Balık- midye Polikültür Yaklaşımı. Hossu, B. (Ed.) Mediterranean Fisheries Congress, 911 April 1997, İzmir, 323-329.
15. Ervik, A., Hakanson, L., Makenent, T., ve Moller, B. (1989). Marine Fish farms-some
preliminary considerations on environmental impact. In: “Aquaculture -A Biotechnology in
Progress”, N. de Pauw, E. Jaspers, H. Ackefors ve N. Wilkins (Eds.). European Aquaculture
Society, 29-34.
16. Hikmet Hoşsucu, Tuncay Kınacıgil, Ali Kara, Zafer Tosunoğlu, Okan Akyol, Vahdet
Ünal, Uğur Özekinci (2001). Türkiye Balıkçılık Sektörü ve 2000’li Yıllarda Beklenen
Gelişmelerç E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 18 (3-4): 593-601
17. Okumuş, İ., (2000). Coastal aquaculture: Sustainable development, resource use and
integrated environmental management. Turkish J. Marine Sciences, 6(2): 151-174.
18. Stricland, J.D.H., Parsons, T.R. (1972). A practical handbook of seawater analysis. 2nd ed.
E
Bulletin, vol. 167. Ottowa: Fisheries Research Board of Canada;. 310 pp.
19. Grasshoff, K., Ehrhard, M., Kremling, K. (1983). Methods of seawater analysis. 2 nd
revised and extended ed. Weinheim: Verlag Chemie. 418 pp.
SU
M
A
20. Semina, H.J. (1978). Treatment of an aliquot sample. In: Phytoplankton manual, A.
Sournia, (Ed.). UNESCO, U.K., 181 s.
21. Sukhanova, I.N. (1978): Settling without the inverted microscope. In: Phytoplankton
manual, A. Sournia, (Ed.). UNESCO, U.K., 97 s.
22. Utermöhl, H. (1931): Neue Wege in der quantitativen Erfassung des Planktons. Verh
International Verh Limnology 5:567-597.
23. Guillard, R. R. L. (1981). Counting slides. In: Phytoplankton manual, A. Sournia, (Ed.).
UNESCO, UK, 182-189.
24. Midlen, A. ve Redding, T. (1998). Environmental management for aquaculture. Chapman
nad Hall London. 223 s.
25. Gowen, R. ve Bradbury, N.B. (1987). The ecological impact of salmonid farming in coastal
waters: a review. Oceanogr. Mar. Biol. Ann. Rev., 25: 563-575.
26. Ackefors, H. ve Enell, M. (1994). The release of nutrients and organic matter from
aquaculture systems in Nordic countries. J. Appl. Ichthyol., 10(4): 225-241.
27. Kelly, L.A., Stellwagen, J., Bergheim, A. (1996). Waste loadings from a fresh-water Atlantic
Salmon farm in Scotland. Water Res. Bull. 32 (N5): 1017-1025.
28. O’ Sullivan, A.J. (1992). Aquaculture and user conflicts. Aquaculture and the environment.
Spec. Publ. Eur. Aquacult. Soc. 16: 405-412.
29. Garret, E., Spencer dos Santos, C.L., Jahncke, M.L. (1997). Public, animal, and
environmental health implications of aquaculture. Emerg. Infect.Dis. 3: 453-457.
30. Heggberget, T.G., Johnsen, B.O., Hindar, K., Jonhson, B., Hansen, L.P., Hvidsten, N.A. ve
Jrnsen, A.J. (1993). Interaction between wild and cultured Atlantic Salmon; review of the
Norwegian experience. Fish. Res. 18 (1-2): 123-146.
50
31. UNEP (1986). Baseline studies and monitoring of oil and petroleum hydrocarbons in
marine waters (Med Pol 1). MAP Technical Report Series. No: 1. United Nations
Environment Programme, Geneva, pp. 81–86.
32. Martens, D., Balta-Brouma, K., Brotsack, R., Michalke, B., Schramel, P., Klimm, C., et
al. (1998). Chemical impact of uncontrolled solid waste combustion to the vicinity of the
SU
M
A
E
Kouroupitos Ravine, Crete, Greece. Chemosphere, 36: 2855–2866.
51

İndir - Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü

Transkript

Benzer belgeler

Elazığ Bölgesi Alabalık İşletmelerinde Merkezi Kayıt Sistemi

rın sebep olduğu deniz kirliliğinin önlenmesi için kapasite

MOROCCO AGROFOOD ONYAZI.cdr

JEOLOJİK ZAMANLAR

PowerPoint Sunusu - INDEX Bilgisayar

K ullanım