türkiye kalkınma bankası a.ş. - Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası

türkiye kalkınma bankası a.ş. - Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.
EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR
MÜDÜRLÜĞÜ
Mart 2014
Ankara
Hazırlayanlar:
Fulya BAYRAKTAR – Kıdemli Uzman
Mehmet Emin KARACA – Kıdemli Uzman
Koordinasyon:
Dr. Oktay KÜÇÜKKİREMİTÇİ - Müdür
Ömür GENÇ – Müdür Yardımcısı
Mustafa ŞİMŞEK – Müdür Yardımcısı
EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ
Mart 2014
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
TABLOLAR LİSTESİ ........................................................................................................................ İİİ
GRAFİKLER LİSTESİ ..................................................................................................................... Vİİİ
HARİTALAR LİSTESİ .................................................................................................................... Vİİİ
YÖNETİCİ ÖZETİ ............................................................................................................................ 1
GİRİŞ .......................................................................................................................................... 17
1. KÜTAHYA İLİ EKONOMİK VE SOSYAL DURUM PROFİLİ .............................................................. 19
2. MEVCUT DURUM .................................................................................................................... 22
2.1. Coğrafi Yapı ...................................................................................................................................... 22
2.2. Demografik Yapı ............................................................................................................................... 31
2.2.1. Nüfus ......................................................................................................................................... 31
2.2.2. Eğitim ........................................................................................................................................ 38
2.2.3. İstihdam .................................................................................................................................... 43
2.2.4. Sağlık......................................................................................................................................... 48
2.3. İktisadi Yapı ...................................................................................................................................... 49
2.3.1. Tarım ......................................................................................................................................... 50
2.3.2. Kütahya Sanayinin Analizi......................................................................................................... 71
2.3.3. Hizmetler Sektörü ..................................................................................................................... 95
3. DIŞ TİCARET YAPISININ ANALİZİ ............................................................................................. 119
3.1. Genel Değerlendirme ..................................................................................................................... 119
3.2. Dış Ticaret Hacmi ........................................................................................................................... 119
3.3. İhracat ............................................................................................................................................ 120
3.4. İthalat ............................................................................................................................................. 123
4. ALTYAPI OLANAKLARI ........................................................................................................... 127
4.1. Yeraltı Kaynakları ........................................................................................................................... 127
4.1.1. Madenler ................................................................................................................................ 127
4.1.2. Jeotermal Kaynaklar ............................................................................................................... 138
4.1.3. Su Kaynakları .......................................................................................................................... 140
4.2. Ulaştırma ve Haberleşme ............................................................................................................... 143
4.2.1. Karayolları............................................................................................................................... 143
4.2.2. Demiryolları ............................................................................................................................ 146
4.2.3. Havayolları .............................................................................................................................. 148
4.3. Sanayi Altyapısı .............................................................................................................................. 149
4.3.1. Organize Sanayi Bölgesi (OSB) ................................................................................................ 149
4.3.2. Küçük Sanayi Siteleri (KSS) ...................................................................................................... 152
4.4. Enerji .............................................................................................................................................. 153
4.4.1. Fosil Enerji Kaynakları ............................................................................................................. 154
4.4.2. Yenilenebilir Enerji Kaynakları................................................................................................. 157
4.5. Kamu Yatırım Harcamalarının Dağılımı .......................................................................................... 170
i
Sayfa No
5. BÖLGENİN GELİŞMİŞLİK DURUMU ......................................................................................... 172
5.1. Kütahya İlinin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Durumu ...................................................................... 172
5.2. İnsani Gelişme Endeksi (İGE) Açısından Kütahya ........................................................................... 172
6. YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI (DESTEK UNSURLARI) ................................................... 175
6.1. Teşvik Uygulamalarında Kütahya’ya Yönelik Destek Unsurları ...................................................... 176
6.2. Kütahya’nın Yatırım Teşviklerinden Yararlanma Düzeyi ................................................................ 186
7. SWOT ANALİZİ VE GELİŞİM BİLEŞENLERİ................................................................................. 188
7.1. Güçlü Yönler ................................................................................................................................... 188
7.2. Zayıf Yönler .................................................................................................................................... 189
7.3. Fırsatlar .......................................................................................................................................... 191
7.4. Tehditler ......................................................................................................................................... 191
7.5. Gelişim Bileşenlerinin Bulunabilirliği .............................................................................................. 192
8. KÜTAHYA İÇİN ÖNERİLEN YATIRIM KONULARININ TESPİTİ...................................................... 193
8.1. Bölgenin Sektörel Gelişme Eksenleri .............................................................................................. 193
8.2. Bölge İçin Önerilen Yatırım Konularının Tespiti ............................................................................. 194
8.3. Sektörlerin Rekabet ve Performans Analizi .................................................................................... 195
8.4. Bölgedeki Sektörel Yatırım Eğilimleri ............................................................................................. 204
8.5. Sektörlerin Üretim Yapısı, Sektörlerarası Etkileşim ve Kısmi Bağlantı Katsayıları .......................... 208
8.5.1. Seçilmiş Bazı Sektörler İçin Sektörlerarası Etkileşim ve “Kısmî Bağlantı Katsayıları” .............. 212
8.5.2. Türkiye İçin İmalat Sanayi Alt Sektörlerinin Girdi-Çıktı Analizi ................................................ 226
8.6. Kümelenme Analizi Neticesinde İmalat Sanayinde Öne Çıkan Sektörler ....................................... 229
8.7. Sektörel Bazda Potansiyel Yatırım Konuları ................................................................................... 232
8.8. Yatırım Önerilerinin Değerlendirme Kriterlerine Göre Sınıflandırılması ........................................ 241
8.9. Kuruluş Yeri Faktörleri Açısından Önerilen Yatırım Konularının Değerlendirilmesi ....................... 254
8.10. Önerilen İmalat sanayi Yatırım Konuları İçin Etki Analizi.............................................................. 256
9. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ....................................................................................... 261
EK 1: GİRDİ-ÇIKTI (INPUT-OUTPUT) TABLOLARI .......................................................................... 265
EK 2: 90 SEKTÖRLÜ GİRDİ-ÇIKTI TABLOSUNDA YER ALAN SEKTÖRLERİN NACE REV. 1.1.
KARŞILIKLARI ............................................................................................................................ 271
EK 3: SEÇİLMİŞ SEKTÖRLERİN ÖNEMLİ KATSAYILAR ANALİZİ ....................................................... 274
KAYNAKLAR.............................................................................................................................. 283
ii
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa No
Tablo 1: Kütahya İlinin Nüfus Göstergeleri................................................................................... 32
Tablo 2: 2012 ADNKS’ye Göre Kütahya, TR33, TR3 ve Türkiye Nüfus Göstergeleri ..................... 33
Tablo 3: 2012 ADNKS’ye Göre Kütahya, TR33, TR3 ve Türkiye Nüfus Göstergeleri ..................... 33
Tablo 4: Kütahya İlinde Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Nüfus, 2012 ....................................... 34
Tablo 5: Bölge İllerinin Medyan Yaş Değerleri ............................................................................. 36
Tablo 6: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)’ne Göre 2011-2012 Yıllarında Kütahya İli
Şehir ve Köy Nüfusları .......................................................................................................... 37
Tablo 7: Türkiye ve Kütahya’da Dönemler İtibarıyla Şehir Nüfusu Oranları (%) .......................... 37
Tablo 8: Yıllara Göre TR33 Bölgesi ve İllerinin Net Göç Hızları (‰) ............................................. 38
Tablo 9: Okur-Yazarlık ve Bitirilen Son Öğretim Kurumuna Göre Nüfus (2012, %)...................... 39
Tablo 10: TR33 Bölgesi illerinde 6 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Durumu (2012) (%) ....................... 40
Tablo 11: Okul Gruplarına ve Cinsiyete Göre Okullaşma Oranları (%, 2012-2013) ...................... 41
Tablo 12: Eğitim Kademelerine Göre Okul Öğrenci Ve Öğretmen Sayıları (2012–2013) ............. 42
Tablo 13: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Öğrenci ve Öğretim Elemanı Sayıları (2013).......... 43
Tablo 14: Kütahya İli İşsizlik ve İstihdam Oranları (2012)............................................................. 44
Tablo 15: Yıllar İtibarıyla Kütahya İli İşsizlik ve İstihdam Oranları ................................................ 44
Tablo 16: Kütahya’da İşyerlerinin İşyeri Büyüklüğü ve Sektörel Dağılımı .................................... 45
Tablo 17: Kütahya’da Eğitim Durumuna Göre İşkur’a Yapılan Başvurular, 2012 ......................... 46
Tablo 18: 2012 Yılı İtibarıyla Türkiye İş Kurumu’na Yapılan Başvurular ve İşe Yerleştirilenler .... 46
Tablo 19: Yaş Gruplarına Göre Kayıtlı İşsiz Sayısı ......................................................................... 47
Tablo 20: Kütahya’da Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Kişi Sayısı (2013)....................................... 48
Tablo 21: Bazı Sağlık Göstergeleri (2012) ..................................................................................... 49
Tablo 22: Bebek Ölüm Hızları (‰)................................................................................................ 49
Tablo 23: Kütahya Tarımsal Hasılasının Türkiye ve Bölge İçindeki Yeri ........................................ 51
Tablo 24: Kütahya Tarım Alanlarının Dağılımı (2012)................................................................... 52
Tablo 25: Kütahya İli Kültüre Elverişli Arazi Kullanımı .................................................................. 52
Tablo 26: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Genelinde Tarım Alanlarının Kullanımı (Dekar) ...... 53
Tablo 27: Kütahya İli İlçeleri Bazında Arazi Varlığı ve Kullanım Alanları....................................... 53
Tablo 28: Tarım Alanlarının Kullanım Amaçlarına Göre İlçeler Üzerindeki Dağılımı .................... 54
Tablo 29: Kütahya İli Tarım Arazilerinin İlçelere Göre Sulanabilirlik Durumu .............................. 55
Tablo 30: Kütahya İli Toplam Tarımsal İşletme Sayısı ve İşledikleri Arazi Miktarı ........................ 56
Tablo 31: Tarımsal Üretim Değerinin Dağılımı ............................................................................. 59
Tablo 32: Kütahya Bitkisel Üretim Değerinin Gelişimi (1,000 TL)................................................. 60
Tablo 33: Kütahya’da Bitkisel Üretim Ekiliş Durumu ve Üretim Miktarları .................................. 61
Tablo 34: Kütahya'da En Çok Üretilen Tarım Ürünleri Üretim ve Verim Durumları .................... 62
Tablo 35: Kütahya İli Hayvansal Ürünler Üretim Değeri (1,000 TL).............................................. 64
Tablo 36: Kütahya’da Büyükbaş Hayvan Varlığı (2012) ............................................................... 65
Tablo 37: İlçeler İtibariyle Küçükbaş Hayvan Varlığı (2012) ......................................................... 65
Tablo 38: İlçeler İtibariyle Canlı Kümes Hayvanı Varlığı (2012) .................................................... 66
Tablo 39: Kütahya İli Canlı Hayvanlar Değeri (Milyon TL) ............................................................ 67
iii
Sayfa No
Tablo 40: Kesilen ve Sağılan Hayvan Sayıları ................................................................................ 68
Tablo 41: TR33 Bölge İllerinin Hayvansal Ürünler Üretimi (2012) (Ton) ..................................... 69
Tablo 42: Kütahya’da İlçeler İtibariyle Arıcılık Faaliyetleri ........................................................... 70
Tablo 43: İlçeler İtibariyle Tarımsal Amaçlı Kooperatif Sayısı (2012) ........................................... 70
Tablo 44: İlçeler İtibariyle Hayvan İşletmeleri Sayısı (2012)......................................................... 71
Tablo 45: Kütahya Sanayi Hasılası (2001 Cari Fiyatları İle) ........................................................... 72
Tablo 46: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Elektrik Tüketimi (MWh) ........................................ 72
Tablo 47: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Kişi Başına Elektrik Tüketimi (KWh) ........................ 73
Tablo 48: Sanayi Elektrik Tüketimi (MWh) ................................................................................... 73
Tablo 49: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Kişi Başına Sanayi Elektriği Tüketimi ...................... 74
Tablo 50: Sanayi Elektriği Tüketiminin Toplam elektrik Tüketimi İçindeki Payı ........................... 74
Tablo 51: Kütahya Sanayi Sektöründe Faaliyette Bulunan Firmaların İlçelere Göre Dağılımı
(2013) ................................................................................................................................... 76
Tablo 52: Firmaların Sektörel Dağılımı ......................................................................................... 79
Tablo 53: İlçelere Göre Sanayi Sektörü İstihdamı ........................................................................ 82
Tablo 54: Sanayi Alt Sektörlerine Göre İstihdam ......................................................................... 83
Tablo 55: İmalat Sanayinde Sanayi Sicil Belgesi Almış İşletme Sayısı ve İstihdam (2012)............ 84
Tablo 56: Sanayi Sicil Belgeli Sanayi Alt Sektörlerinin Dağılımı (2012) ......................................... 85
Tablo 57: Kütahya’da İşyeri Sayısına Göre Büyüklük Kriterini Sağlayan Sektörler ....................... 86
Tablo 58: Kütahya’da İstihdama Göre Büyüklük Kriterini Sağlayan Sektörler ............................. 86
Tablo 59: Türkiye ve Kütahya İçin Sanayi Sektörünün Alt Sektörler İtibariyle Dağılımı (2012,
Yüzde Pay) ............................................................................................................................ 87
Tablo 60: Kütahya ve Türkiye Sanayi Sektörü Karşılaştırması (2012, Endeks) ............................. 88
Tablo 61: Kütahya Sanayiinde Öne Çıkan Sektörler ve Performansları........................................ 90
Tablo 62: Kütahya Sanayi Alt Sektörlerinin Kümelenme Analizi (2012) ....................................... 93
Tablo 63: Kütahya Sanayi Sektörlerinin Kümelenmesi ................................................................. 95
Tablo 64: Kütahya Hizmet Sektörü Hasılasının Türkiye ve Bölge İçindeki Yeri............................. 96
Tablo 65: Devlet ve İl Yollarının Cinslerine Göre Uzunlukları ..................................................... 100
Tablo 66: İllerin Coğrafi Erişilebilirlik Endeksleri (2012) ............................................................. 104
Tablo 67: İllerin Nüfus Merkezlerine Erişilebilirlik Endeksleri (2012) ........................................ 105
Tablo 68: Kütahya, Ege Bölgesi İlleri ve Türkiye Genelindeki Belediye ve Turizm İşletme Belgeli
Konaklama Tesisleri (2012) ................................................................................................ 114
Tablo 69: Türkiye ve Kütahya’da Turizm İşletme Belgeli Otellerde Tesislere Geliş, Geceleme,
Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranı (2012) .................................................................. 114
Tablo 70: Türkiye ve Kütahya’da Belediye Belgeli Otellerde Tesislere Geliş, Geceleme,Ortalama
Kalış Süresi ve Doluluk Oranları (2012) .............................................................................. 115
Tablo 71: Kütahya İlinde 2012 Yılı Müze Ziyaretçi Sayıları ......................................................... 115
Tablo 72: Kütahya ve Türkiye Geneli Bankacılık İstatistikleri ..................................................... 117
Tablo 73: Mevduatın Türlerine Göre Dağılımı (2012) ................................................................ 117
Tablo 74: Kredilerin Türlerine Göre Dağılımı (2012) .................................................................. 118
Tablo 75: Kütahya Dış Ticaret Hacminin Gelişimi (Bin USD ve %) .............................................. 119
Tablo 76: İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) ........................................................................ 120
iv
Sayfa No
Tablo 77: Kütahya İhracatının Gelişimi (Bin USD ve %) .............................................................. 120
Tablo 78: Kütahya İhracatının Ana Sektörler İtibariyle Dağılımı (USD) ...................................... 121
Tablo 79: Kütahya İhracatının Alt Sektörler İtibariyle Dağılımı .................................................. 122
Tablo 80: Kütahya İhracatının Ülkelere Göre Dağılımı ............................................................... 123
Tablo 81: Kütahya İthalatının Gelişimi (Bin USD ve %) ............................................................... 124
Tablo 82: Kütahya İthalatının Ana Sektörler itibariyle Dağılımı (USD) ....................................... 124
Tablo 83: Kütahya İthalatının Alt Sektörler İtibariyle Dağılımı ................................................... 125
Tablo 84: Kütahya İthalatının Ülkelere Göre Dağılımı (İlk 20 Ülke) ............................................ 126
Tablo 85: Kütahya Linyit Rezervleri ............................................................................................ 137
Tablo 86: Kütahya’daki Jeotermal Alanlar.................................................................................. 140
Tablo 87: İlin Su Havzaları Kaynakları ......................................................................................... 141
Tablo 88: Kütahya İl Merkezinin Diğer İlçelere ve Önemli Merkezlere Olan Uzaklığı ................ 144
Tablo 89: Seçilmiş Bazı Kara Taşıtlarının Bölge ve Türkiye İle Karşılaştırılması (2012)............... 146
Tablo 90: Kütahya İl Sınırları İçindeki Demiryolu Uzunluğu ....................................................... 146
Tablo 91: Türkiye, Ege Bölgesi, TR33 Bölgesi ve Kütahya'da Havayolu Taşımacılığı Faaliyetleri
(2012) ................................................................................................................................. 148
Tablo 92: Kütahya İlinde Faaliyette Bulunan OSB’lerin Çeşitli Göstergeleri .............................. 150
Tablo 93: OSB’lerde Faaliyette Bulunan Firmaların Dağılımı (2013) .......................................... 152
Tablo 94: Kütahya’da Bulunan Küçük Sanayi Siteleri * (2012) ................................................... 153
Tablo 95: Enerji Hammaddeleri- Linyit Durumu......................................................................... 155
Tablo 96: Yeraltı İşletmeleri İşletilebilir Rezerv Miktarları ......................................................... 156
Tablo 97: 2012 Yılında Termik Santrallerde Üretilen Enerji Miktarı .......................................... 156
Tablo 98: Enerji Hammaddeleri-Bitümlü Şist Durumu ............................................................... 156
Tablo 99: Kütahya İli Sınırları İçerisinde Lisans İzni Verilen HES Projeleri ve Üretim Durumları 157
Tablo 100: Kütahya İlinde Tarla Ürünlerinden Elde Edilebilecek Biyokütle Potansiyeli
(Senaryo 1) (EJ)* ................................................................................................................. 159
Tablo 101: Kütahya İlinde Tarla Ürünlerinden Elde Edilebilecek Biyokütle Potansiyeli
(Senaryo 2) (EJ) ................................................................................................................... 159
Tablo 102: Kütahya’da Hayvancılıktan Elde Edilebilecek Toplam Biyogaz Potansiyeli .............. 160
Tablo 103: 2010 Yılı Kütahya İli İlçeleri Yıllık Atık Miktarı .......................................................... 161
Tablo 104: Kütahya İli Orman İşletme Müdürlükleri Bazında Orman Biyokütlesi Potansiyeli ... 161
Tablo 105: TR33 Bölgesi Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli .................................................................. 163
Tablo 106: Kütahya İline Kurulabilecek Rüzgâr Enerjisi Santrali Güç Kapasitesi ........................ 164
Tablo 107: TR33 Bölgesi Güneş Enerji Potansiyeli ..................................................................... 167
Tablo 108: Kütahya ili ve İlçeleri Güneş Enerji Potansiyeli ......................................................... 167
Tablo 109: Devrede Olan Jeotermal Elektrik Üretim Santralleri ................................................ 168
Tablo 110: Kütahya İli Jeotermal Kaynakların Olası Jeotermal Potansiyelleri............................ 169
Tablo 111: TR33 Bölgesindeki İnşa Halindeki Jeotermal Elektrik Santralleri ve Kapasiteleri ..... 170
Tablo 112: Kamu Yatırım Tahsisleri (Cari Fiyatlarla, Bin TL) ....................................................... 170
Tablo 113: 2012 Yılı Kamu Yatırım Harcamalarının Sektörel Dağılımı (Milyon TL)..................... 171
Tablo 114: TR33 Bölgesi ve Kütahya İli İnsani Gelişme Endeksi (2004)...................................... 173
Tablo 115: Düzey 2 Bölgeleri Bazında İnsani Gelişme Endeksi................................................... 174
v
Sayfa No
Tablo 116: Yeni Teşvik Sisteminde Vergi İndirimi ve Yatırıma Katkı Oranı................................. 176
Tablo 117: Yeni Teşvik Sisteminde Vergi İndirimi ...................................................................... 177
Tablo 118: Yeni Teşvik Sisteminde Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği .................................. 178
Tablo 119: Bölgesel Teşvik Uygulamalarında Sağlanan Destek Unsurları (2014 Sonrası
Yatırımlarda) ....................................................................................................................... 179
Tablo 120: Teşvik Sistemine Göre Büyük Ölçekli Yatırım Konuları ............................................. 181
Tablo 121: Teşvik Sistemine Göre Kütahya’da Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki ..................... 181
Tablo 122: Kütahya’da Stratejik Yatırımların Teşviki .................................................................. 183
Tablo 123: Yatırım Teşviklerine Göre Kütahya’da Bölgesel Teşviklerden Yararlanabilen
Sektörler ve Asgari Yatırım Tutarları .................................................................................. 184
Tablo 124: Kütahya ve Türkiye Geneli 2001–2013 Dönemi Yatırım Teşvik İstatistikleri ............ 186
Tablo 125: Kütahya İli Yatırım Teşviklerinin Ana Sektörler İtibariyle Dağılımı ........................... 186
Tablo 126: 2001–2013 Dönemi İtibarıyla Kütahya İli Yatırım Teşvik İstatistikleri ...................... 187
Tablo 127: Kütahya İli Gelişim Bileşenleri Tablosu ..................................................................... 192
Tablo 128: Performans Analizinde Kullanılan Kriterler .............................................................. 196
Tablo 129: 2005-2011 Dönemi Toplulaştırılmış Sonuçlarına Göre Kriterler Bazında
Sektörlerin Sıra Değerleri ................................................................................................... 197
Tablo 130: Her Kriter Bazında En İyi Skor Değerine Göre Sektörler ........................................... 198
Tablo 131: Yıllar İtibariyle Sektörlerin Toplam Skorlarına Göre Sıra Değerleri .......................... 199
Tablo 132: Sektörlerin Yıllar İtibariyle En İyi Skor Değerine Göre Sıralanması........................... 200
Tablo 133: Üçlü Dijitte En İyi Skor Elde Eden Sektörler ve Skorları Sıralaması .......................... 201
Tablo 134: Sektörlerin Performans Kriterlerinden Aldıkları Sıra Değerleri (1 ile 78 Arası) ........ 203
Tablo 135: Türkiye ve Kütahya için İktisadi Faaliyet Kolları Bazında Sabit Sermaye
Yatırımları (% Pay) .............................................................................................................. 204
Tablo 136: 2001-2013 Dönemi Türkiye Yatırım Teşvik Belgeleri................................................ 205
Tablo 137: 2001-2013 Dönemi Kütahya Yatırım Teşvik Belgeleri .............................................. 206
Tablo 138: Türkiye ve Kütahya Sektörlere Göre Yatırım Eğilimi ve Kütahya’da Öne Çıkan
Sektörlerin Sıralaması......................................................................................................... 207
Tablo 139: Toplulaştırma Sonrası Sektörler ............................................................................... 209
Tablo 140: Sektörlerin Bağlantı Katsayıları................................................................................. 211
Tablo 141: Kütahya İli İçin Girdi-Çıktı Analizi Yardımıyla İncelenecek Sektörler ........................ 213
Tablo 142: Seçilmiş Sektörlerin Bağlantı Katsayıları ve Katma Değer Oranları .......................... 213
Tablo 143: İlgili Sektörlerin Kısmî Doğrudan Geri Bağlantı Katsayıları ile En Yüksek Katsayıya
Sahip İlk 5 Sektör ................................................................................................................ 216
Tablo 144: Seçilen Sektörlerin Kısmî Toplam Geri Bağlantı Katsayıları ...................................... 219
Tablo 145: Seçilen Sektörlerin Kısmî Toplam Geri Bağlantı Katsayıları ...................................... 222
Tablo 146: Et ve Et Ürünleri Sektörünün Önemli Katsayı Analizi ............................................... 225
Tablo 147: İmalat Sanayi Sektörlerinin Bağlantı Katsayıları ....................................................... 227
Tablo 148: İmalat Sanayi Sektörlerinin Genel Değerlendirmesi................................................. 231
Tablo 149: İmalat Sanayi Kapsamında Analize Tabi Tutulan Sektörlerin (3’lü Düzey) Genel
Performans Açısından Sıralanması ve Değerlendirmesi..................................................... 236
vi
Sayfa No
Tablo 150: Tarım Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine
Göre Değerlendirilmesi ...................................................................................................... 245
Tablo 151: Madencilik ve Enerji Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri
Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi .................................................................................. 246
Tablo 152: İmalat Sanayi Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine
Göre Değerlendirilmesi ...................................................................................................... 247
Tablo 153: Hizmetler (Turizm, Sağlık ve Depolama) Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının
Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi.............................................................. 253
Tablo 154: Önerilen Yatırım Konularının Özet Değerlendirmesi ................................................ 255
Tablo 155: Önerilen Yatırım Konularının NACE Rev. 2. den I/O Tablosu Kodlarına Dönüşüm
Anahtarı .............................................................................................................................. 258
Tablo 156: Önerilen Yatırım Konularının Toplam Kısmî Geri Bağlantı Katsayıları ve Üretimini
Tetiklediği İlk Beş Sektör .................................................................................................... 259
vii
GRAFİKLER LİSTESİ
Sayfa No
Grafik 1: Kütahya Nüfus Piramidi (2012) ...................................................................................... 35
Grafik 2: Türkiye Nüfus Piramidi (2012) ....................................................................................... 35
Grafik 3: Nüfusun Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (2012) .......................................................... 40
Grafik 3: İstihdamın Sektörel Dağılımı (2011) .............................................................................. 45
Grafik 5: İl Tarım Arazisinin Kullanıma Göre Dağılımı (%) ............................................................ 54
Grafik 6: Tarımsal İşletme Sayısının Arazi Büyüklüğüne Göre Dağılımı (Dekar, %) ...................... 57
Grafik 7: Kütahya Tarımsal Üretim Değerinin Dağılımı (%) .......................................................... 59
Grafik 8: Türkiye ve İl Bitkisel Üretim Değerinin Gelişimi (Bin TL) ............................................... 61
Grafik 9: Hayvansal Ürünler Üretim Değerinin Gelişimi ............................................................... 68
Grafik 10: Sanayi Firmalarının İlçelere Göre Dağılımı................................................................... 77
Grafik 11: Sanayi Sektörü Firmalarının Hukuki Yapıları ................................................................ 77
Grafik 12: Firmaların Faaliyete Geçme Dönemleri ....................................................................... 78
Grafik 13: Ürün Yapısına Göre Firmaların Dağılımı ...................................................................... 79
Grafik 14: Firmaların Teknoloji Düzeyleri ..................................................................................... 80
Grafik 15: Üretim Yöntemine Göre Firmaların Dağılımı ............................................................... 80
Grafik 16: Kapasite Kullanım Düzeyine Göre Firmaların Dağılımı ................................................ 81
Grafik 17: Marka Kullanımlarına Göre Firmaların Dağılımı .......................................................... 81
Grafik 18: İhracat Durumlarına Göre Firmaların Dağılımı ............................................................ 82
Grafik 19: Bölge İçi Tüm Ürünler Nakliye Hacimleri ................................................................... 102
Grafik 20: Kütahya İli Güneşlenme Süreleri (Saat) ..................................................................... 166
Grafik 21: Kütahya’da PV Tipi-Alan-Üretilebilecek Enerji (KWh-Yıl) .......................................... 166
HARİTALAR LİSTESİ
Sayfa No
Harita 1: Kütahya İdari İl Haritası ................................................................................................ 23
Harita 2: Kütahya Fiziki İl Haritası................................................................................................. 26
Harita 3: Bölgede Yer Alan Lojistik Projeler................................................................................ 102
Harita 4: TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi ..................................................................................... 103
Harita 5: Yoncalı Termal Tesislerinin Yerleşim Planı .................................................................. 110
Harita 6: Yoncalı Termal Kent Projesi ......................................................................................... 111
Harita 7: Kütahya İli Maden Haritası .......................................................................................... 132
Harita 8: Kütahya İli Karayolları Ulaşım Ağı Haritası................................................................... 145
Harita 9: Hızlı Tren Ulaşım Ağı .................................................................................................... 147
Harita 10: Kütahya İli Rüzgâr Kaynak Bilgileri Haritası (Rüzgâr Hız Dağılımı 50 metre) ............. 163
Harita 11: Rüzgâr Enerjisi Santrali Kurulabilir Alanlar Haritası ................................................... 164
Harita 12: Kütahya Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası .................................................................. 165
viii
YÖNETİCİ ÖZETİ
Yedi bin yıllık bir geçmişe sahip olan Kütahya, topraklarında barındırdığı uygarlıklara ait
çok zengin bir kültürel mirasın da sahibidir. Seramikleriyle ünlü Hititlerin, Friglerin,
heykeltıraşlıklarıyla ünlü Roma ve Bizanslıların, mimari ve diğer sanat dallarında
ilerlemiş Selçuklu, Germiyanlı ve Osmanlıların birikimini taşıyan il, bu tarihi sürecin her
devresinde önemli bir ilim ve kültür merkezi olmuştur. Ege Bölgesi’ni İç Anadolu
Bölgesi’ne bağlayan bir geçiş alanı niteliğinde olan Kütahya, pek çok tarihi alan, tarihi
eser, müze ve doğal güzelliğe sahip olmakla birlikte, volkanik hareketler, çökmeler ve
fay oluşumları nedeniyle yeraltı sıcak suları bakımından da güçlü bir potansiyele
sahiptir.
Kütahya, Türkiye ortalamasının üzerinde ormanlık alana sahiptir. 12,014
km²’lik yüzölçümü ile Türkiye topraklarının %1.5’ini kaplayan Kütahya ilinde
ortalama yükselti 1,200 metredir. Dağların ve platoların ağırlıkta olduğu ilde
yeryüzü şekillerinin %57.5’ini dağlar, %11’ini ovalar, %31.5’ini platolar
oluşturmaktadır.
Metropollere eşit uzaklıktadır. Kütahya, Batı Anadolu’nun tam merkezinde yer
almakta ve İstanbul, İzmir, Antalya ve Ankara gibi büyük nüfusa ve uluslararası
bağlantıya sahip merkezlere hemen hemen eşit bir mesafede bulunmaktadır.
Zengin yeraltı sıcak su kaynakları bulunmaktadır. Kütahya’nın Jeolojik
bakımdan oluşumu çok eskilere dayanmaktadır. Bu oluşumda fay hatlarının bir
sonucu olarak, il yeraltı sıcak suları bakımından güçlü bir potansiyele sahiptir.
Geniş bir bitki örtüsü çeşitliliğine sahiptir. İl genelinde milli parklar ve tabiatı
koruma alanları bulunmaktadır. Bu alanlarda çok sayıda bitki türü ve hayvan
yaşamaktadır. İlde yer alan doğal bitki örtüsü Akdeniz, Karadeniz ve İç Anadolu
bölgelerinin bitki örtülerinin üçünün de özelliklerini taşımaktadır.
Nüfus açısından Türkiye içindeki göreli önemini yitirmektedir. Kütahya, nüfus
büyüklüğü bakımından 1927 yılında Türkiye’nin 11’inci büyük ili konumunda
iken, 2000 yılında 34. sıraya, 2012 yılında ise 36. sıraya düşmüştür. Adrese Dayalı
1
Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2012 yılı sonuçlarına göre 573,421 olan il nüfusu,
ülke nüfusunun yaklaşık olarak %0.8’ini oluşturmaktadır.
Nüfus artış hızı değişkenlik göstermektedir. Kütahya’da yıllık nüfus artış hızı
2000’li yıllara kadar pozitif seyrederken 2000’li yıllardan itibaren negatif
değerler de almaya başlamıştır. Bu değişimde, Türkiye’nin idari bölünüşündeki
değişikliğin de etkisi olduğu düşünülmektedir. 2000 yılında ‰12.8 olan il nüfus
artış hızı yıllar içinde iniş çıkışlar göstermiş, 2008’de ‰-31.4’e, 2011’de ‰45.4’e geriledikten sonra, 2012 yılında ‰16.1 olarak gerçekleşmiştir.
Nüfus yoğunluğu Türkiye’nin yarısı kadardır. Kütahya’da 2012 yılı itibariyle
nüfus yoğunluğu (kilometre kareye düşen nüfus) yaklaşık 48 kişidir. Türkiye
nüfus yoğunluğunun 98 kişi/km2 olduğu dikkate alındığında, Kütahya’nın çok
yoğun olmayan bir yerleşim yapısına sahip olduğu görülmektedir.
İlin şehirleşme oranı TR33 bölgesinin gerisinde, Türkiye’nin üzerindedir. TR33
Bölgesi’ndeki illere bakıldığında, 2012 yılı itibarıyla Kütahya ili, toplam nüfus ve
şehirleşme oranı açısından dört il arasında üçüncü sırada, nüfus yoğunluğu
açısından ise dördüncü sırada yer almaktadır. Kütahya ili, Türkiye genelinde ise,
şehirleşme oranı açısından 81 il arasında 39. sırada, nüfus yoğunluğu açısından
57. sırada, yıllık nüfus artış hızı açısından (2012 yılı itibarıyla-‰16.1) ise 17.
sırada bulunmaktadır.
Gelecek dönemde nüfus erozyonu tahmin edilmektedir. 2023 yılında Türkiye
nüfusunun 84.2 milyon kişiye ulaşacağı tahmin edilirken, Kütahya nüfusunun
573,421 kişiden 565,664 kişiye gerileyeceği tahmin edilmektedir.
Türkiye ortalamasına göre daha yaşlı nüfusa sahiptir. Türkiye genelinde olduğu
gibi, Kütahya’da da öğrenim çağındaki genç yaş grubu ve çalışma çağındaki
gruplar nüfusun önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Genel olarak, Kütahya ili
nüfusunun Türkiye’ye kıyasla biraz daha yaşlı bir nüfusa sahip olduğu
söylenebilir. Kütahya’da yaş bağımlılık oranı (42.3) Türkiye değerinin (48)
altındadır.
2
Şehirleşme oranı gelişimi yeterli düzeyde değildir. İl nüfusunun %65.4’ünün
şehirlerde, %34.6’sının köy ve beldelerde yaşadığı görülmektedir. Türkiye
genelinde ve Kütahya’da nüfusun şehir ve köy dağılımında, dağılımın zamanla
şehir lehine trend izlediği görülmektedir. Ancak bu göreli değişime rağmen
Kütahya, Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamasının oldukça altında şehirleşme
oranına sahiptir.
Eğitimli nüfus ilden göç etmektedir. Kütahya ili, 2011 yılına kadar hızlı göç veren
bir il durumundayken, 2012 yılında, ‰6.73 oranında göç alan bir il haline
gelmiştir. Genel olarak TR33 Bölgesinden ve Kütahya’dan göç edenlerin arasında
lise ve üzeri eğitime sahip olanların payının yüksek olduğu görülmektedir.
Okuryazarlık oranı açısından Türkiye ortalamasının üzerindedir. 2012 yılı Nüfus
Sayımı Sonuçlarına göre; 6 yaş ve üzeri nüfusun okuma-yazma oranı %96.6 olan
Kütahya’da, kadın nüfusun okuma-yazma oranı %94.8, erkek nüfusun okumayazma oranı %98.4’tür. Kütahya ili, toplam okur-yazarlık oranı bakımından
%95.1 olan Türkiye okur-yazarlık ortalamasının üzerinde bir performans
sergilemektedir.
Orta öğretimden yüksek öğrenime geçişte sorun bulunmaktadır. Kütahya
ilinde, ilkokul mezun oranı Türkiye’den, lise mezun oranı ise diğer Bölge
illerinden ve Türkiye’den daha yüksek iken, yükseköğretim mezun oranı genel
olarak Bölge illerinin ve Türkiye’nin oldukça altında bulunmaktadır. Bu durum,
yükseköğretime geçişte ilde önemli bir sorun olduğunu göstermektedir.
Yüksek öğrenim oranı Türkiye ortalamasının altındadır. Üniversite Kütahya ili,
genel olarak eğitim göstergelerinin çoğunda, Türkiye ortalamalarına yakın ya da
daha iyi konumda bulunmaktadır. Belirtildiği gibi, eğitim açısından ildeki en
önemli sorun, yüksekokul ya da fakülte mezunu nüfusun toplam nüfusa
oranının, Türkiye, TR3 Bölgesi ve TR33 Bölgesi ortalamasının altında
bulunmasıdır.
İlk ve orta öğretimde okullaşma oranı yüksek düzeydedir. Kütahya’da eğitimöğretim çağındaki nüfusun okullaşma oranı (2012 yılı), ilkokulda %99.08,
3
ortaokulda %95.79 ve lisede %84.79’dur. Lisede, Türkiye genelinde olduğu gibi,
Kütahya’da da kadın nüfusun okullaşma oranı erkek nüfusun gerisinde
kalmaktadır.
Kişi başına eğitim göstergeleri açısından Türkiye ortalamasından daha iyi
konumdadır. Kütahya ili, öğretmen başına düşen öğrenci sayıları, derslik başına
düşen öğrenci sayıları ve okul başına düşen öğrenci sayıları bakımından, genel
olarak Türkiye ortalamalarına göre daha iyi durumda görünmektedir.
İlde tek üniversite bulunmaktadır. Kütahya’da, yükseköğretim alanında
faaliyette bulunan tek üniversite Dumlupınar Üniversitesi’dir. Dumlupınar
Üniversitesi, Kütahya il merkezinde iki yerleşkede, 11 ilçede de ayrı bina ve
yerleşke alanlarında, toplam 346,313 m²'lik fiziki ve 7,541,371 m²'lik açık alanda
hizmet vermektedir. Üniversite bünyesinde, 2013-2014 öğretim yılında, 17,604
ön lisans, 25,258 lisans ve 3,359 lisansüstü olmak üzere toplam 46,221 öğrenci
bulunmaktadır.
İşsizlik oranı TR33, Ege Bölgesi ve Türkiye genelinin altındadır. İl bazında
yayınlanan en son verilere göre, 2012 yılı itibariyle Kütahya’da istihdam oranı
%50.4, işsizlik oranı %4.2 ve işgücüne katılma oranı %52.6 olarak
gerçekleşmiştir. Kütahya ili, istihdam oranında, Ege Bölgesi ve Türkiye’ye göre
daha iyi performans sergilerken, işsizlik oranında TR33 Bölgesinden de daha iyi
bir durum sergilemiş, işgücüne katılma oranında ise sadece Türkiye geneli
ortalamasının üzerine çıkabilmiştir.
Nüfusun sosyal güvenlik kapsanma oranı açısından Türkiye’nin üzerindedir.
Kütahya’da, 573,421 olan nüfusun %88.9’una tekabül eden 509,918 kişi sosyal
güvenlik kapsamındadır. Türkiye’de sosyal güvenlik kapsamındaki nüfusun oranı
ise %82.7’dir.
İstihdamda ilk sırayı tarım sektörü almaktadır. 2011 yılı verilerine göre;
Kütahya’da istihdam içerisinde tarım sektörünün %39 pay ile birinci sırayı aldığı,
hizmetler sektörünün payının %35.3 ve sanayinin payının ise %25.7 düzeyinde
4
olduğu görülmektedir. Kütahya ilinin toplam Türkiye istihdamından aldığı pay
%0.8 olup, bu oran ile Kütahya 81 il arasında 34. sırada bulunmaktadır.
İktisadi faaaliyetlerde işyeri sayısı açısından ilk sırayı ticaret almaktadır.
Kütahya Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü tarafından yapılan İşgücü Piyasası
Analizi Raporu’na (2013) göre; ildeki her 100 işyerinin %27.7’si ticaret
sektöründedir. Bu sektörü %26.3 ile imalat ve %14.1 ile inşaat sektörü takip
etmektedir. Dördüncü sırada %6.9 pay ile Konaklama ve Yiyecek Faaliyetleri yer
almaktadır.
Kişi başına doktor sayısı Türkiye ortalamasının da altındadır. Yüz bin kişi başına
hastane yatak sayısı Kütahya’da 299 olup, 265 olan Türkiye ortalamasının
üzerindedir. Ancak, doktor başına düşen nüfusa bakıldığında, Kütahya ili 948 kişi
ile Türkiye geneline göre (583) oldukça kötü durumdadır.
Türkiye
ile
kıyaslandığında
ildeki
sağlık
hizmetleri
yeterli
düzeyde
görünmemektedir. Bölge genelinde ve Kütahya’da bebek ölüm hızı ülke
ortalamasının üzerindedir. Bu doğrultuda ildeki sağlık hizmetlerinin ülke
geneliyle kıyaslandığında yeterli düzeyde ya da nitelikte olmadığı sonucu
çıkarılabilir.
Tarım arazilerinin parçalanması tarımsal hasılayı olumsuz etkilemektedir.
Kütahya ilinde tarım, geleneksel bir yapıya sahiptir. Miras hukukundan
kaynaklanan arazilerin parçalanmasıyla parseller giderek küçülmektedir. Aile
işletmeciliği olarak yapılan tarım faaliyetlerinde, işçilik maliyetleri düşük olsa da,
işletme arazilerinin küçük ve dağınık olması, verimliliğin düşük olmasına, üretim
maliyetlerinin yüksek olmasına, kişi başına düşen gelirin kırsal alanda düşmesine
neden olmaktadır. Kütahya’da da tarım işletmelerinde ihtisaslaşma düzeyi de
düşüktür.
Tarımsal hasıla içinde en önemli payı çiftçilik ve hayvancılık sektörü
almaktadır. 1987 yılı itibarıyla cari fiyatlarla 125 milyar TL olan Kütahya ili
tarımsal hasılası, 1987- 2001 döneminde yaklaşık olarak 1,487 kat artarak 2001
yılında 185,928 milyar TL düzeyine yükselmiştir. Aynı dönemde ülke tarımsal
5
hasılası 1,616 kat, Bölge tarımsal hasılası ise 1,378 kat artış göstermiştir. İl
tarımsal hasılası içinde en yüksek payı çiftçilik ve hayvancılık sektörü almaktadır.
Tarım sektörünün il hasılası içindeki payı düşmektedir. İl ekonomisinde tarım
ve hayvancılık sektörünün payının giderek düştüğü görülmektedir. 1987 yılında il
hasılasından %16.2 oranında pay alan tarım sektörü, 1995 yılında bu payını
%19’a kadar yükseltmiş, ancak 2000 yılında %16.1’e düşen pay, 2001 yılında
%12.9 olarak gerçekleşmiştir.
Kütahya, tarımsal hasıla açısından 81 il içinde 45. dir. Türkiye toplam tarımsal
hasılası içinde ise 1987 yılında yaklaşık %1 olan Kütahya’nın payının, 1995 yılında
%1.1’e yükseldiği, 2001 yılında ise tekrar %0.9’a düştüğü görülmektedir. Kütahya
ili, 2001 yılı itibarıyla, Türkiye tarım sektörü hasılası içerisinden aldığı pay ile tüm
iller arasında 45. sırada yer almıştır.
Tarım alanlarının toplam alana oranı Türkiye ortalamasına eşittir. Türkiye
genelinde tarım alanlarının toplam alan içerisindeki oranı %30 iken, bu oran
TR33 Bölgesinde %35, Kütahya’da ise %29’dur. İldeki 346,354 hektarlık tarım
arazisinin %75.8 gibi büyük bir bölümü tarla arazisi şeklinde kullanılmaktadır.
Sebzelik alanlar, toplam tarla arazisinin sadece %1.7’sini, meyvelik alanlar ise
%2.5’ini kaplamaktadır. Kütahya ili, TR33 Bölgesinin toplam tarım alanından
%21.3 oranında pay alırken, Türkiye toplam tarım alanından %1.3 oranında pay
alabilmektedir.
En büyük tarım alanı, Merkez ilçeye aittir. İlde, Merkez ilçeden (%21.7) sonra
en çok tarım alanına sahip ilçeler, %14.7 pay ile Simav, %13.7 pay ile Tavşanlı ve
%11.1 pay ile Gediz ilçeleridir. Yine, ildeki toplam tarla alanından en fazla pay
alan ilçeler de Merkez ilçeden (%24.2) sonra, Simav (%14.9), Gediz (%12.3) ve
Tavşanlı (%11.9) ilçeleridir.
Ortalama tarım arazisi büyüklüğü Türkiyeninkinden küçüktür. İl tarımına küçük
işletmeler egemendir. Tarımsal işletmeler arasında, arazi büyüklüğü açısından
en büyük grubu, 20-49 dekar arazi büyüklüğüne sahip tarımsal işletmeler
oluşturmaktadır. Kütahya’da, 500 dekardan daha büyük arazi genişliğine sahip
6
tarımsal işletme bulunmamaktadır. 2001 Genel Tarım Sayımı geçici sonuçlarına
göre, ortalama arazi büyüklüğü Türkiye genelinde 60 dekar, Ege Bölgesinde 44
dekar iken, Kütahya’da 46 dekardır.
Arazi toplulaştırması önemli bir yarar sağlayacaktır. Tarım arazilerinin küçük ve
parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve maliyetlerin yükselmesine neden
olmaktadır. Özellikle ekonomisi tarıma bağlı olan ilçelerde tarımsal uygulamalar
geleneksel metotlara dayanmaktadır. Kütahya İlinde 124,000 hektar alanda
Arazi Toplulaştırması planlanmaktadır.
Bitkisel üretim değeri yeterli düzeyde değildir. 2012 yılı itibarıyla il genelinde
yaklaşık olarak 1.7 milyar TL tarımsal üretim değeri elde edilmiş olup bunun
%39.3’ünü bitkisel ürünler üretimi oluşturmaktadır (654.2 milyon TL). Bu oran
TR33 Bölgesinde %49.1, TR3 Ege Bölgesinde %54.6 ve Türkiye genelinde de
%43.8’dir. Bu oranlara bakıldığında, Kütahya’da, tarımsal üretim içerisinde
bitkisel üretim faaliyetinin zayıf olduğu söylenebilmektedir. 2012 yılı itibarıyla
Kütahya ilinde gerçekleşen bitkisel üretim değeri Türkiye genelinin ise
%0.74’ünü oluşturmaktadır. Kütahya ili bitkisel ürünler üretiminde kişi başına
düşen değerler, hem TR33 Bölgesi hem de Türkiye ortalamasının altındadır.
Tarla bitkilerinde en önemli pay tahıllardadır. Tarla bitkileri arasında tahılların
payı %40’dır. Diğer önemli ürün grupları ise %26 pay ile yem bitkileri ve %24 pay
ile endüstri bitkileridir. İlde üretilen başlıca tarla ürünleri buğday, çavdar, arpa,
şeker pancarı, mısır ve kuru baklagillerdir. Sebzelerden domates, salatalık, kavun
ve pırasa meyvelerden ise kiraz, vişne, üzüm, armut ve kestane önemli katkı
sağlayan ürünler olarak göze çarpmaktadır. Ülke genelinde bitkisel üretim değeri
açısından Kütahya 25. sıradadır.
İklim koşullarıın da olumsuz etkisiyle tarımsal verim oranları düşüktür. İklim
koşullarının tarıma çok fazla elverişli olmadığı ilde, verim oranları da beklendiği
gibi düşük olmaktadır. Bu noktada çiftçilerin geleneksel tarım uygulamaları
yerine modern araçları ve sistemleri kullanmaları gerekmektedir.
7
Hayvansal ürünler üretim faaliyetinin payı Türkiye ortalamasının yarısından
azdır. 2012 yılı itibarıyla il genelinde yaklaşık olarak 1.7 milyar TL tarımsal üretim
değerinin %11.8’i (196.5 milyon TL) hayvansal ürünler üretimine ait
bulunmaktadır. Bu oran TR33 Bölgesinde %9, TR3 Ege Bölgesinde %10, Türkiye
genelinde ise %24.6’dır. Bu oranlara bakıldığında, genel olarak Ege Bölgesinde
ve dolayısıyla da Kütahya’da hayvansal ürünler üretim faaliyetinin oldukça zayıf
kalmış olduğu söylenebilmektedir. Kişi başına hayvansal üretim değeri, Türkiye
genelinde 652 Bin TL iken, TR33 Bölgesinde 316 Bin TL, Kütahya ilinde ise 343
Bin TL olarak gerçekleşmiştir.
Tarımsal üretim içinde en önemli pay canlı hayvan yetiştiriciliğine aiittir. 2012
yılı itibarıyla il genelinde yaklaşık olarak 1.7 milyar TL tarımsal üretim değerinin
%48.9 gibi çok büyük bir bölümü (816 milyon TL) canlı hayvan üretimine ait
bulunmaktadır. Bu oran TR33 Bölgesinde %42, TR3 Ege Bölgesinde %35.4,
Türkiye genelinde ise %31.7’dir. Kişi başına canlı hayvanlar üretim değeri,
Türkiye genelinde 840 Bin TL iken, bu rakam TR33 Bölgesinde 1,476 Bin TL,
Kütahya ilinde ise 1,422 Bin TL olarak gerçekleşmiştir. Bu oranlara ve rakamlara
bakıldığında Kütahya’da, Ege Bölgesi, TR33 Bölgesi ve Türkiye genel
ortalamasına göre canlı hayvan üretim faaliyetinin gelişmiş olduğunu söylemek
mümkündür.
İlde yerli hayvan kullanımı azaltılarak kültür ve kültür melezi hayvanlar
çoğaltılmaktadır. Türkiye sığır varlığının yaklaşık yüzde 1’i Kütahya’da
bulunurken, Kütahya sığır varlığının %72.4’ü Merkez ilçe, Tavşanlı, Simav,
Altıntaş ve Gediz ilçelerinde bulunmaktadır. Küçükbaş hayvan varlığı bakımından
ise Merkez ilçe ve Simav ilçesi ön planda yer almaktadır.
İlde
üretilen
süt
miktarı,
Türkiye
geneli
süt
üretiminin
%1.4’ünü
oluşturmaktadır. İlde üretilen et miktarı, Türkiye et üretiminin yaklaşık %1’i
dolayındadır. Kütahya ili, TR33 Bölgesinden süt üretiminde %21.9, kırmızı et
üretiminde %13.9, yumurta üretiminde ise %1.7 oranında pay almaktadır.
8
Kütahya’da yaşayan insanlar genellikle ücretli olarak çalışmak istemektedirler.
Kütahya’da toplam 23,508 gelir vergisi mükellefi, 3,111 kurumlar vergisi
mükellefi bulunmaktadır. Faal nüfusun %5.3’ü ticaretle uğraşmaktadır.
Kütahya, konumu itibariyle yurtiçi ulaşım ağı açısından önemli bir kavşak
noktasında olmasına rağmen tesis yokluğu nedeniyle yol ticaretinden
yeterince istifade edememektedir. Son yıllarda ise Dumlupınar Üniversitesinde
öğrenim gören öğrenci sayısı ile ildeki askeri birliklerdeki asker ve personel
sayılarının ve Kütahya’ya gelen ziyaretçi sayısının artması bu kesimlere yönelik
hizmet sunan işyerlerini (yurt, pansiyon. kafe ve pastane, lokanta, hediyelik eşya
satış yeri vb) ve bu işyerlerinin gerçekleştirdiği ticareti olumlu yönde etkilemiştir.
Demiryolu aracılığıyla yapılan yük taşımacılığı incelendiğinde, bölgeden
yapılan
toplam
yük
taşımacılığının
%77’sinin
Kütahya’dan
yapıldığı
görülmektedir. Kütahya ili, coğrafi erişilebilirlik endeksi açısından 81 il arasında
34. sırada bulunmaktadır. Kütahya ili, nüfus merkezlerine erişilebilirlik endeksi
açısından ise 81 il arasında 15. sırada yer almaktadır.
Kütahya topraklarının %52’si ormanlarla kaplı olduğu için her köşesi zengin
doğa güzelliklerine sahiptir. Bu güzelliklerin güçlü bir çevre bilinciyle korunması,
günü birlik olduğu kadar uzun süreli dinlenme ve kamp imkânları için de
faydalanılabilmesi çok önemlidir.
Kütahya ili, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından "Marka Şehirler Projesi”
kapsamına alınmıştır. 7 Termal Turizm Merkezi ile Türkiye’nin en zengin termal
kaynaklarına sahip olan Kütahya, romatizmadan felç hastalıklarına, kadın
hastalıklarından sinirsel rahatsızlıklara kadar bir dizi hastalığa derman olan
termal suları ile yerli ve yabancı turistlere şifa dağıtmaktadır. Kütahya ilinde
bulunan kaplıcaların birçoğu Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca termal turizm
merkezi ilan edilmiştir. Kütahya’nın termal turizm merkezlerindeki yatak
kapasiteleri Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca hedeflenen düzeye henüz
erişmemiştir.
9
Turizm işletme belgeli tesis sayısı yetersizdir. 2012 yılı itibarıyla Kütahya ilinde
9 adet Turizm İşletme Belgeli tesis bulunmaktadır. Bu tesislerin toplam oda
sayısı 548, yatak sayısı ise 1,107’dir. Ege Bölgesi genelindeki toplam yatak
kapasitesinin sadece %0.7’si Kütahya ilinde bulunmaktadır. Kütahya ilinde 77
adet Belediye Belgeli tesis bulunmaktadır. Bu tesislerin toplam oda sayısı 2,350,
yatak sayısı ise 6,376’dır. Ege Bölgesi genelindeki toplam yatak kapasitesinin
sadece %3.8’i Kütahya ilinde bulunmaktadır.
İlde sadece bir adet 5 yıldızlı otel bulunmaktadır. Kütahya iline gelen turistlerin
daha çok sırasıyla Merkez İlçe, Simav, Emet ve Tavşanlı’ya ziyarette bulunduğu
görülmektedir. En fazla gecelemeler Simav, Emet, Merkez İlçe ve Tavşanlı’da
olup, ortalama kalış süresi bakımından Simav ve Emet öne çıkmaktadır.
Tesislerin doluluk oranlarında Tavşanlı ve Emet dikkat çekmektedir. İlde Emet’te
bulunan termal otel dışında 5 yıldızlı tesis bulunmamaktadır.
Geliştirilebilecek önemli bir turizm potansiyeli mevcuttur. Turizm sektörü
açısından genel olarak değerlendirildiğinde, zengin tarihi ve kültürel varlıkları ile
doğal kaynak potansiyeline sahip olması açısından Kütahya ilinin oldukça
avantajlı olduğu söylenebilir. Turizm altyapısının geliştirilebilmesi için; doğal
çevrenin geliştirilerek rekreasyon turizminde kullanılması, tarih ve kültür
varlıklarının korunması ve kültür turizminde daha etkin değerlendirilmesi, insan
kaynaklarının
geliştirilmesine
eğitim
yönelik,
ve
kültür
altyapı,
düzeylerinin
plan-proje
yükseltilmesi,
gereksiniminin,
turizmin
nitelik
ve
önceliklerinin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır.
Bankacılık göstergelerinin tamamında Kütahya, Türkiye ortalamasının
altındadır. Kütahya’da 2012 yılı sonu itibarıyla 14 ayrı banka, 55 banka şubesi ile
bankacılık faaliyetinde bulunmaktadır. Şube başına düşen ortalama mevduat
ilde 29 milyon TL iken, Türkiye’de 71 milyon TL düzeyindedir. İlde şube başına
ortalama kredi tutarı yaklaşık 42 milyon TL iken Türkiye’de 71 milyon TL’dir.
Kütahya ili, Türkiye’de kullandırılan toplam kredilerden %0.32 pay alırken,
toplam mevduattan ise ancak %0.22 oranında pay alabilmektedir. 2012 yılı
itibariyle Kütahya ilinde kişi başı mevduat ve kişi başı kredi tutarı sırasıyla 2,803
10
TL ve 4,001 TL iken, Türkiye’de kişi başı mevduat ve kişi başı kredi tutarı sırasıyla
9,576 TL ve 9,532 TL düzeyindedir.
Kütahya orta gelişmişlik grubunda bulunmaktadır. Kalkınma Bakanlığı
tarafından yapılan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması
Araştırması (SEGE-2011) çalışmasına göre, 2011 yılı itibariyle Kütahya, iller arası
sıralamada 0.0198 endeks değeri ile 38’inci sırada yer almaktadır. Kütahya bu
endeks değeri ile Orta Gelişmişlik Grubu (Ortalamaya Yakın Düşük, 0,16 >
Endeks Değeri> -0,24) içerisinde bulunmaktadır. (Kütahya, 2003 yılı çalışmasında
-0,20684 endeks değeri ile 40’ıncı sırada yer almaktaydı).
Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerimizden biridir. İlde,
önemli metalik maden ve endüstiyel hammadde kaynakları ile linyit oluşumları
bulunmaktadır. Bunlar başta bor ve kaolen olmak üzere gümüş, krom, alunit,
antimuan,
bakır-kurşun-çinko,
demir,
manganez,
manyezit,
çimento
hammaddeleri, feldispat, jips, florit ve kum-çakıl olarak sayılabilir. Kütahya’daki
linyit madeni ve termik santraller önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır.
Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları en önemli
yataklardan olup, Seyitömer ve Tunçbilek Termik Santrallerinin linyit ihtiyaçları
buralardan karşılanmaktadır. Kütahya ili jeotermal alanlar bakımından da
ülkemizde zengin potansiyele sahip illerimizdendir. Enerji hammaddelerine
yönelik yapılan çalışmalar sonucunda ilde sıcaklığı 30ºC’nin üzerinde olan 11
adet jeotermal alan ortaya çıkarılmıştır.
Kütahya büyük metropollere ve limanlara olan uzaklığı ile taşımacılık ve
lojistik anlamda önemli bir noktada yer almaktadır. Kütahya ili, Batı
Anadolu’daki en önemli karayolları bağlantı noktalarından birisidir. Kütahya
konum olarak ayrıca Türkiye’nin doğusundan ve iç bölgelerinden gelen yüklerin
lojistik merkezlerde (Alayunt lojistik merkezinde) toplanıp Bandırma üzerinden
Avrupa’ya uygun maliyet ve sürede taşınmasını amaçlayan BALO A.Ş (Büyük
Anadolu Lojistik Organizasyonları A.Ş.) içerisinde yer almaktadır.
Bölgede yük taşımacılığında demiryollarından en fazla yararlanan il
Kütahya’dır. Bursa hariç, Kütahya ve komşularının hepsinden demiryolu hattı
11
geçmektedir. Yolcu taşımacılığında da Manisa’dan sonra en fazla yolcu taşınan
ikinci il Kütahya’dır.
2012 sonunda faaliyete başlayan Zafer Havaalanı, Türkiye’nin ilk bölgesel
havaalanıdır. Afyon, Uşak ve Kütahya'daki hava trafiğini tek bir merkezde
toplayan
Kütahya-Afyon-Uşak Zafer
Havaalanı
Türkiye'nin
ilk bölgesel
havaalanıdır. 2012 sonunda faaliyete başlayan Zafer Havaalanı, 2 milyon yolcu
kapasiteli olacak şekilde inşa edilmiştir. Zafer Havalimanının, Kütahya’nın termal
turizm, kültür ve tarih turizmine olumlu etkileri olabileceği gibi, ayrıca ilin sanayi
ve ticaret alanındaki faaliyetlerine de büyük katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Kentsel atıklar ve özellikle de orman atıkları da düşünüldüğünde, Kütahya ili
biyokütle enerjisi açısından oldukça avantajlı görünmektedir. Bitkisel kaynaklı
olarak Kütahya’da, bir senaryoya göre 1,233,809,200 EJ, başka bir senaryoya
göre de 190,023,219 EJ biyokütle enerjisi üretmek mümkündür. Hayvansal
atıklara bağlı olarak da ilde toplam 30,947,796 m³ biyokütle enerjisi
üretilebileceği iddia edilmektedir.
Rüzgar potansiyeli açısından Gediz ve Simav ilçeleri öne çıkmaktadır.
Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü tarafından oluşturulan REPA (Rüzgar
Enerjisi Potansiyel Atlası)’ya göre, Kütahya’nın rüzgar enerjisi üretme kapasitesi
190.16 MW’dir. Diğer Bölge illeriyle karşılaştırıldığında, bu, oldukça düşük bir
kapasitedir.
Güneş enerjisi potansiyeli açısından Dumlupınar ve Altıntaş ilçeleri öne
çıkmaktadır. Güneş enerjisi potansiyel atlasına göre, Kütahya’nın güney bölgesi
radyasyon değerleri açısından güneş enerjisi üretimine uygun alanlar olarak
belirlenmiştir. Kütahya ili 1,513 kWh/m² olan güneş enerjisi toplam radyasyon
değeri ile Türkiye ortalaması ve bölge ortalamasına çok yakın olmakla birlikte,
bu değerin altındadır.
Kütahya ili jeotermal kaynaklar açısından Türkiye’nin en zengin illerinden
biridir. Kütahya’da Simav-Eynal-Çitgöl-Naşa, Gediz-Abide, Muratdağı, Yoncalı,
Emet-Yeniceköy-Dereli-Göbel, Ilıca (Harlek), Hisarcık ve Şaphane olmak üzere 8
12
jeotermal saha bulunmaktadır. Kütahya’daki jeotermal kaynakların olası
jeotermal enerji üretim potansiyeli 355 MWt’tır. TR33 bölgesinde, Manisa ve
Kütahya illeri sınırları içerisinde, üretim lisansına sahip ve inşa halinde olan veya
yatırım çalışmaları devam eden beş jeotermal elektrik santrali tesisi
bulunmaktadır. Kütahya-Simav’da 30 MWt’lık bir üretim tesisi yatırım
aşamasındadır.
Madencilik en fazla yatırım yapılan alandır. Kütahya ili, 2003 yılında toplam
kamu yatırımlarından %0.28 gibi oldukça düşük düzeyde pay alırken, bu payını
2012 yılında %0.60’a çıkarmıştır. 2012 yılında Türkiye genelinde en fazla yatırım
ulaştırma/haberleşme sektörüne (%31.2) yapılırken, Kütahya’da %19.9 pay ile
en fazla yatırım madencilik sektörüne yapılmıştır. Kütahya’da kamu yatırım
harcamalarından görece önemli pay alan diğer sektörler, %18.4 ile enerji, %18
ile eğitim ve %16.9 ile konut sektörleridir.
Kütahya sektörü ana sektörler itibariyle incelendiğinde sanayi ürünlerinin
ihracata konu olduğu, tarım ürünlerinin ise önemsiz düzeyde olduğu
izlenmektedir. Sanayi ürünlerinin ihracatında 2013 yılı itibariyle %5 düzeyinde
madencilik, %95 düzeyinde ise imalat sanayi ürünleri yer almıştır. Aynı yıl imalat
sanayi ihracatının %75’i metalik olmayan diğer mineral ürünler sektöründen
yapılmıştır. Kütahya ihracatında İngiltere, ABD, İtalya, Almanya, Fransa ve Rusya
Federasyonu ilk sıralarda yer almaktadır.
Elektrik enerjisi tüketimi Türkiye ortalamasının üzerinde bir oranda
artmaktadır. Türkiye toplam elektrik kullanımı içerisinde Kütahya’nın payı 2002
yılında %0.58 iken 2011 yılı itibariyle %0.71 olmuştur. Aynı dönemde Türkiye’nin
elektrik tüketimi %81, TR33 Bölgesi’nin %104, Kütahya’nın ise %123 oranında
artış göstermiştir
Sanayi şirketleri genellikle küçük ve profesyonel yönetici çalıştırmayan
işletmelerdir. Kütahya’da sanayi sektöründeki firmalar daha çok limited şirket
statüsünde ve aile şirketi görünümündedir. Profesyonel yönetici istihdamı
oldukça düşüktür. Firmaların büyük çoğunluğu düşük ve orta-düşük teknoloji
13
sınıfına giren ürünleri üretmektedirler. Satışlar ağırlıklı olarak yurtiçi pazara
yönelik yapılmaktadır. 2013 yılı itibariyle, firmaların yarıdan fazlası üretim
kapasitelerini etkin kullanmıştır.
Firmaların yarıdan fazlası devletin sunduğu hibe ve teşvik benzeri
desteklerden henüz yararlanmamıştır.
İlde yarattığı istihdam açısından sanayi sektöründe mineral ürünler sektörü ilk
sıradadır. İl sanayi büyüklüğü (istihdam büyüklüğüne göre) Türkiye sanayiinin
%1.07’sine tekabül etmektedir. Sanayi sektöründe (istihdam büyüklüğüne göre)
mineral ürünler %34.7, kömür ve linyitin çıkartılması %12.7, gıda ürünleri
%8.3’lük paya sahiptir.
Kütahya ilinin sahip olduğu kaynaklar ve bu kaynakların kullanılabilme
potansiyelleri ve ayrıca yeni teşvik sistemindeki sektörel ve bölgesel teşvikler
dikkate alındığında, temel olarak dört ana sektör çerçevesinde gelişme
potansiyelinin bulunduğu tespit edilmiştir. Bu sektörel gelişme eksenleri Tarım,
İmalat Sanayi, Turizm ve Yenilenebilir Enerjidir.
Kütahya için önerilen yatırım konularının tespitinde öncelikle ilin sahip olduğu
kaynaklar ve bu kaynakların kullanılabilme potansiyelleri dikkate alınmakla
birlikte, imalat sanayine ilişkin yatırım önerilerinin belirlenmesinde farklı
teknikler de kullanılmıştır. Bu tekniklerin başında sektörel yatırım eğilimleri;
kümelenme analizleri sonucunda öne çıkan ve yükselme potansiyeli gösteren
imalat sanayi sektörleri; sektörel performans; sektörlerin üretim yapısı ve
sektörlerarası etkileşim kriterlerini dikkate alan girdi-çıktı analizleri gelmektedir.
Kütahya ilinin iktisadi yapısı ile Türkiye’nin iktisadi yapısı arasındaki benzeşme
ve/veya farklılıkların tespit edilmesinin yanı sıra, ilde öne çıkan ve üretimde
ağırlık kazanan sektörlerin belirlenmesi açısından sabit sermaye yatırımları da
sektörler itibarıyla analiz edilmiştir.
Tespit edilen yatırım konularının değerlendirilmesinde ise “Kuruluş Yeri
Faktörleri” analizi kullanılmıştır. Değerlendirmede, tarım, sanayi ve turizmlojistik sektörüne yönelik olmak üzere üç ayrı değerlendirme kriteri
uygulanmıştır. Yörenin doğal, sosyal ve ekonomik koşulları ve potansiyel gelişme
14
eksenleri dikkate alınarak NACE Revize 2 faaliyet sınıflaması ve 3’lü dijit bazında
belirlenen 43 yatırım konusunun kuruluş yeri faktörlerine göre değerlendirilmesi
neticesinde; faaliyet alanlarının 30'u A grubunda (rekabetçi olabilecek), 13’ü ise
B grubunda (daha sınırlı rekabet imkânına sahip) yer almaktadır. Buradaki “A”
grubu; “AA”, “BA”, “CA” ve ilgili faaliyet konusunun performans değerlendirmesi
olmadığı için yalnızca kuruluş yeri faktörlerine göre belirlenen “A” grubunun
toplamını, “B” grubu ise “AB”, “BB”, “CB” ve yine ilgili faaliyet konusunun
performans değerlendirmesi olmadığı için yalnızca kuruluş yeri faktörlerine göre
belirlenen “B” grubunun toplamını ifade etmektedir.
A grubu içerisinde bulunan yatırım konularına bakıldığında;
Hem performans değerlemesinden hem de kuruluş yeri faktörlerinden de A
notunu alan (AA notuna sahip faaliyet alanları) 10 yatırım konusu,
Performans değerlemesinden B, kuruluş faktörleri açısından A notunu alan (BA
notuna sahip faaliyet alanları) 5 yatırım konusu,
Performans değerlemesinden C, kuruluş faktörleri açısından A notunu alan (CA
notuna sahip faaliyet alanları) 1 yatırım konusu,
Gerek imalat sanayi dışında yer aldığı gerekse de performans değerlemesi
yapılamadığı için performans notu bulunmayan, ancak kuruluş faktörleri
açısından A notunu alan (A notuna sahip faaliyet alanları) 14 yatırım konusu
bulunmaktadır.
B grubu içerisinde bulunan yatırım konularına bakıldığında;
Performans değerlemesinden A, kuruluş faktörleri açısından B notunu alan (AB
notuna sahip faaliyet alanları) 6 yatırım konusu,
Hem performans değerlemesinden hem de kuruluş yeri faktörlerinden de B
notunu alan (BB notuna sahip faaliyet alanları) 5 yatırım konusu,
Performans değerlemesinden C, kuruluş faktörleri açısından B notunu alan (CB
notuna sahip faaliyet alanları) 2 yatırım konusu bulunmaktadır.
Önerilen yatırım konularının değerlendirme neticesinde aldıkları notlar, ana ve alt
faaliyet dallarına göre aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
15
Önerilen Yatırım Konularının Özet Değerlendirmesi
A
Faaliyet
Sayısı
4
A
3
Çeşitli madenlerin öğütülmesi ve paketlenmesi, Bor türevleri, Manyezit zenginleştirme
AA
10
Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması, Süt ürünleri imalatı, Seramik karo ve kaldırım taşları
imalatı, Kireç vs alçı imalatı, Hazır beton imalatı, Çelik tüp, boru ve içi boş profil üretimi, Elektrikli ev
aletleri imalatı, Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı, Büro ve mağaza mobilyaları
imalatı, Diğer mobilyaların (yemek odası, yatak odası vb) imalatı
AB
6
Ahşap kaplama paneli, Kauçuktan hijyenik ve eczacılık ürünlerinin imalatı, Plastik ürünlerin imalatı,
Merkezi ısıtma radyatörleri ve sıcak su kazanları, Buhar jeneratörü imalatı, Mutfak mobilyaları imalatı
BA
5
Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı, Düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi, Seramik
ev ve süs eşyaları imalatı, Seramik yalıtkanların ve yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı, Metal Döküm
BB
5
Örgü (triko)veya tığ işi (kroşe) kumaşların imalatı, Giyim eşyası dışındaki tamamlanmış tekstil ürünlerinin
imalatı, Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddelerin imalatı, Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı,
Motorlu kara taşıtlar, kaporta, römork üretimi
CA
1
Kağıt ve mukavva ürünleri imalatı
CB
2
İş giysisi imalatı, diğer dış giyim eşyaları ve iç giyim eşyası imalatları, Sabun ve deterjan ve diğer temizlik
ürünleri imalatı
Enerji
A
2
Biyokütle enerjisi, Güneş enerjisi
Sağlık
A
1
Özel hastane
Turizm
A
3
5 yıldızlı termal otel, Turizm belgeli konaklama tesisi, Kırsal turizme dönük butik otel
Depolama
A
1
Soğuk hava deposu
HİZMETLER
İmalat Sanayi
SANAYİ
Madencilik
Ana Faaliyet
Alanı
TARIM
Notu
Faaliyet Adı (NACE Rev. 2)
Seracılık, Organik tarım, Et ve süt sığırcılığı, Yumurta tavukçuluğu
16
GİRİŞ
Yedi bin yıllık geçmişiyle birçok uygarlığın tarihi ve kültürel mirasını taşıyan Kütahya, Ege
Bölgesi’ni İç Anadolu Bölgesi’ne bağlayan bir geçiş alanı olması dolayısıyla da önemli
illerimizden birisidir. Sahip olduğu yeraltı kaynakları ile özellikle porselen ve çiniciliğin
merkezlerinden biri haline gelen Kütahya, içinde yer aldığı yeryüzü şekillerinin bir sonucu
olarak doğal güzellikler ve jeotermal kaynaklar açısından da oldukça zengindir.
Bu çalışmada Kütahya ilinin sosyoekonomik yapısı incelenerek, ilin çok yönlü profilinin
çıkarılması, böylece il için uygun yatırım konularının belirlenmesi hedeflenmiştir. Bu amaçla
çalışmanın birinci bölümünde, Kütahya ili ekonomik ve sosyal durum profili çıkarılarak, belirli
göstergelerle Kütahya’ya ait istatistikler Türkiye geneli istatistikleriyle karşılaştırılarak
özetlenmiş, böylece ile ilişkin genel bir tablo verilmiştir. Elde edilebilen veriler
doğrultusunda, ilin mevcut durumunun Türkiye ve TR33 bölgesi içindeki konumunun
irdelendiği ikinci bölümde, Kütahya’nın coğrafi yapısı (yeryüzü şekilleri ve iklim özellikleri),
demografik yapısı (nüfus, eğitim, istihdam ve sağlık), iktisadi yapının bileşenleri (tarım ve
hayvancılık, sanayi ve hizmetler sektörleri bazında) ayrıntılı olarak incelenmiş ve sanayi
sektörüne ilişkin olarak yoğunlaşma ve kümelenme analizi yapılmıştır.
Üçüncü bölümde, Kütahya’nın dış ticareti, ülkeler ve sektörler bazında ayrıntılı olarak
incelenerek, il ihracatı ve ithalatında öne çıkan ülke ve sektörlerin yoğunlaşma analizleri
yapılmıştır.
Dördüncü bölümde ise ilin alt yapı olanakları, yeraltı kaynakları, ulaşım ve haberleşme
imkânları, sanayi altyapısı, enerji kaynakları ve potansiyeli ile ilin kamu yatırımlarından
yararlanma düzeyi bağlamında incelenmiştir.
Beşinci bölümde, ilin gelişmişlik durumu; sosyo-ekonomik gelişmişlik durumu analizi ve insani
gelişmişlik endeksi aracılığıyla ele alındıktan sonra, altıncı ve yedinci bölümlerde sırasıyla
yatırımlarda devlet yardımları kapsamında Kütahya’nın teşviklerden yararlanma düzeyi ve ilin
swot analizine göre güçlü ve zayıf yönleri, il için fırsatlar ve tehditler irdelenmiştir.
Nihayet çalışmanın en belirleyici bölümlerinden ve bir bakıma diğer bölümlerin bir nevi
sonucu hükmünde olan sekizinci bölümde, Kütahya için sektörel gelişme eksenleri
belirlenerek önerilen yatırım konularının tespit edilmesi, yatırım eğilimlerinin belirlenmesi ve
17
ilde potansiyel taşıyan/taşıyabilecek faaliyet konuları; yatırım eğilimi, sektörlerarası
etkileşim, performans ve kümelenme gibi çeşitli analizlere tabi tutularak, çıkan sonuçlara
göre yatırım önerilerinin değerlendirme kriterlerine ve kuruluş yeri faktörlerine göre analizi
yapılmıştır.
18
1. KÜTAHYA İLİ EKONOMİK VE SOSYAL DURUM PROFİLİ
Türkiye
Kütahya
774,815
12,014
Nüfus 2012 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine Göre
75,627,384
573,421
Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı (2011–2012) (Binde)
12.01
16.01
98
48
77.3
65.4
-
6.73
Okur-Yazar Nüfus Oranı (2012) (Yüzde)
93.33
96.21
İlköğretimde Okullaşma Oranı (2012) (Yüzde)
98.86
99.08
Erkek
98.81
99.13
Kız
98.92
99.02
93.09
95.79
Erkek
93.19
95.80
Kız
92.98
95.78
70.06
84.79
Erkek
70.77
87.42
Kız
69.31
82.05
Tarımda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı (2011) (Yüzde)
25.5
39.0
Sanayide Çalışanların Toplam İstihdama Oranı (2011) (Yüzde)
26.5
25.7
Hizmetlerde Çalışanların Toplam İstihdama Oranı (2011) (Yüzde)
48.1
35.3
82.7
88.9
265
299
1,483
13
488,782
3,480
COĞRAFİ VE DEMOGRAFİK GÖSTERGELER
2
Yüzölçümü (km )
2
Nüfus Yoğunluğu (2012) (kişi/ km )
Şehirleşme Oranı (2012) (Yüzde)
Net Göç Hızı (2011–2012) (Binde)
EĞİTİM GÖSTERGELERİ
Ortaokulda Okullaşma Oranı (2012) (Yüzde)
Lisede Okullaşma Oranı (2012) (Yüzde)
İSTİHDAM GÖSTERGELERİ
SOSYAL GÜVENLİK GÖSTERGELERİ
Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Nüfus/Toplam Nüfus (2013) (Yüzde)
SAĞLIK GÖSTERGELERİ
Yüz Bin Kişiye Düşen Yatak Sayısı (2012) (Adet)
Hastane Sayısı (2012) (Adet)
Sağlık Personeli Sayısı (2012) (Adet)
19
Türkiye
Kütahya
Sanayi Hasılasının GSYİH İçindeki Payı (Cari Fiyatlarla) (2001) (Yüzde)
26.0
47
İmalat Sanayi Hasılasının Toplam Sanayi Hasılası İçindeki Payı (Cari
Fiyatlarla) (2001) (Yüzde)
84.6
12.5
1,177
1,476
Sanayi Elektriği Tüketimindeki Artış (2002-2011) (Yüzde)
74
296
Sanayi Elektriği Tüketiminin Toplam Elektrik Tüketimi İçindeki Payı (Yüzde)
(2011)
47
63
63,044
650
60
46
12.1
12.9
1,616
1,487
Tarım Arazisinin Toplam Araziye Oranı (Yüzde)
30.4
29.0
Ekilen Tarım Arazisi Alanı (Yüzde) (2012)
65.0
81.4
Toplam Tarımsal Üretim Değeri İçinde Bitkisel Üretim Değerinin Payı
(Yüzde) (2012)
43.8
39.3
Toplam Tarımsal Üretim Değeri İçinde Hayvansal Üretim Değerinin Payı
(Yüzde) (2012)
24.6
11.8
Toplam Tarımsal Üretim Değeri İçinde Canlı Hayvanlar Üretim Değerinin
Payı (Yüzde) (2012)
31.7
48.9
45
14
10,158
55
7,445
10,426
Şube Başına Düşen Ortalama Mevduat (2012) (Bin TL)
71,294
29,221
Şube Başına Düşen Ortalama Kredi (2012) (Bin TL)
70,967
41,714
Kişi Başına Düşen Banka Mevduatı (2012)
9,576
2,803
Kişi Başına Düşen Banka Kredisi (2012)
9,532
4,001
Banka Mevduatı (2012) (Bin TL)
724,205,823
1,607,190
Banka Kredileri (2012) (Bin TL)
720,885,218
2,294,285
99.5
142.8
SANAYİ SEKTÖRÜ GÖSTERGELERİ
Kişi Başına Sanayi Elektriği Tüketimi (2011) (MWh)
İmalat Sanayinde Sanayi Sicil Belgesi Almış İşletme Sayısı (2012)
TARIM SEKTÖRÜ GÖSTERGELERİ
Ortalama İşletme Büyüklüğü (2001) (Dekar)
Tarımsal Hasılanın GSYİH İçindeki Payı (Cari Fiyatlarla) (2001) (Yüzde)
Tarım GSYİH’daki Artış (Cari Fiyatlarla) (1987-2001) (Kat)
BANKACILIK GÖSTERGELERİ
Banka Sayısı (2012)
Banka Şube Sayısı (2012)
Şube Başına Düşen Ortalama Nüfus (2012)
Kredi/Mevduat Oranı (2012) (Yüzde)
20
Türkiye
Kütahya
2,870
9
706,019
1,107
Turizm İşletme Belgeli Tesislerin Doluluk Oranı (2012) (Yüzde)
54.34
30.27
Belediye İşletme Belgeli Konaklama Tesisi Sayısı (2012)
8,988
77
512,462
6,376
19.15
25.82
İhracat (2013) (Bin USD)
151,868,551
107,230
İthalat (2013) (Bin USD)
251,650,560
129,698
60.3
82.7
44,272
298
430,443
2,000
1,777,597
11,003
44,434,287
266,085
-
0.60
186,099,551
1,323,414
2,490
2,345
TURİZM SEKTÖRÜ GÖSTERGELERİ
Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesisi Sayısı (2012)
Turizm İşletme Belgeli Tesislerin Yatak Sayısı (2012)
Belediye İşletme Belgeli Tesislerin Yatak Sayısı (2012)
Belediye İşletme Belgeli Tesislerin Doluluk Oranı (2012) (Yüzde)
DIŞ TİCARET GÖSTERGELERİ
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (2013) (%)
DİĞER GÖSTERGELER
Yatırım Teşvik Belgesi Sayısı (2001-2013) (Adet)
Teşvik Belgelerinin Sabit Yatırım Tutarı (2001-2013) (Milyon TL)
Teşvik Belgelerindeki Toplam İstihdam Sayısı (2001-2013)
Kamu Yatırım Harcamaları (2012) (Bin TL)
Kamu Yatırım Harcamasının Türkiye İçindeki Payı (2011) (%)
Elektrik Tüketimi (2011) (MWh)
Kişi Başına Elektrik Tüketimi (2011) (kwh)
21
2. MEVCUT DURUM
2.1. Coğrafi Yapı
Ege Bölgesinin kuzeydoğusunda, İç Batı Anadolu’da yer alan Kütahya ili, Ege Bölgesi’ni İç
Anadolu Bölgesi’ne bağlayan bir geçiş alanı niteliğindedir. 38°70’ ve 39°80’ kuzey enlemleri
ile 29°00’ ve 30°30’ doğu boylamları arasında bulunan Kütahya, toplam 12,014 km²’lik (göller
dahil) yüzölçümü ile Türkiye topraklarının %1.5’ini kaplamaktadır. Deniz seviyesinden
yüksekliği 969 metre olan Kütahya ili, kuzeyden ve kuzeybatıdan Bursa’nın İnegöl, Keles ve
Orhaneli; kuzeydoğudan Bilecik’in Bozüyük; doğudan Eskişehir’in Merkez ve Seyitgazi;
güneydoğudan Afyon’un İhsaniye, Merkez ve Sincanlı; güneyden Uşak’ın Banaz ve Merkez;
güneybatıdan Manisa’nın Demirci ve Selendi, batıdan ise Balıkesir’in Dursunbey ve Sındırgı
ilçeleri ile çevrilidir.
Kütahya Batı Anadolu’nun tam merkezinde yer almakta ve İstanbul, İzmir, Antalya ve Ankara
gibi büyük nüfusa ve uluslararası bağlantıya sahip merkezlere hemen hemen eşit bir
mesafede bulunmaktadır. Kütahya, uluslararası havaalanı ve limanların bulunduğu bu
merkezlerden İstanbul’a 352 km, Ankara’ya 311 km, İzmir’e 334 km, Antalya’ya ise 364 km
uzaklıkta bulunmaktadır.
İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması’na (İBBS) göre Kütahya; Düzey 1 sınıflamasına göre
TR3 Ege Bölgesi içerisinde, Düzey 2 sınıflamasına göre, Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya,
Uşak illerinden oluşan TR33 Bölgesi’nde, Düzey 3 sınıflamasına göre de TR333 Kütahya ili
olarak yer almaktadır.
22
Harita 1: Kütahya İdari İl Haritası
Kaynak: www.uyduharita.org
Yeryüzü Şekilleri
Kütahya’nın Jeolojik bakımdan oluşumu çok eskilere dayanmaktadır. İl, I.Jeolojik zaman ve III.
Jeolojik zamanda bugünkü şeklini almıştır. Bu devirlerde çökmelere, yer yer volkanizmaya ve
kıvrılmalara
uğramıştır. Kıvrılmaya
dayanamayan
tabakalar
kırılarak
fay
hatlarını
oluşturmuştur. Kütahya il merkezi ve doğusu II. derece deprem kuşağı, merkezin batısında
yer alan ilçeler I.derece deprem kuşağı içerisinde yer almaktadır. Bu fay hatlarının sonucu
olarak, il yeraltı sıcak suları bakımından güçlü bir potansiyele sahiptir. Kütahya ilinin arazi
yapısında kireç taşı, kil, kum taşı tabakaları oldukça yaygındır. İlin jeolojik yapısını oluşturan
yer katmanları daha çok yatay ve yataya yakın şekilde sıralanmıştır.
Kütahya ilinde ortalama yükselti 1,200 metredir. Dağların ve platoların ağırlıkta olduğu ilde
yeryüzü şekillerinin %57.5’ini dağlar, %11’ini ovalar, %31.5’ini platolar oluşturmaktadır.
Kütahya tek kütlevi dağlardan ve sıradağlardan oluşan yeryüzü şekillerinden ibaret değildir.
Dağların uzanış biçimleri sistematik dağılış göstermez. Kütahya; kuzeydoğusunda Türkmen
23
Dağı, batısında Karlık Tepe, kuzeybatısında Eğrigöz Dağı, güneybatısında Şaphane Dağı,
güneyinde Murat Dağı ile çevrilidir. İlin önemli ovaları; Kütahya Ovası, Yoncalı Ovası,
Köprüören Ovası, Aslanapa Ovası, Altıntaş Ovası, Tavşanlı Ovası, Örencik Ovası ve Simav
Ovasıdır. İldeki önemli akarsular; Felent Çayı, Porsuk Çayı, Murat Çayı, Kureyşler Deresi,
Kokar Çayı, Avşar Deresi, Gediz Çayı, Emet Çayı, Bedir Deresi, Tavşanlı Çayı, Simav Çayı ve
Kocaçay’dır. İlin tek doğal gölü Simav Gölü; baraj gölleri ise Porsuk, Enne, Kayaboğazı, Söğüt
ve Çavdarhisar baraj gölleridir. İldeki göletler; Pazarlar, Çalköy, Belkavak, Sofular, Karagür,
Çerte ve Kuruçay göletleridir.
Dağlar
Akdağ; Simav çöküntü ovasının kuzeybatısında yer alır ve Simav çöküntü oluğunun
tabanından 1,300 metre yüksekliktedir. Akdağ’ın en yüksek noktası 2,089 m’dir. Eğrigöz
Dağı; güney uzantılarını oluşturan Katran ve Gölcük Dağları ile Simav çöküntü oluğunu,
kuzey-güney doğrultusunda uzanan Emet çöküntü oluğundan ayırır. Doruk noktası, 2,181
metreye ulaşmaktadır. Yellice Dağı; Merkez ilçenin hemen güneyinden geçen fay çizgisinin
gerisinde bulunan 1,100 metre ortalama yükseltili dar plato alanının kıyısında yükselir. Dağın
en yüksek noktası İncebel Tepesi’dir (1,764 m.). Gümüşdağ; Yellice Dağı’ndan bir plato
alanını oluşturduğu boyun noktası ile ayrılır, en yüksek noktası Nalbant Tepesi’dir (1,872 m.).
Dağın diğer önemli yükseltileri Karlıktepe (1,890 m.), Arapdede Tepesi (1,872 m.),
Çayırgöztepe (1,796 m.), Almaalan Tepe (1,731 m.) ve Çalkıran Tepe (1,762 m.) dir.
Yeşildağ; Kütahya, Köprüören ve Tavşanlı ovalarının kuzeyindeki en önemli yükseltidir. Bu
dağın yükseltisi olan Tepelcetepe 1,533 metredir. Diğer önemli tepeler doğudan batıya
doğru; Sarıtaştepe (1,346 m), Çıplaktepe (1,430 m), Kocaeyrektepe (1,426 m) ve
Küçükhasantepe (1,342 m.) dir.
Türkmen Dağı; ilin doğu kesimindedir ve en yüksek noktası 1,826 metredir. Kuzey-güney
doğrultusunda oluşturduğu tepelerin en önemlileri; Tekketepe (1,429 m), Kocataştepe (1,519
m.), Tokmaklıtepe (1,395 m.), Sansartepe (1,669 m.), Kalegüneytepe (1,693 m.), Damlakale
Tepesi (1,631 m.), Deliksınırtepe (1,694 m.), Yongalıgeyik Tepesi (1,682 m.), Ardıçlıktepe
(1,673 m.) ve Kızılsivritepe’dir. Simav Dağları; Simav çöküntü ovasını güneyden sınırlar,
Saruhan-Menteşe eski kütlesinin kuzeyindedir. Bu dağların batı kesimleri Sındırgı’ya kadar
uzanmakta ve burada Demirci dağları adını almaktadır. Eteklerinde çöküntü alanına adını
24
veren Simav ilçesi kurulmuştur. Murat Dağı; Kütahya İlinin güneyinde, Gediz ve Altıntaş
ilçeleri ile Uşak ili arasında doğu-batı yönünde uzanır. İlin en yüksek dağıdır (2,309 m). İlin
önemli kaplıcalarından olan Murat Dağı Kaplıcaları, dağın batı yamaçlarında ve 1,550-1,570
metre yüksekliklerinde bulunmaktadır.
Ovalar ve Vadiler
Kütahya ili toprakları, çok sayıda akarsu vadisiyle parçalanmıştır. İl alanının %11’ni kaplayan
ovalar ise geniş tabanlı çöküntü alanları özelliğindedir. Ovalar; Porsuk Çayı Vadisi, Kocasu
Vadisi ve Simav Çayı Vadisi içinde değerlendirilebilir.
Kütahya Ovası; ilin kuzeydoğusunda geniş bir çöküntü alanının tabanında yer almakta, 93
km²’lik bir alan kaplamaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 930 metredir. Yer yer
genişleyen ve daralan Kütahya Ovası’nın en geniş yeri Merkez İlçenin yer aldığı Plato kıyısı ve
Porsuk Çayı’nın ova dışına çıktığı kesim arası olup, yaklaşık 5.5 km’dir. Ova ve çevresinde
geçim kaynağı tahıl tarımı ve bir ölçüde hayvancılıktır. Ova ve çevresi yağış rejimi ve kurak
dönem süresi açısından Marmara Bölgesi, bitki örtüsü bakımından ise Ege, Marmara ve İç
Anadolu Bölgesi özelliklerini taşır. Yoncalı Ovası; Kütahya Ovası’ndan alçak tepelerle ayrılır
ve ortalama yükseltisi 1,000 metredir. Ovadaki sıcak su kaynakları, orta kesimlerdeki kuzey
ve güney doğrultulu kırık hat boyunca sıralanmıştır. Köprüören Ovası; Kütahya Ovası’nın
kuzeybatısında ve yine bu ova gibi kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanmaktadır.
Ovanın yükseltisi 1,000 metre civarındadır. Felent Çayı ile sulanan ova, çayın güneyden gelen
kollarının oluşturduğu birikinti konileri nedeniyle kuzeye doğru hafifçe meyillidir.
