romatoid artrit - romatizmahastaliklari.com

ROMATOİD
ARTRİT
Prof. Dr. Nuran TÜRKÇAPAR
AÜTF İç Hastalıkları-Romatoloji Bilim Dalı
ROMATOİD ARTRİT





Tüm etnik grupları etkileyen kronik,
sistemik, otoimmün inflamatuar bir hastalık
K/E=2,5-3
Her yaş grubunda gelişmekle birlikte 4050’li yaşlarda pik yapar
Prevelansı %1-2; 70 yaş üstünde %5
Afrikalı yerlilerde %0.1, Pima ve Chippewa
yerlilerinde %5
Romatoid Artrit






Sistemik bir hastalık (ateş, halsizlik,kilo kaybı)
Diartroidal eklemleri tutan inflamatuar artritin en sık nedenidir
Tutulan eklemlerde ağrı, şişlik, ısı artışı, hareket kısıtlılığı ve sabah katılığı
(El bilek, MCP, PIP, MTP, ayak bileği, diz, dirsek ve omuz sıklıkla tutulur,
temporamandibular eklem, atlanto-aksiyal eklem, sternoklavikular eklemler
ve servikal vertebra daha az sıkılıkla tutulur)
(Ancak DIP, SIE ve torokolumbar vertebrayı tutmaz)
Genellikle haftalar, aylar süren giderek eklenen simetrik kronik poliartrit
şeklinde başlar. Ancak akut monoartrit veya poliartrit ile başlayıp günler
veya haftalar sürüp kendiliğinden geçen palindromik romatizma şeklinde de
başlayabilir (palindromik romatizmalı hastaların %50’sinde RA gelişir)
Tuzak nöropatisi sık (KTS, TTS, ulnar sinir)
Deformite bırakır
Romatoid artrit deformite bırakır





Ellerde ulnar deviasyon
Kuğu boynu deformitesi (DIP’de
hiperfleksiyon, PIP’de ekstansiyon)
Düğme iliği (butonier) deformitesi
(PIP’de fleksiyon, DIP’de
hiperekstansiyon)
Dizlerde valgus deformitesi
Tutulan eklemlerde eklem aralığının
daralması ve tendonlarının tutulması
vs. eklem hareket açıklığında (ROM)
kısıtlanma
1987 ACR Romatoid Artrit
Revize Kriterler







Sabah tutukluğu>1 saat
Üç veya daha fazla eklemde artrit: sağ-sol tanımlanmış
14 eklemde artrit (PIP, MCP, el bileği, dirsek, diz, ayak
bileği ve MTP)
El eklemlerinde artrit: El bileği, MCP veya PIP’den en
az birinde şişlik
Simetrik artrit
Romatoid nodüller
Serum Romatoid Faktör
Radyolojik değişiklikler: ön-arka el grafisinde erezyon
veya dekalsifikasyon (osteopeni/bant osteoporoz)
En az 4/7 varsa ve 6 hafta sürüyorsa







2010 Kriterleri
• Kriterler skora dayalı bir algoritm içermekte olup, hastanın RA tanısı alabilmesi için A-B-C-D kategorilerinde
toplam skorunun 6>10 olması gereklidir.
• A-Eklem tutulumu:
1 büyük eklem 0
2-10 büyük eklem 1
1-3 küçük eklem 2
4-10 küçük eklem 3
>10 eklem ( min 1 küçük eklem) 5
Eklem tutulumu; görüntüleme yöntemleri ile de doğrulanan sinovit bulguları ile muayenede şişlik ve
hassasiyet olarak tanımlanmaktadır. DIP eklemler, 1.CMC ve 1.MTP eklemler değerlendirmeden
çıkarılmıştır.
Küçük eklemler:
MCP, PIP, 2-5 MTP, el bileği, başparmak IP eklemi
Büyük eklemler: omuz, dirsek, kalça, diz ve ayakbilekleri
B- Seroloji:
En az bir test sonucu sınıflama için şarttır
Negatif RF VE Negatif ACPA 0
Düşük titrede pozitif RF VEYA Düşük titrede ACPA 2
Yüksek pozitif RF VEYA Yüksek pozitif ACPA 3
Negatif: < lab üst sınırı
Zayıf pozitif: <3 x lab üst sınırı
Kuvvetli pozitif: >3 x lab üst sınırı
C- Akut Faz Reaktanları
• Sınıflama için en az 1 test sonucu gereklidir
Normal CRP VE Normal ESR 0
Anormal CRP VEYA Anormal ESR 1
D-Semptom Süresi
• < 6 hafta 0
• > 6 hafta 1






