Aslanapa ve Altıntaş Ovaları; Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanana ovalar geniş bir
çöküntü alanının tabanında gelişmişlerdir. Altıntaş Ovası’nın ortasını kaplayan bataklık
sonradan kurutulmuştur. Tavşanlı Ovası; Kütahya’nın kuzeyinde yer alan ova, Köprüören ve
Kütahya ovalarından daha alçaktır. Ovanın denizden yüksekliği 840 m.’dir. Akarsu ağının
sıklığı, Tavşanlı Ovası’nın doğu kesiminin fazla girintili çıkıntılı olmasına yol açmıştır. Örencik
Ovası; ilin orta kesimindeki bir çöküntü alanına yayılmış olup, Aslanapa Ovası’ndan bir eşikle
ayrılmaktadır. Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan bu ovadan Kocasu çıkar. Simav
Ovası ise; bir çöküntü alanının tabanında oluşmuştur ve Kütahya’nın güneybatısında yer
almaktadır. Ova; kuzeyden Akdağ, doğudan Eğrigöz, güneyden ise Simav dağları ile çevrilidir.
25
Uzunluğu 90 kilometre olan ovanın Çaysimav-Kalkan köyleri arasındaki uzunluğu 15.5 km, bu
kesimdeki genişliği ise 8.5-9 km’yi bulmaktadır. Yükseltisi yaklaşık 800 m olan Simav
Ovası’nın en çukur kesimini Simav Gölü’nün tabanı oluşturur.
Platolar
Yeryüzü şekilleri bakımından çeşitlilik arz eden Kütahya yöresinde, üç tane plato vardır. Bu
platolardan Sabuncupınar Platosu; Kütahya Ovası ile Eskişehir Ovası arasında yer almakta ve
ayrıca bu plato üzerinde Frig Vadisi bulunmaktadır. Yazılıkaya Platosu; Kütahya ile Afyon
illeri arasında yer alır. Sabuncupınar ve Yazılıkaya platoları Porsuk Çayı kolları tarafından
parçalanıp meydana gelmişlerdir. Özbek (Sazak) Platosu; Merkez ilçenin güneyinde bulunan
Yellice Dağı’nın eteklerinden itibaren başlayıp Aslanapa Ovası’na kadar devam etmektedir.
Ovanın yapısı kalkerli yapıdan meydana gelmiştir.
Harita 2: Kütahya Fiziki İl Haritası
Kaynak: http://www.forumdas.net/konu/kutahya-il-haritasi.53818/
26
Akarsular ve Göller
Kütahya ili; Ege Denizi, Marmara Denizi ve Karadeniz’e dökülen bazı akarsuların doğduğu
yerdir. İl topraklarının çoğunluğu Susurluk Havzası’nda bulunmaktadır. Diğer kesimler ise
Sakarya ve Gediz Havzalarına girmektedir.
Kirmasti, Kocasu (Adırnaz), Kocaçay ve Simav’ın suları Marmara Denizi’ne, Felent ve Porsuk
çaylarının suları Sakarya Nehri vasıtasıyla Karadeniz’e, Gediz Çayı ise Ege Denizi’ne dökülür.
Murat Dağı’nın kuzeydoğusundan doğan Porsuk Çayı, Kütahya’daki en uzun nehirdir. Kütahya
ilindeki akarsuların rejimleri düzensiz, debileri düşüktür.
Su toplama alanı 22,399 km² olan Susurluk Havzası’nın yıllık ortalama su hacmi 4.16 milyar
m³’tür. 529,455 hektar alanı bulunan Susurluk Havzası’nda sulanabilecek alan miktarı
396,073 hektardır. Su toplama alanı 58,160 km² olan Sakarya Havzası’nın yıllık ortalama su
hacmi 4.09 milyar m³’tür. Havzanın ovalık alanı 2,075,100 hektar civarındadır. Gediz
Havzası’nın su toplama alanı 18,000 km², yıllık ortalama su hacmi 2.22 milyar m³’tür. 521,172
hektar ovalık alan bulunan havzada 386,013 hektar sulanabilecek alan bulunmaktadır.
Felent Çayı; Köprüören Havzası’nın kuzeybatısından Şahmelek yöresinde doğar, Enne Baraj
Gölü’ne ulaşır. Daha sonra Kütahya’nın kuzeyinden Porsuk Çayı’na ulaşır. Uzunluğu 35 km,
ortalama debisi 0.56 m³/s’dir. Porsuk Çayı; Porsuk Ovası’nın en önemli akarsuyudur. Havza
dışından doğan ve Çat Tepenin güneyinde havzaya giren Porsuk Çayı, havza dahilinde
Güvezdere, Çaydere ve Değirmendere’yi alarak Porsuk Baraj Gölü sahasına ulaşır. Porsuk
Barajından çıktıktan sonra Kargın Deresi, Uludere ve Musaözü Deresini de alarak havzayı terk
eder. Kuzeybatıda bulunan Koca Dere, Güvernaz Dere ve Kapaklı Dere, Yeniköy’de birleşir ve
baraj gölü sahasına girer. Murat Çayı (Oysu); Murat Dağı’nın kuzeyinden doğar, Gediz
Çayı’na ulaşır. Uzunluğu 35 km, ortalama debisi 2.5 m³/s’dir. Kureyşler Deresi: Yellice
Dağı’nın batı eteklerinden doğar ve küçük debili kaynaklardan oluşur. Kuzeyden gelen
Mantarlık, Kuruçayır, Oluklu, Eyrek ve Güvem derelerini içine alarak, Kureyşler Köyü’ne
ulaşır. Debisi 0.178 m³/s’dir.
Kokar Çay; Dumlupınar ilçesi civarından başlayarak, Kızılca, Selkisaray ve Yıldırım Kemal
İstasyonuna kadar batı-doğu yönünde akar. Daha sonra yön değiştirerek güneyden kuzeye
akmaya başlar ve Beşkarış Köyü’nden ovaya ulaşır. Debisi 0.423 m³/s’dir. Avşar
27
Deresi; Allıören Köyünün 3 km güneyindeki Karapınar ve Gökpınar kaynaklarından doğar,
Zafertepeçalköy’ün doğusunda bir dirsek çizerek kuzeye doğru akmaya başlar. Bu noktada
Çatak Deresi ismini, Karakaya ve Ürkmez Dere ile birleşerek de Avşar Deresi ismini alır. Debisi
0.026 m³/s’dir. Gediz Çayı; Akkaya Köyü civarından doğar ve Akyarmadenoğlu ve Dereoğlu
dereleri ile birleşerek Ege Denizi’ne ulaşır. İl sınırları içerisindeki uzunluğu 45 km, ortalama
debisi 82.5 m³/s’dir. Emet Çayı; Saruhanlar ve Aşıkpaşa köyleri yakınındaki kaynaklardan
oluşur, burada Kocadere adını alır. Doğanyakası Deresi ile Kayaköy altında birleşip Emet Çayı
adını aldıktan sonra, Hisarcık, Emet ilçelerinden geçerek Uluçam Köyü yakınlarından il
topraklarını terk eder. Uzunluğu 90 km, ortalama debisi 130 m³/s’dir.
Bedir Deresi; güneybatı-kuzeydoğu yönünde akar. Yenisusuz’un 1 km kuzeyinden
Çavdarhisar’dan, Zobu’nun ise 1 km güneydoğusundan geçer. Barağı Deresi, İmam Deresi ve
Çat Deresi ile birleşir. Ortalama debisi 0.178 m³/s’dir. Tavşanlı Çayı; Esatlar Köyü yakınındaki
kaynaklardan doğar. Gökler Köyü’nün 2 km batısında Bedir Deresi ile birleşir, buradan kuzeye
doğru akarak Tavşanlı Ovası’na ulaşır. İl sınırları içindeki uzunluğu 65 km, ortalama debisi 8
m³/s’dir. Simav Çayı; Gökçeler ve Muradınlar köylerinin güneyinde Kalkan Çayının bittiği
yerden başlar, Beciler Köyünden sonra il sınırlarını terk eder. İl sınırları içindeki uzunluğu 40
km, ortalama debisi ise 68 m³/s’dir. Hamzabey Çayı (Kocaçay); Naşa kasabasının 5 km
güneyinden doğar, Bedirler Köyü yakınlarında il sınırını terk eder, daha sonra da Emet Çayı’na
dökülür. Uzunluğu 45 km, ortalama debisi 31.46 m³/s’dir.
Simav Gölü; ilin tek doğal gölüdür. İlçenin kuzeybatısında 5 km²’lik bir alana sahip olan gölün
bir kısmı sazlık ve bataklıktır. Porsuk Baraj Gölü; sulama ve taşkınları önleme amacı ile
Porsuk Çayı üzerine kurulmuştur. Bir bölümü Eskişehir il sınırları içerisinde kalmaktadır.
Yüksekliği 49,70 m. ve su depolama hacmi 525,000,000 m³‘tür. Enne Baraj Gölü; Porsuk
Çayı’nın bir kolu olup, Felent Çayı üzerinde kurulmuştur. Enne Barajından içme suyu olarak
yararlanılmakta
olup,
Seyitömer
Termik
Santrali’nin
soğutma
ünitelerinde
de
kullanılmaktadır. Yüksekliği 24,50 m. Olan gölün su depolama hacmi, 7,000,000 m³’tür.
Kayaboğazı Baraj Gölü, Söğüt Baraj Gölü ve Çavdarhisar Baraj Gölü, içme ve sulama
amaçlı kullanılan baraj gölleridir.
28
İklim Özellikleri ve Bitki Örtüsü
Kütahya'nın iklimi Ege, Marmara ve İç Anadolu arasında "geçiş iklimi" özelliği göstermektedir.
İl ikliminde her üç iklim tipinin özelliklerini görmek mümkündür. Kütahya ili; Ege Bölgesi’nde
yer almasına rağmen, denizden uzaklık ve yükseltiye bağlı olarak kıyı Ege’den oldukça farklı
bir iklime sahiptir. Sıcaklık şartları İç Anadolu, yağış şartları Marmara Bölgesi etkisi altında
bulunmaktadır.
İlde yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı geçer. Kütahya ‘da yıllık sıcaklık ortalaması
10.5°C dir. En sıcak aylar, temmuz ve ağustos, en soğuk aylar ocak ve şubattır. İlde ölçülen en
yüksek sıcaklık, 38.6°C dir. En düşük ölçülen sıcaklık ise –28.1°C dir. Buradan da anlaşılacağı
gibi, yıllık sıcaklık 66.7°C ile büyük bir farklılık göstermektedir.
Kütahya’da yağışlar, karasal iklime bağlı olarak, kış, ilkbahar ve sonbaharda görülür. Yazları
genellikle kuraktır. Yıllık ortalama yağış miktarı 565 mm.dir. En çok yağış alan yerler Gümüş,
Yellice, Yeşil ve Türkmen dağlarıdır. En yağışlı ay aralık, en kurak ay ağustostur. Kış aylarında,
sıcaklığın düşük ve yükseltinin fazla olması nedeniyle yağışlar, genellikle kar şeklinde, diğer
mevsimlerde yağmur şeklinde olmaktadır.
İlde yağışlar ilçelere göre de farklılık göstermektedir. En çok yağış alan ilçe Simav, en az yağış
alan ilçe ise Tavşanlı’dır. Kütahya ilinde egemen olan rüzgarlar; yıldız adı verilen kuzey rüzgarı
ile karayel ve lodostur. İl merkezinde ortalama rüzgar hızı saniyede 1.6 metre/sn olarak
kaydedilmiştir.
Kütahya Türkiye ortalamasının üzerinde ormanlık alana sahiptir. Ormanlar genel olarak dağlık
bölgelerde yoğunlaşmıştır. Kütahya ormanlarında fazla dik ve sarp araziler bulunmamaktadır.
Kütahya ormanlık sahalarında çok değişik jeolojik yapılara rastlanmaktadır. Çok kaliteli
ormanlara sahip Domaniç, Emet, Kütahya ve Simav’ın bazı bölgelerinde ana kaya granittir.
Orman örtüsü bulunan sahalarda, genellikle esmer orman toprağı olarak tabir edilen
geçirgenliği iyi, hafif bünyeli derin topraklar bulunmaktadır.
İlde yer alan doğal bitki örtüsü Akdeniz, Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinin bitki örtülerinin
üçünün de özelliklerini taşımaktadır. Kütahya’da kuru ormanlar çoğunluktadır. Bunu bozkır
bitki toplulukları takip etmektedir. Orman alanlarının %48’lik bölümü ekonomik değeri olan
verimli ormanları oluşturur. Geri kalan kısmı ise, bozuk orman özelliği taşımaktadır.
29
Kütahya’nın yaklaşık %52’si ormanlık alanlar olup il ormanlarının %48’i karaçam, %5’i
kızılçam, %14’ü meşe, %6’sı ardıç, %1’i kayın ve %1’i ise sarıçam, göknar, kavak, kızılçam ve
kestanedir. Kalan %25’lik orman alanında ise ibreli ve yapraklı ağaç türleri karışık olarak yer
almaktadır. Ormanlar özellikle platolarda yer almaktadır.
Toprak örtüsünün zayıfladığı yerlerde meşenin yerini ardıç çalılıkları almaktadır. Farklı iklim
özelliklerine bağlı olarak, bitki örtüsü de çeşitlilik göstermektedir. Yellice, Gümüş, Türkmen
Dağları’nın kuzey yamaçları ve bilhassa vadi içlerinin bitki örtüsü yarı nemli ormanlardır.
Kuru ormanlar, Kütahya ve çevresindeki bitki örtüsünün temelini oluşturmaktadır ve dağların
1,500-1,600 metreden yüksek yerleri dışında kentin hemen tamamında yaygındır. Kuru
ormanların hakim ağaç türleri karaçam, meşe ve ardıç türleridir. Flora bölgeleri
düşünüldüğünde, Kütahya ili Akdeniz, Avrupa-Sibirya ve İran-Turan fitocoğrafya bölgelerinin
birbirlerine geçiş teşkil ettiği ve her üç flora bölgesine ait bitkilerin bulunduğu bir yerde
bulunmaktadır. Bu nedenle Kütahya’da çok çeşitli bitki türleri yer almakta olup bunlar;
arasında karaçam, ardıç türleri, saçlı meşe, mazı meşesi, çınar, ılgın, eşek dikeni, köpek
papatyası, eğik diken, imam kavuğu, kadın aynası, ay çiçeği, kuduz otu, uyuz otu, sütleğen,
küre çiçeği, geven, ebegümeci, iğneli kardikeni, yumrulu salkım otu, yumrulu tavşanbıyığı,
küçük kuzukulağı, büyük androsas, karaçalı ve sığırkuyruğudur.1
Kütahya ve Uşak illeri sınırları içerisinde yer alan Murat Dağı, Akdeniz, Karadeniz ve İç
Anadolu iklimlerinin etkisi altında bulunduğu için zengin bir floraya (%11) sahiptir. Kütahya ili
florası Türkiye florasının (%31) neredeyse yarısını oluşturmaktadır. Özellikle Kesik Söğüt,
Kuzu Gölü, Asar Kale bölgelerinde endemik bitki türleri yoğun olarak bulunmaktadır. Murat
Dağı’ndaki endemik bitki türleri, bilinçsizce toplanma ve sürülerin otlatılması sonucu yok
olma tehlikesi ile karşı karşıyadır.
Milli Parklar ve Koruma Alanları
Kaşalıç Tabiatı Koruma Alanı: Kütahya ili Domaniç ilçesi Durabey Köyü içerisindedir. İç Ege
Bölgesi’nde çevresi step ekosistemi ile kuşatılmış ve büyük ölçüde kayın ve karaçam
ağaçlarının ağırlıklı olduğu; meşe ve titrek kavak ağaçlarının da yer aldığı ve Karadeniz orman
1
TR33 Bölgesi, Mevcut Durum Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2010
30
ekosisteminin özelliklerini yansıtan bir doğası vardır. Ayrıca ahlat, armut, eğrelti sarmaşığı,
sırımbağ, böğürtlen, öksürük otu, ısırgan, çiğdem, ayı üzümü, yüksük otu, papaz külahı,
yabani çilek ve noel gülü gibi çeşitli bitki türleri de bulunmaktadır. Alanda ayı, yaban domuzu,
geyik, tilki, tavşan, porsuk ve kirpi başta olmak üzere çeşitli hayvan türleri de yer almaktadır.
Vakıf Çamlığı Tabiatı Koruma Alanı: Kütahya ili Tavşanlı ilçesi, Vakıf Köyü sınırları
içerisindedir. Vakıf Çamlığı, türü tükenmek üzere olan ehrami karaçamının dünya üzerindeki
tek doğal yayılış alanıdır. Yine sadece Türkiye’de bulunan bir karaçam cinsi olan ebe çamı da
bu alanda bulunmaktadır. Ayrıca ardıç, saçlı meşe, titrek kavak, söğüt, ıhlamur gibi bitkiler de
bulunmaktadır. Tilki, porsuk, domuz, tavşan, keklik ve bıldırcın, alanda bulunan başlıca
hayvan türleridir.
1000 Yıllık Kestane Ağacı: Kütahya’nın 7 km. güneyinde Kumarı Köyü Boyacılar mevkiinde
bulunur. Koruma altında bulunan üç kestane ağacı ilginç bir gelişim göstermiş olup bugün de
meyve vermeye devam etmektedir.
Mızık Çamı: Domaniç ilçesinin Domur köyündedir. Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi
ve Orhan Gazi’nin bebeklik beşiklerinin kurulduğu bu çam koruma altına alınmıştır.
Koruma Altına Alınan Diğer Sahalar
Simav’da; Gölcük Orman İçi Dinlenme Yeri, Gediz’de; Muratdağı Orman İçi Dinlenme Yeri ve
Muratdağı Altıkulaç Çamı, Tavşanlı’da; Çatak, Kütahya Merkez’de; Çamlıca Orman İçi
Dinlenme Yeri, Enne Orman İçi Dinlenme Yeri, Anasultan Orman İçi Dinlenme Yeri ve Tavşanlı
Yolu Premidal Karaçam Alanı bulunmaktadır.
2.2. Demografik Yapı
2.2.1. Nüfus
Kütahya, nüfus büyüklüğü bakımından 1927 yılında Türkiye’nin 11’inci büyük ili konumunda
iken, 2000 yılında 34. sıraya, 2012 yılında ise 36. sıraya düşmüştür. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt
Sistemi (ADNKS) 2012 yılı sonuçlarına göre 573,421 olan il nüfusu, ülke nüfusunun yaklaşık
olarak %0.8’ini oluşturmaktadır. Kütahya’da yıllık nüfus artış hızı 2000’li yıllara kadar pozitif
seyrederken 2000’li yıllardan itibaren negatif değerler de almaya başlamıştır. Bu değişimde,
Türkiye’nin idari bölünüşündeki değişikliğin de etkisi olduğu düşünülmektedir. 2000 yılında
31
‰12.8 olan il nüfus artış hızı yıllar içinde iniş çıkışlar göstermiş, 2008’de ‰-31.4’e, 2011’de
‰-45.4’e geriledikten sonra, 2012 yılında ‰16.1 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 1: Kütahya İlinin Nüfus Göstergeleri
Türkiye
Yıllar
Kütahya
Nüfus Artış
Hızı (‰) (*)
Kütahya /Türkiye
(%)
Nüfus
Nüfus Artış
Hızı (‰) (*)
Nüfus
1927
13,648,000
-
303,641
-
2.22
1935
16,158,018
21.10
347,682
16.9
2.15
1940
17,820,950
19.59
359,890
6.9
2.02
1945
18,790,174
10.59
384,625
13.3
2.05
1950
20,947,188
21.73
422,815
18.9
2.02
1955
24,064,763
27.75
330,978
18.4
1.38
1960
27,754,820
28.53
367,753
21.1
1.33
1965
31,391,421
24.63
398,081
15.9
1.27
1970
35,605,176
25.19
439,967
20.0
1.24
1975
40,347,719
25.01
470,423
13.3
1.17
1980
44,736,957
20.65
497,089
11.0
1.11
1985
50,664,458
24.88
543,384
17.8
1.07
1990
56,473,035
21.71
578,020
12.4
1.02
2000
67,803,927
18.29
656,903
12.8
0.97
2008
71,517,100
13.10
565,884
-31.4
0.79
2009
72,561,312
14.50
571,804
10.4
0.79
2010
73,722,988
15.88
590,496
32.2
0.80
2011
74,724,269
13.49
564,264
-45.4
0.76
2012
75,627,384
12.01
573,421
16.1
0.76
Kaynak: TÜİK veri tabanı ve (Ertuğrul, 2005).
(*) : Yıllık nüfus artış hızını göstermektedir.
12,014 km² yüzölçümüne sahip olan Kütahya’da 2012 yılı itibariyle nüfus yoğunluğu
(kilometre kareye düşen nüfus) yaklaşık 48 kişidir. Türkiye nüfus yoğunluğunun 98 kişi/km2
olduğu dikkate alındığında, Kütahya’nın çok yoğun olmayan bir yerleşim yapısına sahip
olduğu görülmektedir. Ege Düzey 1 Bölgesi’nde 110 kişi olan nüfus yoğunluğu, Kütahya’nın
da içerisinde yer aldığı TR33 Düzey 2 Bölgesinde ise 66 kişi/km2’dir. 2008–2012 yılları arası
dikkate alındığında Kütahya’da nüfus artış hızı %1.3 iken, Türkiye’nin nüfus artış hızı %5.5,
TR33 Bölgesi’nin nüfus artış oranı ise %1.7 olarak gerçekleşmiştir.
32
Tablo 2: 2012 ADNKS’ye Göre Kütahya, TR33, TR3 ve Türkiye Nüfus Göstergeleri
Bölge/İl
Türkiye
TR3 Ege Bölgesi
TR33 A.Karahisar, Kütahya,
Manisa, Uşak
TR723 Kütahya
Toplam
Nüfus
75,627,384
9,779,502
2,965,800
573,421
Nüfus
Yoğunluğu
98
110
66
Şehir Nüfusu
(%)
77.3
73.7
63.8
48
65.4
Beş Yıllık Nüfus
Artış Hızı (%)
5.5
0.4
1.7
1.3
Kaynak: TÜİK, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
TR33 Bölgesi’ndeki illere bakıldığında, 2012 yılı itibarıyla Kütahya ili, toplam nüfus ve
şehirleşme oranı açısından dört il arasında üçüncü sırada, nüfus yoğunluğu açısından ise
dördüncü sırada yer almaktadır. Kütahya ili, Türkiye genelinde ise, şehirleşme oranı açısından
81 il arasında 39. sırada, nüfus yoğunluğu açısından 57. sırada, yıllık nüfus artış hızı açısından
(2012 yılı itibarıyla (‰16.1) ise 17. sırada bulunmaktadır.
TÜİK tarafından yayınlanan 2023 projeksiyonlarına göre; 2023 yılında Türkiye nüfusunun 84.2
milyon kişiye ulaşacağı tahmin edilirken, Kütahya nüfusunun 565,664 kişiye gerileyeceği
tahmin edilmektedir. Aşağıdaki tablodan izlenebileceği üzere Türkiye, TR3 Ege Bölgesi ve
TR33 Düzey 2 Bölgesi’nde 2012-2023 yılları arasındaki yıllık nüfus artış hızı pozitif iken,
Kütahya’da yıllık nüfus artış hızı negatif olarak öngörülmektedir. Bunun en önemli
nedenlerinin, nüfusun sosyal ve ekonomik yönden cazip başka illere göç etme isteği, ayrıca
ildeki nüfusun Türkiye geneline bakıldığında görece daha yaşlı olmasının etkisi olabileceği
düşünülmektedir.
Tablo 3: 2012 ADNKS’ye Göre Kütahya, TR33, TR3 ve Türkiye Nüfus Göstergeleri
Bölge/İl
2012 Nüfusu
2023 Projeksiyon
2012-2023
Nüfus Artış Hızı (‰)
-1.2
573,421
565,664
TR33 Bölgesi
2,965,800
2,996,678
0.9
TR3 Ege Bölgesi
9,779,502
10,430,817
5.9
75,627,384
84,247,088
9.8
Kütahya
Türkiye
Kaynak: TÜİK Projeksiyonları
Yaş gruplarına göre nüfusun dağılımı incelendiğinde; 2012 yılı itibarıyla Türkiye’de toplam
nüfus içinde en büyük payı sırasıyla 30-34 yaş grubu (%8.7), 10-14 yaş grubu (%8.6), 15-19
yaş grubu (%8.5) ve 25-29 yaş grubu (%8.3) almaktadır. Kütahya’da ise 20-24 yaş grubu %9.1
payla ilk sırada gelirken, 15-19 yaş grubu %7.9 payla ikinci sırada, 30-34 yaş grubu ise %7.7
pay ile üçüncü sırada gelmektedir. Türkiye genelinde olduğu gibi, Kütahya’da da öğrenim
33
çağındaki genç yaş grubu ve çalışma çağındaki gruplar nüfusun önemli bir bölümünü
oluşturmaktadır. Kütahya’da 0-9 yaş grubunun toplam nüfusa oranı Türkiye’nin daha altında
iken (Türkiye’de %16.3, ilde %12.1), ildeki 65 üstü yaş gruplarının oranı Türkiye’nin
üzerindedir (Türkiye’de %7.5, ilde %10.7). Genel olarak, Kütahya ili nüfusunun Türkiye’ye
kıyasla biraz daha yaşlı bir nüfusa sahip olduğu söylenebilir.
Tablo 4: Kütahya İlinde Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Nüfus, 2012
Yaş
Gruplarının
Payı (%)
5.9
Yaş grubu
Toplam
Erkek
Kadın
'0-4'
34,092
17,541
16,551
'5-9'
35,837
18,465
17,372
6.2
'10-14'
39,279
20,207
19,072
6.8
'15-19'
45,209
22,389
22,82
7.9
'20-24'
51,941
26,985
24,956
9.1
'25-29'
43,824
22,52
21,304
7.6
'30-34'
44,289
22,281
22,008
7.7
'35-39'
41,847
20,912
20,935
7.3
'40-44'
38,594
18,882
19,712
6.7
'45-49'
38,416
18,803
19,613
6.7
'50-54'
37,988
18,78
19,208
6.6
'55-59'
33,443
16,696
16,747
5.8
'60-64'
27,310
13,193
14,117
4.8
'65-69'
19,641
8,913
10,728
3.4
'70-74'
17,443
7,866
9,577
3.0
'75-79'
12,393
5,49
6,903
2.2
'80-84'
8,054
3,417
4,637
1.4
'85-89'
3,166
1,337
1,829
0.6
655
232
423
0.1
573,421
284,909
288,512
100.0
'90+'
Toplam
Kaynak: TÜİK, ADNKS Sonuçları
34
Grafik 1: Kütahya Nüfus Piramidi (2012)
Yaş Grupları
Kütahya Nüfus Piramidi 2012 (Bin Kişi)
90+
85-89
80-84
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
Kadın
Erkek
30
-30
20
-20
10
-10
0
10
20
30
Grafik 2: Türkiye Nüfus Piramidi (2012)
Kaynak: TÜİK verilerinden hareketle hazırlanmıştır.
35
Toplam yaş bağımlılık oranı açısından, Kütahya ili, 81 il arasında 71. sırada yer almaktadır.
Bölge illerinden Manisa 59. sırada, Afyonkarahisar 39. sırada, Uşak ise 54. sırada
bulunmaktadır. (Yaş bağımlılık oranı, 0-14 yaş arası ile 65 ve üzeri yaştaki nüfusun, çalışma
çağı (15-64 yaş arası) nüfusuna oranıdır.) 15-64 yaş grubundaki her 100 kişi için Türkiye’de 48
kişi bağımlı yaşarken, bu rakam Kütahya için 42.3 kişidir. Bu değer ile Kütahya’da yaş
bağımlılık oranı Türkiye değerinin (48) altındadır.
Genel olarak TR33 Bölgesi, ülke geneliyle kıyaslandığında daha yaşlı bir nüfusa sahiptir. Ülke
genelinde 2012 yılında 30.1 olan medyan (ortanca) yaş değeri nüfusun yarısının 30.1
yaşından büyük, diğer yarısının ise 30.1 yaşından küçük olduğunu göstermektedir. Bölge
illerindeki medyan yaş değerleri aşağıdaki tabloda verilmiş olup, bu değerlerin tümünün
Türkiye ortalamasının (30.1) üzerinde olduğu görülmektedir. Yaşlı nüfus genç nüfusa göre
dinamizmi ve üretkenliği daha az olan grup olduğundan, genç nüfusun azalmasıyla bölge aktif
iş gücü potansiyelinin önemli bir kısmını ve rekabetçiliğini kaybetmektedir.2
Tablo 5: Bölge İllerinin Medyan Yaş Değerleri
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Ege Bölgesi
Türkiye
Medyan Yaş Değeri
31.2
34.1
33.6
34.1
33.9
30.1
Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) ve TR33 Bölge Planı (2014-2023),
Zafer Kalkınma Ajansı, 2014
Kütahya’da merkez ilçe dahil 13 ilçe, 72 belediye, 513 köy, 310 mahalle bulunmaktadır.
Nüfusun yerleşim yerlerine göre dağılımı incelendiğinde, 2012 ADNKS sonuçlarına göre
Kütahya il nüfusunun %65.4’ünün şehirlerde, %34.6’sının köy ve beldelerde yaşadığı
görülmektedir. Bu oranlar 2011 yılında sırasıyla %64.2 ve %35.8’dir. 2012 ADNKS sonuçlarına
göre nüfus büyüklüğü açısından, Merkez ilçeden sonra en büyük ilçeler sırasıyla Tavşanlı,
Simav ve Gediz’dir. Nüfus büyüklüğü açısından en az nüfusa sahip ilçeler ise Dumlupınar,
Pazarlar, Şaphane ve Çavdarhisar’dır. Şehir nüfus oranının en yüksek olduğu ilçeler ise,
sırasıyla Tavşanlı, Pazarlar ve Emet’tir.
2
TR33 Bölge Planı (2014-2023), Zafer Kalkınma Ajansı, 2014
36
Tablo 6: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)’ne Göre 2011-2012
Yıllarında Kütahya İli Şehir ve Köy Nüfusları
İlçe Adı
Merkez
Altıntaş
Aslanapa
Çavdarhisar
Domaniç
Dumlupınar
Emet
Gediz
Hisarcık
Pazarlar
Simav
Şaphane
Tavşanlı
Toplam
Toplam Nüfus
2011
2012
237.804
248.054
Şehir Nüfusu
2011
2012
214.286
224.898
Köy Nüfusu
2011
2012
23.518
23.156
18.026
10.900
7.969
16.425
3.106
22.428
17.780
10.744
7.786
16.104
3.043
22.453
5.151
1.563
2.333
4.641
1.291
10.805
5.313
1.550
2.338
4.620
1.296
11.339
12.875
9.337
5.636
11.784
1.815
11.623
12.467
9.194
5.448
11.484
1.747
11.114
51.291
14.225
5.803
67.786
7.500
101.001
564.264
51.790
13.986
5.664
66.916
7.573
101.528
573.421
20.113
5.202
3.383
24.186
3.536
65.784
362.274
21.184
5.353
3.365
23.506
3.684
66.821
375.267
31.178
9.023
2.420
43.600
3.964
35.217
201.990
30.606
8.633
2.299
43.410
3.889
34.707
198.154
Kaynak: TÜİK, Kütahya İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü
Türkiye genelinde ve Kütahya’da nüfusun şehir ve köy dağılımında, dağılımın zamanla şehir
lehine trend izlediği görülmektedir. Türkiye’de 1985 yılı genel nüfus sayımına göre nüfusun
%53’ü şehirlerde, %47’si köy ve beldelerde yaşarken, 2012 yılında nüfusun %77.3’ünün
şehirlerde, %22.7’sinin de köy ve beldelerde yaşadığı görülmektedir. Kütahya nüfusunun
şehir-köy dağılımına bakıldığında da benzer gelişmenin yaşandığı görülmektedir. Kütahya’da
1985 yılında nüfusun %36.7’si şehirlerde yaşarken, 2012 yılında şehir nüfusu oranının
%65.4’e yükseldiği göze çarpmaktadır. Ancak bu göreli değişime rağmen Kütahya, Türkiye ve
Ege Bölgesi ortalamasının oldukça altında şehirleşme oranına sahiptir.
Tablo 7: Türkiye ve Kütahya’da Dönemler İtibarıyla Şehir Nüfusu Oranları (%)
1985
1990
2000
2012
Türkiye
53.0
59.0
65.0
77.3
Kütahya
36.7
41.9
48.5
65.4
TR3 Ege Bölgesi
54.8
57.2
61.6
73.7
Kaynak: TÜİK ve (Ertuğrul, 2005)
Nüfusun şehir ve köy dağılımında şehir lehine izlenen bu gelişim, kırsal kesimden kentlere
göç olgusunun açık göstergesidir. Göç, kırsal kesimden kent merkezlerine doğru bir hareketle
sınırlı kalmayıp, nüfusun sanayinin daha gelişkin olduğu batı illerinde yoğunlaşmasına neden
olmuştur. Bunun sonucu olarak da Türkiye’nin batı illeri göç alan, diğer bölgelerde yer alan
iller ise göç veren iller haline gelmiştir.
37
Tablo 8: Yıllara Göre TR33 Bölgesi ve İllerinin Net Göç Hızları (‰)
2008
-9,41
-13,34
2,16
-4,65
-4,42
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
2009
-2,89
-5,09
-4,11
-2,83
-3,86
2010
-9,51
-7,78
-2,46
-1,67
-5,06
2011
-9,75
-5,49
-2,02
-4,36
-4,80
2012
3,46
6,73
-1,37
2,68
1,81
Kaynak: TÜİK, TR33 Bölge Planı 2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı
Yukarıdaki tablodan görüldüğü gibi, son 5 yıldır gerek TR33 Bölgesi, gerekse tek tek iller,
genel olarak diğer bölge ve illere göç vermektedir. Belirli bir yerleşim yerinin aldığı göç ile
verdiği göç arasındaki farka net göç denmektedir. Bölge illerinde, 2008-2011 yılları arasında
net göç hızları ‰-5 ile ‰-4 dolaylarında iken 2012 yılında bu oran ‰1,81’e yükselmiş, Bölge
genel olarak göç alan bir Bölge durumuna gelmiştir. Tablodaki değerlere göre, Kütahya ili,
2011 yılına kadar hızlı göç veren bir il durumundayken, 2012 yılında, ‰6.73 oranında göç
alan bir il haline gelmiştir.
Göç hareketi ve eğitim durumu birlikte incelendiğinde, genel olarak TR33 Bölgesinden göç
edenlerin arasında lise ve üzeri eğitime sahip olanların payının yüksek olduğu görülmektedir.
Türkiye genelinde göç eden ve 15 yaşın üzerindeki nüfus içinde en çok lise veya dengi
mezunu bireyler göç etmiştir. Bu eğitim grubunda göç edenlerin payı ülke genelinde %34.6
iken Afyonkarahisar’da %35.2, Kütahya’da %37.0, Manisa’da %39.8, Uşak’ta ise %38.9’dur.
Bu açıdan bakıldığında, Bölge genelinde lise mezunlarının üniversiteyi okuma amacıyla diğer
şehirlere
yoğun
olarak
göç
ettiği
tahmin
edilmektedir.
Nitelik
düzeyi
yüksek
yüksekokul/fakülte, yüksek lisans veya doktora mezunlarının göç eden nüfustaki payı ise ülke
genelinde %21 iken, bu değer Afyonkarahisar’da %25.1, Kütahya’da %26.9, Manisa’da %21.6,
Uşak’ta ise %26.6’dır (TR33 Bölge Planı 2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı ).
2.2.2. Eğitim
2012 yılı ADNKS Sayımı Sonuçlarına göre; 6 yaş ve üzeri nüfusun okuma-yazma oranı %96.6
olan Kütahya’da, kadın nüfusun okuma-yazma oranı %94.8, erkek nüfusun okuma-yazma
oranı %98.4’tür. Kütahya ili, toplam okur-yazarlık oranı bakımından %95.1 olan Türkiye okuryazarlık ortalamasının üzerinde bir performans sergilemektedir.
Aşağıdaki tablodan görüldüğü gibi, genel olarak TR33 Bölgesi’ndeki illerde, okuma yazma
bilmeyen nüfus oranı Türkiye’ye göre düşüktür. Kütahya’da ise bu oran gerek TR33 Bölge
38
ortalamasından gerekse Türkiye genelinden daha da düşüktür. Kütahya ilinde, ilkokul mezun
oranı Türkiye’den, lise mezun oranı ise diğer Bölge illerinden ve Türkiye’den daha yüksek
iken, yükseköğretim mezun oranı ise genel olarak Bölge illerinin ve Türkiye’nin oldukça
altında bulunmaktadır. Bu durum, yükseköğretime geçişte ilde önemli bir sorun olduğunu
göstermektedir.
Tablo 9: Okur-Yazarlık ve Bitirilen Son Öğretim Kurumuna Göre Nüfus (2012, %)
6± yaş
6 yaş ve üzeri Nüfus
Okur Yazar Nüfus
Okuma Yazma Bilmeyen Oranı (%)
Okuma Yazma Bilmeyen Erkek (%)
Okuma Yazma Bilmeyen Kadın (%)
15± yaş
15 yaş ve üzeri Nüfus
Okuma Yazma Bilmeyen Oranı (%)
Okuma Yazma Bilmeyen Erkek (%)
Okuma Yazma Bilmeyen Kadın (%)
Okuma Yazma Bilen, Okul Bitirmeyen (%)
İlkokul Mezunu (%)
İlköğretim Mezunu (%)
Ortaokul Mezunu (%)
Lise Mezunu (%)
Lise Mezunu Erkek (%)
Lise Mezunu Kadın (%)
Yüksekokul veya Fakülte Mezunu (%)
Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Erkek (%)
Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Kadın (%)
Yüksek Lisans Mezunu (%)
Doktora Mezunu (%)
Yükseköğretim ve Üstü Okul Mezunu (%)
Türkiye
TR3 Ege
TR33 Bölgesi
Kütahya
67,877,379
63,347,643
4.11
1.40
6.83
8,964,699
8,624,980
2.57
0.88
4.26
2,715,344
2,608,315
3.43
1.13
5.71
530,801
512,532
3.03
1.17
4.86
56,521,805
4.93
1.68
8.15
6.70
26.93
20.55
5.04
21.40
24.68
18.15
10.46
12.07
8.86
0.74
0.22
11.42
7,753,603
2.97
1.02
4.90
5.99
32.68
19.07
5.13
21.00
23.42
18.62
10.94
12.33
9.58
0.62
0.21
10.41
2,325,853
4.01
1.32
6.63
6.81
36.49
20.23
4.57
18.84
22.60
15.17
7.98
9.82
6.20
0.39
0.12
6.71
463,216
3.47
1.34
5.54
7.55
34.45
19.16
4.54
21.85
27.78
16.08
7.96
10.23
5.76
0.44
0.13
6.33
Kaynak: TÜİK
İl nüfusunun eğitim düzeyi ve okur-yazarlık durumu Türkiye, TR33 Düzey 2 Bölgesi ve TR333
Kütahya Bölgesi ile karşılaştırmalı olarak aşağıda verilmiştir.
39
Tablo 10: TR33 Bölgesi illerinde 6 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Durumu (2012) (%)
Sadece okuma yazma bilmeyen
Sadece okuma yazma bilen
İlkokul-ilköğretim-ortaokul mezunu
Lise ve dengi okul mezunu
Yükseköğretim mezunu
Eğitim durumu bilinmeyen
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
4.5
6.0
62.0
18.8
8.0
0.6
3.5
7.5
58.1
21.8
8.5
0.5
4.0
6.8
62.8
17.4
8.5
0.5
3.8
7.2
59.4
19.5
9.3
0.7
TR33
Bölgesi
4.0
6.8
61.3
18.8
8.5
0.6
Türkiye
4.9
6.7
52.5
21.4
11.4
3.0
Kaynak: TÜİK, TR33 Bölge Planı 2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı
Kütahya ili, genel olarak eğitim göstergelerinin çoğunda, Türkiye ortalamalarına yakın ya da
daha iyi konumda bulunmaktadır. Belirtildiği gibi, eğitim açısından ildeki en önemli sorun,
yüksekokul ya da fakülte mezunu nüfusun toplam nüfusa oranının, Türkiye, TR3 Bölgesi ve
TR33 Bölgesi ortalamasının altında bulunmasıdır.
Grafik 3: Nüfusun Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (2012)
Türkiye
%
Kütahya
40
35
30
25
20
15
10
5
0
İlkokul Mezunu
İlköğretim
Mezunu-Ortaokul
Lise Mezunu
Yükseköğretim ve
Üstü Okul
Mezunu
Kütahya’da eğitim-öğretim çağındaki nüfusun okullaşma oranı (2012 yılı), ilkokulda %99.08,
ortaokulda %95.79 ve lisede %84.79’dur. Okullaşma oranı cinsiyete göre değerlendirildiğinde
ilk ve ortaokulda fazla bir fark görülmezken, lisede Türkiye genelinde olduğu gibi, Kütahya’da
da kadın nüfusun okullaşma oranı erkek nüfusun gerisinde kalmaktadır.
40
Tablo 11: Okul Gruplarına ve Cinsiyete Göre Okullaşma Oranları (%, 2012-2013)
İLKOKUL
- Erkek
- Kız
ORTAOKUL
- Erkek
- Kız
LİSE
- Erkek
- Kız
Türkiye
TR3 EGE
TR33 Bölgesi
Kütahya
98.86
98.81
98.92
93.09
93.19
92.98
70.06
70.77
69.31
98.49
98.28
98.72
95.14
94.98
95.30
76.42
75.36
77.54
98.69
98.50
98.90
95.03
94.95
95.11
74.53
74.62
74.43
99.08
99.13
99.02
95.79
95.80
95.78
84.79
87.42
82.05
Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler
İlde bulunan eğitim kurumlarındaki okul başına düşen öğrenci sayısı, öğretmen başına düşen
öğrenci sayısı Türkiye, TR3 Ege, TR33 Düzey 2 Bölgesi ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki
tabloda verilmiştir.
Kütahya’da, 2012-2013 öğretim yılı itibarıyla 237 okul öncesi eğitim, 256 ilkokul, 158
ortaokul, 38 genel ortaöğretim ve 80 tane de mesleki ve teknik eğitim orta öğretim olmak
üzere 769 eğitim kurumu bulunmaktadır. Söz konusu okullarda toplam 107,217 öğrenci
öğrenim görmekte ve 6,647 öğretmen görev yapmaktadır.
Kütahya ili, öğretmen başına düşen öğrenci sayıları, derslik başına düşen öğrenci sayıları ve
okul başına düşen öğrenci sayıları bakımından, genel olarak Türkiye ortalamalarına göre daha
iyi durumda görünmektedir.
41
Tablo 12: Eğitim Kademelerine Göre Okul Öğrenci Ve Öğretmen Sayıları (2012–2013)
Türkiye
OKUL ÖNCESİ EĞİTİM
-Okul Sayısı
-Öğrenci Sayısı
-Öğretmen Sayısı
-Derslik Sayısı
-Okul Başına Düşen Öğrenci Sayısı
-Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı
-Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı
İLKOKUL
-Okul Sayısı
-Öğrenci Sayısı
-Öğretmen Sayısı
-Derslik Sayısı
-Okul Başına Düşen Öğrenci Sayısı
-Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı
ORTAOKUL
-Okul Sayısı
-Öğrenci Sayısı
-Öğretmen Sayısı
-Derslik Sayısı
-Okul Başına Düşen Öğrenci Sayısı
-Derslik Başına Öğrenci Sayısı (İlkokul+ortaokul)
-Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı
GENEL ORTAÖĞRETİM
-Okul Sayısı
-Öğrenci Sayısı
-Öğretmen Sayısı
-Derslik Sayısı
-Okul Başına Düşen Öğrenci Sayısı
-Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı
-Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı
MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM
-Okul Sayısı
-Öğrenci Sayısı
-Öğretmen Sayısı
-Derslik Sayısı
-Okul Başına Düşen Öğrenci Sayısı
-Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı
-Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı
TR3 Ege
Bölgesi
TR33
Bölgesi
Kütahya
27,197
1,077,933
62,933
49,372
40
22
17
3,665
132,262
8,088
6,439
36
21
16
1,282
40,307
2,230
2,020
31
20
18
237
7,545
417
378
32
20
18
29,169
5,593,910
282,043
234,920
192
20
3,274
575,116
35,278
29,197
176
16
1,395
185,375
10,926
11,229
132
17
256
31,842
2,013
1,963
124
16
16,987
5,566,986
269,759
124,584
328
45
21
2,131
593,914
34,275
16,916
279
35
17
881
186,750
10,822
5,210
212
36
17
158
32,640
2,067
1,263
207
26
16
4,214
2,725,972
119,393
70,107
647
39
23
534
294,047
15,721
9,040
551
33
19
178
80,426
4,301
2,791
452
29
19
38
15,701
768
567
413
28
20
6,204
2,269,651
135,502
59,459
366
38
17
904
286,748
19,218
8,069
317
36
15
342
94,360
6,444
2,986
276
32
15
80
19,489
1,382
639
244
31
14
Kaynak: TÜİK
Kütahya’da, yükseköğretim alanında faaliyette bulunan tek üniversite Dumlupınar
Üniversitesi’dir. Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya il merkezinde iki yerleşkede, 11 ilçede
de ayrı bina ve yerleşke alanlarında, toplam 346,313 m²'lik fiziki ve 7,541,371 m²'lik açık
alanda hizmet vermektedir.
42
Dumlupınar Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Fen Edebiyat Fakültesi,
Mühendislik Fakültesi, Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, İlahiyat Fakültesi, Tıp
Fakültesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Simav Teknik Eğitim ve Teknoloji Fakültesi olmak üzere
10 Fakülte, Sağlık Yüksekokulu, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Yabancı Diller
Yüksekokulu ile Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu olmak üzere 4 yüksekokul; Fen Bilimleri
Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sağlık Bilimleri Enstitüsü ve Eğitim Bilimleri Enstitüsü
olmak üzere 4 enstitü ve Kütahya, Tavşanlı, Simav, Gediz, Emet, Hisarcık, Domaniç, Altıntaş,
Şaphane, Pazarlar ve Çavdarhisar Meslek Yüksekokulları olmak üzere 11 meslek
yüksekokuluyla eğitim-öğretim vermektedir.
Üniversite bünyesinde, 2013-2014 öğretim yılında, 17,604 ön lisans, 25,258 lisans ve 3,359
lisansüstü olmak üzere toplam 46,221 öğrenci bulunmaktadır. Üniversitede halen 45
profesör, 87 doçent, 340 yardımcı doçent, 245 öğretim görevlisi, 327 araştırma görevlisi, 83
okutman ve 13 uzman personel eğitim hizmeti vermektedir.
Tablo 13: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Öğrenci ve Öğretim Elemanı Sayıları (2013)
Yıllar
Öğrenci Sayısı
Öğretim Elemanı Sayısı
2010-2011
2011-2012
2012-2013
35.549
39.120
44.174
835
887
1.049
Öğretim Elemanına
Düşen Öğrenci Sayısı
43
44
42
Kaynak: Kütahya İli Genel Brifingi, İl Özel İdaresi, 2013
2.2.3. İstihdam
TÜİK tarafından istihdama ilişkin veriler, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus (15+ yaş)
üzerinden yayınlanmakta olup, kurumsal olmayan nüfus, okul, yurt, otel, çocuk yuvası,
huzurevi, hastane, hapishane, kışla ya da orduevinde ikamet edenler dışında kalan nüfus
olarak tanımlanmıştır. İşgücü, istihdam edilenler ve işsizlerin oluşturduğu nüfusu
kapsamaktadır. Buna göre il bazında yayınlanan en son verilere göre, 2012 yılı itibariyle
Kütahya’da istihdam oranı %50.4, işsizlik oranı %4.2 ve işgücüne katılma oranı %52.6 olarak
gerçekleşmiştir. Kütahya ili, istihdam oranında, Ege Bölgesi ve Türkiye’ye göre daha iyi
performans sergilerken, işsizlik oranında TR33 Bölgesinden de daha iyi bir durum sergilemiş,
işgücüne katılma oranında ise sadece Türkiye geneli ortalamasının üzerine çıkabilmiştir.
43
Tablo 14: Kütahya İli İşsizlik ve İstihdam Oranları (2012)
Yıllar
Kütahya
TR3 Ege
TR33 Bölgesi
Türkiye
İstihdam Oranı
(%)
50.4
49.4
52.4
45.4
İşsizlik Oranı
(%)
4.2
9.6
4.4
9.2
İşgücüne Katılma
Oranı (%)
52.6
54.6
54.8
50.0
Kaynak: TÜİK
Kütahya’da, 573,421 olan nüfusun %88.9’una tekabül eden 509,918 kişi sosyal güvenlik
kapsamındadır. Türkiye’de sosyal güvenlik kapsamındaki nüfusun oranı ise %82.7’dir. İlde
sosyal güvenliğe tabi çalışan sayısı 130,275 kişi, emekli olanlar 110,091 kişi, bakmakla
yükümlü olanlar ise 269,552 kişidir.
Tablo 15: Yıllar İtibarıyla Kütahya İli İşsizlik ve İstihdam Oranları
Yıllar
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
İşgücüne Katılma
Oranı (%)
47.8
45.1
46.7
44.8
42.7
45.5
46.7
50.6
52.6
İşsizlik Oranı (%)
İstihdam Oranı (%)
7.6
8.1
7.4
7.3
6.5
9.1
6.5
4.6
4.2
44.2
41.4
43.2
41.5
39.9
41.4
43.7
48.3
50.4
Kaynak: TÜİK, İş Kurumu Raporları
Kütahya’da, 2008 yılında %6.5 olan işsizlik oranı, ekonomik krizin de etkisiyle 2009 yılında
%9.1’e yükselmiş, 2010 yılından itibaren tekrar 2008 yılı düzeyine inerek, daha sonraki
yıllarda da düşüş eğilimini sürdürmüştür.
Türkiye’de 2011 yılı itibarıyla, istihdamın sektörel dağılımına bakıldığında, birinci sırayı %48.1
ile hizmetler sektörünün aldığı, bunu sırasıyla %26.5 ile sanayi ve %25.5 ile tarım sektörünün
izlediği görülmektedir. 2012 yılı itibarıyla da bu dağılım, sırasıyla %49.4, %26.0 ve %24.6
olarak gerçekleşmiştir. TR33 Bölgesine baktığımızda ise; 2012 yılında istihdamın %46’sının
tarım sektörüne, %31.8’inin hizmetler sektörüne ve %22.2’sinin ise sanayi sektörüne ait
olduğu görülmektedir. Kütahya’da ise istihdamın sektörel dağılımı verilerine 2011 yılı
itibarıyla ulaşılabilmektedir. Bu verilere göre; Kütahya’da istihdam içerisinde tarım
sektörünün %39 pay ile birinci sırayı aldığı, hizmetler sektörünün payının %35.3 ve sanayinin
payının ise %25.7 düzeyinde olduğu görülmektedir. Kütahya ilinin toplam Türkiye
44
istihdamından aldığı pay %0.8 olup, bu oran ile Kütahya 81 il arasında 34. sırada
bulunmaktadır.
Grafik 3: İstihdamın Sektörel Dağılımı (2011)
Türkiye
25.5
48.1
Kütahya
Hizmetler
35.3
39.0
Sanayi
26.5
Hizmetler
Sanayi
25.7
Tarım
Tarım
Kütahya Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü tarafından yapılan İşgücü Piyasası Analizi
Raporu’na (2013) göre; Kütahya’da, işyeri sayısı üzerinden bakıldığında, işyerlerinin büyük
çoğunluğu toptan ve perakende ticaret sektöründe faaliyet göstermektedir. Her 100 işyerinin
%27.7’si ticaret sektöründedir. Bu sektörü %26.3 ile imalat ve %14.1 ile inşaat sektörü takip
etmektedir. Dördüncü sırada %6.9 pay ile Konaklama ve Yiyecek Faaliyetleri yer almaktadır.
Kütahya’daki işyerlerinin %60.4’ü 10 ile 49 arasında işçi, %26.6’sı 1 ile 9 arasında işçi, %13.1’i
50 ve üzeri işçi çalıştırmaktadır.
Tablo 16: Kütahya’da İşyerlerinin İşyeri Büyüklüğü ve Sektörel Dağılımı
Sektör
Madencilik ve Taş Ocakçılığı
İmalat
İnşaat
Toptan ve Perakende Ticaret
Ulaştırma ve Depolama
Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri
Bilgi ve İletişim
Finans ve Sigo‘ta Faaliyetleri
Gayrimenkul Faaliyetleri
Mesleki, Bilimsel ve Teknik Faaliyetler
İdari ve Destek Hizmet Faaliyetleri
Eğitim
İnsan Sağlığı ve Sosyal Hizmet Faaliyetleri
Diğer Hizmet Faaliyetleri
Genel Toplam
İşyeri
Sayısı (1-9)
6
52
49
73
14
22
2
0
2
15
4
6
1
17
263
İşyeri Sayısı
(10--49)
10
166
76
182
34
41
2
5
1
17
10
33
11
9
598
İşyeri
Sayısı (50++)
12
43
15
20
5
5
0
1
0
0
13
6
4
1
129
TOPLAM
28
261
140
275
53
68
3
6
3
32
28
45
16
27
991
Kaynak: İşgücü Piyasası Analizi Raporu, Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü, 2013
45
2012 yılında İŞKUR‘a başvurularda başvuru yapan adayların %52.4’ü ilköğretim mezunu,
%36’sını da ortaöğretim mezunları oluşturmaktadır. Doktora mezunları, okur-yazar olanlar ve
okuma yazma bilemeyenlerin başvuruları çok düşük orandadır.
Tablo 17: Kütahya’da Eğitim Durumuna Göre İşkur’a Yapılan Başvurular, 2012
,Eğitim Durumu
Okuma-Yazma bilmeyenler
Okur-Yazar Olanlar
İlköğretim
Ortaöğretim
Önlisans
Lisans
Yüksek Lisans
Doktora
Erkek
73
47
11,928
8,622
1,166
791
26
1
Kadın
48
28
3,189
1,858
569
455
20
0
Toplam
121
75
15,117
10,480
1,735
1,246
46
1
Kaynak: İşgücü Piyasası Analizi Raporu, Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü, 2013
Kütahya’da ve Türkiye’de en fazla başvuru alınan meslek, beden işçisi (genel) olmuştur.
Kütahya’da beden işçisi mesleği için 11,145, Türkiye’de ise 57,862 başvuru alınmıştır. Satış
elemanı, şoför (yük taşıma), büro işçisi, büro memuru, güvenlik görevlisi, garson, beden işçisi,
muhasebeci, temizlik işçisi Kütahya ve Türkiye’de en çok başvuru alınan mesleklerdendir.
2012 yılında Kütahya’da, İş Kurumu’na yapılan başvurularda bir önceki yıla göre toplamda
%166 oranında bir artış görülmektedir. Yapılan başvurulardan erkek adaylarda bir önceki yıla
göre %233 oranında, kadınlarda ise %50 oranında artış olmuştur. İşe yerleştirmelere
bakıldığında ise Kütahya’da 2012 yılında 5,468 kişinin işe yerleştirildiği, bir önceki yıla göre
işe yerleştirme oranının %19.7 arttığı görülmektedir. Kütahya’da işe yerleştirmelerin % 83.1’i
özel sektörde, %16,9’u da kamu sektöründe olmaktadır. İşe yerleştirmelerin büyük
çoğunluğu özel sektörde olmaktadır.
Tablo 18: 2012 Yılı İtibarıyla Türkiye İş Kurumu’na Yapılan Başvurular ve İşe Yerleştirilenler
2011
2012
10,845
28,821
Açık iş (Kamu+Özel)
6,506
10,762
65.4
Kamu(Açık İşl)
1,471
1,225
-16.7
Özel(Açık İş)
5,035
9,537
89.4
İşe Yerleştirme
4,570
5,468
19.7
Kayıtlı İşgücü
21,843
36,529
67.2
Kayıtlı İşsiz
17,687
21,425
17.5
Başvurular
Değişim (%)
165.8
Kaynak: İşgücü Piyasası Analizi Raporu, Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü, 2013
İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü
46
Açık iş sayısının toplamda %65.4 arttığı Kütahya’da, kamuya ait açık iş sayısının ise %16.7
oranında azaldığı görülmektedir.
Kütahya ve Türkiye’de sektörlerdeki açık işlerin dağılımında imalat sektörü birinci sırayı
almaktadır. Türkiye’de eğitim sektöründeki açık iş dağılımının oranı Kütahya’nın eğitim
sektöründeki açık iş dağılımına oranının yaklaşık beş katı, insan sağlığı ve sosyal hizmetler,
konaklama ve yiyecek hizmetler ve kültür eğlence sektörlerinin de yaklaşık iki katı kadardır.
Kütahya’da madencilik ve tarım sektörlerindeki açık iş dağılımının oranı Türkiye’nin
madencilik ve tarım sektörlerindeki açık iş dağılımına oranının yaklaşık 3 katı kadardır.3
Tablo 19: Yaş Gruplarına Göre Kayıtlı İşsiz Sayısı
15 – 19
20 -24
25 -29
30 – 34
35 – 39
40 – 44
45 – 49
50 – 54
55 – 59
60 – 64
65+
TOPLAM
ERKEK
643
3,803
3,271
2,592
2,116
1,555
889
206
72
21
7
15,175
KADIN
319
1,668
1,324
988
880
604
283
126
46
11
1
6,250
TOPLAM
962
5,471
4,595
3,580
2,996
2,159
1,172
332
118
32
8
21,425
Kaynak: İŞKUR
Kütahya’daki kayıtlı işsizlerin yaş grupları incelendiğinde 20-24 yaş grubundaki işsizler ilk
sırayı almaktadır. Bu yaş grubundaki işsizler toplamın %25.5’ini oluşturmaktadır. 20-24 yaş
grubundaki işsizlerin %69.5’ini de erkekler oluşturmaktadır. Daha sonra 25-29 yaş
grubundaki işsizler gelmektedir.
Kütahya ili, sosyo-ekonomik açıdan sosyal güvenlik kriterine göre değerlendirildiğinde,
Türkiye ortalamasının üzerinde bir görünüm arz etmektedir. Tabloda görüldüğü gibi 2013 yılı
ilk dönem itibarıyla, Türkiye’de toplam sosyal güvenlik kapsamında olan nüfusun (gelir testi
yaptıranlar hariç) toplam nüfusa oranı %82.7 iken, Kütahya’da bu oran %88.9 düzeyindedir.
Bununla birlikte aktif sigortalıların (çalışanların) toplam il nüfusuna oranı incelendiğinde
Kütahya’ya ait rakamların Türkiye genelinden daha kötü bir görünüm sergilediği dikkat
çekmektedir. Nitekim Türkiye genelinde aktif çalışanların toplam nüfusa oranı %25.2 iken,
3
Kütahya Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü, 2013
47
Kütahya’da bu oran %22.7’dir. Yine pasif sigortalıların toplam nüfusa oranı Kütahya’da %19.2
iken Türkiye genelinde bu oran %13.9’dur. Başka bir ifadeyle, aylık alanlara ödenecek
maaşların finansmanına, Türkiye genelinde daha fazla çalışan kişi dahil olurken, Kütahya’da
bu nispi olarak daha az çalışanla gerçekleşmektedir.
Tablo 20: Kütahya’da Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Kişi Sayısı (2013)
İl nüfusu
İş yeri sayısı
Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Aktif+Pasif+Gelir Testi Yaptıranlar)
Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Gelir Testi Yaptıranlar Hariç)
Sosyal Güvenlik Kapsamının(Gelir Testi Yaptıranlar Hariç) il Nüfusuna Oranı (%)
Sosyal Güvenlik Kapsamı Dışında Kalan Nüfus
Sosyal Güvenlik Kapsamında Aktif Çalışan kişi sayısı
Emekli Sandığı (4/c)
Bağ-Kur (4/b)
SSK (4/a)
Toplam
Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Aktif Çalışanların Toplam il Nüfusuna Oranı(%)
Sosyal Güvenlik Kapsamında Aylık Alan Kişi Sayısı
Emekli Sandığı (4/c)
Bağ-Kur (4/b)
SSK (4/a)
Toplam
Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Emeklilerin Toplam il Nüfusuna Oranı(%)
Sosyal Güvenlik Kapsamında Bakmakla Yükümlü Tutulanların (Yararlanıcıların) Sayısı
Emekli Sandığı (4/c)
Bağ-Kur (4/b)
SSK (4/a)
Toplam
Sosyal Güvenlik Kapsamındaki bakmakla yükümlü tutulanların oranı (%)
GELİR TESTİ YAPILAN KİŞİ SAYISI
Kütahya
573,421
9,884
566,186
509,918
88.9
7,235
Türkiye
75,627,384
1,597,250
74,769,228
62,542,894
82.7
860,649
20,611
23,523
86,141
130,275
22.7
13,312,933
2,707,070
3,056,901
19,076,904
25.2
12,847
18,764
78,480
110,091
19.2
1,910,888
2,416,167
6,198,741
10,525,796
13.9
47,055
68,129
154,369
269,552
47.0
56,268
5,887,264
9,363,711
17,689,219
32,940,194
43.6
12,226,334
Kaynak: T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu, Kütahya İl Müdürlüğü.
2.2.4. Sağlık
Kütahya’da 11’i kamu, 2’si özel olmak üzere 13 hastane bulunmaktadır. Hastanelerdeki fiili
yatak kapasitesi, 1,559’u kamu hastanelerine ait olmak üzere toplam 1,713’tür. Kütahya’da,
ayrıca 13 Toplum Sağlığı Merkezi, 71 Aile Sağlığı Merkezi, 177 Aile Hekimliği Birimi, 2 Verem
Savaş Dispanseri, 111 Köy Sağlık Evi, 1 Ana Çocuk Sağlık Aile Planlaması Merkezi, Halk Sağlığı
Laboratuvarı, 112 Acil Sağlık İstasyonu bulunmaktadır.
Yüz bin kişi başına hastane yatak sayısı Kütahya’da 299 olup, 265 olan Türkiye ortalamasının
üzerindedir. Ancak, doktor başına düşen nüfusa bakıldığında, Kütahya ili 948 kişi ile Türkiye
geneline göre (583) oldukça kötü durumdadır.
48
Tablo 21: Bazı Sağlık Göstergeleri (2012)
Hastane Sayısı
Özel
Sağlık Bakanlığı, Üniversiteler ve Diğer Kamu Toplamı
Yatak Sayısı
Özel
Kamu, Üniversiteler ve Diğer Kamu Toplamı
Yüz bin Kişi Başına Hastane Yatak Sayısı
Sağlık Personeli Sayısı
Uzman Hekim
Toplam Hekim
Doktor başına hasta sayısı
Diş Hekimi
Eczacı
Hemşire
Ebe
Sağlık Memuru
Türkiye
1,483
541
942
200,072
35,767
164,305
265
Kütahya
13
2
11
1,713
154
1,559
299
70,103
129,772
583
21,404
26,571
134,906
53,466
122,663
314
605
948
111
174
1,036
518
1,036
Kaynak: TÜİK
Genel olarak TR33 Bölgesi’ndeki bebek ölüm hızı, ülke ortalamasının üzerindedir. Sağlık
açısından önemli bir gösterge olan bebek ölüm hızı; her yıl gerçekleşen canlı doğum
sonrasında, bir yaşını doldurmadan ölen bebek sayısının toplam canlı doğan bebek sayısına
oranıdır. Ülke genelinde bu değer, son 4 yılda her yıl düşüş göstermiş olup 2012 verilerine
göre ‰11.6’dır. Bölge illerinde ise 2012 öncesine kadar düşüş gösteren oran, sonrasında
tekrar yükselmiştir. Tablodan da görüleceği üzere, bebek ölüm hızı ülke ortalamasının
üzerindedir. Bu doğrultuda bölgedeki sağlık hizmetlerinin ülke geneliyle kıyaslandığında
yeterli düzeyde olmadığı anlaşılmaktadır.4
Tablo 22: Bebek Ölüm Hızları (‰)
Yıl
2009
2010
2011
2012
Afyonkarahisar
15.1
11.5
12.2
14.6
Kütahya
18.5
17.6
12.2
12.6
Manisa
15.9
13.1
10.9
12.6
Uşak
15.5
11.8
12.7
15.0
TR33 Bölgesi
16.1
13.3
11.7
13.4
Türkiye
13.8
12.0
11.7
11.6
Kaynak: TÜİK, Ölüm İstatistikleri (2012), TR33 2014-2023 Bölge Planı, Zafer Kalkınma Ajansı
2.3. İktisadi Yapı
Bu bölümde Kütahya ilinin iktisadi yapısı tarım, sanayi ve hizmetler sektörü alt başlıklarında
değerlendirilecektir.
4
TR33 Bölge Planı 2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı, 2014
49
2.3.1. Tarım
Kütahya ilinde büyük bir potansiyel taşıyan tarım sektörü, tarım hasılasının gelişimi, tarım
alanlarının dağılımı, tarım işletmelerinin yapısı, bitkisel üretim ve hayvansal üretim alt
başlıklarında analiz edilmeye çalışılacaktır.
2.3.1.1. Tarım Hasılasının Gelişimi ve Dağılımı
Kütahya, madencilik ve porselen sanayinden sonra geniş ölçüde bir tarım ve hayvancılık
şehridir. Tarım ve hayvancılıkta oldukça yüksek bir potansiyele sahip olan son yıllarda bu
potansiyelin verimli olarak kullanılmasına çaba gösterilmektedir. Tarım sektörü, Kütahya’daki
diğer sektörler içinde her zaman önemini korumuştur ve son yıllardaki dalgalanmaya rağmen
tarım sektörünün büyüme hızında artış gözlenmektedir.
Kütahya ilinde tarım, geleneksel bir yapıya sahiptir. Miras hukukundan kaynaklı olarak
araziler parçalanmakta ve parseller giderek küçülmektedir. Aile işletmeciliği olarak yapılan
tarım faaliyetlerinde, işçilik maliyetleri düşük olsa da, işletme arazilerinin küçük ve dağınık
olması, verimliliğin düşük olmasına, dolayısıyla üretim maliyetlerinin yüksek olmasına ve
nihai olarak kişi başına düşen gelirin düşük olmasına neden olmaktadır.
1987 yılı itibariyle (cari fiyatlarla 125 milyar TL) olan Kütahya ili tarımsal hasılası, 1987- 2001
döneminde yaklaşık olarak 1,487 kat artarak 2001 yılında 185,928 milyar TL düzeyine
yükselmiştir (Aynı dönemde ülke tarımsal hasılası 1,616 kat, Bölge tarımsal hasılası ise 1,378
kat artış göstermiştir)5. İl tarımsal hasılası içinde en yüksek payı çiftçilik ve hayvancılık sektörü
oluşturmaktadır. 2001 yılı itibariyle tarımsal hâsıla içinde çiftçilik ve hayvancılık sektörünün
payı %93.8, ormancılık sektörünün payı %5.6 ve balıkçılık sektörünün payı da %0.6
düzeyindedir.
İl tarım sektörünün ilin toplam hasılası içindeki paylarına, söz konusu yıllar itibarıyla
bakıldığında, il ekonomisinde tarım ve hayvancılık sektörünün payının giderek düştüğü
görülmektedir. 1987 yılında il hasılasından %16.2 oranında pay alan tarım sektörü, 1995
yılında bu payını %19’a kadar yükseltmiş, ancak 2000 yılında %16.1’e düşen pay, 2001 yılında
%12.9 olarak gerçekleşmiştir.
5
TÜİK tarafından il bazında yayınlanan en son GSYİH verileri 2001 yılına aittir.
50
Kütahya ili tarımsal hasılasının Ege Bölgesi ve Türkiye toplam tarımsal hâsıla içindeki payı
incelendiğinde, 1987 yılında Ege Bölgesi tarımsal hasılası içinde %4.6 olan Kütahya’nın
payının, 1990 yılında %4.1’e gerilediği, 2001 yılında tekrar yükselişe geçerek %5 olarak
gerçekleştiği görülmektedir. Türkiye toplam tarımsal hasılası içinde ise 1987 yılında yaklaşık
%1 olan Kütahya’nın payının, 1995 yılında %1.1’e yükseldiği, 2001 yılında ise tekrar %0.9’a
düştüğü görülmektedir.
Kütahya ili, 2001 yılı itibarıyla, Türkiye tarım sektörü hasılası içerisinden aldığı pay ile tüm iller
arasında 45. sırada yer almıştır.
Tablo 23: Kütahya Tarımsal Hasılasının Türkiye ve Bölge İçindeki Yeri
1987
1990
13,314
2,701
Kütahya Toplam Tarımsal Hâsılası
Çiftçilik ve Hayvancılık
Türkiye Tarımsal Hâsılası
Ege Bölgesi Tarımsal Hâsılası
Ormancılık
Balıkçılık
1995
2000
2001
68,692
1,218,178
17,540,631
21,521,043
13,104
221,943
3,153,700
3,722,238
125
532
12,776
148,872
185,928
105
464
11,617
139,197
174,414
20
67
1,137
8,791
10,440
0
1
22
884
1,074
Kütahya /Türkiye (%)
0.94
0.77
1.05
0.85
0.86
Kütahya /Ege Bölgesi (%)
4.63
4.06
5.76
4.72
5.00
Türkiye Tarım Hasılası/Türkiye GSYİH'sı (%)
17.8
17.5
15.7
14.1
12.1
Kütahya Tarım Hasılası/Kütahya GSYİH'sı
16.2
17.0
19.0
16.1
12.9
Kaynak: TUİK verilerinden hareketle hesaplamamız.
Not (*) : Cari Fiyatlarla Milyar TL
2.3.1.2. Tarım Alanlarının Dağılımı
Genel olarak TR33 Bölgesinde tarım ekonomik yapı içerisinde önemli bir yere sahiptir.
Bölgenin 4,206 bin hektar olan toplam yüzölçümünün %35’i tarım arazisinden oluşmaktadır.
Türkiye genelinde tarım alanlarının toplam alan içerisindeki oranı %30’dur. Bölge, ülke tarım
alanlarının %6.2’sini oluşturmaktadır. Bölgedeki tarım alanlarının toplam il yüzölçümüne
kıyasla en fazla olduğu il Uşak, en düşük olduğu il ise Kütahya’dır. Kütahya ilindeki orman
alanlarının fazlalığı, tarım alanı oranlarının düşük kalmasına sebep olmaktadır.6
6
TR33 Bölge Planı 2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı, 2014
51
Tablo 24: Kütahya Tarım Alanlarının Dağılımı (2012)
Kullanım Şekli
Alan (ha)
Kültüre Elverişli Arazi
346,354
Sulu Tarım Arazisi
80,733
Kuru Tarım Arazisi
265,621
Kültüre Elverişli Olmayan Arazi
841,146
Çayır-Mera
71.0
84,370
Orman
612,607
Diğer
144,169
Toplam
Toplam Alana
Oranı (%)
29.0
1,187,500
100.0
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
Göller hariç 1,187,500 hektar yüzölçümüne sahip olan Kütahya ili topraklarının %29’u tarım
alanı, %52’si orman alanı, %7’si çayır ve mera arazisi, %12’si de tarım dışı araziden
oluşmaktadır.
Tablo 25: Kütahya İli Kültüre Elverişli Arazi Kullanımı
Kullanım Şekli
Tarla Arazisi
Alan (ha)
Pay (%)
262,630
75.8
Meyvelikler ve Bağ
8,571
2.5
Sebzelikler
6,007
1.7
0.5
0.0
Nadas
40,112
11.6
Kullanılmayan Alan
28,534
8.2
346,354
100.0
Süs bitkileri
Toplam
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
Yukarıdaki tablodan da görüldüğü gibi, ildeki 346,354 hektarlık tarım arazisinin %75.8 gibi
büyük bir bölümü tarla arazisi şeklinde kullanılmaktadır. Sebzelik alanlar, toplam tarla
arazisinin sadece %1.7’sini, meyvelik alanlar ise %2.5’ini kaplamaktadır.
52
Tablo 26: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Genelinde Tarım Alanlarının Kullanımı (Dekar)
Toplam
Tarım Alanı
15,045,774
TR33 Bölgesi
(*)
Ekilen alan
Nadas
Sebze
Meyve
Süs Bitkileri
10,992,997
1,304,422
550,166
2,197,435
753
2,581,090
108,843
337,838
1,857,213
741
TR331 Manisa
4,885,725
TR332 Afyonkarahisar
4,655,710
3,664,784
735,159
74,929
180,832
6
TR333 Kütahya**
3,199 071
2,605,065
452,833
65,801
75,366
6
TR334 Uşak
2,305 267
2,142,058
7,587
71,598
84,024
237,938,878
154,633,765
42,861,366
8,265,966
32,129,886
47,895
TR Türkiye
Bölge/Türkiye Pay (%)
6.3
7.1
3.0
6.7
6.8
1.6
Kütahya/Bölge Pay (%)
21.3
23.7
34.7
12.0
3.4
0.8
1.3
1.7
1.1
0.8
0.2
0.0
Kütahya/Türkiye Pay (%)
Kaynak: TÜİK, Bitkisel Üretim İstatistikleri
*Bilgiler Geçicidir.
** İl ve bölge tarım alanları konusunda Tarım Bakanlığı ile TÜİK verileri arasında bir miktar farklılık bulunmaktadır.
Yukarıdaki tablodan görüldüğü gibi, Türkiye toplam tarım alanlarının %65’i ekilmekte iken,
TR33 Bölgesinde bu oran %73.1, Kütahya’da ise %81.4’tür. İlde tarım alanlarının etkin
kullanıldığı söylenebilmektedir. Kütahya ili, TR33 Bölgesi toplam tarım alanından %21.3
oranında pay alırken, Türkiye toplam tarım alanından %1.3 oranında pay alabilmektedir.
Tablo 27: Kütahya İli İlçeleri Bazında Arazi Varlığı ve Kullanım Alanları
İlçe Adı
Tarım Alanı
(Ha)
Toplam Tarım Alanı
(Ha)
Sulu
Kuru
Orman ve
Fundalık
(Ha)
Diğer
ÇayırAraziler
Mera (Ha)
(Ha)
Toplam
Alan
(Ha)
Tarım
Alanı
Payı (%)
Merkez
75,226
13,758
61,468
120,593
21,422
39,959
257,200
21.7
Altıntaş
24,105
11,694
12,411
26,123
17,800
22,472
90,500
7.0
Aslanapa
20,102
3,049
17,053
37,967
3,330
4,501
65,900
5.8
Çavdarhisar
25,067
9,710
15,357
27,090
4,306
2,637
59,100
7.2
Domaniç
12,387
1,917
10,470
35,610
11,465
2,438
61,900
3.6
Dumlupınar
11,058
884
10,174
15,880
1,321
2,241
30,500
3.2
Emet
19,674
4,587
15,087
35,300
2,500
10,926
68,400
5.7
Gediz
38,345
7,815
30,530
74,050
13,999
19,006
145,400
11.1
9,705
1,088
8,617
19,524
15
3,756
33,000
2.8
Hisarcık
Pazarlar
4,338
578
3,760
3,237
1,200
5,625
14,400
1.3
50,840
15,524
35,316
79,860
3,720
21,280
155,700
14.7
Şaphane
8,024
208
7,816
11,060
239
5,777
25,100
2.3
Tavşanlı
47,483
9,921
37,562
126,313
3,053
3,551
180,400
13.7
Toplam
346,354
80,733
265,621
612,607
84,370
144,169 1,187,500
100.0
Simav
Kaynak: 2013-2017 Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Eylem Planı, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2013
İlde, Merkez ilçeden (%21.7) sonra en çok tarım alanına sahip ilçeler, %14.7 pay ile Simav,
%11.1 pay ile Gediz ve %13.7 pay ile de Tavşanlı ilçeleridir.
53
Tablo 28: Tarım Alanlarının Kullanım Amaçlarına Göre İlçeler Üzerindeki Dağılımı
İlçeler
Tarla
Alanı
(Ha)
Sebze
Alanı
(Ha)
Meyve Alanı
(Ha)
Süs
Bitkileri
(Ha)
Nadas
Alanı
(Ha)
Kullanılmayan
İl Tarım
Toplam Alan
Alan
Alanındaki
(Ha)
(Ha)
Payı (%)
Merkez
63,592
971
313
0
6,070
4,280
75,226
24.2
Altıntaş
20,860
78
157
0
1,050
1,960
24,105
7.9
Aslanapa
14,831
119
21
0
3,110
2,021
20,102
5.6
Çavdarhisar
15,363
21
11
0
5,977
3,695
25,067
5.8
Domaniç
7,828
194
265
0
3,300
800
12,387
3.0
Dumlupınar
6,966
57
58
0
700
3,277
11,058
2.7
Emet
15,701
435
165
0
3,370
3
19,674
6.0
Gediz
32,365
1,621
897
0
3,012
450
38,345
12.3
Hisarcık
8,396
191
239
0
864
15
9,705
3.2
Pazarlar
2,354
150
1,235
0
476
123
4,338
0.9
39,039
1,503
3,448
0.5
4,850
1,500
50,840
14.9
Şaphane
4,196
56
1,485
0
395
1,892
8,024
1.6
Tavşanlı
31,139
611
277
0
6,938
8,518
47,483
11.9
Toplam
262,630
6,007
8,571
0.5
40,112
28,534
346,354
100.0
Simav
Kaynak: 2013-2017 Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Eylem Planı, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2013
Yine, ildeki toplam tarla alanından en fazla pay alan ilçeler de Merkez ilçeden (%24.2) sonra,
Simav (%14.9), Gediz (%12.3) ve Tavşanlı (%11.9) ilçeleridir.
Grafik 5: İl Tarım Arazisinin Kullanıma Göre Dağılımı (%)
8.2
11.6
Tarla Alanı
2.5
1.7
Sebze Alanı
Meyve Alanı
Nadas Alanı
Kullanılmayan Alan
75.8
Genel olarak TR33 Düzey 2 Bölgesi genelinde sulanabilir tarım arazileri yetersizdir. Bölge
genelinde sulu tarım arazisi toplam tarım arazilerinin %28.3’ünü oluşturmaktadır ve bu oran
%24.1 olan ülke ortalamasının üzerindedir. Manisa ilinde sulu tarım arazilerinin oranı (%40.2)
54
açısından en avantajlı il iken, Uşak ili %8’lik oranı ile Bölgenin en dezavantajlı ilidir. Ürün
yetişme döneminde kuraklık ve düzensiz yağış riskleri nedeniyle sulanan alanların artması,
tarımsal üretim artışı ve istikrarı için hayati öneme sahiptir. Bölgedeki daha çok alanın
sulanabilir hale gelmesi ile birlikte katma değeri ve pazarlama olanağı daha yüksek olan yeni
ürünlerin üretiminin artırılması sağlanabilecektir (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü,
2013).
Tablo 29: Kütahya İli Tarım Arazilerinin İlçelere Göre Sulanabilirlik Durumu
İlçe
Yüz Ölçümü
(Ha)
Tarım Alanı
(Ha)
Toplam Sulanan
Alan (Ha)
Kuru Tarım Sulu Tarım
Alanı (Ha) Oranı (%)
Merkez
257,200
75,226
13,758
61,468
18.3
Altıntaş
90,500
24,105
11,694
12,411
48.5
Aslanapa
65,900
20,102
3,049
17,053
15.2
Çavdarhisar
59,100
25,067
9,710
15,357
38.7
Domaniç
61,900
12,387
1,917
10,470
15.5
Dumlupınar
30,500
11,058
884
10,174
8.0
Emet
68,400
19,674
4,587
15,087
23.3
Gediz
145,400
38,345
7,815
30,530
20.4
Hisarcık
33,000
9,705
1,088
8,617
11.2
Pazarlar
14,400
4,338
578
3,760
13.3
155,700
50,840
15,524
35,316
30.5
Şaphane
25,100
8,024
208
7,816
2.6
Tavşanlı
180,400
47,483
9,921
37,562
20.9
Toplam
1,187,500
346,354
80,733
265,621
23.3
Simav
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü,
2013-2017 Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Eylem Planı, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2013
Tablodan görüldüğü gibi, Kütahya ilinde, sahip olunan toplam tarım alanlarının sadece
%23.3’ünde sulu tarım yapılabilmektedir. İlçeler bazında bakıldığında, sulu tarım oranı en
yüksek olan ilçeler, Altıntaş (%48.5), Çavdarhisar (%38.7) ve Simav (%30.5) ilçeleridir.
2.3.1.3. Tarımsal İşletmelerin Yapısı
2001 Genel Tarım Sayımı geçici sonuçlarına göre Kütahya’da, toplam tarımsal işletme sayısı
44,751 olup, bunların işledikleri arazi miktarı 2,080,413 dekardır. İlde arazisi olmayan işletme
bulunmamakta olup, 1 ile 49 dekar arazi genişliğine sahip işletmelerin toplam işletme
sayısındaki oranı %69.3, 50-99 dekar arazi genişliğine sahip işletmelerin oranı %19.5, 100-199
55
dekar arazi büyüklüğüne sahip işletmelerin oranı %8.3, 200-499 dekar arazi büyüklüğüne
sahip işletmelerin oranı %2.9’dur. Kütahya’da, 500 dekardan daha büyük arazi genişliğine
sahip tarımsal işletme bulunmamaktadır. İl tarımına küçük işletmeler egemendir. Tarımsal
işletmeler arasında, arazi büyüklüğü açısından en büyük grubu, 20-49 dekar arazi
büyüklüğüne sahip tarımsal işletmeler oluşturmaktadır.
Aşağıdaki tabloda 2001 Genel Tarım Sayımı sonuçlarına göre arazi genişliğine göre Kütahya ili
tarımsal işletme sayısı ve işledikleri arazi miktarı verilmektedir.
Tablo 30: Kütahya İli Toplam Tarımsal İşletme Sayısı ve İşledikleri Arazi Miktarı
Arazi Büyüklüğü (da)
İşletme Sayısı
Adet
Arazisi Olmayan
%
İşletme Arazisi
Dekar
%
0
0.0
0
0.0
5’den Az
2,459
5.5
7,169
0.3
5–9
3,920
8.8
26,926
1.3
10 – 19
8,028
17.9
112,184
5.4
20 – 49
16,585
37.1
523,769
25.2
50 – 99
8,728
19.5
595,614
28.6
100 – 199
3,720
8.3
483,613
23.2
200 -499
1,310
2.9
331,138
15.9
500-999
0
0.0
0
0.0
1.000-2.499
0
0.0
0
0.0
2.500-4.999
0
0.0
0
0.0
+
0
0.0
0
0.0
44,750
100.0
2,080,413
100.0
5.000
Toplam
Kaynak: TÜİK, 2001 Genel Tarım Sayımı
2001 Genel Tarım Sayımı geçici sonuçlarına göre, ortalama arazi büyüklüğü Türkiye genelinde
60 dekar, Ege Bölgesinde 44 dekar iken, Kütahya’da 46 dekardır.
Kütahya ilinde, tarımsal üretimde cüce işletmelerin (5 dekardan az araziye sahip) oranı gerek
Türkiye geneli gerekse Ege Bölgesi’ne oranla daha düşüktür. Türkiye genelinde 5 dekardan az
işletme arazisine sahip işletmelerin toplam işletme sayısı içindeki payı %5.8, Ege Bölgesinde
ise %6 iken, Kütahya’da 5 dekardan az araziye sahip küçük işletmeler toplam işletmelerin
%5.5’ini oluşturmaktadır. İlde, 5-19 dekar araziye sahip işletmeler ise toplam işletme
sayısının %26.7’sini oluşturmaktadır (Ege Bölgesinde %31.7, Türkiye genelinde %27). Bununla
birlikte 100 dekardan büyük arazi varlığına sahip işletmelerin oranı Ege Bölgesinden yüksek
olmakla birlikte, Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. Nitekim Kütahya’da 100-199 dekar
56
arazi genişliğine sahip işletmelerin oranı %8.3, 200 dekar ve üzeri arazi genişliğine sahip
işletmelerin oranı %2.9 iken bu oranlar sırasıyla Türkiye genelinde %10.6, %5.7’dir. Türkiye
ve Ege Bölgesinden farklı olarak, Kütahya’da 500 dekardan fazla (büyük ölçekli) araziye sahip
işletme bulunmamaktadır.
Grafik 6: Tarımsal İşletme Sayısının Arazi Büyüklüğüne Göre Dağılımı (Dekar, %)
%
60
50
40
Kütahya
30
Ege Bölgesi
Türkiye
20
10
0
5’den Az
5 –19
20 – 99
100 – 199
200 +
Kütahya’da, 1-19 dekar arazi genişliğine sahip işletmelerin toplam işlenen alan içindeki payı
%7’dir. Diğer taraftan 20-49 dekar arazi genişliğine sahip işletmeler, toplam işlenen alanın
%25.2’sini, 50-99 dekar arazi genişliğine sahip işletmeler işlenen alanın %28.6’sını, 100-199
dekar arazi büyüklüğüne sahip işletmeler toplam işlenen alanın %23.2’sini, 200-499 dekar
arazi genişliğine sahip işletmeler işlenen alanın %15.9’unu oluşturmaktadır.
Tablodan da izleneceği gibi, Kütahya’da tarımsal işletmelerin %74.5’i 10-199 dekar arazi
genişliğine sahip iken, işlenen arazinin %59.2’sini (1,231,567 da) oluşturmakta, tarımsal
işletme sayısının %2.9’unu oluşturan 200-999 dekar araziye sahip işletmeler ise toplam
işlenen arazinin %15.9’unu oluşturmaktadır.
Genel olarak TR33 Bölgesinde olduğu gibi, Kütahya’da da tarım işletmeleri küçük ve çok
parçalı bir yapıya sahip olup, ihtisaslaşma düzeyi düşüktür. Bölge genelindeki tarımsal alt yapı
problemleri esas olarak ülke genelinde yaşanan sorunlardan çok farklı değildir. 2001 Genel
Tarım Sayımına göre, tarım işletmelerinde ihtisaslaşma düzeyi düşük olup, işletmelerin büyük
bir çoğunluğu (%67) hem bitkisel üretimi hem de hayvansal üretimi bir arada yürüten küçük
57
aile işletmesi görünümündedir. Tarımsal araziler veraset yoluyla parçalanmaktadır. Tarım
arazilerinin küçük ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve maliyetlerin
yükselmesine neden olmaktadır (Zafer Kalkınma Ajansı, 2013). Bölgede bir yandan modern
tarım teknikleri kullanılırken, diğer yandan geleneksel metotlarla üretim yapılmaktadır.
Özellikle ekonomisi tarıma bağlı olan ilçelerde tarımsal uygulamalar geleneksel metotlara
dayanmaktadır.
Tarım Bakanlığı tarafından, Türkiye genelinde 7 yılda 14 milyon hektar arazi toplulaştırması
hedefi bulunmaktadır. Bu hedef doğrultusunda, Kütahya İlinde 124,000 hektar alanda Arazi
Toplulaştırması planlanmaktadır.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından uygulama yapılmak üzere; 07.11.2012 tarih
ve 28460 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile, Kütahya İli, Çavdarhisar
İlçesine bağlı Hacıkebir Beldesi, Ağarı Köyü, Tepecik Köyü, Zobu Köyü, Emet İlçesine bağlı
Örencik Beldesi, Kalfalar Köyü, Tavşanlı İlçesine bağlı Çardaklı, Çukurköy, Güzelyurt, Moymul
Mahalleleri, Kuruçay, Tepecik Beldeleri, Derecik, Göbel, Karaköy, Karapelit, Kayıköy
Köylerinde toplam 31,594 hektarlık alan 3083 Sayılı Kanun kapsamında Arazi Toplulaştırması
Uygulama Alanı ilan edilmiştir.
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından uygulama yapılmak üzere; 04.07.2011 tarih ve
27984 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile Altıntaş İlçesine bağlı,
Altuntaş, Kuyucak, Murathanlar, Pusan, Yapılcan, Yolçatı, Çayırbaşı, Beşkarış, Alibeyköy,
Ayrıkçı, Batak, Çakırsaz, Gecek, ve Genişler Köyleri kapsayan 10,183 hektarlık alan 5043 Sayılı
Kanun kapsamında Özel Toplulaştırma Sahası olarak ilan edilmiştir.
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından uygulama yapılmak üzere; 27.08.2011 tarih ve
27.08.2011 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile Hisarcık İlçesine bağlı
Hasanlar Beldesi ve Emet İlçesine Bağlı Yenice Beldesinde 863 hektarlık alan 5043 Sayılı
Kanun kapsamında Özel Toplulaştırma Sahası olarak ilan edilmiştir.
2012 yılı itibarıyla, Çiftçi Kayıt Sistemine dahil olan 26,233 çiftçi, 1,527,768 dekar alanda
tarımsal faaliyet gerçekleştirmektedir.
Tarımsal işletme büyüklüklerinin incelenmesi, ildeki tarımsal yapının geçimlik çiftçiliğe mi
yoksa büyük tarıma mı daha yakın olduğunu göstermesinin yanı sıra, ilde sermaye birikimine
58
yol açıp açmadığını da göstermesi açısından önemlidir. İldeki tarımsal işletmelere düşen arazi
dağılımı sermaye birikiminin yeterli düzeyde olmadığını vurgulamaktadır. İldeki tarımsal
faaliyetin büyük araziler halinde ve bölünmemiş olarak yapıldığında, üreticiye önemli bir
sermaye birikimi sağlayacağı söylenebilir. Böylece bu sermaye birikiminin ticarete veya
yatırımlara yönelmesi mümkün olabilecektir.
Tablo 31: Tarımsal Üretim Değerinin Dağılımı
Bitkisel Üretim Payı
Canlı Hayvanlar Payı
Hayvansal Üretim Payı
TOPLAM
Türkiye
43.8
31.7
24.6
100.0
TR3 Ege Bölgesi
54.6
35.4
10.0
100.0
TR33 Bölgesi
49.1
42.0
9.0
100.0
Kütahya
39.3
48.9
11.8
100.0
Kaynak: TÜİK Verilerinden Hareketle Hesaplamalarımız
Grafik 7: Kütahya Tarımsal Üretim Değerinin Dağılımı (%)
11.8
39.3
Bitkisel Üretim
48.9
Canlı Hayvanlar
Hayvansal Üretim
2.3.1.4. Bitkisel Üretim
Kütahya ili tarımsal üretiminin en önemli kollarından biri bitkisel ürünler üretimidir. TÜİK’ten
alınan bilgilere göre, 2012 yılı itibarıyla il genelinde yaklaşık olarak 1.7 milyar TL tarımsal
üretim değeri elde edilmiş olup bunun %39.3’ünü bitkisel ürünler üretimi oluşturmaktadır
(654.2 milyon TL). Bu oran TR33 Bölgesinde %49.1, TR3 Ege Bölgesinde %54.6 ve Türkiye
genelinde de %43.8’dir. Bu oranlara bakıldığında, Kütahya’da, tarımsal üretim içerisinde
bitkisel üretim faaliyetinin daha zayıf olduğu söylenebilmektedir.
59
İl bitkisel ürünler üretiminin gelişimi incelendiğinde 2002-2012 döneminde bitkisel üretimin
yaklaşık olarak %116 oranında arttığı görülürken, bitkisel üretimde sağlanan bu artış düzeyi,
Türkiye genelinden (%172) daha düşüktür.
2012 yılı itibarıyla TR33 Bölgesinin bitkisel üretim değeri ise 5,121,567 Bin TL olarak
gerçekleşmiştir. Bu rakam ile TR33 Bölgesi, Türkiye toplam bitkisel üretim değerinden %5.8
oranında pay almıştır. Kütahya ili ise 2012 yılı itibarıyla 654,209 Bin TL bitkisel üretim
değeriyle, TR33 Bölgesinden %12.8 oranında pay almıştır. 2012 yılı itibarıyla Kütahya ilinde
gerçekleşen bitkisel üretim değeri Türkiye genelinin ise %0.74’ünü oluşturmaktadır.
Tablo 32: Kütahya Bitkisel Üretim Değerinin Gelişimi (1,000 TL)
Yıllar
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Türkiye
Kişi Başı
Değer
Değer (TL)
32,264,200
470
40,569,390
588
45,680,438
658
50,939,687
730
54,515,463
777
56,787,424
805
66,010,114
923
68,267,486
941
80,038,126
1086
88,979,273
1,191
87,849,892
1,162
Kütahya
Kişi Başı
Değer
Değer (TL)
302,088
476
401,832
644
430,594
702
465,574
772
429,632
724
476,141
815
653,128
1,154
561,132
981
629,495
1,066
772,364
1,369
654,209
1,141
Pay (%)
Kütahya/Türkiye
0.94
0.99
0.94
0.91
0.79
0.84
0.99
0.82
0.79
0.87
0.74
NOT: 2002-2006 dönemine ilişkin kişi başına bitkisel üretim değerleri hesaplanırken, 2000-2007 yılları arası
nüfus artış oranlarına göre hesap edilen nüfus projeksiyonları dikkate alınmıştır.
Kaynak: TUIK
Kişi başına bitkisel üretim değeri, Türkiye genelinde 1,162 Bin TL iken, TR33 Bölgesinde 1,727
Bin TL, Kütahya ilinde ise 1,141 Bin TL olarak gerçekleşmiştir. Kütahya ili bitkisel ürünler
üretiminde kişi başına düşen değerler, hem TR33 Bölgesi hem de Türkiye ortalamasının
altındadır. Kişi başına bitkisel üretim değeri 2007-2012 döneminde Kütahya’da %40 oranında
artış gösterirken, artış oranı TR33 Bölgesinde ve Türkiye genelinde yaklaşık olarak %44 olarak
gerçekleşmiştir.
60
Grafik 8: Türkiye ve İl Bitkisel Üretim Değerinin Gelişimi (Bin TL)
Türkiye
Kütahya
100,000,000
1,000,000
80,000,000
2012
2011
2010
2009
2008
0
2007
0
2006
200,000
2005
20,000,000
2004
400,000
2003
40,000,000
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
600,000
2002
800,000
60,000,000
Grafikten görüldüğü gibi, Türkiye bitkisel üretim değeri, yıllar itibarıyla düzenli bir artış
sergilerken, Kütahya ilinin bitkisel üretim değeri, artış eğiliminde olmakla birlikte, özellikle
2008 yılından itibaren iniş çıkışlar göstermiştir.
Tablo 33: Kütahya’da Bitkisel Üretim Ekiliş Durumu ve Üretim Miktarları
Grup Adı
Baklagiller
Endüstri Bitkileri
Tahıllar
Yağlı Tohumlar
Yem Bitkileri
Yumru Bitkiler
Genel Toplam
Grup Adı
Kök ve yumru sebzeler
Meyvesi Yenen Sebzeler
Diğer Sebzeler
Genel Toplam
Grup Adı
Yumuşak Çekirdekliler
Taş Çekirdekliler
Sert Kabuklular
Üzüm ve Üzümsüler
Genel Toplam
Tarla Bitkileri Ekiliş ve Üretim Durumları
Ekilen Alan (dekar)
268,312
75,007
2,012,881
50,896
193,339
25,865
2,626,300
Sebze Ürünleri Ekiliş ve Üretim Durumları
Ekilen Alan (dekar)
14,704
44,804
562
60,070
Meyve Ürünleri Alanı ve Üretim Durumları
Toplu Meyveliklerin Alanı (dekar)
17,504
51,080
11,775
5,351
85,710
Üretim (ton)
28,900
254,861
431,466
5,434
279,041
72,370
1,072,072
Üretim (Ton)
16,793
66,756
467
84,016
Üretim (ton)
67,884
45,602
3,755
6,389
123,630
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
Tablodan da görülebileceği gibi, tarla bitkileri arasında en önemli ürün grubu tahıllardır.
Tahıllar, toplam tarla bitkileri üretiminden %40 dolayında pay almaktadır. Tarla bitkileri
içerisinde diğer önemli ürün grupları %26 pay ile yem bitkileri ve %24 pay ile endüstri
bitkileridir.
61
Sebze ürünleri arasında en büyük pay %79 ile meyvesi yenen sebzelere aitken, meyve
ürünleri içerisinde de en yüksek paylar %55 ile yumuşak çekirdekli meyvelere ve %37 pay ile
de taş çekirdekli meyvelere aittir.
İlde üretilen başlıca tarla ürünleri buğday, çavdar, arpa, şeker pancarı, mısır ve kuru
baklagillerdir. Sebze ve meyve üretimi ise ilde çok küçük bir alanda (%4) yapılabilmektedir.
Sebzelerden domates, salatalık, kavun ve pırasa meyvelerden ise kiraz, vişne, üzüm, armut ve
kestane önemli katkı sağlayan ürünler olarak göze çarpmaktadır. Tarım alanlarının ancak
%17’si sulanabildiği için çok fazla ürün çeşitliliği görülmemektedir. Ülke genelinde bitkisel
üretim değeri açısından Kütahya 25. sıradadır.
TÜİK verilerine göre 2011 yılı itibariyle Kütahya’da en çok üretilen tarım ürünlerinin üretim
miktarı ve verimleri Türkiye ile karşılaştırmalı olarak aşağıda verilmektedir.
Tablo 34: Kütahya'da En Çok Üretilen Tarım Ürünleri Üretim ve Verim Durumları
Üretim Miktarı (ton)
Verim (kg/hektar)
Türkiye
Kütahya
Kütahya/TR
(%)
Buğday
20,100,000
294,127
Çavdar
370,000
6,149
7,100,000
118,471
1.7
2,583
2,549
302,014
2,352
0.8
17,988
19,600
1,190,706
27,331
2.3
1,564
1,112
Şekerpancarı
15,000,000
229,120
1.5
53,385
48,573
Meyveler
13,975,151
83,545
0.6
6,146
11,085
Ürünler
Arpa
Mısır (hasıl)
Kuru Baklagiller
Türkiye
Kütahya
1.5
2,672
2,008
1.7
2,583
2,200
Kaynak: TÜİK veri tabanından hareketle hesaplamamız.
Tablodan da görüldüğü gibi, Kütahya ili, tarım ürünleri üretiminde Türkiye üretiminden kuru
baklagillerde %2.3, çavdar ve arpa üretiminde %1.7, buğday ve şekerpancarı üretiminde
%1.5, mısır üretiminde %0.8 ve meyve üretiminde %0.6 gibi küçük oranlarda paylar
almaktadır.
Verim oranları karşılaştırıldığında ise Türkiye ortalamasından daha iyi olan ürünler mısır ve
meyvelerdir. İklim koşullarının tarıma çok fazla elverişli olmadığı ilde, verim oranları da
beklendiği gibi düşük olmaktadır. Bu noktada çiftçilerin geleneksel tarım uygulamaları yerine
modern araçları ve sistemleri kullanmaları gerekmektedir.
62
2012 yılında, Türkiye genelinde 6,170,827 ton, TR33 Bölgesinde 50,038 ton ve Kütahya’da ise
6,886 ton örtüaltı sebze üretimi yapılmıştır. Kütahya ili, örtüaltı sebze üretiminde, TR33
Bölgesinden %13.8 oranında, Türkiye genelinden ise %0.1 oranında pay alabilmiştir.
Yine 2012 yılı itibarıyla, Türkiye genelinde 54,635 çiftçi, TR33 Bölgesinde 2,717 çiftçi ve
Kütahya’da ise 158 çiftçi organik tarım faaliyetinde bulunmuştur. Türkiye genelinde
1,750,127 ton, TR33 Bölgesinde 64,793 ton, Kütahya’da ise 924 ton organik tarım ürünü elde
edilmiştir. Kütahya ili bu üretim rakamıyla, organik tarım üretiminde TR33 Bölgesinden %1.4
oranında, Türkiye geneli organik tarım üretiminden ise sadece %0.05 oranında pay
alabilmiştir.
2.3.1.5. Hayvancılık
Hayvancılık sektörü, yeterli ve dengeli beslenme, milli gelire yaptığı katkı, sağladığı döviz ve
döviz tasarrufu, kırsal nüfusun önemli bir kesimi için geçim kaynağı olması açısından ülkemiz
açısından önemli bir ekonomik faaliyet niteliğindedir.
Kütahya ili tarımsal üretiminin bir diğer kolu hayvansal ürünler üretimidir. TÜİK’ten alınan
bilgilere göre, 2012 yılı itibarıyla il genelinde yaklaşık olarak 1.7 milyar TL tarımsal üretim
değerinin sadece %11.8’i (196.5 milyon TL) hayvansal ürünler üretimine ait bulunmaktadır.
Bu oran TR33 Bölgesinde %9, TR3 Ege Bölgesinde %10, Türkiye genelinde ise %24.6’dır. Bu
oranlara bakıldığında, genel olarak Ege Bölgesinde ve dolayısıyla da Kütahya’da hayvansal
ürünler üretim faaliyetinin oldukça zayıf kalmış olduğu söylenebilmektedir.
2012 yılı itibarıyla TR33 Bölgesinin hayvansal üretim değeri ise 937,511 Bin TL’dir. Bu rakam
ile TR33 Bölgesi, Türkiye toplam hayvansal üretim değerinden 1.9 oranında pay almıştır.
Kütahya ili ise 2012 yılı itibarıyla 196,552 Bin TL hayvansal ürünler üretim değeriyle, TR33
Bölgesinden yaklaşık %21, Türkiye hayvansal ürünler üretim değerinden ise %0.4 oranında
pay almıştır.
Kişi başına hayvansal üretim değeri, Türkiye genelinde 652 Bin TL iken, TR33 Bölgesinde 316
Bin TL, Kütahya ilinde ise 343 Bin TL olarak gerçekleşmiştir. Kütahya ili hayvansal ürünler
üretiminde kişi başına düşen değerler, TR33 Bölgesinin üzerinde olmakla birlikte, Türkiye
ortalamasının altındadır. Kişi başına bitkisel üretim değeri 2007-2012 döneminde Kütahya’da
%9 oranında artış gösterirken, Türkiye genelinde yaklaşık olarak %100 olarak gerçekleşmiştir.
63
Tablo 35: Kütahya İli Hayvansal Ürünler Üretim Değeri (1,000 TL)
Yıllar
2002
Türkiye
Kişi Başı
Değer
Değer (TL)
9,399,981
137
Kütahya
Kişi Başı
Değer
Değer (TL)
76,452
120
Pay (%)
Kütahya/Türkiye
0.81
2003
13,443,323
195
117,564
188
0.87
2004
15,573,596
224
148,184
241
0.95
2005
16,506,022
237
138,280
229
0.84
2006
18,897,671
269
142,326
240
0.75
2007
22,921,524
325
183,510
314
0.80
2008
23,816,982
333
204,891
362
0.86
2009
26,610,721
367
195,961
343
0.74
2010
38,128,120
517
403,193
683
1.06
2011
42,571,782
570
162,494
288
0.38
2012
49,321,861
652
196,552
343
0.40
NOT: 2002-2006 dönemine ilişkin kişi başına bitkisel üretim değerleri hesaplanırken, 2000-2007 yılları arası
nüfus artış oranlarına göre hesap edilen nüfus projeksiyonları dikkate alınmıştır.
Kaynak: TUIK
Hayvan Varlığı
Hayvancılık, ildeki önemli geçim kaynaklarından bir diğeridir. İlde yerli hayvan kullanımı
azaltılarak kültür ve kültür melezi hayvanlar çoğaltılmaktadır. İlde kültür hayvancılığı yapan
işletme sayısı ile gerek bitkisel gerekse hayvansal üretim yapan işletme sayıları da
artmaktadır.
2012 yılı verilerine göre Kütahya’da 158,698 adet büyükbaş hayvan bulunmaktadır.
Türkiye’deki tüm sığırların yaklaşık yüzde 1’i Kütahya’da bulunurken Kütahya’daki tüm
sığırların %72.4’ü Merkez ilçe, Tavşanlı, Simav, Altıntaş ve Gediz ilçelerinde beslenmektedir.
Merkez ilçenin toplam sığır stoğu içindeki payı %19.1, Tavşanlı’nın %16.9, Simav’ın %16.7 ve
Altıntaş’ın % 10.1 civarındadır.
Kütahya’daki toplam dana-buzağı stoğunun %65.8’i Simav (%20.8), Merkez İlçe (%20.6),
Tavşanlı (%17.1) ve Aslanapa (%7.3) olmak üzere dört ilçeye ait bulunmaktadır. Kütahya’da
birkaç ilçede manda yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Büyükbaş hayvanlardaki ıslah çalışmaları neticesinde kültür ırkı hayvan sayısında artış
gerçekleşmiştir. Bu durum süt veriminin artmasında da önemli bir etken olmuştur.
64
Tablo 36: Kütahya’da Büyükbaş Hayvan Varlığı (2012)
İlçeler
Merkez
Altıntaş
Aslanapa
Çavdarhisar
Domaniç
Dumlupınar
Emet
Gediz
Hisarcık
Pazarlar
Simav
Şaphane
Tavşanlı
TOPLAM
Sığır
(kültür ırkı) (adet)
Sığır
(yerli ırk) (adet)
19,400
7,615
3,085
4,090
3,930
1,455
4,965
6,322
3,450
1,034
4,030
543
9,215
69,134
2,569
350
1,494
628
175
124
1,285
445
6,820
148
6,330
20,368
Sığır
(kültür melezi ırkı)
(adet)
10,510
6,250
4,451
1,574
3,320
772
3,008
8,747
530
1,793
14,350
1,066
11,055
67,426
Manda(adet)
788
135
5
2
3
50
787
1,770
Toplam
33,267
14,350
9,030
6,297
7,427
2,354
9,258
15,069
4,425
2,827
25,250
1,757
27,387
158,698
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012
Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKKD) Raporu
İlde 400,000’den fazla ise küçükbaş hayvan varlığı bulunmaktadır. Küçükbaş hayvan varlığı
bakımından Merkez ilçe ve Simav ilçesi ön sırada yer almakta olup, bu ilçeleri Tavşanlı ve
Aslanapa izlemektedir.
Koyun ve keçi nüfusunun %20.1’i Merkez ilçede, %19.6’sı Simav’da, %11.5’i Tavşanlı’da,
%10.9’u Aslanapa’da, %9.2’si Gediz’de ve % 8.4’ü Altıntaş’ta bulunmaktadır ve bu ilçelerdeki
küçükbaş hayvan stoğu Kütahya toplamının %79.9’unu oluşturmaktadır.
Tablo 37: İlçeler İtibariyle Küçükbaş Hayvan Varlığı (2012)
İlçeler
Merkez
Altıntaş
Aslanapa
Çavdarhisar
Domaniç
Dumlupınar
Emet
Gediz
Hisarcık
Pazarlar
Simav
Şaphane
Tavşanlı
TOPLAM
Koyun (adet)
53,235
31,558
32,310
8,822
8,900
3,300
8,560
23,162
2,630
2,251
57,000
9,318
38,650
279,696
Keçi (adet)
32,770
3,442
13,640
5,300
3,050
312
15,600
11,548
2,545
1,506
24,000
3,020
10,650
127,383
Toplam
86,005
35,000
45,950
14,122
11,950
3,612
24,160
34,710
5,175
3,757
81,000
12,338
49,300
407,079
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012
Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Raporu
65
İlde bir milyona yakın ise kümes hayvanı varlığı bulunmaktadır. Kanatlı hayvan varlığında
Tavşanlı başı çekerken Simav et tavuğu üretiminde önde gelmektedir. Kütahya’nın çoğu
yöresinden anayolun geçmemesi hastalıklar açısından ari bir bölge olmasını sağlamakta ve bu
durum tavukçuluk yapılması için bir fırsat oluşturmaktadır.
Tablo 38: İlçeler İtibariyle Canlı Kümes Hayvanı Varlığı (2012)
İlçeler
Merkez
Altıntaş
Aslanapa
Çavdarhisar
Domaniç
Dumlupınar
Emet
Gediz
Hisarcık
Pazarlar
Simav
Şaphane
Tavşanlı
TOPLAM
Etçi tavuk
Sayısı (adet)
180,000
180,000
Yumurtacı tavuk
sayısı (adet)
28,600
4,950
6,200
7,200
3,200
6,500
2,335
6,645
4,400
18,000
7,180
450,000
545,210
Kaz sayısı
(adet)
5,850
4,000
350
50
520
25
181
15
10,991
Ördek sayısı
(adet)
2,125
400
110
50
150
50
116
10
35
480
10
130
3,666
Hindi sayısı
(adet)
2,800
2,500
800
200
400
300
665
75
7,740
Toplam
39,375
11,850
7,460
7,500
4,270
6,875
3,297
6,745
4,435
198,480
7,190
450,130
747,607
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012,
Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Raporu
TÜİK’ten alınan bilgilere göre, 2012 yılı itibarıyla il genelinde yaklaşık olarak 1.7 milyar TL
tarımsal üretim değerinin yaklaşık %48 gibi çok büyük bir bölümü (816 milyon TL) canlı
hayvan üretimine ait bulunmaktadır. Bu oran TR33 Bölgesinde %42, TR3 Ege Bölgesinde
%35.4, Türkiye genelinde ise %31.7’dir. Bu oranlara bakıldığında Kütahya’da, Ege Bölgesi,
TR33 Bölgesi ve Türkiye genel ortalamasına göre canlı hayvan üretim faaliyetinin oldukça
gelişmiş olduğunu söylemek mümkündür.
2012 yılı itibarıyla TR33 Bölgesinin canlı hayvanlar üretim değeri 4,378,817 Bin TL’dir. Bu
rakam ile TR33 Bölgesi, Türkiye toplam bitkisel üretim değerinden %6.9 oranında pay
almıştır. Kütahya ili ise 2012 yılı itibarıyla 815,559 Bin TL canlı hayvanlar üretim değeriyle,
Türkiye genelinden %1.28 oranında, TR33 Bölgesinden ise %18.6 oranında pay almıştır.
Kişi başına canlı hayvanlar üretim değeri, Türkiye genelinde 840 Bin TL iken, bu rakam TR33
Bölgesinde 1,476 Bin TL, Kütahya ilinde ise 1,422 Bin TL olarak gerçekleşmiştir.
66
Tablo 39: Kütahya İli Canlı Hayvanlar Değeri (Milyon TL)
Türkiye
Yıllar
Değer
Kütahya
Kişi Başı
Değer
Kişi Başı
2002
10,470,768
Değer (TL)
153
2003
14,380,595
208
203,651
326
1.42
2004
18,395,078
265
247,442
403
1.35
2005
20,919,260
300
272,758
452
1.30
2006
22,943,481
327
296,840
500
1.29
2007
24,666,222
349
343,548
588
1.39
2008
25,521,071
357
352,450
623
1.38
2009
28,145,579
388
368,837
645
1.31
2010
46,873,045
636
708,039
1,199
1.51
2011
60,076,917
804
787,852
1,396
1.31
2012
63,546,623
840
815,559
1,422
1.28
149,377
Değer (TL)
235
Pay (%)
Kütahya/Türkiye
1.43
NOT: 2002-2006 dönemine ilişkin kişi başına bitkisel üretim değerleri hesaplanırken, 2000-2007
yılları arası nüfus artış oranlarına göre hesap edilen nüfus projeksiyonları dikkate alınmıştır.
Kaynak: TUIK
Hayvansal Ürünler Üretimi
Daha önce de belirtildiği gibi, Kütahya ili ise 2012 yılı itibarıyla 196,552 Bin TL hayvansal
ürünler üretim değeriyle, TR33 Bölgesinden yaklaşık %21, Türkiye hayvansal ürünler üretim
değerinden ise %0.4 oranında pay almıştır.
Hayvansal ürünler üretim değerinin gelişimi incelendiğinde, 2003-2012 döneminde hayvansal
ürünler üretim değerinin Kütahya’da %67 oranında arttığı, aynı dönemde hayvansal ürünler
üretimindeki değerin TR33 Bölgesinde düşüş gösterdiği, Türkiye genelinde ise yaklaşık 3 kat
arttığı görülmektedir. 2003 yılında ilde 117.6 milyon TL olan hayvansal ürünler üretimi
değeri, 2010 yılında 403 milyon TL’ye kadar yükselmiş, ancak 2011 yılında tekrar düşmeye
başlayarak 2012 yılında 196.6 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
67
Grafik 9: Hayvansal Ürünler Üretim Değerinin Gelişimi
1,000 TL
60,000,000
40,000,000
Türkiye
TR33 Bölgesi
20,000,000
Kütahya
0
Türkiye
2009 yılı itibarıyla ilde kesilen toplam hayvan sayısı 50,958 baş olup, bunun %69.4’ünü
küçükbaş hayvanlar, %30.6’sını ise büyükbaş hayvanlar oluşturmaktadır. İlde kesilen
küçükbaş hayvan sayısı, Türkiye genelinden sadece %0.8 oranında pay alırken, kesilen
büyükbaş hayvan sayısı ise ülke genelinden %1 oranında pay almaktadır.
2012 yılında Kütahya’da sağılan hayvan sayısı ise 224,671 baş olup, bunun %71’ini küçükbaş
hayvanlar (159,339 baş), %29’unu da büyükbaş hayvanlar (65,332 baş) oluşturmaktadır.
Kütahya ilinde sağılan küçükbaş hayvanlar Türkiye genelinden yaklaşık %1 oranında pay
alırken, sağılan büyükbaş hayvan sayısı ise Türkiye’den %1.2 oranında düşük bir pay
almaktadır.
İlde kesilen ve sağılan hayvan sayısı Türkiye ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda
verilmiştir.
Tablo 40: Kesilen ve Sağılan Hayvan Sayıları
Türkiye (1)
Kesilen Hayvan Sayısı (2009)
Kütahya (2)
(2) / (1)
6,110,320
50,958
0.83
Büyükbaş
1,506,930
15,607
1.04
Küçükbaş
4,603,390
35,351
0.77
22,049,059
224,671
1.02
Büyükbaş
5,478,359
65,332
1.19
Küçükbaş
16,570,700
159,339
0.96
Sağılan Hayvan Sayısı (2012)
Kaynak: TUİK
68
Kütahya ili hayvansal ürünler üretimi incelendiğinde; 2012 yılı itibarıyla ilde 243,142 ton süt
üretildiği ve süt üretiminin yaklaşık olarak %94.7’sinin büyükbaş hayvanlardan elde edildiği
görülmektedir. İlde üretilen süt miktarı, Türkiye geneli süt üretiminin (17,401,262 ton)
%1.4’ünü oluşturmaktadır.
Hayvansal ürünlerin bir diğer kalemi olan et üretimi incelendiğinde; 2009 yılı itibarıyla
Kütahya’da 4,280 ton et üretildiği ve toplam et üretiminin yaklaşık %84’ünün büyükbaş
hayvanlardan elde edildiği görülmektedir. İlde üretilen et miktarı, Türkiye et üretiminin
(411,594 ton) yaklaşık %1’i dolayındadır.
TR33 Bölgesine bakıldığında, Afyonkarahisar ve Manisa illerinin hayvansal üretim miktarı
bakımından Bölgenin en gelişmiş illeri olduğu görülmektedir. Bölgedeki süt üretiminin %37’si,
kırmızı et üretiminin yaklaşık yarısı ve yumurta üretiminin %61’i Afyonkarahisar ilinde
gerçekleşmektedir. Afyonkarahisar ili beyaz et üretiminde geri planda kalmakta olup, Manisa
ili Bölgedeki beyaz et üretiminin neredeyse tamamını gerçekleştirmektedir. Bal üretiminde
yine Manisa ve Afyonkarahisar illerinin üstün olduğu görülmektedir. Banaz, Simav ve Sandıklı
alt bölgeleri süt üretiminde ilk sıralarda gelmektedir. Bölgenin hayvansal üretim miktarları da
aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 41: TR33 Bölge İllerinin Hayvansal Ürünler Üretimi (2012) (Ton)
Ürün
Afyonkarahisar
Süt
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
369,393
219,996
268,678
145,974
1,004,040
Kırmızı et
15,083
4,280
9,026
2,464
30,852
Beyaz et
2,410
0
124,490
0
126,901
Yumurta
1,903,593
52,025
1,119,417
32,881
3,107,916
Kaynak: TR33 Bölge Planı 2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı
Kütahya ili, TR33 Bölgesinden süt üretiminde %21.9, kırmızı et üretiminde %13.9, yumurta
üretiminde
ise
%1.7
oranında
pay
almaktadır.
Kütahya’da
beyaz
et
üretimi
bulunmamaktadır.
69
Tablo 42: Kütahya’da İlçeler İtibariyle Arıcılık Faaliyetleri
İlçeler
Balmumu
üretimi (kg)
325
400
20
4,350
3600
350
50
1,120
70
155
1,000
5
2,050
13,495
Bal üretimi (kg)
Merkez
Altıntaş
Aslanapa
Çavdarhisar
Domaniç
Dumlupınar
Emet
Gediz
Hisarcık
Pazarlar
Simav
Şaphane
Tavşanlı
TOPLAM
48,200
47,500
2,100
9,500
11,000
3,500
2,200
13,000
2,200
800
19,000
2,600
30,500
192,100
Eski usul kovan
sayısı (adet)
220
25
40
66
78
135
155
64
440
1,223
Yeni usul kovan
sayısı (adet)
3,900
3,250
300
450
800
325
1,100
1,100
700
385
2,056
250
1,680
16,296
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012
Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Raporu
Türkiye genelinde 82,003 ton bal üretimi yapılmakta olup bunun %23.3’lük kısmı olan 19,132
tonu Ege Bölgesi’nde gerçekleşmektedir. Ancak TR33 Bölgesi’nin bal üretimi Türkiye
üretiminin sadece %1.9’dur. TR33 Bölgesi’ndeki arı kovanı sayısı da bal üretimiyle paralellik
arz etmekte olup Türkiye genelindeki kovan adedinin %2’sine karşılık gelmektedir. TR33
Bölgesi’ndeki bal üretiminin %12’si ise Kütahya’ya aittir. İl’deki toplam üretim içinde ise
Merkez ilçe ve Altıntaş ilçesi ön sıralarda yer almaktadır.7
Tablo 43: İlçeler İtibariyle Tarımsal Amaçlı Kooperatif Sayısı (2012)
İLÇE ADI
Merkez
Altıntaş
Aslanapa
Çavdarhisar
Domaniç
Dumlupınar
Emet
Gediz
Hisarcık
Pazarlar
Simav
Şaphane
Tavşanlı
TOPLAM
Üst
Birlikler
Üretici
Birlikleri
2
------------2
3
1
1
-1
--1
-1
2
-2
12
Yetiştirici
Birlikleri
3
------------3
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012,
7
Tarımsal
Kalkınma
Koop.
6
5
4
3
18
2
19
15
9
1
53
2
25
162
Sulama
Koop.
30
4
8
3
1
3
4
2
1
1
23
-4
84
Su
Ürünleri
Koop.
1
--1
--------1
3
Pancar
Ekicileri
Koop.
1
------------1
TOPLAM
(Adet)
46
10
13
7
20
5
23
18
10
3
78
2
32
267
Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Raporu
Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Raporu, 2012
70
Kütahya’da toplam 267 adet tarımsal amaçlı kooperatif bulunmaktadır. Bunlardan 162 adeti
Tarımsal Kalkınma Kooperatifi olup, bunu Sulama Kooperatifleri ve çeşitli alanlardaki Üretici
Birlikleri izlemektedir. 12 adet üretici birliğinden ise 7’si Süt Üreticileri Birliği, diğerleri ise
Yumurta Üreticileri Birliği, Arı Yetiştiriciliği Birliği, Damızlık Sığır Yetiştiriciliği Birliği, Küçükbaş
Hayvan Yetiştiricileri Birliği, Meyve Üreticileri Birliği’dir (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl
Müdürlüğü, 2012)
Tablo 44: İlçeler İtibariyle Hayvan İşletmeleri Sayısı (2012)
İlçeler
Merkez
Altıntaş
Aslanapa
Çavdarhisar
Domaniç
Dumlupınar
Emet
Gediz
Hisarcık
Pazarlar
Simav
Şaphane
Tavşanlı
TOPLAM
Besi sığırı
işletmesi
50
31
146
440
155
1,946
479
28
3,275
Kombine
işletme
4,401
1,652
1,405
1,038
1,119
425
1,179
2,867
397
448
5,054
5,003
24,988
Küçükbaş
işletmesi
271
265
125
396
55
277
437
168
113
826
270
502
3,705
Arıcılık
işletmesi
26
19
1
35
4
9
74
1
46
55
3
71
344
Kanatlı
işletmesi
3
1
7
22
33
66
Mezbahana ve
kesimhane sayısı
1
1
1
1
4
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012
Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Raporu
Kütahya’da 28,335 adet Hayvan İşletmesi bulunmaktadır. Bunlardan 4 adedi mezbahana ve
kesimhane olup, kombine işletme ağırlıktadır.
2.3.2. Kütahya Sanayinin Analizi
2.3.2.1. Sanayi Hasılası
Kütahya sanayisinin il ekonomisi içindeki payı ve gelişimi, il düzeyinde faaliyet kollarına göre
“Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)” rakamlarına göre incelenecektir. İl bazında açıklanan son
veriler 2001 yılına ait olup, 2004-2011 dönemi için yayınlanan “Gayri Safi Katma Değer
(GSKD)” rakamları il bazında verilmemektedir. Bu nedenle Kütahya sanayi hasılası 2001 yılı
verileri ile, gelişimi ise GSYİH’nın iyi bir temsilcisi olarak kabul edilen elektrik tüketimi ile
açıklanmaya çalışılacaktır.
71
2.3.2.2. Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya Göre Kütahya Sanayi Hasılası
2001 yılı verilerine göre (cari fiyatlarla), Kütahya ili sanayi hasılası, Türkiye sanayi hasılası
içinde %1.48 oranında pay almış, bu pay ile 81 il arasında sanayi hasılası sıralamasında 14.
sırada yer almıştır. Kütahya ili sanayi hasılasının, Kütahya toplam GSYİH içinde ise 2001
yılında %47 gibi oldukça yüksek bir payı bulunmaktadır. İmalat sanayi, sanayi sektöründe,
TR33 bölgesinde yüzde 52.9, Kütahya’da yüzde 12.5, Türkiye’de ise yüzde 84.6 oranında bir
ağırlığa sahiptir. Kütahya 2001 verilerine göre TR33 ve Türkiye ile karşılaştırıldığında
madencilik ve enerji sektörlerinde göreli bir üstünlüğe sahipken, imalat sanayi açısından
oldukça geri bir konumdadır.
Tablo 45: Kütahya Sanayi Hasılası (2001 Cari Fiyatları İle)
Sanayi Sektörleri
Madencilik ve taş ocakçılığı
İmalat sanayi
Elektrik, gaz ve su
Sanayi
Kütahya
307,657,667
85,116,437
287,882,128
680,656,232
TR33
Kütahya (%) TR33 (%) Türkiye (%)
505,177,020
45.2
21.2
7.7
1,260,639,408
12.5
52.9
84.6
616,356,094
42.3
25.9
7.7
2,382,172,521
100.0
100.0
100.0
Kaynak: TUİK, İllere Göre GSYİH
2.3.2.3. Elektrik Tüketimi ve Kişi Başına Elektrik Tüketimi
2001 yılından itibaren illere göre GSYİH verileri yayınlanmadığından ilde yaratılan hasıla
hakkında net sonuçlara ulaşılamamaktadır. İlin toplam ve kişi başına elektrik tüketiminin
düzeyi ve bölge ve Türkiye ile karşılaştırmasının ilin gelişmişliği ve harcama seviyesi hakkında
önemli bir gösterge olduğu düşünülmektedir. Aşağıda tabloda Kütahya, TR Bölgesi ve
Türkiye’nin 2002-2011 dönemi elektrik tüketimi verilmektedir.
Tablo 46: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Elektrik Tüketimi (MWh)
Yıllar
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Kütahya
593,642
584,907
654,493
766,346
847,405
872,077
956,408
1,003,866
1,165,541
1,323,414
TR33
3,269,427
3,470,327
3,813,330
4,221,672
4,761,687
5,257,685
5,559,402
5,280,344
6,098,282
6,653,894
Türkiye
102,947,861
111,766,067
121,141,852
130,262,759
143,070,499
155,135,260
161,947,528
156,894,070
172,050,628
186,099,551
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler
72
Buna göre Türkiye toplam elektrik kullanımı içerisinde Kütahya’nın payı 2002 yılında %0.58
iken 2011 yılı itibariyle %0.71 olmuştur. Aynı dönemde Türkiye’nin elektrik tüketimi %81,
TR33 Bölgesi’nin %104, Kütahya’nın ise %123 oranında artış göstermiştir.
Aşağıdaki tabloda ise Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye genelinde kişi başına elektrik
tüketimleri yer almaktadır. Buna göre Kütahya’nın kişi başına elektrik tüketimi 2,345 KWh
iken TR33 Bölgesinde 2,261 KWh, Türkiye genelinde ise 2,490 KWh düzeyindedir.
Kütahya’nın, TR33 Bölgesi ile karşılaştırıldığında kişi başına elektrik tüketimi daha yüksekken,
Türkiye geneli kişi başına elektrik tüketimi ile karşılaştırıldığında düşük kalmaktadır.
Tablo 47: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Kişi Başına Elektrik Tüketimi (KWh)
Yıllar
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Kütahya
935
937
1,066
1,270
1,428
1,494
1,690
1,756
1,974
2,345
TR33
1,060
1,120
1,224
1,348
1,513
1,789
1,908
1,795
2,029
2,261
Türkiye
1,501
1,620
1,746
1,867
2,039
2,198
2,264
2,162
2,334
2,490
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler
Gelişmişliğin önemli göstergelerinden kabul edilen toplam elektrik tüketiminin yanı sıra bu
sanayi ve imalat sanayinin elektrik tüketimi de ilde veya bölgede sanayileşmenin düzeyi
hakkında önemli ipuçları verecektir. Aşağıdaki tabloda ise Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye
imalat sanayinin 2002-2011 dönemi boyunca toplam elektrik tüketimi yer almaktadır.
Tablo 48: Sanayi Elektrik Tüketimi (MWh)
Yıllar
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Artış (%)
Kütahya
210,127
171,787
324,822
403,965
471,128
473,829
506,212
470,994
688,348
833,058
296
TR33
1,548,049
1,571,440
1,876,221
2,060,686
2,338,678
2,552,503
2,643,860
2,304,031
3,128,739
3,459,312
123
Türkiye
50,489,392
55,099,186
59,565,929
62,294,219
68,026,712
73,794,540
74,850,263
70,470,076
79,330,651
87,980,191
74
Kütahya/TR33
13.57
10.93
17.31
19.60
20.15
18.56
19.15
20.44
22.00
24.08
Kütahya/Türkiye
0.42
0.31
0.55
0.65
0.69
0.64
0.68
0.67
0.87
0.95
-
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler
73
Türkiye sanayi toplam elektrik kullanımı içinde Kütahya sanayisinin payının %0.95 düzeyinde
olduğu ve 10 yıllık dönemde önemli bir artış gösterdiği dikkati çekmektedir. Aynı dönemde
Türkiye sanayi elektrik tüketimi %74, bölge sanayi elektrik tüketimi %123 artış göstermişken,
Kütahya sanayisi elektrik kullanımı %296 düzeyinde artış göstermiştir.
Aşağıda yer alan tabloda ise kişi başına sanayi tüketimleri yer almaktadır.
Tablo 49: Kütahya, TR33 Bölgesi ve Türkiye Kişi Başına Sanayi Elektriği Tüketimi
Yıllar
Kütahya
TR33
Türkiye
2002
331
502
736
2003
275
507
799
2004
529
602
859
2005
669
658
893
2006
794
743
969
2007
811
868
1,045
2008
895
907
1,047
2009
824
783
971
2010
1,166
1,041
1,076
2011
1,476
1,176
1,177
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler
Son olarak sanayi elektriği tüketiminin toplam elektrik tüketimi içerisindeki payına bakılarak
ilin sanayileşme düzeyi hakkında fikir edinilebilir. Aşağıdaki tabloda, sanayi elektriği
tüketiminin toplam elektrik tüketimi içindeki payı verilmektedir.
Tablo 50: Sanayi Elektriği Tüketiminin Toplam elektrik Tüketimi İçindeki Payı
Yıllar
Kütahya
TR33
Türkiye
2002
35
47
49
2003
29
45
49
2004
50
49
49
2005
53
49
48
2006
56
49
48
2007
54
49
48
2008
53
48
46
2009
47
44
45
2010
59
51
46
2011
63
52
47
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler
Sanayi elektrik tüketiminin toplam elektrik tüketimine oranı Türkiye genelinde 10 yıllık
dönemde iki puanlık düşüş göstermiş %47 düzeyinde gerçekleşmiş, buna karşılık TR33
74
Bölgesinde 5 puanlık artışla %52, Kütahya’da ise 28 puanlık artışla %63 düzeyinde
gerçekleşmiştir.
Sonuç olarak Kütahya ili sanayisinin göreli durumunu hem TR33 Bölgesi ile hem de Türkiye ile
karşılaştırıldığında önemli oranda iyileştirdiği dikkati çekmektedir.
2.3.2.4. Kütahya Sanayindeki Firmaların Yapısı
Bu bölümdeki bilgiler Kütahya Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Tarafından hazırlanan
Kütahya Sanayi Portalı internet sitesine dayanmaktadır. Analizde yer alan firmalar, 6948
sayılı Sanayi Sicil Kanunu gereği Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü’nden Sanayi Sicil
Belgesi almış firmalardır.
Kütahya Sanayi Portalı; Zafer Kalkınma Ajansı tarafından Doğrudan Faaliyet Desteği
kapsamında yapılmıştır. Sitedeki bilgiler; sanayicilere uygulanan 60 soruluk anket sonuçlarına
ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü’ndeki sanayi sicil kayıtlarına dayanmaktadır.
Kütahya’da firmaların daha çok limited şirket statüsüne sahip oldukları ve aile şirketi
görünümünde olduğu gözlenmektedir. Profesyonel yönetici istihdamı oldukça düşük,
dolayısıyla kurumsallaşma yetersiz düzeydedir.
Firmalar ağırlıklı olarak tüketim malı üretimi yapmakta, sektörel dağılımda firma adedi
açısından ilk sırayı gıda sektörü alırken, ikinci ve üçüncü sırada maden-toprak ve yapı sanayi
firmaları gelmektedir. Firmalar öz kaynak ağırlıklı finansmanı tercih ederken, genel olarak
kendi mülkiyetlerindeki tesislerinde faaliyet göstermektedirler. Firmaların büyük çoğunluğu
düşük ve orta-düşük teknoloji sınıfına giren ürünleri üretmektedirler. Üretimde ithal ara
mamul kullanımı oldukça düşük düzeydedir. Firmaların büyük çoğunluğu kendi markaları ile
satış yapmaktadır. Satışlar ağırlıklı olarak yurtiçi pazara yönelik yapılmaktadır. 2013 yılı
itibariyle, firmaların yarıdan fazlası üretim kapasitelerini etkin kullanmıştır.
Firmaların yarıdan fazlası devletin sunduğu hibe ve teşvik benzeri desteklerden henüz
yararlanmamıştır. İstihdam düzeyleri incelendiğinde, sırasıyla maden-toprak, seramikporselen-cam, otomotiv,
gıda, elektrik-elektronik, yapı sanayi ve tekstil-konfeksiyon
sektöründe faaliyette bulunan firmalarını öne çıktığı görülmektedir. İlin genel üretim
75
potansiyelini yansıtan seramik-porselen-cam ve çini firmaları, ihracat yapan firmalar arasında
ilk sırada yer almaktadırlar.
Firmalar ağırlık olarak Kütahya il merkezinde faaliyet göstermektedir. Bu firmalarda
çalışanların sayısı da toplam çalışan sayısının yarısından fazladır. İlçelerde ise gerek firma
sayısı gerekse çalışan sayısı açısından Tavşanlı, Gediz ve Simav öne çıkmaktadır.
Mevcut dört OSB’deki firma sayısı, toplam firma sayısı ile kıyaslandığında çok düşük
kalmaktadır. OSB’lerdeki firmaların çoğu Kütahya Merkez 1. OSB’de faaliyette bulunmakta,
faaliyet konuları açısından otomotiv, seramik-porselen-cam, tekstil-konfeksiyon ve gıda
sektörlerinde yoğunlaşmaktadır.
2013 yılı itibariyle Kütahya’da sanayi sektöründe faaliyet gösteren 469 firmanın ilçelere göre
dağılımı aşağıda verilmektedir.
Tablo 51: Kütahya Sanayi Sektöründe Faaliyette Bulunan
Firmaların İlçelere Göre Dağılımı (2013)
İlçe Adı
Adet
Merkez
249
Simav
66
Tavşanlı
64
Gediz
47
Altıntaş
15
Domaniç
7
Hisarcık
6
Çavdarhisar
4
Emet
4
Şaphane
3
Pazarlar
2
Aslanapa
2
Toplam
469
Kaynak: Kütahya Sanayi Portalı
Sanayi sektöründe faaliyette bulunan firmaların ilçelere göre dağılımını gösteren pay grafiği
ise aşağıdaki gibidir.
76
Grafik 10: Sanayi Firmalarının İlçelere Göre Dağılımı
Sanayi sektöründe faaliyette bulunan firmaların yüzde 53.1’i merkez ilçede bulunmaktadır.
Merkez ilçeyi yüzde 14.1 ile Simav, yüzde 13.6 ile Tavşanlı ve yüzde 10 ile Gediz ilçesi
izlemektedir.
Sanayi Sektörü Firmalarının Hukuki Yapıları
Firmaların yüzde 52.2’si limited şirket, yüzde 22.8’i şahıs şirketi, yüzde 22.6’sı ise anonim
şirket statüsündedir.
Grafik 11: Sanayi Sektörü Firmalarının Hukuki Yapıları
77
Sanayi Sektöründeki Firmaların Kuruluş Yılları
Kütahya ilinde sanayi sektöründeki firmalar büyük bir ağırlık olarak 1990 yılı ve izleyen
yıllardan sonra kurulmuşlardır. Toplam firma sayısı içinde 1990 ve izleyen yıllarda
kurulanların payı yüzde 88 dolayındadır.
Grafik 12: Firmaların Faaliyete Geçme Dönemleri
Firmaların Alt Sanayi Sektörlerine Göre Dağılımı
Firmalar, sayısal olarak daha çok gıda sektöründe yoğunlaşmış bulunmaktadırlar. 133
firmanın faaliyet gösterdiği gıda sektörü firmalarının toplam içindeki payı yüzde 28.4’tür.
Gıda sektörünü yüzde 10 ile maden, toprak sektörü, yüzde 9.4 ile yapı sanayi izlemektedir.
78
Tablo 52: Firmaların Sektörel Dağılımı
Sanayi Sektörleri
Gıda
Firma Sayısı
Yüzde (%)
133
28.4
Maden, Toprak
47
10.0
Yapı Sanayi
44
9.4
Orman Ürünleri
34
7.2
Çini
32
6.8
Makine İmalat
31
6.6
Tekstil, Konfeksiyon
27
5.8
Seramik, Porselen, Cam
25
5.3
Mobilya, Doğrama
24
5.1
Kimya
18
3.8
Otomotiv
15
3.2
Mermer
12
2.6
Plastik, Kauçuk
8
1.7
Demir, Alüminyum Doğrama
5
1.1
Elektrik, Elektronik
5
1.1
Ambalaj, Kâğıt
5
1.1
Yem
3
0.6
Diğer
1
0.2
469
100.0
Toplam
Kaynak: Kütahya Sanayi Portalı
Ürün yapısına Göre Firmaların Dağılımı
Kütahya ilinde faaliyette bulunan sanayi firmalarının yüzde 84’ü nihai tüketim malı, yüzde
16’sı ise ara malı üretmektedirler. Sayısal açıdan bakıldığında ileriye bağlantısı düşük, geriye
bağlantısı yüksek firmaların yoğunlukta olduğu söylenebilir.
Grafik 13: Ürün Yapısına Göre Firmaların Dağılımı
79
Firmaların Teknoloji Düzeyleri
İlde sanayi sektörüne sayısal olarak bakıldığında, ağırlıklı olarak (yüzde 77.4) düşük
teknolojiye sahip firmalardan oluşmaktadır. Orta-düşük teknolojiye sahip firmalar yüzde
17.9, orta-yüksek teknolojiye sahip firmalar yüzde 4.1, yüksek teknolojiye sahip firmalar ise
sadece yüzde 0.6 oranında paya sahiptir.
Grafik 14: Firmaların Teknoloji Düzeyleri
Üretim Yöntemine Göre Firmaların Dağılımı
Firmaların yüzde 54.6’sı seri üretim, yüzde 37.5’i siparişe göre üretim, yüzde 7.9’u ise parti
üretiminde bulunmaktadırlar.
Grafik 15: Üretim Yöntemine Göre Firmaların Dağılımı
80
Kapasite Kullanım Düzeyine Göre Firmaların Dağılımı
Firmaların yüzde 43.9’u yüzde 75 Kapasite Kullanım Oranı (KKO)’nın üzerinde çalışmaktadır.
Yüzde 23.9’u yüzde 51-75 KKO arasında, yüzde 22.6’sı yüzde 26-50 KKO arasında
çalışmaktadır. Firmaların yüzde 9.6’sı ise yüzde 25 KKO’nun altında faaliyet göstermektedir.
Genel olarak KKO açısından firma performanslarının iyi olduğu söylenebilir.
Grafik 16: Kapasite Kullanım Düzeyine Göre Firmaların Dağılımı
Marka Kullanımlarına Göre Firmaların Dağılımı
Firmaların yüzde 86.8’i sadece kendi markası ile, yüzde 7.2’si fason, yüzde 6’sı ise hem fason
hem de kendi markası ile üretimde bulunmaktadırlar.
Grafik 17: Marka Kullanımlarına Göre Firmaların Dağılımı
81
İhracat Durumlarına Göre Firmaların Dağılımı
Firmaların yüzde 74’ü sadece yurtiçi piyasaya satış yapmaktadırlar. Yüzde 26’sının ise toplam
satışlarının içinde ihracat da bulunmaktadır.
Grafik 18: İhracat Durumlarına Göre Firmaların Dağılımı
Sanayi Sektörü Firmalarında İstihdam Durumu
Aşağıdaki tabloda sanayi sektöründe faaliyette bulunan firmaların ilçelere göre istihdam
düzeyleri verilmektedir.
Tablo 53: İlçelere Göre Sanayi Sektörü İstihdamı
İlçe Adı
Merkez
Tavşanlı
Gediz
Simav
Emet
Altıntaş
Hisarcık
Şaphane
Domaniç
Çavdarhisar
Aslanapa
Pazarlar
Toplam
Çalışan Sayısı
17,254
5,500
2,085
1,128
690
208
127
107
89
39
37
32
27,296
Oran (%)
63.2
20.1
7.6
4.1
2.5
0.8
0.5
0.4
0.3
0.1
0.1
0.1
100.0
Kaynak : Kütahya Sanayi Portalı
Sanayi sektörü istihdamında merkez ilçe yüzde 63.2 oranı ile ağırlık taşımaktadır. Merkez
ilçeyi sırası ile Tavşanlı (yüzde 20.1), Gediz (yüzde 7.6) ve Simav (yüzde 7.6) ilçeleri
82
izlemektedir. Aşağıdaki tabloda 2013 yılı itibariyle 469 sanayi tesisinde sanayi alt sektörleri
itibariyle istihdam durumu verilmektedir.
Tablo 54: Sanayi Alt Sektörlerine Göre İstihdam
Sektör
Maden, Toprak
Seramik, Porselen, Cam
Otomotiv
Gıda
Elektrik, Elektronik
Yapı Sanayi
Tekstil, Konfeksiyon
Kimya
Makine İmalat
Ambalaj, Kağıt
Çini
Mobilya, Doğrama
Orman Ürünleri
Mermer
Demir, Alüminyum Doğrama
Plastik, Kauçuk
Yem
Diğer
Toplam
Çalışan Sayısı
6,083
5,904
3,305
2,391
2,372
1,837
1,079
709
689
625
521
449
428
342
218
199
85
60
27,296
Yüzde
22.3
21.6
12.1
8.8
8.7
6.7
4.0
2.6
2.5
2.3
1.9
1.6
1.6
1.3
0.8
0.7
0.3
0.2
100.0
Kaynak : Kütahya Sanayi Portalı
Madencilik sektörü (yüzde 22.3), seramik, porselen ve cam sektörü (yüzde 21.6) ve otomotiv
sektörü (12.1) toplam istihdamın yüzde 56’sını oluşturmaktadır. Firma sayısı açısından ilk
sırada yer alan gıda sektörü yüzde 8.8 oranı ile dördüncü sırada yer almıştır.
83
2.3.2.5. Kütahya Sanayinin Türkiye Sanayi İçindeki Yeri
Kütahya sanayiinin büyüklüğünü ortaya koyabilmek için sanayi işyerleri, istihdamı, cirosu,
üretim değeri ve katma değerini bilmek gerekmektedir. Ancak TÜİK tarafından il bazında bu
türden istatistikler yayınlanmamaktadır. Bu türden veriler Düzey 2 ve Düzey 1 sınıflamasına
göre yayınlanmakta olup illere yönelik sistematik bir veri bulunmamaktadır. Ancak bütün veri
kısıtlarına rağmen, Kütahya’nın imalat sanayisinin sektörel dağılımıyla beraber yoğunlaşma
ve kümelenme olup olmadığını analiz edebilmek için, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
verilerinden sanayi sicil belgesi almış firmaların sektörel bazda dağılımına ulaşarak, Kütahya
ve Türkiye karşılaştırması yapılacaktır. Sanayi sicil belgesi almış işletmelerin sektörel dağılımı
yukarıda en güncel haliyle verilmişti. Burada ise 2012 yılı baz alınarak Nace Revize 1.1.
sınıflamasına göre işyeri sayısı ve istihdam kriterlerinde yoğunlaşma ve kümelenme analizi
yapılacaktır.
Türkiye genelinde 2012 yılı itibariyle sanayi sektöründe sanayi sicil belgesi almış 63,044
işletmede 2,543,942 kişi istihdam edilmektedir.
Tablo 55: İmalat Sanayinde Sanayi Sicil Belgesi Almış İşletme Sayısı ve İstihdam (2012)
İşyeri Sayısı (Adet)
Türkiye
İstihdam (Kişi)
63,044
2,543,942
Kütahya
450
27,222
Kütahya/Türkiye (%)
0.71
1.07
Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınan sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız.
İl sanayisi, işyeri sayısı bakımından Türkiye’nin yüzde 0.71’ini, istihdam bakımından ise ancak
yüzde 1.07’sini oluşturmaktadır.
Kütahya sanayi alt sektörlerinin Türkiye sanayi alt sektörleri içindeki payları aşağıdaki tabloda
verilmektedir. Tabloda iki ayrı kriter (işyeri sayısı, istihdam) kullanılarak sektörel büyüklüğün
ele alınması hedeflenmiştir.
84
Tablo 56: Sanayi Sicil Belgeli Sanayi Alt Sektörlerinin Dağılımı (2012)
NACE Rev. 2 Sektörler
5-Kömür ve Linyit Çıkartılması
İşyeri Sayısı
Kütahya/TR
Kütahya Türkiye
Kütahya
(%)
14
248
5.65
3,449
İstihdam
Kütahya/TR
(%)
47,311
7.29
Türkiye
6-Ham Petrol ve Doğal Gaz Çıkarımı…
0
56
0
0
2,892
-
7-Metal Cevherleri Madenciliği
7
329
2.13
313
18,294
1.71
35
2,981
1.17
1,004
60,236
1.67
8-Diğer Madencilik ve Taş Ocakçılığı
10-Gıda Ürünlerinin İmalatı
127
10,333
1.23
2,251
328,106
0.69
11-İçecek İmalatı
3
336
0.89
71
12,582
0.56
12-Tütün Ürünleri ve İmalatı
0
25
0
0
4,443
-
23
7,443
0.31
1,742
346,674
0.50
14-Giyim Eşyası İmalatı
9
4,378
0.21
606
267,906
0.23
15-Deri ve İlgili Ürünlerin İmalatı
0
1,290
0
0
37,630
-
38
1,827
2.08
557
39,505
1.41
17-Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı
7
1,007
0.7
566
43,981
1.29
18-Kayıtlı Medyanın Basılması, Çoğaltılması
2
789
0.25
93
23,633
0.39
19-Kok ve Rafine Edilmiş Petrol
4
277
1.44
41
11,808
0.35
20- Kimyasal Ürünler
21
2,374
0.88
1,724
98,711
1.75
21-Temel Eczacılık…
0
119
0
0
13,110
-
13-Tekstil Ürünleri İmalatı
16-Ağaç ve Mantar Ürünleri
22-Kauçuk ve Plastik Ürünleri
19
4,411
0.43
1,150
140,054
0.82
23-Mineral Ürünler
85
4,020
2.11
9,457
170,072
5.56
24-Ana Metal Sanayi
8
2,256
0.35
1,006
118,100
0.85
25-Metal Ürünleri İmalatı
7
5,571
0.13
124
184,334
0.07
26-Bilgisayarlar, Elektronik-Optik Ürünler
0
526
0
0
39,644
-
27-Elektrikli Teçhizat İmalatı
5
1,645
0.3
117
103,103
0.11
15
5,163
0.29
213
161,706
0.13
29-Motorlu Kara Taşıtları
5
1,305
0.38
757
103,819
0.73
30-Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı
2
312
0.64
33
20,851
0.16
31-Mobilya İmalatı
8
2,608
0.31
204
82,516
0.25
32-Diğer İmalatlar
1
871
0.11
50
25,776
0.19
33-Makine ve Ekip. Kurulumu, Onarımı
35-Elektrik, Gaz, Buhar ve Havalandırma
Sistemi Üretim ve Dağıtım
Sanayi
1
174
0.57
23
15,030
0.15
4
370
1.08
1,671
22,115
7.56
450
63,044
0.71
27,222
2,543,942
1.07
28-Makine ve Ekipman İmalatı
Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınan sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız.
Türkiye sanayi işyeri sayısı ve istihdamı 100 kabul edildiğinde 100/81 (il sayısı)=1.23 oranını
(büyüklük kriterini) sağlayabilen sektörler aşağıda tabloda verilmektedir.
85
Tablo 57: Kütahya’da İşyeri Sayısına Göre Büyüklük Kriterini Sağlayan Sektörler
NACE Rev. 2 Sektörler
Kütahya
5-Kömür ve Linyit Çıkartılması
Türkiye
14
7-Metal Cevherleri Madenciliği
Kütahya/TR (%)
248
5.65
7
329
2.13
23-Mineral Ürünler
85
4,020
2.11
16-Ağaç ve Mantar Ürünleri
38
1,827
2.08
4
277
1.44
127
10,333
1.23
19-Kok ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri
10-Gıda Ürünleri
İşyeri sayısı açısından, madencilik sektörünün alt sektörleri olan kömür ve linyit çıkartılması
ve metal cevher madenciliği, imalat sanayinin alt sektörleri olan mineral ürünler, ağaç ve
mantar ürünleri, kok ve rafine edilmiş petrol ürünleri ve gıda ürünleri sektörü büyüklük
kriterini sağlayan sektörler arasında yer almaktadır.
İlde istihdama göre büyüklük kriterini sağlayan sektörler ise aşağıdaki gibidir.
Tablo 58: Kütahya’da İstihdama Göre Büyüklük Kriterini Sağlayan Sektörler
NACE Rev. 2 Sektörler
35-Elektrik, Gaz, Buhar ve Havalandırma Sistemi Üretim
ve Dağıtım
5-Kömür ve Linyit Çıkartılması
Kütahya
Türkiye
Kütahya/TR (%)
1,671
22,115
7.56
3,449
47,311
7.29
23-Mineral Ürünler
9,457
170,072
5.56
20-Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı
1,724
98,711
1.75
313
18,294
1.71
7-Metal Cevherleri Madenciliği
8-Diğer Madencilik ve Taş Ocakçılığı
1,004
60,236
1.67
16-Ağaç ve Mantar Ürünleri
557
39,505
1.41
17-Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı
566
43,981
1.29
Kütahya ilinde enerji sektörü, madencilik sektöründe; kömür ve linyit çıkartılması ve metal
cevherleri madenciliği ve diğer madencilik ve taş ocakçılığı, imalat sanayiinde; mineral
ürünler, kimyasal ürünler, ağaç ve mantar ürünleri ve kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı
büyüklük kriterini sağlayan sektörler arasında yer almaktadır.
2.3.2.6. Kütahya Sanayi Yoğunlaşması
Bu bölümde, Kütahya yatırımlarının sektörel dağılımı, yoğunlaşması ve kümelenmesi analizi
“İşyeri Sayısı” ve “İstihdam” kriterlerine göre incelenecektir.
86
Kütahya sanayi alt sektörlerinin toplam sanayi içindeki payları Türkiye ile karşılaştırmalı
olarak aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tabloda iki kriter (işyeri sayısı ve istihdam)
kullanılarak sektörel yoğunlaşmanın farklı açılardan ele alınması hedeflenmiştir.
Tablo 59: Türkiye ve Kütahya İçin Sanayi Sektörünün Alt Sektörler İtibariyle Dağılımı (2012, Yüzde Pay)
NACE Rev. 2 Sektörler
İşyeri Sayısı
Kütahya
İstihdam
Türkiye
Kütahya
Türkiye
5-Kömür ve Linyit Çıkartılması
3.1
0.4
12.7
1.9
6-Ham Petrol ve Doğal Gaz Çıkarımı…
0.0
0.1
0.0
0.1
7-Metal Cevherleri Madenciliği
1.6
0.5
1.1
0.7
8-Diğer Madencilik ve Taş Ocakçılığı
7.8
4.7
3.7
2.4
28.2
16.4
8.3
12.9
11-İçecek İmalatı
0.7
0.5
0.3
0.5
12-Tütün Ürünleri ve İmalatı
0.0
0.0
0.0
0.2
13-Tekstil Ürünleri İmalatı
5.1
11.8
6.4
13.6
14-Giyim Eşyası İmalatı
2.0
6.9
2.2
10.5
15-Deri ve İlgili Ürünlerin İmalatı
0.0
2.0
0.0
1.5
10-Gıda Ürünlerinin İmalatı
16-Ağaç ve Mantar Ürünleri
8.4
2.9
2.0
1.6
17-Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı
1.6
1.6
2.1
1.7
18-Kayıtlı Medyanın Basılması, Çoğaltılması
0.4
1.3
0.3
0.9
19-Kok ve Rafine Edilmiş Petrol
0.9
0.4
0.2
0.5
20- Kimyasal Ürünler
4.7
3.8
6.3
3.9
21-Temel Eczacılık…
0.0
0.2
0.0
0.5
22-Kauçuk ve Plastik Ürünleri
4.2
7.0
4.2
5.5
23-Mineral Ürünler
18.9
6.4
34.7
6.7
24-Ana Metal Sanayi
1.8
3.6
3.7
4.6
25-Metal Ürünleri İmalatı
1.6
8.8
0.5
7.2
26-Bilgisayarlar, Elektronik-Optik Ürünler
0.0
0.8
0.0
1.6
27-Elektrikli Teçhizat İmalatı
1.1
2.6
0.4
4.1
28-Makine ve Ekipman İmalatı
3.3
8.2
0.8
6.4
29-Motorlu Kara Taşıtları
1.1
2.1
2.8
4.1
30-Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı
0.4
0.5
0.1
0.8
31-Mobilya İmalatı
1.8
4.1
0.7
3.2
32-Diğer İmalatlar
0.2
1.4
0.2
1.0
33-Makine ve Ekip. Kurulumu, Onarımı
35-Elektrik, Gaz, Buhar ve Havalandırma Sistemi
Üretim ve Dağıtım
Toplam
0.2
0.3
0.1
0.6
0.9
0.6
6.1
0.9
100.0
100.0
100.0
100.0
Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız.
Kütahya ilinde sanayi sektöründe işyeri sayısı açısından ilk beş sektör; gıda ürünleri (yüzde
28.2), mineral ürünler (yüzde 18.9), ağaç ve mantar ürünleri (yüzde 8.4), diğer madencilik ve
taş ocakçılığı (yüzde 7.8), tekstil ürünleri (yüzde 5.1) sektörleridir.
87
İlde istihdamdan aldığı pay açısından ise sektörler şu şekilde sıralanmaktadır; mineral ürünler
(yüzde 34.7), kömür ve linyit çıkartılması (yüzde 12.7), gıda ürünleri (yüzde 8.3), tekstil
ürünleri (yüzde 6.4), kimyasal ürünler (yüzde 6.3)
Kütahya ilinde sektörlerin, Türkiye geneline göre yoğunlaşma özelliklerini belirtilen kriterler
bazında oluşturulacak bir endeksleme ile değerlendirilmesi mümkündür. Bu amaçla aşağıdaki
tablo hazırlanmıştır.
Tablo 60: Kütahya ve Türkiye Sanayi Sektörü Karşılaştırması (2012, Endeks)
NACE Rev. 2 Sektörler
Türkiye Payı = 100 iken
Kütahya
İşyeri Sayısı
Türkiye Oranları=100
İçin Kütahya Endeksi
İstihdam
İstihdam/İşyeri
790.9
681.3
86.1
7-Metal Cevherleri Madenciliği
298.1
159.9
53.6
8-Diğer Madencilik ve Taş Ocakçılığı
164.5
155.8
94.7
10-Gıda Ürünlerinin İmalatı
172.2
64.1
37.2
11-İçecek İmalatı
125.1
52.7
42.2
5-Kömür ve Linyit Çıkartılması
6-Ham Petrol ve Doğal Gaz Çıkarımı…
12-Tütün Ürünleri ve İmalatı
13-Tekstil Ürünleri İmalatı
43.3
47.0
108.5
14-Giyim Eşyası İmalatı
28.8
21.1
73.4
15-Deri ve İlgili Ürünlerin İmalatı
16-Ağaç ve Mantar Ürünleri
291.4
131.8
45.2
17-Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı
97.4
120.3
123.5
18-Kayıtlı Medyanın Basılması, Çoğaltılması
35.5
36.8
103.6
19-Kok ve Rafine Edilmiş Petrol
202.3
32.4
16.0
20- Kimyasal Ürünler
123.9
163.2
131.7
60.3
76.7
127.2
23-Mineral Ürünler
296.2
519.6
175.4
24-Ana Metal Sanayi
49.7
79.6
160.2
25-Metal Ürünleri İmalatı
17.6
6.3
35.7
27-Elektrikli Teçhizat İmalatı
42.6
10.6
24.9
28-Makine ve Ekipman İmalatı
40.7
12.3
30.2
21-Temel Eczacılık…
22-Kauçuk ve Plastik Ürünleri
26-Bilgisayarlar, Elektronik-Optik Ürünler
29-Motorlu Kara Taşıtları
53.7
68.1
126.9
30-Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı
89.8
14.8
16.5
31-Mobilya İmalatı
43.0
23.1
53.8
32-Diğer İmalatlar
16.1
18.1
112.7
33-Makine ve Ekip. Kurulumu, Onarımı
35-Elektrik, Gaz, Buhar ve Havalandırma Sistemi Üretim
ve Dağıtım
80.5
14.3
17.8
151.5
706.1
466.2
Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız.
88
Yukarıdaki tabloda ilk iki sütunda sanayi sektörlerinin Türkiye sanayi içindeki payları 100
kabul edilerek Kütahya içindeki payları endeks olarak hesaplanmıştır. Son sütunda ise Türkiye
sanayi alt sektörleri için hesaplanan istihdam/işyeri oranı 100 kabul edilerek, Kütahya için
sanayi alt sektörlerinin endeks değerleri bulunmuştur.
Sanayi genel sonuçları Kütahya bazında değerlendirildiğinde, Kütahya sanayi profilinin işyeri
sayısı, istihdam ve işletme başına istihdam açısından bazı sektörlerde Türkiye’nin üzerinde bir
performans gösterdiği dikkati çekmektedir. Türkiye sanayi geneli içindeki yeri 100 kabul
edildiğinde, hem işyeri hem de istihdam bakımından Kütahya’da Türkiye’ye göre daha fazla
yoğunlaşan sektörler; kömür ve linyit çıkartılması, metal cevherleri madenciliği, diğer
madencilik ve taş ocakçılığı, ağaç ve mantar ürünleri, kimyasal ürünler, mineral ürünler ve
enerji sektörleridir.
İşyeri başına Türkiye’ye geneline göre daha fazla işçi çalıştıran sanayi sektörleri yukardaki
tabloda da görüldüğü üzere, tekstil ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri, kayıtlı medyanın
basılması ve çoğaltılması, kimyasal ürünler, kauçuk ve plastik ürünleri, mineral ürünler,
ana metal sanayi, motorlu kara taşıtları, diğer imalatlar ve enerji sektörleridir.
Sektörler bazında yukarıdaki tablo bulgularını özetlemek için aşağıdaki tablo hazırlanmıştır.
Buna göre Kütahya sanayi alt sektörler itibarıyla Türkiye geneli ile kıyaslanarak, gerek göreli
öneme göre, gerekse de göreli büyüklüğe ve üstünlüğe göre kriterler bazında öne çıkan
sektörler belirtilmiştir (işyeri sayısı ve/veya istihdam bakımından öne çıkan sektörler dikkate
alınmıştır).
Aşağıdaki tablo verileri kullanılarak Kütahya’da farklı kriterler ve oranlar bazında öne çıkan
sektörlerin analiz edilmesi mümkün olacaktır. Bu noktada, yapılan analizin mutlak üstünlük
analizi değil, göreli üstünlük analizi olduğu ve tüm kriterler için Türkiye ortalaması
değerlerinin üzerinde kalan sektörlerin oransal değerlendirmesi yapıldığı unutulmamalıdır.
Ayrıca bir önceki tablo kriterler bazında (yatay olarak) yorumlanabileceği gibi, sektörlerin öne
çıktığı kriterler bazında birbirlerine göre üstünlüklerine göre (dikey olarak) de yorumlanabilir.
89
Tablo 61: Kütahya Sanayiinde Öne Çıkan Sektörler ve Performansları
NACE Rev. 2 Sektörler
Göreli Önem taşıdığı
Kriter
İşyeri Sayısı
İstihdam
X
X
7-Metal Cevherleri Madenciliği
X
X
8-Diğer Madencilik ve Taş Ocakçılığı
X
X
10-Gıda Ürünlerinin İmalatı
X
11-İçecek İmalatı
X
5-Kömür ve Linyit Çıkartılması
X
13-Tekstil Ürünleri İmalatı
16-Ağaç ve Mantar Ürünleri
X
X
X
17-Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı
X
X
18-Kayıtlı Medyanın Basılması, Çoğaltılması
19-Kok ve Rafine Edilmiş Petrol
X
20- Kimyasal Ürünler
X
X
X
X
22-Kauçuk ve Plastik Ürünleri
23-Mineral Ürünler
Göreli
Büyüklük/Üstünlük
Sağladığı oran
İstihdam/İşyeri
X
X
X
24-Ana Metal Sanayi
X
29-Motorlu Kara Taşıtları
X
32-Diğer İmalatlar
35-Elektrik, Gaz, Buhar ve Havalandırma Sistemi Üretim ve
Dağıtım
X
X
X
X
Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız.
Buna göre sektörler incelenirse;
Kimyasal ürünler, mineral ürünler ve enerji sektörü her üç kritere göre de öne çıkan
sektörler arasında yer almaktadır.
Kömür ve linyit çıkartılması sektörü, metal cevherleri madenciliği, diğer madencilik ve taş
ocakçılığı ve ağaç ve mantar ürünleri ilde işyeri sayısı ve istihdam kriterleri açısından öne
çıkmaktadır.
Gıda ürünleri, içecek imalatı ve kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri sektörleri
yalnızca işyeri sayısı açısından öne çıkmaktadırlar.
Tekstil ürünleri, kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması, kauçuk ve plastik ürünleri, ana
metal sanayi, motorlu kara taşıtları, ve diğer imalat sanayi sektörü işyeri başına düşen
istihdam açısından öne çıkan sektörler arasında yer almaktadır.
90
2.3.2.7. Kütahya Sanayi Kümelenmesi
Kütahya sanayi sektörleri için “Üç Yıldız Tekniği” kullanılarak kümelenme analizi
gerçekleştirilecektir.
Üç yıldız analizinde temel sorun, eşik değerin belirlenmesidir. Eşik değerin uygulanmasında
genelde ilk iki kriter için (büyüklük ve baskınlık) eşik değer yüzde 7 olarak alınırken,
uzmanlaşma katsayısı genellikle 1 olarak alınmaktadır. Burada bilhassa, ilk iki kriter için
seçilecek değerin teorik ya da tematik bir değeri bulunmadığından, farklı çalışmalarda farklı
eşik değerler kullanıldığı görülmektedir. Kütahya için yapılacak bu değerlendirmede ise,
sanayinin mekânsal dağılımında ve eşik değerin belirlenmesinde daha objektif ve daha
rasyonel bir değer tespit edilmesi için şu yöntem izlenmiştir:
-
Sanayi sicil belgeleri8 NACE Rev. 2 ikili kırılım düzeyinde açıklandığından, ikili sektör
kodlamaları kullanılmıştır.
-
Kütahya sanayiinin verisi bulunan 29 alt sektörü bulunmaktadır.
-
Sonuç olarak, eşik değerin belirlenmesinde;
• Büyüklük kriteri için ildeki ilgili sektörün, sektör Türkiye toplamı içindeki payı (ei/Ei)
kriteri için toplam 81 il olduğundan ve her bir ilde bu sektörün ülke geneli içindeki
payının beklenen değeri (1/81=0.012345679) olacağından, bu değer büyüklük kriteri
için eşik değer olarak alınmıştır.
• Baskınlık kriteri için (ei/en), değerlendirmeye alınan sanayi 29 alt sektörü
bulunduğundan ve her bir alt sektörün bölgedeki imalat sanayi içindeki payının
beklenen değeri de (1/29=0.034483) olacağından, bu değer eşik değer olarak kabul
edilmiştir.
• Uzmanlık katsayısı için de [(ei/en) / (Ei/En)] beklenen değer 1 olacağından (sektörün
bölgedeki payının sektörün ülkedeki payına oranının eşit olması bekleneceğinden),
eşik değer olarak 1 alınmıştır.
Dolayısıyla üç yıldız analizinde sektörlerin yıldızlarının belirlenmesinde;
8
Hesaplamalar Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınan sanayi sicil verileri kullanılarak yapılmıştır.
91
Büyüklük (Size) (eij/Ei) > 0.012345679 ise sektör bir yıldız (daha),
Baskınlık (Dominance) (eij/enj) > 0.03448276 ise sektör bir yıldız (daha)
Uzmanlaşma (Specialization) [(eij/enj) / (Ei/En)] > 1 ise sektör bir yıldız (daha) almaktadır.
Çalışmamızda kullanılan ve sanayinin mekânsal dağılımını yoğunlaşmayı da içerecek şekilde
verecek olan üç yıldız analizinde, yalnızca eşik değerlerini aşan sektörlerin dikkate alındığı bir
kez daha vurgulanmalıdır. Sektörlerin aldıkları yıldızlara göre kümelenme karakteristiklerinin
isimlendirilmesinde; üç yıldız alan sektörler için “olgun kümeler”, iki yıldız alan sektörler için
“potansiyel kümeler” ve tek yıldız alan sektörler için de “aday kümeler” ifadeleri
kullanılacaktır.
Kütahya için işyeri sayısı ve istihdam kriterlerine göre yapılan kümelenme analizi sonuçları
aşağıdaki tabloda verilmiştir.
92
Tablo 62: Kütahya Sanayi Alt Sektörlerinin Kümelenme Analizi (2012)
Yıldız Sayısı
Tek Yıldız
Kriterler
Sektörler / Katsayılar
İşyeri sayısı
1
5-Kömür ve Linyit Çıkartılması
0.056
7-Metal Cevherleri Madenciliği
0.021
2
İki Yıldız
İstihdam
3
1
2
10-Gıda Ürünleri
0.083
0.051
16-Ağaç ve Mantar Ürünleri
1
2
İstihdam
3
1
2
0.078
1.645
0.282
1.722
İşyeri sayısı
3
1
2
İstihdam
3
1
2
3
0.073
0.127
6.813
0.017
0.037
1.558
0.017
0.063
1.632
0.056
0.347
5.196
0.076
0.061
7.061
0.064
0.014
17-Kağıt ve Kağıt Ürünleri
19-Kok ve Rafine Edilmiş Petrol
İşyeri sayısı
3
0.017
8-Diğer Madencilik ve Taş.Oc.
13-Tekstil Ürünleri
Üç yıldız
0.021
0.084
2.914
0.013
0.014
20-Kimyasal Ürünler
0.047
1.239
21-Temel Eczacılık…
22-Kauçuk ve Plastik Ürünleri
0.042
0.042
23-Mineral Ürünler
24-Ana Metal Sanayi
0.021
0.189
2.962
0.037
35-Elektrik, Gaz, Buhar ...
Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınan sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız.
*: Gösterim açısından kolaylık olması için Büyüklük, Baskınlık ve Uzmanlaşma kriterleri için sırasıyla 1, 2 ve 3 rakamları kullanılmıştır.
93
Kütahya ilinde işyeri sayısı kriterine göre üç yıldız alan sektörler; ağaç ve mantar ürünleri ve
mineral ürünlerdir. İstihdam kriterine göre ise; kömür ve linyitin çıkarılması, diğer madencilik ve
taş ocakçılığı, kimyasal ürünler, mineral ürünler ve enerji sektörleridir.
İşyeri sayısı kriterine göre iki yıldız alan sektörler; diğer madencilik ve taş ocakçılığı, gıda ürünleri
ve kimyasal ürünler sektörüdür. İstihdam kriterine göre iki yıldız alan sektör bulunmamaktadır.
İşyeri sayısına göre tek yıldız alan sektörler; kömür ve linyit çıkartılması, metal cevherleri
madenciliği, tekstil ürünleri, kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri ve kauçuk ve plastik
ürünleridir. İstihdam kriterine göre tek yıldız alan sektörler ise; metal cevherleri madenciliği,
gıda ürünleri, tekstil ürünleri, ağaç ve mantar ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri, kauçuk ve plastik
ürünleri ve ana metal sanayi sektörleridir.
Tablo verilerinden hareketle özet bir değerlendirme yapabilmek amacıyla, Kütahya’da herhangi
bir şekilde (aday, potansiyel ya da olgun) kümelenme özelliği gösteren sektörler, kümelenme
özelliği gösterdiği kriterlere göre (büyüklük, baskınlık, uzmanlaşma) aşağıda verilmiştir.
Tabloya göre Kütahya ilinde hem işyeri sayısı hem de istihdam kriterine göre “olgun küme”
özelliği gösteren (üç yıldız alan) mineral ürünler sektörüdür. Ağaç ve mantar ürünleri sadece
işyeri kriterine göre, kömür ve linyitin çıkarılması, diğer madencilik ve taş ocakçılığı, kimyasal
ürünler, mineral ürünler ve enerji sektörü ise istihdam kriterine göre olgun küme özelliği
taşımaktadır.
İstihdam kriterine göre “potansiyel küme” özelliği gösreren (iki yıldız alan) sektörün
bulunmadığı ilde, işyeri sayısına göre diğer madencilik ve taş ocakçılığı, gıda ürünleri ve kimyasal
ürünler sektörleri potansiyel küme özelliği taşımaktadır.
İşyeri sayısına göre “aday küme” özelliği gösteren (tek yıldız alan) sektörler; kömür ve linyit
çıkartılması, metal cevherleri madenciliği, kok ve rafine edilmiş petrol ürünleri, tekstil ürünleri,
kauçuk ve plastik ürünleri sektörleridir. İstihdam kriterine göre ise metal cevherleri madenciliği,
ağaç ve mantar ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri, gıda ürünleri, tekstil ürünleri, kauçuk ve plastik
ürünleri ve ana metal sanayidir. Uzmanlık kriterine göre aday küme özelliği taşıyan (tek yıldız
alan) sektör bulunmamaktadır.
Tablo 63: Kütahya Sanayi Sektörlerinin Kümelenmesi
Hangi Katsayılara Göre
Hangi Kritere Göre
İşyeri Sayısı
Olgun Küme
Büyüklük, Baskınlık ve
Uzmanlaşma
Büyüklük ve Baskınlık
Potansiyel Küme
Baskınlık ve Uzmanlık
İstihdam
Sektörler
Mineral ürünler, ağaç ve mantar
ürünleri
Kömür ve linyitin çıkarılması, diğer
madencilik ve taş ocakçılığı,
kimyasal ürünler, mineral ürünler,
enerji
İşyeri Sayısı
İstihdam
İşyeri Sayısı
Diğer madencilik ve taş ocakçılığı,
gıda ürünleri, kimyasal ürünler
İstihdam
Büyüklük, Uzmanlık
İşyeri Sayısı
İstihdam
İşyeri Sayısı
Büyüklük
İstihdam
Aday Küme
İşyeri Sayısı
Baskınlık
İstihdam
Uzmanlık
Kömür ve linyit çıkartılması, metal
cevherleri madenciliği, kok ve rafine
edilmiş petrol ürünleri
Metal cevherleri madenciliği, ağaç
ve mantar ürünleri, kağıt ve kağıt
ürünleri
Tekstil ürünleri, kauçuk ve plastik
ürünleri
Gıda ürünleri, tekstil ürünleri,
kauçuk ve plastik ürünleri, ana
metal sanayi
İşyeri Sayısı
İstihdam
Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınan sanayi sicil verilerinden hareketle hesaplamamız.
2.3.3. Hizmetler Sektörü
1987 yılında il GSYİH’sı içinde %34.5 olan hizmetler sektörünün payı, 1987–2001 döneminde
önemli bir artış göstererek 2000 yılında %42.8’e yükselmiş, 2001 yılında ise %40.1 olarak
gerçekleşmiştir. Bu büyümeye karşın, il toplam hasılasından hizmetler sektörünün aldığı pay,
tüm yıllar boyunca Türkiye hizmetler sektörünün payının altında kalmıştır.
Kütahya ilinde hizmetler sektöründe yaratılan hasılanın, Türkiye hizmetler sektörü hasılası
içindeki payına bakıldığında, 1987 yılı itibarıyla Kütahya’nın Türkiye geneli hizmetler sektörü
hasılası içinden %0.6’lık pay aldığı ve bunun 1987–2001 dönemi boyunca küçük de olsa bir azalış
göstererek 2001 yılında %0.5’e düştüğü görülmektedir. Kütahya ilinin Ege Bölgesi hizmetler
sektöründen aldığı pay da 1987-2001 yılları arasında küçük de olsa bir azalış göstermiştir.
95
Tablo 64: Kütahya Hizmet Sektörü Hasılasının Türkiye ve Bölge İçindeki Yeri
1987
Türkiye Hizmetler Hâsılası
Ege Bölgesi Hizmetler Hâsılası
1990
1995
42,132 224,047 4,501,883
2000
2001
78,015,045 111,009,933
6,511
33,646
662,047
11,080,210
16,301,667
Kütahya Hizmetler Hâsılası
266
1266
22,604
396,450
579,949
Kütahya /Türkiye (%)
0.63
0.57
0.50
0.51
0.52
Kütahya /Ege Bölgesi (%)
4.09
3.76
3.41
3.58
3.56
Türkiye Hizmetler Hasılası/Türkiye GSYİH'sı (%)
56.4
57.0
58.0
62.6
62.2
Kütahya Hizmetler Hasılası/Kütahya GSYİH'sı (%)
34.5
40.5
33.6
42.8
40.1
Kaynak: TUİK verilerinden hareketle hesaplamamız
Not (*) : Cari Fiyatlarla Milyar TL
Kütahya’da hizmetler sektörü içerisinde ticaret sektörü (özellikle toptan ve perakende ticaret)
ile ulaştırma ve haberleşme sektörü ağırlıklı konumda olup inşaat sektörü göreli olarak daha
düşük düzeyde bulunmaktadır. 2001 yılı itibarıyla cari fiyatlara göre, Kütahya GSYİH’sı içinde
ticaret sektörü %6.2 oranında bir paya sahip iken, ulaştırma ve haberleşme sektörü yaklaşık
%16, konut sahipliği %3.1, serbest meslek hizmetleri %1.5, inşaat sektörü %3.1 ve malî
kuruluşlar %0.9 oranında pay almıştır. İldeki ticari faaliyetlerden kaynaklanan hasılanın büyük
bir bölümü (%83.1) toptan ve perakende ticaret sektörüne aittir.
İldeki Ticari Faaliyetler
Marmara, İç Anadolu, Akdeniz ile Ege Bölgeleri arasında ana ulaşım ağının merkezinde olan ve
dolayısıyla ulaşım açısından önemli bir konumda bulunan Kütahya’da ticarete konu olan başlıca
ürünler tarım ürünleri, orman ürünleri, madenler (bor, linyit, manyezit), toprağa dayalı seramik
(porselene, çini) olarak sıralanabilir. Öte yandan Türkiye’deki tek gümüş üretim tesisinin
bulunduğu yer olan Kütahya gümüş ticaretinin önemli bir bölümünü gerçekleştirmektedir. İlde,
son yıllarda, otomotiv yan sanayi ve tekstile dayalı yatırımlarda artışlar meydana gelmektedir ve
söz konusu ürünlerin ticaretinde de artışlar gözlenmektedir. Ancak Kütahya’daki ticarî hayatın
yeterince geliştiğini söylemek güçtür. Kütahya’da toplam 23,508 gelir vergisi mükellefi, 3,111
kurumlar vergisi mükellefi bulunmaktadır. Faal nüfusun %5.3’ü ticaretle uğraşmaktadır ve bu
durum ilde ticaretin yeterince gelişmediğinin önemli bir göstergesi olarak sayılabilir. Kütahya’da
yaşayan insanlar genellikle ücretli olarak çalışmak istemektedirler.
Kütahya, konumu itibariyle yurtiçi ulaşım ağı açısından önemli bir kavşak noktasında olmasına
rağmen tesis yokluğu nedeniyle yol ticaretinden yeterince istifade edememektedir. Son yıllarda
96
ise Dumlupınar Üniversitesinde öğrenim gören öğrenci sayısı ile ildeki askeri birliklerdeki asker
ve personel sayılarının ve Kütahya’ya gelen ziyaretçi sayısının artması bu kesimlere yönelik
hizmet sunan işyerlerini (yurt, pansiyon. kafe ve pastane, lokanta, hediyelik eşya satış yeri vb)
ve bu işyerlerinin gerçekleştirdiği ticareti olumlu yönde etkilemektedir.9
Kütahya ilinde, 4 Ticaret ve Sanayi odası olup, 571 Anonim Şirket, 2,290 Limited Şirket, 9
Kollektif Şirket, 2,716 şahıs türü kuruluş mevcuttur. Ticaret Borsasının 162 şahıs ve 203 tüzel
kişilik üyesi vardır. Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliğinin 20,910 kayıtlı üyesi bulunmaktadır. İl
1163 sayılı Kooperatifler Kanununa göre kurulu (yapı kooperatifleri hariç) toplam 162 kooperatif
bulunmaktadır.10
Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı olan üye sayıları bakımından öne çıkan ilk 5 sektör Otomotiv,
Ulaştırma ve Akaryakıt, Gıda Ticareti, Mühendislik ve Teknik Hizmetler, Finans, Sigorta, Emlak ve
Kuyumculuk, Yapı ve Yaşam şeklinde sıralanabilir. Buna ek olarak Kütahya`da öne çıkan
ekonomik faaliyetler; metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı, madencilik ve
taşocakçılığı, ağaç ve ağaç mantarı ürünleri (mobilya hariç) imalatı; saz, saman ve benzeri
malzemelerden, örülerek yapılan eşyaların imalatı şeklinde sıralanmaktadır.
İlde 2012 yılı itibarıyla 75 ihracat yapan, 58 de ithalat yapan firma bulunmaktadır. Kütahya’da
ithalat, genellikle teknolojik ilerlemeler sonucunda üretilen makineler, bu makinelerin yedek
parçaları ve diğer endüstriyel ürünlerden oluşmaktadır. Devlet Planlama Teşkilatının teşvik
tedbirlerinden yararlanan firmalarca yapılan makine ve teçhizat ithalatı da söz konusudur. Diğer
yandan, Kütahya’daki sanayi kuruluşlarının ihtiyacı olan hammadde ve kimyasal maddelerin de
dış alımı yapılmaktadır. Kütahya’da 2003 yılında 32 ithalatçı firma varken bu sayı 2012 yılında
58’e yükselmiştir. Ancak komşu illerle karşılaştırıldığında ithalatçı firma sayısının çok az olduğu
bilinmektedir.
Kütahya’nın ihracatına baktığımızda ise genelde maden, taş ve toprağa dayalı olarak üretilen
porselen, seramik, ateş tuğlası ürünleri ile orman ürünlerinden oluştuğu görülmektedir. Bunlara
ilaveten, çeşitli kimya, makine, tekstil ve gıda ürünlerinin ihracı da söz konusudur. 2004 yılında
Kütahya’da 61 ihracatçı firma faaliyet göstermekteyken, 2012 yılında bu sayı 75’e yükselmiştir.
9
Kütahya İl Stratejik Planı, 2011-2023, İl Özel İdaresi
10
İl Özel İdaresi Brifingi
97
Kütahya’nın dış ticaret hacmi, Uşak ve Afyon illerinin dış ticaret hacmine benzemektedir. Ancak,
Uşak ve Afyon’da Gümrük Müdürlüğü olmasına rağmen, Kütahya’da Gümrük Müdürlüğü
olmaması sanayiciler tarafından eleştirilmektedir ve bu durum olası ticaret artışının önünde de
bir engel olarak görülmektedir.
İl, önemli bir kavşak noktasında olmasına rağmen yol ticaretinden tesis yokluğu nedeniyle fazla
istifade edememektedir. Ayrıca birkaç istisna dışında çini ve seramik üretim ve satışını yapan
firmaların işletme sermayesi yetersizliği nedeniyle zaman zaman oluşan ekonomik krizlerden
çıkamadıkları dolayısıyla çini ve seramik satışından da yeterince istifade edilemediği ifade
edilmektedir. Kütahya, sahip olduğu doğal güzellikler, tarih ve kültür zenginliği ve taşıdığı termal
kaynaklar ile ülkemizde turizm potansiyeli en yüksek olan illerimizden birisidir. Büyük bir
potansiyel mevcut olmakla birlikte turizm gelişmemiş ve oldukça düşük seviyede kalmıştır.
Kütahya sahip olduğu zengin turizm kaynaklarına rağmen yeterli konaklama imkanına sahip
değildir. İlde bulunan termal ve konaklama tesisleri günümüz şartlarında eski ve yetersiz
kalmaktadır. Kütahya, Türkiye genelinde 7 termal turizm merkezine sahip tek ildir.11
Lojistik12
Her türlü ürün, servis hizmeti ve bilgi akışının, kaynağından son tüketiciye kadar olan tedarik
zinciri içindeki hareketinin verimli bir şekilde planlanması, uygulanması, taşınması, depolanması
ve kontrol altında tutulması hizmeti olarak nitelendirilen lojistik sektörü, şirketlerin verimlilik ve
rekabet gücü üzerinde önemli bir etkendir.
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)’nün hazırladığı “Dünya Hizmet Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)”
Raporlarına göre; denizyolu, iç suyolları, havayolu, uzay, demiryolu, karayolu, boru hattı
taşımacılığı, depolama, elleçleme, acente diğer hizmetleri kapsayan ulaştırma hizmetlerinin,
toplam hizmet GSYİH’si içindeki payı %24-25 düzeyindedir. Yine aynı raporlara göre, Türkiye’de
bu oran %18-22 oranında seyretmektedir.
Çok geniş bir hizmet alanını ifade eden lojistik sektörü, küreselleşme ile birlikte tüm dünyada
hızla büyümeye, ulusların milli gelirlerinden önemli paylar almaya başlamıştır. Sektörün, 2006
yılında 5 trilyon dolarlık, 2009 yılında ise 6 trilyon dolarlık bir pazar oluşturduğu tahmin
11
81 il Durum Raporu, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
Lojistik Bölümünün yazımında, büyük ölçüde Zafer Kalkınma Ajansı’nın hazırlamış olduğu “TR33 Bölgesi Bölgesel
Ulaştırma Stratejisi (2013)” başlıklı rapordan yararlanılmıştır.
12
98
edilmektedir. Türkiye’de ise 2008 yılında 60 milyar dolarlık (GSYİH içindeki payı ise %12-13
seviyelerinde) bir pazara sahip olan lojistik sektörünün, 2015 yılında 120-150 milyar dolarlık bir
pazar oluşturacağı tahmin edilmektedir. 2010 yılında Dünya Bankası tarafından yayınlanan
rapora göre, Türkiye, altı farklı lojistik kriter üzerinden hesaplanan lojistik performans indeksi
(3.22) bakımından, 155 ülke arasında 39. sırada bulunmaktadır. (Lojistik Sektör Raporu,
MÜSİAD, 2010).