Score
Target population (who should be tested?): patients who
1) have at least one joint with definite clinical synovitis (swelling)*
2) with the synovitis not better explained by another disease†
Classification criteria for RA (score-based algorithm: add score of categories A–D a score of
≥6/10 is needed for classification of a patient as having definite RA)‡
A. Joint involvement§
1 large joint
0
2−10 large joints
1
1−3 small joints (with or without involvement of large joints)**
2
4−10 small joints (with or without involvement of large joints)
3
>10 joints (at least one small joint)††
5
B. Serology (at least 1 test result is needed for classification)‡‡
Negative RF and negative ACPA
0
Low-positive RF or low-positive ACPA
2
High-positive RF or high-positive ACPA
3
C. Acute-phase reactants (at least one test result is needed for classification)§§
Normal CRP and normal ESR
0
Abnormal CRP or normal ESR
1
D. Duration of symptoms¶¶
<6 weeks
0
≥6 weeks
1
Etiyoloji
Genetik Faktörler
-Monozigotik ikizlerde %15,
-HLA-DR haplotiplerinin β zincirlerindeki özel dizilim; ortak epitop 70-74aa
(QKRAA); HLA DR4 ve DR1 grupları
 Genetik Dışı Risk Faktörleri
-Cinsiyet
-Sigara
-Bakteriler ve ürünleri: İnfeksiyöz ajanlar (moleküler benzerlik), LPS, TLR
-Viruslar: EBV’de QKRAA ortak dizilim sahip antijenik yapı taşıması ile
moleküler benzerlik, Parvo V B-19 DNA’sının sinovyal sıvıda daha yüksek
oranda bulunması ve bu enfeksiyon sırasında RA benzeri klinik gelişmesi
-Süperantijenlerin T hücre klonlarını aktifleştirmesi (tip II kollajen, proteoglikan,
ısı şoku proteinleri, kıkırdak proteini gp39, immünglobulinler vs)

ÖZET: APC ile CD4+T hücresi arasındaki etkileşim sonucu, T hücre alt
gruplarında klonal çoğalma gelişir. CD4+T lenfositleri ve uyarılmış sinovyal
makrofajlarca proinflamatuar sitokinlerin salınımı; IL-1, TNFα, IL-6
inflamasyon ve yıkıcı yolakların aktiflenmesi
Romatoid Artrit
Normal Sinovyal eklem
Tip A hücreleri: makrofaj
benzeri(Fc res, fagositoz,
HLA II, KI kökenli),
koruyucu rol
Tip B hücreleri:
fibroblast benzeri,
mezenşimal kökenli,
matrix ve sinovyal sıvı
üretir
Synovial Membrane:
İntimal (bir-iki hücre
kalınlığında) ve
subintimal (damarlar)
tabakadan oluşur
Damarlar
Sinovyum: kemiklerin
kıkırdakla kaplı alanlar
dışındaki eklemi çevreler
Subkondral kemik
Eklem kıkırdağı: Tip II kallojen + proteoglikan
Trabeküler/lamellar kemik
RA’da sinovyumdaki patolojik değişiklikler:
Tip A ve B hücrelerinde proliferasyon, immün hücrelerle infiltrasyon, yeni damar
oluşumları ve proinflamatuar sitokinlerin fazlaca salınması; TNF-alpha ve IL-1 gibi
Romatoid Artrit
Sinovyal tabakanın proliferasyonu => Pannus
İnflama sinovyal doku
çoğalarak eklem
kartilajının üzerini kaplar.
MMP ve diğer proteinazlar,
kartilaj ve kemik hasraına
neden olur
Lenfositik infiltrasyon ve yeni
damarlanma ile kalınlaşmış sinovyum
(bunlar erken evre değişikliklerdir)
Sinovyal sıvıda nötrofiller
Sinovyal tabakada hakim inflamatuar
hücreler CD4+T lenfositleri iken,
sinovyal sıvıda esas inflamatuar hücreler
nötrofiller ve CD8+T lenfositlerdir. TGFbeta ve IL-8 gibi sitokinler ve C5a,
leukotriene B4 gibi diğer faktörler
nötrofilleri etkileyen kemoatraktanlardır.
Nötrofiller immünkomplekse yanıt olarak
degranülasyon ve respiratuar burst
gelişir böylece çevre dokuda hasara
neden olur. RA’da doku hasarının esas
nedeni nötrofil aktivasyonu değildir.
Kondrosit ürünleri
IL-1 ve TNF-alfa eklem kartilajındaki
kondrositlerden metalloproteinaz
üretimini uyarır. Bu sitokinler,
kondrositlerde tip II kallojen ve
proteoglikanda azalmaya neden
olurken metallaproteinaz sentezini
artırır; bu da kallojen ve proteoglikan
yıkımına neden olur.
kartilaj
Osteoklastlar
kemik
Osteoklastlar IL-1, TNF
ve PGE2 gibi inflamatuar
mediatörlerle aktive olur
Eklem kartilajı ve kemikte harabiyet
RA’da Eklem Hasarı




Sinovyumda proliferasyon ile oluşan
pannusun (fibroblast benzeri sinovisitler
ve makrofajlar) aşırı büyüyerek kıkırdak
ve kemiği istila ederek yıkıma uğratması
ile gelişir
Sinovyal hasarda bir çok enzim rolü
vardır: katepsinler, serin proteazlar
(tripsin, kemotripsin), matriks
metalloproteinazlar (MMP: kallojenaz,
jelatinaz ve stromelisin)
VEGF, VCAM-1, IL-8, anjiyopoetin-1 gibi
adhezyon moleküleri ve sitokinler
anjiyogenezi artırır ve bu yolla
inflamasyon alanına hücre göçü de artar
Radyolojik olarak eklem aralığında
daralma ve ekleme komşu kemikte
erezyon gelişir
Eklem muayenesi



El eklemlerinde (el bileği
MCP, PIP) artrit: kızarıklık
olmaksızın simetrik,
inflamasyon bulguları
Dirsekte artrit, ulnar sinir
nöropatisi, KTS, omuz, diz,
kalça, ayak bileği (n. tibialis
post. Kompresyonu: TTS) gibi
büyük eklemlerde de artrit
MTP tutulumuna bağlı halux
valgus
Romatoid Artrit
2. Ve 3. MCP’lerde
kızarıklık olmaksızın
şişlik ve kuğu boynu
deformitesi
Sağ diz
effüzyonu
Juxta-artiküler
osteopeni, eklem
aralığında daralma
ve bir çok eklemin
kenarlarında bir
erezyonlar
Juxta-artiküler
osteopeni ve geniş
effüzyon. Prepatellar
bursada hava-sıvı
seviyesi görülebilir.