Türkiye’de turizmden sonra en fazla potansiyeli olan hizmet sektörünün lojistik sektörü olduğu
bilinmektedir. Lojistik sektörünün gelişmesiyle birlikte Türkiye coğrafi konumu gereği
çevresindeki ülkelere de lojistik hizmeti verebilecektir. Aynı zamanda ulusal üreticiler, ürünlerini
daha çabuk ve daha düşük maliyet ile ihraç edebileceklerdir. Taşımacılık ve depolama
imkanlarındaki gelişmelerin iç ve dış ticaret hacmini artırabilme gücü olduğu bilinmektedir
(TR33 Bölgesi Mevcut Durum Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2010).
Kütahya ili ile ilgili olarak, lojistik potansiyelini ortaya koyan özel bir çalışma yapılmamıştır.
Ancak, Zafer Kalkınma Ajansı tarafından, TR33 Bölgesi geneline yönelik olarak yapılmış “TR33
Bölgesi Bölgesel Ulaşım Stratejisi” başlıklı çalışma, diğer TR33 illerinde olduğu gibi, Kütahya
ilinin de “Lojistik” potansiyelini göstermesi açısından önemlidir.
Türkiye karayolları envanteri incelendiğinde ülkedeki toplam yol uzunluğunun 2012 yılı itibariyle
62,930 km olduğu, bu yolların 59,473 km’sinin asfalt yollardan oluştuğu ve asfalt yolların da
18,154 km’sinin bölünmüş yol olduğu görülmektedir. TR33 Bölgesi incelendiğinde ise, toplam
3,549 km olan toplam yolların 3,527 km’sinin asfalt yol olduğu, bölünmüş yol uzunluğunun ise
1,099 km olduğu görülmektedir. Yol ağı altyapısının TR33 illeri içerisindeki dağılımına
bakıldığında ise özellikle bölünmüş yollarda Afyonkarahisar ilinin 461 km. ile en fazla bölünmüş
yola sahip il olduğu ortaya çıkmaktadır. Toplam asfalt yol uzunluğunda da Afyonkarahisar ilinin
Manisa ili ile birlikte en uzun yol ağına sahip iki il olduğu görülmektedir.
99
Tablo 65: Devlet ve İl Yollarının Cinslerine Göre Uzunlukları
Devlet ve İl Yolları (Km)
Afyon
Manisa
Uşak
Kütahya
TR33
Türkiye
Asfalt
Betonu
260
228
117
24
629
11,561
Asfalt Yollar
Satıh
Toplam
Kaplama
769
1029
856
1084
353
470
920
944
2,898
3527
47,912
59,473
Parke
Stabilize
Toprak
Geçit
Vermez
Toplam
Uzunluk
Bölünmüş
Yol
0
0
0
6
6
212
0
0
0
0
0
1,077
0
0
0
0
0
721
2
14
0
0
16
1,447
1,031
1,098
470
950
3,549
62,930
461.0
340.3
138.2
159.3
1,098.8
18,154.4
Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü,2012
TR33 Bölgesi, Bölgesel Ulaştırma Stratejisi, Zafer Kalkınma Ajansı, 2013
Bölge içerisinde yer alan trafik yoğunluğu incelendiğinde ise 2011 yılında bölgeyi doğu batı
doğrultusunda kesen İzmir Afyon hattının, Manisa ili Merkez İlçe ve çevresi ağların, Kütahya
Eskişehir doğrultusunun hacminin görece yüksek olduğu görülmektedir.
TR33 Bölgesi sınırları içerisinde, Ankara’dan İzmir’e planlanan otoyol projesi ve Afyon üzerinden
Antalya’ya bağlanacak olan otoyol projesi yer almaktadır. Ayrıca İstanbul-İzmir otoyol projesi de
yine bölgeye etkisi olacak bir diğer projedir. Ankara-İzmir güzergâhında yapımı düşünülen
otoyol projesinin büyük bir bölümünün bölgeyi doğu batı eksenli kesecek oluşunun, bölgenin
erişilebilirliğine olumlu düzeyde etkisinin olacağı düşünülmektedir.
TR33 Bölgesinde yer alan 4 ilden de konvansiyonel demiryolu ağları geçmektedir. Demiryolu
hatlarından Afyonkarahisar’dan geçen kısım 364 km., Kütahya’dan geçen kısım 213 km., Uşak
bölümü 147 km., Manisa bölümü ise 264 km. uzunluğundadır. Afyonkarahisar ilinden 8 tren,
Kütahya ilinden 18 tren, Manisa’dan 16 tren ve Uşak ilinden 2 tren olmak üzere toplam 11 hat
bölge
içinden
geçmektedir.
Konvansiyonel
demiryolu
hatlarında
bölge
içerisinde
Afyonkarahisar’da 29 istasyon, Kütahya’da 25 istasyon, Manisa’da 35 istasyon, Uşak’ta 12
istasyon olmak üzere TR33 Bölgesinde toplam 101 istasyon bulunmaktadır ve iki yönde toplam
üç milyona yakın yolcu taşınmaktadır.
Demiryolu aracılığıyla yapılan yük taşımacılığı incelendiğinde ise bölgeden yapılan toplam yük
taşımacılığının %77’sinin Kütahya’dan yapıldığı görülmektedir. Bölgedeki yük taşımacılığında
Afyonkarahisar’ın payı %11, Manisa’nın payı %9 ve Uşak ilinin payı %3’tür. Toplam taşımacılık
ise 2,895,621 ton’dur.
100
Ankara İzmir hattında yapılması düşünülen Hızlı Tren projesi 624 km. uzunluğa sahiptir ve bölge
doğrultusunda projelendirilmiştir. 2015 yılından sonra tamamlanması planlanan bu proje
doğrudan Kütahya’yı ilgilendirmiyor görünse de, komşu illerden büyük şehirlere yönelik hızlı
tren hatları mutlaka Kütahya için de bir avantaj oluşturacaktır.
TR33 Bölgesinde ve yakın komşuluğunda birçok havalimanı ve pist bulunmaktadır. TR33 sınırları
içerisinde bulunan iki havalimanı; Uşak Havalimanı ve Kütahya’da Zafer Havalimanı’dır. Bu
havalimanlarından Uşak havalimanında hâlihazırda tarifeli sefer yapılmamakla birlikte, Zafer
Havalimanı
ülkenin ilk bölgesel havalimanı
olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca bölge
komşuluğunda tarifeli uçuşları bulunan Denizli Çardak Havalimanı ve İzmir Adnan Menderes
Havalimanı iç ve uluslararası uçuşlarda kendi illeri ile birlikte TR33’ü de kapsayan bir hinterlanda
hizmet vermektedirler. Bölgenin hizmete yeni alınan Zafer Havalimanı’nın potansiyelinin
harekete geçirilmesi oldukça önemlidir.
TR33 Bölgesinde denize kıyısı olan il olmamakla birlikte, bölgede deniz taşımacılığının
kullanılması ancak İzmir Limanı’nın kullanılması yoluyla gerçekleşebilmektedir. Demiryolu
bağlantısının limana kadar uzanması demiryolu ile entegrasyonun sağlanması anlamında
denizyolu açısından güçlü bir yön olarak değerlendirilebilir. İzmir Limanı, bölgede üretilecek
ürünlerin demiryolu ile entegre şekilde çeşitli ulaşım senaryoları dahilinde ihracatı ve ticareti
için önemli fırsatlar sunmaktadır.
TR33 Bölgesi’nin lojistik performansının, mevcut demiryollarının iyileştirilmesi, Uşak Lojistik
Köyü’nün faaliyete geçmesi, Kütahya’daki ve Uşak’taki havalimanlarının daha etkin
kullanılmasıyla daha da artması beklenmektedir.
Bölge kapsamında lojistik anlamda sıralanabilecek 4 önemli yatırım ve yatırım planı ortaya
çıkmaktadır. Bunlar önemli bir proje olarak ortaya çıkan BALO projesi, açılışı yapılmış olan ve
lojistik sektörüne etkileri muhtemel Zafer Havalimanı ve TCDD tarafından Uşak’ta kurgulanan
lojistik köy projesi ve Manisa OSB içerisinde yer alan lojistik sahadır. BALO projesi öncelikli
olarak bölgenin kuzeyiyle (Bandırma Limanı, Tekirdağ Limanı) bölgenin demiryolu bağlantısının
kurgulanarak lojistik faaliyetlerin bu koridordan yapılmasını öngörmektedir. Zafer Havalimanı da
yine yolcu taşımacılığı yanında bölge genelinde lojistik altyapının oluşturulması sürecinde
sisteme dâhil edilmesi gerekli bir ulaşım altyapısıdır. Manisa Organize Sanayi Bölgesi içerisinde
101
de halen faaliyette olan ve toplam alanı 306,000 m² olan bir lojistik alan bulunmaktadır. 20,000
m² kapalı ve 40,000 m² açık alandan oluşan toplam 60,000 m²’si kullanılan bu alan bölge lojistik
faaliyetleri açısından güçlü bir aktör olarak görülmektedir.
Harita 3: Bölgede Yer Alan Lojistik Projeler
Kaynak: TR33 Bölgesi Bölgesel Ulaştırma Stratejisi, Zafer Kalkınma Ajansı (Büro Çalışmaları, 2012)
Grafik 19: Bölge İçi Tüm Ürünler Nakliye Hacimleri
Kaynak: TR33 Bölgesi Bölgesel Ulaştırma Stratejisi, Zafer Kalkınma Ajansı
102
Harita 4: TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi
Kaynak: TR33 Bölgesi Bölgesel Ulaştırma Stratejisi, Zafer Kalkınma Ajansı
Zafer Kalkınma Ajansı tarafından, daha çok karayolları erişim olanakları üzerinden tüm iller için
coğrafi erişilebilirlik endeksleri hesaplanmıştır. Tablodan da görüldüğü gibi, Kütahya ili, coğrafi
erişilebilirlik endeksi açısından 81 il arasında 34. sırada bulunmaktadır. Bölge illerinden Manisa
67. sırada, Afyonkarahisar 26. sırada, Uşak ili ise 46. sırada bulunmaktadır.
103
Tablo 66: İllerin Coğrafi Erişilebilirlik Endeksleri (2012)
İL ADI
ERİŞİLEBİLİRLİK ENDEKSİ
İL ADI
ERİŞİLEBİLİRLİK ENDEKSİ
Adana
Konya
75
81
Adıyaman
Kütahya
63
60
Afyon
Malatya
70
73
Ağrı
Manisa
40
40
Amasya
Kahramanmaraş
92
73
Ankara
Mardin
95
45
Antalya
Muğla
49
35
Artvin
Muş
40
45
Aydın
Nevşehir
37
98
Balıkesir
Niğde
44
87
Bilecik
Ordu
61
69
Bingöl
Rize
55
47
Bitlis
Sakarya
40
65
Bolu
Samsun
75
76
Burdur
Siirt
52
38
Bursa
Sinop
54
62
Çanakkale
Sivas
33
93
Çankırı
Tekirdağ
88
37
Çorum
Tokat
95
94
Denizli
Trabzon
46
55
Diyarbakır
Tunceli
53
61
Edirne
Şanlıurfa
31
57
Elazığ
Uşak
66
57
Erzincan
Van
71
31
Erzurum
Yozgat
55
98
Eskişehir
Zonguldak
68
61
Gaziantep
Aksaray
67
96
Giresun
Bayburt
67
59
Gümüşhane
Karaman
60
73
Hakkari
Kırıkkale
25
99
Hatay
Batman
55
44
Isparta
Şırnak
56
34
İçel
Bartın
70
61
İstanbul
Ardahan
47
36
İzmir
Iğdır
39
32
Kars
Yalova
37
54
Kastamonu
Karabük
77
71
Kayseri
Kilis
100
58
Kırklareli
Osmaniye
32
71
Kırşehir
Düzce
98
71
Kocaeli
60
Kaynak: TR33 Bölgesi Bölgesel Ulaştırma Stratejisi, Zafer Kalkınma Ajansı, (Büro çalışmaları, 2012)
Tablodan da görüldüğü gibi, Kütahya ili, nüfus merkezlerine erişilebilirlik endeksi açısından 81 il
arasında 15. sırada yer almaktadır. Bölge illerinden Manisa bu kritere göre 8. sırada,
Afyonkarahisar 17. sırada, Uşak ili ise 24. sırada bulunmaktadır.
104
Tablo 67: İllerin Nüfus Merkezlerine Erişilebilirlik Endeksleri (2012)
İL ADI
Adana
Adıyaman
Afyon
Ağrı
Amasya
Ankara
Antalya
Artvin
Aydın
Balıkesir
Bilecik
Bingöl
Bitlis
Bolu
Burdur
Bursa
Çanakkale
Çankırı
Çorum
Denizli
Diyarbakır
Edirne
Elazığ
Erzincan
Erzurum
Eskişehir
Gaziantep
Giresun
Gümüşhane
Hakkâri
Hatay
Isparta
İçel
İstanbul
İzmir
Kars
Kastamonu
Kayseri
Kırklareli
Kırşehir
Kocaeli
Nüfusa Erişilebilirlik
Endeksi
55
46
54
38
48
69
52
36
50
54
56
42
40
55
49
63
47
51
50
51
47
47
45
42
42
56
52
44
41
34
48
50
53
100
62
36
48
53
48
51
66
İL ADI
Konya
Kütahya
Malatya
Manisa
Kahramanmaraş
Mardin
Muğla
Muş
Nevşehir
Niğde
Ordu
Rize
Sakarya (Adapazarı)
Samsun
Siirt
Sinop
Sivas
Tekirdağ
Tokat
Trabzon
Tunceli
Şanlıurfa
Uşak
Van
Yozgat
Zonguldak
Aksaray
Bayburt
Karaman
Kırıkkale
Batman
Şırnak
Bartın
Ardahan
Iğdır
Yalova
Karabük
Kilis
Osmaniye
Düzce
Nüfusa Erişilebilirlik
Endeksi
56
55
47
57
51
43
46
40
51
49
45
39
62
48
39
43
48
54
48
42
41
49
52
38
51
51
52
40
48
55
42
38
47
35
35
58
50
45
50
57
Kaynak: TR33 Bölgesi, Bölgesel Ulaştırma Stratejisi, Zafer Kalkınma Ajansı (Büro çalışmaları 2012)
2.3.3.1. Turizm
Turizmin ülke ekonomilerine sağladığı etkilerin düzeyi, aynı zamanda turizm sektörünün gelişme
düzeyini de yansıtmaktadır. Hızlı ekonomik, siyasi ve teknolojik gelişmelere paralel olarak,
turizm tüketim kalıplarında da son yıllarda önemli bir değişim gözlenmektedir. Zamanla daha da
105
belirginleşen yeni tip turistik beklentiler, deniz-güneş-kum üçgeninin hâkim olduğu alışılmış
turizm merkezlerinden uzak, doğa ile iç içe, abartılı olmayan tesislerde uygun bir oda, iyi bir
hizmet ve tüm bunların başında bozulmamış ve temiz bir doğal çevrede aktif bir tatil olarak
özetlenmektedir.
1078 yılında Anadolu Selçuklu Devleti tarafından fethedilen Kütahya, 130 yıl Germiyan
Beyliği’nin başkenti, 400 yıl Anadolu Beylerbeyliği’nin merkezi olmuştur. Yedi bin yıllık bir
geçmişe sahip olan Kütahya, topraklarında barındırdığı uygarlıklara ait çok zengin bir kültürel
mirasın da sahibidir. Sanat değeri yüksek seramikleriyle ünlü Hititlerin, barışçı bir toplum olan
Friglerin, heykeltraşlıklarıyla ünlü Roma ve Bizanslıların, anıtsal mimaride ileri gitmiş, edibi, şairi,
mutasavvıfı çok olan Selçuklu, Germiyanlı ve Osmanlıların birikimini yansıtan Kütahya, bu tarihi
sürecin her devresinde önemli bir ilim ve kültür merkezi niteliğinde olmuştur.
Friglerden günümüze kadar ulaşan binlerce mağara, erken Hıristiyanlık dönemi şapel ve
kiliseler, Romalılardan kalan antik kent, ilk hali Bizanslılardan kalan Kütahya Kalesi, Selçuklulara
ait Hıdırlık Mescidi, Osmanlı İmparatorluğunun kurulduğu topraklar olan Domaniç,
Germiyanoğullarından kalan Vacidiye Medresesi ve II. Yakup İmaret Külliyesi, etnik kültürün son
şahidi Yeni Mahalle Rum Ortodoks Kilisesi, Osmanlılardan kalma Ulu Camii ve başka çok sayıda
tarihi mimari yapı, Başkumandanlık Meydan Savaşı’nın kazanıldığı Dumlupınar ve AltıntaşZafertepe Çalköy’deki Şehitlikler ve Anıtlar bu topraklarda yaşayan medeniyetlerin günümüze
bıraktığı kültürel mirasın sadece bazılarıdır. İlde 1,592 adet tescilli taşınmaz, 40,429 adet tescilli
taşınır kültür varlığı bulunmaktadır.
2.3.3.1.1. Tarihi ve Kültürel Değerler
Kütahya; Hitit, Lidya, Makedonya gibi uygarlık tarihinde önemli yere sahip olan birçok ilk Çağ
medeniyetine ev sahipliği yapmış yaklaşık sekiz bin yıllık imparatorluklar şehridir. Kütahya
Cumhuriyet Dönemi’nin başlangıcında da milli varoluş mücadelesine şahitlik etmiştir. Kültürel
özelliklerine baktığımızda ise “Ateşte Açan Çiçek” olarak tasvir edilen çinisiyle dünyaca meşhur
olan Kütahya, dünyadaki ilk ve tek Çini Müzesi’ne ev sahipliği yapmaktadır.
106
Tarihi Alanlar
Frig Vadisi: Kütahya-Eskişehir Karayolunun 26. km’sinde yer almaktadır. Bölge eski bir yanardağ
olan Türkmen Dağları’nın tüfleri ile kaplıdır. Frigler yumuşak yapıda olan volkan tüfünü yontarak
çeşitli amaçlarla kullanmışlardır. Bölge, Roma ve Bizans Dönemleri’nde de kullanılmış ve o
dönemlerde yapılan eser ve yapılar günümüze kadar ulaşmıştır. Bölge doğal kaya yapısı, tarihi
kalıntıları ve çam ormanları ile bir turizm merkezi konumundadır.
Aizanoi Antik Kenti: Kütahya'nın 57 km güneybatısında Çavdarhisar bölgesinde yer almaktadır.
Bedir Çayı’nın iki tarafında kurulmuş antik bir Roma kentidir. Aizanoi antik kenti Efes, Bergama
ve Side gibi kentlerle çağdaş olup dünyanın ilk borsasının burada kurulmuş olmasıyla
tanınmaktadır.
Kütahya Kalesi: Kütahya Kalesi, antik devirlerden başlamak üzere yerleşimin başladığı bir
bölgede ve Kütahya şehrinin ilk kurulduğu yer olduğu tahmin edilen bugünkü şehre hâkim tepe
üzerinde kurulmuştur. Roma Dönemi’nde yapılmış olmakla beraber bölgede egemenlik kurmuş
olan Bizans, Selçuklu, Germiyan ve Osmanlılar tarafından da kullanılmıştır.
Germiyan Sokak: Merkez Pirler Mahallesi’nde, 18. yüzyıl Kütahya evlerinin topluca bulunduğu
Germiyan Sokak, Arnavut kaldırımlı yolları ile Kütahya'daki tarihi kent dokusunun korunduğu
önemli bir alandır.
Başkumandan Tarihi Milli Parkı: Kurtuluş Savaşı’nın geçtiği Zafertepe Çalköy ve Dumlupınar
şehitlerinin anısına yapılmış olup arazisinin bir kısmı Afyonkarahisar ili sınırları içerisinde yer
almaktadır.
Tarihi Eserler
Yukarı Kale Camii, Balıklı Camii, Hezar Dinarı Mescidi, Yoncalı Hamamı ve Mescidi, Ulu Camii
Sakahanesi, Sadettin Cami ve Sakahanesi, Hıdırlık Mescidi Selçuklu Dönemi’nden kalma önemli
eserlerdir. Analcı Mescidi, Kurşunlu Camii, Çatalçeşme Mescidi, Yakup Çelebi İmaret Külliyesi,
İshak Fakih Külliyesi, Vacidiye Medresesi, Balabaniye Medresesi, Saray Hamamı ve Küçük
Hamam ise Germiyanoğulları Dönemi’nden kalma eserlerdir.
Ulu Cami (Yıldırım Han Cami), Takvacılar Cami (Timurtaş Paşa Cami), Meydan Cami (Aslan Bey
Cami), Karagöz Ahmet Paşa Cami, Şengül Cami, Küpecik Cami, Lala Hüseyin Paşa Cami, Özbek
107
Cami, Ali Paşa Cami, Mollabey Cami ve Külliyesi, Ahırardı Cami (Dilsizoğlu Hacı İbrahim Cami),
Yeşil Cami, Bülbül Mescidi (Yakup Çavuş Mescidi), Deve Yatağı Mescidi, Cedid Mescidi (Yeni
Mahalle Mescidi), Ahi Evren Mescidi (Hacı Evren Mescidi), Molla Halil Mescidi (Kazasker
Mescidi), Mevlevihane Dönenler Cami, (Ergun Çelebi Zaviyesi), Eydemir Hamamı (Elvan Bey
Hamamı), Balıklı Hamamı (Rüstem Paşa Hamamı), Lala Hüseyin Paşa Hamamı, Kemer Hamamı,
Şengül Hamamı, Yeni Mahalle Hamamı (Cedid Mahallesi Hamamı), Büyük ve Küçük Bedesten,
Kapan Hanı ve Muvakkithane de Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nden kalma eserlerdir.
(Kütahya Belediyesi Faaliyet Raporu)
Müzeler
Kütahya Kossuth Müzesi: Macar Özgürlük Savaşı’nın önderlerinden Lajos Kossuth’un (18501851), sürgün zamanı kaldığı ve Macar Anayasası’nı yazdığı Macar sokaktaki evi 1982 yılında
müze olarak ziyarete açılmıştır.
Dumlupınar Atatürk Evi: Mustafa Kemal Atatürk’ün karargâh olarak kullandığı ev, aslına uygun
olarak restore edilerek 2003 yılında ziyarete açılmıştır.
Kütahya Arkeoloji Müzesi: Arkeoloji Müzesi’nde tarih öncesi dönemlerden başlayarak
paleolitik, kalkolitik, Eski Tunç, Hitit, Frig, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı
Dönemleri’ne ait eserler sergilenmektedir.
Kütahya Çini Müzesi: Germiyan Beyi II. Yakup (1387-1429) külliyesinin imaret bölümü olan bu
yapı Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilmiş ve Çini Müzesi olarak 1999 yılında
ziyarete açılmıştır. Müzede 14. yüzyıldan başlayarak günümüze kadar süregelen çini eserler
sergilenmektedir.
Dinsel Mekanlar
Kütahya’da inanç turizmi, tarihi Ulu Cami ve Mevleviliğin önemli merkezlerinden biri haline
gelen Dönenler Mevlevihanesi ile ön plana çıkmaktadır.
2.3.3.1.2. Doğal Güzellikler ve Eko Turizm
Kütahya topraklarının %52’si ormanlarla kaplı olduğu için her köşesi zengin doğa güzelliklerine
sahiptir. Bu güzellikler güçlü bir çevre bilinciyle korunmakta, günü birlik olduğu kadar uzun
süreli dinlenme ve kamp imkânları için de faydalanılabilmektedir. Kütahya’da Eğrigöz Dağı,
108
Murat Dağı, Yeşildağ, Akdağ, Simav Dağı, Yellice Dağı, Türkmen Dağı, Şaphane Dağı ile Frigya
Vadileri, Çamlıca, Gölcük Yaylası ve Domaniç ormanları gibi pek çok yerde kamp ve doğa
yürüyüşü yapılabilecek alanlar mevcuttur.
Eko turizm açısından Çamlıca, 1000 yıllık kestane ağacının bulunduğu Boyacılar Mevki, Hıdırlık,
Gölcük Yaylası, Murat Dağı, Porsuk ve Enne Barajları, Mızık Çamı, Domaniç Ormanları önemli
yerler sayılabilir. Ayrıca Enne ve Kayaboğazı Barajları, Doğuluşah, Zafertepe-Çalköy ve Kuruçay
Göletlerinde sportif olta balıkçılığı yapılabilmektedir. Ayrıca yaban hayatı ve avcılık için de çok
sayıda mekân bulunmaktadır. Yine Frig Vadisi dağ yürüyüşü, atlı geziler için ziyaretçilerine güzel
manzaralar sunmaktadır.
2.3.3.1.3. Termal Turizm
Kütahya, Türkiye’de en fazla termal kaynağın bulunduğu illerden biridir. 7 Termal Turizm
Merkezi ile Türkiye’nin en zengin termal kaynaklarına sahip olan Kütahya, romatizmadan, felç
hastalıklarına, kadın hastalıklarından, sinirsel rahatsızlıklara kadar bir dizi hastalığa derman olan
termal suları ile yerli ve yabancı turistlere şifa dağıtmaktadır.
Kütahya ili jeotermal kaynaklar açısından Türkiye’nin olduğu kadar, TR33 Bölgesi’nin de en
zengin ilidir. Kütahya ilinde bulunan kaplıcaların birçoğu Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca termal
turizm merkezi ilan edilmiştir. Kütahya’nın termal turizm merkezlerindeki yatak kapasiteleri
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca hedeflenen düzeye henüz erişmemiştir (TR33 Bölgesi Bölge Planı
2014-2023, Zafer Kalkınma Ajansı).
Yoncalı Kaplıcaları; karaciğer bozuklukları, böbrek ve romatizma hastalıklarında, Gediz Ilıcasu
kaplıcası; karaciğer ve safra kesesi rahatsızlıklarında, Gediz Murat Dağı Kaplıcası; karaciğer ve
böbrek rahatsızlıklarında, Emet, Yeşil ve Kaynarca Kaplıcaları; ağrılı rahatsızlıklar, romatizmal
hastalıklarda, Simav Eynal Kaplıcaları; kadın hastalıkları, nevralji, nefrit, romatizma, böbrek
hastalıkları, ağrılı hastalıklarda, Ilıca Harlek Kaplıcaları; romatizma, cilt, sinir, kadın hastalıkları,
karaciğer yetmezliği, böbrek ve safra kesesi iltihaplarında, Tavşanlı Göbel Kaplıcaları ise;
romatizma, siyatik, cilt hastalıkları ve yaraların iyileşmesinde faydalanılan termal alanlardır. Belli
başlı termal merkezlerin özellikleri aşağıda verilmiştir.
Yoncalı Kaplıcaları: Kütahya'nın batısında yer alan Yoncalı Kaplıcaları merkeze 16 km
uzaklıktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmış olan Yoncalı Kaplıcaları’nın suları
109
yaklaşık 420 C olup kalsiyum, magnezyum ve kükürt mineralleri içermektedir. Kaplıcalarda
parafin banyosu ve selülit tedavisi uygulanmaktadır. Kaplıca alanının en önemli özelliklerinden
biri Sağlık Bakanlığı’na bağlı, 180 yatak kapasiteli Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi’nin
bulunmasıdır. Fizik tedavi uzmanlarının da çalıştığı hastanede fizik tedavi ve hidroterapi
üniteleri yer almaktadır. Kaplıca merkezinde ayrıca 73 oda ve 180 yatak kapasiteli 4 yıldızlı bir
termal otel ve kür merkezi de faaliyet göstermektedir. Ayrıca Özel İdare, özel müteşebbisler
tarafından hamam, pansiyon, otel gibi tesisler işletilmektedir. Yoncalı Kaplıcaları, Turizm Teşvik
Kanunu kapsamında ilan edilen termal turizm merkezleri kapsamında bulunmamaktadır.
Kütahya ili, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından "Marka Şehirler" Projesi kapsamına alınmıştır.
Bu kapsamda, Kütahya merkeze 16 km. uzaklıktaki Yoncalı, termal kaplıcaları vasıtasıyla
yürütülen termal turizm ve su etkinlikleri ile golf turizmine yönelik yatırım projelerinin
gerçekleşeceği bir alan olarak planlanmış ve imar planları belediye tarafından yaptırılmıştır.
Kütahya Yoncalı’da şahıs ve kamu arazilerinden oluşan 5 milyon m²’lik yeni yatırım alanı
açılmıştır.
Harita 5: Yoncalı Termal Tesislerinin Yerleşim Planı
Kaynak: Kütahya İl Özel İdaresi
110
Kütahya Belediyesi’nin, 5,000,000 m²’lik alanı planlayarak başlattığı 20,000 yatak kapasiteli
Yoncalı Termal Kent projesi devam etmektedir. Teşvik Belgesi ve %20 öz sermaye şartına göre
bu arazilerin tahsisi yapılabilmektedir.
Harita 6: Yoncalı Termal Kent Projesi
Kaynak: Kütahya İl Özel İdaresi
Gediz-Ilıcasu Kaplıcaları: Kütahya'nın güneyinde Gediz'e 18 km uzaklıktadır. Kaplıca alanı
çevresi ormanlarla çevrili bir vadi içerisinde konumlanmış olup termal belde görünümündedir.
Suları 650 C ile 980 C aralığındadır. Bu sular da sülfat, bikarbonat, sodyum ve magnezyum
minerallerini içermektedir. Kaplıca alanındaki konaklama tesisleri toplam 464 yatak kapasiteli
apart ünitelerden oluşmaktadır. Termal havuz ve hamamların bulunduğu belediye mülkiyetinde
bir kür merkezi de bulunmaktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmış olan Ilıcasu
Kaplıcaları 1987 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiştir. Bölgede planlanan yatak kapasitesi
2,500’dür.
Ayrıca, Yoncalı’da yapılacak olan, 180 öğrenci kapasiteli Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi ve
Uygulama Otelinin ihalesi 22.05.2012 tarihinde yapılmıştır. İhalenin ardından inşaat
çalışmalarının hızla başladığı projenin Kütahya’ya özellikle termal turizm açısından önemli katkı
sağlaması beklenmektedir.
111
Yoncalı Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi ve Uygulama Oteli, sektördeki ara eleman
ihtiyacını karşılamanın yanında, yüksekokullara da çok sayıda hazır öğrenci yetiştirebilecek.
Yapımı devam eden projenin toplam kullanım alanı 32,000 metrekare, inşaat alanı ise yaklaşık
15,000 metrekaredir. Projenin Mart 2015’te bitirilmesi planlanmaktadır.
Gediz-Murat Dağı Kaplıcaları: Ormanlık alan içerisinde bulunan Kütahya ili Murat Dağı
Kaplıcaları, Gediz ilçesinin güneydoğusundaki Murat Dağı’nın batı yamaçlarında yer almaktadır.
Kaplıca suları 290 C ile 500 C arasında sıcaklığa sahiptir. Kaplıcaların altyapısı ve çevre
düzenlemesi tamamlanmış olup 1987 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiştir. Kaplıcaların
mevcut yatak kapasitesi 884’ü belediye belgeli, 84’ü turizm işletme belgeli tesise ait olmak
üzere 968’dir. Kaplıcanın planlanan yatak kapasitesi ise 3,500’dür.
Emet-Yeşil ve Kaynarca Kaplıcaları: Kütahya ili Emet Kaplıcaları, çok çeşitli kullanım alanları ve
faaliyetleri ile bir termal kent niteliği göstermektedir. Alanda, açık termal havuz, yarı olimpik
kapalı havuz, amfi-tiyatro, yeşil alanlar, yürüyüş parkurları, kafeterya, kır kahvesi, çay bahçesi,
spor alanları (basketbol, futbol sahaları, tenis kortu) ve Osmanlı hamamı gibi günübirlik istifade
edilebilecek olanaklar bulunmaktadır. Yeşil ve Kaynarca Kaplıcalarının suları 430 C - 560 C
aralığında olup sülfat, bikarbonat, kalsiyum ve magnezyum mineralleri içermektedir. Kütahya’da
bulunan tek 5 yıldızlı otel bu kaplıca sahasında yer almaktadır. 196 yatak kapasiteli otelde 400
kişilik konferans salonu, yarı olimpik kapalı yüzme havuzu, özel banyolar ve saunalar
bulunmaktadır. Kaplıcalarda 34 adet belediye belgeli apart ünite, 144 yatak kapasitesiyle hizmet
vermektedir. Kaplıcalar 2000 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiş olup, kaplıcaların
planlanan yatak kapasitesi 940, mevcut yatak kapasitesi ise 340’tır.
Simav-Eynal Kaplıcaları: Simav-Eynal Kaplıcaları Simav'a 4 km uzaklıktadır. Kaplıca suları 700 C
ile 900 C derece arasında sıcaklığa sahip olup, kalsiyum, sodyum, bikarbonat ve sülfat
mineralleri içermektedir. Termal bir kent niteliğindeki kaplıca alanında, 2 adet Türk hamamı,
termal aquapark, restoran, toplantı salonu, piknik alanları, çay bahçeleri, spor alanları
bulunmaktadır. Kaplıca merkezindeki seracılık faaliyetinin gerçekleştirilmesinde ve ilçe
merkezinin ısıtılmasında jeotermal enerji kullanılmaktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi
tamamlanmış olan Eynal Kaplıcaları 1989 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiştir. İmar
112
planları onaylanmış olan kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi 411 olup tamamı belediye
belgelidir.
Tavşanlı-Göbel Kaplıcaları: Tavşanlı'ya 7 km uzaklıktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi
yapılmış olup sularının sıcaklığı 320 C’dir. Yöre havası oksijen oranının yüksekliği ile ün
yapmıştır. Tavşanlı Belediyesi’ne ait kaplıca alanında 33 adet apart otel üniteli tesis bulunmakta
olup, 68 yatak kapasitesi mevcuttur. Olimpik yüzme havuzları, Türk hamamları, sauna ve
kondisyon merkezi ile kür merkezi niteliğinde bir tesis belediye tarafından hizmet vermektedir.
Göbel Kaplıca Alanı, Turizm Teşvik Kanunu uyarınca Turizm Merkezi ilan edilmemiştir.
Ilıca-Harlek Kaplıcaları: Kütahya'nın kuzeyinde yer alan Ilıca Harlek Kaplıcaları Kütahya-Eskişehir
karayolunun 21. km’sinden 4 km içeride yer almaktadır. Kaplıca suları 250 C ile 430 C arası
sıcaklığa sahiptir. Kaplıca alanında tek bir lüks otel bulunmakta olup, otelin yatak kapasitesi
250’dir. Bünyesinde açık ve kapalı yüzde havuzları, termal spa, Türk hamamı, spor olanakları,
yeşil alanlar, gezi ve yürüyüş parkurları bulunmaktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi
tamamlanmış olan Ilıca Harlek Kaplıcaları 1989 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiştir.
Kaplıcaların mevcut toplam yatak kapasitesi 302 olup planlanan yatak kapasitesi ise 1,750’dir.
2.3.3.1.4. Turizm Arz ve Talebi
2012 yılı itibarıyla Kütahya ilinde 9 adet turizm İşletme Belgeli tesis bulunmaktadır. Bu tesislerin
toplam oda sayısı 548, yatak sayısı ise 1,107’dir. Ege Bölgesi genelindeki toplam yatak kapasitesinin
sadece %0.7’si Kütahya ilinde bulunmaktadır.
113
Tablo 68: Kütahya, Ege Bölgesi İlleri ve Türkiye Genelindeki Belediye ve Turizm İşletme Belgeli Konaklama
Tesisleri (2012)
Belediye Belgeli
İstatistiki Bölge
Tesis Sayısı
TR- Türkiye
TR3- Ege Bölgesi
İzmir
Aydın
Denizli
Muğla
Manisa
Afyonkarahisar
Kütahya
Uşak
Oda Sayısı
8,988
3,003
523
460
210
1,556
65
101
77
11
Turizm İşletme Belgeli
Yatak Sayısı
226,954
74,853
11,422
12,076
5,034
39,132
1,526
3,066
2,350
247
Tesis Sayısı
512,462
166,500
26,018
26,428
10,823
85,198
3,688
7,478
6,376
491
Oda Sayısı
2,870
664
147
75
210
376
12
14
9
5
Yatak Sayısı
336,447
73,611
13,843
0,162
3,119
42,741
617
2,370
548
211
706,019
154,686
28,820
20,928
6,271
90,947
1,287
4,910
1,107
416
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı İstatistikleri
2012 yılı itibarıyla Kütahya ilinde 77 adet Belediye Belgeli tesis bulunmaktadır. Bu tesislerin toplam
oda sayısı 2,350, yatak sayısı ise 6,376’dır. Ege Bölgesi genelindeki toplam yatak kapasitesinin
sadece %3.8’i Kütahya ilinde bulunmaktadır.
Tablo 69: Türkiye ve Kütahya’da Turizm İşletme Belgeli Otellerde Tesislere Geliş,
Geceleme, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranı (2012)
Tesise Giriş Sayısı
Geceleme
Ortalama Kalış Süresi
Yabanc Yerl
ı
i
Toplam
Yabanc
ı
Yerli
1.9
3.3
40.74
13.6
1
54.34
1.7
1.7
0.98 29.29
30.27
101,610
1.79 1.62
1.63
1.03 30.84
31.86
3,265
3,742
1.45 1.96
1.88
1.39
9.49
10.88
472
6,836
7,308
9.8
1.7
1.8
2.02 29.18
31.20
14
17,970
17,984
2.8
1.7
1.7
0.03 32.73
32.76
Yabancı
Yerli
Toplam
Yabancı
Yerli
Toplam
20,481,30
8
15,701,93
1
36,183,23
9
90,822,04
5
30,332,13
2
121,154,17
7
4.4
KÜTAHYA
2,208
76,587
78,795
4,236
126,408
130,644
1.9
Merkez
1,827
60,550
62,377
3,273
98,337
328
1,662
1,990
477
48
4,096
4,144
5
10,279
10,284
TÜRKİYE
Çavdarhisa
r
Simav
Tavşanlı
Doluluk oranı (%)
Topla
m
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı İstatistikleri- http://sgb.kulturturizm.gov.tr/TR,50930/istatistikler.html
2012 yılında Kütahya ilinde 2,208’i yabancı olmak üzere toplam 78,795 turist turizm belgeli bir
konaklama tesisine gelmiş olup, 4,236’sı yabancılar tarafından olmak üzere 126,408 geceleme
yapılmıştır. Ortalama kalış süresi yabancılarda 1.9, yerli turistte ise 1.7 gecedir. Tesislerin doluluk
oranına bakıldığında ise toplam doluluk oranının %30.3 olduğu görülmektedir.
114
Tablo 70: Türkiye ve Kütahya’da Belediye Belgeli Otellerde Tesislere Geliş, Geceleme,
Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları (2012)
Tesise Giriş Sayısı
Yabancı
Yerli
Geceleme
Toplam
Yabancı
Ortalama Kalış Süresi
Yerli
Toplam
Doluluk oranı (%)
Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam
KÜTAHYA
2,015
262,814
264,829
7,550
596,780
604,330
3.7
2.3
2.3
0.33 25.82
25.82
Merkez
1,213
81,511
82,724
1,804
134,702
136,506
1.5
1.7
1.7
0.30 22.70
22.70
Altıntaş
0
2,109
2,109
0
2,109
2,109
-
1.0
1.0
Domaniç
45
1,002
1,047
198
2,035
2,233
4.4
2.0
Emet
3
55,530
55,533
3
142,246
142,249
1.0
Gediz
36
9,888
9,924
216
15,492
15,708
0
981
981
0
2,146
14
71,087
71,101
31
704
40,706
41,410
5,298
Hisarcık
Simav
Tavşanlı
TÜRKİYE
-
3.39
3.39
2.1
2.00 20.59
20.59
2.6
2.6
0.00 31.09
31.09
6.0
1.6
1.6
0.15 10.69
10.69
2,146
-
2.2
2.2
- 10.86
10.86
232,373
232,404
2.2
3.3
3.3
0.00 26.49
26.49
65,677
70,975
7.5
1.6
1.7
3.62 44.86
44.86
6,388,684 16,249,597 22,638,281 22,508,367 28,656,168 51,164,535
3.5
1.8
2.3
15.04 19.15
19.15
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı İstatistikleri- http://sgb.kulturturizm.gov.tr/TR,50930/istatistikler.html
2012 yılında Kütahya ilinde 2,015’i yabancı olmak üzere toplam 264,829 turist belediye belgeli
bir konaklama tesisine gelmiş olup, 7,550’si yabancılar tarafından olmak üzere 604,330
geceleme yapılmıştır. Ortalama kalış süresi yabancılarda 3.7, yerli turistte ise 2.3 gecedir.
Tesislerin doluluk oranına bakıldığında ise toplam doluluk oranının %25.8 olduğu görülmektedir.
Kütahya iline gelen turistlerin daha çok sırasıyla Merkez İlçe, Simav, Emet ve Tavşanlı’ya
ziyarette bulunduğu görülmektedir. En fazla gecelemeler Simav, Emet, Merkez İlçe ve
Tavşanlı’da olup, ortalama kalış süresi bakımından Simav ve Emet öne çıkmaktadır. Tesislerin
doluluk oranlarında Tavşanlı ve Emet dikkat çekmektedir. İlde Emet’te bulunan termal otel
dışında 5 yıldızlı tesis bulunmamaktadır.
Tablo 71: Kütahya İlinde 2012 Yılı Müze Ziyaretçi Sayıları
Müzeler
Ziyaretçi Sayısı
Arkeoloji Müzesi
19,863
Çini Müzesi
27,542
Kossuth Müzesi
20,360
Aizanoi Örenyeri
19,202
Toplam
86,967
Kaynak: İl Özel İdaresi, Faaliyet Raporu, 2012
115
İlde ayrıca 25 adet turizm seyahat acentesi, 2 adet de turizm işletme belgeli lokanta
bulunmaktadır.
Turizm sektörü açısından genel olarak değerlendirildiğinde, zengin tarihi ve kültürel varlıkları ile
doğal kaynak potansiyeline sahip olması açısından Kütahya ilinin oldukça avantajlı olduğu
söylenebilir. Turizm altyapısının geliştirilebilmesi için; doğal çevrenin geliştirilerek rekreasyon
turizminde kullanılması, tarih ve kültür varlıklarının korunması ve kültür turizminde daha etkin
değerlendirilmesi, insan kaynaklarının eğitim ve kültür düzeylerinin yükseltilmesi, turizmin
geliştirilmesine yönelik, altyapı, plan-proje gereksiniminin, nitelik ve önceliklerinin belirlenmesi
büyük önem taşımaktadır.
2.3.3.2. Bankacılık
Kütahya’da 2012 yılı sonu itibarıyla 14 ayrı banka, bankacılık faaliyetinde bulunmaktadır.
Türkiye genelinde ise, 2012 yılı itibarıyla, faaliyet gösteren banka sayısı 48’dir. 2012 sonu
itibariyle ilde 55 banka şubesi faaliyette iken, Türkiye’deki şube sayısı 10,158’dir. TR3 Ege
Bölgesi’nde ise banka şubesi sayısı 1,483’tür. Bölgedeki toplam banka şube sayısının sadece
%3.7’si Kütahya’da bulunmaktadır.
Şube başına düşen ortalama mevduat ilde 29 milyon TL iken, Türkiye’de ise 71 milyon TL
düzeyindedir. İlde şube başına ortalama kredi tutarı yaklaşık 42 milyon TL iken Türkiye’de 71
milyon TL’dir. 2012 sonu itibariyle ilde 1.6 milyar TL’lik mevduata karşılık 2.3 milyar TL’lik kredi
kullandırılmış olup, kredi mevduat oranı %143’tür. Türkiye’de ise 724.2 milyar TL’lik mevduata
karşılık 720.9 milyar TL kredi kullandırılırken, kredi/mevduat oranı %99.5’tir. Kütahya ili,
Türkiye’de kullandırılan toplam kredilerden %0.32 pay alırken, toplam mevduattan ise ancak
%0.22 oranında pay alabilmektedir.
2012 yılı itibariyle Kütahya ilinde kişi başı mevduat ve kişi başı kredi tutarı sırasıyla 2,803 TL ve
4,001 TL iken, Türkiye’de ise kişi başı mevduat ve kişi başı kredi tutarı sırasıyla 9,576 TL ve 9,532
TL düzeyindedir. Yani Kütahya ili kişi başı mevduat ve kredi kullanımında Türkiye’nin oldukça
gerisinde değerlere sahiptir. İlde 2000-2012 döneminde bankacılık sektöründe kaydedilen
gelişmeler aşağıdaki tabloda verilmektedir.
116
Tablo 72: Kütahya ve Türkiye Geneli Bankacılık İstatistikleri
Kütahya
Bankacılık Göstergeleri
2000
2012
Banka Sayısı
14
14
Şube Sayısı
55
55
Şube Başına Düşen Kişi Sayısı
Türkiye
Dönemsel
Değişim (%)
0
2000
2012
79
45
0
7,778
10,158
Dönemsel
Değişim (%)
-43
31
11,891
10,426
-12
8,658
7,445
-14
Kişi Başına Mevduat (TL)
246
2,803
1,039
944
9,576
914
Kişi Başına Kredi (TL)
110
4,001
3,537
443
9,532
2,051
160,806
1,607,190
899
63,648,625
724,205,823
1,038
72,071
2,294,285
3,083
29,875,467
720,885,218
2,313
44.8
142.8
219
46.9
99.5
112
Şube Başına Düşen Mevduat (*)
2,923
29,221
900
8,173
71,294
772
Şube Başına Düşen Kredi (*)
1,310
41,714
3,084
3,836
70,967
1,750
Mevduat (*)
Kredi (*)
Kredi/Mevduat Oranı**
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği
(*): Bin TL.
(**): KKTC, İller Bankası ve Yurtdışı (kredileri ve mevduatları) dâhil edilmemiştir.
Tabloya göre bu dönemde banka sayısı, şube sayısı, kişi başına düşen mevduat, kişi başına
düşen kredi, mevduat ve kredi oranlarında önemli ilerlemeler kat edilmiştir. Örneğin 2000
yılından 2012 yılına kişi başı mevduat 246 TL’den 2,803 TL’ye, kişi başı kredi 110 TL’den 4,001
TL’ye, ildeki mevduat 161 milyon TL’den 1,607 milyon TL’ye, kredi tutarı 72 milyon TL’den 2,294
milyon TL’ye, şube başına kredi 1.3 milyon TL’den 41.7 milyon TL’ye yükselmiştir. Ancak bu
ilerlemelere rağmen Kütahya ili bütün bankacılık göstergelerinde Türkiye ortalamasının
gerisinde yer almaktadır.
Tablo 73: Mevduatın Türlerine Göre Dağılımı (2012)
Mevduatın Türü
Tasarruf Mevduatı
Türkiye
Milyon TL
%
293,590
38.1
Kütahya
Milyon TL
%
732
45.6
Kütahya/Türkiye
Pay (%)
0.2
Resmi Kuruluşlar M.
39,858
5.2
126
7.8
0.3
Ticari Kuruluşlar M.
125,896
16.3
157
9.8
0.1
Bankalar Arası M.
43,052
5.6
0
0.0
0.0
Döviz Tevdiat H.
218,538
28.4
450
28.0
0.2
Diğer Kuruluşlar M.
34,737
4.5
34
2.1
0.1
Kıy. Madenler Depo H.
14,345
1.9
109
6.8
0.8
770,016
100.0
1,607
100.0
0.2
Toplam
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği
Kütahya ilinde toplanan mevduatın türlerine göre dağılımı incelendiğinde ağırlığın tasarruf
mevduatı hesabında olduğu ve bunu döviz tevdiat hesabının izlediği görülmektedir. 2012 yılı
itibarıyla mevduatın türlerine göre dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir.
117
Kütahya’da bulunan 1.6 milyar TL’lik mevduatın %45.6’sı tasarruf mevduatı iken, %28’i ise döviz
tevdiat hesabıdır.
Kütahya’da 2012 yılı itibarıyla, 732 Milyon TL olan tasarruf mevduatı, %45.6 oranında pay ile
toplam mevduatın en önemli bileşenidir. Döviz tevdiat hesabı ise 450 Milyon TL tutar ile toplam
mevduattan %28 oranında pay almıştır.
2012 yılı itibarıyla, Kütahya ilinde bankacılık sektöründe toplanan mevduat Türkiye’deki toplam
mevduatın %0.2’sini temsil etmektedir. Kütahya, Türkiye toplam tasarruf mevduatından ve
Türkiye toplam döviz tevdiatı hesabından da %0.2 oranında pay almıştır.
Banka kredilerinin türlerine göre dağılımı incelendiğinde ise kredilerin ağırlıklı olarak ihtisas dışı
kredilerden oluştuğu görülmektedir.
Tablo 74: Kredilerin Türlerine Göre Dağılımı (2012)
Kredi Türü
İhtisas Kredileri
- Tarım
Türkiye
Milyon TL*
Pay (%)
46,380
6.1
Kütahya
Milyon TL
Pay (%)
248
10.8
Kütahya/Türkiye
Pay (%)
0.5
24,868
3.3
180
7.8
0.7
6,925
0.9
43
1.9
0.6
335
0.0
0
0.0
0.0
14,252
1.9
25
1.1
0.2
İhtisas Dışı Krediler
717,817
93.9
2,046
89.2
0.3
Toplam Krediler
764,197
100.0
2,294
100.0
0.3
- Mesleki
- Turizm
- Diğer
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği
(*): İller Bankası kredileri hariçtir.
Türkiye genelinde 2012 yılı itibarıyla, ihtisas kredilerinin toplam krediler içindeki payı %6.1 iken,
Kütahya’da %10.8’dir. Türkiye genelinde ihtisas dışı kredilerin toplam krediler içindeki payı
%93.9, Kütahya’da ise %89.2 olmuştur. Kütahya ili, Türkiye geneli ihtisas kredileri kullanımından
%0.5 oranında pay alırken ihtisas dışı kredilerden aldığı pay ise %0.3’tür.
Türkiye’de 2012 yılı itibarıyla kullandırılan ihtisas kredilerinde tarım sektörünün payı %53.6 gibi
çok yüksek bir orandadır. Tarım sektöründe kullanılan krediler, toplam kullanılan krediler içinde
de %3.3 oranında pay almaktadır. Tarımın oldukça önemli bir yerinin bulunduğu Kütahya’da ise
tarım sektörü ihtisas kredilerinden %72.6 oranında pay alırken, toplam krediler içindeki payı ise
%7.8‘dir. Kütahya’daki toplam kredi tutarından mesleki krediler %1.9, diğer krediler ise %1.1
oranında pay almışlardır. Türkiye tarım kredilerinden %0.72 oranında pay alan Kütahya, Türkiye
mesleki kredilerinden de %0.62 oranında pay almıştır.
118
3. DIŞ TİCARET YAPISININ ANALİZİ
3.1. Genel Değerlendirme
Kütahya’nın dış ticaretteki göreli öneminin hem Türkiye hem de TR33 illeri ile karşılaştırıldığında
azaldığı dikkati çekmektedir. Diğer taraftan ihracata konu olan ürünlerin çeşitliliği oldukça azdır.
İhracat daha çok metalik olmayan diğer mineral ürünler sektöründen gerçekleştirilmektedir.
Madencilik sektöründen yapılan ihracat giderek ağırlığını yitirmesine karşılık önemini
korumaktadır.
3.2. Dış Ticaret Hacmi
2013 yılı itibariyle Türkiye’nin dış ticaret hacmi 403.5 milyar USD, TR33 bölgesinin 8.2 milyar
USD, Kütahya’nın ise 236.9 milyon USD düzeyinde gerçekleşmiştir. 2002-2013 dönemi itibariyle
2002 yılında TR33 bölgesi içindeki payı yüzde 9.65, Türkiye içindeki payı yüzde 0.09 iken, 2013
yılında TR33 bölgesi içindeki payı yüzde 2.88’e, Türkiye içindeki payı yüzde 0.06’ya gerilemiştir.
TR33 bölgesi itibariyle 2010 yılında dış ticaret hacminde önemli bir sıçrama olduğu 2-2.5 milyar
dolar olan dış ticaret hacminin 2010 ve izleyen yıllarda 8-9 milyar dolar seviyesine ulaştığı
görülmekte aynı gelişmeyi Kütahya ilinin takip edemediği dikkati çekmektedir. TR33 bölgesinin
2012 yılında Türkiye dış ticaretindeki payı 2002 yılında yüzde 0.89 iken 2013 yılında yüzde 2.04
olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 75: Kütahya Dış Ticaret Hacminin Gelişimi (Bin USD ve %)
Yıllar
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Kütahya
74,811
92,199
139,819
157,767
157,890
168,158
205,460
183,267
271,727
292,287
265,116
236,928
TR33
775,412
988,485
1,293,895
1,452,255
1,692,351
2,153,735
2,538,429
2,125,431
7,957,886
8,059,711
8,824,612
8,237,353
Türkiye
87,612,886
116,592,528
160,706,919
190,250,559
225,110,850
277,334,464
333,990,770
243,071,034
354,724,895
320,451,201
389,006,877
403,519,111
Kütahya/TR33
9.65
9.33
10.81
10.86
9.33
7.81
8.09
8.62
3.41
3.63
3.00
2.88
Kütahya/Türkiye
0.09
0.08
0.09
0.08
0.07
0.06
0.06
0.08
0.08
0.09
0.07
0.06
TR33/Türkiye
0.89
0.85
0.81
0.76
0.75
0.78
0.76
0.87
2.24
2.52
2.27
2.04
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri
İhracatın ithalatı karşılama oranı incelendiğinde ise bir dalgalanma görülmesine karşılık genel
eğilim olarak düştüğü ve TR33 ve Türkiye eğilimine paralel olduğu söylenebilir.
119
Tablo 76: İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%)
Yıllar
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Kütahya
132.4
192.4
154.9
141.8
132.0
113.0
125.6
124.9
79.1
111.0
121.6
82.7
TR33
143.6
158.2
153.8
147.9
146.6
142.5
141.6
163.6
96.0
143.9
120.9
124.8
Türkiye
69.9
68.1
64.8
62.9
61.3
63.1
65.4
72.5
47.3
72.7
64.5
60.3
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri
3.3. İhracat
2013 yılı itibariyle Türkiye’nin ihracatı 152 milyar USD, TR33 bölgesinin ihracatı 4.6 milyar USD,
Kütahya’nın ihracatı ise 107 milyon USD düzeyinde gerçekleşmiştir. Türkiye, TR33 bölgesi ve
Kütahya ili için 2002-2013 dönemi itibariyle ihracat rakamları aşağıda tabloda verilmektedir.
Tablo 77: Kütahya İhracatının Gelişimi (Bin USD ve %)
Yıllar
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Kütahya
42,622
60,669
84,963
92,532
89,837
89,216
114,374
101,774
120,037
153,768
145,487
107,230
TR33
457,035
605,644
784,169
866,327
1,006,101
1,265,658
1,487,663
1,319,270
3,898,208
4,755,647
4,829,727
4,573,754
Türkiye
36,059,089
47,252,836
63,167,153
73,476,408
85,534,676
107,271,750
132,027,196
102,142,613
113,883,219
134,906,869
152,461,737
151,868,551
Kütahya/TR33
9.33
10.02
10.83
10.68
8.93
7.05
7.69
7.71
3.08
3.23
3.01
2.34
Kütahya/Türkiye
0.12
0.13
0.13
0.13
0.11
0.08
0.09
0.10
0.11
0.11
0.10
0.07
TR33/Türkiye
1.27
1.28
1.24
1.18
1.18
1.18
1.13
1.29
3.42
3.53
3.17
3.01
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri
2013 yılında 2002 yılına göre, Türkiye’nin ihracatı 4.2 kat, TR33 bölgesinin 10 kat artmasına
karşılık Kütahya’nın ihracatı aynı dönem 2.5 kat artmıştır. 2002 yılında Kütahya’nın TR33
bölgesindeki payı yüzde 9.33, Türkiye’deki payı yüzde 0.12 iken, TR33 bölgesindeki payı yüzde
2.34’e Türkiye’deki payı yüzde 0.07’ye gerilemiştir. TR33 bölgesinin Türkiye içindeki payı ise
2012 yılında yüzde 1.27 iken 2013 yılında yüzde 3.01’e yükselmiştir.
120
Kütahya sanayi sektörü ana sektörler itibariyle incelendiğinde sanayi ürünlerinin ihracata konu
olduğu, tarım ürünlerinin ise önemsiz düzeyde olduğu izlenmektedir. Sanayi ürünlerinin
ihracatında ise, 2013 yılı itibariyle yüzde 5 düzeyinde madencilik, yüzde 95 düzeyinde ise imalat
sanayi ürünleri yer almıştır.
Tablo 78: Kütahya İhracatının Ana Sektörler İtibariyle Dağılımı (USD)
Yıllar
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Tarım
0
0
0
0
0
0
13,407
0
34,198
213
709,773
303,823
Madencilik
11,080,627
11,114,231
14,747,863
13,040,278
11,157,515
1,292,409
1,522,144
1,851,581
4,541,469
7,130,250
8,659,474
5,030,892
İmalat
31,541,093
49,555,033
70,215,253
79,491,512
78,679,854
87,923,395
112,838,235
99,922,840
115,460,556
146,634,651
136,101,833
101,843,111
Diğer
0
0
0
0
0
0
0
0
300
2,420
16,402
52,201
Toplam
42,621,720
60,669,264
84,963,116
92,531,790
89,837,369
89,215,804
114,373,786
101,774,421
120,036,523
153,767,534
145,487,482
107,230,027
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri
Aşağıda tabloda alt sektörler itibariyle Kütahya ilinin ihracatı verilmektedir.
121
Tablo 79: Kütahya İhracatının Alt Sektörler İtibariyle Dağılımı
ISIC
1
Sektör Adı
Tarım ve hayvancılık
2
Ormancılık ve tomrukçuluk
10
Maden kömürü, linyit ve turb
13
Metal cevherleri
14
Taş ocakçılığı ve diğer madencilik
15
Gıda ürünleri ve içecek
17
Tekstil ürünleri
18
Giyim eşyası
19
Dabaklanmış deri, ayakkabı
20
Ağaç ve mantar ürünleri
21
Kağıt ve kağıt ürünleri
22
Basım ve yayım; plak, kaset vb.
23
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol
24
Kimyasal madde ve ürünler
25
Plastik ve kauçuk ürünleri
26
Metalik olmayan diğer mineral
ürünler
Ana metal sanayi
27
28
29
30
31
32
120,370
35
Diğer ulaşım araçları
36
Mobilya ve b.y.s. diğer ürünler
51
Atık ve hurdalar
74
Diğer iş faaliyetleri
92
Eğlence, kültür ve sporla ilgili
faaliyetler
Toplam
2012
2013
2013 (%)
709,773
297,171
0.3
6,652
0.0
547,666
0.5
214,540
10,899,691
8,659,474
4,483,226
4.2
6,878
35,931
1,192,710
1,438,688
1.3
222,627
43,110
425,214
1,483,310
1.4
281
931,861
533,009
0.5
125
6,183
8,172
0.0
361,149
486,703
28,739
36,432
0.0
1,920
1,118
101,447
695,432
0.6
551
510
6,564
6,252
0.0
719,685
1,128,043
1.1
99,377
134,207
3,670,153
3,456,106
3.2
4,360
4,570
3,572,545
2,789,437
2.6
30,708,114
47,963,486
119,820,045
81,023,785
75.6
1,912
17,619
1,354,480
2,124,433
2.0
19,836
24,483
827,702
680,711
0.6
23,675
476,128
856,372
3,301,969
3.1
22,572
78,624
0.1
331
313
0.0
321
2,870
17,936
0.0
654
283
783,263
0.7
1,753
401
0.0
2,560,324
2,256,795
2.1
16,402
52,201
0.0
145,487,482
107,230,027
100
Büro, muhasebe ve bilgi işleme
makinaları
B.y.s elektrikli makina ve cihazlar
34
2003
10,960,257
Metal eşya sanayi (makine ve
teçhizatı hariç)
B.y.s. makine ve teçhizat
Radyo, televizyon, haberleşme
teçhizatı ve cihazları
Tıbbi aletler; hassas optik aletler
ve saat
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
33
2002
9,316
4,288
8,050
77,950
42,621,720
12,571
344,306
60,669,264
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri
Kütahya ihracatı alt sektörler bazında incelendiğinde ihracatın ağırlık olarak ISIC kodu 26 olan
metalik olmayan diğer mineral ürünler sektöründen olduğu görülmektedir. 2013 yılında Kütahya
ihracatının yüzde 75’i bu sektörden gerçekleştirilmiştir. İmalat sanayiinde sektörleri içinde
122
ihracat açısından makine ve teçhizat sektörünün, kimyasal madde ve ürünler sektörünün, ana
metal sanayi sektörünün, gıda sektörünün ve tekstil sektörünün artma eğiliminde olduğu
gözlenmektedir.
Aşağıda tabloda 2013 yılında Kütahya’nın ihracatında ilk 20 sırada bulunan ülkeler
verilmektedir.
Tablo 80: Kütahya İhracatının Ülkelere Göre Dağılımı
Ülke Adı
İngiltere
ABD
İtalya
Almanya
Fransa
Rusya Federasyonu
Libya
Çin
İspanya
Irak
Güney Afrika Cumhuriyeti
Romanya
İran
İsveç
İsrail
Gürcistan
Belçika
Avustralya
Avusturya
Güney Kore
İlk 20 Ülke Toplamı
Diğer (87 Ülke)
Toplam
İhracat (USD)
14,074,463
8,842,376
8,075,096
6,842,061
5,536,085
5,355,530
4,124,808
3,997,811
3,695,023
2,921,106
2,897,697
2,869,576
2,448,100
2,423,378
2,358,640
2,308,406
1,950,355
1,644,243
1,515,702
1,325,703
85,206,159
22,023,868
107,230,027
Yüzde Dağılım
13.13
8.25
7.53
6.38
5.16
4.99
3.85
3.73
3.45
2.72
2.70
2.68
2.28
2.26
2.20
2.15
1.82
1.53
1.41
1.24
79.46
20.54
100.00
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri
İngiltere’ye yapılan ihracat, yaklaşık 14 milyon USD olarak gerçekleşmiş ve toplam ihracatın
yüzde 13.13’ünü oluşturmuştur. ABD yüzde 8.25 ile ikinci, İtalya yüzde 7.53 ile üçüncü sırada
yer almıştır. Kütahya 2013 yılında 107 ülkeye ihracat yapmış, 107 ülkeden en ağırlıklı ihracat
yaptığı ilk 20 ülke bu ihracattan yüzde 79.46 pay almıştır. Bu ihracatta daha önce belirtildiği gibi
metalik olmayan diğer mineral ürünleri sektöründen yapılan ihracat ağırlıklı olmuştur.
3.4. İthalat
2013 yılı itibariyle Türkiye’nin İthalatı 251.6 milyar USD, TR33 bölgesinin ithalatı 3.7 milyar,
Kütahya’nın ithalatı ise 129.7 milyon USD düzeyinde gerçekleşmiştir. Türkiye, TR33 bölgesi ve
Kütahya’nın 2002-2013 döneminde ithalat rakamları aşağıda tabloda verilmektedir.
123
Tablo 81: Kütahya İthalatının Gelişimi (Bin USD ve %)
Yıl
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Kütahya
32,189
31,530
54,856
65,235
68,053
78,943
91,086
81,493
151,690
138,519
119,628
129,698
TR33
318,377
382,842
509,727
585,928
686,250
888,076
1,050,766
806,160
4,059,678
3,304,064
3,994,885
3,663,599
Türkiye
51,553,797
69,339,692
97,539,766
116,774,151
139,576,174
170,062,715
201,963,574
140,928,421
240,841,676
185,544,332
236,545,141
251,650,560
Kütahya/TR33
10.11
8.24
10.76
11.13
9.92
8.89
8.67
10.11
3.74
4.19
2.99
3.54
Kütahya/Türkiye
0.06
0.05
0.06
0.06
0.05
0.05
0.05
0.06
0.06
0.07
0.05
0.05
TR33/Türkiye
0.62
0.55
0.52
0.50
0.49
0.52
0.52
0.57
1.69
1.78
1.69
1.46
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri
Kütahya ithalatının gelişimi de ihracatın gelişimine paralel bir gelişim izlemektedir. 2002-2013
döneminde Türkiye’de 4.9 kat, TR33 bölgesinde 11.5 kat artarken, Kütahya’da 4 kat artmıştır.
Kütahya ilinin ithalatına ana sektörler itibariyle bakıldığında, imalat sanayinin toplam ithalattaki
payı 2002 yılında yüzde 76 iken, 2013 yılında yüzde 88 seviyesine yükselmiş, madencilik
sektörünün ise 2002 yılında yüzde 21 iken yüzde 12 seviyesine düşmüştür.
Tablo 82: Kütahya İthalatının Ana Sektörler itibariyle Dağılımı (USD)
Yıllar
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Tarım
992,990
128,224
1,277,117
906,150
3,047,109
2,300,874
1,002,724
1,571,638
329,213
79,912
95,980
523,049
Madencilik
6,848,209
9,034,090
11,530,386
17,448,974
16,885,172
20,926,329
22,587,584
18,898,726
22,624,767
28,325,534
19,941,471
15,375,029
İmalat
24,347,547
22,334,276
42,036,473
46,873,681
47,956,647
55,619,715
67,487,989
61,019,236
115,559,197
123,246,370
99,587,073
113,753,366
Diğer
471
33,351
12,045
6,067
163,641
95,745
7,440
3,023
6,198
38,359
3,843
46,920
Toplam
32,189,217
31,529,941
54,856,021
65,234,872
68,052,569
78,942,663
91,085,737
81,492,623
138,519,375
151,690,175
119,628,367
129,698,364
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri
Alt sektörler itibariyle Kütahya ithalatına bakıldığında, 2003 yılında, makine ve teçhizat (başka
yerde sınıflandırılmamış) sektörünün yüzde 29.5 oranıyla ilk sırada, kimyasal ürünlerin yüzde
16.3 oranıyla ikinci sırada, taş ocakçılığı ve diğer madencilik sektörünün yüzde 11.7 ile üçüncü
sırada yer almaktadır. Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar sektörü
ithalatı yüzde 11 seviyesinde gerçekleşmiştir.
124
Tablo 83: Kütahya İthalatının Alt Sektörler İtibariyle Dağılımı
ISIC
1
2
10
13
14
15
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
51
74
92
Sektör Adı
Tarım ve hayvancılık
Ormancılık ve tomrukçuluk
Maden kömürü, linyit ve turb
Metal cevherleri
Taşocakçılığı ve diğer madencilik
Gıda ürünleri ve içecek
Tekstil ürünleri
Giyim eşyası
Dabaklanmış deri, ayakkabı
Ağaç ve mantar ürünleri
Kağıt ve kağıt ürünleri
Basım ve yayım; plak, kaset vb.
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol
Kimyasal madde ve ürünler
Plastik ve kauçuk ürünleri
Metalik olmayan diğer mineral
ürünler
Ana metal sanayi
Metal eşya sanayi
B.y.s. makine ve teçhizat
Büro, muhasebe ve bilgi işleme
makinaları
B.y.s. elektrikli makina ve cihazlar
Radyo, televizyon, haberleşme
teçhizatı ve cihazları
Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve
saat
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
Diğer ulaşım araçları
Mobilya ve b.y.s. diğer ürünler
Atık ve hurdalar
Diğer iş faaliyetleri
Eğlence, kültür ve sporla ilgili
faaliyetler
Toplam
2002
840,074
152,916
2003
40,856
87,368
2012
75,933
20,047
2013
523,049
6,848,209
658
1,603
722,662
11,139
7,202
5,578,248
51,713
5,433,028
9,034,090
20,468
349,568
286
175
25,847
2,684,498
40,853
8,225
6,132,354
168,475
4,468,235
199,686
19,741,785
25,754
7,727,030
8,699
72,742
77,953
4,446,697
209,935
16,778,468
24,912,180
3,653,107
5,354,808
147,250
15,227,779
163,871
7,580,011
7,574
679,331
345,877
7,718,920
235,602
14,278,042
21,137,506
4,744,799
3,602,503
0.1
11.7
0.1
5.8
0.0
0.5
0.3
6.0
0.2
11.0
16.3
3.7
2.8
432,005
236,689
11,121,171
3,362
934,409
241,800
5,935,931
17,594
2,332,910
1,972,049
26,180,359
83,476
2,381,380
2,283,676
38,200,079
3,734,166
1.8
1.8
29.5
2.9
138,551
39,835
270,921
71,037
1,951,663
97,388
986,917
193,500
0.8
0.1
297,461
118,636
2,181,395
5,198,409
4.0
320
2,396
57,341
815,659
179,966
60,612
0.0
29,305
33,351
1,340,494
220,591
46,920
0.2
0.0
129,698,364
100
212,163
2013 (%)
0.4
471
3,843
32,189,217
31,529,941
119,628,367
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri
Kütahya ithalatının ülkelere göre dağılımına bakıldığında, 2013 yılı itibariyle en fazla ithalatın
yüzde 26.1’lik pay ile İtalya’dan, yüzde 14.28’lik pay ile Almanya’dan, yüzde 7.77’lik pay ile
İspanya’dan, yüzde 5.03’lük pay ile Rusya Federasyonu’ndan yapıldığı görülmektedir.
125
Tablo 84: Kütahya İthalatının Ülkelere Göre Dağılımı (İlk 20 Ülke)
Ülke Adı
İtalya
Almanya
İspanya
Rusya Federasyonu
Çin
İngiltere
ABD
Çek Cumhuriyeti
Özbekistan
Yunanistan
Fransa
Belçika
Malezya
Mısır
Hollanda
Japonya
İran
Hindistan
Portekiz
Hırvatistan
İlk 20 Ülke Toplamı
Diğer (33 Ülke)
Toplam
İthalat (USD)
33,852,104
18,522,310
10,077,598
6,524,060
6,306,659
5,490,547
4,566,196
4,517,713
4,313,987
4,074,153
3,433,084
3,063,215
2,907,786
2,781,474
1,910,697
1,683,809
1,668,607
1,550,614
1,433,647
1,417,182
120,095,442
9,602,922
129,698,364
Yüzde Dağılım
26.10
14.28
7.77
5.03
4.86
4.23
3.52
3.48
3.33
3.14
2.65
2.36
2.24
2.14
1.47
1.30
1.29
1.20
1.11
1.09
92.60
7.40
100.00
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret Verileri
Yukarıdaki tablodan görüldüğü gibi ithalat sıralamasında ilk 20 ülke toplam ithalatın yüzde
92.6’sını oluşturmakta, geriye kalan 33 ülke ise yüzde 7.4’ünü oluşturmaktadır.
126
4. ALTYAPI OLANAKLARI
4.1. Yeraltı Kaynakları
4.1.1. Madenler13
Kuzeybatı Anadolu’da yer alan Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerimizden
biridir. Yapılan çalışmalar sonucunda önemli metalik maden ve endüstiyel hammadde
kaynakları ile linyit oluşumları ortaya çıkarılmıştır. Bunlar başta bor ve kaolen olmak üzere
gümüş, krom, alunit, antimuan, bakır-kurşun-çinko, demir, manganez, manyezit, çimento
hammaddeleri, feldispat, jips, florit ve kum-çakıl olarak sayılabilir.
Türkiye’nin MTA verilerine göre Dünya rezervinin büyük bir bölümünü elinde bulundurduğu bor
madeninin 1,681,474,000 ton rezervi Kütahya ili sınırları içerisindeki Emet ve Hisarcık ilçelerinde
yer almaktadır. Bu rezerv miktarı, ülkemiz bor rezervlerinin %55’ine karşılık gelmektedir. Bor
madeni, 200’ün üzerinde kullanım alanıyla ekonomiye katkısı çok yüksek düzeylerde olabilecek
bir madendir. Tarımdan metalürjiye, kimya sanayisinden cam ve seramik sanayisine, enerji
depolamadan atık temizleme işlemlerine, nükleer uygulamalardan araba hava yastıklarına kadar
çok farklı ve önemli sektörlerde kullanım alanı bulunan bor mineralleri, ülkemiz ve bölgemiz için
büyük önem taşımaktadır. Sektörel bazda dünya genelinde %56’sı cam sanayinde, %15’i
seramik sanayinde, %11’i tarım sektöründe, %6’sı temizlik endüstrisinde ve %12’si de askeri
alanda zırhlı araçların yapımından, makyaj malzemelerine, LED TV üretimine, ilaç yapımından,
cep telefonlarına kadar birçok farklı sektörde kritik noktalarda kullanılmaktadır. Bor, kullanım
alanları dikkate alındığında ülke ve bölge için yüksek katma değer yaratabilecek bir maden
olmasının yanı sıra, hidrojen teknolojileri, silah sanayi gibi alanlardaki kullanımı nedeniyle de
stratejik bir madendir (Zafer Kalkınma Ajansı Bilgileri).
Bordan katma değeri yüksek mamül maddeler ve uç ürünler üretimine yönelik ürünlerin
geliştirilmesi mümkündür. Kütahya ilinde bora dayalı sanayinin geliştirilmesi için dünyada ve
ülkemizde, ürünlerinde bor kullanılan sektörlerin ile çekilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda,
Emet’te bor katkılı çimento üretecek bir fabrika kurulması çalışmaları ve LCD TV üretiminde
kullanılan borik asit için Emet Bor İşletmesinde bazı çalışmalar başlatılmıştır. Ayrıca borun
13
Bu bölüm, büyük ölçüde Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü (MTA)’nden edinilen bilgilerle hesaplanmıştır.
127
endüstriyel kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla üniversite - sanayi işbirliklerinin oluşturulup
yapılacak Ar-Ge çalışmalarıyla ürünlerinde bor kullanan sektör sayısının artırılması
sağlanabilecektir.
Kütahya TR33 bölgesinde işletilebilir manyezit rezervlerine sahip tek ildir. Türkiye manyezit
rezervlerinin (görünür+muhtemel+mümkün) %50’sinden fazlası bu ilde bulunmaktadır. İl
genelinde yaklaşık 103 milyon ton görünür+muhtemel+mümkün manyezit rezervi belirlenmiş
olup, bunlardan en önemlileri Merkez ilçedeki Ortaocak, Turanocak, Saka ve Avdan sahaları
olup bu sahalarda toplam 97,974,950 ton; Tavşanlı’daki sahalarda ise 5,025,050 ton manyezit
rezervi tespit edilmiştir. İlde manyezit madenciliği üç büyük işletme ile bazı küçük işletmeler
tarafından yürütülmektedir. Büyük ölçekli firmalarda refrakter sanayine yönelik olarak kalsine
manyezit (sinter manyezit) üretimi yapılmaktadır. Bir firma tarafından, dünyada Çin’den sonra
yüksek saflık ve büyük kristal çapa sahip ergitilmiş (fused) manyezit üretimi de yapılmaya
başlanmıştır.
Kaolen yatakları da Kütahya ilinin önemli yer altı kaynaklarından bir diğeridir. İl dahilinde
1,769,980 ton görünür+muhtemel kaolen rezervi belirlenmiş olup, işletilebilir rezerv 850,000
ton civarındadır. Bu rezerv değeri, Türkiye işletilebilir rezervlerinin %2.5’ ini oluşturmaktadır. Bu
yatak ve zuhurlar Gediz, Hisarcık ve Altıntaş ilçelerinde yer almaktadır. Bazı kaolen
yataklarındaki cevher, alunit içeriği nedeniyle seramik sanayinde kullanılamamaktadır, ancak
düşük demirli olan kısımları kağıt sanayi hammaddesi olarak kullanılmaktadır. Dünya kaolen
ihracatında, birinci sırayı işlenmiş kağıt kaoleni oluştururken, Türkiye kaolen ihracatında birinci
sırayı ham kaolen oluşturmaktadır. İleriye dönük olarak yapılacak olan üretimlerde; il
kapsamında kaolen üreten firmaların konsantre kaolen yerine kağıt sanayinin talep ettiği
süzülmüş kaolen gibi kaliteli ürünleri üretmesi ve bu üretim ile ilgili teknolojik altyapıyı
oluşturmaları yararlı olacaktır. Ayrıca bu alt yapı oluşturulurken üniversite – sanayi işbirliğinin
sağlanması önemli katkılar sağlayabilir.
Kütahya ilinde Türkiye toplam feldspat rezervinin yaklaşık olarak %16’sı bulunmaktadır. Simav
ilçesi feldispat oluşumları bakımından önemlidir. İlçede Azizler, Karacaviran, Külcü ve Söğüt
mevkiilerinde %K2O+Na2O içerikleri 7.6 ile 11.98 arasında değişen toplam 38,122,500 ton
muhtemel feldispat rezervi ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca Simav-Kurumlar sahasında da %8.19
128
K2O+Na2O içerikli 320,000 ton mümkün feldispat rezervi bulunmaktadır. Önceki yıllardan beri
işletilen bu yataklarda kalan cevher miktarı bilinmemektedir.
Simav ilçesinde aynı zamanda kum-çakıl hammaddeleri ile kükürt oluşumları da yer almaktadır.
Simav-Ovabayındır ve Kilisedere sahalarında %SiO2 içerikleri sırasıyla 72.43 ve 71.49 olan
toplam 1,932,183 m³ muhtemel kum-çakıl rezervi tespit edilmiştir. Ayrıca Gökçeler ve Madra
Çayı sahalarında da orta kalitede kum-çakıl oluşumları belirlenmiştir. İl sınırları içerisindeki diğer
kum-çakıl oluşumları Tavşanlı ve Emet ilçelerinde gözlenmektedir. Kükürt oluşumlarının
gözlendiği Simav ilçesinde, Pulluca ve Karacahisar sahalarındaki kükürtlerin toplam muhtemel
rezervi 14,500 tondur. Pulluca sahasının tenörü %20-50 S, Karacahisar sahasının tenörü ise %220 S şeklindedir.
Ülkemiz, dünyada önemli Na-feldispat üreticisi konumundadır. Fakat kaliteli K-feldispat
rezervlerimiz bulunmamaktadır. Feldispat cam, seramik, kaynak elektrotları ve boya sanayisinde
kullanılan önemli bir endüstriyel hammaddedir. Dünya feldispat üretiminin %60’ı cam, %35’i
seramik sanayi, %5’i kauçuk, plastik ve boya sanayilerinde dolgu malzemesi olarak kullanılır.
Kütahya ili, seramik ve porselen sektörü açısından oldukça gelişmiş bir bölge olup, ildeki
seramik üreticileri ihtiyaç duyduğu K-feldispat ihtiyacını yurtdışından temin etmektedir. İlde NaK feldispat oluşumları mevcut olmasına rağmen bu kaynaklar değerlendirilip K-feldispat üretimi
yapılmamaktadır. İldeki bu kaynaklardan K ve Na-feldispat ayırımı için tesislerin kurulması
durumunda,
ildeki
ve
ülkedeki
seramik
sektörünün
ihtiyaç
duyduğu
K-feldispat
gereksinimlerinin karşılanması mümkün olacaktır. Buna yönelik olarak sanayi–üniversite
işbirliğinin yaratılması büyük önem taşımaktadır.
İl dahilindeki diğer endüstriyel hammadde kaynakları florit, jips, talk ve çimento
hammaddeleridir. Bunlardan Tavşanlı-Ovacık sahasındaki %52 CaF2 içerikli floritlerde 9,000 ton
görünür+muhtemel rezerv belirlenmiş olup, yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. Tavşanlı ilçesinde
aynı zamanda geçmiş yıllarda işletilmiş talk yatakları da yer almaktadır. İlde gözlenen diğer talk
oluşumları ise Merkez ve Emet ilçelerindedir. Gediz ilçesindeki jips, Merkez ilçedeki diyatomit
yatakları da ilde geçmişte işletilen endüstriyel hammadde kaynaklarındandır.
Ülkemizin işletilen tek gümüş yatağı olan Gümüşköy yatağı Kütahya il sınırları içerisinde yer
almaktadır. Yatakta 178 gr/ton Ag tenörlü, 20 milyon ton rezerv tespit edilmiştir. Bu da 3,560
129
ton metal gümüş rezervine eş değerdir. Gediz-Şaphane sahasında da %19.2 Al2O3, %3.7 K2O ve
%0.62 Fe2O3 tenöre sahip alünitlerde 5,500,000 ton görünür+muhtemel rezerv ortaya
çıkarılmış olup, yatak halen işletilmektedir.
Kütahya ili antimuan rezervleri yönünden de oldukça zengin bir ilimizdir. Gediz - Dereköy ve
Göynük sahalarında % 1.2–2 Sb tenörlü 1,288,000 ton, Simav ilçesinde Evciler-Dönbel
zuhurunda %14.35 Sb tenörlü 310,000 ton; Evciler-Haneyçalı zuhurunda %5.5 Sb tenörlü
344,000 ton, Örencik-İnçal Tepe zuhurunda %4.8 tenörlü 127,200 ton, Aydınlar-Kavakdere
zuhurunda ise %5.85 Sb tenörlü 192,500 ton mümkün rezerv tespit edilmiştir. Dağardı
yöresindeki antimuan yatak ve zuhurlarının bir bölümü geçmiş yıllarda işletilmiştir. Antimuan,
endüstride metalik olarak ya da türevleri şeklinde kullanılmaktadır. Kütahya ili antimuan
madenciliği açısından yeterli rezerve sahiptir. Geçmişte faaliyetlerini azaltmak veya durdurmak
zorunda kalmış olan işletmeciler, günümüzde artan antimuan fiyatları dolayısı ile tekrar
faaliyete geçmeye çalışmaktadırlar. Üretici firmaların zenginleştirme tesisleri kurmaları bölge
kaynaklarının daha verimli kullanılmasını sağlayacak, bölge ekonomisi ve istihdamına katkıda
bulunulacaktır (Zafer Kalkınma Ajansı Bilgileri).
Kütahya ilinde ayrıca metalik maden oluşumlarından bakır-kurşun-çinko, demir ve manganez ve
krom zuhurları da yer almaktadır. Merkez ilçede %5.23 Pb tenör ve 212,000 ton muhtemel +
mümkün rezerve sahip Hacıazizler zuhuru, %4 Pb tenör ve 300,000 ton muhtemel+mümkün
rezervli Emet-Eğrigöz zuhurları ile geçmiş yıllarda 90,000 ton kadar cevher üretilmiş olan %5.5
Pb, %3 Zn ve %0.3 Cu tenörlü Simav-Karakoca Köyü Cu-Pb-Zn zuhuru bunlardan bazılarıdır.
Domaniç ilçesi Sarıçayır yayla sahasındaki %0.168 Cu tenör ve 120,300,000 ton
görünür+muhtemel rezerve sahip porfiri Cu-Mo sahası da ilde bilinen en önemli bakır
oluşumudur. Emet ilçesindeki Çatak, Küreci, Karaağıl, Güldüren ve Göncek demir zuhurları ile
Simav ilçesindeki Kalkan ve Gölcük demir zuhurları da il sınırları içerisindeki bilinen bazı demir
zuhurlarıdır. Bu zuhurlardan Çatak zuhurunun rezervi 2,640,000 ton olarak belirlenmiş olup,
%33.61. Fe, %5-38 S ve %0-0.41 As içermektedir. Kükürt ve arsenik değerlerinin yüksek olması
nedeni ile sahalar işletilememektedir. Merkez, Tavşanlı ve Altıntaş ilçelerindeki manganez
zuhurları da küçük boyutlu oluşumlardır. Zuhurların genel olarak %Mn içerikleri 27 ile 55
arasında değişmekte olup, rezervleri de küçüktür.
130
Kütahya ili zengin linyit potansiyellerine sahiptir. Bu durum ilin sanayisinin gelişiminde çok etkili
rol oynamaktadır. İldeki linyit ve linyit nedeniyle var olan termik santraller ilde önemli bir
istihdam kaynağı yaratmaktadır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları
büyük önem arz etmektedir. Çünkü Seyitömer ve Tunçbilek Termik santrallerinin linyit
ihtiyaçları buralardan karşılanmaktadır. Tunçbilek-Domaniç-Ömerler kömür sahasında toplam
317,732,000 ton rezerv tespit edilmiş olup, kömürün alt ısıl değeri orijinal kömürde kapalı
ocakta 2,021 Kcal/kg, açık ocakta 2,657 Kcal/kg’dır. Seyitömer kömür sahasındaki kömürün alt
ısıl değeri ise orijinal kömürde 1,900 Kcal/kg’dır. Yapılan çalışmalar sonucunda sahada
198,666,000 ton görünür rezerv ortaya çıkarılmıştır. Bunların dışında Gediz-Sazköy-GöklerAyçatı, Tavşanlı-Alabarda ve Simav-Dağardı sahalarında da kömür oluşumları yer almaktadır.
Gediz-Sazköy-Gökler-Ayçatı sahasında 23,945,000 ton görünür + muhtemel + mümkün,
Tavşanlı-Alabarda sahasında 1,700,000 ton mümkün rezerv, Simav-Dağardı sahasında ise
100,000 ton mümkün rezerv tespit edilmiştir. İl genelinde gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda
yukarıdaki önemli kömür sahalarının dışında, ekonomik değeri olmayan veya lokal öneme sahip
5 adet saha ve zuhur tespit edilmiş olup bunlar, Arslanapa-Altıntaş sahası, Emet-Cavgalar
zuhuru, Emet-Değirmisiz sahası, Altıntaş-Uysu sahası ve Tavşanlı-Sülleköy sahasıdır. Bu sahalar
şu an ekonomik bir değer taşımamaktadırlar.
131
Harita 7: Kütahya İli Maden Haritası
Kaynak: MTA- http://www.mta.gov.tr/v2.0/turkiye_maden/il_maden/pdf_2010/kutahya.pdf
Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü’nün verilerinee göre, Kütahya ilinde tespit edilen madenler,
özellikleri ve rezerv durumları aşağıda verilmiştir.
132
ALUNİT (Alu)
Gediz-Şaphane Sahası
Tenör: %19.2 Al2O3, %3.7 K2O, %0.62 Fe2O3, Rezerv: 5,500,000 ton görünür+muhtemel.
İşletilmektedir.
ANTİMUAN (Sb)
Gediz-Dereköy, Göynük Sahaları
Tenör: %1.2-2 Sb, Rezerv: 1,288,000 ton mümkün rezerv.
Simav-Dağardı-Esenbağ, Aydınlar, Çulfakır, Örencik, Çobanlar, Evciler, Sarkatlar, Arıklar,
Gerni, Sinekler, Ihlamur, Sünnetçiler Manastır, Maksutlar, Karakıran, Kızılkur, Tepebaşı
Sahaları
Tenör: %0.18-31.77 Sb, Rezerv: 2,653,000 ton mümkün rezerv. Bir kısmı geçmiş yıllarda
işletilmiştir.
BAKIR-KURŞUN-ÇİNKO (Cu-Pb-Zn)
Simav-Karakoca Köyü Sahası
Tenör: %5.5 Pb, %3 Zn, % 0.3 Cu, Rezerv: Geçmiş yıllarda 90,000 ton cevher üretilmiş olup,
günümüzde 94,700 ton rezerv kalmıştır.
Emet-Eğrigöz zuhurları
Tenör: %4 Pb, Rezerv: 300,000 ton muhtemel+mümkün rezerv.
Merkez-Hacıazizler-Örenköy sahası
Tenör: %5.23 Pb, Rezerv: 212,200 ton muhtemel+mümkün rezerv.
Domaniç-Sarıçayıryayla sahası
Tenör: %0.168 Cu, Rezerv: 120,300.000 ton görünür+muhtemel rezerv.
BOR ( B )
Emet Sahaları
Tenör: %24.4-28.5 B2O3(kolemanit), Rezerv: 1,681,474,000 ton görünür+muhtemel+mümkün
rezerv vardır. Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından işletilmektedir.
ÇİMENTO HAMMADDELERİ (Çmh)
Tavşanlı Sahası
Rezerv: 25-30 milyon ton muhtemel rezerv.
DEMİR (Fe)
133
Emet-Çatak Sahası
Tenör: %33.61 Fe, %5-38 S, %0-0.41 As ve %2.5-22 SiO2, Rezerv: 2,640,000 ton görünür+
muhtemel rezerv. S ve As impüriteleri nedeni ile saha işletilmemektedir.
Emet-Küreci Sahası
Tenör: %35-52 Fe, Rezerv: 640,000 ton görünür+muhtemel. Yüksek SiO2 nedeni ile
işletilmemektedir.
Emet-Göncek Sahası
Tenör: %35-45 Fe, Rezerv: 140,000 ton görünür+ muhtemel rezerv.
Emet-Karaağlı Sahası
Tenör: %45-55 Fe, %4-10 SiO2, %0-2 S, Rezerv: 1,951,000 ton görünür + muhtemel rezerv.
Emet-Güldüren Sahası
Tenör: %45-59 Fe, Rezerv: 100,000 ton görünür+muhtemel rezerv.
Simav-Kalkan Sahası
Tenör: %50-60 Fe2O3, Rezerv:100,000 ton görünür, 300,000 ton muhtemel rezerv. S ve SiO2
içeriklerinden dolayı yatak işletilmemektedir.
DİYATOMİT (Diy)
Merkez-Alayunt Sahası
Rezerv: Geçmiş yıllarda işletilmiş olup düşük kalitelidir.
FELDİSPAT (Fld)
Simav-Azizler, Acemler, Hacıahmetler, Külcü, Kurtduman, Karacaviran, Söğüt ve Kalkan
Sahaları
Tenör: %7.6-11.98; K2O+Na2O %0.5-1.2 Fe2O3, Rezerv: 38,122,500 ton muhtemel rezerv.
Simav-Kurumlar Sahası
Tenör: %8.19K2O+Na2O ; %0.81 Fe2O3, Rezerv: 320,000 ton mümkün rezerv.
FLORİT (F)
Tavşanlı-Ovacık Sahası
Tenör: %51 CaF2, Rezerv: 9,000 ton görünür+muhtemel rezervi . Yatak geçmiş yıllarda
işletilmiştir.
GÜMÜŞ (Ag)
Merkez-Gümüşköy Sahası
134
Tenör: 178 gr/ton Ag, Rezerv: 21,500,000 ton görünür rezerv. Halen işletilmektedir.
JİPS (Jips)
Gediz (Deresündek Köyü, Kayacık Köyü, Gökler Köyü, Güneyköy) Sahaları
Rezerv: 35,000 ton muhtemel rezerv. Geçmiş yıllarda işletilmiştir.
KALSİT (Cc)
İl merkezi:
Tenör: %95.00 CaCO3, Rezerv: Bilinmiyor
KAOLEN (Kao)
Emet-Hisarcık-Ulaşlar, Alangediği; Hisarcık-Kızılçukur, Şekerharmanı, Yarengediği ve
Hisarcık-Kurtdere, Saklar Sahaları
Tenör: %15-26 Al2O3 ve %1'in altında Fe2O3, Rezerv:458,680 ton görünür+muhtemel rezerv.
Gevrek-Seydiköy-Yumruktaş Sahası
Tenör: %24-42 Al2O3 %0.1-2.5 Fe2O3, Rezerv: 770,000 ton görünür. Cevher alünit içeriği
nedeniyle seramik sanayinde kullanılamamaktadır.
Altıntaş-Allıören, Yüylük, Çamlıtepe Sahaları
Tenör: %9-38 Al2O3, %0.2-6.39 Fe2O3, Rezerv: 501,300 ton görünür+muhtemel rezerv. Alünitli
olan kaolenlerin düşük demirli kısımları kağıt sanayinde kullanılmaktadır.
Gediz-Akçaalan ve Sazak Köyü Sahaları
Tenör: %18.63-21.65 Al2O3, %0.47-1.30 Fe2O3, Rezerv: Sazak sahasında 3 ayrı zuhurda toplam
25,000 ton görünür+muhtemel rezerv, Akaçaalan sahasında da 15,000 ton görünür+muhtemel
rezerv vardır.
KROM (Cr)
İl genelinde 100 civarında krom zuhuru bulunmaktadır.
Tenör: %20-54 Cr2O3, Rezerv: 130,000 ton görünür. Cevherleşmeler masif, bantlı ve saçılmış
karakterdedir.
KUM-ÇAKIL (Kçm)
Simav-Ovabayındır Köyü Sahası
Kalite: %72.43 SiO2, Rezerv: 1,798,120 m³ muhtemel rezerv.
Simav-Kilisedere Sahası
Kalite: %71.49 SiO2, Rezerv: 134,063 m³ muhtemel rezerv.
135
Simav-Madra Çayı ve Gökçeler Sahaları
Kalite: Orta; İnşaat sanayiinde kullanılabilir kalitededir. Rezerv: Hesaplanmamıştır.
KÜKÜRT (S)
Simav-Pulluca (Semertepe ve Sarıtepe) Sahaları
Tenör: %20-50 S, Rezerv: 4,500 ton muhtemel rezerv.
Simav-Karacahisar Sahası
Tenör: %2-20 S, Rezerv: 10,000 ton muhtemel rezerv.
MANGANEZ (Mn)
Etrafşehir (Akoluk) zuhuru
Tenör: %55 Mn, Rezerv: 40-50 ton
Merkez -Andız zuhuru
Tenör: %27.72 Mn, Rezerv: 1,000 ton mümkün rezerv.
Emet (Kayı) zuhuru
Tenör: %30 Mn, Rezerv: 2,000 ton muhtemel rezerv.
Tavşanlı (Aydınlar, Başköy, Kayıköy, Ovacık, Kurutaş, Arifler) zuhurları
Tenör: %45.27 Mn, Rezerv: 9,000 ton toplam rezerv.
Köseler zuhuru
Rezerv: 300 ton mümkün rezerv.
MANYEZİT (Mag)
Tavşanlı-Bektaşlar Sahası
Rezerv: Manyezitlerden açık işletme yöntemi ile üretim yapılmaktadır.
Tavşanlı-Çamlıca Sahası
Rezerv: 7,000-8,000 ton muhtemel rezerv.
Tavşanlı-Aktaş Sahası
Rezerv: 16,200 ton mümkün rezerv.
Tavşanlı (Kocakır T., Vayva D.) Sahaları
Tenör: %45 MgO, Rezerv: 32,000 ton mümkün rezerv.
Tavşanlı (Beyköy) Sahası
Rezerv: 900 ton
Tavşanlı (Alabarda) Sahası
136
Rezerv: 1,000 ton
Tavşanlı (Karacakaş) Sahası
Tenör: %47.08 MgO, Rezerv: 30,000 ton muhtemel rezerv.
Avdan (Çaydere) Sahası
Tenör: %36.95-47.55 MgO ,%0.04-0.70 Fe2O3, Rezerv: 811,242 ton görünür, 1,050,000 ton
muhtemel ve 1,760,000 ton mümkün rezerv.
Saka (Suludere) Sahası
Tenör: %45 MgO, Rezerv: 2,300,000 ton görünür+muhtemel+mümkün rezerv.yatak
işletilmektedir.
Ortaocak ve Turanocak sahaları
Tenör: %40.14 MgO, %0.5 Fe2O3 içerikli, ateş kaybı %50 dir. Rezerv: Ortaocak’ta 810,030 ton
görünür+muhtemel; Turanocak’ta 497,058 ton görünür+muhtemel ve bunların dışındaki alanda
toplam 3,182,000 ton muhtemel, toplam 4,489,938 ton rezerv vardır. Ocakların büyük
çoğunluğu işletilmektedir.
TALK (Talk)
Tavşanlı (Elmalı, Fındıcak, Gümüşyeniköy, Merkez (Erne), Emet (Çavdarhisar) Sahaları
Rezerv: Geçmiş yıllarda işletilmiştir.
Tablo 85: Kütahya Linyit Rezervleri
Rezerv (1000 ton)
Saha Adı
Muhtemel
Mümkün
145
12,300
11,500
23,945
-
12,451
17,788
Kapalı
Seyitömer
198,666
-
-
198,666
-
37,747
53,924
Açık
Tunçbilek
52,876
46,882
-
99,758
39,657
20,161
28,802
Kapalı
Tunçbilek
94,174
-
-
94,174
84,756
25,022
35,746
Açık
Tunçbilek Ömerler
15,800
-
-
15,800
11,850
3,345
4,778
Açık
108,000
-
-
108,000
81,000
22,864
32,662
Kapalı
-
1,700
-
1,700
-
-
-
-
469,661
60,882
11,500
542,043
217,263
121,590
173,700
Tunçbilek Derin
Tavşanlı-AlabardaTOPLAM
İşletilebilir
İşletme
Şekli
Görünür
Gediz Ayçatı
Toplam
Eş değeri
(1,000 ton)
Taş
Petrol
Kömürü
Kaynak: MTA
Ayrıca, ilde Seyitömer’de toplam 63,292,000 ton bitümlü şeyl rezervi bulunmaktadır. Ortalama
bitüm yüzdesi %7’dir. Taş kömürü eşdeğeri 17,224,000 ton olan bitümlü şeyl sahası
işletilmektedir.
137
4.1.2. Jeotermal Kaynaklar
Jeolojik konumu nedeniyle, ülkemiz jeotermal sistemler açısından önemli bir potansiyele
sahiptir. Türkiye jeotermal potansiyeli bakımından, Avrupa’da ilk, Dünya’da ise yedinci ülke
konumundadır. Sadece kaynakların doğal boşalımlarına göre potansiyel 600 MWt civarındadır.
Açılan kuyularla kullanılabilir potansiyel 3,524 MWt‘a ulaşmıştır. Ancak bu önemli yeraltı
kaynağımızdan yeterince yararlandığımızı söylemek mümkün değildir. MTA Genel Müdürlüğü
tarafından yapılan çalışmalar sonucu hazırlanan envantere göre, 1,000 dolayında jeotermal
akışkan ve mineralli su kaynağının varlığı bilinmektedir. Bu varlığın sürdürülmekte olan jeolojik
çalışmalarla artacağı da tahmin edilmektedir.
Kütahya ili endüstriyel hammadde kaynakları ve metalik madenler dışında jeotermal alanlar
bakımından da ülkemizde zengin potansiyele sahip illerimizdendir. Enerji hammaddelerine
yönelik yapılan çalışmalar sonucunda ilde sıcaklığı 30ºC’nin üzerinde olan 11 adet jeotermal
alan ortaya çıkarılmıştır.
İldeki jeotermal alanlar ve bu alanların özellikleri kısaca aşağıdaki gibi özetlenebilir.
Simav - Eynal – Çitgöl - Naşa Jeotermal Alanı: Eynal sahasında 55, Çitgöl ve Naşa sahasında
toplam 34 kaynak saptanmış olup, birçoğunun kuruduğu gözlenmiştir. Bölgede sıcak sularda
kent ısıtmasında, balneolojide ve sera ısıtmasında yararlanılmaktadır. Simav, Eynal, Çitgöl ve
Naşa sahalarındaki jeotermal kaynakların geliştirilmesi durumunda, sahadaki kaynaklardan sera,
termal tesis ve konut ısıtılmasında daha çok faydalanılması öngörülürken ayrıca endüstriyel
kullanımda da gelişmeler olması beklenmektedir.
Gediz - Abide Jeotermal Alanı: Bölgedeki sıcak su kaynakları sıcak akışkan kaplıca, termal
tesislerin ısıtılmasında kullanılmakta olup, Gediz ilçesinin ısıtılmasına yönelik çalışmalar
bulunmaktadır.
Muratdağı Jeotermal Alanı: Sıcak akışkandan kaplıca amaçlı kullanılmaktadır. Muratdağı
sahasındaki
jeotermal
kaynakların
geliştirilmesi
durumunda,
sahadaki
kaynaklardan
termalizmde faydalanılacaktır.
138
Yoncalı Jeotermal Alanı: Alandaki ilk jeotermal incelemeler 1989 yılında başlamıştır. Alandaki
sıcak akışkandan balneolojide yararlanılmaktadır. Yoncalı sahalarındaki jeotermal kaynakların
geliştirilmesi durumunda, sahadaki kaynaklardan termal tesis ısıtılmasında faydalanılacaktır.
Emet Jeotermal Alanı: Sıcak sulardan kaplıca amaçlı yararlanılmaktadır. Emet sahasındaki
jeotermal kaynakların geliştirilmesi durumunda, sahadaki kaynaklardan termalizm ve termal
tesis ısıtılmasında faydalanılması öngörülmektedir.
Yeniceköy Jeotermal Alanı: Sıcak sulardan halk istifade etmektedir.
Dereli Jeotermal Alanı: Sıcak sulardan kaplıca amaçlı kullanılmaktadır. Bölgedeki kaynakların
debilerinin yüksekliği dikkat çekmektedir. Dereli sahasındaki jeotermal kaynakların geliştirilmesi
durumunda, sahadaki kaynaklardan termalizmde faydalanılması öngörülmektedir.
Göbel Jeotermal Alanı: Bölgedeki sıcak sulardan kaplıca amaçlı yararlanılmaktadır.
Ilıca (Harlek) Jeotermal Alanı: Harlek jeotermal alanında kadınlar hamamı, erkekler hamamı ve
havuz olmak üzere 3 tane kaynak bulunmaktadır. Sıcak akışkan balneolojide kullanılmaktadır.
Hisarcık (Sefaköy – Hamamköy - Yukarı Yoncaağaç) Jeotermal Alanı: Sıcak akışkan balneolojide
kullanılmaktadır.
Şaphane Jeotermal Alanı: Bölgedeki kaynağın sıcaklığı 25,5 0C olup sıcak sudan
yararlanılmamaktadır.
Kütahya’daki jeotermal kaynaklarının olası potansiyeli 355 MWt’ dır. Kütahya ilinde en yüksek
jeotermal potansiyel potansiyele sahip alan 264 MWt ile Simav – Eynal – Çitgöl –Naşa jeotermal
sahasıdır. En yüksek ikinci jeotermal potansiyele sahip alan ise 73 MWt ile Gediz – Abide –
Şaphane jeotermal sahasıdır.
139
Tablo 86: Kütahya’daki Jeotermal Alanlar
Jeotermal
Alan Adı
Sıcak Su
Doğal Çıkış
Adı
Doğal Çıkış
Sıcaklık (ºC)
Debi
(lt/sn.)
Sıcaklık
(ºC)
Sondaj
Debi
(lt/sn.)
Potansiyel
(MWt)
SİMAV
Eynal
25-96
2,1
51-164
510
187
SİMAV
Çitgöl
77-83
-
97
32
8.30
SİMAV
Naşa
43-63.5
2
42
2
0.06
GEDİZ-ABİDE
Gediz
65-74
11.2
78-97
152
37
MURAT DAĞI
Murat dağı
37-39
7.5
-
-
-
Çelik,
Dübecik ve
Yoncalı
32-41
6
40-42
118
3.08
YONCALI
Kullanım
Alanı
Kaplıca,
kaplıca tesisi,
sera ve Simav
ilçesinin
ısıtılmasında,
endüstriyel
kullanımda
Kaplıca,
kaplıca tesisi
ısıtılmasında
Kaplıcada,
kaplıca tesisi
ısıtılmasında
Kaplıcada,
kaplıca tesisi
ısıtılmasında
Kaplıcada
Kurulu
Tesis
Kaplıca,
tesisi, sera
ve
Simav
ilçesinin
Isıtılması
Kaplıca
Kaplıca
Termal
tesis ve
ısıtılması
Kaplıca
Kaplıcada,
kaplıca tesisi
ısıtılmasında
Kaplıcada,
kaplıca tesisi
ve Emet
ilçesinin
ısıtılmasında
Kaplıcada ve
kaplıca tesisi
Isıtılmasında
Kaplıca
Kaplıca
EMET
Emet
(Yeşil)
43-47
-
39-47
24
1.1
EMET
Yeniceköy
41
0.5
-
-
-
40.3-41.6
75
-
-
-
Kaplıcada
Kaplıca
34.3
60
-
-
-
29-41
9
38
45
0.38
Kaplıcada
Termal
turizm
Kaplıca
Termal
otel
HİSARCIK
40-51
2.2
-
-
-
-
-
ŞAPHANE
25.5
-
29-90
88
13
Isıtma
EMET
EMET
ILICA (HARLEK)
Dereli
(Günceli)
Göbel
Ilıca
Kaplıca
Kaynak: MTA, 1996. Türkiye Jeotermal Envanteri
** MTA, 2005. Türkiye Jeotermal Kaynakları Envanteri
*** DPT, 2001. 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu, Enerji Hammaddeleri Alt Komisyon Raporu
4.1.3. Su Kaynakları
Dünyadaki toplam su miktarı 1.4 milyar km3 olup, su varlığına göre ülkeler su fakirliği (yıllık kişi
başına kullanılabilir su miktarı 1,000 m3’ten az), su azlığı (yıllık kişi başına kullanılabilir su miktarı
2,000 m3’ten az) ve su zenginliği (yıllık kişi başına kullanılabilir su miktarı 8,000 m3 – 10,000 m3)
şeklinde sınıflandırılmaktadır. Türkiye’de kişi başına düşen yıllık kullanılabilir su miktarı 1,652 m3
dolayında olup, Türkiye su azlığı yaşayan bir ülke konumundadır. Türkiye’nin toplam su
140
potansiyeli, brüt yer üstü su potansiyeli 193 milyar m3 ve yer altı suyu potansiyeli 41 milyar m3
olmak üzere brüt 234 milyar m3 olarak hesaplanmaktadır.
Kütahya il alanı, Susurluk, Sakarya ve Gediz havzalarında kalmaktadır. Su toplama alanı 22,399
km2 (2,239,900 ha) olan Susurluk Havzası’nın yıllık ortalama su hacmi 4.16 milyar m3’tür.
529,455 hektar ovalık alanı bulunan Susurluk Havzası’nda sulanabilecek alan miktarı 396,073
hektardır. Su toplama alanı 58,160 km² olan Sakarya Havzası’nın yıllık ortalama su hacmi 4.09
milyar m³’tür. Havzanın ovalık alanı 2,075,100 hektar civarındadır. Gediz Havzası’nın su toplama
alanı 18,000 km², yıllık ortalama su hacmi 2.22 milyar m3 tür. 521,172 hektar ovalık alan
bulunan havzada 386,013 hektar sulanabilecek alan bulunmaktadır.
Tablo 87: İlin Su Havzaları Kaynakları
Su Toplama
Alanı (ha)
Yıllık ortalama
Su Hacmi
3
(milyar m )
Sulanacak Alan
(ha)
Susurluk
2,239,000
4,16
396,073
Sakarya
5,816,000
4,09
Gediz
1,800,000
2,22
Havza Adı
Toplam Ovalık
Alan (ha)
529,455
2,075,100
386,013
521,172
Kaynak: 2013-2017 Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Eylem Planı,
Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
Felent Çayı (Uzunluğu 35 km, ortalama debisi 0.56 m³/s), Porsuk Çayı, Murat Çayı (Uzunluğu 35
km, ortalama debisi 2.5 m³/s), Kureyşler Deresi (Debisi 0.178 m³/s), Kokar Çay (Debisi 0.423
m³/s), Avşar Deresi (Debisi 0.026 m³/s), Gediz Çayı (İl sınırları içerisindeki uzunluğu 45 km,
ortalama debisi 82.5 m³/s), Emet Çayı (Uzunluğu 90 km, ortalama debisi 130 m³/s), Bedir Deresi
(Ortalama debisi 0.178 m³/s), Tavşanlı Çayı (İl sınırları içindeki uzunluğu 65 km, ortalama debisi
8 m³/s), Simav Çayı (İl sınırları içindeki uzunluğu 40 km, ortalama debisi ise 68 m³/s), Hamzabey
Çayı (Uzunluğu 45 km, ortalama debisi 31.46 m³/s), Kütahya’nın su kaynaklarını oluşturan
önemli akarsulardır.
Simav Gölü (İlin tek doğal gölüdür), Porsuk Baraj Gölü (Porsuk Çayı üzerine kurulmuştur,
yüksekliği 49.70 m. ve su depolama hacmi 525,000,000 m³), Enne Baraj Gölü (Felent Çayı
üzerinde kurulu, yüksekliği 24.50 m. olup, su depolama hacmi 7,000,000 m³), Kayaboğazı Baraj
Gölü (İçme ve sulama amaçlı), Söğüt Baraj Gölü (İçme ve sulama amaçlı) ve Çavdarhisar Baraj
Gölü (İçme ve sulama amaçlı) de ilin su kaynağı olarak kullanılan önemli göllerdir. İlde, DSİ
141
tarafından işletmeye açılmış ve hizmette olan 5 adet baraj ve 7 gölet ile İl Özel İdaresi’nce
işletmeye açılmış ve hizmette olan 38 adet gölet mevcuttur.
Kütahya’da, şebekeli içmesuyu olan köy sayısı 513’dür. Yetersiz içme suyu olan köy sayısı ise
sadece 2’dir. İlde, susuz köy ise bulunmamaktadır. 109 adet bağlı mahalleden 51’i şebekeli, 58’i
çeşmelidir. Şebekeli olmayan mahalleler genel olarak yazın konaklanan ya da nüfusu çok az olan
yerleşik nüfusu yetersiz yerlerdir. (İl Brifingi, İl Özel İdaresi)
Kütahya ilinin 2015 yılına kadar şehir suyu ihtiyacı 470.00 lt/sn. olup, mevcut su kaynaklarının
kapasitesi 1,065 lt/sn’dir. 2035 yılında ise şehrin su ihtiyacının 810,00 lt/sn. olacağı ve il
merkezinde 2035 yılına kadar su sıkıntısı çekilmeyeceği öngürülmektedir.
Sonuç olarak, ilin yeraltı ve yerüstü su kaynakları ve kullanım miktarları aşağıda özetlenmiştir:
Yerüstü Su Kaynakları Potansiyeli: Toplam Potansiyel; 1,101,228,125m³
Yerüstü su kaynaklarından hali hazırda faydalanılan miktar: 91,967,994 m3
a.Tarımda Kullanılan Su Miktarı: 56,967,994 m3
b.İçme-ve Kullanma Suyunda Kullanılan Miktar: 20,000,000 m3
c.Sanayide Kullanılan Miktar: 15,000,000 m3
Yerüstü su kaynaklarından gelecekte faydalanılacak miktarlar
a.Tarımda Kullanılacak Su Miktarı: 955,260,131 m3
b.İçme ve Kullanma Suyunda Kullanılacak Miktar: 32,000,000 m3
c.Sanayide Kullanılacak Miktar: 22,000,000 m3
Yeraltı Su Kaynakları Potansiyeli: Toplam Potansiyel; 220,000,000 m3
Yeraltı su kaynaklarından hali hazırda faydalanılan miktar: 38,236,037 m3
a.Tarımda Kullanılan Su Miktarı: 23.236.037 m3
b.İçme ve Kullanma Suyunda Kullanılan Miktar: 9,000,000 m3
c.Sanayide Kullanılan Miktar: 5,000,000 m3
Yeraltı su kaynaklarından gelecekte faydalanılacak miktarlar: 181,763,963 m3
a.Tarımda Kullanılacak Su Miktarı: 169,763,963 m3
b.İçme ve Kullanma Suyunda Kullanılacak Miktar: 5,000,000 m3
c.Sanayide Kullanılacak Miktar: 7,000,000 m3
142
Devlet Su İşleri tarafından, 2010 yılından bu yana başlatılan ve devam eden sulama projeleri
kapsamında, 15,155 hektar alanın daha sulamaya açılması, İl Özel İdaresi’nin 2013 yılında
başlattığı projeler doğrultusunda da, 2,504 hektar alanın sulamaya açılması beklenmektedir.
4.2. Ulaştırma ve Haberleşme
Ulaşım ağları, bir bölgenin diğer bölgeler ile fiziksel, sosyokültürel ve ekonomik bağlantılarının
sağlanması bakımından büyük önem taşımaktadır. Kütahya’yı çevre illere, ülkenin diğer
bölgelerine ve yurtdışına bağlayan ulaşım ağlarının geliştirilmesi, bölgesel ekonominin
canlandırılması bakımından temel bir öncelik olarak ortaya çıkmaktadır.
Türkiye’de yolcu taşımacılığının %96.2’si karayolu ile yapılırken, %1.7’si demiryolu, %2.1’i de
havayolu ile yapılmaktadır. Ülkemizde yük taşımacılığında ise yine karayolunun payı oldukça
yüksektir. Yük taşımacılığında karayolunun payı %91.7 iken, bunu %5.3 ile demiryolu, %2.9 ile
denizyolu ve %0.2 pay ile de havayolu izlemektedir.
Kütahya büyük metropollere ve limanlara olan uzaklığı ile taşımacılık ve lojistik anlamda önemli
bir noktada yer almaktadır. Kütahya konum olarak ayrıca Türkiye’nin doğusundan ve iç
bölgelerinden gelen yüklerin lojistik merkezlerde (Alayunt lojistik merkezinde) toplanıp
Bandırma üzerinden Avrupa’ya uygun maliyet ve sürede taşınmasını amaçlayan BALO A.Ş
(Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonları A.Ş.) içerisinde yer almaktadır. (İl Özel İdaresi)
4.2.1. Karayolları
Karayolu taşımacılığı, kendi bünyesi içinde başlı başına ekonomik bir faaliyet olması yanında,
diğer bütün sektörlerle de çok yakın ilişkisi olan ve bu sektörleri direk etkileyen bir hizmet türü
konumundadır. Otomotiv, petrol, lojistik, taşımacılık, inşaat sektörleri başta olmak üzere tüm
sektörler
karayolları
altyapısı
hizmet
seviyesi
durumuna
bağlı
olarak faaliyetlerini
yürütmektedir. Bugün dünyadaki ülkelerin büyük bir çoğunluğunda karayolları, yolcu ve yük
taşımacılığında en fazla tercih edilen ulaşım türüdür. Bu nedenle bugün taşımacılık sektörünün
etkinliği ve verimliliği karayollarının etkinliği ve verimliliği ile ölçülmektedir. Ulaşım ağları, bir
bölgenin diğer bölgeler ile fiziksel, sosyokültürel ve ekonomik bağlantılarının sağlanması
bakımından büyük önem taşımaktadır.
143
Kütahya ilinin bazı önemli merkezlere, komşu illere uzaklığı ile Kütahya ilçelerinin Kütahya
merkezine olan uzaklıkları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 88: Kütahya İl Merkezinin Diğer İlçelere ve Önemli Merkezlere Olan Uzaklığı
İlçeler
Merkez
Altıntaş
Aslanapa
Çavdarhisar
Domaniç
Dumlupınar
Emet
Gediz
Hisarcık
Pazarlar
Simav
Şaphane
Tavşanlı
Kütahya Merkeze Mesafe (km)
48
40
60
89
82
97
90
108
127
144
130
50
İller
Ankara
İstanbul
İzmir
Diyarbakır
Afyonkarahisar
Denizli
Manisa
Muğla
Bursa
Bilecik
Uşak
Eskişehir
Balıkesir
Kütahya Merkeze Mesafe (km)
312
353
339
1,185
97
298
193
428
179
110
144
76
222
Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü
Kütahya ili Batı Anadolu’daki en önemli karayolları bağlantı noktalarından biridir. KütahyaBalıkesir, Kütahya-Bursa, Kütahya-Afyonkarahisar, Kütahya-Eskişehir ve Kütahya-Uşak yolları
aracılığıyla, ilin komşu ve diğer illerle bağlantısı sağlanmaktadır. İl sınırları içerisinde otoyol
olmamakla birlikte il devlet yollarının 159 km. uzunluğundaki kısmı bölünmüş yoldur. Lojistik
bölümünde de verildiği gibi, il sınırları içerisinde 950 km. devlet ve il yolu, 3,914 km. köy yolu
bulunmaktadır. Köy yollarının 2,116 km.’si asfalt yol (%54’ü), 1,439 km.’si stabilize (%37), geriye
kalan 359 km.’si ise tesviye ve ham yol şeklindedir. İl-Devlet yollarının tamamı sathi kaplama
olup, bitümlü sıcak karışım için çalışmalar devam etmektedir.14
Lojistik bölümünde verilen tablodan da görülebileceği gibi, Kütahya ili Devlet ve il yollarının
Türkiye genelinden aldığı pay %1.5, TR33 Bölgesinden aldığı pay %26.8’dir. İl bölünmüş yol
uzunluğunun Türkiye (%0.9) ve TR33 Bölgesinden aldığı paylar (%14.5) ise daha düşük
düzeylerdedir.
Kütahya’nın; İstanbul–Antalya karayolu üzerinde olması, gerek turizm açısından, gerekse sebze,
meyve ve sanayi ürünlerinin naklinde önem taşımaktadır. Bu karayolunda duble yol çalışmaları
devam etmektedir. Ankara-Eskişehir karayolu duble yoldur. Eskişehir-Kütahya arası 76 km. olup
yol standardı yükseltilmektedir. Önemli güzergahlardan birisi olan Kütahya–Bursa karayolu ise
14
Zafer Kalkınma Ajansı, Ulaştırma ve Lojistik Bilgileri
144
Bozüyük üzerinden duble yol olarak yapımı devam etmektedir. Ayrıca Afyon-Uşak üzerinden de
İzmir karayolu bağlantısı yoğun şekilde kullanılmaktadır. (Kütahya İli Çevre Durum Raporu,
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2011)
Bölge illerinin Bölge dışındaki illerle karayolu ve nakliye ilişkisi incelendiğinde ise, Manisa’nın
İzmir’le, Kütahya’nın ise Bursa’yla arasında yoğun bir trafik ve yük taşımacılığı olduğu
görülmektedir. Yine Afyonkarahisar ile Kütahya arasında, önemli bir ticaret ortaklığı
bulunmaktadır. İl trafik ve ticaret ilişkisine bakıldığında, TR33 Bölgesi içindeki ticari ilişkilerin
zayıf olduğu görülmektedir.15
Harita 8: Kütahya İli Karayolları Ulaşım Ağı Haritası
Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü
Karayollarının kullanımı ve trafik yoğunluğuna bir gösterge olması açısından, bin kişi başına
düşen otomobil sayısına bakıldığında, Kütahya için ortaya çıkan rakamın gerek Türkiye, gerek
Ege Bölgesi, gerekse TR33 Bölgesinden daha yüksek olduğu görülmektedir.
15
TR33 Bölge Raporu 2013-2023, Zafer Kalkınma Ajansı
145
Tablo 89: Seçilmiş Bazı Kara Taşıtlarının Bölge ve Türkiye İle Karşılaştırılması (2012)
Bin Kişi Başına
Otomobil Sayısı
114
133
BÖLGE
Otomobil
Minibüs
Otobüs
Kamyonet
Kamyon
Motosiklet
TR Türkiye
TR3 Ege
TR33 Manisa, Afyon,
Kütahya, Uşak
TR333 Kütahya
8,648,875
1,304,285
396,119
56,721
235,949
37,164
2,794,606
437,540
751,650
94,080
2,657,722
714,732
340,895
16,673
11,083
108,607
32,587
234,970
115
79,494
3,902
1,946
20,029
6,869
26,326
139
Kaynak: TÜİK.
4.2.2. Demiryolları
Bursa hariç, Kütahya ve komşularının hepsinden demiryolu hattı geçmektedir. Kütahya ilinde
toplam 279 km. demiryolu hattı bulunmakta olup, 25 adet gar ve istasyon mevcuttur. Tavşanlı
ve Dumlupınar, demiryolu bağlantısı olan ilçelerdir. Kütahya il sınırlarında günlük 16 yolcu treni,
20 blok yük treni işletilmektedir. Yük taşımalarının çoğunu Tunçbilek İstasyonundan kömür,
Değirmenözü ve Emirler İstasyonlarından boraks, Azot İstasyonundan seramik ve gübre
taşımaları oluşturmaktadır. (İl Brifingi, İl Özel İdaresi)
Kütahya Gar Müdürlüğü 1933 yılından bu yana hizmet vermektedir. Konumu itibariyle kavşak
noktasında bulunduğundan, Haydarpaşa-Denizli-İzmir-Ankara-Adana ve güzergahındaki illerle
Kütahya’nın bağlantısını sağlamaktadır.
Kütahya Gar’da 6 Adet DMU (Dizel Multiple Unit-kısa mesafeli aktarma trenleri) (Eskişehir’de
YHT Bağlantılı), 4 Adet Mavi Tren (İzmir ve İç Mavi), 4 Adet Ekspres (Karesi ve Toros), 2 Adet
Bölgesel (YHT Bağlantılı) olmak üzere her gün 16 yolcu trenine hizmet verilmektedir. 2012 yılı
itibarıyla söz konusu tren seferleri ile 295,066 yolcu taşınmıştır. Yük trenleri ise 2012 yılında
1,826,398 ton yük taşımışlardır.
Tablo 90: Kütahya İl Sınırları İçindeki Demiryolu Uzunluğu
BÖLGE ADI
Demir yolu (km)
Türkiye
9,642
TR3 Ege
1,695
TR33 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak
1,082
Kütahya
279
Kaynak: TÜİK, TCDD, İl Brifingi, İl Özel İdaresi
Tablodan da görüldüğü gibi, demiryolu uzunluğu açısından Kütahya ili Türkiye demiryollarından
%2.9, Ege Bölgesinden %16.5, TR33 Bölgesinden ise %25.8 oranında pay almaktadır.
146
Bölgede yük taşımacılığında demiryollarından en fazla yararlanan il Kütahya’dır. Bölgeden
gönderilen 1,808,392 ton yüke karşılık 432,687 ton yük demiryolları ile bölgeye girmiştir.
Taşınan yüklerin başında linyit kömürü, tinkal, penta hidrat, manyezit gibi madenler ve gübre,
seramik, ateş tuğlası ve bazalt taşı gibi ürünler yer almaktadır. Yolcu taşımacılığında da
Manisa’dan sonra en fazla yolcu taşınan ikinci il Kütahya’dır. Bölgeye demiryolları ile gelen
321,444 yolcuya karşılık 325,105 yolcu bölgeden ayrılmıştır.
Halihazırda, TCDD 7. Bölge Müdürlüğünce yürütülen Eskişehir-Kütahya-Balıkesir hattında 330
km. hat kesiminde elektrifikasyon tesisleri yapılması (186 km.’si Kütahya il sınırlarında) için %20
fiziki seviyede yatırım devam etmektedir. Raylı sistem iptal edilmiş olup, bunun yerine
Troleybüs Hattı yapılması planlanmaktadır. Troleybüs Hattının Hacı Azizler Yolu bölgesinden
başlayarak Dumlupınar Üniversitesi Evliye Çelebi yerleşkesinden geçmesi ve Yoncalı’ya ulaşması
hakkında çalışmalara devam edilmektedir.
Harita 9: Hızlı Tren Ulaşım Ağı
Kaynak: TCDD
İstanbul-Eskişehir Yüksek Hızlı Tren hattı inşaat halindedir. Diğer YHT hatlarından AnkaraAntalya, Ankara-İzmir hatlarının Kütahya iline uğramadan geçecek olması Kütahya’nın göreceli
olarak demiryolu ulaşımında sahip oluğu avantajını yitirmesi anlamına gelmektedir. Edinilen
bilgilere göre Ankara-İzmir hızlı tren hattı Afyon, Uşak ve Manisa illerinden geçecektir.
147
4.2.3. Havayolları
Afyon, Uşak ve Kütahya'daki hava trafiğini tek bir merkezde toplayan Kütahya-Afyon-Uşak Zafer
Havaalanı Türkiye'nin ilk bölgesel havaalanıdır. Zafer Havaalanı 25 Kasım 2012’de açılışı
yapılarak hizmete girmiştir. 2 milyon yolcu kapasiteli olacak şekilde inşa edilen Zafer Havaalanı,
Afyonkarahisar’ 59 km. ve Uşak’a 103 km. mesafededir.
17,620 m² kapalı alana sahip iç ve dış hatlar terminalinde, 19 adet Check-In kontuarı, 4 adet
pasaport bankosu, iç ve dış hatlarda toplam 4 adet çıkış kapısı, yeme içme üniteleri, sağlık,
bebek bakım, yöreye has ürünlerin ve el sanatlarının satışa sunulduğu hediyelik eşya
mağazaları, 3 adet araç kiralama ofisi bulunmaktadır.
Tablo 91: Türkiye, Ege Bölgesi, TR33 Bölgesi ve Kütahya'da Havayolu Taşımacılığı Faaliyetleri (2012)
Türkiye
İniş-kalkış yapan uçak sayısı/Toplam
Ege
Manisa, Afyon,
Kütahya, Uşak
Kütahya
1,093,047
134,614
752
58
İniş-kalkış yapan uçak sayısı/Türk
768,339
87,018
41
41
İniş-kalkış yapan uçak sayısı/Yabancı
178,558
27,851
-
-
İniş-kalkış yapan uçak sayısı/Diğer
146,150
19,745
711
17
130,351,620
16,893,609
3,181
3,181
Yolcu sayısı/İç hat gelen
32,337,929
4,764,214
1,659
1,659
Yolcu sayısı/İç hat giden
32,383,387
4,812,859
1,522
1,522
Yolcu sayısı/Dış hat gelen
32,720,687
3,658,167
-
-
Yolcu sayısı/Dış hat giden
32,909,617
3,658,369
-
-
2,249,133
203,260
22
22
Taşınan yük/İç hat gelen
315,426
43,904
11
11
Taşınan yük/İç hat giden
317,648
48,599
11
11
Taşınan yük/Dış hat gelen
743,440
53,885
-
-
Taşınan yük/Dış hat giden
872,619
56,872
-
-
Yolcu sayısı/Toplam
Taşınan yük/Toplam
Kaynak: TÜİK
Faaliyete geçtiği günden 2013 yılı sonuna kadar Zafer Havaalanından, 520 iç hat, 67 dış hat
olmak üzere toplam 587 sefer yapılmıştır. 2012 yılında 3,181 yolcu taşınan havaalanında, 2013
yılı sonuna kadar 51,040’ı iç hat olmak üzere, 65,448 yolcu taşınmıştır. Zafer Havalimanı’na 2
havayolu firması tarifeli seferler yapmaktadır.
Zafer Havalimanının termal turizm, kültür ve tarih turizmi açısından önemi bilinmekle birlikte,
ayrıca Bölgenin sanayi ve ticaret alanındaki faaliyetlerine de büyük katkı sağlayacağı
düşünülmektedir.
148
4.3. Sanayi Altyapısı
4.3.1. Organize Sanayi Bölgesi (OSB)
Yatırım ve Üretim maliyetlerini azaltmak, yatırım yapmayı kolaylaştırıp cazip hale getirmek için
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) önem arz etmektedir. Dünyada sanayinin belirli bir plan
dâhilinde yerleştirilmesi ve geliştirilmesinin önemine bağlı olarak ilk örneğinin İngiltere'de
görüldüğü organize sanayi bölgesi uygulamasına, 20. yüzyılın başlarında başta ABD ve diğer
gelişmiş ülkelerce de başlanmıştır. İlk uygulamaların amacı sanayicilerin altyapılı arsa
ihtiyaçlarının karşılanmasında destek olmaktır. İkinci Dünya Savaşıyla birlikte başlayan dönemde
OSB'ler bir devlet yatırımı olarak uygulanmaya başlamış ve az gelişmiş ülkelerde küçük ve orta
ölçekli işletmelerin geliştirilmesi amacına hizmet eder bir biçimde düzenlenmiştir.
OSB’lerin genel olarak işlevlerini ise, aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür.
• Özel sektör yatırımlarının belirli yörelere yönlendirilmesi,
• İşletmelerin mekânsal anlamda desteklenerek teşvik edilmesi için finansal ve fiziksel
teşviklerin verilmesi,
• Sanayi işletmelerinin birbirleriyle işbirliği ve uyum içinde üretim yapmaları,
• Fabrikaların önceden planlanmış bir arazi üzerine yerleştirilmeleri,
• İşletmelerin ulaştırma, elektrik, su, kanalizasyon ve sosyal tesisler gibi ortak alt yapı
hizmetlerinden birlikte yararlanmaları,
• Birbirini tamamlayıcı ve birbirinin yan ürününü teşvik eden sanayicilerin bir program içinde
üretim yapmaları; üretimde verimlilik ve kârlılık sağlanması,
• Sanayinin az gelişmiş bölgelerde yaygınlaştırılması,
• Tarım alanlarının sanayide kullanılmasının önüne geçilmesi, alt yapının gereksinmelere uygun
olarak planlanması,
• Sağlıklı, ucuz, güvenilir bir alt yapı ve ortak sosyal tesisler gibi ortak hizmet kuruluşlarının
oluşturulması,
• Ortak arıtma tesisleriyle çevre kirliliğinin önlenmesi,
149
• OSB'lerin devlet gözetiminde kendi organlarınca yönetilmesidir.
Türkiye’de 1960 yılında başlayan planlı kalkınma döneminde sanayinin “lokomotif” sektör
olduğu belirtilmiş ve sanayinin geliştirilmesi amacıyla uygulamaya konulan pek çok teşvik
tedbirlerinden biri olan OSB uygulamalarına, ilk olarak 1962 yılında Bursa'da başlanmıştır. 1962
yılından bugüne 28,065 hektar büyüklüğünde, 153 adet OSB hizmete sunulmuştur. 2013 yılı
itibariyle, çeşitli illerde 71 adet yeni OSB yatırım aşamasındadır.
Kütahya’da 2’si merkez ilçede 2 adet ise ilçelerde olmak üzere 4 adet Organize Sanayi Bölgesi
bulunmaktadır. Kütahya ili OGS’leri, tesislerin faaliyet durumları aşağıdaki tabloda
verilmektedir.
Tablo 92: Kütahya İlinde Faaliyette Bulunan OSB’lerin Çeşitli Göstergeleri
Kütahya
1. OGS
Kütahya
2. OGS
Gediz OSB
Tavşanlı OSB
1998
2006
2005
2001
215
349
120
123
Parsel sayısı
71
5
16
3
Tesis Sayısı
62
5
15
3
Parsel sayısı
7
-
-
-
Tesis Sayısı
7
-
-
-
Parsel sayısı
6
4
2
9
Tesis Sayısı
6
3
2
9
Parsel sayısı
1
5
9
6
Tesis Sayısı
1
3
8
-
Parsel sayısı
86
31
31
27
Faaliyete Başladığı Yıl
Alanı (Hektar)
Üretime Geçen
Üretme Ara Veren
İnşaat Safhasında
Proje Safhasında
Toplam
Tesis Sayısı
İstihdam
73
11
25
12
Mevcut
6,000
245
750
1,280
Toplam
8,000
3,000
2,000
3,500
Kaynak: Kütahya Sanayi Portalı, www.kütahyasanayi.net
Kütahya İlinde Kurulu Bulunan Organize Sanayi Bölgeleri
Kütahya 1. Organize Sanayi Bölgesi
1998 yılında faaliyete geçmiş olup, 71 parselde üretim, 6 parselde inşaat, 1 parselde ise proje
faaliyetleri devam etmektedir. Bölgede ağırlıklı olarak porselen , seramik ve cam sanayi ile
beraber maden ve maden kimyasalları sanayi, son 3 senedir de otomotiv sanayi ile tekstil sanayi
önde gelen sektörler arasındadır. Bunun yanında makina imalat, alüminyum metal sanayi, geri
150
dönüşüm, ağaç sanayi ve gıda sanayide oldukça gelişmiştir. İstihdam da bu paralelde 6,000 kişiyi
geçmiştir. OSB’de 2011 yılında 30 Milyon USD dolayında ihracat gerçekleştirilmiştir. Bölgede
elektrik tüketimi yaklaşık 100 milyon kw/saat/yıl, doğalgaz tüketimi ise 60 milyon m³/yıl’dır
Kütahya 2. Organize Sanayi Bölgesi
2006 yılında faaliyete başlayan Kütahya 2. Organize Sanayi Bölgesinde henüz 5 firma faaliyette
bulunmaktadır. İstihdam ise 245 kişi düzeyindedir. Kütahya -Eskişehir karayolu üzerinde il
merkezine yaklaşık 5,5 km mesafede olup büyüklüğü 349 hektardır. OSB içinden demiryolu
geçmekte ve Türkiye’nin tüm bölgelerine raylı sistemle taşımacılığa olanak sağlamaktadır.
OSB’nin Kütahya-Eskişehir anayolu üzerinde bulunması, karayolu ile diğer illere ulaşım kolaylığı
sağlamaktadır.
Gediz Organize Sanayi Bölgesi
2005 yılında faaliyete geçen Gediz Organize sanayi Bölgesi 120 hektar alana sahiptir. 15
firmanın faaliyette bulunduğu bölgede 750 kişi istihdam edilmektedir. Bölgede 2 tesis inşaat, 8
tesis ise proje aşamasındadır. Gediz OSB’nin alt yapısı tamamen bitmiş ve girişimcilerin
kullanımına açık durumdadır.
Tavşanlı (Kütahya) Organize Sanayi Bölgesi
2001 yılında faaliyete geçen Tavşanlı Organize Sanayi Bölgesi 123 hektarlık alana sahiptir. 3
firmanın faaliyette bulunduğu bölgede, 9 tesis inşaat, 6 tesis ise proje aşamasındadır. Faaliyete
geçen tesis sayısı az olmakla birlikte bu tesislerde 1280 kişi istahdam edilmektedir.
Tavşanlı İlçesi merkezine yaklaşık 15 Km’dir. OSB yaklaşık 123 hektarlık bir alana sahiptir.
Organize sanayi bölgesine ulaşım karayolu ile yapılmaktadır. Kütahya-Tavşanlı kara yolunun 26.
km’sindedir. Kütahya Tavşanlı karayolu 45 km olup, OSB alanı Tavşanlı’nın doğusunda ve
Kütahya yönündedir.
Organize Sanayi Bölgelerinde Faaliyet Gösteren Firmalar
Sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmaların yüzde 17.7’si organize sanayi bölgelerinde kurulu
bulunmaktadır.
151
Tablo 93: OSB’lerde Faaliyette Bulunan Firmaların Dağılımı (2013)
Sektörü
Gıda
Firma Sayısı
11
Seramik, Porselen, Cam
10
Otomotiv
10
Tekstil, Konfeksiyon
9
Makine İmalat
6
Mobilya, Doğrama
5
Maden, Toprak
5
Plastik, Kauçuk
5
Yapı Sanayi
5
Kimya
5
Orman Ürünleri
3
Mermer
3
Çini
3
Ambalaj, Kağıt
1
Demir, Alüminyum Doğrama
1
Yem
1
TOPLAM
83
Kaynak: Kütahya Sanayi Portalı, www.kütahyasanayi.net
4.3.2. Küçük Sanayi Siteleri (KSS)
Benzer iş kollarında çalışan ve birbirini tamamlayıcı üretim yapan işletmelerin aynı site içinde
toplanmasıyla, verimliliğin ve kâr artışının sağlanması, ihtiyaçların daha ekonomik
karşılanmasını ve küçük sanayicilerin, ortak hareket etme, çevresel faktörlerin maliyetini
paylaşma gibi katılımcı yönetim biçiminin geliştirilmesini amaçlayan küçük sanayi siteleri bölge
ekonomisinin gelişimi açısından önemli bir uygulama aracıdır.
Ağırlıklı olarak yapı kooperatifleri vasıtasıyla uygulamaya konulan küçük sanayi siteleri, daha çok
tamirat ve imalatla uğraşan küçük işletmelerin yer aldığı, altyapı hizmetleri ile idare binası, çırak
okulu, satış dükkanı gibi sosyal kurumlarla donatılmış işyeri topluluklarıdır.
Kütahya’da 2012 yılı sonu itibariyle T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından kredi
desteği ile tamamlanan küçük sanayi sitesi sayısı 8 olup toplam işyeri sayısı 817’dir. Kütahya,
Türkiye genelindeki küçük sanayi sitesi sayısının %1.8’ini oluştururken, işyeri sayısının %0.9’unu
teşkil etmektedir.
152
Tablo 94: Kütahya’da Bulunan Küçük Sanayi Siteleri * (2012)
Küçük Sanayi Sitesi Sayısı
(Adet)
Kütahya Toplam
İş Yeri Sayısı
(Adet)
8
817
Türkiye Geneli
448
93,104
Kütahya/Türkiye (%)
1.8
0.9
(*): T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından kredi desteği ile tamamlanan küçük sanayi sitelerini içermektedir.
Kaynak: T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü.
Kütahya, küçük sanayi sitesi sayısı açısından iller arası sıralamada 16’ıncı sırada yer alırken,
işyeri sayısının büyüklüğü açısından 44’üncü sırada yer almaktadır.
4.4. Enerji
Her türlü ekonomik faaliyetin temel girdisi olan enerjinin kullanım alanının, günümüzde sürekli
olarak gelişen teknolojiye bağlı olarak hızlı bir şekilde artması sonucu enerji ve buna bağlı olarak
elektrik enerjisi, sosyal hayatın da kaçınılmaz bir unsuru haline gelmiştir. Enerji, bir ülkenin
üretimdeki rekabet gücünü etkileyen önemli unsurlardan birini oluşturmakta olup,
sürdürülebilir büyümenin sağlanması için enerjinin yeterli, zamanında, kaliteli, ekonomik,
güvenilir ve temiz olarak sunumu büyük önem taşımaktadır. Fosil yakıt kaynaklarının hızla
tükendiği gerçeğinden hareketle, ülkeler enerji yatırımlarına önem vermekte ve sahip olduğu
kaynakları (su, güneş, rüzgâr, termik vs) etkin ve verimli kullanarak enerji ihtiyacını karşılamaya
yönelik faaliyetlerde bulunmaktadırlar.
Dünya elektrik enerjisi üretiminin %40'ı kömürden, %20'si doğal gazdan, %7'si petrolden, %15'i
nükleer enerjiden, %16'sı hidrolik enerjiden ve %2'si de diğer yenilenebilir enerji kaynaklarından
(rüzgâr, jeotermal, güneş vb.) karşılanmaktadır. Birçok ülke artan enerji talebine, yenilenebilir
enerji kaynaklarının kullanımıyla cevap vermeye çalışmaktadır.
Fosil kaynaklar bakımından fakir olan Türkiye, enerji açısından neredeyse %70 oranında dışa
bağımlı durumdadır. Oysa ülkemiz yenilenebilir enerji kaynakları bakımından oldukça güçlü bir
potansiyele sahiptir. Güneş, biyokütle, rüzgâr ve jeotermal enerji kaynakları açısından,
yurdumuzun farklı kesimlerinde enerji türlerine uygun enerji sistemleri kurulması olanaklıdır.
153
4.4.1. Fosil Enerji Kaynakları
Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerden biri olup, aynı zamanda Türkiye için
stratejik öneme sahip madenleri de sınırları içerisinde barındırmaktadır. 36 çeşit madene sahip
olan Kütahya’da öne çıkan madenler bor, manyezit, gümüş ve linyittir. Türkiye’nin, Dünya
rezervinin büyük bir bölümünü elinde bulundurduğu bor madeninin 1,681,474,000 ton rezervi
Kütahya ili sınırları içerisinde, Emet ilçesinde yer almaktadır. Manyezit açısından da oldukça
zengin bir il olan Kütahya’da, Türkiye manyezit üretiminin büyük bir bölümü yapılmaktadır.
Merkez ve Tavşanlı ilçelerinde halen işletilmekte olan çok sayıda manyezit yatağı vardır.
Türkiye’de işletilen tek gümüş yatağı Kütahya ili Gümüşköy yatağıdır.
Kütahya ili zengin linyit potansiyellerine sahip olup, bu durum ildeki sanayinin gelişiminde çok
önemli rol oynamaktadır. Kütahya’daki linyit madeni ve termik santraller önemli bir istihdam
kaynağı yaratmaktadır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları en önemli
yataklardan olup, Seyitömer ve Tunçbilek Termik santrallerinin linyit ihtiyaçları buralardan
karşılanmaktadır. Seyitömer ve Tunçbilek’te bulunan termik santrallerin kurulu kapasitesi 965
MW’dir. Jeotermal kaynaklar açısından da zengin olan Kütahya İlinde, bu kaynaklardan konut
ısıtılması ve termal turizmde faydalanılmaktadır.
Devlet eliyle yapılan linyit işletmeciliği ilk defa 16.02.1938 tarihinde Etibank’a bağlı olarak
Değirmisaz İşletmesinin kurulmasıyla başlamıştır. Daha sonra 18.05.1939 tarihinde Tunçbilek ve
23.09.1939 tarihinde Soma İşletmeleri (Yunus Nadi Şirketi’nden devir alınarak) faaliyete
geçmiştir. Bu üç işletme 01.01.1940 tarihinde birleştirilerek Etibank’a bağlı “Mahdut Mesuliyetli
Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi”(GLİ) kurulmuş ve 15.09.1957 tarihinden itibaren 6974
sayılı Kanunla kurulan “Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) Kurumu” içinde yer almıştır.
Kütahya İli hudutları içinde bulunan Seyitömer linyit havzası ise 01.06.1960 tarihinde bir üretim
bölgesi olarak işletmeye açılmıştır. Değirmisaz Linyit İşletmesi 1966 yılında rezervi tükenerek
kapatılmış; Seyitömer Bölgesi de 1990 yılında kurulan “Seyitömer Linyitleri İşletmesi (SLİ)
Müessesesine devredilmiştir. Daha sonra 1995 yılında TKİ bünyesindeki tüm Müesseseler Bölge
Müdürlüğü statüsüne, 30.04.2002 tarihinden itibaren de İşletme Müdürlüğü statüsüne
geçmiştir. (Kütahya İli Çevre Durum Raporu, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü)
Kütahya ilinde tespit edilmiş linyit rezervleri ve kullanım durumu aşağıdaki tabloda verilmiştir.
154
Tablo 95: Enerji Hammaddeleri- Linyit Durumu
Saha Adı
GedizSazköyGöklerAyçatı
Seyitömer
Görünür
Rezerv (,1000 Ton)
Muhtemel
Mümkün
Toplam
İşletilebilir
Petrol Eşdeğeri
(1,000 ton)
145
12,300
11,500
23,945
-
12,451
198,666
-
-
198,666
-
37,747
Tunçbilek
Açık İşl.
52,876
46,882
-
99,758
39,657
20,161
Tunçbilek
Kapalı İşl
94,174
-
-
94,174
84,756
25,022
Tunçbilek
Ömerler
15,800
-
-
15,800
11,850
3,345
Tunçbilek
108,000
108,000
81,000
22,864
Derin
Tavşanlı1,700
1,700
Alabarda
Simav100
100
Dağardı
EmetCavgalar
zuhuru
AltıntaşUysu
EmetDeğirmisaz
TOPLAM
469,658
59,282
13,200
542,140
217,263
121,590
Kaynak: GLİ Müessese Müdürlüğü, Kütahya İli Çevre Durum Raporu, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Kullanım
Yeri
Teshin
Teshin
Santral
Teshin
Santral
Sanayi
Teshin
Santral
Sanayi
Teshin
Santral
Sanayi
Teshin
Sanayi
İşletme
Şekli
Kapalı
Açık
Kapalı
Açık
Açık
Kapalı
Yeraltı işletme sahalarında 2005 yılı başı itibariyle 173,110,000 ton işletilebilir rezerv
bulunmaktadır. Yeraltı işletme sahaları konumları itibariyle 6 bölümde değerlendirilmekte olup,
aşağıdaki gibidir: Tunçbilek Yeraltı İşletmesi, Ömerler Yeraltı İşletmesi, İğdekuzu Yeraltı İşletmesi
Büyükdüz Yeraltı İşletmesi, 42 Pano Yeraltı İşletmesi, Derin Sahalar.
155
Tablo 96: Yeraltı İşletmeleri İşletilebilir Rezerv Miktarları
Bölüm
Ömerler
Tunçbilek (İdame)
Tunçbilek (42 pano)
Büyükdüz
İğdekuzu
Derin Sahalar
TOPLAM
İşletilebilir Rezerv
64,083,000
346,000
6,000,000
6,000,000
8,250,000,
87,750,000
173,110,000
Ortalama Kül (%)
45.40
44.36
59.45
41.27
54.55
43.34
45.23
Alt Isıl değeri (kcal/kg)
2,888
3,047
1,963
3,413
2,445
2,791
2,848
Kaynak: GLİ Müessese Müdürlüğü, Kütahya İli Çevre Durum Raporu, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Kütahya ilinde 2 adet termik santral bulunmaktadır:
1. Seyitömer Termik Santralı,
2. Tunçbilek Termik Santralı.
Kütahya’nın 28 km kuzey batısında, Seyitömer bölgesinde 1973 yılında elektrik enerjisi üretimi
faaliyetine başlayan santral 1989 yılında 600 MW kurulu güce ulaşmıştır. Elektrik üretimi için
Seyitömer bölgesinden istihsal edilen linyit kömürü kullanılmaktadır. 1 kWh elektrik için yaklaşık
1.5 kg kömür tüketmektedir.
Tablo 97: 2012 Yılında Termik Santrallerde Üretilen Enerji Miktarı
Santralin adı
Kurulu Kapasite
Üretim Kapasitesi KWh)
2012 Yılı Üretimi (KWh)
Seyitömer Termik Santralı
600 MW
5,256,000,000
3,383,930,000
Tunçbilek Termik Santralı
365 MW
3,197,400,000
1,547,224,200
965
8,453,400,000
4,931,154,200
Toplam
Kaynak: İl Özel İdaresi Brifingi
İl sınırları içindeki bitümlü şist rezervi ve analiz değerleri tabloda verilmiştir.
Tablo 98: Enerji Hammaddeleri-Bitümlü Şist Durumu
Rezerv (1,000 ton)
Analiz Sonuçları
Saha Adı
Seyitömer
Görünür
Muhtemel
İşletilebilir
Toplam
Ortalama
Bitüm
%’si
83,320
83,850
63,292
122,170
7
Ortalama
Alt Isıl
Değeri
(kcal/kg)
860
Taşkömürü
Eşdeğeri
(1,000 ton)
İşletme
17,224
Açık
Şekli
Kaynak: Kütahya İli Çevre Durum Raporu, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
156
4.4.2. Yenilenebilir Enerji Kaynakları16
4.4.2.1. Hidrolik Enerji
Genel olarak Türkiye’de ve özelde TR33 bölgesinin enerji ihtiyacının karşılanmasında, hidrolik
kaynakların önemi oldukça büyüktür. Bölge hidrolik kaynaklar açısından analiz edildiğinde,
özellikle Manisa ve Kütahya illerinde potansiyel kaynakların daha fazla olduğu görülmektedir. Bu
durum gerek kurulu güç açısından gerekse inşa halindeki yatırımlardan anlaşılmaktadır. Hidrolik
kaynaklar açısından en zayıf ilin Uşak olduğu söylenebilmektedir.
TR33 Bölgesi genelinde, işletmede bulunan tek HES projesi Kütahya/Eğer HES yatırımı, 1,92 MW
kapasiteyle üretim yapar durumdadır. Ayrıca, Afyon ve Manisa’da devam eden HES projeleri
bulunmaktadır. Uşak ilinde ise herhangi bir HES projesi bulunmamaktadır. Kütahya ili sınırları
içerisindeki mevcut ve devam eden HES projeleri aşağıda verilmektedir (Zafer Kalkınma Ajansı,
2012).
Tablo 99: Kütahya İli Sınırları İçerisinde Lisans İzni Verilen HES Projeleri ve Üretim Durumları
Şirket Adı
Eğer Elektrik
Üretim Ltd. Şti.
Ünsa Enerji
Üner Enerji
AŞ
Tesis Yeri
Kütahya İli, Eğer
HES Projesi
Kütahya İli,
Kayaboğazı
Barajı ve HES
Kütahya İli,
Haymeana I-II
Lisans Tarihi
Kurulu Güç
(MW)
İnşa Halindeki
Kapasite
İşletmedeki
Kapasite
01.15.2009
1.92
-
1.92
06.04.2009
1.20
1.20
0
12.15.2009
11.05
11.05
0
Kaynak: EPDK’nın Elektrik Piyasası Üretim Lisansları veri tabanından derlenmiştir.
Kütahya’nın Susurluk Havzasında nehir üzerine kurulu olan Kayaköy Regülatörü ve Hidroelektrik
Santralinin kurulu gücü hakkında istatistiklerde bazı uyumsuzluklar söz konusu ise de (2,560
MW ve 3,84 MW arasında), santralin üretim işletme kapasitesi 12,000,000 kWh, yıllık ortalama
enerji üretimi ise 12 GWh’dir.
Eğer Elektrik Üretim Ltd. Şti. tarafından tesis edilen ve Kütahya İli, Tavşanlı İlçesi, Orhaneli
(Kocasu) Çayı üzerinde bulunan hidroelektrik santrali, 1,92 MW güç ile yılda 5,59 GWh enerji
üretebilmektedir.
16
Bu bölümün hazırlanmasında, büyük ölçüde “TR33 Bölgesinin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik
Bölgelerin Tespiti, Zafer Kalkınma Ajansı, 2012” başlıklı çalışmadan yararlanılmıştır.
157
Kütahya ilinde, HES’e konu olabileceği düşünülen akarsu kaynaklarından; Kirmasti, Kocasu
(Adırnaz), Kocaçay ve Simav’ın suları Marmara Denizine, Felent ve Porsuk çayının suları Sakarya
nehri vasıtasıyla Karadenize, Gediz çayı ise Ege Denizine dökülmektedir.
4.4.2.2. Biyokütle Enerjisi
Biyokütle, 100 yıllık periyotdan daha kısa sürede yenilenebilen, biyolojik kökenli, fosil olmayan
organik madde kitlesidir. Ana bileşenleri karbohidrat bileşikleri olan bitkisel ve hayvansal
kökenli tüm organik maddeler biyokütle enerji kaynağı, bu kaynaklardan elde edilen enerji ise
biyokütle enerjisi olarak tanımlanır. Biyokütle ve diğer organik atıklar; elektrik ve ısı enerjisi
üretimi, taşıt araçları için sıvı ya da gaz yakıt üretimi ve yan ürün olarak çeşitli kimyasal madde
eldesi özellikleri nedeni ile hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde büyük ölçüde
kullanılmaktadır.
Biyokütle enerjisi üretimi için kullanılabilecek başlıca kaynaklar, tarımsal ve hayvansal atıklar,
organik içerikli evsel, kentsel ve endüstriyel atık/atıksular, biyolojik arıtma çamurları, enerji
bitkileri, klasik ormanlar, enerji ormanları, sucul ekosistemlerde yetişen alg ve yosun gibi
canlılardır. Özellikle endüstriyel dönüşüm için gerekli olan yüksek miktarlarda elde
edilebilmeleri ve istendiğinde yakıt değerleri için enerji çiftliklerinde yetiştirilebilmeleri
nedeniyle enerji bitkileri ve enerji ormanları diğerlerine göre tercih edilmektedir. Biyoenerji
dört farklı biyoyakıt olarak elde edilebilmektedir. Bunlar Biyogaz, Biyodizel, Biyoetanol ve
Gazlaştırmadır.
TR33 Bölgesinde Faaliyet Gösteren EPDK Lisanslı 2 BES Firması bulunmaktadır. Bunlardan birisi
Afyonkarahisar ili Merkez ilçede, diğeri ise Manisa’nın kula ilçesindedir. 1.2 ve 1.54 Mwe kurulu
kapasitelere sahip işletmelerden, Afyonkarahisar’da bulunan firma işletmeye geçmiş olup, 1.2
Mwe kapasite ile çalışmaktadır. Diğer firma ise inşaat halindedir. Kütahya’da ise, Kütahya İli
Yerel Yönetimler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma ve İşletme Birliği bulunmaktadır.
Tarımsal ve tarım sınai ürün artıkları biyokütle potansiyeli hesaplamasında oluşturulan birinci
senaryoya göre Emirdağ ilçesi birinci derece stratejik alt bölge olarak karşımıza çıkmaktadır.
Kütahya Merkez ve Uşak Merkez ilçeleri ikinci derece stratejik alt bölgeler iken Sandıklı, Dinar,
Simav, Afyonkarahisar Merkez, Salihli, Eşme, Banaz ve Akhisar ilçeleri üçüncü derece stratejik
alt bölgeleri oluşturmaktadır.
158
Zafer Kalkınma Ajansı tarafından yapılan çalışmalar doğrultusunda (belli varsayımlar altında),
Kütahya ilindeki bitkisel atıklara dayalı olarak biyokütle potansiyeli iki farklı senaryoya göre
hesaplanmıştır. Bu senaryolar, aşağıdaki tablolarda verilmektedir.
Tablo 100: Kütahya İlinde Tarla Ürünlerinden Elde Edilebilecek Biyokütle Potansiyeli (Senaryo 1) (EJ)*
İlçe Adı
Kütahya Merkez
Emet
Çavdarhisar
Aslanapa
Simav
Gediz
Tavşanlı
Hisarcık
Domaniç
Dumlupınar
Altıntaş
Şaphane
Pazarlar
Kütahya Toplamı
TR33 Bölgesi Toplamı
Tarla Ürünlerinden Elde Edilebilecek Biyokütle
Potansiyeli
295,033,682
73,165,095
71,614,736
68,885,881
182,748,475
155,134,196
147,799,000
39,235,679
35,690,870
32,388,843
100,894,008
19,651,857
11,566,878
1,233,809,200
5,280,849,363
Kaynak: TR33 Bölgesinin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Alt Bölgelerin Tespiti, Zafer Kalkınma Ajansı
*EJ: Egzajoule
Farklı varsayımlar kullanılarak hesaplanan 2. senaryoya göre de; Kütahya ilinin bitkisel kaynaklı
biyokütle enerji potansiyeli aşağıdaki tablodaki gibidir.
Tablo 101: Kütahya İlinde Tarla Ürünlerinden Elde Edilebilecek Biyokütle Potansiyeli (Senaryo 2) (EJ)
İlçe Adı
Emet
Kütahya Merkez
Aslanapa
Şaphane
Simav
Çavdarhisar
Tavşanlı
Domaniç
Hisarcık
Altıntaş
Dumlupınar
Pazarlar
Gediz
Kütahya Toplam
TR33 TOPLAM
Tarla Ürünlerinden Elde Edilebilecek Biyokütle
Potansiyeli
13,542,968
38,425,119
7,973,332
32,049,565
7,667,116
5,956,862
30,705,096
4,553,876
3,934,662
21,357,713
2,865,299
2,407,149
18,584,462
190,023,219
1,226,172,855
Kaynak: TR33 Bölgesinin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Alt Bölgelerin Tespiti, Zafer Kalkınma Ajansı
159
Seçili ürünlerden elde edilebilecek toplam EJ miktarına göre, stratejik alt bölgeler
oluşturulmuştur. Kütahya için stratejik alt bölgeler; ayçiçeği için Şaphane, buğday için Kütahya
Merkez, çavdar için Şaphane’dir.
Tarla bitkileri açısından; Kütahya ili, TR33 Bölgesinin biyokütle potansşiyelinden, birinci
senaryoya göre %23.4 ve ikinci senaryoya göre de %15.5 oranında pay almaktadır.
İl genelinde hayvancılığa bağlı olarak elde edilebilecek biyogaz potansiyeli de aşağıdaki gibi
hesaplanmıştır.
Tablo 102: Kütahya’da Hayvancılıktan Elde Edilebilecek Toplam Biyogaz Potansiyeli
İlçe Adı
Gediz
Hayvancılıktan Elde Edilebilecek
Toplam Biyogaz (m³)
2,885,102
Altıntaş
2,642,150
Kütahya Merkez
6,109,310
Aslanapa
1,780,320
Emet
1,677,514
Tavşanlı
5,688,828
Simav
5,566,160
Domaniç
1,304,728
Çavdarhisar
1,132,360
Hisarcık
770,240
Pazarlar
495,620
Şaphane
465,360
Dumlupınar
430,104
Kütahya Toplam
TR33 TOPLAM
30,947,796
225,054,198
Kaynak: TR33 Bölgesinin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Alt Bölgelerin Tespiti, Zafer Kalkınma Ajansı
Büyükbaş, küçükbaş ve kümes hayvanlarının toplamından elde edilebilecek olan biyogaz
potansiyeli hesaplamasına göre, Kütahya ili ilçeleri, Kütahya ili, TR33 Bölgesinden %13.8
oranında pay almaktadır.
Biyokütle enerjisi üretiminde kullanılabilecek kentsel atıklar açısından da Kütahya ilinin TR33
Bölgesinden aldığı pay %25.7’dir.
160
Tablo 103: 2010 Yılı Kütahya İli İlçeleri Yıllık Atık Miktarı
İlçe Adı
Toplam Yıllık Atık Miktarı (kg/yıl)
Kütahya Merkez
155,138,190
Altıntaş
7,429,321
Hisarcık
7,277,190
Tavşanlı
42,836,288
Simav
24,567,339
Gediz
23,485,943
Pazarlar
2,786,758
Emet
19,483,180
Dumlupınar
2,190,000
Çavdarhisar
2,017,353
Şaphane
1,855,600
Domaniç
1,580,200
Aslanapa
1,519,000
Kütahya Toplam
292,166,362
TR33 Toplam
1,135,339,551
Kaynak: (TÜİK, 2012), Zafer Kalkınma Ajansı
TR33 Bölgesi kentsel atıkların oluşturduğu biyokütle potansiyelinin hesaplanmasında bölgede
yer alan 53 ilçeye ait toplam atık verileri tematik harita oluşturularak stratejik alt bölgelere
ayrılmıştır. Kütahya Merkez ve Manisa Merkez ilçeleri birinci derece stratejik alt bölgeleri
oluşturmaktadır.
Orman biyokütlesi açısından da Kütahya ili oldukça önemli bir konuma sahiptir. TR33 Bölgesi
kapsamında, orman varlığı ve artıklarına bağlı olarak toplam üretilebilecek biyokütle enerjisi
içerisinde Kütahya ilinin payı %53 gibi çok önemli bir orandadır.
Tablo 104: Kütahya İli Orman İşletme Müdürlükleri Bazında Orman Biyokütlesi Potansiyeli
Orman İşletme
Müdürlükleri
Yıllık Ortalama Elde Edilebilir Yakacak Odun,
Üretim Artığı ve Süceyrat Toplamı (STER)
Elde Edilebilir Enerji (EJ)
Kütahya OİM
73,250
5,271,386
Tavşanlı OİM
58,366
4,200,262
Emet OİM
36,031
2,592,928
Simav OİM
30,555
2,198,848
Domaniç OİM
17,531
1,261,615
Gediz OİM
16,939
1,219,012
Kütahya Toplamı
232,672
16,744,051
TR33 Toplamı
438,177
31,533,284
Kaynak: Yenilenebilir Enerji Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2012
161
EPDK (2012) verilerine göre lisanslı biyokütle ve BES (Biyogaz Enerji Santrali) tesisleri olmak
üzere Türkiye’de toplam 41 adet işletme bulunmaktadır. Bu işletmelerin inşa halindeki kapasite
toplamı 61,528 MWe olup işletmedeki kapasite toplamları ise 108,467 MWe’dir. Türkiye’deki
toplam 41 biyokütle ve BES işletmesinin ikisi TR33 bölgesinde yer almaktadır (Afyon ve Manisa).
TR33 Bölgesinde yer alan bir diğer biyoenerji yatırımı Afyon’da devam etmektedir. Ayrıca
Bölgede yer alan il ve ilçe belediyelerinin oluşturmuş oldukları katı atık birliklerinin atıklardan
enerji üretimi sağlayacak tesis kurulumu çalışmalarına devam etmektedirler.
4.4.2.3. Rüzgâr Enerjisi
Türkiye, rüzgâr enerjisi santrallerinin en hızlı büyüdüğü ülkeler sıralamasında dünya birincisidir
ve bu alandaki potansiyelin şimdiye kadar yalnızca %15’i kullanılmıştır. Toplam teknik rüzgâr
potansiyeli yaklaşık olarak 131,756 MW değerindedir.
Hızla büyüyen ülke ekonomisine paralel olarak, Türkiye’nin enerji talebi de yılda ortalama %9
oranında artış göstermektedir. 2005 yılında “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi
Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun”un çıkarılmasıyla rüzgâr enerjisi yatırımları hız
kazanmış ve 1 yıl içinde kurulu güç değeri %400 artış göstermiştir. Ayrıca 2007 yılında açılan
rüzgâr enerjisi lisans başvurularının ardından kurulu güçte 300 MW’lık bir artışla %200 büyüme
kaydedilmiştir. 2010 yılında Türkiye’de 528 MW yeni kurulum ile rüzgâr enerjisi kurulu gücü
1,329 MW mertebelerine ulaşmış ve büyüme oranı ise %60 olarak hesaplanmıştır.
Ekonomik bir RES (Rüzgar Enerjisi Santrali) yatırımı için santral kurulması planlanan yerde yıllık
ortalama rüzgar hızının 7 m/s veya üzerinde ve kapasite faktörünün de %35 veya üzerinde
olması gerekmektedir. Buna ek olarak rüzgar türbini teknolojisinde gerçekleşebilecek gelişmeler
sayesinde daha önceden elektrik enerjisi üretilemeyen, yıllık ortalama rüzgar hızının 7 m/s ve
kapasite faktörünün %35’in altında kalan orta sınıf rüzgar enerjisi potansiyeline sahip bölgelerin
de ileride RES yatırımları açısından daha verimli hale gelebileceği düşünülmektedir.
TR33 Bölgesi için Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü tarafından oluşturulan REPA (Rüzgar
Enerjisi Potansiye Atlası)’lar incelendiğinde bölgenin rüzgar enerjisi potansiyel görünümü
aşağıdaki tablodaki gibidir. Bölgedeki iller, potansiyel büyüklüğü sırasına göre Manisa,
Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak’tır.
162
Tablo 105: TR33 Bölgesi Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli
İller
Manisa
Afyonkarahisar
Kütahya
Uşak
Toplam
Toplam Alan
Toplam Kurulabilecek Güç
(Km²)
Kapasitesi (MW)
1,060
5,302.32
172.05
860.24
38.03
190.16
1.85
9.28
1,271.93
6,362.00
Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü
6,362 MW rüzgar enerjisi potansiyeline sahip TR33 Bölgesi’nde 344.43 MW işletmede, 472 MW
inşa halinde toplam 816.43 MW RES yatırımı mevcuttur. Bölgede yer alan, işletmede ve inşa
halinde olan RES’ler arasında Kütahya iline yönelik herhangi bir yatırım bulunmamaktadır.
Harita 10: Kütahya İli Rüzgâr Kaynak Bilgileri Haritası (Rüzgâr Hız Dağılımı 50 metre)
Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM)
Kütahya ilinde rüzgar hızının 7m/s’nin üzerinde yer aldığı bölgeler Gediz ve Simav ilçelerinin
doğu kesimleridir. Bu bölgelerde kapasite faktörü ise %30-35 arasındadır. Aşağıdaki haritada
görünen gri renkli alanlara ise rüzgar santrali kurulamayacağı kabul edilmiştir.
163
Harita 11: Rüzgâr Enerjisi Santrali Kurulabilir Alanlar Haritası
Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM)
Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü’nün çalışmalarına göre Kütahya ili için toplam 38,03
km²’lik alanda 190,16 MW kurulabilecek güç kapasitesi hesaplanmıştır.
Tablo 106: Kütahya İline Kurulabilecek Rüzgâr Enerjisi Santrali Güç Kapasitesi
50 m’de Rüzgâr Gücü (W/m²) 50 m’de Rüzgâr Hızı (m/s) Toplam Alan (km²)
Toplam Kurulu Güç (MW)
300 –400
6.8 –7.5
38.03
190.16
400 –500
7.5 –8.1
0.00
0.00
500 –600
8.1 –8.6
0.00
0.00
600 –800
8.6 -9.5
0.00
0.00
> 800
> 9.5
0.00
0.00
38.03
190.16
Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM)
TR33 Bölgesinde yer alan Afyonkarahisar Merkez, Çay, Çobanlar, Dinar, Sandıklı, Gediz, Simav,
Banaz, Akhisar, Kırkağaç, Manisa Merkez, Soma ve Turgutlu ilçeleri rüzgar enerjisi potansiyeline
sahip stratejik alt bölgeler olarak tespit edilmiştir.
164
4.4.2.4. Güneş Enerjisi
Türkiye güneş enerjisi üretimi açısından coğrafik olarak avantajlı bir konuma sahiptir ve en
verimli bölgeler güneye en yakın olan bölgelerdir. Güneş enerjisi yatırımına uygunluk açısından,
alanın yeryüzündeki konumu, iklim özellikleri ve alanın konumsal özellikleri dikkate alınması
gereken kriterlerdir. Türkiye’nin ortalama yıllık toplam güneşlenme süresi 2,741 saattir. Enerji
ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na göre, Türkiye’de güneş enerjisi kullanarak güç üretme
potansiyeli yıllık 380 milyar kWh değerindedir. Bu değer ülkede üretilen toplam gücün yaklaşık
iki katıdır. Türkiye’nin toplam güneş enerjisi potansiyeli yıllık tahmini 35 Mtoe değerindedir.
Güneş enerjisi üretiminin 2020 yılında 1,119 Ktoe değerlerine ulaşması beklenmektedir.
Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü tarafından açıklanan Kütahya ili güneş enerjisi potansiyel
atlasından da görüldüğü gibi, Kütahya’nın güney bölgesi güneş enerjisi radyasyon değerleri
açısından güneş enerjisi üretimine uygun alanlar olarak belirlenmiştir.
Harita 12: Kütahya Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası
Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM)
Aşağıdaki grafiklerde, Kütahya ili güneşlenme süreleri, PV (photovoltaics) tipine göre uygun
alanlar ve üretilebilecek enerji miktarları gösterilmiştir.
165
Grafik 20: Kütahya İli Güneşlenme Süreleri (Saat)
Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM)
Grafik 21: Kütahya’da PV Tipi-Alan-Üretilebilecek Enerji (KWh-Yıl)
Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM)
Kütahya ili 1,513 kWh/m² olan güneş enerjisi toplam radyasyon değeri ile Türkiye ortalaması ve
bölge ortalamasına çok yakın olmakla birlikte, bu değerin altındadır. TR33 Bölgesi açısından
değerlendirildiğinde ise, Bölge illeri arasında üçüncü sırada yer almaktadır. Dumlupınar ve
Altıntaş ilçeleri hem bölge değerleri hem Türkiye ortalamasının üzerinde seyretmektedir.
166
Aşağıdaki tablolar, Kütahya ili ve ilçeleri güneş enerji potansiyelini, Kütahya ilinin toplam
radyasyon değerlerini göstermektedir.
Tablo 107: TR33 Bölgesi Güneş Enerji Potansiyeli
4.17
Güneşlenme
Süresi
(Saat/yıl)
2,766
Güneşlenme
Süresi
(Saat/gün)
7.58
1,543
4.23
2,727
7.47
Afyonkarahisar
1,584
4.34
2,708
7.42
Uşak
1,566
4.29
2,793
7.65
Kütahya
1,513
4.14
2,560
7.01
Manisa
1,508
4.13
2,845
7.79
Toplam Radyasyon
Değeri (kWh/m²-yıl)
Toplam Radyasyon
Değeri (kWh/m²-gün)
Türkiye
1,521
TR33 Bölgesi
Bölge
Kaynak: Yenilenebilir Enerji Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2012
Tablo 108: Kütahya ili ve İlçeleri Güneş Enerji Potansiyeli
Bölge
Toplam Radyasyon
Değeri (kWh/m²-yıl)
Toplam Radyasyon
Değeri (kWh/m²-gün)
Güneşlenme
Süresi
(Saat/yıl)
Güneşlenme
Süresi
(Saat/gün)
1,521
1,543
1,513
1,544
1,523
1,519
1,516
1,513
1,509
1,502
1,494
1,488
1,487
1,486
1,375
1,363
4.17
4.23
4.14
4.23
4.17
4.16
4.15
4.15
4.13
4.12
4.09
4.08
4.08
4.07
3.77
3.73
2,766
2,727
2,560
2,634
2,586
2,721
2,678
2,667
2,583
2,572
2,338
2,611
2,655
2,670
2,589
2,533
7.58
7.47
7.01
7.22
7.08
7.45
7.34
7.31
7.08
7.05
6.41
7.15
7.27
7.32
7.09
6.94
Türkiye
TR 33 Bölgesi
Kütahya
Dumlupınar
Altıntaş
Pazarlar
Şaphane
Gediz
Aslanapa
Çavdarhisar
Merkez
Emet
Hisarcık
Simav
Tavşanlı
Domaniç
Kaynak: Yenilenebilir Enerji Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2012
4.4.2.5. Jeotermal Enerji
Türkiye, dünyada jeotermal kaynaklar bakımından 5. ve bu kaynakların kullanımı bakımından 7.
sırada olan bir ülkedir. Türkiye jeotermal ısı potansiyeli 31,500 MWt’tır. Ülkenin jeotermal
kaynaklarının 2/3’ü Ege Bölgesi’nde bulunmaktadır. Türkiye’nin toplam jeotermal enerji
potansiyelinin 1,500 MW’si elektrik üretimine elverişlidir. Jeotermal elektrik enerjisi
167
potansiyelinin 600 MW’si kullanıma hazırdır. Jeotermal potansiyelimizin tümünün 2023 yılına
kadar kullanılmaya başlanması hedeflenmektedir.
2012 yılı verilerine göre, jeotermal enerji santrali için EPDK’dan lisans almış 15 firma
bulunmaktadır. Bu firmalardan şu anda üretime başlamış olanlar mevcuttur ve işletmedeki
jeotermal enerji santrallerinin toplam kurulu gücü 114 MWe civarındadır. Halen inşaat
aşamasında olan tesislerin kurulu gücü 314,77 MWe, alınan bütün lisanslara göre hedeflenen
toplam kurulu güç ise 428,97 MWe’tır. Genel olarak ülkemizdeki toplam kullanım miktarı da
2,084 MWt ile 36,885,9 TJ/yıl'dır. Türkiye’nin sahip olduğu yaygın jeotermal kaynaklar, konut ve
bölgesel ısıtmada, sera ısıtmada ve özellikle sağlık turizmine yönelik olarak ısıl merkezlerde
(kaplıca, spa vb.) kullanılmaktadır. Ülkemizde 260’a yakın ısıl merkez bulunmaktadır. Jeotermal
su, her yıl yaklaşık olarak 4 milyon yerli ve 10,000 yabancı turist tarafından ısıl turizm ve tedavi
amaçlı olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde yaklaşık olarak 85,000 konut eşdeğeri bina, 2,585,000
m² sera 325 SPA tesisi jeotermal enerjiyle ısınmaktadır. Türkiye’de 2011 sonu itibarıyla mevcut
yedi jeotermal elektrik santralinin toplam kurulu gücü 114 MW’dır (TMMO, 2012, Zafer
Kalkınma Ajansı).
Tablo 109: Devrede Olan Jeotermal Elektrik Üretim Santralleri
Yer
Kurulu Güç (MWe)
İşletmeye Alınış Yılı
15.00
1984
Aydın-Salavatlı (Dora-1)
7.95
2006
Aydın-Salavatlı (Dora-2)
9.50
2010
Aydın Germencik
47.40
2009
Denizli-Kızıldere
6.85
2008
Çanakkale-Tuzla
7.50
2010
Aydın-Germencik
20.00
2011
Denizli-Kızıldere-Sarayköy
Kaynak: (TMMO, 2012)
Afyon, Kütahya, Manisa ve Uşak illerini kapsayan TR33 bölgesindeki jeotermal sahaların
araştırılması 1970’li yıllardan itibaren MTA tarafından başlatılmış olup, bu araştırmalar
günümüze kadar devam etmektedir. Bölgede Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illerinde
jeotermal potansiyelin yüksek olduğu görülmüştür. Kütahya’da Simav-Eynal-Çitgöl-Naşa, GedizAbide, Muratdağı, Yoncalı, Emet-Yeniceköy-Dereli-Göbel, Ilıca (Harlek), Hisarcık ve Şaphane
olmak üzere 8; Manisa’da 9, Afyonkarahisar ve Uşak’ta ise 5’er jeotermal saha bulunmaktadır.
168
Kütahya ili jeotermal kaynaklar açısından Türkiye’nin en zengin illerinden biridir. Kütahya’daki
mevcut jeotermal alanlar Simav-Eynal-Çitgöl-Naşa, Gediz-Abide, Muratdağı, Yoncalı, Emet,
Yeniceköy, Dereli, Göbel, Ilıca (Harlek) Hisarcık ve Şaphane’dir. Kütahya’daki jeotermal
kaynakların olası potansiyeli 355 MWt’tır.
Tablo 110: Kütahya İli Jeotermal Kaynakların Olası Jeotermal Potansiyelleri
Jeotermal Alanın Adı
Simav-EynalÇitgöl- Naşa
Gediz-AbideŞaphane
Yoncalı-Geven
Emet
Hisarcık
Muratdağı- YeniceköyDereli-Göbel- Harlek
Toplam Potansiyel
Yüzey
Alanı
(km²)
10
5
3
3
2
-
Kuyu-Kaynak
Ölçülen Sıcaklık
(0C)
162
110
55
49
51
< 35
Kullanım
Sıcaklığı
(0C)
100
80
43
45
45
Rezervuar
Kalınlığı
(km)
0.5
0.4
0.3
0.3
0.3
Olası
Potansiyel
(MWt)
264
73
6
7
5
Değerlendirmeye Alınamadı.
355
Kaynak: İl Özel İdaresi Kütahya İl Brifingi, Yenilenebilir Enerji Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2012,
Batı Anadolu’nun Olası Jeotermal Potansiyelinin Belirlenmesi, Servet Yılmazer, http://www.jmo.org.tr
Kütahya’da, Simav ilçesinde 5,000 konuta eşdeğer konut jeotermal su ile ısıtılmakta, yine SimavEynal bölgesinde 310 dekar sera alanının ısıtılmasında jeotermal su kullanılmaktadır.
Kütahya ilindeki önemli jeotermal alanlara bakıldığında; en yüksek jeotermal potansiyele sahip
alanın 264 MWt ile Simav-Eynal-Çitgöl-Naşa jeotermal sahası olduğu görülmektedir. Eynal
sahasında 55, Çitgöl ve Naşa sahasında toplam 34 kaynak saptanmıştır. Bölgede sıcak sularda
kent ısıtmasında, balneolojide ve sera ısıtmasında yararlanılmaktadır. İlde, en yüksek ikinci
jeotermal potansiyele sahip alan ise 73 MWt ile Gediz-Abide-Şaphane jeotermal sahasıdır
TR33 bölgesinde işletmede olan jeotermal elektrik santrali bulunmamaktadır. TR33 bölgesinde,
Manisa ve Kütahya illeri sınırları içerisinde bulunan, üretim lisansına sahip ve inşa halinde olan
veya yatırım çalışmaları devam eden beş jeotermal elektrik santrali tesisi bulunmaktadır. Proje
kapsamında yapılan saha araştırmaları neticesinde Manisa ilinin Alaşehir ilçesi, Caferbeyli
Mevkii’nde bulunan inşa halindeki jeotermal elektrik santralinin su debisi (4.5 l/s) düşük
olduğundan dolayı yapılan yatırımlara ara verilmiştir.
169
Tablo 111: TR33 Bölgesindeki İnşa Halindeki Jeotermal Elektrik Santralleri ve Kapasiteleri
Lisans/Ruhsat
Türü
Şirket Adı
Santral Enerji
Üretimi Sanayi
ve Ticaret A.Ş.
Zorlu Jeotermal
Elektrik Üretim
A.Ş.
Türkerler
Jeotermal Enerji
Tesis Yeri
Manisa İli, Salihli
İlçesi, Caferbeyli
Mevkii
Manisa İli,
Alaşehir İlçesi,
ErenköyOsmaniye- Cesneli
Türkerler
Alaşehir
Jes/Manisa İli
Sarıkız/Manisa İli,
Alaşehir İlçesi,
Sarıkız Mevkii
Üretim Lisansı
Üretim Lisansı
Üretim Lisansı
Türkerler
Üretim Lisansı
Jeotermal Enerji
Arama ve Üretim
Zorlu Enerji
Arama Ruhsatı
Kütahya-Simav
Elektrik üretim A.Ş
Kaynak: Yenilenebilir Enerji Raporu, Zafer Kalkınma Ajansı, 2012
Kurulu Güç
MWt
İnşa Halindeki
Kapasite MWt
İşletmedeki
Kapasite MWt
15
15
0
30
30
0
24
24
0
10
10
0
30 (Yatırım
aşamasında)
-
-
4.5. Kamu Yatırım Harcamalarının Dağılımı
Kamu yatırımları, bir yörenin altyapı eksiklerinin giderilmesinde en önemli faktörlerden birisidir.
Kamu yatırımlarının Türkiye ve Kütahya için 2003-2012 yılları arasındaki gelişimi aşağıdaki
tabloda verilmektedir. Burada Türkiye toplamı içesinde muhtelif illerin de olduğunu, yani
sadece bir ili değil birden fazla ili kapsayan projelerin de olduğunu, dolayısıyla bu yatırımların
hiçbir ile yazılmayarak ‘muhtelif iller’ başlığı altında toplandığını unutmamak gerekir. 2012
yılında Türkiye’de toplam kamu yatırımları 44.4 milyar TL iken, muhtelif iller kapsamındaki kamu
yatırımları toplamı ise 21.6 milyar TL’dir.
Tablo 112: Kamu Yatırım Tahsisleri (Cari Fiyatlarla, Bin TL)
Yıllar
Türkiye
Kütahya
Kütahya/Türkiye (%)
2003
16,009,223
44,486
0.28
2004
16,093,343
34,031
0.21
2005
19,899,447
43,178
0.22
2006
21,608,226
70,746
0.33
2007
21,513,108
96,858
0.45
2008
21,915,452
93,254
0.43
2009
27,458,727
0.35
2010
33,832,966
95,663
182,778
2011
36,400,287
206,562
0.57
2012
44,434,287
266,085
0.60
0.54
Kaynak: T.C. Kalkınma Bakanlığı
Türkiye genelinde kamu yatırımları 2003 yılına göre cari fiyatlarla %178 oranında artarak, 2012
yılında 44.4 milyar TL’ye ulaşırken, Kütahya’ya yönelik kamu yatırımlarının ise yaklaşık %500
170
oranında artarak 2012 yılında 266.1 milyon TL olduğu görülmektedir. Kütahya ili, 2003 yılında
toplam kamu yatırımlarından %0.28 gibi oldukça düşük düzeyde pay alırken, bu payını 2012
yılında %0.60’a çıkarmıştır. Muhtelif iller arasında yer alan yatırımlara da bakıldığında ise
Kütahya’nın kamu yatırımlarından aldığı pay %1.16’ya çıkmaktadır.
Türkiye ve Kütahya için 2012 yılı itibarıyla kamu harcamalarının sektörlere göre dağılımı da
aşağıdaki tabloda verilmektedir.
Tablo 113: 2012 Yılı Kamu Yatırım Harcamalarının Sektörel Dağılımı (Milyon TL)
Sektör Adı
Türkiye
Milyon TL
Kütahya
Pay (%)
Milyon TL
Pay (%)
Pay (%)
Kütahya/Türkiye
Tarım
5,852
13.2
21.3
8.0
0.36
Madencilik
1,208
2.7
52.9
19.9
4.38
İmalat Sanayi
538
1.2
20.5
7.7
3.81
3,733
8.4
48.9
18.4
1.31
13,878
31.2
6.0
2.3
0.04
294
0.7
0.0
0.00
Enerji
Ulaştırma/Haberleşme
Turizm
Konut
480
1.1
45.0
16.9
9.38
Eğitim
6,491
14.6
47.8
18.0
0.74
Sağlık
2,162
4.9
9.2
3.5
0.43
Diğer
9,798
22.1
14.5
5.4
0.15
44,434
100.0
266.1
100.0
0.60
Toplam
Kaynak: T.C. Kalkınma Bakanlığı
Kamu yatırım harcamalarının sektörlere göre dağılımı incelendiğinde, 2012 yılında Türkiye
genelinde en fazla yatırım ulaştırma/haberleşme sektörüne (%31.2) yapılırken, Kütahya’da
%19.9 pay ile en fazla yatırım madencilik sektörüne yapılmıştır. Kütahya’da kamu yatırım
harcamalarından görece önemli pay alan diğer sektörler, %18.4 ile enerji, %18 ile eğitim ve
%16.9 ile konut sektörleridir. 2012 yılı programındaki harcamalardan önemli pay alan
madencilik sektörüne ait yatırımlar MTA, Eti Maden İşletmeleri, Türkiye Kömür İşletmeleri ve
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı tarafından, enerji sektörüyle ilgili yatırımlar Elektrik İletim
A.Ş. ve Elektrik Üretim A.Ş. tarafından, eğitim yatırımları Milli Eğitim Bakanlığı ve Dumlupınar
Üniversitesi tarafından yapılmıştır.