Servikal vertebra tutulumunun
erken bulgusu boyunda
oksiputa doğru yayılan ağrı ve
tutukluktur: C2’nin odontoid
proçesini stabilize eden C1’in
transvers ligamentinin
tenosinovitine bağlı gelişir.
İnflamasyonun uzun sürmesi ve
odontoid proçesdeki erezyona
bağlı transvers ligamentte
rüptür ve bunun sonucunda
ciddi servikal miyopati gelişir.
Romatoid Artritte Eklem Dışı
Tutulumlar (%40)










Cilt: Romatoid Nodüller (dirsek, aşil tendonu, parmaklar, akciğer)
Hematolojik: NN anemi (%25-30), trombositoz
trombositopeni, lenfadenopati (>%5)
Hepatik: Nonspesifik transaminaz yüksekliği
Pulmoner: Plevral kalınlaşma, plevral effüzyon, pulmoner
nodüller,diffüz interstisyel akciğer hastalığı, BOOP, Caplan sendromu,
krikoaritenoid artrit (pulmoner arteritis, PAH, shrinking akciğer)
Kalp: Perikardit, hızlanmış ASKH, valvulit
Göz: Keratokonjonktivitis sikka (%10-15), episklerit, sklerit, uveit,
ülseratif keratit
Nörolojik: Periferik tuzak nöropatileri, servikal vertebra subluxasyonuna
bağlı servikal miyelopati
Kas: Kas atrofisi, inflamatuar miyozit
Renal: Low grade membranöz glomeruler nefropati, reaktif amiloid
Vasküler: Küçük damar vasküliti, sistemik vaskülit

RA varyantı: Felty sendromu:
RA + splenomegali, nötropeni
RA’da Laboratuvar







Tam kan sayımı: kronik hastalık anemisi, hafif lökositoz
(Felty: nötropeni, trombositopeni, splenomegali)
ESR ve CRP artar
Protein elektroforezinde poliklonal gamapati, albüminde
azalma (negatif akut faz), α-1 ve α-2 artış
RF pozitifliği (IgG’nin Fc bölümüne karşı gelişen gn.
IgM,daha az IgG ve IgA yapısındaki ab): ilk 6 ay
hastaların %50’sinde pozitif iken beş yıl sonra bu
oran %75-85 çıkar. Kronik inflamasyonda (HCV enf, tbc,
bruselloz, bakteriyel endokardit, yaşlanma, PBS ve diğer
otoimmün hastalıklarda (SS, SLE, Scl vs) da pozitif olabilir
Anti-CCP (anti-cyclic citrullinated peptide) ab (%70).
ANA (%20-30)
Sinovyal sıvı: inflamatuar; 2000-50000/mm3 WBC
Radyolojik Bulgular
Hastalığın başlangıcından 6-12 aydan sonra
gelişir
 Erken bulgu el ve ayak küçük eklemlerinde
periartiküler osteopeni; spesifik ve tanısal
değil
 RA’nın tipik tutulumu: juxta-artiküler kemik
erezyonları ve simetrik eklem aralığında
daralma
 İleri radyolojik bulgular: subluksasyon
(ligament ve tendondaki kopmalar), eklem
aralığının kaybolması
Ayırıcı Tanı







Psöriatik artrit
Viral artritler (Öz. parvovirus B19, Hepatit C
ilişkili artrit)
Poliartritle seyreden diğer bağ dokusu
hastalıkları ( Sjögren sendromu, SLE, Scl,
MCTD)
Overlap sendromlar: RA+SLE=rupus
Reaktif artrit
Gut, psudogut
Osteoartrit
Romatoid Artritli Hastanın Tedavi
Öncesi Değerlendirilmesi








Sistemik semptomların varlığı
Raynoud fenomeni, Sjögren sendromu, interstisyel
akciğer hastalığı, plörit, perikardit, peiferik sinir sistemi
tutulumu ve vaskülit varlığı
RF ve CCP pozitifliği
Günlük aktivite derecesi (HAQ)
Eğitim, aile yaşantısı, sosyo-kültürel durum
Eklem dışı hastalık varlığı
Hastalık aktivite indeksi: DAS-28 (HES, ŞES,
CRP/ESR, VAS)
Radyolojik inceleme
Tedavi
NSAİİ
 Steroid
 DMARDs (Mtx, HCQ, SLZ, Leflunamid)
 Biyolojik Ajanlar: anti-TNF( infliximab,
etanercept, adalimumab), anti-IL-1ra
(anakinra), CTLA4-Ig (abatacept), anti-CD20
(rituximab)
 CysA, siklofosfamid, azathioprin