Muhtelif iller kapsamında olan ortak projeler ile birlikte Kütahya ilinin kamu harcamalarından
aldığı miktar 704 milyon TL dolayındadır.
171
5. BÖLGENİN GELİŞMİŞLİK DURUMU
5.1. Kütahya İlinin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Durumu
Kalkınma Bakanlığı tarafından yapılan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik
Sıralaması Araştırması (SEGE-2011) çalışmasına göre, 2011 yılı itibariyle Kütahya, iller arası
sıralamada 0.0198 endeks değeri ile 38’inci sırada yer almaktadır. Kütahya bu endeks değeri ile
Orta Gelişmişlik Grubu (Ortalamaya Yakın Düşük, 0.16 > Endeks Değeri> -0.24) içerisinde
bulunmaktadır. Çalışmada iller almış olduğu endeks değeri itibariyle altı kademeye ayrılmış
olup, Kütahya sahip olduğu endeks değeri ile dördüncü kademe gelişmiş iller arasında beşinci
sırada yer almaktadır (Kütahya, 2003 yılı çalışmasında -0.20684 endeks değeri ile 40’ıncı sırada
yer almaktaydı).
Aynı çalışmanın sonuçlarına göre, Kütahya’nın da içinde bulunduğu TR33 düzey 2 bölgesi 0.2437
endeks değeri ile 26 bölge arasında 12’nci sırada bulunmaktadır. Bölge illerinden Manisa
23’üncü sırada yer alırken, Uşak 25, Afyon ise 43’üncü sırada yer almaktadır.
5.2. İnsani Gelişme Endeksi (İGE) Açısından Kütahya
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yapılan İnsani Gelişme Endeksi (İGE),
üç göstergeye dayanan birleşik bir endekstir: Doğumda yaşam beklentisi ile ölçülen yaşam
beklentisi, erişkin okur-yazarlık oranı (ağırlığı üçte iki) ve birleşik ilk, orta ve yüksekokul kayıt
oranları (ağırlığı üçte bir) kombinasyonu ile ölçülen eğitim düzeyi ve kişi başına düşen gayri safi
yurtiçi hasıla ile ölçülen yaşam standartları.
Birleşmiş Milletler’in uluslararası sıralamalarda kullandığı İGE göstergesi, bir süredir Türkiye’deki
iller arasındaki gelişmişlik sıralamasını göstermek için de kullanılmaktadır. Dolayısıyla, Kütahya
ilinin gelişmişlik düzeyinin belirlenmesi ve Türkiye içindeki yerinin belirlenebilmesi açısından bu
çalışmanın sonuçlarından da yararlanılmıştır. Türkiye’ye yönelik ve 2000 yılı verileri kullanılarak
yapılan İnsani Gelişme Endeksi çalışmasının sonuçları aşağıda verilmiştir:
UNDP tarafından 2004 yılında yapılan İnsani Gelişme Raporu’nda gerek Türkiye geneli gerekse
bölgeler bazında İGE değerleri verilmeyip, raporda yayınlanan İnsani Gelişme Endeks Tabloları,
Türkiye’nin 81 iline yönelik insani gelişmenin göreli düzeyini karşılaştırmaktadır.
172
Ancak, bu çalışma kapsamında, iller bazında verilen İGE değerinden hareketle, illerin bölge
nüfusu içindeki ağırlıkları dikkate alınarak, Düzey 2 bölgeleri bazında da İGE değerleri
hesaplanmış ve bölgesel düzeyde karşılaştırmalar yapılmıştır. Dolayısıyla bu çalışmada illere
yönelik İGE değerlerinin yanı sıra bölgesel düzeyde de İGE değerleri verilerek, illerin ve
bölgelerin sıralamadaki göreli üstünlükleri vurgulanmaya çalışılacaktır.
2004 İnsani Gelişme Raporu’na göre, yüksek insani gelişme grubu içerisinde başta Kocaeli olmak
üzere Yalova, İstanbul, Bursa, İzmir, Muğla, Sakarya, Bolu ve Tekirdağ illeri yer almaktadır.
Kütahya, 0.732 endeks değeri ile Türkiye geneli içinde 36’ıncı sırada yer alırken, TR33 Bölgesi
illeri arasında ise Manisa ve Uşak’tan sonra 3’üncü sırada yer almaktadır. Kütahya bu endeks
değeriyle, TR33 Bölgesi illeriyle birlikte, orta insani gelişme grubu illeri arasındadır. Kütahya
ilinin alt gruplar bazındaki endeks değerleri incelendiğinde ise, yaşam beklentisi endeksinin
0.701, eğitim endeksinin 0.845 ve gelir endeksinin 0.651 olduğu görülmektedir.
Tablo 114: TR33 Bölgesi ve Kütahya İli İnsani Gelişme Endeksi (2004)
RT33 Bölgesi
İlleri
Manisa
Uşak
Kütahya
Afyon
Yaşam
Beklentisi
Endeksi
0.767
0.744
0.701
0.718
Eğitim
Endeksi
Gelir
Endeksi
Cinsiyete
Göre Endeks
İGE
Endeksi
İl Sırası
0.860
0.873
0.845
0.820
0.714
0.635
0.651
0.606
0.755
0.729
0.714
0.713
0.780
0.751
0.732
0.715
18
25
36
43
Kaynak: İnsani Gelişme Raporu, 2004,UNDP
TR33 Bölge illerinden Manisa, 0.780 endeks değeri ile Türkiye geneli içinde 18’inci sırada yer
alırken, Uşak 25’inci, Afyon ise 43’üncü sırada yer almaktadır
Cinsiyete göre İGE değerleri incelendiğinde ise Kütahya’nın 0,714 endeks değeriyle Türkiye
içinde 36’ıncı sırada, TR33 Bölgesi illeri içinde de yine Manisa ve Uşak’tan sonra 3’üncü sırada
yer aldığı görülmektedir.
İllere ait İGE değerinden hareketle, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., Ekonomik ve Sosyal
Araştırmalar Müdürlüğü’nce hesaplanan bölgesel İGE değerleri incelendiğinde, en yüksek İGE
değerine İstanbul bölgesinin sahip olduğu ve bunu, Kocaeli ve İzmir alt bölgelerinin izlediği
görülmektedir. TR33 Düzey 2 Bölgesi 0.749 İGE değeriyle Düzey 2 Bölgeleri arasında 12. sırada
yer almaktadır. TR33 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında, eğitim endeksi açısından 12. sırada,
173
GSYİH endeksi açısından 12. sırada ve yaşam beklentisi endeksi açısından ise 8. sırada yer
almaktadır.
Tablo 115: Düzey 2 Bölgeleri Bazında İnsani Gelişme Endeksi
Düzey 2
Alt Bölgeler
TR10- İstanbul
TR42- Kocaeli
TR31- İzmir
TR41- Bursa
TR32- Aydın
TR51- Ankara
TR22- Balıkesir
TR21- Tekirdağ
TR61- Antalya
TR62- Adana
TR81- Zonguldak
TR33- Manisa
TR52- Konya
TR83- Samsun
TRC1- Gaziantep
TR72- Kayseri
TR63- Hatay
TR71- Kırıkkale
TR90- Trabzon
TR82- Kastamonu
TRB1- Malatya
TRA1- Erzurum
TRC2- Şanlıurfa
TRC3- Mardin
TRA2- Ağrı
TRB2- Van
Yaşam
Beklentisi
Endeksi
Eğitim
Endeksi
GSYİH
Endeksi
İnsani Gelişme
Endeksi
İGE Değeri
Kişi Başına
Reel GSYİH
Sıralaması - İGE Değeri
0.791
0.798
0.787
0.798
0.787
0.698
0.768
0.686
0.743
0.674
0.689
0.737
0.714
0.690
0.715
0.687
0.659
0.628
0.684
0.651
0.647
0.617
0.683
0.639
0.589
0.619
0.956
0.927
0.940
0.930
0.885
0.926
0.901
0.934
0.888
0.874
0.885
0.847
0.838
0.837
0.816
0.838
0.839
0.838
0.808
0.807
0.799
0.788
0.665
0.685
0.731
0.665
0.763
0.770
0.759
0.723
0.710
0.752
0.698
0.733
0.681
0.714
0.687
0.663
0.654
0.640
0.613
0.613
0.637
0.656
0.614
0.630
0.617
0.578
0.580
0.546
0.511
0.509
0.837
0.832
0.829
0.817
0.794
0.792
0.789
0.784
0.770
0.754
0.754
0.749
0.735
0.722
0.715
0.713
0.712
0.707
0.702
0.696
0.687
0.661
0.643
0.623
0.611
0.598
1
-1
0
2
3
-2
2
-3
2
-3
-1
0
1
1
4
5
-1
-5
1
-3
-3
1
-1
0
0
0
Kaynak: İnsani Gelişme Raporu, 2004,UNDP
Not: Bölgesel bazda İGE değeri hesaplamalarında, UNDP, Türkiye 2004, İnsani Gelişme Raporu verilerinden
yararlanılmış ve illerin bölge nüfusu içindeki ağırlıkları dikkate alınmıştır.
174
6. YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI (DESTEK UNSURLARI)
Bir ülkede yatırımların özendirilmesinde uygulanan teşvik unsurlarından biri de yatırım teşvik
tedbirleridir. Devlet, bölgeler ve/veya iller arasındaki gelişmişlik farkını gidermek amacıyla illere
farklı yatırım teşvikleri (başka bir ifadeyle Devlet Yardımları) sağlamaktadır. Yine, devlet belirli
sektörlerin ülke içinde gelişmesini sağlamak amacıyla, gelişmesini istediği sektörlere (özel önem
taşıyan sektörlere) farklı teşvik tedbirlerini (destek unsurlarını) uygulamaktadır.
15.06.2012 tarih ve 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 19.06.2012 tarihinde Resmi
Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren yeni teşvik sisteminin, açıklanan hedefleri ve yeni bir
teşvik sistemi getirilmesinin nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
•
Ülkenin ekonomik büyüklüğünü artırmak,
•
Ülkenin mal ihracatını artırmak,
•
Kişi başına milli geliri artırmak,
•
Üretim sektörlerinin ithalat bağımlılığını azaltmak,
•
Yatırım döneminde vergi indirimi sağlamak,
•
Yeni bir bölgesel haritanın çizilmesi,
•
2011 sonu itibarıyla azalan destek oran ve sürelerini artırmak,
•
Desteklenen yatırım konularının gözden geçirilmesi,
•
Stratejik ve teknolojik dönüşümü sağlayacak yatırımların desteklenmesi,
•
En az gelişmiş bölgelerde, yatırımlara sağlanan destek miktarının artırılması.
Yukarıda belirtilen hedeflere ulaşmak için yeni teşvik sisteminin araçları ise aşağıdaki gibidir:
•
KDV istisnası,
•
Gümrük vergisi muafiyeti,
•
Vergi İndirimi
•
SSK primi işveren hissesi desteği,
•
Yatırım yeri tahsisi,
175
•
Faiz desteği,
•
KDV iadesi.
Yeni teşvik sistemine göre iller 6 bölgeye ayrılmış olup, en gelişmiş iller (İstanbul, Ankara, İzmir
gibi) 1. bölgede, en az gelişmiş iller ise 6. bölgede yer almaktadırlar. Kütahya ili yeni teşvik
sistemine göre 4. Bölge’de yer almaktadır.
6.1. Teşvik Uygulamalarında Kütahya’ya Yönelik Destek Unsurları
Yeni teşvik sistemine göre Kütahya iline yapılacak yatırımlar, genel teşviklerden, bölgesel
teşviklerden, büyük ölçekli yatırımların teşviklerinden ve stratejik yatırımların teşviklerinden
faydalanabilmektedir. Türkiye’nin 6 bölgeye ayrıldığı teşvik sisteminde Kütahya 4. Bölgede yer
almaktadır. Yeni teşvik sistemi ile bölgesel teşvik uygulamalarında, vergi indirimi, sigorta primi
işveren hissesi desteği ve faiz desteği unsurlarında destek süre ve oranlarında değişiklikler
yapılmıştır.
Vergi İndirimi:
Yeni yatırım teşvik sistemine göre Kütahya’da yapılacak yatırımlar, bölgesel teşvik kapsamında
değerlendirildiğinde 2014 yılından önce başlandığı takdirde toplam yatırım tutarının %30’una
kadar, büyük ölçekli olması durumunda ise %40’ına kadar destek alabilecektir.
Tablo 116: Yeni Teşvik Sisteminde Vergi İndirimi ve Yatırıma Katkı Oranı
BÖLGELER
I
II
III
YATIRIMA KATKI ORANI (%)
Bölgesel Teşvik Uygulamaları
Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki
01.01.2014
01.01.2014
31.12.2013 tarihine
31.12.2013 tarihine
tarihinden sonra
tarihinden sonra
kadar başlanılan
kadar başlanılan
başlanılan
başlanılan
yatırımlar
yatırımlar
yatırımlar
yatırımlar
15
10
25
20
20
15
30
25
25
20
35
30
IV (Kütahya)
30
25
40
35
V
VI
40
50
30
35
50
60
40
45
Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı
Vergi indirimi desteği münhasıran teşvik belgesine konu yatırımdan elde edilecek kazançlara
uygulanmakla birlikte, 2., 3., 4., 5. ve 6. bölgelerde yatırım yapan firmalar için, yatırıma katkı
176
tutarının belirli bir kısmı yatırım döneminde tüm faaliyetlerinden elde ettiği kazançlar üzerinden
uygulanabilecektir. Söz konusu uygulama 4. Bölgede yer alan Kütahya için de geçerlidir.
Tablo 117: Yeni Teşvik Sisteminde Vergi İndirimi
BÖLGESEL TEŞVİK UYGULAMALARINDA VERGİ İNDİRİMİ
Uygulanacak Yatırıma Katkı Oranı (%)
Yatırıma Katkı
Vergi İndirim
Bölgeler
Oranı (%)
Oranı (%)
Yatırım Dönemi
İşletme Dönemi
I
10
30
0
100
II
15
40
10
90
III
20
50
20
80
IV (Kütahya)
25
60
30
70
V
30
70
50
50
VI
35
90
80
20
BÜYÜK ÖLÇEKLİ YATIRIMLARIN TEŞVİKİ UYGULAMALARINDA VERGİ İNDİRİMİ
Uygulanacak Yatırıma Katkı Oranı (%)
Yatırıma Katkı
Vergi İndirim
Bölgeler
Oranı (%)
Oranı (%)
Yatırım Dönemi
İşletme Dönemi
I
20
30
0
100
II
25
40
10
90
III
30
50
20
80
IV (Kütahya)
35
60
30
70
V
40
70
50
50
VI
45
90
80
20
Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı
2014 yılından itibaren Kütahya ilinde yapılacak yatırımlar için bölgesel teşvik uygulamalarında
vergi indirimi, 4. bölgede yer alan oranlar üzerinden şöyledir: Yatırıma katkı oranı %25, vergi
indirim oranı %60, yatırım döneminde uygulanacak yatırıma katkı oranı %30 ve işletme
döneminde uygulanacak yatırıma katkı oranı %70.
2014 yılından itibaren Kütahya ilinde yapılacak büyük ölçekli yatırımların teşviki
uygulamalarında vergi indirimi 4. bölgede yer alan oranlar üzerinden şöyledir: Yatırıma katkı
oranı %35, vergi indirim oranı %60, yatırım döneminde uygulanacak yatırıma katkı oranı %30 ve
işletme döneminde uygulanacak yatırıma katkı oranı %70.
Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği:
01.01.2014 tarihinden itibaren Kütahya’nın içinde bulunduğu 4. bölgede sigorta primi işveren
hissesi desteği 5 yıl olarak uygulanacaktır. Bölgesel teşvik uygulamalarında destek tavanı %25,
büyük ölçekli yatırımların teşvikinde destek tavanı %10’dur.
177
Tablo 118: Yeni Teşvik Sisteminde Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği
Bölgeler
01.01.2014 itibarıyla
Destek Tavanı
(Sabit Yatırıma Oranı % )
Bölgesel
Büyük Ölçekli
Yatırımların
Teşvik Uygulamaları
Teşviki
10
3
15
5
20
8
I
II
III
3 yıl
IV (Kütahya)
5 yıl
25
10
V
VI*
6 yıl
7 yıl
35
50
11
15
*6. Bölgede yer alan OSB’de destek 12 yıl süreyle uygulanacaktır.
Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı
Faiz Desteği, Gelir Vergisi Stopajı Desteği, Sigorta Primi İşçi Hissesi Desteği
Talep edilmesi halinde, bölgesel teşvik uygulamaları ve stratejik yatırımlar ile AR-GE ve çevre
yatırımları kapsamında desteklerden yararlanacak yatırımlar için bankalardan kullanılacak en az
bir yıl vadeli yatırım kredilerinin teşvik belgesinde kayıtlı sabit yatırım tutarının yüzde yetmişine
kadar olan kısmı için ödenecek faizin veya kâr payının;
Kütahya’nın içinde yer aldığı 4. Bölgede yapılacak bölgesel yatırımlar için Türk Lirası cinsi
kredilerde dört puanı, döviz kredileri ve dövize endeksli kredilerde bir puanı, Bakanlıkça da
uygun görülmesi halinde azami ilk beş yıl için ödenmek kaydıyla bütçe kaynaklarından
karşılanabilir. Kütahya (4. Bölge) için faiz desteğinin azami sınırı 600 Bin TL’dir.
178
Tablo 119: Bölgesel Teşvik Uygulamalarında Sağlanan Destek Unsurları (2014 Sonrası Yatırımlarda)
Destek Unsurları
BÖLGELER
IV
III
(Kütahya)
I
II
V
VI
KDV İstisnası
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
Gümrük Vergisi Muafiyeti
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
Vergi İndiriminde Yatırıma Katkı
Oranı (%)
OSB Dışı
10
15
20
25
30
35
OSB İçi
15
20
25
30
35
40
Sigorta Primi
İşveren Hissesi
Desteği
OSB Dışı
3 yıl
5 yıl
6 yıl
7 yıl
OSB İçi
5 yıl
6 yıl
7 yıl
9 yıl
VAR
VAR
VAR
VAR
3 Puan
4 Puan
5 Puan
7 Puan
1 Puan
1 Puan
2 Puan
2 Puan
Destek Süresi
Yatırım Yeri Tahsisi
VAR
VAR
İç Kredi
Faiz Desteği
Döviz / Dövize Endeksli
Kredi
YOK
YOK
Sigorta Primi Desteği
YOK
YOK
YOK
YOK
YOK
10 yıl
Gelir Vergisi Stopajı Desteği
YOK
YOK
YOK
YOK
YOK
10 yıl
Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı
Öncelikli Yatırımlar:
Yeni teşvik sisteminde öncelikli alanlarda yapılacak yatırımlar, 1., 2., 3., 4. ve 5. Bölgelerde yer
alması durumunda 5. Bölge desteklerinden yaralanacaklardır. Kütahya ilinde yapılacak öncelikli
yatırımlar da 5. Bölge desteklerinden yararlanacaktır. Öncelik arz eden yatırım konuları
şunlardır:
•
Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgelerinde
yapılacak turizm yatırımları,
•
Madencilik yatırımları,
•
Demiryolu ve denizyolu ile yük veya yolcu taşımacılığına yönelik yatırımlar,
•
20 Milyon Türk lirası üzeri belirli ilaç ve savunma sanayi yatırımları,
•
Test merkezleri, rüzgâr tüneli ve bu mahiyetteki yatırımlar (otomotiv, uzay veya
savunma sanayine yönelik olanlar),
•
Asgari 50.000 m2 kapalı alana sahip uluslararası fuar yatırımları,
•
Özel sektör tarafından gerçekleştirilecek ilk, orta ve lise eğitim yatırımları.
179
•
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından desteklenen AR-GE projeleri neticesinde
elde edilen ürünlerin üretilmesine yönelik yatırımlar.
Kümelenme ve Ar-Ge Yatırımları:
Bölgesel teşvik uygulamalarının yatırım havzalarının oluşturulması ve kümelenmenin
desteklenmesi
hedefleri
çerçevesinde,
kümelenme
ve
ar-ge
yatırımları
şu
şekilde
tanımlanmıştır:
•
Organize Sanayi Bölgeleri’nde yapılacak yatırımlar,
•
Sektörel işbirliğine dayalı yatırımlar,
•
TÜBİTAK tarafından desteklenen Ar-Ge projeleri neticesinde geliştirilen ürünün
üretimine yönelik yatırımlar.
Kümelenme ve Ar-Ge yatırımları grubuna giren yatırımlar, vergi indirimi ve sigorta primi işveren
hissesi destekleri açısından bir alt bölgede uygulanan desteklerden yararlanacaklardır. Kütahya
ilinde yapılacak herhangi bir kümelenme ve Ar-Ge yatırımı da vergi indirimi ve sigorta primi
işveren hissesi destekleri açısından 5. Bölgenin oran ve sürelerine tabi olacaktır.
Bölgesel teşvik uygulamasında diğer önemli değişiklikler şöyle sıralanabilir:
•
Demir cevheri ve linyit kömürü yatırımları bölgesel teşvik sistemi kapsamında
desteklenecektir.
•
Tersanelerin inşa edecekleri gemilerde, yatırım döneminde istihdam edilen işçiler için
ödenmesi gereken sigorta primi işveren hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmı
Ekonomi Bakanlığı tarafından karşılanacaktır.
Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki
Teknoloji ve Ar-Ge kapasitesini artıracak ve uluslararası alanda rekabet üstünlüğü sağlayacak
büyük ölçekli yatırımlar;
•
KDV istisnası,
•
Gümrük Vergisi Muafiyeti,
•
Vergi İndirimi,
•
Sigorta Primi İşveren Hissesi desteği,
•
Yatırım Yeri tahsisi gibi teşvik unsurları ile desteklenecektir.
180
Büyük ölçekli yatırım konuları aşağıdaki tabloda verilmektedir:
Tablo 120: Teşvik Sistemine Göre Büyük Ölçekli Yatırım Konuları
Asgari Sabit Yatırım
Tutarı (Milyon TL)
Yatırım Konuları
Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı
200
Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı
1,000
Transit Boru Hattıyla Taşımacılık Hizmetleri Yatırımları
50
Motorlu Kara Taşıtları Ana Sanayi Yatırımları
200
Motorlu Kara Taşıtları Yan Sanayi Yatırımları
50
Demiryolu ve Tramvay Lokomotifleri ve/veya Vagon İmalatı Yatırımları
50
Liman ve Liman Hizmetleri Yatırımları
200
Elektronik Sanayi Yatırımları
50
Tıbbi Alet, Hassas ve Optik Aletler İmalatı Yatırımları
50
İlaç Üretimi Yatırımları
50
Hava ve Uzay Taşıtları ve/veya Parçaları İmalatı Yatırımları
50
Makine (Elektrikli Makine ve Cihazlar Dahil) İmalatı Yatırımları
50
Metal Üretimine Yönelik Yatırımlar: Maden Kanunu’nda belirtilen IV/c grubu metalik
madenlerin cevher ve/veya konsantresinden nihai metal üretimine yönelik
yatırımlar (bu tesislere entegre madencilik yatırımları dahil)
50
Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı
2014 yılından itibaren Kütahya ilinde yapılacak büyük ölçekli yatırımların yararlandırılacağı
destek unsurları aşağıdaki tabloda verilmektedir:
Tablo 121: Teşvik Sistemine Göre Kütahya’da Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki
Destek Unsurları
KDV İstisnası
Gümrük Vergisi Muafiyeti
Kurumlar Vergisi veya Gelir Vergisi İndirim Oranı (OSB Dışı)
Kurumlar Vergisi veya Gelir Vergisi İndirim Oranı (OSB İçi)
Vergi İndiriminde Dikkate Alınacak Yatırıma Katkı Oranı (OSB Dışı)
Vergi İndiriminde Dikkate Alınacak Yatırıma Katkı Oranı (OSB İçi)
Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği (Destek Süresi) OSB Dışı
Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği (Destek Süresi) OSB İçi
Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteğinin Sabit Yatırım Tutarına Oranı OSB Dışı
Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteğinin Sabit Yatırım Tutarına Oranı OSB İçi
Yatırım Yeri Tahsisi
Faiz Desteği
Gelir Vergisi Stopajı Desteği
Sigorta Primi İşçi Hissesi Desteği
Var
Var
%60
%70
%35
%40
5 yıl
6 yıl
%10
%11
Var
Yok
Yok
Yok
Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı
181
Yukarıdaki tablodan görüldüğü gibi, Kütahya’da yapılacak büyük ölçekli yatırımlara sağlanan
destek unsurları şöyledir:
•
KDV istisnası ve gümrük vergisi muafiyeti uygulaması,
•
Vergi indirimi yatırıma katkı oranı, Organize Sanayi Bölgesi dışındaki yatırımlarda %35,
Organize Sanayi Bölgesi içindeki yatırımlarda %40’dır.
•
Sigorta primi işveren hissesi desteği destek süresi, Organize Sanayi Bölgesi dışındaki
yatırımlarda 5 yıl, Organize Sanayi Bölgesi içindeki yatırımlarda 6 yıldır.
•
Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteğinin Sabit Yatırım Tutarına Oranı Organize Sanayi
Bölgesi dışındaki yatırımlarda %10, Organize Sanayi Bölgesi içindeki yatırımlarda %11dir.
•
Yatırım yeri tahsisi vardır.
•
Faiz desteği, gelir vergisi stopajı desteği ve sigorta primi işçi hissesi desteği yoktur.
Stratejik Yatırımların Teşviki
Stratejik yatırım konuları, %50’den fazlası ithalatla karşılanan ara malları veya ürünlerin
üretimine yönelik yatırımlar olarak tanımlanmıştır. Münhasıran bu yatırımların enerji ihtiyacını
karşılamak üzere gerçekleştirilecek enerji yatırımları da stratejik yatırım konularına dâhildir.
Stratejik yatırımların teşviki ile Girdi Tedarik Stratejisi ve İthalat Haritası çerçevesinde, cari açığın
azaltılması amacıyla ithalat bağımlılığı yüksek ara malları ve ürünlerin üretimine yönelik,
uluslararası rekabet gücünü artırma potansiyeline sahip, yüksek teknolojili ve yüksek katma
değerli yatırımları teşvik etmek amaçlanmıştır.
Stratejik yatırımları değerlendirme kriterleri de şöyledir:
•
İthalat bağımlılığı yüksek ara malı veya ürünlerin üretimine yönelik yatırımlar,
•
Asgari yatırım tutarı 50 milyon TL olan yatırımlar,
•
%50’den fazlası ithalatla karşılanan yatırımlar,
•
Asgari %40 katma değer üreten yatırımlar,
•
Üretilecek ürünle ilgili toplam ithalat değeri son 1 yıl itibarıyla en az 50 milyon USD olan
(yurt içi üretimi olmayan mallarda bu şart aranmayacaktır) yatırımlar.
Kütahya’da yapılacak bir stratejik yatırımın yararlanacağı destek unsurları aşağıdaki gibidir:
182
Tablo 122: Kütahya’da Stratejik Yatırımların Teşviki
Destek Unsurları
KDV İstisnası
Var
Gümrük Vergisi Muafiyeti
Var
Vergi İndirim Oranı
%90
Vergi İndirim Oranında Dikkate Alınacak Yatırıma
Katkı Oranı
%50
Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Destek Süresi
7 yıl
Yatırım Yeri Tahsisi
Var
KDV İadesi
500 Milyon TL’nin üzerindeki yatırımların bina-inşaat
harcamaları için
Faiz Desteği
Yatırım tutarının %5’ini geçmemek kaydıyla azami
50 Milyon TL’ye kadar
Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteğinin Sabit
Yatırım Tutarına Oranı
Sabit yatırım tutarının %15’ine kadar
Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı
Yukarıdaki tablodan görüldüğü gibi, Kütahya’da yapılacak stratejik yatırımlar, KDV istisnası ve
gümrük vergisi muafiyetinden yararlanmaktadırlar. Bu tip yatırımlarda, kurumlar vergisi veya
gelir vergisinde indirim oranı %90 ve bu indirimde dikkate alınacak üst sınır (yatırıma katkı
oranı) sabit yatırım tutarının %50’si kadardır. Sigorta primi işveren hissesi desteği destek süresi
7 yıl olup, üst sınır sabit yatırım tutarının %15’i kadardır. Ayrıca yatırım yeri tahsisi yapılacaktır.
Diğer destek unsurlarından KDV iadesi 500 milyon TL’nin üzerindeki yatırımların bina-inşaat
harcamaları için uygulanacak, faiz desteği de yatırım tutarının %5’ini geçmemek kaydıyla azami
50 Milyon TL’ye kadar uygulanacaktır.
Kütahya’da mevcut teşvik sistemine göre bölgesel teşviklerden faydalanabilecek sektörler
aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
183
Tablo 123: Yatırım Teşviklerine Göre Kütahya’da Bölgesel Teşviklerden Yararlanabilen Sektörler ve Asgari Yatırım Tutarları
Sektör
Kodu
US-97 Kodu
Bölgesel Teşviklerden Yararlanacak Sektörler
1
0121
Entegre damızlık hayvancılık yatırımları dahil olmak üzere entegre hayvancılık
yatırımları (dipnot 5'te belirtilen asgari kapasite şartlarına uymayan yatırımlar hariç)
500 Bin TL
2
0500.0.04
Su ürünleri yetiştiriciliği (balık yavrusu ve yumurtası üretimi dahil)
500 Bin TL
3
15
4
17
Gıda ürünleri ve içecek imalatı (dip not 6'da belirtilen yatırım konuları hariç)
Tekstil ürünleri imalatı (dip not 8'de belirtilen şartları sağlamayan iplik ve dokuma
yatırımları hariç)
5
18
Giyim eşyası imalatı
6
19
7
1911
8
1912 ve 1920
9
20
10
11
12
13
14
15
16
17
21
24
2412
2421
2423
2424
2429.1
2511
26 (261, 2693.2, 2694.1, 2695.3 ve
2695.4 hariç)
26 (2610.2.03.01, 2693.2, 2694.1,
2695.3, 2695.4 hariç)
Derinin tabaklanması ve işlenmesi
Derinin tabaklanması, işlenmesi (sadece İstanbul Deri İhtisas OSB ve Tuzla
OSB'de yapılacak yatırımlar)
Bavul, el çantası, saraciye, ayakkabı vb imalatı
Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç), hasır ve buna benzer örülerek
yapılan maddelerin imalatı
Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı
Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı
Kimyasal Gübre ve Azotlu Bileşenlerin İmalatı
Pestisit (haşarat ilacı) ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı
İlaç/eczacılıkta ve tıpta kullanılan kimyasal ve bitkisel kaynaklı ürünlerin imalatı
Parfüm ile kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı
Patlayıcı madde imalatı
İç ve dış lastik imalatı
Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (cam ve cam ürünleri, fırınlanmış kilden
kiremit, briket, tuğla ve inşaat malzemeleri, çimento, hazır beton ve harç hariç)
Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (çok katlı yalıtım camları, kiremit, briket,
tuğla, çimento, hazır beton ve harç hariç)
Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (fırınlanmış kilden, kiremit, biriket, tuğla
ve inşaat malzemeleri, çimento, inşaat amaçlı beton ürünleri, hazır beton, harç, çok
katlı yalıtım camları hariç)
Düz cam, düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi (çok katlı yalıtım camları hariç)
çukur cam ve cam elyafı imalatı
Düz cam, düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi (çok katlı yalıtım camları hariç)
çukur cam, cam elyaf ve camdan elektrik izolatörleri ve seramik yalıtım malzemeleri
imalatı
18
19
20
26 (2693.2, 2694.1, 2695.1, 2695.3,
2695.4, 2610.2.03.01 hariç)
21
2610.1, 2610.2 (2610.2.03.01 hariç),
2610.3, 2610.4
22
2610.1, 2610.2 (2610.2.03.01 hariç),
2610.3, 2610.4, 2610.5.07, 2691.3
4. Bölge
1 Milyon TL
Tekstilin aprelenmesi yatırımları için 10 Milyon
TL, diğer yatırım konularında 1 Milyon TL
1 Milyon TL'nin üzerindeki tevsi ve
modernizasyon yatırımları
500 Bin TL
500 Bin TL
1 Milyon TL
10 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
184
Tablo 123 (Devamı): Yatırım Teşviklerine Göre Kütahya’da Bölgesel Teşviklerden Yararlanabilen Sektörler ve Asgari Yatırım Tutarları
Sektör
Kodu
US-97 Kodu
Bölgesel Teşviklerden Yararlanacak Sektörler
Seramikten yapılan sıhhi ürünler, seramik yalıtım malzemeleri, seramik karo ve
kaldırım taşı imalatı
İnşaat amaçlı beton ürünleri imalatı
Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı; inşaat amaçlı beton ürünleri imalatı,
kireç, alçı
4. Bölge
23
2691.2, 2691.3, 2693.1
24
2695.1
25
2695.1, 2694.2.01, 2694.3.01
26
2695.1, 2699.2.06.30
İnşaat amaçlı beton ürünleri imalatı ve ısı veya ses izole edici eşya ve karışımlar
1 Milyon TL
27
28
2720, 273
28
1 Milyon TL
1 Milyon TL
29
2812.2, 2813
30
31
32
33
34
35
29
2929
30
31
32
33
Demir-çelik dışındaki ana metal sanayi, metal döküm sanayi
Metal eşya
Merkezi ısıtma radyatörleri ve kazanlarının imalatı, buhar kazanı imalatı (merkezi
kalorifer kazanları hariç)
Makine ve teçhizat imalatı
Sınai kalıp
Büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı
Elektrikli makine ve cihazları imalatı
Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı
Tıbbi aletler hassas ve optik aletler imalatı
36
34
Motorlu kara taşıtı ve yan sanayi
37
38
39
40
Hava taşıtları ve motorlarının bakım ve onarımı
Motosiklet ve bisiklet üretimi
Mobilya imalatı (sadece metal ve plastikten imal edilenler hariç)
Mobilya imalatı (sadece plastikten imal edilenler hariç)
42
43
44
3530.0.15
3591 ve 3592
361
361
5510.1.01, 5510.2.01,5510.3.02,
5510.5.02, 5510.5.04
5510.3.01
6302.0.01
6302.0.03
45
80 (809 hariç)
46
8511.0.01-05, 8511.0.99, 8531.0.0103
41
47
48
49
50
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
500 Bin TL
Motorlu kara taşıtlarında yatırım tutarı 50 Milyon TL;
yan sanayinde yatırım tutarı 1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
1 Milyon TL
Oteller
3 yıldız ve üzeri
Öğrenci yurtları
Soğuk hava deposu hizmetleri
Lisanslı depoculuk
Eğitim hizmetleri (okul öncesi eğitim hizmetleri dahil, yetişkinlerin eğitilmesi ve diğer
eğitim faaliyetleri hariç)
100 öğrenci
500 metrekare
1 Milyon TL
Hastane yatırımı, huzurevi
Akıllı çok fonksiyonlu teknik tekstil
Atık geri kazanım veya bertaraf tesisleri
Kömür gazı üretimi (sentez gazı)
Seracılık
500 Bin TL
Hastane: 500 Bin TL
Huzurevi: 100 kişi
500 Bin TL
500 Bin TL
50 Milyon TL
10 dekar
185
6.2. Kütahya’nın Yatırım Teşviklerinden Yararlanma Düzeyi
2001–2013) döneminde genel teşvik sistemi kapsamında Kütahya’ya toplam 298 adet yatırım
teşvik belgesi verilmiş olup bu belgeler kapsamındaki projelerin yatırım tutarı 2,000 milyon
TL iken oluşturulacak yeni istihdam da 11,003 kişidir. 2001–2013 döneminde Türkiye
genelinde düzenlenmiş olan yatırım teşvik belgelerinden sayı olarak %0.67 oranında pay alan
Kütahya, sabit yatırım tutarından %0.46, istihdamdan ise %0.62 pay alabilmiştir.
Tablo 124: Kütahya ve Türkiye Geneli 2001–2013 Dönemi Yatırım Teşvik İstatistikleri
Belge Sayısı
(Adet)
Kütahya
Türkiye
Kütahya/Türkiye Pay (%)
Sabit Yatırım Tutarı
(Milyon TL)
İstihdam
(Kişi)
298
2,000
11,003
44,272
430,443
1,777,597
0.67
0.46
0.62
Kaynak: T.C. Ekonomi, Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü
2001-2013 döneminde Kütahya’daki firmalar için hazırlanmış olan yatırım teşvik belgeleri
incelendiğinde, gerek belge adedi, gerekse yaratılan istihdam açısından, sektörler içerisinde
en büyük payı imalat sanayi almaktadır. Bu dönemde Kütahya için alınan yatırım teşvik
belgelerinin sayı olarak yaklaşık %48’i, toplam sabit yatırım tutarının %47.5’i ve öngörülen
istihdamın da yaklaşık %66.5’i imalat sanayine aittir. 2001-2013 dönemi itibarıyla, Türkiye
genelinde verilen yatırım teşvik belgelerinin ise sayı olarak %58’i, sabit sermaye tutarı olarak
%41’i ve istihdam açısından da %55’i imalat sanayi sektörüne ait bulunmaktadır.
Tablo 125: Kütahya İli Yatırım Teşviklerinin Ana Sektörler İtibariyle Dağılımı
Sektör
Enerji
Hizmetler
Belge Adedi (%)
4.0
35.2
Sabit Yatırım (%)
13.7
19.8
İmalat
Madencilik
48.0
11.4
47.5
17.6
66.5
11.9
1.3
100.0
1.5
100.0
0.9
100.0
Tarım
Genel Toplam
İstihdam (%)
3.1
17.6
Kaynak: T.C. Ekonomi, Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü
Kütahya ilinin yatırım teşviklerinden belge sayısına göre en fazla payı %48 ile imalat
sanayiinin aldığı, onu %35.2 ile hizmetler sektörünün ve %11.4 ile madencilik sektörünün
izlediği görülmektedir. Sabit yatırım tutarı açısından ise %47.5 ile imalat sanayi yine ilk sırada
yer alırken hizmetler sektörü %19.8 ile ikinci sırada yer almaktadır. İstihdam açısından ise
imalat sanayinin yatırım teşvik belgelerindeki öngörülen istihdamın (11,003 kişi) %66.5’ini
temsil ettiği görülmektedir.
Aşağıda tabloda Kütahya ili yatırım teşvik belgeleri ana sektörler itibariyle Türkiye ile
karşılaştırmalı olarak verilmiştir.
Tablo 126: 2001–2013 Dönemi İtibarıyla Kütahya İli Yatırım Teşvik İstatistikleri
Yıllar
Sektörü
Enerji
Hizmetler
İmalat
Kütahya
Madencilik
Tarım
Toplam
Enerji
Hizmetler
İmalat
Türkiye
Madencilik
Tarım
Toplam
Enerji
Hizmetler
Kütahya/
İmalat
Türkiye
Madencilik
(%)
Tarım
Toplam
Belge Adedi
12
105
143
34
4
298
1,388
13,391
25,806
2,128
1,559
41,245
0.86
0.78
0.55
1.60
0.26
0.67
Sabit Yatırım
(Milyon TL)
273
397
949
351
30
2,000
98,594
128,657
178,176
17,451
7,564
430,443
0.28
0.31
0.53
2.01
0.40
0.46
İstihdam (Kişi)
340
1,941
7,315
1,304
103
11,003
30,278
626,693
985,718
80,903
53,735
1,777,597
1.12
0.31
0.74
1.61
0.19
0.62
Kaynak: T.C. Ekonomi, Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü
Belge sayısı açısından madencilik sektörünün göreli önemi ilk sırada yer alırken, bunu enerji
daha sonra hizmetler sektörü izlemektedir. Sabit yatırım tutarı açısından sırasıyla madencilik,
imalat sanayi ve tarım sektörü öne çıkmaktadır. İstihdam açısından ise yine madencilik
sektörü ilk sırada yer alırken, bu sektörü, enerji sektörü ve daha sonra imalat sanayi
izlemektedir.
187
7. SWOT ANALİZİ VE GELİŞİM BİLEŞENLERİ
Bu bölümde, Kütahya ilinin güçlü ve zayıf yönlerini, il için fırsat ve tehdit yaratan koşulları
irdeleyen genel bir analiz (GZFT veya SWOT Analizi) yer almaktadır.
Bölge veya ilin içinde yer alabileceği veya rekabet edebileceği faaliyetlerdeki veya
piyasalardaki kritik başarı faktörlerinin belirlenmesi, güçlü ve zayıf yanların tespit edilmesi
için kaynak profilinin kritik başarı faktörleriyle karşılaştırılması ve güçlü ve zayıf yanların,
kaynakların ya da becerilerin yeterli bir rekabet avantajı yaratıp yaratmayacağının
görülebilmesi açısından GZFT analizi, uygun yatırım alanları araştırmasında önemli bir adım
oluşturmaktadır.
Çalışma kapsamında, Kütahya ilindeki ilgili kamu ve özel kurumlarla, kişilerle yapılan
görüşmeler ve Kütahya iline ilişkin araştırma, analiz ve değerlendirmeler sonucunda ilin güçlü
ve zayıf yönleri ortaya konulmuş, il için fırsat ve tehdit yaratan koşullar irdelenmiştir.
7.1. Güçlü Yönler
GZFT analizinin bileşenlerinden güçlü yönler, esas itibarıyla sahip olunan beşerî ve fizikî
kaynaklardan ve rekabetçilik özelliğinden kaynaklanmaktadır. Ön plana çıkartılacak ve
korunacak içsel unsurları içeren bu başlık altında ele alınabilecek hususlar, Kütahya ili
özelinde aşağıdaki gibi belirlenmiştir:
188
GÜÇLÜ YANLAR
• İlin önemli bir coğrafi konuma sahip olması,
• Bazı ürünler için iklim avantajına sahip olması,
• İlin diğer mineral ürünler sektöründeki üretim ve
üretim faktörü (girişimci, vasıflı işgücü, hammadde)
potansiyelinin olması, çinicilkte marka bir şehir
olması,
• Yüksek seviyede manda varlığının ve mandacılık
tecrübesinin olması,
• Karayoluna alternatif bir demiryolu ağına sahip
olması, Ankara-Eskişehir hızlı tren ulaşımının olması
• Türkiye’nin çeşitli limanlarına farklı ulaşım yollarıyla
ulaşım imkanının bulunması,
• Zafer Bölgesel Havaalanı’nın Kütahya sınırları
içerisinde yer alması,
• Organize Sanayi Bölgelerinin yatırımcılar için cazip
fırsatlar sunması, arsa maliyetinin düşük olması,
• İlde, başka şehirlerden üniversiteye gelen önemli bir
öğrenci kitlesinin bulunması
• Yeni yatırımların/yeni uygulamaya konulacak
projelerin uygulanmasında kolay adapte olabilecek
potansiyel genç nüfusun olması
• İlin önemli bir canlı hayvan varlığına sahip olması,
• Sağlık ve eğitim hizmetlerinin ilde yeterli düzeyde
olması
• Frig vadilerinin il sınırları içerisinde yer alması ve
merkeze çok yakın bir konumda bulunması,
• İl merkezinin oldukça yakınında iki adet termal
turizm merkezinin bulunması,
• Güçlü markaların ve ortaklıkların ilde üretim yapıyor
olması,
• Zengin maden kaynaklarına sahip olması,
• Tarım üretiminde kullanılacak toprağın ve suyun
temiz olması,
• Seracılığa uygun arazinin ve iklimin varlığı,
• İhtacata yönelik Lojistik Merkez Projelerinde
Kütahya ilinin de bulunması,
• Süt işleme tesislerinin fazla olması,
• Orman yangınları ile mücadelede güçlü bir
organizasyon yapısının ve yangınla mücadele için
gereken araç ve gereçlerin bulunması,
• Tarımsal ürünlerin işlendiği gıda sanayinin varlığı
ve tarımsal sanayi için uygun ortamın olması,
• Kırsal kalkınma konusunda artan proje
deneyimleri,
• İlde, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme
Kurumunun oldukça faal olması, çok sayıda proje
geliştirmesi,
• Çalışma çağındaki genç nüfusun, toplam nüfusun
önemli bir bölümünü oluşturması,
• Jeotermal ve doğal gaz enerji kaynaklarının ısıtma
amaçlı kullanılabilmesi,
• 2. Efes olarak adlandırılan Aizanoi antik kentinin il
sınırları içinde bulunması,
• Kütahya evlerine ve tarihi dokuya ilişkin
unsurların halen canlı olması,
• Şehir merkezinin bir çok tarihi yapının varlığını
sürdürmesi,
• Organize sanayi bölgelerinin yeni yatırımcıyı
barındırabilecek kapasitede olması,
• Mesleki ve teknik eğitim düzeyinin yüksek olması,
• Marka, patent, faydalı model ve endüstriyel
tasarım başvurusu açısından Kütahya’nın, Türkiye
ortalamasının üzerinde yer alması,
• Dumlupınar Üniversitesi Teknoloji Geliştirme ve
Tasarım Merkezi’nin kuruluş çalışmalarının
başlanmış olması.
7.2. Zayıf Yönler
Mevcut yapı içerisinde ve içsel unsurlar altında yer alan zayıf yanlar, tedbir alınması,
geliştirilmesi ve giderilmesi gereken özellikleri içermektedir. Kütahya ili özelinde belirlenen
zayıf yanlar aşağıdaki gibidir:
189
ZAYIF YANLAR
•
Üretim ve dış ticaret açısından diğer TR33 bölgesi
illerinin oldukça gerisinde bulunması,
•
Sanayi işletmelerinin düşük teknoloji kullanımı
•
Kütahya’da Ar-Ge merkezinin olmaması,
•
İl karayollarının fiziki ve geometrik
standartlarının düşük olması,
•
Yabancı sermaye ve girişimcilik düzeyinin düşük
olması,
•
İklimsel olarak geçiş bölgesinde yer alan
Kütahya’nın kış aylarında hava şartlarının kısa
süreli ve ani değişikliklerinin karayolu güvenliğini
düşürmesi,
•
Sanayi – Üniversite etkileşiminin istenilen düzeye
ulaşamamış olması,
•
Şehirlerarası yolların Kütahya’nın merkezinden
geçmesinin yarattığı yoğunluk,
Organize sanayilerinin demiryolu ile bağlantısının
kurulamamış olması,
•
İlde proje bilincinin düşük olması,
•
İlçelerle olan ulaşım ağının yeterli olmaması,
•
•
Kent içi ulaşımda tarihi ve kültürel dokunun
yarattığı olumsuzluklar,
Üst düzey profesyonel elemanların Kütahya’da
istihdam edilememesi,
•
Yol üstü ticaretin yapılabileceği tesislerin
bulunmayışı,
•
•
Toplu taşımacılık hizmetlerinin yetersizliği,
•
Özel hastane sayısının ve özel sağlık
yatırımlarının istenilen düzeyde olmaması, sağlık
kuruluşlarındaki uzman hekim yetersizliği,
•
Aile işletmelerinin gerekli kurumsallaşmayı
sağlayamamış olması,
•
Arazilerin parçalı olması,
Yüksek öğrenim kurumlarına öğrenci yerleştirme
oranının düşük olması,
•
Üreticilerin ihracata uygun ürün üretmemesi,
•
Toprak-Bitki-Su analizleri ve sertifikalı tohum
kullanma eksikliği,
•
Ürünlerin değerlendirilebileceği sanayi tesisi
eksikliği,
•
Sulamada yaşanan eksiklikler,
•
Yıl içinde don görülen gün sayısının fazla olması,
•
Soğuk hava deposunun olmaması,
•
Hayvancılığın tarımın bir yan dalı gibi görülmesi,
•
Hayvancılıkta entegre tesis eksikliği,
•
İlde Ziraat Fakültesi ve Veteriner Fakültesi’nin
bulunmayışı,
•
Ormancılıkta odun dışı ürün ve hizmetlerin
yeterince değerlendirilmemesi,
•
Orman kadastrosunun ve mülkiyet sorunlarının
halen çözümlenmemiş olması,
•
Doğal gaz kullanımının artmasına rağmen hava
kirliliğinin istenilen düzeye indirilememiş olması,
•
Şehir içi ulaşımda raylı sistemin olmayışı ve
ulaşımda kalitenin düşük olması,
•
•
Kentte istenilen düzeyde sosyal ve kültürel
faaliyetlerin olmaması,
•
Öğrencilerin hazırladıkları sosyal ve kültürel
faaliyetleri rahatça sergileme olanağından uzak
olmaları,
•
•
Mesleki eğitimde uygulama yapmada yaşanan
sıkıntılar,
Kütahya’ya organize turların düzenlenmiyor
olması,
•
Kütahya iline gelebilecek yerli ve yabancı
turistlerin zaman geçirmelerine yönelik aktivite
çeşitliliğinin az olması,
•
Yeterli tesis ve nitelikli personel azlığı,
•
Kütahya sınırları içerisinde yapılan arkeolojik
kazıların (Aizanoi, Zeus tapınağı v.b.)
yapılmasındaki yavaşlık ve bu kazıların
finansmanında yaşanan zorluklar,
•
İl merkezinde bulunan Germiyan Sokağı gibi
tarihsel alanların beton binaların arasında kalmış
olması,
•
Şehir içinde kalan sit alanlarındaki yapıların
bakımsızlığı ve restorasyon konusuna gereken
önemin verilmemesi,
•
Merkezde bulunan sit alanları nedeni ile imar
uygulamalarında yaşanan sıkıntılar,
•
Çevresel düzenlemelerin yetersizliği,
•
Kütahya’nın tanıtımının yeterince yapılamaması,
•
•
Üniversite de dahil olmak üzere, Kütahya’da
ulusal ve uluslararası konferansların
yapılabileceği salonların olmaması,
Merkez dışındaki mahallerde alt yapı eksikliği ile
bu yerlerdeki imar uygulama sıkıntılarıdır.
190
7.3. Fırsatlar
Kütahya ilinin ekonomik ve sosyal yönden gelişmesi için fırsat yaratan unsurlar aşağıda yer
almaktadır:
FIRSATLAR
•
Kuruluştan Kurtuluşa Kültür Yolu projesi,
•
Doğal depo sayılabilecek alanların varlığı,
•
Sağlık turizmi için gerekli jeotermal kaynakların
varlığı
ve
bunun
kültür
turizmi
ile
birleştirilebilecek bir potansiyelinin varlığı,
•
Kütahya’ya özel tarım ürünlerinin varlığı,
•
Tıbbi ve aromatik bitkiler için üretim ve
araştırma merkezinin kurulması,
•
Yeni oluşturulacak ormanların bal ormanı olması
konusunda kararlar alınması,
•
Hayvansal üretimden elde
ürünlerin kullanılabilir olması,
•
Raylı sistem ile ilgili bazı çalışmaların başlamış
olması,
•
Kütahya destinasyonu ve Marka kent çalışması,
•
Germiyan
Sokağı,
Bedestenler,
Saman
Pazarından Sobacılar ve Antikacılar çarşısı, Ulu
cami, Müze ve Kale güzergahının düzenlenerek
komple bir turizm potansiyelinin yaratılabilecek
durumda olunması,
edilen
organik
•
Bölgesel havaalanının faaliyete başlaması,
•
Zafer Kalkınma Ajansına bağlı Kütahya Yatırım Ve
Destek Ofisinin faaliyetine başlanması ve Türkiye
Yatırım Destek ve bu kapsamda Tanıtım Ajansı ile
irtibata geçilmesi,
•
Kente karakter kazandıracak tarihi ve kültürel bir
geçmişin varlığı,
•
•
Havaalanının gümrüklü havaalanına dönüşme
olasılığı,
•
Kurulan katı atık tesisi ile atık yönetiminde yeni
bir anlayışın benimsenmiş olması,
İlde, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme
Kurumunun varlığı ve çok sayıda proje
geliştirmesi,
•
İlin IV. Bölge teşviklerinden yararlanabilmesi,
7.4. Tehditler
Kütahya ilinin ekonomik ve sosyal açıdan gelişmesi önündeki engeller ve zarar verici
faktörleri kapsayan tehdit unsurları aşağıdaki şekilde tespit edilmiştir:
TEHDİTLER
•
Çevrede güçlü illerin olması nedeniyle cazibe
merkezi olmada yetersiz kalması,
•
Üniversite-Sanayi-Yerel Halk etkileşiminin
istenilen düzeye ulaşamamış olması,
•
Nispeten sert bir iklime sahip olması,
•
İlde kırsal alanlardan kentsel alanlara doğru
göçler olması,
•
Tarımsal nüfusun yaşlanması,
• Aile şirketlerinin kurumsallaşmaması,
• İlin nitelikli-eğitimli ve çalışma çağındaki nüfusunun
göç vermesi,
• Şehirleşme oranının düşük kalması,
• Tarım arazilerinin giderek çok parçalı olması,
191
7.5. Gelişim Bileşenlerinin Bulunabilirliği
Ekonomik gelişmeyi doğrudan etkileyen ve bu sebeple de “Gelişim Bileşenleri” olarak
adlandırılabilecek olan coğrafi yapı, teknik ve sosyal alt yapı ile sanayi ve turizm sektörlerinin
yeterlilikleri, sermayenin, ham maddenin, teknolojinin ve iş gücünün vb. bulunabilirlikleri
açısından Kütahya ilinde mevcut durum aşağıda verilmiştir.
Tablo 127: Kütahya İli Gelişim Bileşenleri Tablosu
BULUNABİLİRLİK DÜZEYİ
BİLEŞENLER
Yeterli
Yetersiz
Coğrafi Yapı
Pazara Yakınlık
Kara Yolu Ulaşımı
Demir Yolu Ulaşımı
Teknik Alt Yapı
Kısmen Yeterli
Hava Yolu Ulaşımı
İletişim
Enerji
Eğitim
Sağlık
Sosyal Alt Yapı
Turizm Kaynaklarının Bulunabilirliği
Turizm Altyapı Yatırımları
Teknoloji ve İnovasyon (Yenilikçilik)
Girişimci Potansiyelinin Varlığı
İşgücü
Üst Düzey Yönetici ve Teknik Personel
Sermaye
Hammadde
Organize Sanayi Bölgesi
Küçük Sanayi Siteleri
Üniversite-Sanayi İşbirliği
Kütahya ili için belirlenen 20 gelişim bileşeninin 6’sının yeterli, 10’unun kısmen yeterli ve
4’ünün de yetersiz olduğu değerlendirilmektedir.
192
8. KÜTAHYA İÇİN ÖNERİLEN YATIRIM KONULARININ TESPİTİ
8.1. Bölgenin Sektörel Gelişme Eksenleri
Kütahya ilinin sahip olduğu kaynaklar ve bu kaynakların kullanılabilme potansiyelleri ve
ayrıca yeni teşvik sisteminde Düzey 2 bölgeleri bazında belirlenen sektörel teşvikler dikkate
alındığında Kütahya ili temel olarak beş ana sektör çerçevesinde gelişme potansiyelinin
bulunduğu tespit edilmiştir. Bu sektörel gelişme eksenleri, bölgenin tarım, tekstil gibi
geleneksel yapı arz eden sektörlerini kapsadığı gibi, aynı zamanda yeni gelişim alanlarını
içeren sektörleri de kapsamaktadır.
Kütahya ili sektörel gelişme eksenleri tespit edilirken; yerel dinamiklere ve içsel potansiyele
dayalı gelişmenin sağlanmasına özen gösterilmiş ve bölgede rekabet gücünün artırılması,
istihdamın artırılması, sosyal kalkınmanın sağlanması ve bölgesel gelişmenin sağlanması
temel gelişme stratejileri dikkate alınmıştır.
Bu kapsamda, tarımsal yapının etkinleştirilmesi, sanayi ve hizmetler sektöründe yüksek
katma değerli üretim yapısına geçişin sağlanması amacına yönelik olarak aşağıda belirtilen
sektörler ön plana çıkmıştır.
1. Tarım
2. İmalat sanayi
3. Turizm
4. Yenilenebilir Enerji
193
KÜTAHYA İLİ
SEKTÖREL GELİŞME
EKSENLERİ
TARIM
•
•
•
Seracılık
Organik Üretim
Hayvancılık
İMALAT SANAYİ
•
•
TURİZM
SPA
Butik Otel
YENİLENEBİLİR
ENERJİ
8.2. Bölge İçin Önerilen Yatırım Konularının Tespiti
Kütahya ili için önerilen yatırım konularının tespitinde öncelikle Kütahya ilinin sahip olduğu
kaynaklar ve bu kaynakların kullanılabilme potansiyelleri dikkate alınmıştır. Kullanılan
tekniklerin başında kümelenme analizleri sonucunda öne çıkan ve yükselme potansiyeli
gösteren sektörler; sektörel performans; sektörlerin üretim yapısı ve sektörler arası etkileşim
kriterlerini dikkate alan girdi-çıktı analizleri gelmektedir.
Bu değerlendirmelerin yanı sıra, bir sektörün bölge, ülke ve hatta dünya bazında rekabetçi
olabilmesinin yalnızca bu sektörün belirli bir bölgede yoğunlaşması ile ilgili olmadığı da
unutulmamalıdır. Genel olarak, ülke genelinde rekabetçilik özelliği gösteren bir sektör için
bölgede/ilde de bu sektörün gelişmesine elverişli imkânların bulunması önemli bir pozitif
katkı sağlayacaktır. Ayrıca, bir sektörün kendisine girdi tedarik eden (buradaki girdi geniş
anlamda tüm üretim girdileri olarak kullanılmaktadır) sektörlerin ürünlerine ve üretim
faktörlerine kolayca erişim imkânına sahip olmasının da bu sektörlerin rekabetçiliğini
artıracağı kesindir.
Diğer yandan, nihai ürünü ara malı niteliğinde olan sektörlerde de (ana metal ve
kauçuk/plastik ürünleri sektörleri gibi) bu sektör ürünlerini girdi olarak talep edecek
sektörlerin varlığı ya da gelişme imkânının olması da önemli bir diğer noktadır.
194
Sektörel performans değerlendirmesinde Türkiye Kalkınma Bankası Ekonomik ve Sosyal
Araştırmalar Müdürlüğü tarafından yapılan performans analiz bulguları kullanılmıştır.
Çalışmada performans ölçümü, NACE Rev.2 bazında ikili düzeyde imalat sanayinin 23 ana
sektörü için ve üçlü düzeyde (verisi bulunan) 78 alt faaliyet kolu için ayrı ayrı yapılmıştır.
İkili performans sıralamasında sektörler; Üretim Endeksi, Kapasite Kullanım Oranları, Dış
Ticarette Rekabet Gücü (RCA), İhracat, İstihdam Endeksi, Çalışan Kişi Başına Verimlilik
Endeksi, Ciro ve Fiyat Artışları (ÜFE) kriterleri bazında 2005-2011 dönemi için analiz edilerek,
her bir sektörün bu kriterler bazında gösterdiği yıllık değişimlerinden hareketle, dönem
genelindeki performans sıralaması hesap edilerek, en yüksek performans gösterenden en
düşük performans gösterene göre sektörler sıralanmıştır.
Üçlü performans sıralamasında ise sektörler; Üretim Endeksi, KKO, İstihdam Endeksi, Dış
Ticarette Rekabet Gücü (RCA) ve Verimlilik Endeksleri kullanılarak aynı dönem için sektörel
performans sıralaması gerçekleştirilmiştir. Üçlü düzey bazında yapılan bu performans
sıralaması, Kütahya ilindeki sektörel bazda potansiyel imalat sanayi yatırım konularının
belirlenmesinde ana referans noktasını oluşturmaktadır.
Sektörler arası etkileşim için girdi-çıktı analizi kullanılarak elde edilecek imalat sanayi alt
sektörlerinin yapısal analizinin bulgularından yararlanılacaktır. Bu noktada bilhassa
sektörlerin bağlantı etkilerinin analizi (doğrudan geri ve doğrudan ileri bağlantı, doğrudan
toplam geri bağlantı ve toplam ileri bağlantı) önem taşımaktadır.
8.3. Sektörlerin Rekabet ve Performans Analizi17
Bu bölümde imalat sanayi alt sektörlerinin NACE Rev. 2 sınıflamasına göre (2’li ve 3’lü
ayrımda ayrı ayrı olmak üzere) Üretim Endeksi, İstihdam Endeksi, Verimlilik Endeksi, Ciro
Endeksi, İhracat, Dış Ticarette Rekabet Gücü (RCA), Kapasite Kullanım Oranı (KKO) ve Üretici
Fiyat Endeksi (ÜFE) kriterlerinden oluşan geniş bir veri setiyle analiz edilerek karşılaştırmalı
bir performans değerlendirmesi yapılacaktır. Bunun için aşağıda belirtilen kriterler ve ölçü
birimleri kullanılmıştır.
17
Bu bölüm Oktay Küçükkiremitçi’nin Türkiye İmalat Sanayiinin Analizi içinde İmalat Sanayi ve Ana Sektörlerinin
Performansı, Yapısal ve Mekânsal Özellikleri Açısından Değerlendirilmesi adlı çalışmasından faydalanılarak sıra
değerleri yaklaşımına göre hazırlanmıştır.
195
Tablo 128: Performans Analizinde Kullanılan Kriterler
Kriterler
Ölçü Birimi
Üretim Endeksi
Kapasite Kullanım Oranı
İhracat
Verimlilik Endeksi
Dış Ticarette Rekabet Gücü
Üretimde Çalışanlar Endeksi
Ciro Endeksi
Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE)
Endeks (2005=100)
Yüzde
Milyon USD
Endeks (2005=100)
RCA Skorları
Endeks (2005=100)
Endeks (2005=100)
Yüzde Değişim (2003=100)
Kaynak: RCA skorları tarafımızca hesaplanmış olup, diğer veriler TÜİK’den elde edilmiştir.
Çalışmada, NACE Revize 2 sınıflamasına göre imalat sanayiinin 23 alt sektörü ve 3’lü ayrımda
da verisi bulunan 78 alt sektörü, inceleme dönemi olarak da 2005-2011 dönemi seçilmiş ve
yıllık veriler kullanılmıştır. İmalat sanayi alt sektörlerinin seçilen kriterlere ilişkin dönemsel
değerleri hem düzey veriler hem de önceki yıla göre yüzde değişimler olarak hesaplanmıştır.
Sonrasında, sektörler 8 kriter bazında düzey değerlerine ve bir önceki yıla göre hesaplanan
yüzde değişimler itibariyle (en yüksek değer ya da en yüksek yüzde değişim gösteren sektör
ilk sırada olacak şekilde) sıralanmıştır. Bu analiz her yıl için ayrı ayrı yapılarak, kriterlerin her
birine göre sektörlerin sıra değerleri elde edilmiştir (2 dijitte 23 sektör olduğundan her bir
kritere göre sektörler 1 ile 23 arasında sıralanmıştır). Bu sıra değeri sektörün o kriterden
aldığı "skor" olarak kabul edilmiştir. Her kriter için sektörlerin 2006-2011 yılları için 6 yıl
boyunca aldıkları bu skorlar yatay olarak toplanarak, söz konusu kritere ait toplulaştırılmış
dönem skoru elde edilmiştir. Söz konusu 8 kriterin aldıkları dönem skorlarının toplanmasıyla
da toplam skor elde edilmiştir. Yüksek skor, sektörün kriterlerin çoğunda alt sıralarda
kaldığını göstereceği için o sektörün zayıf performans gösterdiğinin, düşük skor ise o
sektörün genellikle üst sıralarda yer aldığının göstergesi olacaktır. Bu anlamda her bir kriter
için söz konusu 2005-2011 döneminde 6 yıl için hesaplama yapıldığında (2005 baz yılı
olduğundan) en iyi skor 6*1=6 iken, en kötü skor 6*23=138 olacaktır. “Yıllık” skor değerinde
ise 8 kriter olduğundan en iyi yıl skoru 8*1=8, en kötü skor ise 8*23=184 olacaktır. “Toplam
skor” değerinde ise 8 sektör ve 6 yıl olduğu için en iyi skor, 8*6*1=48, en kötü skor da
8*6*23=1,104 olacaktır.
Aşağıdaki tabloda 2005-2011 döneminde imalat sanayi sektörlerinin 2’li ayrımda, 8
performans kriteri bazında aldıkları skorlara göre 23 sektör içindeki sıra değerleri ve tüm
kriterlerde aldıkları skorların toplamıyla elde edilen genel sıraları gösterilmektedir. Tablonun
196
okunmasına dair “gıda” sektörü ele alındığında; sektörün 23 imalat sanayi sektörü içinde
üretim Endeksinde 21., İstihdam endeksinde 4., Verimlilikte 18., Ciro Endeksinde 10.,
İhracatta 7., RCA Endeksinde 3., KKO’da 21. ve ÜFE’de 9. sırada olduğu görülmektedir. Sektör
sıra numaralarına göre alfabetik olarak sıralama yapılan tabloya göre 23 sektörlü imalat
sanayi analizinde toplam skor açısından en başarılı sektör (406 skor değeri alan) 24 kodlu
“Ana Metal Sanayi” sektörüdür. Onu (416 skor değeriyle) 27 kodlu “Elektrikli Teçhizat”
sektörü ve (445 skora sahip olan) “Metal Eşya” sektörü izlemektedir. En kötü performans
sergileyen sektörler ise (678 skor değeriyle) 26 kodlu “Bilgisayar, Elektronik ve Optik”, (707
skor değeriyle) 32 kodlu “Diğer İmalatlar” ve (720 skor değeriyle) 12 kodlu “Tütün Ürünleri”
sektörleridir.
Tablo 129: 2005-2011 Dönemi Toplulaştırılmış Sonuçlarına Göre Kriterler Bazında Sektörlerin Sıra Değerleri
Sektör
10-Gıda
11-İçecek
12-Tütün
13-Tekstil
14-Giyim Eşyası
15-Deri ve Ürünleri
16-Ağaç, Ağaç ürünleri
17-Kâğıt ve Ürünleri
18-Basım Yayın
19-Kok kömürü, rafine petrol
20-Kimyasal Ürünler
21-Eczacılık
22-Kauçuk&Plastik
23-Mineral Ürünler
24-Ana Metal
25-Metal Eşya
26- Bilg. Elekt. Optik
27-Elektrikli Teçhizat
28-Makine-Ekipman
29-Motorlu kara taşıtı
30-Diğer Ulaşım Araç.
31-Mobilya
32-Diğer İmalatlar
Üretim E. İstihdam E. Verimlilik E. Ciro End. İhracat
21
4
18
10
7
22
12
23
19
23
17
22
21
21
21
20
20
19
18
5
23
23
17
17
3
17
11
22
13
17
1
16
1
12
18
13
13
4
9
16
7
9
3
22
22
15
13
4
16
4
12
15
8
13
8
9
7
14
20
20
9
2
20
4
10
17
19
14
11
12
11
6
13
2
1
6
8
9
3
11
8
21
6
7
15
3
1
6
5
5
5
3
11
5
9
3
4
12
8
2
2
16
2
1
18
13
9
10
15
14
16
18
14
23
13
RCA
3
8
12
4
1
16
15
19
18
17
22
23
7
2
11
6
21
10
20
9
14
5
13
KKO
21
18
14
19
23
11
8
3
5
4
2
1
17
22
10
16
5
12
7
15
9
20
13
ÜFE
9
5
14
13
20
4
15
17
8
1
16
18
11
6
2
3
22
7
11
20
23
10
19
Genel
8
19
23
13
18
15
10
16
17
4
14
19
5
11
1
3
21
2
7
6
9
12
22
Her bir performans kriterine göre en iyi performans gösteren sektörlerin sıralandığı aşağıdaki
tabloya göre “Üretim Endeksi” ve Verimlilik kriterlerinde 16 kodlu Ağaç ve Ağaç Ürünleri,
İstihdam Endeksi kriterinde 27 kodlu “Elektrikli Teçhizat” sektörü, Ciro Endeksinde 30 kodlu
“Diğer Ulaşım Araçları”, İhracat kriterinde 24 kodlu Ana Metal sektörü, RCA Endeksinde 14
kodlu Giyim Eşyası, KKO’nda 21 kodlu Temel Eczacılık sektörü ve nihayet ÜFE Endeksinde ise
19 kodlu Kok Kömürü ve Rafine Petrol ürünleri sekörü en düşük skor değerlerini alarak en iyi
performans gösteren sektör konumundadırlar. Aşağıda yer alan tablo yardımıyla seçilen
herhangi bir kriter için en iyi ve en kötü performans gösteren sektörler belirlenebilmektedir.
197
Tablo 130: Her Kriter Bazında En İyi Skor Değerine Göre Sektörler
Sıra No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
Üretim Endeksi İstihdam Endeksi Verimlilik Endeksi
Ciro Endeksi
Sektör Kodu Skor Sektör Kodu Skor Sektör Kodu Skor Sektör Kodu Skor
16
34
27
31
16
32
30
8
30
47
22
48
30
34
24
32
27
55
28
50
18
59
25
36
29
55
10
51
17
64
22
42
28
60
29
51
19
64
27
48
25
64
24
53
26
66
28
48
18
66
21
57
27
66
26
61
26
69
25
59
20
69
29
62
21
72
18
69
25
71
17
64
22
72
31
69
31
73
10
67
24
73
15
70
28
74
23
68
20
74
11
73
29
75
16
72
17
75
17
77
24
76
15
77
31
75
19
77
21
77
20
77
19
76
20
82
23
77
31
79
32
77
16
84
32
77
19
80
12
78
30
84
14
80
14
89
15
78
32
85
10
81
13
93
23
78
23
87
13
82
11
102
13
90
13
94
22
83
21
108
10
91
26
98
12
90
12
111
11
93
12
100
15
92
18
114
14
104
14
107
11
94
32
118
İhracat
RCA
Sektör Kodu Skor Sektör Kodu
24
14
14
29
18
23
14
30
10
19
35
13
13
36
31
27
36
25
10
51
22
20
54
11
28
57
29
22
60
27
25
61
24
23
76
12
32
86
32
31
89
30
26
91
16
17
97
15
15
99
19
16
100
18
30
100
17
21
109
28
12
113
26
18
116
20
11
128
21
KKO
Skor Sektör Kodu
6
21
14
20
19
17
27
19
28
18
37
26
44
28
48
16
54
30
60
24
73
15
76
27
77
32
81
12
85
29
97
25
107
22
109
11
110
13
113
31
123
10
130
23
138
14
ÜFE
Skor Sektör Kodu
16
19
23
24
27
25
32
15
43
11
43
23
47
27
53
18
61
10
62
31
64
22
72
28
79
13
80
12
88
16
90
20
92
17
96
21
108
32
116
14
120
29
121
26
123
30
Skor
19
23
27
33
42
45
48
54
56
58
67
67
71
72
92
94
97
99
108
111
111
127
135
198
Sektörlerin toplam skorlarına göre her yıl için nasıl bir performans gösterdiği aşağıda yer alan
tablo yardımıyla görülebilmektedir. Buna göre toplam skor bazında en başarılı olan
sektörlerden ana metal, elektrikli teçhizat sektörü ve metal eşya sanayi hemen hemen her yıl
ilk beş sektör içinde yer alarak, istikrarlı bir seyir izlemektedirler. Gıda ürünlerinin imalatı
sektörü 2006’da 15. sırada iken, 2008’de yüksek bir performans göstererek 23 sektör
arasından birinci sıraya yükselmiş, ancak küresel krizden sonra tekrar gerileme gösterdiği
göze çarpmaktadır.
Tablo 131: Yıllar İtibariyle Sektörlerin Toplam Skorlarına Göre Sıra Değerleri
Sektör
10-Gıda
11-İçecek
12-Tütün
13-Tekstil
14-Giyim Eşyası
15-Deri ve Ürünleri
16-Ağaç, Ağaç ürünleri
17-Kâğıt ve Ürünleri
18-Basım Yayın
19-Kok kömürü ve raf. petrol
20-Kimyasal Ürünler
21-Eczacılık
22-Kauçuk&Plastik
23-Mineral Ürünler
24-Ana Metal
25-Metal Eşya
26- Bilg. Elekt. Optik
27-Elektrikli Teçhizat
28-Makine-Ekipman
29-Motorlu kara taşıtı
30-Diğer Ulaşım Araç.
31-Mobilya
32-Diğer İmalatlar
2006
2007
2008
2009
2010
2011
15
22
15
11
13
19
1
8
18
5
11
21
7
9
4
3
23
2
14
9
6
15
20
18
12
23
21
17
22
19
20
14
3
16
4
10
15
2
6
9
8
13
1
7
5
11
1
4
7
17
14
9
19
13
11
16
21
20
18
11
4
4
23
2
10
22
3
14
8
9
21
13
10
20
6
11
16
17
14
2
18
1
8
7
5
15
2
12
4
22
19
22
12
17
23
12
16
6
10
18
20
3
14
22
7
10
1
8
9
5
2
4
15
19
21
7
22
23
12
21
19
16
16
11
8
20
14
10
15
2
1
9
3
4
12
6
4
18
Aşağıda yer alan tabloda ise okuma kolaylığı sağlaması düşüncesiyle 2006-2011 döneminde
her yıl için ve dönem geneli için 8 performans kriteri bazında “toplam skorda” en iyi
performans gösteren sektörler sıralaması yer almaktadır. Buna göre en yüksek performans
gösteren 24 kodlu “ana metal” ve 27 kodlu “elektrikli teçhizat” sektörlerinin her yıl ilk
sıralarda yer alarak istikrarlı bir seyir izlediği, buna karşın en kötü performans sergileyen 12
kodlu tütün ürünleri ve 32 kodlu diğer imalat sektörlerinin düşük performansının genel
olarak yıllara yaygın olduğu görülmektedir.
Tablo 132: Sektörlerin Yıllar İtibariyle En İyi Skor Değerine Göre Sıralanması
Sıra No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
2006
Sektör
Kodu
16
27
25
24
19
30
22
17
23
29
13
20
14
28
10
12
31
18
15
32
21
11
26
2007
Sektör
Kodu
29
24
19
21
31
25
30
27
26
22
32
11
28
18
23
20
14
10
16
17
13
15
12
2008
Sektör
Kodu
10
27
30
11
24
25
12
32
15
28
18
23
17
14
31
19
13
22
16
21
20
29
26
2009
Sektör
Kodu
22
20
27
29
25
15
24
23
10
13
16
28
12
19
26
17
18
21
31
14
11
30
32
2010
Sektör
Kodu
24
28
19
29
27
15
22
25
26
16
23
10
13
20
30
14
11
17
31
18
32
21
12
2011
Sektör
Kodu
25
24
27
28
31
30
10
19
26
22
18
13
29
21
23
16
17
32
15
20
14
11
12
Genel Toplam
Sektör Adı
Skor
24-Ana Metal
27-Elektrikli Teçhizat
25-Metal Eşya
19-Kok kömürü, rafine petrol
22-Kauçuk&Plastik
29-Motorlu kara taşıtı
28-Makine-Ekipman
10-Gıda
30-Diğer Ulaşım Araç.
16-Ağaç, Ağaç ürünleri
23-Mineral Ürünler
31-Mobilya
13-Tekstil
20-Kimyasal Ürünler
15-Deri ve Ürünleri
17-Kâğıt ve Ürünleri
18-Basım Yayın
14-Giyim Eşyası
11-İçecek
21-Eczacılık
26- Bilg. Elektronik, Optik
32-Diğer İmalatlar
12-Tütün
406
416
445
490
508
514
516
536
550
552
566
587
601
603
610
611
630
650
676
676
678
707
720
3’lü Dijitte Performans Analizi
Bu analizde veri seti olarak, Üretim Endeksi, İstihdam Endeksi, Verimlilik Endeksi, Dış
Ticarette Rekabet Gücü (RCA) ve Kapasite Kullanım Oranı (KKO) kullanılmıştır. 2005 ve 2006
yıllarında KKO verisi bulunamadığından 2005, 2006 ve 2007 yıllarında 4 kriter, 2008-2011
döneminden itibaren ise 5 kriter bazında performans analizi yapılmıştır. Analiz tıpkı 2 dijit
performans analizinde olduğu gibi aynı yöntemle, skor değeri hesaplamasıyla yapılmıştır.
İmalat sanayi alt sektörlerinin seçilen kriterlere ilişkin dönemsel değerleri hem düzey veriler
hem de yüzde değişimler olarak hesaplanmıştır. Sonrasında, sektörler 5 kriter bazında düzey
değerlerine ve bir önceki yıla göre hesaplanan yüzde değişimler itibariyle (en yüksek değer
ya da en yüksek yüzde değişim gösteren sektör ilk sırada olacak şekilde) sıralanmıştır. Bu
analiz her yıl için ayrı ayrı yapılarak, kriterlerin her birine göre sektörlerin sıra değerleri elde
edilmiştir (3 dijitte 78 sektörün verisi olduğundan her bir kritere göre sektörler 1 ile 78
arasında sıralanmıştır). Bu sıra değeri sektörün o kriterden aldığı "skor" olarak
düşünülmüştür. Her kriter için sektörlerin 2006-2011 yılları için 6 yıl boyunca aldıkları bu
skorlar yatay olarak toplanarak, söz konusu kritere ait toplulaştırılmış dönem skoru elde
edilmiştir. Söz konusu 5 kriterin aldıkları dönem skorlarının toplanmasıyla da toplam skor
200
elde edilmiştir (Tablo 133). Üçlü dijite göre performansa tabi tutulan tüm imalat sanayi
sektör adları ve kodları EK 1’de verilmiştir.
B GRUBU
A GRUBU
Tablo 133: Üçlü Dijitte En İyi Skor Elde Eden Sektörler ve Skorları Sıralaması
Sektör NACE Kodu ve Sektör Adı
Skor
275- Ev Aletleri İmalatı
115
103- Sebze ve Meyvelerin İşlenmesi ve Saklanması
137
236- Beton, Çimento ve Alçıdan Yapılmış Eşyaların İmalatı
148
221- Kauçuk Ürünlerin İmalatı
152
251- Metal Yapı Malzemeleri İmalatı
152
239- Aşındırıcı Ürünlerin ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Metalik Olm. Min. Ür. Im.
154
272- Akümülatör ve Pil İmalatı
154
232- Ateşe Dayanıklı (Refrakter) Ürünlerin İmalatı
160
291- Motorlu Kara Taşıtlarının İmalatı
163
107- Fırın ve Unlu Mamuller İmalatı
166
235- Çimento, Kireç ve Alçı İmalatı
167
162- Ağaç, Mantar, Kamış ve Örgü Malzeme Ürünü İmalatı
175
252- Metal Tank, Rezervuar Ve Muhafaza Kapları İmalatı
181
273- Kablolamada Kullanılan Teller ve Kablolar ile Gereçlerin İmalatı
183
242- Çelikten Tüpler, Borular, İçi Boş Profiller ve Benzeri Bağlantı Parçalarının İmalatı
189
293- Motorlu Kara Taşıtları İçin Parça ve Aksesuar İmalatı
189
255- Metallerin Dövülmesi, Preslenmesi, Baskılanması ve Yuvarlanması; Toz Metalürjisi
190
253- Buhar Jeneratörü İmalatı, Merkezi Isıtma Sıcak Su Kazanları (Boylerleri) Hariç
196
222- Plastik Ürünlerin İmalatı
197
105- Süt Ürünleri İmalatı
200
143- Örme (Trikotaj) ve Tığ İşi (Kroşe) Ürünlerin İmalatı
204
241- Ana Demir ve Çelik Ürünleri İle Ferro Alaşımların İmalatı
205
303- Hava Taşıtları ve Uzay Araçları İle Bunlarla İlgili Makinelerin İmalatı
207
233- Kilden İnşaat Malzemeleri İmalatı
208
281- Genel Amaçlı Makinelerin İmalatı
209
310- Mobilya İmalatı
209
245- Metal Döküm Sanayii
210
274- Elektrikli Aydınlatma Ekipmanlarının İmalatı
211
139- Diğer Tekstil Ürünlerinin İmalatı
214
234- Diğer Porselen ve Seramik Ürünlerin İmalatı
214
231- Cam ve Cam Ürünleri İmalatı
217
254- Silah ve Mühimmat (Cephane) İmalatı
217
279- Diğer Elektrikli Ekipmanların İmalatı
218
309- Başka Yerde Sınıflandırılmamış Ulaşım Araçlarının İmalatı
227
106- Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı
228
301- Gemi ve Tekne Yapımı
228
284- Metal İşleme Makineleri ve Takım Tezgâhları İmalatı
231
201
Tablo 133’ün Devamı
C GRUBU
B GRUBU
Sektör NACE Kodu ve Sektör Adı
Skor
271- Elektrik Motoru, Jeneratör, Transformatör İle Elektrik Dağıtım ve Kont. Cih. İm.
233
142- Kürkten Eşya İmalatı
237
244- Değerli Ana Metaller ve Diğer Demir Dışı Metallerin İmalatı
237
202- Haşere İlaçları ve Diğer Zirai-Kimyasal Ürünlerin İmalatı
239
101- Etin İşlenmesi ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı
241
261- Elektronik Bileşenlerin Ve Devre Kartlarının İmalatı
241
292- Motorlu Kara Taşıtları Karoseri (Kaporta) İmalatı; Römork ve Yarı Römork İm.
241
161- Ağaçların Biçilmesi ve Planyalanması
242
203- Boya, Vernik ve Benzeri Kaplayıcı Maddeler İle Matbaa Mürekkebi ve Macun İm.
242
205- Diğer Kimyasal Ürünlerin İmalatı
245
109- Hazır Hayvan Yemleri İmalatı
246
329- Başka Yerde Sınıflandırılmamış İmalatlar
247
283- Tarım ve Ormancılık Makinelerinin İmalatı
250
237- Taş ve Mermerin Kesilmesi, Şekil Verilmesi ve Bitirilmesi
258
321- Mücevherat, Bijuteri Eşyaları ve İlgili Ürünlerin İmalatı
263
141- Kürk Hariç, Giyim Eşyası İmalatı
264
102- Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklanması
269
264- Tüketici Elektroniği Ürünlerinin İmalatı
269
181- Basım ve Basım İle İlgili Hizmet Faaliyetleri
271
110- İçeceklerin İmalatı
272
265- Ölçme, Test ve Seyrüsefer Amaçlı Alet ve Cihazlar İle Saat İmalatı
272
302- Demir Yolu Lokomotifleri ve Vagonlarının İmalatı
272
151- Derinin Tabaklanması ve İşlenmesi; Bavul, El Çantası, Kürkün İşlenmesi
274
120- Tütün Ürünleri İmalatı
275
289- Diğer Özel Amaçlı Makinelerin İmalatı
275
282- Genel Amaçlı Diğer Makinelerin İmalatı
278
131- Tekstil Elyafının Hazırlanması ve Bükülmesi
283
192- Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı
283
108- Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı
291
152- Ayakkabı, Bot, Terlik Vb. İmalatı
294
212- Eczacılığa İlişkin İlaçların İmalatı
294
204- Sabun ve Deterjan, Temizlik ve Parlatıcı Mad.; Parfüm; Kozm. ve WC Malz. İm.
295
243- Çeliğin İlk İşlenmesinde Elde Edilen Diğer Ürünlerin İmalatı
296
171- Kağıt Hamuru, Kağıt ve Mukavva İmalatı
298
172- Kağıt ve Mukavva Ürünleri İmalatı
318
201- Temel Kimyasal Maddelerin, Kimyasal Gübre ve Azot Bileşikleri
327
104- Bitkisel ve Hayvansal Sıvı ve Katı Yağların İmalatı
328
325- Tıbbi ve Dişçilik İle İlgili Araç ve Gereçlerin İmalatı
329
263- İletişim Ekipmanlarının İmalatı
331
206- Suni veya Sentetik Elyaf İmalatı
355
262- Bilgisayar ve Bilgisayar Çevre Birimleri İmalatı
412
202
İmalat sanayi 3’lü dijit bazında sektörlerin toplam skorlarına göre sıralandığı yukarıdaki
tabloya göre 275 kodlu Ev Aletleri İmalatı ve 103 kodlu Sebze ve Meyvelerin İşlenmesi ve
Saklanması sektörleri en iyi performans gösteren sektörler olarak ilk iki sırayı alırken, 206
kodlu Suni veya Sentetik Elyaf İmalatı ile 262 kodlu Bilgisayar ve Bilgisayar Çevre Birimleri
İmalatı sektörleri en kötü performans gösteren sektörler olmuşlardır.
Aşağıdaki tabloda ise 2005-2011 döneminde imalat sanayi sektörlerinin 3’lü ayrımda, 5
performans kriteri bazında aldıkları skorlar; kriter, yıl ve toplam skor bazında ayrı ayrı
gösterilmektedir.
Tablo 134: Sektörlerin Performans Kriterlerinden Aldıkları Sıra Değerleri (1 ile 78 Arası)
Sırası Sektör Üretim E. İstihdam E. Verimlilik
RCA
KKO
Sırası
Sektör
RCA
KKO
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
120
131
139
141
142
143
151
152
161
162
171
172
181
192
201
202
203
20
62
12
65
28
65
40
77
19
68
53
61
59
76
71
64
54
70
1
2
52
41
22
45
34
32
28
6
71
58
50
7
14
5
49
4
42
72
66
70
76
68
67
48
41
63
54
74
38
47
50
59
17
44
40
57
7
59
42
75
66
77
66
73
62
55
59
69
74
63
44
78
1
2
19
32
11
12
13
24
13
56
32
1
47
30
23
20
20
68
36
43
37
5
4
2
3
53
45
70
40
62
62
57
54
69
48
48
61
27
64
53
77
57
49
71
17
8
24
36
37
47
21
19
14
5
56
47
14
69
66
76
53
16
12
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
237
239
241
242
243
244
245
251
252
253
254
255
261
262
263
264
265
271
272
273
274
275
279
281
282
283
284
Üretim E.
73
39
37
16
65
18
35
16
14
51
49
21
3
78
75
71
11
33
6
62
24
30
7
5
46
10
22
İstihdam E.
73
26
36
18
53
12
24
31
60
32
46
32
62
78
10
75
21
9
2
39
26
3
29
16
11
34
19
Verimlilik
65
44
42
32
57
28
51
19
9
39
56
17
5
72
76
40
13
48
22
52
24
59
4
10
68
27
35
7
7
33
33
33
55
39
16
16
16
25
38
76
78
77
24
72
44
41
14
46
6
71
64
64
58
58
51
29
31
75
66
72
43
25
68
4
59
21
7
9
45
2
40
62
64
30
18
23
1
37
32
10
40
28
204
60
61
46
48
11
67
289
44
13
47
58
53
29
205
50
28
52
48
13
68
291
14
23
16
31
25
30
206
74
65
70
67
51
69
292
57
15
34
19
74
31
212
31
30
30
74
73
70
293
9
25
19
42
44
32
221
13
8
49
28
32
71
301
55
64
8
22
78
33
222
42
22
64
29
32
72
302
4
69
3
75
50
34
231
46
56
36
27
60
73
303
8
1
29
66
63
35
232
43
37
37
15
19
74
309
24
52
6
58
6
36
233
56
55
52
7
3
75
310
38
44
31
26
37
37
234
48
56
38
7
42
76
321
68
77
50
7
57
38
235
36
39
26
7
70
77
325
58
19
71
72
27
39
236
27
35
23
7
32
78
329
26
43
17
52
46
Sektör sıra numaralarına göre sıralama yapılan tablodan herhangi bir sektörün 5 kriterden
ayrı ayrı kaçıncı olduğu görülebilmektedir. Örneğin 101 kodlu “Etin İşlenmesi ve Saklanması
İle Et Ürünlerinin İmalatı” sektörü 78 sektörlü imalat sanayi Üretim Endeksinde 20., İstihdam
203
Endeksinde 6., Verimlilik Endeksinde 40., RCA skorunda 56. ve KKO açısından ise 61. sırada
yer almaktadır. Diğer sektörler için de benzer yorumlar yapılabilir.
8.4. Bölgedeki Sektörel Yatırım Eğilimleri
Kütahya ilinin iktisadi yapısı ile Türkiye’nin iktisadi yapısı arasındaki benzeşme ve/veya
farklılıkların tespit edilmesi yanı sıra, bölgede öne çıkan ve üretimde ağırlık kazanan
sektörlerin belirlenmesi açısından yatırım teşviklerinin sektörler itibarıyla analiz edilmesi
önem arz etmektedir.
Bu sayede bölgede üretim gücünün nerelere kaydığını ve nerelerde yoğunlaştığını (eğilim
olarak da) gözlemlemek mümkün olacaktır. Bu amaçla hazırlanan aşağıdaki tabloda Türkiye
geneli ile karşılaştırmalı olarak 2001–2013 dönemi için yatırım teşviklerinin genel iktisadi
faaliyetler bazında dağılımı verilmektedir.
Tablo 135: Türkiye ve Kütahya için İktisadi Faaliyet Kolları Bazında Sabit Sermaye Yatırımları (% Pay)
Ana Faaliyet Kolu
TR
Enerji
22.9
13.7
Hizmetler
29.9
19.8
İmalat
41.4
47.5
Madencilik
4.0
17.6
Tarım
1.8
1.5
100.0
100.0
Toplam Sektörler
Kütahya
Kaynak: Yatırım teşvik verilerinden kendi hesaplamalarımız
Tablo incelendiğinde Kütahya’daki imalat ve madencilik sanayi yatırım teşviklerinin toplam
yatırım teşvikleri içindeki payının Türkiye genelinin üzerinde, enerji, hizmetler ve tarım
sektöründeki yatırım eğiliminin ise Türkiye genelinin altında olduğu görülmektedir.
2001-2013 dönemi için alt sektörler itibariyle yatırım teşvik belgeleri Türkiye genelinde
aşağıda tabloda verilmektedir.
204
Tablo 136: 2001-2013 Dönemi Türkiye Yatırım Teşvik Belgeleri
Sermaye Türü
Belge Adedi
Bitkisel Üretim
558
Sabit Yatırım
(Milyon TL)
1,693
İstihdam( Kişi)
17,595
Ormancılık
2
4
27
Hayvancılık
891
5,660
33,975
Su Ürünleri
108
207
2,138
2,123
17,443
80,758
5
8
145
Cam
358
4,132
11,809
Çimento
136
5,265
6,777
Demir-Çelik
371
4,631
13,843
Demir Dışı Metaller
238
2,694
5,495
Deri ve Kösele
248
515
9,370
Diğerleri
2,318
19,151
85,475
Dokuma ve Giyim
6,634
31,313
304,577
Elektrikli Makinalar
473
2,718
14,972
Elektronik
145
2,233
12,115
4,084
16,467
130,721
Kağıt
585
5,195
16,619
Kimya
785
36,774
39,996
Lastik-Plastik
2,257
10,166
53,817
Madeni Eşya
2,051
6,427
56,576
Makine İmalat
2,201
9,235
69,871
217
823
5,332
Orman Ürünleri
1,099
5,546
44,370
Pişmiş Kil ve Çimentodan Gereçler
1,592
6,949
44,277
121
1,228
9,536
Taşıt Araçları
1,634
23,718
112,230
Enerji
1,388
98,594
30,278
İnşaat
167
890
14,529
Eğitim
769
5,682
60,974
Sağlık
1,102
10,012
111,851
Turizm
2,881
31,874
220,061
Ulaştırma
2,087
33,027
73,837
Altyapı ve Belediye Hizmetleri
3,210
14,374
34,003
Ticaret-Depolama
1,434
15,794
49,648
44,272
430,443
1,777,597
İstihraç ve İşleme
İşleme
Gıda-İçki
Mesl.Bil.Ölç.Opt.Do.