NSAİİ
Akut inflamasyonu ve ağrıyı azaltmak
 COX-1 ve COX-2 inh.
 Yan etkileri
-GİS: peptik ülser (%2-4); kanama, perforasyon
-Renal toksisite; sıvı elektrolit dengwsini bozarak sıvı
retansiyonuna ve hiperkalemiye, afferent arteriollerdeki
kan akımını azaltarak renal iskemiye (özellikle önceden
böbrek hastalığı bulunanlarda) ve buna bağlı kreatinin
ve potasyom değerlerinde yükselmeye neden olur.
 Selektif COX-2 inh: celecoxib ve meloxicam

Kortikosteroidler








İnflamasyonun etkili ve hızlı şekilde baskılanması
Düşük doz günlük uygulamalrın eklem erezyonunu azalttığını
gösteren çalışmalar da vardır ancak mutlaka tek başına değil
DMARDs’larla birlikte kullanılmalıdır
RA için günlük doz 5-10mg
DMARDs grubu ilaçların etkisi ortaya çıkana kadar kullanılıp daha
sonra yavaş yavaş doz azaltılarak (birkaç haftada) kesilir
Kısa süreli bir kereye mahsus yüksek doz uygulaması inflamasyonu
baskılamak için verilebilir
Seçilmiş vakalarda tek eklem içi enjeksiyonlar da kullanılabilir
Uzun süreli (3 aydan fazla) kullanacak hastalarda Ca+D vit
replasmanı
Yan etkileri: Cushing sendromu, diabetojenik lenfopeni, sıvı ve tuz
retansiyonu-hipertansiyon, katabolik etki (kas atrofisi, osteoporoz
gibi), GİS yan etkileri, tüylenmede artış, sürrenal atrofisi ve buna
bağlı addison vs.
DMARDs
(Hastalığın Seyrini Değiştiren İlaçlar)Etkileri genellikle 4-6 haftada başlar
 Kombine tedavi kullanılımı (step
down) daha sıklıkla tercih edilir
 Örnek tedavi şemaları:
MTX+SLZ, MTX+HCQ,
MTX+SLZ+HCQ,
MTX+Leflunomid gibi

Metotreksat










Metotreksat: RA’da en sık kullanılan altın standardında bir ilaçtır
İmmünmodülatuar ve anti-inflamatuar etkileri var
Etkisi 6-8 haftada ortaya çıkar
Başlangıç dozu 7.5-15mg/hafta; 25mg/haftaya kadar aylık
değerlendirmelerle doz artırılabilir
Etki mekanizması: AICAR enz inh ve buna bağlı hücre içi adenozin
miktarını artırarak aktive LMN hücreler üzerinde güçlü anti-inflamasyon
sağlar
DHFR inh. ederek folat antogonisti olduğundan folik asit replasmanı
yapılmanı (önerileni MTX ile aynı haftalık dozda)
Yan etki: mukozit, Kİ baskılanması (TMP/SMZ birlikteliğinde artar),
hepatosellüler hasar, daha az sıkıkta; interstisyel pnömonitis ve fibrozis,
nefrit, nörokognitif bozukluklar
Tedavi öncesi tam kan sayımı, karaciğer ve böbrek testleri, hepatit
serolojisine bakılmalı; karaciğer ve böbrek hastalığı bulunanlarda
kullanılmamalı
Takiplerde önce aylık daha sonra 3 aylık tam kan, karaciğer ve böbrek
testleri kontrol edilmelidir
Gebelik ve emzirme döneminde kontrendikedir
Antimalaryal İlaçlar:
Klorakin-Hidroksiklorakin
Tek başına RA’da radyolojik hasarı önlediğine
dair veri yoktur; bu nedenle diğer DMARDs ile
kombine edilir
 200-400mg/gün kullanılır; klorakine göre
hidroksiklorakin daha az toksiktir
 Tedaviye başlamadan önce oftalmolojik
muayene ve tedavi sırasında 6 ayda bir
oftalmolojik muayene tekrarlanmalıdır
 Retinada birikerek toksisiteye neden olur

Sülfasalazin






Salisilat ve sülfapridin
Anti-inflamatuar ve immünmodulatuar etkili; etki
mekanizması mtx benzer
Sıklıkla diğer DMARD ile kombine edilir
Başlangıç dozu 500-1000mg olup 4 hafta içinde doz 23g/gün çıkılır
Yan etki: GIS yan etkiler, aplastik anemi, agranulositoz,
hemoliz, sülfa allerjisi olanlarda cilt reaksiyonları ve
hipersensitivite, G-6PD eks. hemoliz,
Tam kan sayımı ve karaciğer fonksiyon testleri ile
izlenmeli
Leflunomid





Primidin sentez inh: de-nova primidin sentezi lenfosit
proliferasyonunda kullanılan yolağı inh eder (oratik asit
dehidrogenaz enz)
Metotreksata eşdeğer etkinliğe sahiptir, bu nedenle
mtx tolere edemeyen hastalarda tercih edilir
İlacın sabit kan düzeyinin oluşması için 7-8 hafta
gerekir; bu süreyi kısaltmak için 3 gün 100mg/gün
yüklemeyi takiben 10-20mg/gün idame edilir
Yan etkileri; diyare, alopesi, deri döküntüsü, stomatit,
karaciğe enzimlerinde yükselme
Teratojenik olup ilacın kesildikten sonra eliminasyonu
3 aydan – 2 yıla kadar sürer; bu nedenle gebelik
planlanıyorsa wash-out için kolestramin günde 3 kez,
8g/gün, 10-11 gün kullanılır
Biyolojik İlaçlar-TNF antagonistleri





Etanercept; decay protein; İnsan Ig’nin Fc parçasına bağlanarak
soluable TNF res. bağlanır; haftada iki kez 25mg sc enj. Tek başına
veya MTX ile kombine kullanım
İnfliximab; anti-TNFα’ya karşı şimerik monoklonal antikor; soluable ve
yüzey res bağlanır: başlangıç 0, 2 ve 6. hafta infüzyonu takiben her 8
haftada bir iv infüzyon (3-5mg/kg)+ MTX kombine kullanım
Adalimumab: anti-TNFα’ya karşı tamamen insan monoklonal antikor;
soluable ve yüzey res bağlanır: iki hafta ara ile 40mg, sc enj. + MTX ile
kombine kullanım
Yan etkileri: Tbc (PPD ve göğüs hastalıkları onayı), enfeksiyonlara
yatkınlık, enjeksiyon yeri reaksiyonları, lenfomaya yatkınlık ?;
standardized incidence ratio (SIR) , RA’da 1.9 iken anti-TNF
kullananlarda 2.6-3.8
Akut bakteriyel enf, gebelik, demiyelizan hastalık, ciddi KY (NYHA:
class III-V), ilaca bağlı lupus reaksiyonunda kontrendike
Diğer Biyolojik Ajanlar
Anakinra: Human anti-IL-1 reseptör antagonisti
100mg/gün sc enj, ant-TNF tedavilere göre etkinliği az,
seçilmiş vakalarda
Rituximab ve abatacept DMARDs ve anti-TNF tedavilere
dirençli orta-ciddi RA olgularında onaylanmıştır
 Rituximab: Şimerik anti-CD20 monoklonal antikor; B
hücrelerini azaltıcı tedavi
 Abatacept: CTLA-4Ig; rekombinant fusion protein,
APC’in yüzeyindeki CD80/CD86 molekülüne
bağlanarak, bu molekülün T hücreleri üzerindeki CD28
molekülüne bağlanmasını engeller.

RA tedavisinde kullanılan
diğer tedaviler
Azathioprin
 Siklosporin
 Altın tuzları
 Siklofosfamid