Seramik
TOPLAM
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı web adresi, www.ekonomi.gov.tr
Yatırım Teşvik Belgeleri aynı dönemde Kütahya için aşağıdaki gibi olmuştur.
205
Tablo 137: 2001-2013 Dönemi Kütahya Yatırım Teşvik Belgeleri
Sermaye Türü
Belge Adedi
Sabit Yatırım
(Milyon TL)
1
İstihdam(Kişi)
Bitkisel Üretim
1
Ormancılık
0
0
0
Hayvancılık
3
29
91
Su Ürünleri
0
0
0
34
351
1,304
İşleme
0
0
0
Cam
5
124
1,256
Çimento
1
171
150
Demir-Çelik
1
2
100
Demir Dışı Metaller
2
6
30
Deri ve Kösele
0
0
0
Diğerleri
13
31
391
Dokuma ve Giyim
20
82
1,035
Elektrikli Makinalar
2
22
530
Elektronik
1
2
15
Gıda-İçki
17
75
316
Kağıt
5
29
261
Kimya
8
33
211
Lastik-Plastik
11
16
254
Madeni Eşya
4
18
64
10
26
296
Mesl.Bil.Ölç.Opt.Do.
0
0
0
Orman Ürünleri
6
9
122
Pişmiş Kil ve Çimentodan Gereçler
17
159
680
Seramik
14
118
995
7
28
364
Enerji
12
273
340
İnşaat
9
19
566
Eğitim
9
20
399
Sağlık
5
33
235
Turizm
8
31
294
Ulaştırma
2
1
25
64
163
318
7
129
349
298
2,000
11,003
İstihraç ve İşleme
Makine İmalat
Taşıt Araçları
Altyapı ve Belediye Hizmetleri
Ticaret-Depoloma
TOPLAM
12
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı web adresi, www.ekonomi.gov.tr
Türkiye geneli ve Kütahya için yatırım teşviklerinin toplam yatırım teşviklerinden aldığı pay
karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda verilmektedir.
206
Tablo 138: Türkiye ve Kütahya Sektörlere Göre Yatırım Eğilimi ve Kütahya’da Öne Çıkan Sektörlerin
Sıralaması
Sektörler
Kütahya (%)
Kütahya-Türkiye (Puan)
İstihraç ve İşleme
Çimento
Türkiye (%)
4.05
17.55
13.50
1.22
8.55
7.33
Pişmiş Kil ve Çimentodan Gereçler
1.61
7.96
6.34
Seramik
0.29
5.89
5.61
Cam
0.96
6.20
5.24
Altyapı ve Belediye Hizmetleri
3.34
8.16
4.82
Ticaret-Depolama
3.67
6.47
2.80
İnşaat
0.21
0.93
0.73
Elektrikli Makinalar
0.63
1.09
0.46
Kağıt
1.21
1.44
0.23
Hayvancılık
1.31
1.44
0.12
Ormancılık
0.00
0.00
0.00
İşleme (Madencilik)
0.00
0.00
0.00
Su Ürünleri
0.05
0.00
-0.05
Gıda-İçki
3.83
3.74
-0.08
Deri ve Kösele
0.12
0.00
-0.12
Mesl.Bil.Ölç.Opt.Do.
0.19
0.00
-0.19
Eğitim
1.32
1.01
-0.31
Demir Dışı Metaller
0.63
0.30
-0.32
Bitkisel Üretim
0.39
0.06
-0.33
Elektronik
0.52
0.09
-0.42
Madeni Eşya
1.49
0.90
-0.60
Sağlık
2.33
1.67
-0.66
Orman Ürünleri
1.29
0.43
-0.86
Makine İmalat
2.15
1.28
-0.87
Demir-Çelik
1.08
0.11
-0.96
Lastik-Plastik
2.36
0.81
-1.55
Diğerleri
4.45
1.54
-2.91
Dokuma ve Giyim
7.27
4.11
-3.17
Taşıt Araçları
5.51
1.38
-4.13
Turizm
7.40
1.53
-5.88
Kimya
8.54
1.65
-6.89
Ulaştırma
7.67
0.06
-7.61
22.91
13.65
-9.25
100.00
100.00
0.00
Enerji
TOPLAM
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı web adresi, www.ekonomi.gov.tr verilerinden hareketle hesaplanmıştır.
Sektörlerinin toplam yatırım teşvikleri içinde aldıkları yüzde payları gösteren tablo verileri
incelendiğinde, Kütahya’da 2001-2013 döneminde istihraç ve işleme sektörü yatırım
eğiliminin Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu dikkat çekmektedir. Nitekim Türkiye
genelinde söz konusu sektör yüzde 4.05 pay almasına karşılık ilde yüzde 17.55 pay ile öne
207
çıkmaktadır. ISIC 2’li sınıflandırmaya göre çimento, pişmiş kil ve çimentodan gereçler,
seramik ve cam sektörleri metalik olmayan diğer mineral ürünler başlığı altında yer
almaktadır. Yatırım teşvik belgelerindeki sabit yatırım tutarı bu başlık ile toplulaştırıldığında
metalik olmayan diğer mineral ürünlerin yüzde 24.5 oranına sahip olduğu görülmektedir.
Hizmetler sektöründeki, altyapı ve belediye hizmetleri, ticaret ve depolama, inşaat
sektörlerinin, imalat sanayiinde yer alan elektrikli makinalar ve kağıt sektörünün göreli
önemlerinin Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu, gıda-içki sektörünün Türkiye geneline
yakın olduğu ve bunlar dışında kalan diğer sektörlerin Türkiye ortalamasının altında olduğu
görülmektedir.
8.5. Sektörlerin Üretim Yapısı, Sektörlerarası Etkileşim ve Kısmi Bağlantı Katsayıları18
Bu bölümde Kütahya ili için seçilmiş 10 adet sektörün üretim yapısı ve sektörlerin birbirlerini
etkileme düzeyleri Girdi-Çıktı Analizi (Input- Output Analysis) kullanılarak incelenecektir.
Burada seçilen sektörler, Kütahya için önerilen yatırım konuları ile örtüşüp örtüşmediği
kriteri kullanılmadan I/O tekniği ile ildeki mevcut ya da gelişim potansiyeli gösteren
sektörlerin üretim yapısının nasıl analiz edildiği hakkında metodolojik yaklaşımımıza açıklık
getirmek amacıyla belirlenmiştir. Çalışmamızın sonunda, belirlenen uygun yatırım
konularının tamamını kapsayacak sektörler için I/O tekniği kullanılarak hesaplanan ve içeriği
tarafımızca geliştirilen analitik tablolar ek olarak verilecektir.
Girdi-Çıktı (I/O) Analizi sektörlerin üretim yapılarını, diğer sektörlerle olan etkileşimlerini
gösteren ve ekonomideki sektörel bazda hızlandıran ve çarpan etkilerini hesaplamaya olanak
veren bir tekniktir. Girdi Çıktı analizi ile teknik bilgi Ek 1’de verilmiştir.
TÜİK tarafından 2002 yılı için yayınlanan Türkiye I/O tablosunda 59 sektör bulunmaktadır.
Raporda ekonomik yapının tamamının analiz edileceği bölümlerde sektörel toplulaştırma
yapılan 33 sektörlü I/O tablosu, sadece imalat sanayinin analiz edileceği bölümlerde 59
sektörlü I/O tablosu, Kütahya ili için mevcut durumda veya potansiyel olarak önem taşıdığı
düşünülen sektörlerin analizinde ise 90 sektörlü I/O tablosu kullanılacaktır.
18
Rapordaki Girdi-Çıktı Analizleri, Oktay KÜÇÜKKİREMİTÇİ tarafından yapılmıştır.
208
Tablo 139’da toplulaştırma yapılan sektörler ve bu sektörlerin toplulaştırıldığı NACE Rev. 1.1.
kodları verilmektedir19.
Tablo 139: Toplulaştırma Sonrası Sektörler
NACE Kod
01-05
10-14
15-16
17
18
19
20
21
22
23-24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36-37
40-41
45
50-52
55
60-64
65-67
70-74
75
80
85
90-95
(§)
Ürünler
Tarım, Avcılık, Ormancılık, Balıkçılık
Madencilik
Gıda, İçki ve Tütün
Tekstil
Giyim Eşyası, Kürkün İşlenmesi ve Boyanması
Derinin Tabaklanması, İşlenmesi, Deriden Mamul Eşya
Ağaç ve Mantar Ürünleri
Kağıt ve Kağıt Ürünleri
Basım ve yayın
Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol, Kimyasal Madde ve Ürünler
Plastik ve Kauçuk Ürünleri
Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler
Ana Metal Sanayi
Metal Eşya
Bys Makine ve Teçhizat
Büro, Muhasebe ve Bilgi İşlem Makineleri
Bys Elektrikli Makine ve Cihazlar
Radyo, TV ve Haberleşme Cihazları
Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler
Motorlu Kara Taşıtı ve Römork
Diğer Ulaşım Araçları
Mobilya; Bys Diğer İmalat ve Yeniden Değerlendirme
Elektrik, Gaz, Su
İnşaat
Toptan ve Perakende Ticaret, Bakım Onarım
Oteller ve Lokantalar
Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme
Finansal Aracılık
Gayrimenkul, Kiralama, ARGE
Kamu Yönetimi ve Savunma, Zorunlu Sosyal Güvenlik
Eğitim Hizmetleri
Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler
Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri
(§) : Toplulaştırmada, Örneğin; “01-05”, 01 ile 05 NACE kodları arasında kalan “Tarım,
Hayvancılık, Balıkçılık ve Ormancılık” sektörlerinin birleştirilmiş halini ifade etmektedir.
Bu noktada, I/O tablosundan hareketle hesaplanacak bağlantı katsayıları hakkında bilgi
vermek gerekirse;
19
NACE Rev. 2 sınıflaması ile NACE Rev. 1.1. sınıflaması alt sektörler bazında küçük farklar göstermesine rağmen
genel olarak uyumludur. Bu nedenle ikili düzeydeki kırılımların temsil ettiği sektörlerin içerikleri aynı kabul
edilebilir.
209
Doğrudan Geri Bağlantı: Herhangi bir sektörün üretimi içinde diğer sektörlerden kullandığı
ara girdilerin toplamından hareketle hesaplanmaktadır. “Teknoloji Matrisi (Girdi Katsayıları
Matrisi)”nden hareketle hesaplanan doğrudan geri bağlantı katsayısı ise, sektörün toplam
üretim değeri “1” olarak kabul edildiğinde, kullanılan ara girdilerin toplam değerinin toplam
üretim değerine oranından oluşmaktadır. Doğrudan geri bağlantı katsayısının yüksekliği, o
sektörün üretim için diğer sektörlerin çıktılarını yüksek oranda kullanmak durumunda
olduğunu (sektörün kendisini besleyen gerideki sektörlere yüksek oranda bağımlı olduğunu)
ifade etmektedir. Bir başka ifade ile, yüksek geri bağlantı katsayısı, o sektörün üretimi ile
gerisindeki diğer sektörlerin üretimi arasında kuvvetli bir bağlantı olduğunu göstermektedir.
Doğrudan İleri Bağlantı: Belli bir sektör üretiminin diğer sektörler tarafından girdi olarak
kullanılan kısmının (toplam ara tüketim) o sektörün ürünlerine olan toplam talebe=tüketime
(ara tüketim+nihai tüketim) oranını göstermektedir. Bu anlamda, sektörün toplam üretiminin
ne kadarının diğer sektörler tarafından girdi olarak kullanıldığını (ya da sektör üretiminin ne
kadarının nihai tüketime gittiğini) ifade etmektedir.
Toplam Geri Bağlantı: “Leontief Ters Matrisi”nden hesaplanmaktadır. Belli bir sektördeki bir
birimlik nihai talep artışının yol açtığı toplam üretim artışı, o sektörün toplam geri bağlantı
etkisini göstermektedir. Doğrudan geri bağlantıda yalnızca belli bir sektörün üretimindeki
diğer sektör girdilerinin payları ifade edilirken; toplam geri bağlantıda belli bir sektöre nihai
talep artışı (nihai tüketiciler tarafından yalnızca o sektör ürününe bir birimlik talep artışı)
olması neticesinde, hem bu talep artışını, hem de bu talep artışını karşılamak için gerçekleşen
üretim artışı nedeniyle diğer sektörlerden tedarik edilen girdi artışı neticesinde ilgili
(bağlantılı) tüm sektörlerde ortaya çıkan toplam üretim artışı ifade edilmektedir. Bu anlamda
toplam geri bağlantı katsayısı, o sektör ürününe olan talep değişiminin tetiklediği
ekonomideki toplam üretim artışını ifade etmektedir.
Toplam İleri Bağlantı: “Leontief Ters Matrisi”nden hesaplanmaktadır. Tüm sektörlerdeki
birer birimlik nihai talep artışlarının belli bir sektörün üretiminde yol açtığı artış, o sektörün
toplam ileri bağlantı etkisi olarak tanımlanmaktadır. Toplam ileri bağlantıda, ekonomideki
tüm sektörlerin nihai ürünlerine birer birimlik bir talep artışı olduğundan hareketle üretici
sektörlerin üretiminin ne kadar arttığı görülmektedir.
210
Yukarıda belirtilen tanımlamalar doğrultusunda, 33 sektörün I/O tablosundan hareketle
hesaplanan bağlantı katsayıları ve karakteristik değerleri Tablo 140’da verilmektedir.
Tablo 140: Sektörlerin Bağlantı Katsayıları
NACE Kod Sektör Adı
DGB
TGB
DİB
TİB
01-05
Tarım, Avcılık, Ormancılık, Balıkçılık
0.331
1.651
0.551
2.756
10-14
Madencilik
0.383
1.833
0.868
3.907
15-16
Gıda, İçki ve Tütün
0.739
2.441
0.251
1.870
17
Tekstil
0.728
2.772
0.595
2.851
18
Giyim Eşyası, Kürkün İşlenmesi ve Boyanması
0.722
2.833
0.090
1.174
19
Derinin İşlenmesi ve Deriden Mamul Eşya
0.731
2.819
0.447
1.475
20
Ağaç ve Mantar Ürünleri
0.741
2.654
0.731
1.442
21
Kâğıt ve Kâğıt Ürünleri
0.720
2.690
0.924
2.455
22
Basım ve yayın
0.613
2.420
0.797
1.272
Rafine Edilmiş Petrol, Kimyasal Madde ve Ürün.
0.732
2.545
0.737
5.709
23-24
25
Plastik ve Kauçuk Ürünleri
0.727
2.716
0.767
2.178
26
Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler
0.628
2.334
0.836
2.043
27
Ana Metal Sanayi
0.757
2.923
0.852
5.894
28
Metal Eşya
0.694
2.774
0.698
1.853
29
Bys Makine ve Teçhizat
0.622
2.545
0.272
1.943
30
Büro, Muhasebe ve Bilgi İşlem Makineleri
0.561
2.310
0.304
1.128
31
Bys Elektrikli Makine ve Cihazlar
0.706
2.753
0.491
1.735
32
Radyo, TV ve Haberleşme Cihazları
0.786
3.097
0.374
2.286
33
Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler
0.709
2.737
0.218
1.260
34
Motorlu Kara Taşıtı ve Römork
0.757
2.961
0.342
1.631
35
Diğer Ulaşım Araçları
0.537
2.279
0.474
1.145
36-37
Mobilya, Diğer İmalat ve Yeniden Değerlendirme
0.751
2.914
0.139
1.146
40-41
Elektrik, Gaz, Su
0.630
2.413
0.783
3.870
İnşaat
0.543
2.291
0.081
1.179
Toptan ve Perakende Ticaret, Bakım Onarım
0.383
1.766
0.484
5.794
Oteller ve Lokantalar
0.535
2.108
0.134
1.216
60-64
Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme
0.437
1.886
0.480
5.401
65-67
Finansal Aracılık
0.362
1.643
0.640
2.858
70-74
45
50-52
55
Gayrimenkul, Kiralama, ARGE
0.267
1.587
0.390
3.679
75
Kamu Yönetimi ve Savunma, Sosyal Güvenlik
0.397
1.820
0.003
1.008
80
Eğitim Hizmetleri
0.213
1.437
0.048
1.064
85
Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler
0.479
1.985
0.056
1.066
Diğer Hizmet Faaliyetleri
0.433
1.836
0.317
1.486
90-95
DGB: Doğrudan Geri Bağlantı, TGB: Toplam Geri Bağlantı,
DİB: Doğrudan İleri Bağlantı, TİB: Toplam İleri Bağlantı
Not: Tabloda her bir kriter bazında en yüksek değerler kutu içinde belirtilmiştir.
Buna göre, en yüksek doğrudan geri bağlantısına sahip olan sektör 32 kod numaralı Radyo,
TV ve Haberleşme Cihazları sektörüdür. Bu sektörde üretim girdileri içinde ara girdilerin
paylarının toplamı 0.786’dır. Sektör 100 birim üretim yaparken diğer sektörlerden 78.6 birim
211
girdi kullanmaktadır. Yine aynı sektör, en yüksek toplam geri bağlantıya sahiptir. Sektör
ürünlerine olan talepte bir birim değişme olduğunda toplam üretim 3.097 birimlik artış
göstermektedir.
21 kod numaralı Kâğıt ve Kâğıt Ürünleri sektörü ise en yüksek doğrudan ileri bağlantı
katsayısına sahiptir. Sektörün üretiminin yüzde 92.4’ü diğer sektörlerin kullanımına, ara
tüketime gitmektedir.
27 kod numaralı Ana Metal sektörü 5.894’lük değeri ile en yüksek toplam ileri bağlantı
katsayısına sahiptir. Toplam ileri bağlantı katsayısının, tüm sektör ürünlerine bir birim talep
artışı olduğunda ilgili sektörün toplam üretimin ne kadar artacağını gösterdiği dikkate
alındığında; Ana Metal sektörünün önemli bir tedarikçi sektör olduğu ve diğer sektörlerin
talebinin artışından en fazla etkilenen sektör olduğu görülmektedir.
8.5.1. Seçilmiş Bazı Sektörler İçin Sektörlerarası Etkileşim ve “Kısmî Bağlantı Katsayıları”
Bu bölümde Kütahya için mevcut durumda öne çıkan veya gelecek dönem için potansiyel
taşıdığı düşünülen sektörler I/O analizinin kısmî bağlantı katsayıları tekniği kullanılarak daha
detaylı analiz edilecektir. Kısmî bağlantı katsayıları, bir önceki bölümde toplam olarak verilen
bağlantı katsayılarının (doğrudan geri, toplam geri ve toplam ileri bağlantı katsayıları)
sektörlerin etkileşimde bulunduğu sektörler detayını incelememize olanak sağlamaktadır.
Buradaki analizde kullanılacak olan Girdi-Çıktı tablosu, 90 sektörlü 2002 yılına ait tablodur.
Bu tablodaki sektörlerin NACE Rev. 1.1. sektör sınıflandırması ile uyumlulaştırılması
tarafımızca yapılmış ve sektörlerin tam adları ve bu sektörlerin hangi NACE Rev. 1.1. kodlarını
kapsadığını belirten tablo da EK 2’de verilmiştir. EK 2’den de görüleceği gibi, bazı sektörlerin
içerdiği NACE Rev. 1.1. kodlarının fazlalığı ve sektör adlarının uzunluğu, tabloların
hazırlanmasını sektörlerin Girdi-Çıktı tablosunda yer alan sıra numaraları ile ifade edilmesini
zorunlu kılmıştır. Bu nedenle, bundan sonraki tablolarda sektörleri temsilen Girdi-Çıktı
tablosundaki sıra numaraları ve kısaltılmış isimleri kullanılacaktır (örneğin; 40 sıra nolu
sektör, 262 ve 263 NACE Rev. 1.1. kodlu iki alt sektörün toplamını ifade eden Seramik
Ürünleri İmalatı sektörünü temsil edecektir).
Kütahya için detaylı olarak analiz edilecek sektörler ve bu sektörlerin hangi nedenle
değerlendirmeye alındığı Tablo 141’de verilmiştir. Tablodaki “Potansiyel” ifadesi şu anda ilde
bu sektöre yönelik yoğun bir ilgi ve/veya faaliyet olmadığını, ancak gelecek dönemler
212
düşünüldüğünde bu sektörlerin gelişmesine yönelik bir potansiyelin olduğunu; “Mevcut”
ifadesi ise ilgili sektörün mevcut durumda ilde üretim, ihracat, istihdam gibi kriterler
açısından önem taşıdığını, mevcut bir üretim kapasitesinin var olduğunu ifade etmektedir.
Tablo 141: Kütahya İli İçin Girdi-Çıktı Analizi Yardımıyla İncelenecek Sektörler
Sektör I/O Sıra No
10
14
33
36
40
41
46
52
54
69
Sektör NACE Rev. 1.1.
Kodları
151
155
241
245+246+247
262+263
265+266
281+282+283
311+312+313+314+315+316
331+332+333+334+335
551+552
Sektör Adı
Et Ürün İşleme
Süt Ürünleri
Ana Kimyasallar
Temizlik Maddeleri
Seramik
Çimento&Kireç&Alçı
Metal Yapı Malz.&Kazanlar
Elektrikli Makine&Cihaz
Tıbbi&Optik Aletler
Oteller
Değerlendirmeye Alınma
Nedeni
Potansiyel
Potansiyel
Mevcut
Potansiyel
Mevcut
Mevcut
Potansiyel
Potansiyel
Potansiyel
Mevcut
Tablo 141’den görüleceği üzere, Kütahya için değerlendirilecek sektörlerden dört tanesi
mevcut durumda önem taşıyan, altı tanesi de potansiyel taşıdığı düşünülen sektörlerdir.
Değerlendirmeye alınan sektörlerden dokuz tanesi imalat sanayi alt sektörü iken, 69 I/O sıra
nolu “Oteller” sektörü, bilhassa yöredeki mevcut jeotermal kapasitesini değerlendirmek
amacıyla kurulmuş/kurulacak olan termal otellerin üretim yapılarının da incelenebilmesi için
analize dahil edilmiştir.
Bu sektörlerin I/O tablosu kullanılarak elde edilen karakteristik değerleri özet olarak Tablo
142’de verilmektedir.
Tablo 142: Seçilmiş Sektörlerin Bağlantı Katsayıları ve Katma Değer Oranları
Sektör I/O Sıra No ve Adı
10- Et Ürün İşleme
14- Süt Ürünleri
33- Ana Kimyasallar
36- Temizlik Maddeleri
40- Seramik
41- Çimento&Kireç&Alçı
46- Metal Y. Malz.&Kazanlar
52- Elektrikli Mak.&Cihaz
54- Tıbbi&Optik Aletler
69- Oteller
20
Doğrudan Geri
Toplam Geri
Doğrudan İleri
Toplam İleri
Katma Değer
20
Bağlantı
Bağlantı
Bağlantı
Bağlantı
Oranı
Katsayı Sıra Katsayı Sıra Katsayı
Sıra
Katsayı Sıra Değer Sıra
0.873
1
2.664
24
0.096
85
1.917
30 0.127
90
0.751
16
2.471
35
0.121
82
1.056
87 0.249
75
0.801
7
2.652
26
0.944
5
4.951
8 0.199
84
0.733
21
2.768
17
0.727
24
3.398
17 0.267
70
0.662
36
2.437
38
0.839
12
1.564
47 0.338
55
0.668
34
2.470
36
0.819
15
1.656
40 0.332
57
0.675
33
2.768
18
0.556
40
1.378
58 0.325
58
0.707
29
2.804
14
0.498
44
2.407
24 0.293
62
0.710
28
2.749
19
0.234
67
1.379
57 0.290
63
0.462
61
1.934
64
0.162
77
1.311
60 0.538
30
Katma değer oranı, (1- Doğrudan Geri Bağlantı Katsayısı) ilişkisi yardımıyla hesaplanmıştır.
213
Tablo 142’deki sektörel karakteristiklere göz atıldığında;
10-Et Ürünleri İşleme sektörünün en yüksek doğrudan geri bağlantı (en düşük katma değer
oranı) katsayısına sahip sektör olduğu görülmektedir. Bu haliyle sektörün üretiminde
üretimde kullanılan ara girdiler (hammadde, yardımcı madde, enerji, işletme malzemesi vb)
toplam üretim değerinin yüzde 87.3’ünü oluşturmaktadır. Bu nedenle de sektör incelenen 90
sektör içinde en düşük katma değer oranına sahiptir (toplam üretim değerinin yüzde 12.7’si).
69-Oteller sektörü ise en düşük doğrudan geri bağlantı katsayısına (toplam üretim değerinin
yüzde 46.2’si) sahip olup bu sektörün katma değer oranı toplam üretim değerinin yüzde
53.8’ini oluşturmaktadır.
İlgili sektörün ürününe olan talepteki bir birim artış neticesinde ekonominin bütününde
üretimin kaç birim artış olacağını ifade eden toplam geri bağlantı katsayıları açısından
bakıldığında, incelenen 10 sektör arasında ilk sırayı 2.804’lük katsayı ile 52- Elektrikli Makine
ve Cihazlar sektörü almaktadır. Bu katsayısı ile 52- Elektrikli Makine ve Cihazlar sektörü 90
sektör içinde 14. sırayı almaktadır. Ekonomideki sektörel hızlandıran mekanizmasını ifade
eden toplam geri bağlantı katsayısı, sadece ilgili sektör talebi artması durumunda
ekonomideki tüm sektörel etkileşimleri dikkate almakta ve bu sektörün diğer sektörleri de
etkileyerek ekonominin tamamında kaç birim üretim artışı olacağını göstermektedir. Yüksek
toplam geri bağlantı katsayısı ekonomik yapıdaki hızlandıran mekanizmasının büyüklüğünü
de göstermektedir.
Bir sektörün üretiminin ne kadarının diğer sektörlerin üretimlerinde girdi olarak kullanıldığını
(dolayısıyla ne kadarının da nihai tüketici tarafından talep edildiğini) ifade eden doğrudan
ileri bağlantı katsayıları açısından sektörlere bakıldığında, ilk sırayı 0.944’lük katsayısı ile 33Ana Kimyasallar sektörü almaktadır (90 sektör içinde de 5. sırada yer almaktadır). Bu
sektörün üretiminin yüzde 94.4’ü diğer sektörler tarafından girdi olarak kullanılmakta, geriye
kalan yüzde 5.6’lık bölümü ise nihai tüketiciler tarafından (ihracat dahil) talep edilmektedir.
Doğrudan ileri bağlantı katsayısı, her bir sektör ürününün niteliği hakkında (hammadde, ara
malı ya da nihai tüketim malı) önemli ipuçları vermektedir. Örneğin; 10-Et Ürünleri İşleme
sektörünün 0.096’lık katsayısı bu sektör üretiminin yüzde 90.4’ünün nihai tüketici tarafından
talep edildiğini ve üretilen ürünün tam bir nihai tüketim malı olduğunu göstermektedir.
Yalnızca doğrudan ileri bağlantı katsayılarına bakılarak da sektörel pazarlama ve tutundurma
214
stratejilerinin muhataplarının başka sektörler mi yoksa nihai tüketici mi olması gerektiği
konusunda da bir yargıya ulaşmak mümkün olmaktadır.
Tüm sektörlerin nihai talebinde aynı anda bir birim artış olduğunda her bir sektörün
üretiminde kaç birim artış olacağını gösteren toplam ileri bağlantı katsayılarına bakıldığında,
incelenen 10 sektör içinde ilk sırayı 4.951’lik katsayısı ile 33-Ana Kimyasallar sektörü
almaktadır (90 sektör içinde ise 8. sıradadır). Sektörel üretimin gelir (talep anlamında)
değişimlerine duyarlılığını gösteren bu katsayıya göre bir değerlendirme yapıldığında,
örneğin; 14-Süt Ürünleri sektörünün katsayısının 1.056 olması süt ürünleri üreten bir tesisin
üretiminin toplam gelirdeki artış nedeniyle ortaya çıkan dolaylı talebe (diğer sektörlerin
ürünlerine olan talep artışı durumunda, diğer sektörlerin üretimlerinde kullanmak üzere girdi
olarak süt ürünleri talep etmesi neticesinde süt ürünleri üretiminin artması) çok da duyarlı
olmadığını göstermektedir. Sektörün üretimi zaten kendi nihai talebindeki bir birim artışı
karşılamak için her durumda bir birim artacaktır. Bu sektör için dolaylı talep nedeniyle ortaya
çıkan üretim artışı yalnızca 0.056 birimdir (1.056 – 1).
8.5.1.1 Seçilmiş Sektörlerin Kısmî Bağlantı Katsayıları
Bağlantı katsayıları (ister doğrudan isterse toplam katsayılar olsun) herhangi bir sektörle ilgili
sonuçları tek bir katsayı ile ifade etmektedir. Bu katsayının alt sektörler itibariyle dağılımı ve
ilgilenilen sektörün ilişkide bulunduğu sektörlerin detaylarını görebilmek için kısmî bağlantı
katsayılarının bilinmesi gereklidir. Kısmî bağlantı katsayıları; doğrudan geri bağlantı için
teknoloji (A) matrisinin ilgili elemanlarının ve buna karşılık gelen sektörlerin, kısmî toplam
geri ve kısmî toplam ileri bağlantı katsayıları için ise Leontief Ters Matrisinin [(I-A)-1]
elemanlarının ve buna karşılık gelen sektörlerin belirtilmesi ile oluşturulmaktadır.
Çalışmamızda Kütahya için incelenen sektörlerin bağlantı katsayısının değeri ile bu
sektörlerin her birisi için en büyük kısmî bağlantı katsayısına sahip ilk beş sektörü,
tablolaştırılarak verilmiştir.
8.5.1.1.1. Seçilmiş Sektörlerin Kısmî Doğrudan Geri Bağlantı Katsayıları
Kütahya için incelenen 10 sektörün kısmî doğrudan geri bağlantı katsayıları Tablo 143’de en
yüksek değere sahip ilk beş sektörü içerecek şekilde verilmiştir.
215
Tablo 143: İlgili Sektörlerin Kısmî Doğrudan Geri Bağlantı Katsayıları ile En Yüksek Katsayıya Sahip İlk 5 Sektör
Sektör I/O Sıra No ve Adı
10-Et Ürün İşleme
14-Süt Ürünleri
33-Ana Kimyasallar
1. Sıradaki Sektör
2. Sıradaki Sektör
3. Sıradaki Sektör
4. Sıradaki Sektör
5. Sıradaki Sektör
Katsayı
0.6305
0.0583
0.0460
0.0366
0.0280
Sektör
2-Hayvancılık
72-Karayolu Taşımacılık
68-Perakende Ticaret
67-Toptan Ticaret
16-Hayvan Yemi İm.
Katsayı
0.4706
0.0435
0.0344
0.0286
0.0259
Sektör
2-Hayvancılık
72-Karayolu Taşımacılık
68-Perakende Ticaret
67-Toptan Ticaret
83-Diğer İş Faaliyetleri
Katsayı
0.2346
0.0984
0.0586
0.0561
0.0545
Sektör
9-Taşocakçılığı
77-Mali Aracılık
33-Ana Kimyasallar
1-Meyve&Sebze
72-Karayolu Taşımacılık
Katsayı
0.1484
0.1433
0.0400
0.0392
0.0378
Sektör
36-Temizlik Maddeleri
33-Ana Kimyasallar
72-Karayolu Taşımacılık
67-Toptan Ticaret
38-Plastik
Katsayı
0.1585
0.0502
0.0482
0.0468
0.0366
Sektör
9-Taşocakçılığı
32-Raf. Petrol&Kok Köm.
29-Kâğıt Ürünleri
72-Karayolu Taşımacılık
67-Toptan Ticaret
41-Çimento&Kireç
&Alçı
Katsayı
0.1253
0.1098
0.0424
0.0384
0.0355
Sektör
41-Çimento&Kireç&Alçı
9-Taşocakçılığı
72-Karayolu Taşımacılık
42-Yapı Taşları&Diğer
67-Toptan Ticaret
46-Metal Yapı Malz
&Kazanlar
Katsayı
0.2470
0.1043
0.0340
0.0329
0.0271
Sektör
43-Demir-Çelik
44-Demir Dışı Metaller
67-Toptan Ticaret
72-Karayolu Taşımacılık
77-Mali Aracılık
52-Elektrikli Makine.
&Cihaz
Katsayı
0.1469
0.0921
0.0468
0.0428
0.0401
Sektör
52-Elektrikli Mak.&Cihaz
44-Demir Dışı Metaller
67-Toptan Ticaret
38-Plastik
72-Karayolu Taşımacılık
36-Temizlik Maddeleri
40-Seramik
54-Tıbbi&Optik Aletler
69-Oteller
Katsayı
0.1456
0.0591
0.0587
0.0423
0.0401
Sektör
54-Tıbbi&Optik Aletler
67-Toptan Ticaret
53-Radyo&TV&Hab. Cih.
45-Döküm
72-Karayolu Taşımacılık
Katsayı
0.0752
0.0305
0.0301
0.0299
0.0241
Sektör
1-Meyve&Sebze
18-İçecek
62-Elektrik
77-Mali Aracılık
72-Karayolu Taşımacılık
İlk Beş
İlk Beş
Toplam
Toplamı Payı (%)
0.7994
91.6
0.8731
0.6030
80.3
0.7513
0.5022
62.7
0.8009
0.4087
55.7
0.7333
0.3402
51.4
0.6622
0.3515
52.6
0.6678
0.4454
66.0
0.6747
0.3687
52.1
0.7072
0.3458
48.7
0.7100
0.1898
41.1
0.4619
216
Tablo 143, örneğin ilk sırada yer alan 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve
Saklanması sektörü için yorumlanırsa;
10 nolu sektörün doğrudan geri bağlantı katsayısı 0.8731’dir. Buna göre, sektörün birim
üretim değeri içinde diğer sektörlerden kullandığı girdilerin payı 0.8731 birimdir. Bu sektörün
üretimi için en büyük oranda girdi kullandığı sektör 0.6305’lik katsayısı ile 2 nolu Hayvancılık
ve Hayvancılıkla Birlikte Bitkisel Ürünlerin Yetiştiriciliği (Karma Çiftçilik) imalatı sektörüdür. Et
ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörü için temel tedarikçi niteliğinde olan
Hayvancılık ve Hayvancılıkla Birlikte Bitkisel Ürünlerin Yetiştiriciliği (Karma Çiftçilik) sektörü,
tek başına ara girdilerin yüzde 72.2’sini (0.6305/0.8731) oluşturmaktadır21.
İkinci sıradaki önemli tedarikçi sektör ise 0.0583’lük kısmî doğrudan geri bağlantı katsayısı ile
72 sıra nolu Diğer Kara Taşımacılığı ve Boru Hattı Taşımacılığı sektörüdür. 10 nolu sektör,
üretimini gerçekleştirirken toplam üretim değerinin 0.0583’lük kısmına karşılık gelen tutarda
72 nolu sektör ürünlerini girdi olarak kullanmaktadır. Üçüncü sırada yer alan sektör ise,
0.0460’lık katsayısı ile 68 nolu Perakende Ticaret, Kişisel ve Ev Eşyalarının Tamiri (Motorlu
Taşıtlar Hariç) sektörüdür.
10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörünün en yüksek kısmî
doğrudan geri bağlantı gösterdiği (üretiminde en yüksek tutarda girdisini kullandığı) ilk beş
sektörden aldığı ara girdilerin sektörün toplam ara girdilerine oranı %91.6’dır. Çalışmada 90
sektör olduğu için söz konusu hesaplamanın bu 90 sektörün tamamı için yapıldığı dikkate
alındığında, ilk beş sektörün ara girdilerin neredeyse tamamını temsil ettiği anlaşılmaktadır.
Doğrudan geri bağlantı katsayıları, herhangi bir sektörün temel girdi tedarikçilerini bu
tedarikçilerin toplam üretim girdileri içinde ne kadar önemli olduğunu da belirtecek şekilde
gösterdiği için, önemli bilgi sağlamaktadır. Kütahya ilinde önerilen yatırım konuları için
tedarikçi sektörlerin mevcudiyeti ya da gelişme olasılıkları; ana sektörün sorunsuz girdi
tedariki sağlaması, üretimdeki dikey entegrasyonun bölge bazında gerçekleştirilerek
yaratılacak katma değerin bölgede kalmasını sağlaması açısından önem taşımaktadır.
Bölgesel planlama ve sektörel gelişme patikalarının belirlenmesinde, bölge coğrafyasının
sağladığı hammadde temin koşullarının önemli bir parametre olduğu düşünüldüğünde,
belirlenecek üretim deseninin hangi sektörlere ne kadar bağımlı olduğu ve sektörün
21
Girdi-Çıktı tabloları değer olarak ifade edildiği için bu pay, fiziki üretim girdisi oranı olarak değil, toplam ara
girdi maliyetleri içindeki oranı olarak yorumlanmalıdır.
gerisinde girdi sağlayacak faaliyetlerin yeterli olup olmadığı sorusunun cevabı bu
katsayılardan hareketle görülebilmektedir. Diğer bir deyişle, yine örneğin Et ve Et Ürünleri
üretimi için gerekli ürünler yöreden temin edilebiliyorsa (yörede yeterli hayvan varlığı
bulunuyorsa) o yörede kurulacak Et ve Et Ürünleri sektörü yatırımları önemli bir avantaj
sağlayacak ve hammadde desenine uygun bir yatırım profili belirlenebilecektir.
8.5.1.1.2. Seçilmiş Sektörlerin Kısmî Toplam Geri Bağlantı Katsayıları
Toplam geri bağlantı katsayısı, herhangi bir sektörün nihai talebindeki bir birim artış
neticesinde ekonomideki
(tüm sektörlerin toplamı anlamında)
toplam üretim artışını
gösterdiğinden, kısmî toplam geri bağlantı katsayısı da ilgili sektörün talebi bir birim
arttığında bu sektörün girdi tedarikçisi niteliğinde olan sektörlerin her birinin üretiminin ne
kadar arttığını ifade edecektir. Doğaldır ki, toplam katsayı, kısmî katsayıların toplamından
oluşmaktadır. Bu sayede herhangi bir sektörün nihai talep artışı neticesinde, bu sektöre girdi
tedarik ettikleri için üretimini en fazla arttıran sektörleri analiz etmek mümkün olmaktadır.
Toplam geri bağlantı katsayılarında (toplam ileri bağlantı katsayılarında da olduğu gibi) ilgili
sektörün nihai talebinin artışıyla ilk önce bu talep artışını sağlamak için üretim
yapılacağından, her zaman ilk sırada en büyük (ve birden büyük) kısmî bağlantı katsayısı ile
sektörün kendisi yer alacaktır. Sektörün katsayısının tamsayı (1’lik) kısmı bir birim nihai talep
artışı için yapılacak üretimi, ondalık kısmı ise sektörlerin zincirleme olarak tetiklenen üretim
artışı neticesinde oluşan üretim artışını ifade etmektedir.
Kütahya için seçilen sektörlerin kısmî toplam geri bağlantı katsayıları Tablo 144’de
verilmektedir.
218
Tablo 144: Seçilen Sektörlerin Kısmî Toplam Geri Bağlantı Katsayıları
Sektör I/O No ve Adı
10-Et Ürün İşleme
14-Süt Ürünleri
33-Ana Kimyasallar
36-Temizlik Maddeleri
40-Seramik
41-Çimento&Kireç&Alçı
1. Sıradaki Sektör
2. Sıradaki Sektör
3. Sıradaki Sektör
4. Sıradaki Sektör
5. Sıradaki Sektör
Katsayı
1.0209
0.6701
0.2553
0.1020
0.0750
Sektör
10-Et Ürün İşleme
2-Hayvancılık
1-Meyve&Sebze
72-Kara Taşımacılık
16-Hayvan Yemi İm.
Katsayı
1.0071
0.4987
0.1774
0.0838
0.0598
Sektör
14-Süt Ürünleri
2-Hayvancılık
1-Meyve&Sebze
72-Kara Taşımacılık
67-Toptan Ticaret
Katsayı
1.0939
0.2737
0.1502
0.1116
0.0789
Sektör
33-Ana Kimyasal.
9-Taşocakçılığı
77-Mali Aracılık
72-Kara Taşımacılık
1-Meyve&Sebze
Katsayı
1.1983
0.2133
0.1067
0.0862
0.0711
Sektör
36-Temizlik Mad.
33-Ana Kimyasallar
72-Kara Taşıma.
67-Toptan Ticaret
83-Diğer İş Faaliyetleri
Katsayı
1.0155
0.1879
0.0990
0.0981
0.0877
Sektör
40-Seramik
9-Taşocakçılığı
62-Elektrik
72-Kara Taşımacılık
32-Raf. Pet&Kok Köm.
Katsayı
1.1472
0.1583
0.1054
0.0953
0.0710
Sektör
41-Çim.&Kireç&Alçı
9-Taşocakçılığı
62-Elektrik
72-Kara Taşımacılık
67-Toptan Ticaret
46-Met. Yapı
Malzeme&Kazanlar
Katsayı
1.0297
0.4470
0.2202
0.1104
0.0976
Sektör
46-Met.Yapı Malz.&Kaz.
43-Demir-Çelik
44-D. Dışı Metal.
62-Elektrik
72-Kara Taşımacılık
52-Elektrikli
Makine&Cihaz
Katsayı
1.1825
0.2148
0.1320
0.1070
0.1008
Sektör
52-Elektrikli Mak.&Cih.
44-Demir Dışı Metaller
43-Demir-Çelik
72-Kara Taşımacılık
67-Toptan Ticaret
Katsayı
1.1727
0.1214
0.1140
0.1049
0.0867
Sektör
54-Tıbbi&Optik Aletler
53-Radyo&TV&Hab.. Cih.
67-Toptan Tic.
72-Kara Taşımacılık
43-Demir-Çelik
Katsayı
1.0025
0.1053
0.0729
0.0537
0.0521
Sektör
69-Oteller
1-Meyve&Sebze
62-Elektrik
72-Kara Taşımacılık
77-Mali Aracılık
54-Tıbbi&Optik Aletler
69-Oteller
İlk Beş
Toplamı
İlk Beş
Payı (%)
Toplam
2.1232
79.7
2.6635
1.8269
73.9
2.4711
1.7084
64.4
2.6519
1.6756
60.5
2.7681
1.4882
61.1
2.4368
1.5771
63.9
2.4697
1.9049
68.8
2.7676
1.7370
61.9
2.8042
1.5996
58.2
2.7494
1.2864
66.5
1.9338
219
Tablo 144’de, örneğin ilk sırada yer alan 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve
Saklanması sektörüne bakıldığında; bu sektörün nihai talebinin bir birim artması durumunda
kendi üretimi 1.0209 birim artmaktadır (daha önce de ifade edildiği gibi bu artışın 1 birimlik
kısmı nihai talebi karşılamak için gerçekleşmiştir). İkinci sırada yer alan sektör 2 nolu
Hayvancılık ve Hayvancılıkla Birlikte Bitkisel Ürünlerin Yetiştiriciliği (Karma Çiftçilik) imalatı
sektörüdür. Et ve Et ürünleri sektörünün talebi bir birim arttığında bu sektörün üretimi
0.6701 birim artış göstermektedir. Üçüncü sırada ise 0.2553 birimlik üretim artışı ile 1 nolu
Bitkisel Ürünlerin Yetiştirilmesi; Bostan, Meyve ve Sebze Yetiştirilmesi sektörü yer
almaktadır. 10 nolu sektörün nihai talebi bir birim arttığında ekonomideki toplam üretim
artışı 2.6635 birim olmaktadır.
Tablo 144, sadece ekonomideki hızlandıran etkisini vermemekte, ayrıca bölgesel olarak
bakıldığında geriye doğru üretim artışı tetiklenecek sektörlerin bu üretim artışını karşılayacak
mevcut kapasitesinin karşılaştırılması gereğini de göstermektedir. Yine 10 nolu sektör
örneğinden gidersek; eğer bu sektörün bölgede desteklenerek üretiminin arttırılması, sektör
ürünlerine olan talepte artış olacağı beklentisi/hedeflemesi ile gelecek dönemde oluşacak
bölgesel üretim kapasitesinin (hizmetler sektörü de dahil) bu artışa yetip yetmeyeceği
araştırılacaksa, Tablo 144 sonuçları bu senaryoyu şimdiden değerlendirme olanağı
vermektedir. 10 nolu sektörün desteklenmesi (ya da talebinde artış beklenmesi) durumunda
bu sektörün tedarikçisi sektörlerin mevcut kapasitelerinin de gelecek dönem hedefleri ile
birlikte düşünülmesi, gerekirse tedarikçi sektör kapasitelerinde de bir desteklemenin
yapılması gerekecektir. Aksi taktirde, bölgedeki tedarikçi sektörler yetersizse (yetersiz
kalacaksa), üretim artışı neticesinde yaratılacak olan ve bölgede kalması beklenen katma
değer, ya ithalat yoluyla yurtdışına ya da diğer bölgelerdeki sektörlere kayacaktır.
Tabloda örneğin Et ve Et Ürünleri sektörü için verilen 2.6635’lik toplam geri bağlantı
katsayısı, bu sektörün talebinin bir birim artması neticesinde ekonomideki toplam artışı,
kısmî katsayılar ise geriye bağlantılı (girdi sağlanan) her sektördeki toplam üretim artışını
ifade etmektedir. Bu anlamda, toplam geri bağlantı katsayılarını bir anlamda, “katma değer
yaratma zinciri” olarak ifade etmek ve sektörlerin diğer sektörleri de tetikleyerek toplam
yaratılacak üretimi gösterdiğini söylemek mümkündür.
8.5.1.1.3. Seçilmiş Sektörlerin Kısmî Toplam İleri Bağlantı Katsayıları
Toplam ileri bağlantı katsayısı, ekonomideki tüm sektörlere nihai talep bir birim arttığında
her bir sektörün üretiminin ne kadar arttığını göstermektedir. Kısmî katsayılar ise sektörün
bu üretim artışının hangi sektörler tarafından sağlandığını, diğer sektörlerin bu üretim artışı
içindeki paylarını göstermektedir. Her sektörün nihai talebi artınca, bu sektörler kendisine
girdi sağlayan sektörleri tetiklemektedirler. İncelenen sektör de tedarikçi bir sektör olarak
diğer sektörlerin artan üretimlerini karşılamak için kendisinden talep edilen ürünü kadar
üretimini arttırmaktadır. Elbette, toplam geri bağlantıda olduğu gibi burada da, incelenen
sektörün üretim artışının bir birimlik kısmı kendi nihai talebini karşılamak için yapılacağından,
bu sektörün kısmî toplam ileri bağlantı katsayısı da 1’den büyük olacaktır.
Kütahya ili için seçilmiş sektörlerin kısmî toplam ileri bağlantı katsayıları Tablo 145’de
verilmektedir.
221
Tablo 145: Seçilen Sektörlerin Kısmî Toplam Geri Bağlantı Katsayıları
Sektör I/O No ve Adı
10-Et Ürün İşleme
14-Süt Ürünleri
33-Ana Kimyasallar
36-Temizlik Maddeleri
40-Seramik
41-Çimento&Kireç&Alçı
1. Sıradaki Sektör
2. Sıradaki Sektör
3. Sıradaki Sektör
4. Sıradaki Sektör
5. Sıradaki Sektör
Katsayı
1.0209
0.3635
0.2797
0.0952
0.0211
Sektör
10-Et Ürün İşl.
24-Kürk Mamulleri
25-Deri Ür.&İşleme
26-Ayakkabı&Terlik
36-Temizlik Maddeleri
Katsayı
1.0071
0.0105
0.0042
0.0033
0.0028
Sektör
14-Süt Ürünleri
70-Lokantalar
69-Oteller
17-Diğer Gıda Mad.
12-Sebze&Meyve İşl.
Katsayı
1.0939
0.2804
0.2770
0.2243
0.2133
Sektör
33-Ana Kimyasal.
34-Zirai İlaç&Boya
38-Plastik
35-Eczacılık Ürünleri
36-Temizlik Maddeleri
Katsayı
1.1983
0.1154
0.0815
0.0717
0.0694
Sektör
36-Temizlik Madd.
20-Tekstil&Dokuma
22-Örme
25-Deri Ür.&İşleme
23-Deri Giyim Eşyası
Katsayı
1.0155
0.0629
0.0345
0.0338
0.0232
Sektör
40-Seramik
43-Demir-Çelik
41-Çim.&Kireç&Alçı
65-İnşaat
45-Döküm
Katsayı
1.1472
0.0652
0.0587
0.0255
0.0219
Sektör
41-Çim.&Kireç&Alçı
65-İnşaat
3-Tarım Hizm.
79-Gayrimenkul
42-Yapı Taşları&Diğer
46-Metal Yapı
Malz.&Kazanlar
Katsayı
1.0297
0.0475
0.0114
0.0109
0.0100
Sektör
46-Met. Yapı Mlz.&Kaz.
65-İnşaat
61-Diğer İmalat
44-D.dışı Metaller
43-Demir-Çelik
52-Elektrikli
Makine&Cihaz
Katsayı
1.1825
0.0897
0.0879
0.0566
0.0490
Sektör
52-Elektrikli Mak.Cih.
53-Radyo&TV&Hab.Cih.
71-D.yolu Taşıma.
50-Ev Aletleri
56-Deniz Taşıtları
54-Tıbbi&Optik Aletler
69-Oteller
Katsayı
1.1727
0.0203
0.0202
0.0169
0.0085
Sektör
54-Tıbbi&Optik Alet.
86-Sağlık&Sosyal Hiz.
51-Büro Mak&B.sayar
53-Radyo&TV&Hab. Cih.
52-Elektrikli Mak.Cihaz
Katsayı
1.0025
0.0126
0.0086
0.0073
0.0073
Sektör
69-Oteller
7-Petrol&Gaz Çıkarma
32-Raf. Pet.l&Kok Köm.
75-Diğer Ulaştırma
74-H.yolu Taşımacılık
İlk Beş
Toplamı
İlk Beş
Payı (%)
Toplam
1.7803
92.9
1.9171
1.0279
97.4
1.0557
2.0888
42.2
4.9514
1.5363
45.2
3.3977
1.1700
74.8
1.5636
1.3186
79.6
1.6564
1.1094
80.5
1.3779
1.4657
60.9
2.4067
1.2386
89.8
1.3791
1.0384
79.2
1.3106
222
Tablo 145, 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörü için
yorumlanırsa;
Tüm sektörlere olan nihai talep bir birim arttığında sektörün üretimi 1.9171 birim
artmaktadır. Bu üretim artışının 1.0209’luk kısmı sektörün kendisinden kaynaklanmaktadır (1
birimlik kısmı nihai talep artışını karşılamak için, 0.0209’luk kısmı ise diğer sektörlerin bu
sektörden girdi talep etmeleri nedeniyle). Sektörün üretim artışında, ikinci sıradaki etkiyi 24
nolu Kürkün İşlenmesi ve Boyanması; Kürk Mamulleri İmalatı sektörünün girdi talebi
gerçekleştirmektedir. 10 nolu sektörün üretimini üçüncü büyüklükte tetikleyen sektör ise 25
nolu Derinin Tabaklanması ve İşlenmesi; Bavul, El Çantası ve Benzerleri ile Saraçlık ve Koşum
Takımı İmalatı sektörüdür (10 nolu sektörün üretim artışının 0.2797’lik kısmı).
Tüm sektörlerin ürününe bir birim talep artışı olduğunda Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi
ve Saklanması sektöründeki üretim artışının %92.9 ilk beş sıradaki sektör tarafından
sağlanmaktadır. Bu anlamda bu beş sektör Et ve Et Ürünleri sektörünün en önemli talep
birimlerini oluşturmaktadır. Et ve Et Ürünlerine nihai tüketicinin talebini birincil talep olarak
düşünürsek, bu beş sektörün Et ve Et ürünlerine olan talebi de sektörün üretiminin artışını
sağlayan ikincil talep birimleri olmaktadırlar.
8.5.1.1.4. Önemli Katsayılar Analizi
Genel olarak, I/O tablosu kullanılarak hesaplanan katsayıların yüksekliği o sektörün diğer
sektörlerle ilişkisinin düzeyini vermektedir. Yüksek doğrudan geri bağlantı katsayısı, sektörün
üretim değeri içinde diğer sektörlerden kullandığı girdilerin önemli bir pay tuttuğunu, yüksek
doğrudan ileri bağlantı katsayısı, sektörün üretiminin diğer sektörler tarafından ara girdi
olarak kullanılma oranının yüksekliğini (bu anlamda da sektörün nihai malının ara mal ya da
hammadde niteliğinde olduğunu), yüksek toplam geri bağlantı sektörün ekonomideki toplam
üretimi arttırma kabiliyetini, yüksek toplam ileri bağlantı ise sektör üretiminin toplam talep
değişiminden etkilenme düzeyinin yüksekliğini ifade etmektedir. Buna karşın, katsayıların
tümü için bu etkilenme ya da diğer sektörlerle bağlantıların kaç tane sektörle ilgili olduğu
anlamında bir bilgi sağlandığı söylenemez. Bir sektör yüksek doğrudan (ya da toplam) geri
bağlantıya sahip olabilir, ancak bunu sadece 3 ya da 4 sektörle gerçekleştiriyor olabilir. Bu
durumda sektörün katsayısı yüksek olsa da, bu sektörün ekonomi üzerinde yapacağı büyük
etki yalnızca birkaç sektör vasıtasıyla gerçekleşecek, ekonomideki sektörlerin diğerine
yansımayacaktır.
Bu konuya açıklık getirmek için kullanılan tekniklerden bir tanesi, her bir sektörün (ve
bilhassa toplam geri ve toplam ileri bağlantı katsayıları için) bağlantı katsayılarının Değişim
Katsayısını (Coefficient of Variance –CV) hesaplanmasıdır. Bu konu ilk önce Hazari22
tarafından öne sürülerek, sektörlerin CV’lerinin hesaplanmasını ve yalnızca yüksek toplam
bağlantı katsayısının değil, aynı zamanda düşük CV’ye sahip sektörlerin de belirlenmesinin
ekonomiye yayılacak etkiyi daha iyi ölçeceğini iddia etmiştir. Bu yöntemle, sektörleri yalnızca
bağlantı katsayılarının yükseklği ya da düşüklüğüne göre sınıflandırmakla kalınmamakta, aynı
zamanda her bir sektörün CV si de hesaplandığından, sektörler dörtlü bir ayrıma tabi
tutulabilmektedirler (yüksek bağlantı katsayılı ve yüksek CV’li sektörler, yüksek bağlantı
katsayılı ve düşük CV’li sektörler, düşük bağlantı katsayılı ve yüksek CV’li sektörler ve düşük
bağlantı katsayılı ve düşük CV’li sektörler olarak). Burada önerilen, yüksek bağlantı katsayılı
ve düşük CV’li sektörlerin ekonomi üzerinde daha yüksek ve daha iyi yayılan bir etki
yapacaklarından hareketle, bu sektörlerin ön plana çıkarılmasıdır.
Her ne kadar bağlantı katsayılarının CV’lerinin hesaplanması, sektörlerin kısmî katsayılarının
dağılımı ve yayılımı hakkında fikir veriyor olsa da, yine de “ilgilenilen sektörün daha önemli
olarak ilişkili olduğu sektörler hangileridir” sorusuna yanıt vermemektedir. Buradaki “daha
önemli” ifadesini, “ortalamadan yüksek” olarak düşündüğümüzde, o zaman her bir sektör
için hesaplanacak kısmî bağlantı katsayılarının ortalamasını alıp, ortalamanın üzerinde kalan
sektörleri “önemli” olarak belirleyebiliriz. Ekonominin karmaşıklığı arttıkça, sektörler
arasındaki dolaylı ilişki miktarı da artmakta, diğer yandan da bu ilişkiler artan sektör sayısını
da içinde barındırmaktadır. Bu nedenle, IC’nin ekonomideki birbirleri ile yüksek doğrudan
bağlantılı iki sektör olduğunda görünmesi, aynı anda da bu sektörlerin daha fazla sayıda
dolaylı bağlantıyla da birbirlerine bağlandığı beklenir23.
“Önemli katsayılar” (Important Coefficients – IC) yaklaşımı konusunda literatürde farklı
uygulama örnekleri olmasına karşın, gerek hesaplanma kolaylığı gerekse de verdiği bilgi
22
Bharat R. Hazari (1970). “Empirical Identification of Key Sectors in the Indian Economy”, The Review of
Economics and Statistics, Vol. 52, No. 3, Aug. 1970, s. 301-305
23
Fidel Aroche Reyes (2002). “Structural Transformations and Important Coefficients in the North American
Economies”, Economic Systems Research, Vol.14., No. 2, 2002
224
nedeniyle yukarıda özetlediğimiz çerçeve kullanılarak Kütahya için önerilen sektörlerin
önemli katsayıları ve bu sektörlerle ilişkili önemli katsayıya sahip diğer sektörler
belirlenecektir. Tablo 146’da Et ve Et Ürünleri sektörü için önemli katsayılar verilmektedir.
Tablo 146: Et ve Et Ürünleri Sektörünün Önemli Katsayı Analizi
Girdi Kullandığı
Sektörler
1-Meyve&Sebze
2-Hayvancılık
10-Et Ürün İşleme
16-Hayvan Yemi İm.
67-Toptan Ticaret
68-Perakende Tic.
72-Karayolu Taşımacılık
Sektör Ürününü Girdi
Olarak Kullanan Sektörler
2-Hayvancılık
10-Et Ürün İşleme
24-Kürk Mamulleri
25-Deri Ürünler&İşleme
36-Temizlik Maddeleri
70-Lokantalar
Üretimini Etkilediği
Sektörler
1-Meyve&Sebze
2-Hayvancılık
13-Sıvı&Katı Yağ
15-Tahıl Ürünleri&Nişasta
16-Hayvan Yemi İm.
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
33-Ana Kimyasallar
62-Elektrik
67-Toptan Ticaret
68-Perakende Ticaret
72-Karayolu Taşımacılık
77-Mali Aracılık
Hangi Sektörler
Sayesinde Üretimi Artıyor
23-Deri Giyim Eşyası
24-Kürk Mamulleri
25-Deri Ürünler&İşleme
26-Ayakkabı&Terlik
36-Temizlik Maddeleri
Tablo 146’dan 10 nolu Et ve Et Ürünleri Sektörü için önemli katsayıya sahip sektörler
görülmektedir24. Bu sektör için tablo bulgularını yorumlarsak;
10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörünün doğrudan geri
bağlantılı olduğu sektör sayısı 7’dir. Bu sektörlerin kısmî doğrudan geri bağlantı katsayıları, 10
nolu sektörün doğrudan geri bağlantı katsayısının ortalamasından daha büyüktür. Bu önemli
sektörler (tabloda “Girdi Kullandığı Sektörler” olarak ifade edilmiştir); 1 nolu Bitkisel
Ürünlerin Yetiştirilmesi; Bostan, Meyve ve Sebze Yetiştirilmesi sektörü, 2 nolu Hayvancılık ve
Hayvancılıkla Birlikte Bitkisel Ürünlerin Yetiştiriciliği (Karma Çiftçilik) sektörü, 10 nolu Et ve Et
Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörü, 16 nolu Hazır Hayvan Yemleri İmalatı
sektörü,..., 72 nolu Diğer Kara Taşımacılığı ve Boru Hattı Taşımacılığı sektörleridir.
Tabloda “Sektör Ürününü Girdi Olarak Kullanan Sektörler” ifadesi ise, 10 nolu Et ve Et
Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörünün hangi sektörlerde önemli bir girdi
tedarikçisi olduğunu göstermektedir. Burada, 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve
Saklanması sektörünün ilgili sektörün doğrudan geri bağlantı katsayısının ortalamasının
üzerinde bir kısmî doğrudan geri bağlantısına sahip olması şartı aranmaktadır. Tablo 146’dan
10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması sektörünün 6 adet sektörde
24
Diğer dokuz sektör için belirlenen önemli katsayıya sahip sektörler Ek 3’de izleyen tablolar halinde verilmiştir.
225
ortalamanın üzerinde bir kısmî bağlantı katsayısı ile önemli girdi tedarikçisi olduğu
görülmektedir. Bu sektörler ise 2 nolu Hayvancılık ve Hayvancılıkla Birlikte Bitkisel Ürünlerin
Yetiştiriciliği (Karma Çiftçilik) sektörü, 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve
Saklanması sektörü,..., 70 nolu Lokantalar sektörleridir.
Tablo 146’daki “Üretimini Etkilediği Sektörler” ifadesi 10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı,
İşlenmesi ve Saklanması sektörüne nihai talep bir birim arttığında bu sektörün toplam kısmî
geri
bağlantı
kanalıyla
üretimlerini
ortalamanın
üzerinde
tetiklediği
sektörleri
göstermektedir. Bu niteliğe sahip (10 nolu Et ve Et Ürünleri İmalatı, İşlenmesi ve Saklanması
sektörünün ortalama toplam geri bağlantı katsayısından daha büyük değere sahip toplam
kısmî geri bağlantı katsayılı sektörler) 12 sektör bulunmaktadır. Bu sektörler ise; 1 nolu
Bitkisel Ürünlerin Yetiştirilmesi; Bostan, Meyve ve Sebze Yetiştirilmesi, 2 nolu Hayvancılık ve
Hayvancılıkla Birlikte Bitkisel Ürünlerin Yetiştiriciliği (Karma Çiftçilik), 13 nolu Bitkisel ve
Hayvansal Sıvı ve Katı Yağların İmalatı,..., 77 nolu Mali Aracı Kuruluşlar ve Bunlara Yardımcı
Faaliyetler sektörleridir.
Tablodaki “Hangi Sektörler Sayesinde Üretimi Artıyor” kolonunda yer alan sektörler, kendi
talepleri bir birim arttığında Et ve Et ürünleri sektörü ürünlerine olan talepleri aratan ve bu
sayede de Et ve Et ürünleri sektörünün üretiminin artışını tetikleyen sektörlerdir. Bu
kategoride beş sektör yer almaktadır.
8.5.2. Türkiye İçin İmalat Sanayi Alt Sektörlerinin Girdi-Çıktı Analizi
Raporda I/O analizinin yer almasının temel nedeni, sektörlerin karşılıklı etkileşimlerini ve
düzeylerini belirlemenin yanı sıra, nihai olarak Kütahya için önerilecek yatırım konularında
hesaplanacak bağlantı katsayılarının sıralamasının da bir değerlendirme ekseni olarak dikkate
alınabilmesini sağlamaktır. Bu cümleden olmak üzere, Kütahya ili için önerilecek yatırım
konularında imalat sanayi alt sektörlerinin bağlantı katsayılarının büyüklüklerinin
belirlenmesi ve bu değerlere göre sektörlerin kendi aralarında sıralanması, etkileşimde
bulunma gücü yüksek olan sektörlerin ön planda incelenebilmesine olanak sağlayacaktır.
Bu nedenle Tablo 139‘da toplulaştırma yapılarak 33 sektör bazında (tüm ekonomik
faaliyetler) hesaplanan bağlantı katsayıları, şimdi 2002 yılı için yayınlanan I/O tablosunun
toplulaştırma yapılmayan hali kullanılarak NACE Rev. 1.1. sınıflandırmasına göre imalat
226
sanayiinin 22 alt sektörü için hesaplanacaktır. Tablo 147’de toplulaştırma yapılmadan imalat
sanayi alt sektörleri için hesaplanan bağlantı katsayıları verilmektedir.
Tablo 147: İmalat Sanayi Sektörlerinin Bağlantı Katsayıları
NACE
Rev 1.1
15
Sektör Adı
DGB
TGB
DİB
TİB
Gıda ürünleri ve içecek imalatı
0.7431
2.4504
0.2605
2.1488
16
Tütün ürünleri imalatı
0.6670
2.3985
0.0658
1.0725
17
Tekstil ürünleri imalatı
0.7285
2.7823
0.5952
3.2962
18
Giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması
Derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık,
koşum takımı ve ayakkabı imalatı
Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve
buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı
0.7218
2.8425
0.0904
1.2535
0.7309
2.8285
0.4473
1.5008
0.7407
2.6147
0.7311
1.5355
21
Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı
0.7199
2.6880
0.9239
3.5465
22
Basım ve yayım; plak, kaset v.b. çoğaltılması
0.6125
2.4376
0.7966
1.5537
23
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt
imalatı
0.8059
2.4152
0.7994
2.6855
24
Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı
0.6957
2.5672
0.7129
6.3124
25
Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı
0.7267
2.7382
0.7672
2.5926
26
Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı
0.6280
2.3591
0.8358
2.3064
27
Ana metal sanayii
0.7567
2.9597
0.8516
7.3207
28
Makine ve teçhizatı hariç; metal eşya sanayii
0.6937
2.7943
0.6975
2.1442
29
B.y.s. makine ve teçhizat imalatı
0.6219
2.5691
0.2723
2.3210
30
Büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı
0.5612
2.3365
0.3037
1.2274
31
B.y.s. elektrikli makine ve cihazların imalatı
0.7060
2.7718
0.4913
2.0026
32
Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları im.
0.7863
3.1418
0.3742
2.5400
33
Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalatı
0.7093
2.7554
0.2184
1.3084
34
Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı
0.7573
2.9942
0.3416
1.9259
35
Diğer ulaşım araçlarının imalatı
0.5369
2.2945
0.4738
1.2800
36
Mobilya ımalatı; b.y.s. diğer imalat
0.7505
2.9300
0.1346
1.2020
19
20
DGB: Doğrudan Geri Bağlantı, TGB: Toplam Geri Bağlantı, DİB: Doğrudan İleri Bağlantı, TİB: Toplam İleri Bağlantı
Not: Tabloda her bir kriter bazında en yüksek değerler kutu içinde belirtilmiştir.
Sonuç olarak, sektörlerin kümelenme özellikleri ve performansları yeni yatırımlar için çok
önemli kriterler olduğu açıksa da, daha orta ve uzun vadede ve bölgesel kalkınma
perspektifinden bakıldığında üretim yapısı ve sektörlerarası etkileşim faktörlerinin de en az
bu kriterler kadar belirleyici olduğu düşünülmektedir. İlde/bölgede katma değer yaratılması
ya da mevcut katma değer yapısının yükseltilmesi düşünüldüğünde, “katma değer”
kavramına daha geniş bir perspektifle bakılması kaçınılmaz olacaktır. Dar anlamda
bakıldığında, üretim faktörlerine ödenen tutarı ifade eden katma değer kavramını, geniş
anlamda sektördeki bir birim üretim neticesinde ekonomide yaratılan toplam ek hasıla olarak
(başlangıçta var olmayan ancak belli bir sektörün üretimindeki artış neticesinde ortaya çıkan
227
değer) olarak düşünürsek, sektörel katma değer yaratma kapasitesinin, ekonomik büyümeye
ve üretim artışına hızlandıran mekanizması ile taşınmasını ifade edecek değişken, Toplam
Geri Bağlantı Katsayısı (TGBK) olacaktır. Elbette, burada Toplam Geri Bağlantı Katsayısının
ifade ettiği büyüklüğün ulusal gelir hesaplarında kullanılan anlamda bir “katma değer”
olmadığı, dolayısıyla da ortaya çıkan üretim artışının aynı miktarda bir ulusal hasıla
yaratılması
demek
olmadığı
belirtilmelidir.
Ancak,
TGBK
yardımıyla
ekonomide
canlandırmanın hangi sektörlerde başlatılabileceği (hangi sektör üretimine öncelik verilirse
hızlandıran mekanizmasının daha etkin çalışabileceği) ve yörenin demografik, lojistik,
hammadde (geniş anlamda tüm üretim girdileri) temini, ekonomik gelişmişlik düzeyi gibi
faktörler de dikkate alınarak hangi sektörlerin “öncü sektör” olabilme potansiyeline daha
fazla sahip olduğu görülebilecektir. Bunun yanı sıra, herhangi bir sektörün “öncü sektör”
olarak seçilmesi durumunda da (kısmî TGBK kullanılarak) bu sektöre girdi sağlayan
sektörlerin mevcut olup olmadığı, mevcutsa etkin çalışması için gerekli tüm etkenlerin varlığı
araştırılarak gelecek dönem üretim deseni hakkında karar vermek ve önlem almak mümkün
olabilecektir.
Diğer önemli ve dikkate alınması gereken katsayı da Toplam İleri Bağlantı Katsayısı (TİBK)’dır.
Bu katsayının yüksekliği de, sektörün önemli bir “tedarikçi” sektör olduğunu, diğer sektörlere
önemli oranda girdi temin ettiğini göstermektedir. Kısmî TİBK’den çok sayıda sektöre girdi
tedarik edildiğinin görülmesi halinde de, girdi temin eden sektörlerin üretimlerini devam
ettirebilmesi açısından, ilgili sektörün bir anlamda “vazgeçilmez ve üretimini mutlaka devam
ettirmesi gereken” sektör olduğu anlaşılacaktır.
Yöresel bazda üretim konularının belirlenmesi anlamında, bilhassa emek faktörüne doğrudan
bir gelir transferi amaçlı düzenlenecek politikalarda sektörel katma değer paylarının, belli bir
sektörün üretimi baz alınarak bu sektörün bağlantılı olduğu sektörlerin hangileri olduğunun
ve mevcut/gelecek dönem kapasitelerinin ve üretim kalitesinin yeterli olup olmadığının
belirlenmesi anlamında Doğrudan Geri Bağlantı Katsayılarının; bölgesel üretimi en üst düzeye
çıkarmak ve mümkün olduğunca daha fazla sektörü kapsayacak toptan bir ekonomik
kalkınma tercihlerinde Toplam Geri Bağlantı Katsayılarının, sektörel üretimin ağırlıklı olarak
kimler (nihai tüketici ya da diğer sektörler) tarafından kullanıldığını görebilmek ve buna göre
satış, pazarlama ve dağıtım kanallarının geliştirilmesi, reklam ve tutundurma faaliyetlerinin
tasarlanması anlamında Doğrudan İleri Bağlantı katsayılarının, ekonomik canlanma
228
neticesinde toplam gelirde meydana gelecek bir birimlik artış neticesinde (ya da nihai
tüketicilere yapılacak ek bir gelir transferi neticesinde) hangi sektörlerde ne büyüklükte bir
üretim artışı olabileceğini kestirmek anlamında da Toplam İleri Bağlantı Katsayılarının
kullanılması karar verme ve tercih belirtme anlamında yararlı olabilecektir.
8.6. Kümelenme Analizi Neticesinde İmalat Sanayinde Öne Çıkan Sektörler
Çalışmanın “Kütahya Sanayi Yoğunlaşması ve Kümelenmesi” başlıklı Sanayi Sektörü
bölümünde belirtildiği üzere Kütahya’da kümelenme özelliği gösteren sektörler, potansiyel
küme ve aday küme olarak şöyle sıralanmaktadır:
Kütahya ilinde hiçbir sektörün üç yıldız alamadığı dolayısıyla “olgun küme” özelliği taşımadığı
görülmektedir.
Kütahya’da iki yıldız alarak “baskınlık ve uzmanlık” kriterlerine göre “potansiyel küme”
niteliği taşıyan sektörler şöyle sıralanabilir: Gıda ve Mineral ürünler sektörleri işyeri sayısına
hem de istihdama göre; giyim eşyası sektörü ise sadece istihdam kriterine göre potansiyel
küme özelliği göstermektedirler. Bölgede “büyüklük ve baskınlık” ve “büyüklük ve uzmanlık”
katsayıları açısından potansiyel küme özelliği taşıyan herhangi bir sektör yoktur.
“Aday küme” özeliği gösteren (tek yıldız alan) sektörlere bakıldığında, sadece uzmanlık
kriterine göre tek yıldız aldıkları dikkat çekmektedir. Yani büyüklük ve baskınlık kriterine göre
aday küme özelliği taşıyan herhangi bir sektörler bulunmamaktadır. Uzmanlık kriterine göre
tek yıldız alarak aday küme olan sektörlerden; İçecek İmalatı, Ağaç Ürünleri, Kok Kömürü ve
rafine petrol, Diğer İmalatlar sektörleri hem işyeri sayısına göre hem de istihdama göre aday
küme özelliği taşırken; Mobilya imalatı sektörü ise sadece işyeri sayısı kriterine göre aday
küme özelliği taşımaktadır.
Kütahya İmalat Sanayi Sektörlerinin Genel Değerlendirmesi:
Kütahya’da önerilecek imalat sanayi yatırım konularının tespiti ve değerlendirmesi için,
imalat sanayi alt sektörlerinin yatırım eğilimleri sıralamasını, kümelenme düzeylerini, 20052011 dönemi performanslarını (8 kriter bazında) ve I/O tablolarından elde edilen bağlantı
katsayılarını toplu halde göstermek için Tablo 148 hazırlanmıştır. Tablodaki rakamlar ilgili
kriter bazında o sektörün imalat sanayi 23 ana sektörü içinde kaçıncı sırada olduğunu
göstermektedir.
229
Tablo verilerinden hareketle önerilebilecek yatırım konularında sektörler için genel
yaklaşımımız; üçlü düzeyde sektörlerin genel performansı, kümelenme, yatırım eğilimleri,
anket çalışmasına göre sektörlerin performansı, sektörler arası etkileşim katsayılarının
büyüklüğü ve ikili düzeyde yapılan genel performans eğilimden hareketle belirlenecektir. Bu
noktada, bilhassa sektörel performans analizi ve bu analizde kullanılan değişkenlere göre
(Üretim Endeksi, KKO vb) sektörlerin göreli pozisyonları önem taşımaktadır. Bu nedenle
Tablo 148’de performans analizinde kullanılan her bir değişkene (kritere) göre sektörlerin
sıralaması verilmiştir. İkili düzeyde 23 sektör için yapılan bu performans değerlemesi
neticesinde sektörleri ilk sekizde yer alanlar, ikinci sekizde yer alanlar ve son yedi sektör
olarak sıralandırılarak, ilk grupta yer alan sektörlerin (ilk sekiz sektörün) genel performans
nedeniyle rekabetçi avantaja sahip oldukları söylenebilir. Bu ilk sekiz sektör sonrasında üçlü
kırılımda alt sektörler bazında yapılacak performans değerlemesinde üçlü düzeydeki sektörel
performans sıralamasında bir gösterge olarak kullanılacaktır. Bu yaklaşımın geliştirilmesinin
temel nedeni de; “iyi sektörde kötü alt faaliyet alanı” (ya da tersi) durumunun her zaman
karşılaşılabilecek bir durum olmasıdır. Bu kaygıdan hareketle iyi performans gösteren bir
sektörün ana sektörünün durumu da belirlenerek, bu ana sektörün de iyi performansa sahip
olup olmadığının belirlenmesi amacı güdülmüştür. Bu yaklaşımı şu şekilde özetlemek
mümkündür: Genel olarak yörede önerilecek yatırım konularının belirlenmesinde önceliğin
sektörel performansa ait olması gerektiği düşünülmektedir.
230
Tablo 148: İmalat Sanayi Sektörlerinin Genel Değerlendirmesi
Sektörlerin Kriterler Bazında Dönem Sıraları
Sektör Adı (Nace Rev. 2)
Üretim
Endeksi
KKO
İhracat
RCA
İstihdam
Endeksi
Girdi Çıktı Katsayı Sıraları
Verimlilik
Endeksi
Ciro
Endeksi
ÜFE
Genel Sıra
Toplam Geri
Bağlantı
Toplam İleri
Bağlantı
Yatırım Eğilimi
Sırası
Kümelenme
Düzeyi
10-Gıda
21
21
7
3
4
18
10
9
8
17
10
1
Potansiyel
11-İçecek
22
18
23
8
12
23
19
5
19
17
10
9
Aday
12-Tütün
17
14
21
12
22
21
21
14
23
21
23
11
-
13-Tekstil
20
19
5
4
20
19
18
13
13
8
5
17
-
14-Giyim Eşyası
23
23
3
1
23
17
17
20
18
5
20
12
Potansiyel
15-Deri ve Ürünleri
17
11
17
16
11
22
13
4
15
6
17
18
-
16-Ağaç, Ağaç ürünleri
1
8
18
15
16
1
12
15
10
13
16
22
Aday
17-Kâğıt ve Ürünleri
13
3
16
19
13
4
9
17
16
12
4
10
-
18-Basım Yayın
7
5
22
18
9
3
22
8
17
19
15
14
-
19-Kok kömürü,rafine petrol
15
4
4
17
13
4
16
1
4
20
6
23
Aday
20-Kimyasal Ürünler
12
2
8
22
15
8
13
16
14
15
2
3
-
21-Eczacılık
9
1
20
23
7
14
20
18
19
15
2
21
-
22-Kauçuk&Plastik
9
17
10
7
2
20
4
11
5
11
7
6
-
23-Mineral Ürünler
17
22
12
2
19
14
11
6
11
12
9
4
Potansiyel
24-Ana Metal
11
10
1
11
6
13
2
2
1
2
1
2
-
25-Metal Eşya
6
16
11
6
8
9
3
3
3
7
12
5
-
26-Bilg. Elekt. Optik
8
5
15
21
21
6
7
22
21
10
18
19
-
27-Elektrikli Teçhizat
3
12
5
10
1
6
5
7
2
9
13
13
-
28-Makine-Ekipman
5
7
9
20
3
11
5
11
7
14
8
8
-
29-Motorlu kara taşıtı
3
15
2
9
4
12
8
20
6
1
14
7
-
30-Diğer Ulaşım Araç.
2
9
18
14
16
2
1
23
9
23
19
20
-
31-Mobilya
13
20
14
5
9
10
15
10
12
3
21
15
Aday
3
21
16
Aday
16
13
13
13
18
14
23
19
22
32-Diğer İmalatlar
(*) Anket çalışmasında NACE 2, 2 dijit sınıflandırmasına göre ankete katılan firmalar imalat sanayinde 10 sektöre dağılmış durumdadır.
231
Sektörel yatırım konularının belirlenmesinde yalnızca performansın yeterli bir ölçüt
olmayacağından hareketle, raporun çeşitli bölümlerinde sektörel bazda yapılan diğer
analizlerle de bu belirlemenin daha sağlıklı olabilmesini teminen, sektörel karakteristikleri
yansıtan diğer faktörler de dikkate alınmıştır. Bu anlamda Girdi Çıktı tablolarından hareketle
hesaplanan Toplam İleri Bağlantı ve Toplam Geri Bağlantı katsayıları da büyükten küçüğe
doğru sıralanarak, sektörlerin birbirlerini ve ekonominin tamamını etkileme güçleri de
sınıflandırılmıştır. Bu anlamda, sektörlerarası etkileşimi temsil eden bu iki katsayı sayesinde
önerilecek yatırım konularının etkileşim derecesi de dikkate alınmıştır.
Bölgede mevcut yatırım eğilimleri ve bölgedeki imalat sanayi yatırımlarının kümelenme
özellikleri de yatım konularının belirlenmesinde bir kriter olarak dikkate alınmış olup; olgun
küme, aday küme ya da potansiyel küme özelliği gösteren sektörler belirlenerek bu
kümelenme durumları da analize dahil edilmiştir. Benzer şekilde, yöredeki yatırım trendlerini
ve yatırımcı tercihlerini gösteren bölge imalat sanayindeki yatırımların sektörlere göre
sıralanması yapılarak, mevcut durumdaki yatırımcı davranış kalıpları da incelenmiştir.
Tablo 148’de girdi çıktı katsayıları, kümelenme ve yatırım eğilimleri faktörleri veri kısıtından
dolayı ancak ikili düzeyde analiz edilebilmektedir. Sektörel performans sıralaması neticesinde
önerilecek yatırım konuları üçlü düzeyde yapıldığından, ikili düzeyde verisi hesaplanan bu
kriterlerin tamamı da ana sektörün karakteristiği anlamında üçlü düzeydeki sektörler için de
belirtilmiştir.
8.7. Sektörel Bazda Potansiyel Yatırım Konuları
Kütahya için potansiyel faaliyet alanları belirlenirken, yerel dinamiklere ve içsel potansiyele
dayalı gelişmenin sağlanmasına özen gösterilmiş, öncelikle bölgedeki doğal kaynak
potansiyeli göz önünde tutulmuştur. Doğal kaynak potansiyeli, öncelikle ve kolaylıkla
değerlendirilebilecek kaynakları oluşturur. Bölgedeki mevcut kaynakların öncelikle
değerlendirilmesi, yaratılan katma değerin de önemli bir kısmının bölgede kalmasını
sağlayacağı gibi, aynı zamanda sermaye birikiminin hızlı bir şekilde gelişmesini sağlayacaktır.
Orta ve uzun dönemde sermaye birikiminde sağlanan bu gelişmeler sektörel bağlantılar da
dikkate alınarak, yeni sanayilerin gelişmesi açısından bir kaynak transferinin gerçekleşmesini
de sağlayacaktır. Kütahya ekonomisinde tarım ve hayvancılık sektörünün ağırlığı da dikkate
alındığında, doğal kaynak potansiyeline öncelik verilmesinin gerekliliği çok açıktır.
Kütahya’da doğal kaynak potansiyelinin değerlendirilmesi yanında özellikle yurtiçi talebi ve
ihracatı karşılamaya yönelik olarak, gelecek vaat eden belli yatırımların yapılması da Kütahya
ili sanayisi açısından önem arz etmektedir. Özellikle bölgede yer alan organize sanayi
bölgesinde yer alması düşünülen bu yatırım konularının kümelenme çalışmaları kapsamında
değerlendirilmesi, dikkat edilmesi gereken hususların başında yer almaktadır.
Kütahya ili için yatırım konusu önerisinde bulunurken, ürün sınıflaması yerine faaliyet
sınıflaması kullanılmıştır. Faaliyet sınıflamaları ekonomik alanda faaliyet gösteren tüm
istatistiki birimler ile ilgili verileri mümkün olduğunca homojen kategorilere ayıran ve
sunumunu sağlayan, birimlerin ana faaliyetlerini belirleyen ve uluslararası veri karşılaştırmayı
sağlayan sınıflamalardır. Bu çalışmada yatırım konusu önerilerinde, Avrupa Birliği ülkeleri
tarafından ISIC sınıflamasından türetilen ve üye ülkelerde zorunlu olarak kullanılan ekonomik
faaliyet sınıflaması NACE Revize 2 kullanılmıştır.
İmalat sanayi için değerlendirmeye alınacak yatırım konuları belirlenirken; öncelikle 3’lü
düzeyde genel performans analizi sonuçlarından yararlanılmıştır. Bu amaçla, 2005-2011
dönemi kapsamında sektörler 5 kriter bazında (üretim endeksi, KKO, RCA, istihdam ve
verimlilik
endeksi)
genel
performanslarına
göre
sıralamaya
tabi
tutulmuştur.
Değerlendirmeye alınan üçlü düzeydeki toplam 78 sektör 26’lık 3 gruba bölünmüştür. Birinci
grup yüksek performans (A grubu); ikinci grup orta performans (B grubu); üçüncü grup ise
düşük performansa (C grubu) sahip sektörleri ifade etmektedir. Gerek ilk 26’lık grupta yer
alan sektörler gerekse diğer gruplarda yer alan sektörler, çalışmanın genelinde dikkate alınan
tüm analizlerle (2’li düzeyde 8 kritere göre performans sıralaması, girdi çıktı tablolarından
hesaplanan toplam geri ve toplam ileri bağlantı katsayıları, sektörel yoğunlaşma, kümelenme
düzeyleri ve yatırım eğilimleri) birleştirmek/bağdaştırmak ve değerlendirmek amacıyla, 2’li
düzey sektörleri için yapılan yukarıda sayılan analizler ve sektörel değerlendirmeler de ayrıca
tekrar irdelenmiştir.
2’li düzeyde yapılan ve 23 alt sektörü içeren genel performans (GP) analizi neticesinde ilk 8
sektör grubu içinde yer alanlar yüksek performanslı, sonraki 8 sektör içinde yer alanlar orta
performanslı ve son grupta yer alanlar da düşük performanslı sektörler olarak
değerlendirilmiştir.
233
2’li düzey bazında, toplam geri bağlantı (TGB) katsayısının büyüklüğü ve faaliyet konularının
toplam yatırımlar içindeki büyüklüğüne göre sıralamasında ise yine aynı şekilde ilk 8 faaliyet
konusu yüksek performanslı faaliyet konularını kapsarken, sonraki 8 faaliyet orta
performanslı faaliyetleri, son grupta yer alan faaliyet konuları da düşük performanslı
faaliyetleri içermektedir.
Buna göre, üçlü düzeyde yer alan 78 faaliyet konusunun; 2’li düzeydeki genel performans
sıralamasına göre 17’tanesi A grubu, 12 tanesi B grubu ve 7 tanesi C grubu faaliyet konusunu
içerirken; toplam geri bağlantı katsayısının büyüklüğü açısından 10 faaliyet konusu A grubu, 8
tanesi B grubu, 6 tanesi C grubu içinde yer almaktadır. Yatırım eğilimi açısından bakıldığında
ise 16 faaliyet konusu A grubu, 12 faaliyet konusu B grubu, 6 faaliyet konusu da C grubu
faaliyet konularını kapsamaktadır.
3’lü düzeydeki 78 faaliyet konusu kümelenme analizi sonuçlarına göre değerlendirildiğinde, A
grubunda yer alan faaliyet konularının 9’u potansiyel küme (PK), 2’si de aday küme (AK)
kapsamında olduğu görülürken; B grubu içinde yer alan yatırım faaliyetlerinin 7 tanesi PK, 2
tanesi AK; C grubu yatırım faaliyetlerinin ise, 4 tanesi PK ve 3 tanesi de AK kapsamında
olduğu dikkati çekmektedir.
Üçlü düzeydeki sektörel performans analizine göre gruplandırılan sektörlerin, girdi/çıktı
analizinden hareketle toplam geri bağlantı katsayısı, yatırım eğilimi ve kümelenme analizi
sonuçlarını da gösterecek şekilde izleyen tablolarda verilmektedir.
Tablo gösteriminde kolaylık olması için tablolarda yer alan kısaltmalar ve ifadeler şöyle
açıklanabilir: Üçlü bazda sıralanmış faaliyet konularının yanında yer alan “GP” ifadesi bu
sektörün ikili ana sektörünün performans sıralamasında ilk sekiz sektör içinde yer aldığını,
“TGB” ifadesi, yine ikili ana sektörün toplam geri bağlantı katsayısı açısından yapılan
sıralamada ilk sekiz sektör içinde yer aldığını, “I” ifadesi 2001-2013 döneminde Kütahya
imalat sanayi sektörlerinin yatırım teşviklerinden aldığı paya göre, Türkiye’ye göre oran
analizinde daha fazla orana sahip sektörleri temsil etmektedir. Başka bir deyişle aynı sektör
Türkiye’deki oranına kıyasla Kütahya’da toplam teşviklerden daha fazla pay aldıysa yatırım
eğilimi yüksek kabul edilmiştir. İkili sektörler bazında olmak üzere; “OK” ifadesi ana sektörün
olgun küme, “PK” ifadesi potansiyel küme, “AK” ifadesi ise aday küme özelliğini gösterdiğini
belirtmektedir. Son sütunda yer alan ifadeler ise bu faaliyet konusunun kuruluş yeri faktörleri
234
açısından değerlendirilmeye alınıp alınmadığını, eğer alındıysa hangi kriterlere göre alındığını
ifade etmektedir. Örneğin; “GP,TGB,PK,I” iafdesi, faaliyet konusunun ikili sektörün genel
performansı, toplam geri bağlantısının yüksekliği, potansiyel küme olduğu ve yatırım eğilimi
açısından da üst sıralarda yer aldığı için kuruluş yeri faktörleri açısından değerlendirmeye
alınacağını ifade etmektedir. Sektör buradaki dört kriterden herhangi bir kombinasyon
nedeniyle (genel performans, toplam geri bağplantı, yatırım eğilimi ve kümelenme düzeyi)
değerlendirmeye alınacaksa bunun hangi kriter/kriterler nedeniyle yapıldığı da (“GP, I” ya da
“OK” gibi) belirtlimiştir. Bunun yanısıra uzman görüşü tabloya yansıtılarak bazı sektörler
seçme kriterleri bazında uygun görünse de değerlendirmeye alınmamış ya da kriterler
bazında gerekli koşulları sağlamayan bazı faaliyet alanları da yöre için uygun olacağı
düşünülerek kuruluş yeri faktörlerine göre potansiyel yatırım alanlarının değerlendirilmesi
aşamasına alınmıştır.
Bu şekliye aşağıda yer alan tablolar, analitik değerlendirme amacıyla oluşturulan temel kriter
tabloları niteliğinde olup, Tablo 149’da sonuçları özetlenen analizlerle üçlü düzeyde yapılan
performans değerlemesinin bir bileşimidir.
235
Tablo 149: İmalat Sanayi Kapsamında Analize Tabi Tutulan Sektörlerin (3’lü Düzey) Genel Performans Açısından Sıralanması ve Değerlendirmesi
Sektör NACE Kodu ve Sektör Adı
2’li Düzey
Performans An.
275- Ev Aletleri Imalatı
GP
103- Sebze ve Meyvelerin Işlenmesi ve Saklanması
GP
I/O
Analizi
GP
251- Metal Yapı Malzemeleri Imalatı
GP
I
OK
OK
107- Fırın ve Unlu Mamuller Imalatı
GP
ALINMADI
ALINMADI
GP
GP
OK,I
ALINMADI
OK
291- Motorlu Kara Taşıtlarının Imalatı
GP,I
GP, AK
AK
232- Ateşe Dayanıklı (Refrakter) Ürünlerin Imalatı
A GRUBU
I
TGB
239- Aşındırıcı Ürünlerin ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Metalik Olm. Min. Ür. Im.
Değerlendirmeye
Alınma Durumu
GP, PK
PK
OK
221- Kauçuk Ürünlerin Imalatı
Yatırım Eğilimi
Analizi
I
236- Beton, Çimento ve Alçıdan Yapılmış Eşyaların Imalatı
272- Akümülatör ve Pil Imalatı
Kümelenme ve
Sektör
Performansı
ALINMADI
TGB
ALINMADI
PK
235- Çimento, Kireç ve Alçı Imalatı
OK
162- Ağaç, Mantar, Kamış ve Örgü Malzeme Ürünü Imalatı
OK
I
OK,I
OK
252- Metal Tank, Rezervuar Ve Muhafaza Kapları Imalatı
GP
TGB
GP, TGB
273- Kablolamada Kullanılan Teller ve Kablolar Ile Gereçlerin Imalatı
GP
ALINMADI
242- Çelikten Tüpler, Borular, Içi Boş Profiller ve Benzeri Bağlantı Parçalarının Imalatı
GP
TGB
GP,TGB,AK
293- Motorlu Kara Taşıtları Için Parça ve Aksesuar Imalatı
GP
TGB
GP, TGB
AK
255- Metallerin Dövülmesi, Preslenmesi, Baskılanması ve Yuvarlanması; Toz Metalürjisi
GP
TGB
ALINMADI
253- Buhar Jeneratörü Imalatı, Merkezi Isıtma Sıcak Su Kazanları (Boylerleri) Hariç
GP
TGB
GP, TGB
222- Plastik Ürünlerin Imalatı
GP
105- Süt Ürünleri Imalatı
GP
143- Örme (Trikotaj) ve Tığ Işi (Kroşe) Ürünlerin Imalatı
241- Ana Demir ve Çelik Ürünleri Ile Ferro Alaşımların Imalatı
AK
GP,AK
PK
GP, PK
ALINMADI
TGB
GP
TGB
ALINMADI
AK
ALINMADI
303- Hava Taşıtları ve Uzay Araçları Ile Bunlarla Ilgili Makinelerin Imalatı
233- Kilden Inşaat Malzemeleri Imalatı
281- Genel Amaçlı Makinelerin Imalatı
OK
GP
310- Mobilya Imalatı
TGB
Not: GP: Genel Performans; TGB: Toplam Geri Bağlantı; OK: Olgun Küme, AK: Aday Küme; PK: Potansiyel Küme; I: Yatırım Eğilimi
I
OK,I
ALINMADI
TGB
236
Tablo 149’un Devamı
2’li Düzey
Performans An.
I/O
Analizi
Kümelenme
Analizi
245- Metal Döküm Sanayii
GP
TGB
AK
274- Elektrikli Aydınlatma Ekipmanlarının Imalatı
GP
Sektör NACE Kodu ve Sektör Adı
B GRUBU
139- Diğer Tekstil Ürünlerinin Imalatı
TGB
Yatırım Eğilimi
Analizi
Değerlendirmeye
Alınma Durumu
GP,TGB,AK
I
GP,I
TGB,PK
PK
234- Diğer Porselen ve Seramik Ürünlerin Imalatı
OK
I
231- Cam ve Cam Ürünleri Imalatı
OK
I
254- Silah ve Mühimmat (Cephane) Imalatı
GP
279- Diğer Elektrikli Ekipmanların Imalatı
GP
OK,I
OK,I
ALINMADI
TGB
I
ALINMADI
309- Başka Yerde Sınıflandırılmamış Ulaşım Araçlarının Imalatı
ALINMADI
106- Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta ve Nişastalı Ürünlerin Imalatı
ALINMADI
GP
PK
301- Gemi ve Tekne Yapımı
ALINMADI
284- Metal Işleme Makineleri ve Takım Tezgahları Imalatı
GP
ALINMADI
271- Elektrik Motoru, Jeneratör, Transformatör Ile Elektrik Dağıtım ve Kont. Cih. Im.
GP
142- Kürkten Eşya Imalatı
244- Değerli Ana Metaller ve Diğer Demir Dışı Metallerin Imalatı
I
101- Etin Işlenmesi ve Saklanması Ile Et Ürünlerinin Imalatı
ALINMADI
TGB
GP
TGB
202- Haşere Ilaçları ve Diğer Zirai-Kimyasal Ürünlerin Imalatı
GP
AK
ALINMADI
OK
ALINMADI
PK
GP, PK
ALINMADI
261- Elektronik Bileşenlerin ve Devre Kartlarının Imalatı
292- Motorlu Kara Taşıtları Karoseri (Kaporta) Imalatı; Römork ve Yarı Römork İm.
ALINMADI
GP
GP,TGB
TGB
161- Ağaçların Biçilmesi ve Planyalanması
OK
OK
203- Boya, Vernik ve Benzeri Kaplayıcı Maddeler Ile Matbaa Mürekkebi ve Macun Im.
OK
OK
205- Diğer Kimyasal Ürünlerin Imalatı
PK
ALINMADI
PK
ALINMADI
109- Hazır Hayvan Yemleri Imalatı
GP
329- Başka Yerde Sınıflandırılmamış Imalatlar
283- Tarım ve Ormancılık Makinelerinin Imalatı
ALINMADI
TGB
ALINMADI
GP
237- Taş ve Mermerin Kesilmesi, Şekil Verilmesi ve Bitirilmesi
321- Mücevherat, Bijuteri Eşyaları ve Ilgili Ürünlerin Imalatı
Not: GP: Genel Performans; TGB: Toplam Geri Bağlantı; OK: Olgun Küme, AK: Aday Küme; PK: Potansiyel Küme; I: Yatırım
OK
TGB
I
OK,I
ALINMADI
237
Tablo 149’un Devamı
Sektör NACE Kodu ve Sektör Adı
2’li Düzey
Performans An.
141- Kürk Hariç, Giyim Eşyası Imalatı
102- Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların Işlenmesi ve Saklanması
I/O
Analizi
Kümelenme
Analizi
Yatırım Eğilimi
Analizi
TGB
GP
ALINMADI
PK
264- Tüketici Elektroniği Ürünlerinin Imalatı
ALINMADI
181- Basım ve Basım Ile Ilgili Hizmet Faaliyetleri
ALINMADI
110- İçeceklerin Imalatı
ALINMADI
265- Ölçme, Test ve Seyrüsefer Amaçlı Alet ve Cihazlar Ile Saat Imalatı
ALINMADI
302- Demir Yolu Lokomotifleri ve Vagonlarının Imalatı
ALINMADI
151- Derinin Tabaklanması ve Işlenmesi; Bavul, El Çantası, Kürkün Işlenmesi
ALINMADI
TGB
ALINMADI
120- Tütün Ürünleri Imalatı
289- Diğer Özel Amaçlı Makinelerin Imalatı
282- Genel Amaçlı Diğer Makinelerin Imalatı
C GRUBU
Değerlendirmeye
Alınma Durumu
TGB
GP
ALINMADI
GP
ALINMADI
PK
ALINMADI
192- Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri Imalatı
GP
AK
ALINMADI
108- Diğer Gıda Maddelerinin Imalatı
GP
PK
GP,PK
131- Tekstil Elyafının Hazırlanması ve Bükülmesi
TGB
152- Ayakkabı, Bot, Terlik vb. Imalatı
ALINMADI
TGB
ALINMADI
212- Eczacılığa Ilişkin Ilaçların Imalatı
204- Sabun ve Deterjan, Temizlik ve Parlatıcı Mad.; Parfüm; Kozm. ve WC Malz. Im.
243- Çeliğin Ilk Işlenmesinde Elde Edilen Diğer Ürünlerin Imalatı
GP
TGB
OK
OK
AK
ALINMADI
171- Kağıt Hamuru, Kağıt ve Mukavva Imalatı
AK
I
ALINMADI
172- Kağıt ve Mukavva Ürünleri Imalatı
AK
I
AK,I
201- Temel Kimyasal Maddelerin, Kimyasal Gübre ve Azot Bileşikleri
104- Bitkisel ve Hayvansal Sıvı ve Katı Yağların Imalatı
GP
325- Tıbbi ve Dişçilik Ile Ilgili Araç ve Gereçlerin Imalatı
OK
OK
PK
GP, PK
ALINMADI
TGB
263- İletişim Ekipmanlarının Imalatı
ALINMADI
206- Suni veya Sentetik Elyaf Imalatı
ALINMADI
262- Bilgisayar ve Bilgisayar Çevre Birimleri Imalatı
Not: GP: Genel Performans; TGB: Toplam Geri Bağlantı; OK: Olgun Küme, AK: Aday Küme; PK: Potansiyel Küme; I: Yatırım
OK
ALINMADI
238
Gerek sektörel performans analizleri, gerekse yerinde yapılan incelemeler ve
değerlendirmeler sonucunda, Kütahya iline yönelik kuruluş yeri faktörleri bazında
analize tabi tutulacak ve öneri kapsamında yer alması öngörülen yatırım konuları
aşağıda verilmektedir:
İmalat sanayi sektörüne yönelik önerilen yatırım konuları:
NACE Revize
2 Kodu
10.1
10.3
10.32
10.5
10.51
10.52
10.8
10.82
13
13.9
13.91
13.92
14.1
14.12
14.13
14.14
14.19
16.1
16.2
16.21
16.22
16.23
17.2
17.21
20.1
20.11
20.12
20.13
20.14
20.15
20.16
20.17
20.3
20.30
20.4
20.41
Tanım
Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı
Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması
Sebze ve meyve suyu imalatı
Süt ürünleri imalatı
Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı
Dondurma imalatı
Diğer gıda maddelerinin imalatı
Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı
Tekstil ürünlerinin imalatı
Diğer tekstil ürünlerinin imalatı
Örgü (triko) veya tığ işi (kroşe) kumaşların imalatı
Giyim eşyası dışındaki tamamlanmış tekstil ürünlerinin imalatı
Kürk hariç, giyim eşyası imalatı
İş giysisi imalatı
Diğer dış giyim eşyaları imalatı
İç giyim eşyası imalatı
Diğer giyim eşyalarının ve giysi aksesuarlarının imalatı
Ağaçların biçilmesi ve planyalanması
Ağaç, mantar, kamış ve örgü malzeme ürünü imalatı
Ahşap kaplama paneli ve ağaç esaslı panel imalatı
Birleştirilmiş parke yer döşemelerinin imalatı
Diğer bina doğramacılığı ve marangozluk ürünlerinin imalatı
Kağıt ve mukavva ürünleri imalatı
Oluklu kağıt ve mukavva imalatı ile kağıt ve mukavvadan yapılan muhafazaların imalatı
Temel kimyasal maddelerin, kimyasal gübre ve azot bileşikleri, birincil formda plastik ve
sentetik kauçuk imalatı
Sanayi gazları imalatı
Boya maddeleri ve pigment imalatı
Diğer inorganik temel kimyasal maddelerin imalatı
Diğer organik temel kimyasalların imalatı
Kimyasal gübre ve azot bileşiklerinin imalatı
Birincil formda plastik hammaddelerin imalatı
Birincil formda sentetik kauçuk imalatı
Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı
Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı
Sabun ve deterjan, temizlik ve parlatıcı maddeleri; parfüm; kozmetik ve tuvalet
malzemeleri imalatı
Sabun ve deterjan ile temizlik ve parlatıcı maddeler imalatı
NACE Revize
2 Kodu
22
22.1
22.11
22.19
22.2
22.21
22.22
22.23
22.29
23.1
23.11
23.12
23.13
23.14
23.19
23.2
23.20
23.3
23.31
23.32
23.4
23.41
23.42
23.43
23.44
23.49
23.5
23.51
23.52
23.6
23.61
23.62
23.63
23.64
23.65
23.69
23.7
23.70
24.2
24.20
24.5
24.51
24.52
24.53
24.54
Tanım
Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı
Kauçuk ürünlerin imalatı
İç ve dış lastik imalatı; lastiğe sırt geçirilmesi ve yeniden işlenmesi
Diğer kauçuk ürünleri imalatı
Plastik ürünlerin imalatı
Plastik tabaka, levha, tüp ve profil imalatı
Plastik torba, çanta, poşet, çuval, kutu, damacana, şişe, makara vb. paketleme
malzemelerinin imalatı
Plastik inşaat malzemesi imalatı
Diğer plastik ürünlerin imalatı
Cam ve cam ürünleri imalatı
Düz cam imalatı
Düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi
Çukur cam imalatı
Cam elyafı imalatı
Diğer camların imalatı ve işlenmesi (teknik amaçlı cam eşyalar dahil)
Ateşe dayanıklı (refrakter) ürünlerin imalatı
Ateşe dayanıklı (refrakter) ürünlerin imalatı
Kilden inşaat malzemeleri imalatı
Seramik karo ve kaldırım taşları imalatı
Fırınlanmış kilden tuğla, karo ve inşaat malzemeleri imalatı
Diğer porselen ve seramik ürünlerin imalatı
Seramik ev ve süs eşyaları imalatı
Seramik sıhhi ürünlerin imalatı
Seramik yalıtkanların (izolatörlerin) ve yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı
Diğer teknik seramik ürünlerin imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer seramik ürünlerin imalatı
Çimento, kireç ve alçı imalatı
Çimento imalatı
Kireç ve alçı imalatı
Beton, çimento ve alçıdan yapılmış eşyaların imalatı
İnşaat amaçlı beton ürünlerin imalatı
İnşaat amaçlı alçı ürünlerin imalatı
Hazır beton imalatı
Toz harç imalatı
Lif ve çimento karışımlı ürünlerin imalatı
Beton, alçı ve çimentodan yapılmış diğer ürünlerin imalatı
Taş ve mermerin kesilmesi, şekil verilmesi ve bitirilmesi
Taş ve mermerin kesilmesi, şekil verilmesi ve bitirilmesi
Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller ve benzeri bağlantı parçalarının imalatı
Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller ve benzeri bağlantı parçalarının imalatı
Metal döküm sanayii
Demir döküm
Çelik dökümü
Hafif metallerin dökümü
Diğer demir dışı metallerin dökümü
240
NACE Revize
Tanım
2 Kodu
25.2
Metal tank, rezervuar ve muhafaza kapları imalatı
Merkezi ısıtma radyatörleri (elektrikli radyatörler hariç) ve sıcak su kazanları (boylerleri)
25.21
imalatı
25.29
Metalden diğer tank, rezervuar ve konteynerler imalatı
25.3
Buhar jeneratörü imalatı, merkezi ısıtma sıcak su kazanları (boylerleri) hariç
25.30
Buhar jeneratörü imalatı, merkezi ısıtma sıcak su kazanları (boylerleri) hariç
27.4
Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı
27.40
Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı
27.5
Ev aletleri imalatı
27.51
Elektrikli ev aletlerinin imalatı
27.52
Elektriksiz ev aletlerinin imalatı
Motorlu kara taşıtları karoseri (kaporta) imalatı; treyler (römork) ve yarı treyler (yarı
29.2
römork) imalatı
Motorlu kara taşıtları karoseri (kaporta) imalatı; treyler (römork) ve yarı treyler (yarı
29.20
römork) imalatı
29.3
Motorlu kara taşıtları için parça ve aksesuar imalatı
29.31
Motorlu kara taşıtları için elektrik ve elektronik donanımların imalatı
29.32
Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı
31
Mobilya imalatı
31.0
Mobilya imalatı
31.01
Büro ve mağaza mobilyaları imalatı
31.02
Mutfak mobilyalarının imalatı
31.03
Yatak imalatı
31.09
Diğer mobilyaların imalatı
Not: Yeşil ile boyanmış faaliyet konuları, 3’lü düzeyde yapılan sektörel performans analizi neticesinde genel
performans değerlendirmesinde A grubu faaliyet konularını, mavi renk B grubu, kırmızı renk ise C grubu faaliyet
konularını göstermektedir.
8.8. Yatırım Önerilerinin Değerlendirme Kriterlerine Göre Sınıflandırılması
Yatırım konularının değerlendirilmesinde “Kuruluş Yeri Faktörleri” analizi kullanılmıştır
Kuruluş yeri faktörleri, belirli bir üretim biriminin belirli bir coğrafi konuma
yerleştirilmesi halinde, söz konusu üretim biriminin maliyeti, satış hasılatı ve sermaye
yapısı üzerinde etkili olan tüm konumsal özellikleri kapsar. Başka bir ifadeyle kuruluş
yerinin seçimi genellikle işletme giderlerinin en düşük, işletme gelirlerinin en yüksek
olduğu yerin belirlenmesi sürecini içermektedir.
Kütahya ili için yatırım konularının değerlendirilmesinde tarım, sanayi ve turizm-sağlık
sektörüne yönelik olmak üzere üç ayrı değerlendirme kriteri uygulanmıştır.
Tarım sektörü için önerilen yatırım konuları; İklim Koşulları, Pazar Olanakları,
Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık, Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma
Olanakları, Direkt İşgücü Temini, Enerji ve Su Olanakları, Tarımsal Fiziki Alt Yapı,
241
Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu, Yatırım Teşvik Tedbirleri ve
Destek Unsurları, Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları, Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme
Sermayesi İhtiyacı, Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) olmak üzere 12
kriter açısından değerlendirilmiştir. Her bir yatırım konusu için toplam faktör puanı; 1-3
arası faktör ağırlıkları ile söz konusu yatırım göz önünde bulundurularak 1-10 arası
verilen puanların çarpılması sonucu oluşan rakamların toplamından oluşmaktadır.
Sanayi sektörü için önerilen yatırım konuları ise; Pazara Yakınlık, Hammadde ve
Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık, Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları, Direkt
İşgücü Temini, Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması, Enerji ve Su
Olanakları, Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu, İklim Koşulları,
Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü, Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları, Yan
Sanayiye Yakınlık, Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları, İletişim Alt Yapısı, Sanayi ve
Hizmetler Sektörü Alt Yapısı, Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları, Sabit Yatırım Tutarı ve
İşletme Sermayesi İhtiyacı, Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) gibi 17
faktör üzerinden değerlendirilmiştir. Yine her bir yatırım konusu için toplam faktör
puanı; 1-3 arası faktör ağırlıkları ile söz konusu yatırım göz önünde bulundurularak 1-10
arası verilen puanların çarpılması sonucu oluşan rakamların toplamından oluşmaktadır.
Turizm,sağlık ve depolama sektörü için önerilen yatırım konuları ise; Coğrafi Konum,
İklim Koşulları, Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu, Pazar
Olanakları, Nitelikli İşgücü Temini, Üst Düzey Yöneticilerin Sağlanması, Ulaşım Alt Yapısı
ve Taşıma Olanakları, Enerji ve Su Olanakları, İletişim Alt Yapısı, Turizm ve Hizmetler
Sektörü Alt Yapısı, Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık, Sabit
Yatırım Tutarı ve
İşletme Sermayesi İhtiyacı, Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek
Unsurları, Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.) gibi 14 faktör üzerinden
değerlendirilmiştir. Yine her bir yatırım konusu için toplam faktör puanı; 1-3 arası
faktör ağırlıkları ile söz konusu yatırım göz önünde bulundurularak 1-10 arası verilen
puanların çarpılması sonucu oluşan rakamların toplamından oluşmaktadır.
Ayrıca önerilen yatırım konuları kendi içlerindeki göreli üstünlüklerini yansıtmak üzere
üç grupta değerlendirilmiştir;
242
A Grubu: Kuruluş yeriş faktörleri açısından bakıldığında, yöre için en fazla uygunluk
gösteren yatırım konuları grubunu ifade etmektedir.
B Grubu: A grubu kadar olmamakla birlikte, kuruluş yeri faktörleri açısından yöreye
uygun olabilecek yatırım konularının grubunu temsil etmektedir.
C Grubu: Kuruluş yeri faktörleri açısından yöreye uygun olmadığı, gerçekleştirilmesi
halinde fazla sayıda faktör nedeniyle risk içerdiği düşünülen yatırım konularını ifade
etmektedir.
Buna göre, sektörler itibariyle belirlenen yatırım konularının grup puan aralıkları
aşağıdaki tabloda gösterilmektedir:
C Grubu
Puan Aralığı
B Grubu
Puan Aralığı
A Grubu
Puan Aralığı
Tarım, Hayvancılık ve Balıkçılık
0 – 149
150 – 199
200 +
Turizm ve Sağlık
0 – 179
180 – 239
240 +
Sanayi
0 – 179
180 – 239
240 +
Sektörler
Yatırımın yer aldığı göreli üstünlük grubu değerlendirmesinde imalat sanayi faaliyet alt
dalları değerlendirilirken, ikili notasyon kullanılmıştır. Buna göre ilk harf yatırımın genel
performans üstünlüğünü gösterirken, ikinci harf kuruluş yeri faktörleri analizine göre yer
aldığı grubu göstermektedir. Örnek ifadeyle, BA notunu almış olan etin işlenmesi ve
saklanması ile et ürünlerinin imalatı faaliyet konusu, genel performans sıralamasında B
grubu, kuruluş yeri faktörleri analizine göre ise A grubunda yer almaktadır. Bu nedenle
bu sektör için BA notasyonu kullanılmıştır. İkili notasyonda değerlendirilen faaliyet
konularının göreli üstünlükleri şu şekilde sıralanmaktadır:
AA, AB, AC
BA, BB, BC,
CA, CB, CC
İmalat sanayi faaliyet kolları içinde önerilmesine rağmen, genel performans notasyonu
olmayan faaliyet konuları üçlü düzeyde verisi olmadığı için performans analizine tabi
tutulamamıştır. Bu kapsamda olan yatım faaliyetlerine ilişkin notlama, yalnızca kuruluş
243
yeri faktörleri analizine göre yapıldığından, bu sektörler tek bir not (A, B ya da C gibi)
almıştır.
Tarım, Madencilik, Enerji, Turizm, Sağlık ve Depolama sektörleri için ise, bu sektörlerin
etkinliği ve faaliyetlerinin sürdürülebilirliği tamamen kuruluş yeri ve kuruluş yerinin
belirlediği faktörlerin etkisinde olacağından, belirtilen bu sektörlerin değerlendirmesinde
yalnızca kuruluş yeri faktörlerinden aldıkları notlar belirleyici olmaktadır. Bu sektörlere
ilişkin olarak da notsayon tek harfle (A, B ya da C gibi) ifade edilmiştir.
Kütahya ili için önerilen gerek A, gerekse B ve C grubu yatırım konuları, ön
değerlendirme niteliğinde olup uygulanabilirlikleri, teknik, ekonomik ve malî
yapılabilirlik çalışmalarının sonucunda netleşecektir.
Söz konusu yatırım önerilerinin gerçekleşme oranı ise şüphesiz ki, potansiyel
yatırımcıların Kütahya ilinde yatırım yapmaya motive edilmesine bağlıdır.
Kütahya ili için önerilen yatırım konularının göreli üstünlüklerine göre sınıflandırılması
ve önerilen yatırım konularının kuruluş yeri faktörlerine göre değerlendirilmesi, tarım,
hayvancılık ve balıkçılık, sanayi ve turizm sektörleri için aşağıdaki tablolarda verilmiştir.
244
Tablo 150: Tarım Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi
Kuruluş Yeri Faktörleri
1. İklim Koşulları
2. Pazar Olanakları
3. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık
4. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları
5. Direkt İşgücü Temini
6. Enerji ve Su Olanakları
7. Tarımsal Fiziki Alt Yapı
8. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu
9. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları
10. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları
11. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı
12. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.)
Toplam Faktör Puanı
Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu
Faktör
Ağırlığı
2
3
2
2
2
1
3
1
2
2
2
3
Seracılık
Puan
Faktör
Puanı
16
27
18
16
16
9
24
9
16
14
16
24
205
8
9
9
8
8
9
8
9
8
7
8
8
A
Organik Tarım
Puan
Faktör
Puanı
16
27
18
16
16
9
24
8
16
14
18
27
209
8
9
9
8
8
9
8
8
8
7
9
9
A
Et ve Süt Sığırcılığu
Puan
Faktör
Puanı
16
27
18
16
18
9
24
9
16
14
16
21
204
8
9
9
8
9
9
8
9
8
7
8
7
A
Yumurta
Tavukçuluğu
Puan
Faktör
Puanı
9
18
9
27
9
18
8
16
9
18
9
9
8
24
9
9
8
16
7
14
8
16
8
24
209
A
Tablo 151: Madencilik ve Enerji Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi
Kuruluş Yeri Faktörleri
1. Pazara Yakınlık
2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık
3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları
4. Direkt İşgücü Temini
5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması
6. Enerji ve Su Olanakları
7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu
8. İklim Koşulları
9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü
10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları
11. Yan Sanayiye Yakınlık
12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları
13. İletişim Alt Yapısı
14. Sanayi Sektörü Alt Yapısı
15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları (*)
16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı
17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.)
Toplam Faktör Puanı
Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu
Faktör
Ağırlığı
3
2
2
2
2
1
1
1
2
2
1
1
1
2
2
2
3
30
Çeşitli
madenlerin
öğütülmesi ve
paketlenmesi
Faktör
Puan
Puanı
8
24
9
18
9
18
8
16
8
16
9
9
9
9
9
9
8
16
8
16
8
8
8
8
9
9
8
16
7
14
8
16
9
27
249
A
Bor türevleri
Faktör
Puanı
21
18
18
16
16
9
9
9
16
16
8
8
9
16
14
16
27
246
Puan
7
9
9
8
8
9
9
9
8
8
8
8
9
8
7
8
9
A
Manyezit
zenginleştirme
Faktör
Puanı
24
18
18
16
16
9
9
9
16
16
8
8
9
16
14
16
27
249
Puan
8
9
9
8
8
9
9
9
8
8
8
8
9
8
7
8
9
A
Biyokütle enerjisi
Faktör
Puanı
24
18
18
14
14
9
8
8
18
16
7
8
9
16
16
16
27
246
Puan
8
9
9
7
7
9
8
8
9
8
7
8
9
8
8
8
9
A
Güneş enerjisi
Faktör
Puanı
24
18
18
14
14
9
8
8
18
16
7
8
9
16
16
14
24
241
Puan
8
9
9
7
7
9
8
8
9
8
7
8
9
8
8
7
8
A
(*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek
Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs),
246
Tablo 152: İmalat Sanayi Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi
Kuruluş Yeri Faktörleri
Faktör
Ağırlığı
101-Etin
işlenmesi ve
saklanması ile et
ürünlerinin
imalatı**
Puan
1. Pazara Yakınlık
2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık
3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları
4. Direkt İşgücü Temini
5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması
6. Enerji ve Su Olanakları
7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu
8. İklim Koşulları
9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü
10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları
11. Yan Sanayiye Yakınlık
12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları
13. İletişim Alt Yapısı
14. Sanayi Sektörü Alt Yapısı
15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları *
16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı
17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.)
Toplam Faktör Puanı
Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu
3
2
2
2
2
1
1
1
2
2
1
1
1
2
2
2
3
30
8
9
9
8
8
9
9
9
9
7
8
9
9
8
7
7
9
Faktör
Puanı
24
18
18
16
16
9
9
9
18
14
8
9
9
16
14
14
27
248
BA
103-Sebze ve
meyvelerin
işlenmesi ve
saklanması
Puan
7
9
9
8
7
9
9
9
9
7
8
8
9
8
8
9
9
Faktör
Puanı
21
18
18
16
14
9
9
9
18
14
8
8
9
16
16
18
27
248
AA
105-Süt ürünleri
imalatı
Puan
7
9
9
8
7
9
9
9
9
7
7
8
9
8
8
8
8
Faktör
Puanı
21
18
18
16
14
9
9
9
18
14
7
8
9
16
16
16
24
242
AA
1391-Ötgü (triko)
veye tığ işi (kroşe)
kumaşların imalatı
Puan
7
7
9
7
7
9
9
9
7
7
7
6
9
8
8
8
8
Faktör
Puanı
21
14
18
14
14
9
9
9
14
14
7
6
9
16
16
16
24
230
BB
1392-Giyim
eşyası dışındaki
tamamlanmış
tekstil ürünlerinin
imalatı
Faktör
Puan
Puanı
7
21
7
14
9
18
7
14
7
14
9
9
9
9
9
9
7
14
7
14
7
7
6
6
9
9
8
16
8
16
8
16
9
27
233
BB
(*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek
Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs),
(**): NACE Rev.3’e göre Sektör Kodu-Sektör Adı
247
Tablo 152’nin devamı
Kuruluş Yeri Faktörleri
1. Pazara Yakınlık
2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık
3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları
4. Direkt İşgücü Temini
5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması
6. Enerji ve Su Olanakları
7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu
8. İklim Koşulları
9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü
10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları
11. Yan Sanayiye Yakınlık
12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları
13. İletişim Alt Yapısı
14. Sanayi Sektörü Alt Yapısı
15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları *
16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı
17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.)
Toplam Faktör Puanı
Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu
Faktör
Ağırlığı
3
2
2
2
2
1
1
1
2
2
1
1
1
2
2
2
3
141-İş giysisi
imalatı, diğer dış
giyim eşyaları ve
iç giyim eşyası
imalatları
Faktör
Puan
Puanı
7
7
9
7
7
9
9
9
7
7
7
6
9
8
7
8
9
21
14
18
14
14
9
9
9
14
14
7
6
9
16
14
16
27
231
CB
1621-Ahşap
kaplama
paneli ve ağaç
esaslı panel
imalatı
Pua
n
8
9
9
7
7
9
9
9
9
7
7
8
9
8
7
7
8
Faktör
Puanı
24
18
18
14
14
9
9
9
18
14
7
8
9
16
14
14
24
239
AB
172-Kağıt ve
mukavva
ürünleri imalatı
Puan
Faktör
Puanı
9
7
9
8
7
9
9
9
9
7
7
9
9
8
7
9
8
27
14
18
16
14
9
9
9
18
14
7
9
9
16
14
18
24
245
CA
203-Boya, vernik ve
benzeri kaplayıcı
maddeler imalatı
Puan
Faktör
Puanı
8
7
9
8
6
9
8
9
6
7
7
8
9
8
7
9
8
24
14
18
16
12
9
8
9
12
14
7
8
9
16
14
18
24
232
BB
2041-Sabun ve
deterjan ve diğer
temizlik ürünleri
imalatı
Faktör
Puanı
Puan
8
7
9
8
6
8
8
8
6
7
7
7
9
8
7
7
9
24
14
18
16
12
8
8
8
12
14
7
7
9
16
14
14
27
228
CB
(*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek
Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs),
248
Tablo 152’nin devamı
Kuruluş Yeri Faktörleri
1. Pazara Yakınlık
2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık
3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları
4. Direkt İşgücü Temini
5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması
6. Enerji ve Su Olanakları
7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu
8. İklim Koşulları
9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü
10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları
11. Yan Sanayiye Yakınlık
12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları
13. İletişim Alt Yapısı
14. Sanayi Sektörü Alt Yapısı
15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları *
16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı
17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.)
Toplam Faktör Puanı
Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu
Faktör
Ağırlığı
3
2
2
2
2
1
1
1
2
2
1
1
1
2
2
2
3
222-Kauçuktan
hijyenik ve
eczacılık
ürünlerinin
imalatı
Faktör
Puan
Puanı
8
24
7
14
9
18
7
14
7
14
9
9
8
8
9
9
7
14
7
14
7
7
7
7
9
9
8
16
8
16
9
18
9
27
238
AB
2312-Düz camın
222-Plastik
şekillendirilmesi ve
ürünlerin imalatı
işlenmesi
Puan
8
7
9
7
7
9
8
9
7
7
7
7
9
8
6
8
9
Faktör
Puanı
24
14
18
14
14
9
8
9
14
14
7
7
9
16
12
16
27
232
AB
Puan
8
9
9
8
8
9
9
9
8
7
8
8
9
8
8
9
9
Faktör
Puanı
24
18
18
16
16
9
9
9
16
14
8
8
9
16
16
18
27
251
BA
2331-Seramik karo
ve kaldırım taşları
imalatı
Puan
8
9
9
8
8
9
9
9
7
7
8
8
9
8
8
8
8
Faktör
Puanı
24
18
18
16
16
9
9
9
14
14
8
8
9
16
16
16
24
244
2341-Seramik
ev ve süs
eşyaları imalatı
Puan
8
9
9
8
8
9
9
9
7
7
8
8
9
8
8
8
8
AA
Faktör
Puanı
24
18
18
16
16
9
9
9
14
14
8
8
9
16
16
16
24
244
BA
(*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek
Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs),
249
Tablo 152’nin devamı
Kuruluş Yeri Faktörleri
1. Pazara Yakınlık
2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık
3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları
4. Direkt İşgücü Temini
5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması
6. Enerji ve Su Olanakları
7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu
8. İklim Koşulları
9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü
10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları
11. Yan Sanayiye Yakınlık
12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları
13. İletişim Alt Yapısı
14. Sanayi ve Hizmetler Sektörü Alt Yapısı
15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları *
16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı
17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.)
Toplam Faktör Puanı
Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu
Faktör
Ağırlığı
3
2
2
2
2
1
1
1
2
2
1
1
1
2
2
2
3
2343-Seramik
yalıtkanların ve
yalıtkan bağlantı
parçalarının
imalatı
Faktör
Puan
Puanı
8
24
9
18
9
18
8
16
8
16
9
9
9
9
9
9
7
14
7
14
8
8
8
8
9
9
8
16
8
16
8
16
9
27
247
BA
2352-Kireç vs alçı
imalatı
Puan
8
9
9
8
8
9
8
9
7
7
8
8
9
8
8
8
8
Faktör
Puanı
24
18
18
16
16
9
8
9
14
14
8
8
9
16
16
16
24
243
AA
2363-Hazır beton
imalatı
Puan
8
9
9
8
8
9
8
9
6
7
8
8
9
8
8
8
8
Faktör
Puanı
24
18
18
16
16
9
8
9
12
14
8
8
9
16
16
16
24
241
AA
242-Çelik, tüp,
boru, ve içi boş
profil üretimi
Puan
8
7
9
8
8
9
8
9
8
7
7
8
9
8
8
9
9
Faktör
Puanı
24
14
18
16
16
9
8
9
16
14
7
8
9
16
16
18
27
245
245-Metal döküm
Puan
8
7
9
8
8
9
8
9
8
7
8
8
9
8
8
8
9
AA
Faktör
Puanı
24
14
18
16
16
9
8
9
16
14
8
8
9
16
16
16
27
244
BA
(*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek
Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs),
250
Tablo 152’nin devamı
Kuruluş Yeri Faktörleri
1. Pazara Yakınlık
2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık
3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları
4. Direkt İşgücü Temini
5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması
6. Enerji ve Su Olanakları
7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu
8. İklim Koşulları
9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü
10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları
11. Yan Sanayiye Yakınlık
12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları
13. İletişim Alt Yapısı
14. Sanayi ve Hizmetler Sektörü Alt Yapısı
15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları *
16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı
17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.)
Toplam Faktör Puanı
Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu
Faktör
Ağırlığı
3
2
2
2
2
1
1
1
2
2
1
1
1
2
2
2
3
2521-Merkezi
274-Elektrikli
ısıtma
253-Buhar
aydınlatma
ekipmanlarının
radyatörleri ve jeneratörü imalatı
imalatı
sıcak su kazanları
Faktör
Faktör
Faktör
Puan
Puan
Puan
Puanı
Puanı
Puanı
8
24
8
24
8
24
7
14
7
14
7
14
9
18
9
18
9
18
7
14
7
14
7
14
8
16
8
16
8
16
9
9
9
9
9
9
8
8
8
8
8
8
9
9
9
9
9
9
8
16
8
16
8
16
7
14
7
14
7
14
7
7
7
7
7
7
8
8
8
8
7
7
9
9
9
9
9
9
8
16
8
16
8
16
7
14
7
14
7
14
7
14
7
14
8
16
9
27
9
27
9
27
237
237
238
AB
AB
BB
275-Elektrikli ev
aletleri imalatı
Puan
8
7
9
7
8
9
8
9
8
7
8
8
9
8
8
8
9
Faktör
Puanı
24
14
18
14
16
9
8
9
16
14
8
8
9
16
16
16
27
242
292-Motorlu kara
taşıtları kaporta,
römork üretimi
Puan
8
7
9
7
8
9
8
9
8
7
7
8
9
8
7
8
9
AA
Faktör
Puanı
24
14
18
14
16
9
8
9
16
14
7
8
9
16
14
16
27
239
BB
(*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek
Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs),
251
Tablo 152’nin devamı
Kuruluş Yeri Faktörleri
1. Pazara Yakınlık
2. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık
3. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları
4. Direkt İşgücü Temini
5. Üst Düzey Yöneticilerin ve Teknik Pers. Sağlanması
6. Enerji ve Su Olanakları
7. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu
8. İklim Koşulları
9. Atıkların Çevresel Etkisinin Düşüklüğü
10. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları
11. Yan Sanayiye Yakınlık
12. Yatay ve Dikey Entegrasyon Olanakları
13. İletişim Alt Yapısı
14. Sanayi ve Hizmetler Sektörü Alt Yapısı
15. Sürdürülebilir Yenilikçilik Olanakları *
16. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı
17. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.)
Toplam Faktör Puanı
Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu
Faktör
Ağırlığı
3
2
2
2
2
1
1
1
2
2
1
1
1
2
2
2
3
2932-Motorlu
kara taşıtları için
diğer parça ve
aksesurların
imalatı
Faktör
Puan
Puanı
8
24
7
14
9
18
7
14
8
16
9
9
8
8
9
9
8
16
7
14
7
7
8
8
9
9
8
16
8
16
8
16
9
27
241
AA
3101-Büro ve
mağaza
mobilyaları
imalatı
Puan
8
9
9
6
8
9
8
9
8
7
7
8
9
8
8
8
8
Faktör
Puanı
24
18
18
12
16
9
8
9
16
14
7
8
9
16
16
16
24
240
AA
3109-Diğer
mobiyaların (yemek
3102-Mutfak
mobilyaları imalatı odası, yatak odası
v.b.) imalatı
Puan
8
9
9
6
8
9
7
9
8
7
7
8
9
8
8
8
8
Faktör
Puanı
24
18
18
12
16
9
7
9
16
14
7
8
9
16
16
16
24
239
AB
Puan
8
9
9
6
8
9
8
9
8
7
7
8
9
8
8
8
8
Faktör
Puanı
24
18
18
12
16
9
8
9
16
14
7
8
9
16
16
16
24
240
AA
(*): Yöredeki AR-GE olanakları, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka başvuru sayıları, Üniversite-Sanayi İşbirliği, İnovasyon Destek birimleri (Üniversiteler, Meslek
Okullarının varlığı ve kursları, İş geliştirme kursları, Teknokentler vs),
Tablo 153: Hizmetler (Turizm, Sağlık ve Depolama) Sektöründe Önerilen Yatırım Konularının Kuruluş Yeri Faktörlerine Göre Değerlendirilmesi
Kuruluş Yeri Faktörleri
1. Coğrafi Konum
2. İklim Koşulları
3. Yatırımın Yöredeki Sosyal ve Kültürel Çevreye Uygunluğu
4. Pazar Olanakları
5. Nitelikli İşgücü Temini
6. Üst Düzey Yöneticilerin Sağlanması
7. Ulaşım Alt Yapısı ve Taşıma Olanakları
8. Enerji ve Su Olanakları
9. İletişim Alt Yapısı
10. Turizm ve Hizmetler Sektörü Alt Yapısı
11. Hammadde ve Yardımcı Malzeme Kaynaklarına Yakınlık
12. Sabit Yatırım Tutarı ve İşletme Sermayesi İhtiyacı
13. Yatırım Teşvik Tedbirleri ve Destek Unsurları
14. Diğer (Güvenlik ve Milli Savunmaya Uygunluk vs.)
Toplam Faktör Puanı
Yatırımın Yer Aldığı Göreli Üstünlük Grubu
Faktör
Ağırlığı
2
2
1
3
2
2
3
2
2
3
2
2
2
2
5 Yıldızlı Termal
Otel
Faktör
Puanı
18
18
9
27
14
14
27
16
18
24
16
12
16
18
247
Puan
9
9
9
9
7
7
9
8
9
8
8
6
8
9
A
Turizm Belgeli
Konaklama
Tesisi
Faktör
Puan
Puanı
8
16
9
18
9
9
8
24
8
16
8
16
9
27
8
16
9
18
8
24
8
16
7
14
8
16
9
18
248
Kırsal turizme
dönük butik
oteller
Faktör
Puan
Puanı
9
18
9
18
8
8
8
24
8
16
8
16
9
27
8
16
9
18
8
24
8
16
8
16
8
16
9
18
251
A
A
Özel hastane
Faktör
Puanı
16
18
9
27
14
14
27
16
18
24
16
14
16
18
247
Puan
8
9
9
9
7
7
9
8
9
8
8
7
8
9
A
Soğuk hava
deposu
Faktör
Puanı
16
18
8
27
16
16
27
18
18
24
16
16
16
16
252
Puan
8
9
8
9
8
8
9
9
9
8
8
8
8
8
A
253
8.9. Kuruluş Yeri Faktörleri Açısından Önerilen Yatırım Konularının Değerlendirilmesi
Yörenin doğal, sosyal ve ekonomik koşulları ve potansiyel gelişme eksenleri dikkate
alınarak NACE Revize 2 faaliyet sınıflaması bazında belirlenen 43 yatırım konusunun
kuruluş yeri faktörlerine göre değerlendirilmesi neticesinde, faaliyet alanlarının 30'u A
grubunda, 13’ü ise B grubunda yer almaktadır (buradaki “A” grubu; “AA”, “BA”, “CA” ve
ilgili faaliyet konusunun performans değerlendirmesi olmadığı için yalnızca kuruluş yeri
faktörlerine göre belirlenen “A” grubunun toplamını, “B” grubu ise “AB”, “BB”, “CB” ve
yine ilgili faaliyet konusunun performans değerlendirmesi olmadığı için yalnızca kuruluş
yeri faktörlerine göre belirlenen “B” grubunun toplamını ifade etmektedir).
A grubu içerisinde bulunan yatırım konularına bakıldığında;
- Hem performans değerlemesinden hem de kuruluş yeri faktörlerinden de A notunu
alan (AA notuna sahip faaliyet alanları) 10 yatırım konusu,
- Performans değerlemesinden B, kuruluş faktörleri açısından A notunu alan (BA notuna
sahip faaliyet alanları) 5 yatırım konusu,
- Performans değerlemesinden C, kuruluş faktörleri açısından A notunu alan (CA notuna
sahip faaliyet alanları) 1 yatırım konusu,
-Gerek imalat sanayi dışında yer aldığı gerekse de performans değerlemesi yapılamadığı
için performans notu bulunmayan, ancak kuruluş faktörleri açısından A notunu alan (A
notuna sahip faaliyet alanları) 14 yatırım konusu,
B grubu içerisinde bulunan yatırım konularına bakıldığında;
- Performans değerlemesinden A, kuruluş faktörleri açısından B notunu alan (AB notuna
sahip faaliyet alanları) 6 yatırım konusu,
- Hem performans değerlemesinden hem de kuruluş yeri faktörlerinden de B notunu
alan (BB notuna sahip faaliyet alanları) 5 yatırım konusu,
- Performans değerlemesinden C, kuruluş faktörleri açısından B notunu alan (CB notuna
sahip faaliyet alanları) 2 yatırım konusu,
bulunmaktadır.
Önerilen yatırım konularının değerlendirme neticesinde aldıkları notlar, ana ve alt
faaliyet dallarına göre aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
254
Tablo 154: Önerilen Yatırım Konularının Özet Değerlendirmesi
A
Faaliyet
Sayısı
4
A
3
Çeşitli madenlerin öğütülmesi ve paketlenmesi, Bor türevleri, Manyezit zenginleştirme
AA
10
Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması, Süt ürünleri imalatı, Seramik karo ve kaldırım taşları
imalatı, Kireç vs alçı imalatı, Hazır beton imalatı, Çelik tüp, boru ve içi boş profil üretimi, Elektrikli ev
aletleri imalatı, Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı, Büro ve mağaza mobilyaları
imalatı, Diğer mobilyaların (yemek odası, yatak odası vb) imalatı
AB
6
Ahşap kaplama paneli, Kauçuktan hijyenik ve eczacılık ürünlerinin imalatı, Plastik ürünlerin imalatı,
Merkezi ısıtma radyatörleri ve sıcak su kazanları, Buhar jeneratörü imalatı, Mutfak mobilyaları imalatı
BA
5
Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı, Düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi, Seramik
ev ve süs eşyaları imalatı, Seramik yalıtkanların ve yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı, Metal Döküm
BB
5
Örgü (triko)veya tığ işi (kroşe) kumaşların imalatı, Giyim eşyası dışındaki tamamlanmış tekstil ürünlerinin
imalatı, Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddelerin imalatı, Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı,
Motorlu kara taşıtlar, kaporta, römork üretimi
CA
1
Kağıt ve mukavva ürünleri imalatı
CB
2
İş giysisi imalatı, diğer dış giyim eşyaları ve iç giyim eşyası imalatları, Sabun ve deterjan ve diğer temizlik
ürünleri imalatı
Enerji
A
2
Biyokütle enerjisi, Güneş enerjisi
Sağlık
A
1
Özel hastane
Turizm
A
3
5 yıldızlı termal otel, Turizm belgeli konaklama tesisi, Kırsal turizme dönük butik otel
Depolama
A
1
Soğuk hava deposu
HİZMETLER
İmalat Sanayi
SANAYİ
Madencilik
Ana Faaliyet
Alanı
TARIM
Notu
Faaliyet Adı (NACE Rev. 2)
Seracılık, Organik tarım, Et ve süt sığırcılığı, Yumurta tavukçuluğu
255
8.10. Önerilen İmalat sanayi Yatırım Konuları İçin Etki Analizi
Kütahya ili içi önerilen yatırım konularının her birinin bir birimlik talep artışı neticesinde
bölgede yaratacağı toplam üretim artışı etkisini ve bu üretim artışının hangi sektörlerden
kaynaklanacağını belirlemek amacıyla, bu yatırım konuları için I/O analizi yardımıyla toplam
geri bağlantı katsayılarını, üretim artışında en önemli etkiye sahip sektörleri ve bu sektörlerin
üretim artışını katkılarını belirlemek mümkündür. Bu sayede aynı zamanda önerilen yatırım
konularının belirli birisinin (ya da belirli bir kısmının) hayata geçmesi neticesinde ilde
yaratılacak toplam üretimin benzetim modelini (simülasyonunu) ve/veya ilde yaratılacak her
bir yatırım konusu için bölgesel etki modelini (regional impact analysis) oluşturmak mümkün
olacaktır.
Bu nedenle önerilen yatırım konuları için yaratılabilecek katma değer zincirini en iyi
ölçeceğini düşündüğümüz toplam geri bağlantı katsayıları hesaplanarak, il için bir etki analizi
çalışması gerçekleştirilmiştir. İzleyen tablolarda önerilen her yatırım konusu için en büyük
üretim artışı gereken sektörler de belirtilerek bu sektörlerin mevcut durumda yeterli
kapasiteye sahip olması halinde yaratılacak üretim artışını, kapasite artışı gereken sektörleri
veya yeni kapasite yaratılması gereken sektörleri de etki analizi kapsamında irdelemek
mümkündür. Bu haliyle analiz, az önce de belirtildiği gibi, bir benzetim (simülasyon) çalışması
niteliği taşıdığından, ilde oluşturulabilecek üretim deseninin tasarımı için de fikir verici
olacaktır. Önerilen yatırım konularının tetiklediği sektörlerden bir ya da birkaçının ilde
mevcut olmaması ya da yeterli kapasitede olmaması, uyarılmış talep artışının (yatırım konusu
olarak önerilen sektördeki talep artışı neticesinde bu sektörün üretimini tetiklediği diğer
sektörlerin ürünlerine olan talepteki artış) bu yetersiz kapasite kadar kısmının yaratacağı
katma değer zincirinin il dışında kalacağı anlamını taşıyacaktır.
Öncelikle önerilen yatırım konuları NACE Rev. 2 sınıflamasına göre yapıldığı için bu konuların
90 sektör içeren I/O tablolarına uyumlaştırılması gerekmiştir. Bu amaçla hazırlanan Tablo
155’de, önce önerilen yatırım konusunun NACE Rev. 2 kodunun NACE Rev. 1.1. karşılığı
belirlenmiştir25. Sonrasında bu sektörlerin yer aldığı I/O tablosu kodları belirtilmiştir. I/O
tablosundaki sektör kırılımı her zaman tek bir NACE Rev. 1.1. koduna karşılık
gelmeyebileceğinden, önerilen yatırım konusu tek bir NACE Rev. 2. koduna sahip olsa da, I/O
25
2002 yılına ait 90 sektörlü I/O tablosunda, sektörler TÜİK tarafından NACE Rev. 1.1. sınıflamasına uygun
olarak tasnif edilmiştir.
tablosunda bazen bu sektör ancak benzer bazı sektörlerle birlikte toplulaştırılmış olarak yer
almaktadır. Bu nedenle NACE Rev. 2. bazında 24 yatırım konusu önerilmişken, bunun I/O
tablosunda karşılığı olarak 20 sektör incelenebilmiştir. Burada açıkladığımız dönüşüm işlemi
Tablo 155’de verilmektedir.
Dönüşüm işlemi neticesinde belirlenen 20 sektörün kısmî toplam geri bağlantı katsayısı
analizi (etki analizi), ilk beş sektörü kapsayacak şekilde Tablo 156’da verilmiştir.
257
Tablo 155: Önerilen Yatırım Konularının NACE Rev. 2. den I/O Tablosu Kodlarına Dönüşüm Anahtarı
Önerilen Yatırım Konusunun
NACE Rev. 2
Kodu
101
103
105
139
141
162
172
203
204
222
231
233
234
235
236
242
245
252
253
275
274
292
293
310
NACE Rev. 1.1.
Karşılığı
151
153
155
176
182
202
212
243
245
252
261
263
262
265
266
272
275
282
283
297
315
342
343
361
90 Sektör I/O
Kod Karşılığı
10
12
14
22
23
28
29
34
36
38
39
I/O Analizinde İçerilen
Sektörler (NACE Rev. 1.1.)
151
153
155
176+177
181+182
202+203+204+205
211+212
242+243
245+246+247
252
261
Et ve et ürünleri imalatı, işlenmesi ve saklanması
Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması
Süt ürünleri imalatı
Trikotaj (örme) ve tığ-işi kumaş imalatı
Deri giyim eşyası imalatı; diğer giyim eşyası ve aksesuarların imalatı
Ağaç ürünleri imalatı
Kağıt hamuru, kağıt ve kağıt ürünleri imalatı
Pestisid ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin im.; boya, vernik vb mad.ile matbaa mürek. im.
Sabun ve deterjan, temizlik ve cilalama mad.; parfüm; kozmetik ve tuvalet malz. imalatı
Plastik ürünlerin imalatı
Cam ve cam ürünleri imalatı
40
262+263
Seramik ürünleri imalatı
41
265+266
Çimento, kireç ve alçı imalatı; beton, çimento ve alçıdan yapılmış maddelerin imalatı
43
45
271+272+273
275
Demir-çelik-ana sanayii
Döküm sanayii
46
281+282+283
Metal yapı malz. im.; tank, sarnıç, metal muhafaza ile kalorifer kazanı ve
radyatör im.; buhar kazanı im.
50
52
297
311+312+313+314+315+316
B.y.s. ev aletleri imalatı
B.y.s. elektrikli makine ve cihazların imalatı
55
341+342+343
Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı
60
361
Mobilya imalatı
İncelenecek Sektörlerin Adları
Tablo 156: Önerilen Yatırım Konularının Toplam Kısmî Geri Bağlantı Katsayıları ve Üretimini Tetiklediği İlk Beş Sektör
Sektör I/O
Sıra No ve Adı
10-Et Ürün İşleme
1. Sıradaki Sektör
1.0209
2. Sıradaki Sektör
0.6701
3. Sıradaki Sektör
0.2553
4. Sıradaki Sektör
0.1020
5. Sıradaki Sektör
0.0750
10-Et Ürün İşleme
1.1337
2-Hayvancılık
0.4558
1-Meyve&Sebze
0.0961
72-Karayolu Taşımacılık
0.0801
16-Hayvan Yemi İm.
0.0555
12-Sebze&Meyve İşleme
1.0071
1-Meyve&Sebze
0.4987
72-Karayolu Taşımacılık
0.1774
67-Toptan Ticaret
0.0838
68-Perakende Ticaret
0.0598
14-Süt Ürünleri
1.0668
2-Hayvancılık
0.6192
1-Meyve&Sebze
0.1159
72-Karayolu Taşımacılık
0.0922
67-Toptan Ticaret
0.0910
22-Örme
1.0737
20-Tekstil&Dokuma
0.6242
77-Mali Aracılık
0.0969
72-Karayolu Taşımacılık
0.0953
67-Toptan Ticaret
0.0694
23-Deri Giyim Eşyası
1.0754
20-Tekstil&Dokuma
0.1334
72-Karayolu Taşımacılık
0.1316
67-Toptan Ticaret
0.1099
36-Temizlik Maddeleri
0.1017
28-Ağaç Ürünleri
1.3637
4-Ormancılık
0.1467
33-Ana Kimyasallar
0.0991
27-Kereste&Parke
0.0860
72-Karayolu Taşımacılık
0.0683
29-Kâğıt Ürünleri
1.0424
62-Elektrik
0.2804
72-Karayolu Taşımacılık
0.1035
67-Toptan Ticaret
0.0754
33-Ana Kimyasallar
0.0745
34-Zirai İlaç%Boya&Vernik
1.1983
33-Ana Kimyasallar
0.2133
72-Karayolu Taşımacılık
0.1067
9-Taşocakçılığı
0.0862
67-Toptan Ticaret
0.0711
Katsayı
36-Temizlik Maddeleri
1.1511
33-Ana Kimyasallar
0.2770
72-Karayolu Taşımacılık
0.1079
67-Toptan Ticaret
0.1071
83-Diğer İş Faaliyetleri
0.1023
Sektör
38-Plastik
33-Ana Kimyasallar
72-Karayolu Taşımacılık
62-Elektrik
77-Mali Aracılık
Katsayı
Sektör
12-Sebze&Meyve
İşleme
14-Süt Ürünleri
Katsayı
Sektör
Katsayı
Sektör
22-Örme
Katsayı
Sektör
23-Deri Giyim Eşyası
Katsayı
Sektör
28-Ağaç Ürünleri
29-Kâğıt Ürünleri
Katsayı
Sektör
Katsayı
Sektör
34-Zirai İlaç&Boya
&Vernik
Katsayı
36-Temizlik
Maddeleri
Katsayı
38-Plastik
Sektör
Sektör
İlk Beş
Toplamı
İlk Beş
Payı (%)
Toplam
2.1232
79.7
2.6635
1.8213
70.7
2.5744
1.8269
73.9
2.4711
1.9852
69.7
2.8472
1.9596
68.5
2.8608
1.5520
58.8
2.6412
1.7638
65.0
2.7121
1.5762
59.4
2.6514
1.6756
60.5
2.7681
1.7454
61.0
2.8620
Tablo Açıklaması;
“1.Sıradaki Sektör, 2. Sıradaki Sektör,..., 5. Sıradaki Sektör” : İlgili sektör talebi bir birim arttığında sektörlerin üretim artışına göre sırasını,
“Katsayı”
: Her bir sektördeki üretim artışının kaç birim olduğunu,
“Sektör”
: Üretim artışı verilen sektörün hangisi olduğunu,
“İlk Beş Toplamı”: İlk beş sırayı alan sektörlerin toplam üretim artışının kaç birim olduğunu,
“İlk Beş Payı”
: İlk beş sırayı alan sektörlerin üretim artışının toplam üretim artışının yüzde kaçını oluşturduğunu,
“Toplam”
: İlgili sektör (tablonun ilk sütununda adı belirtilen sektör) talebi bir birim arttığında ekonomideki toplam üretiminin ne kadar arttığını,
ifade etmektedir.
259
Tablo 156 (Devam) : Önerilen Yatırım Konularının Toplam Kısmî Geri Bağlantı Katsayıları ve Üretimini Tetiklediği İlk Beş Sektör
Sektör I/O
Sıra No ve Adı
39-Cam Ürünleri
40-Seramik
1. Sıradaki Sektör
43-Demir-Çelik
50-Ev Aletleri
1.2385
0.0911
0.0727
0.0616
0.0506
62-Elektrik
0.1879
72-Karayolu Taşımacılık
0.0990
7-Petrol&Gaz Çıkarma
0.0981
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
0.0877
40-Seramik
1.1472
9-Taşocakçılığı
0.1583
62-Elektrik
0.1054
72-Karayolu Taşımacılık 32-Rafine Petrol&Kok Köm.
0.0953
0.0710
41-Çimento&Kireç&Alçı
1.6245
9-Taşocakçılığı
0.2093
62-Elektrik
0.1105
72-Karayolu Taşımacılık
0.1083
67-Toptan Ticaret
0.0910
43-Demir-Çelik
1.0175
62-Elektrik
0.3500
72-Karayolu Taşımacılık 44-Demir Dışı Metaller
0.3212
0.1676
67-Toptan Ticaret
0.1011
45-Döküm
1.0297
43-Demir-Çelik
0.4470
44-Demir Dışı Metaller
0.2202
62-Elektrik
0.1104
72-Karayolu Taşımacılık
0.0976
46-Metal Yapı Malz.&Kazanlar
1.0405
43-Demir-Çelik
0.3643
44-Demir Dışı Metaller
0.0970
62-Elektrik
0.0967
72-Karayolu Taşımacılık
0.0928
50-Ev Aletleri
1.1825
43-Demir-Çelik
0.2148
62-Elektrik
0.1320
67-Toptan Ticaret
0.1070
72-Karayolu Taşımacılık
0.1008
52-Elektrikli Makine&Cihaz
1.3111
44-Demir Dışı Metaller
0.2398
43-Demir-Çelik
0.1125
72-Karayolu Taşımacılık
0.0965
67-Toptan Ticaret
0.0900
Katsayı
55-Motorlu Kara Taşıtı
1.0213
43-Demir-Çelik
0.1462
72-Karayolu Taşımacılık
0.1188
47-Diğer Metal Eşya
0.1178
44-Demir Dışı Metaller
0.1051
Sektör
60-Mobilya
43-Demir-Çelik
20-Tekstil&Dokuma
72-Karayolu Taşımacılık
28-Ağaç Ürünleri
Katsayı
Katsayı
Sektör
Katsayı
Katsayı
Katsayı
Sektör
Katsayı
Sektör
52-Elektrikli Makine
&Cihaz
55-Motorlu Kara Taşıtı
Katsayı
Sektör
Katsayı
Sektör
60-Mobilya
5. Sıradaki Sektör
39-Cam Ürünleri
1.0155
Sektör
46-Metal Yapı Malz.
&Kazanlar
4. Sıradaki Sektör
Sektör
Sektör
45-Döküm
3. Sıradaki Sektör
Katsayı
Sektör
41-Çimento&Kireç
&Alçı
2. Sıradaki Sektör
İlk Beş İlk Beş
Toplam
Toplamı Payı (%)
1.5146
70.9
2.1361
1.4882
61.1
2.4368
1.5771
63.9
2.4697
2.1436
71.2
3.0088
1.9574
71.5
2.7362
1.9049
68.8
2.7676
1.6913
63.3
2.6703
1.7370
61.9
2.8042
1.8499
61.9
2.9865
1.5092
53.1
2.8415
Tablo Açıklaması;
“1.Sıradaki Sektör, 2. Sıradaki Sektör,..., 5. Sıradaki Sektör” : İlgili sektör talebi bir birim arttığında sektörlerin üretim artışına göre sırasını,
“Katsayı”
: Her bir sektördeki üretim artışının kaç birim olduğunu,
“Sektör”
: Üretim artışı verilen sektörün hangisi olduğunu,
“İlk Beş Toplamı”: İlk beş sırayı alan sektörlerin toplam üretim artışının kaç birim olduğunu,
“İlk Beş Payı”
: İlk beş sırayı alan sektörlerin üretim artışının toplam üretim artışının yüzde kaçını oluşturduğunu,
“Toplam”
: İlgili sektör (tablonun ilk sütununda adı belirtilen sektör) talebi bir birim arttığında ekonomideki toplam üretiminin ne kadar arttığını,
ifade etmektedir.
260
9. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Bir yörenin yatırımcılar için çekim merkezi olması ülke ve bölgenin gelişmişliği yanında, kendi
özel konum ve koşullarına da bağlıdır. Yerleşim yerlerinin gelişmişlik düzeyi, kendi iç
dinamizmleri ve/veya kamunun desteği ile şekillenmektedir. Bir yörenin, gelişme
dinamiklerini oluşturan unsurlar, genel olarak doğal altyapı, maddi altyapı, kurumsal altyapı
ve beşeri altyapıdan oluşmaktadır. Söz konusu altyapılar birbirlerini tamamlayarak geliştiği
ölçüde yörenin/bölgenin sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi de artmaktadır.
Bölgesel veya ulusal gelişmenin sağlanabilmesi, ancak rasyonel kararlar doğrultusunda,
üretim faktörlerinin etkin kullanılmasıyla, verimli alanlara, uygun zamanda gerekli
yatırımların yapılmasıyla mümkün olmaktadır. Bu noktada “kalkınmanın” temel faktörlerden
birini de, tasarrufların yani finansal kaynakların kârlı ve verimli alanlara tahsis edilmesi
oluşturmaktadır.
Finansal kaynakların kârlı ve verimli alanlara yönlendirilmesinde ve yörenin sosyoekonomik
gelişmişlik düzeyini artırıcı yatırım projelerinin değerlendirilmesinde ilk adım olan uygun
yatırım alanları araştırması önem kazanmaktadır. Uygun yatırım alanları araştırmasında
temel amaç, yörenin kısa ve uzun dönemde beklenen gelişmeleri de dikkate alınarak, yöre
kalkınmasına katkıda bulunacak, yöre kaynakları ile uyumlu, iç ve dış talebe yönelik uygun
yatırım konularını önermektir.
Uygun yatırım konuları önerilerinin temel analizi de kuruluş yeri faktörleri analizine
dayanmaktadır. Kuruluş yeri faktörleri, belirlenen üretim konusunun belli bir coğrafi konuma
yerleştirilmesi durumunda, söz konusu üretim konusunun yatırım ve işletme maliyetleri, satış
hasılatı ve sermaye yapısı üzerinde etkili olan tüm konumsal özellikleri kapsamaktadır. Bir
yatırım projesinde kuruluş yeri, işletmenin amaçlarına ulaşması için gerekli koşulları yerine
getirebilecek özellikleri taşımalıdır. Bu amaca yönelik olarak, kuruluş yerinin belirlenme
sürecinde verimlilik, ekonomiklik ve kârlılık şeklinde üç temel ekonomik unsur dikkate
alınmalıdır.
Özellikle yeraltı kaynaklarına dayalı olarak belli bir sanayi altyapısı olan ilde, sanayi
ürünlerinin çeşitliliğinin sağlanması, sahip olan kaynakların etkin kullanılması açılarından
çeşitli kurumlar aracılığıyla çalışmalar sürdürülmektedir. Tarım sektörü her ne kadar il
ekonomisi içinde çok büyük bir paya sahip olmayıp, geçmiş yıllara göre de bir gerileme
içindeyse de, son yıllarda tarımsal arazilerin toplulaştırma çalışmaları yoluyla, Tarım ve Kırsal
Kalkınmayı Destekleme Kurumu’nun, Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü’nün ve bazı
diğer tarım örgütlenmelerinin çalışmaları ile geliştirilmeye ve büyütülmeye çalışılmaktadır.
Çalışmada yer alan sosyal ve ekonomik göstergeler birlikte değerlendirildiğinde, Kütahya
ilinin çoğu gösterge açısından Türkiye ortalamalarının altında yer aldığı, Türkiye’nin diğer
illerine göre alt sıralarda bulunduğu görülmektedir. İzmir, Yeni Teşvik Sistemi’ne göre de
sosyoekonomik gelişmişlik açısından 4. derecede gelişmiş iller arasında bulunmaktadır.
Sosyo-ekonomik açıdan gelişmeye muhtaç durumda görünen Kütahya ilinin, sahip olduğu
yeraltı kaynaklarının, sanayi altyapısının, tarihi ve doğal güzelliklerin, jeotermal kaynakların,
bir geçiş noktası olma özelliğinin, ulaşım olanaklarının, turizme kaynaklık edebilecek
varlıkların doğru ve etkin kullanımı ile gerek sanayi alanında gerek tarım alanında ve özellikle
de turizm alanında, bulunduğu noktadan daha ileri noktalara taşınabilecek potansiyeli
taşıdığı görülmektedir.
Kütahya ilinin, kimisi kısa, kimisi orta ve uzun vadede kullanılabilecek ve sonuç verebilecek
olan, arzulanan gelişme atılımını gerçekleştirecek kaynaklara ve potansiyele sahip bulunduğu
görülmektedir. Bu kaynakların harekete geçirilmesi, ortaya çıkacak fırsatların etkili bir şekilde
değerlendirilmesi, olası tehditlerin bertaraf edilmesi ve zayıf yönlerin ortaya çıkardığı
dezavantajları aşmakla yakından ilgilidir. Var olan fırsatların etkin bir şekilde kullanılması,
belirlenen hedefe ulaşmada önemli bir unsur olmakla birlikte, aynı zamanda, bölgenin zayıf
yönlerinin sayıca azaltılmasına yardımcı olabilecek, güçlü yönlerinin artmasına ve daha da
kuvvetlenmesine katkı sağlayacaktır.
Bu çalışmada, Kütahya’da yapılabilirliği olası görülen, yeni istihdam alanları yaratabilecek
yatırım konusu önerileri geliştirilmiştir. Yörenin doğal, sosyal ve ekonomik koşulları ve
potansiyel gelişme eksenleri dikkate alınarak NACE Revize 2 faaliyet sınıflaması ve üçlü dijit
bazında belirlenen 43 yatırım konusunun kuruluş yeri faktörlerine göre değerlendirilmesi
neticesinde, faaliyet alanlarının 30'u A grubunda, 13’ü ise B grubunda yer almaktadır
(buradaki “A” grubu; “AA”, “BA”, “CA” ve ilgili faaliyet konusunun performans
değerlendirmesi olmadığı için yalnızca kuruluş yeri faktörlerine göre belirlenen “A” grubunun
toplamını, “B” grubu ise “AB”, “BB”, “CB” ve yine ilgili faaliyet konusunun performans
değerlendirmesi olmadığı için yalnızca kuruluş yeri faktörlerine göre belirlenen “B” grubunun
toplamını ifade etmektedir).
262
Bu yatırım konularının dağılımına bakıldığında;
İmalat Sanayi İçin Performans Değerlendirmesi İçeren Yatırım Konuları;
Hem performans değerlemesinden hem de kuruluş yeri faktörlerinden de A notunu alan
(AA notuna sahip faaliyet alanları) 10 yatırım konusu;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması,
Süt ürünleri imalatı,
Seramik karo ve kaldırım taşları imalatı,
Kireç vs alçı imalatı,
Hazır beton imalatı,
Çelik tüp, boru ve içi boş profil üretimi,
Elektrikli ev aletleri imalatı,
Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı,
Büro ve mağaza mobilyaları imalatı,
Diğer mobilyaların (yemek odası, yatak odası vb) imalatı
Performans değerlemesinden A kuruluş yeri faktörlerinden de B notunu alan (AB notuna
sahip faaliyet alanları) 6 yatırım konusu;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Ahşap kaplama paneli,
Kauçuktan hijyenik ve eczacılık ürünlerinin imalatı,
Plastik ürünlerin imalatı,
Merkezi ısıtma radyatörleri ve sıcak su kazanları,
Buhar jeneratörü imalatı,
Mutfak mobilyaları imalatı,
Performans değerlemesinden B kuruluş yeri faktörlerinden de A notunu alan (BA notuna
sahip faaliyet alanları) 5 yatırım konusu;
1.
2.
3.
4.
5.
Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı,
Düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi,
Seramik ev ve süs eşyaları imalatı,
Seramik yalıtkanların ve yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı,
Metal Döküm,
Performans değerlemesinden B, kuruluş yeri faktörlerinden de B notunu alan (BB notuna
sahip faaliyet alanları) 5 yatırım konusu;
1.
2.
3.
4.
Örgü (triko)veya tığ işi (kroşe) kumaşların imalatı,
Giyim eşyası dışındaki tamamlanmış tekstil ürünlerinin imalatı,
Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddelerin imalatı,
Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı,
5. Motorlu kara taşıtlar, kaporta, römork üretimi,
Performans değerlemesinden C, kuruluş yeri faktörlerinden de A notunu alan (CA notuna
sahip faaliyet alanları) 1 yatırım konusu;
263
1. Kağıt ve mukavva ürünleri imalatı
Performans değerlemesinden C, kuruluş yeri faktörlerinden de B notunu alan (CB notuna
sahip faaliyet alanları) 2 yatırım konusu;
1. İş giysisi imalatı, diğer dış giyim eşyaları ve iç giyim eşyası imalatları,
2. Sabun ve deterjan ve diğer temizlik ürünleri imalatı
olarak belirlenmiştir.
Tarım İçin Kuruluş Yeri Faktörleri Dikkate Alınarak Belirlenen Yatırım Konuları;
A Grubu 4 yatırım konusu;
1.
2.
3.
4.
Seracılık,
Organik tarım,
Et ve süt sığırcılığı,
Yumurta tavukçuluğu,
Madencilik ve Enerji İçin Kuruluş Yeri Faktörleri Dikkate Alınarak Belirlenen Yatırım Konuları;
A Grubu 5 yatırım konusu;
1.
2.
3.
4.
5.
Çeşitli madenlerin öğütülmesi ve paketlenmesi,
Bor türevleri,
Manyezit zenginleştirme
Biyokütle enerjisi,
Güneş enerjisi
Hizmetler Sektörleri İçin Kuruluş Yeri Faktörleri Dikkate Alınarak Belirlenen Yatırım Konuları;
A Grubu 5 yatırım konusu;
1.
2.
3.
4.
5.
Özel hastane
5 yıldızlı termal otel,
Turizm belgeli konaklama tesisi,
Kırsal turizme dönük butik otel
Soğuk hava deposu
olarak belirlenmiştir.
Kütahya ilinin, ekonomik, sosyal ve doğal koşulları ve gelişme dinamikleri dikkate alınarak
yapılan araştırmalar ve değerlendirmeler sonucunda, belirlenen yatırım konuları öneri
niteliğinde olup, bu yatırım konularının yapılabilirliği, her konu için teknik, ekonomik ve mali
değerlendirmelerin yapılacağı fizibilite çalışmaları sonucunda belirlenecektir. Söz konusu
yatırım önerilerinin gerçekleşme oranı ise şüphesiz potansiyel yatırımcıların Kütahya ve
yöresinde yatırım yapmaya motive edilmesine ve tasarrufların yeterli oranlarda yatırımlara
kanalize edilmesine bağlıdır.
264
EK 1: Girdi-Çıktı (Input-Output) Tabloları26
Input-Output tabloları sayesinde belirli bir zaman kesiti için de olsa üretici sektörlerin
kullandıkları girdiler, bu girdilerin hangi sektörlerden ve ne oranlarda temin edildiği,
sektörlerin ekonomi içindeki payı, sektör üretiminin hangi sektörlerce (nihai tüketim de dahil
olmak üzere) ve ne oranda kullanıldığı, sektörlerin ekonomide yaratabilecekleri çarpan etkisi,
üretim içinde ithal girdilerin oranı gibi ekonomik yapıya ilişkin tüm bilgiler detaylı bir şekilde
elde edilebilmektedir.
Input-Output (I/O) tablosu (matrisi), bir ekonomideki sektörlerin her birinin bir birim üretim
yapabilmek için diğer sektörlerden kullanmak durumunda olduğu girdileri ve bu sektörlerin
her birinin çıktılarının hangi sektörlerde ne miktarda girdi olarak kullanıldığını gösteren bir
tablodur. I/O tekniği, ekonomideki tek bir sektörü inceleyebilmek, sektörlerarası etkileşimi
görebilmek, Keynesyen genel denge modelinde gerekli olan “toplam üretim düzeyi”, “fiyatlar
genel düzeyi”, “toplam ihracat”, “toplam istihdam” ya da “ortalama verimlilik” gibi bazı
kavramların hem genel olarak ülke ekonomisi bazında hem de alt sektörler bazında elde
edilebileceğini ifade etmektedir27. I/O yaklaşımı ile herhangi bir sektörün üretim yapısı
belirlenirken aynı zamanda, bu sektörün bağlantılı olduğu diğer sektörlerle olan ilişkisi de
incelenebilmektedir. Örneğin; ayrıştırma (decomposition) yöntemi kullanılarak bir sektörün
geriye doğru bağlantılı olduğu sektörlerle olan ilişkileri belirlenebilmektedir28.
I/O tablosunda sütunlarda ve satırlarda sektörler yer almaktadır. Sütunlar itibarıyla
bakıldığında, bir sektörün üretiminin bileşenleri (diğer sektörlerden aldığı girdiler ve temel
üretim girdileri), sektörün üretim değerinin toplamı ve o sektör nihai mamulu ithalatından
oluşan toplam arz görülmektedir.
Satırlar itibarıyla bakıldığında ise, bir sektörün üretiminin diğer sektörler tarafından kullanılan
kısmı (ara tüketim) ile o sektör ürününe olan nihai talepten (iç tüketim, stok değişmeleri,
ihracat dahil olmak üzere) oluşan toplam kullanım yer almaktadır.
26
Bu bölümde Oktay KÜÇÜKKİREMİTÇİ, “Türkiye ve Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerin Üretim Yapılarının Girdi-Çıktı
Analizi ve Benzeşme Testleri Yöntemiyle Karşılaştırılması”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aralık 2013’ den yararlanılmıştır.
27
Wassily Leontief (1949). “Structural Matrices of National Economics”, Econometrica, Vol.17, Supplement
Report of the Washington Meeting, (Jul. 1949), s. 274
28
L. Roman ve Jr. Weil (1968). “The Decomposition of Economic Production Systems”, Econometrica, Vol. 36,
No. 2, Apr., 1968, s. 260-278
265
I/O tablosu aynı zamanda bir kare matristir (satır sayısı sütun sayısına eşittir).
Leontief’in temel statik I/O modeli, iki tür ilişkiden oluşmaktadır: denge denklemleri ve
yapısal denklemler. Bir sektörün üretimi ya kendisi ve diğer sektörler tarafından ya da üretici
sektörler dışında (tüketiciler tarafından) kullanılmaktadır. Nihai tüketiciler dışındaki j
sektörlerinin sayısı n ise, i. sektörün denge denklemi aşağıdaki gibi ifade edilebilir29 :
X i = x i1 + x i 2 + ... + x in + y i
(i = 1,2,...,n ve j = 1,2,...,n)
burada,
Xi : i. sektörün toplam üretimini,
xij : i. sektörün üretiminin j. sektör tarafından girdi olarak kullanılan kısmını,
yi : i. sektörün üretiminin nihai tüketiciler tarafından kullanılan kısmını
ifade etmektedir.
j sektörünün bir birim üretim için kullandığı i sektörü üretimi aij olarak gösterilmekte ve j
sektöründe kullanılan i sektörü ürününün girdi katsayısı bu katsayılardan oluşan matrise de
girdi (teknoloji) katsayıları matrisi adı verilmektedir30.
aij =
xij
X
j
Tüm sektörler için ülkenin I/O tablosuna karşı gelecek şekilde girdi katsayılarından (aij’ler)
oluşturulacak matrise ekonominin yapısal matrisi (A matrisi) adı verilmektedir. Yapı matrisi,
ekonomide farklı sektörlerin girdi yapısı hakkında sayısal bilgiler vermektedir. Her durumda
yapısal matris elemanları bir oran olarak yorumlanmalı ve matrisi oluşturan bu oranların da
iki fiziksel değerin birbirine oranlanması ile elde edildiği unutulmamalıdır.
29
Leonid Hurwicz (1955). “Reviewed Work(s): Studies in the Structure of the American Economy: Theoretical
and Empirical Explorations in Input-Output Analysis by Wassily Leontief”, The American Economic Review, Vol.
45, No. 4, s. 627-628
30
Wassily Leontief (1985). “Input-Output Analysis”, Input-Output Economics içinde, Oxford University Press,
New York, 2nd Edition, s. 22-23
266
Girdi katsayıları matrisinde satırların toplanmasının ise bir iktisadi anlamı bulunmamaktadır.
Ancak yukarıdaki girdi katsayıları matrisini A, elemanlarını aij olarak adlandırırsak ve her bir
sektörün çıktı düzeylerini de xi olarak gösterirsek, bu değer, (ve ihracatı da nihai talebin bir
bileşeni olarak düşünürsek), her sektörün kendisi de dahil olmak üzere diğer sektörlerin
girdisini (a11x1 + a12x1+ ... + a1nx1) ve nihai talebi (nihai tüketim+ihracat) karşılamak için gerekli
üretim miktarının toplamını ifade edecektir.
Yukarıda genel biçimi verilen ekonominin genel üretim ve talep yapısını gösteren matriste bir
sektörün üretimini gösteren Xi ler, bağımsız malların talep fonksiyonu olarak ifade edilmiş ve
A matrisi de sabit teknoloji katsayıları olarak gösterildiği için bu matris Leontief tarafından
ekonominin yapısal matrisi olarak adlandırılmıştır31. Genel biçimi verilen I/O modelinden, her
bir sektörün denge üretim değerini bulmak mümkündür. Bunun için n tane üretici sektör ve n
tane nihai talep vektörü için üretici sektörler açısından gerekli üretim değerlerini yazarsak
(x’ler sektörlerin üretim değerlerini, a’lar teknik katsayıları ve y’ler de nihai talep vektörünü
ifade etmek üzere);
x1 = a11x1 + a12x2 + ... + a1nxn + y1
x2 = a21x1 + a22x2 + ... + a2nxn + y2
...
xn = an1x1 + an2x2 + ... + annxn + yn
şeklini alacaktır. Burada nihai talep vektörü olan y’yi yalnız bırakarak denklemi düzenlersek;
(1 - a11x1) - a12x2 - ... - a1nxn = y1
- a21x1 + (1 - a22x2) - ... - a2nxn = y2
...
- an1x1 - an2x2 - ... + (1 - annxn) = yn
olacaktır. Yukarıdaki denklem sistemi matris notasyonu ile gösterilirse;
31
W. Leontief (1949), s.278
267
(1 - a 11 )
 -a
21

 .
 .

 .
 − a n1
- a 12
...
(1 - a 22 ) ...
.
...
.
...
.
- a n2
...
...
- a 1n   x 1   y1 
− a 2n   x 2   y 2 
   
.  .   . 
=
.  .   . 
   
.  .   . 
(1 - a nn )  x n   y n 
Yukarıda sol tarafta yer alan matris birim matristen (I) temel girdi katsayıları matrisi (A) nın
farkına eşittir ve (I-A) olarak ifade edilebilir. X, sektörlerin üretim vektörünü (x1, x2, ..., xn), Y
de nihai talep (iç talep ve ihracat toplamı) vektörünü (y1, y2, ..., yn) göstermek üzere,
yukarıdaki ifade;
(I-A) X = Y
olarak yazılabilir.
Nihai talebin bilindiği (ya da planlandığı) durumda yapılacak iş, yukarıdaki denklem
sistemindeki X vektörünü çözmektir. Matris cebrine göre eşitliğin her iki yanını da (I-A)-1 [(IA) matrisinin tersi)] matrisi ile önden çarparsak;
(I-A)-1(I-A) X = (I-A)-1 Y
haline gelecektir. Bir matrisin tersi ile çarpımı birim matrisi (I) vereceğine göre,
(I-A)-1(I-A) = I matrisi olacaktır.
Yine bir matrisin birim matrisle çarpımı da kendisini vereceğinden,
IX=X
olacaktır. O halde, denge üretim miktarını gösteren x vektörünün çözüm değeri,
X = (I-A)-1 Y
olacaktır.
Burada (I-A)–1 matrisi, Teknoloji Ters Matrisi (Leontief Ters Matrisi) olarak adlandırılmakta ve
tipik elemanları, j sektörü ürününe olan 1 birimlik nihai talep artışının, i sektörü üretiminde
kaç birimlik artış meydana getireceğini göstermektedir. Buraya kadarki anlatımda girdiler
268
toplam (yurtiçi + ithal) olarak ifade edilmiştir. Oysa sektörler bir kısım girdiyi yurt içinden
temin ederken bir bölümünü de ithal etmektedir. Bu durumda A teknoloji katsayıları
matrisini yerli (Ad) ve ithal (Am) olarak bileşenlerine ayırabiliriz.
A= Ad+ Am olacaktır.
Bir malın üretimi için ara malı ithalatı katsayısının girdi katsayıları gibi üretim düzeyinin sabit
bir oranı şeklinde gösterilebileceği varsayılacaktır. Ara malı ithalat katsayıları matrisi (ithalat
matrisi) Am ile gösterildiğinde; bu matrisin her bir elemanı j; sektörünün bir birimlik üretimi
için i yabancı sektöründen ne kadar ithalat yapacağını göstermektedir.
I/O tablosu, değinildiği gibi, ekonomideki üretici ve üretici olmayan sektörlerden oluşan bir
tablodur. Dolayısıyla n tane üretici sektör olduğunda, bu tablo sektörler arasındaki ürün
akışını ifade etmektedir. I/O tablosu daha da genişletilerek ulusal hesaplar sistemi olarak da
kullanılmaktadır. Burada, nihai talep vektörü kişisel tüketimler, özel yatırımlar ve diğer
kalemleri içerecek şekilde brüt harcamaları, maaş ve ücretler, kurumsal karlar ve bunun
benzeri faktör gelirleri ise brüt geliri (diğer bir deyişle katma değer ya da birincil üretim
girdilerini) göstermektedir32.
I/O matrisine bir satır ve sütun eklenmesi ile üretici sektörlerin birbirleri ile/üretici olmayan
sektörlerle olan işlemleri yanı sıra üretici olmayan sektörlerin ilişkileri de irdelenebilir.
Bölümlenmiş bir matris gösterimi ile bunu ifade edersek33 ;
 x11
x
 21
 .

 .
 .

 x n1
w
 1
32
x12
,...,
x 22
.
,..., x 2 n
.
.
.
xn 2
w2
x1n
.
.
,..., x nn
,..., wn
y1 
y 2 
. 

. 
. 

yn 
s 
Wassily Leontief , vd. (1985). “New Approaches in Economic Analysis”, Science, New Series, Vol. 228, No.
4698, s. 228
33
John Folorunsho Enahoro Ohiorhenuan (1975). “Structural Factors in the Macro-Economic Planning Process :
A Study of Planning in Nigeria”, Open Access Dissertations and Theses, Paper 3040, s. 69
269
olacaktır. Burada, xij’ler sektörlerarası dağıtımı, yi yurtiçi ve yurtdışı nihai talep toplamını, wj
ise üretim sistemi içinde üretilmeyen girdileri (birincil üretim girdisi-katma değer)
göstermektedir. s ise wj’lerin toplamı olarak gelir yönünden GSYİH’yı, yi’lerin toplamı olarak
da harcamalar cinsinden GSYİH’yı ifade edecektir (bu anlamda gelir ve harcama yönünden
ifade edilen GSYİH birbirine eşit olmak durumundadır). Eğer bir ekonomide i sektörünün brüt
üretim düzeyi Xi ise,
n
X i = ∑ X ij + y i , i = 1, 2, ....., n olarak ifade edilebilmekte ve herhangi bir ürünün talebinin
j =1
ara tüketim ve nihai tüketim toplamından oluştuğunu göstermektedir. Buna ilaveten,
herhangi bir j sektörünün toplam üretimi de ;
n
X j = ∑ X ij + w j ,
j = 1, 2, ...., n olarak üretilen girdilerin (temel girdiler) ve birincil
i =1
girdilerin (katma değer) toplamı olarak ifade edilebilmektedir. Bu toplamlar ekonomideki
doğrudan karşılıklı bağımlılıkların bir göstergesidir. Her bir sektör için ileri bağlantı ilgili
satırdaki sektörlerin sayısı ve büyüklüğü tarafından belirlenmektedir. Benzer şekilde, geri
bağlantılar da ilgili sütundaki sektörlerin sayısı ve büyüklüğü ile gösterilmektedir. İleri
bağlantılar bir sektörün üretimine yardımcı olduğu farklı malların sayısını gösterirken, geri
bağlantılar da herhangi bir malın üretilmesi için gerekli olan malların çeşitliliğini
yansıtmaktadır34.
34
J. F. E. Ohiorhenuan (1975). s. 70.
270
EK 2: 90 Sektörlü Girdi-Çıktı Tablosunda Yer Alan Sektörlerin Nace Rev. 1.1. Karşılıkları
Sektör No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
NACE Rev. 1.1. Karşılığı
011
012+013
014
015+020
050
101+102+103
111+112+120
131
132+141+142+143+144+145
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
171+172+173
174+175
176+177
181+182
183
191+192
193
201
202+203+204+205
211+212
221
222+223
Sektör Adı
Bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi; bostan, meyve ve sebze yetiştirilmesi
Hayvancılık ve hayvancılıkla birlikte bitkisel ürünlerin yetiştiriciliği (karma çiftçilik)
Tarım ve hayvancılıkla ilgili hizmetler (veterinerlik hariç)
Ormancılık ve avcılık
Balıkçılık
Maden kömürü, linyit ve turba madenciliği ve çıkarımı
Tetkik ve araştırma hariç, petrol ve gaz çıkarımı ve bunlarla ilgili hizmet faaliyetleri ile uranyum ve toryum cevheri madenciliği
Metal cevheri madenciliği
Taşocakçılığı ve diğer madencilik
Et ve et ürünleri imalatı, işlenmesi ve saklanması
Balık ve balık ürünlerinin işlenmesi ve saklanması
Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması
Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı
Süt ürünleri imalatı
Öğütülmüş tahıl ürünleri; nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı
Hazır hayvan yemleri imalatı
Diğer gıda maddeleri imalatı
İçecek imalatı
Tütün ürünleri imalatı
Tekstil elyafının hazırlanması ve eğrilmesi; tekstil dokumacılığ; dokumanın aprelenmesi
Giyim eşyası dışındaki hazır tekstil ürünleri imalatı; diğer tekstil ürünleri imalat
Trikotaj (örme) ve tığ-işi kumaş imalatı
Deri giyim eşyası imalatı; diğer giyim eşyası ve aksesuarların imalatı
Kürkün işlenmesi ve boyanması; kürk mamülleri imalatı
Derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatı
Ayakkabı, terlik vb imalatı
Ağacın hızarlanması, planyalanması ve emprenye edilmesi ( kereste ve parke sanayi)
Ağaç ürünleri imalatı
Kağıt hamuru, kağıt ve kağıt ürünleri imalatı
Yayım
Basım ve hizmet faaliyetleri; plak, kaset vb. kayıtlı medyanın çoğaltılması
Ek 2 (Devam): 90 Sektörlü Girdi-Çıktı Tablosunda Yer Alan Sektörlerin NACE Rev. 1.1. Karşılıkları
Sektör No
32
33
34
35
NACE Rev. 1.1. Karşılığı
231+232+233
241
242+243
244
36
245+246+247
37
38
39
40
41
42
43
44
45
251
252
261
262+263
265+266
267+268
271+272+273
274
275
46
281+282+283
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
284+285+286+287
291+292
293+294+295+296
297
300
311+312+313+314+315+316
321+322+323
331+332+333+334+335
341+342+343
351
352
353
354+355
361
Sektör Adı
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı
Ana kimyasal maddelerin imalatı
Pestisid (haşarat ilacı) ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı; boya, vernik benzeri kaplayıcı maddeler ile mürekkepi ve macun imalatı
Eczacılık ürünlerinin, tıbbi kimyasalların ve botanik ürünlerinin imalatı
Sabun ve deterjan, temizlik ve cilalama maddeleri; parfüm; kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı;
diğer kimyasal ürünlerin imalatı; suni elyaf imalatı
Kauçuk ürünleri imalatı
Plastik ürünlerin imalatı
Cam ve cam ürünleri imalatı
Seramik ürünleri imalatı
Çimento, kireç ve alçı imalatı; beton, çimento ve alçıdan yapılmış maddelerin imalatı
Süsleme ve yapı taşının kesilmesi, şekil verilmesi ve kullanılabilir hale getirilmesi; metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı
Demir-çelik-ana sanayii
Demir-çelik dışındaki ana metal sanayii
Döküm sanayii
Metal yapı malzemeleri imalatı; tank, sarnıç, metal muhafaza ile kalorifer kazanı ve radyatör imalatı; buhar kazanı imalatı,
merkezi kalorifer kazanları hariç
Diğer metal eşyaların imalatı, metal işleri ile ilgili hizmet faaliyetleri
Genel amaçlı makine imalatı
Özel amaçlı makinelerin imalatı
B.y.s. ev aletleri imalatı
Büro makineleri ve bilgisayar imalatı
B.y.s. elektrikli makine ve cihazların imalatı
Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı
Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ve saat imalatı
Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı
Deniz taşıtlarının yapımı ve onarımı
Demiryolu ve tramvay lokomotifleri ile vagonlarının imalatı
Hava ve uzay taşıtları imalatı
B.y.s. ulaşım araçları imalatı
Mobilya imalatı
272
Ek 2 (Devam): 90 Sektörlü Girdi-Çıktı Tablosunda Yer Alan Sektörlerin NACE Rev. 1.1. Karşılıkları
Sektör No
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
NACE Rev. 1.1. Karşılığı
362+363+364+365+366+371+372
401
402+403
410
451+452+453+454+455
501+502+503+504+505
511+512+513+514+515+518+519
521+522+523+524+525+526+527
551+552
553+554+555
601
602+603
611+612
621+622+623
631+632+633+634
641+642
651+652
660+671+672
701+702+703
711+712+713+714
721+722+723+724+725+726
731+732+741+742+743+744+745+746
747+748
751+752+753
801+802+803+804
851+852+853+900
911+912+913
921+922+923+924+925+926+927
930
950+960+970+990
Sektör Adı
B.y.s. diğer imalat; geri dönüşüm
Elektrik üretimi, iletimi ve dağıtımı
Gaz üretimi; ana borularla gazlı yakıtların dağıtımı; Buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı
Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtımı
İnşaat
Motorlu taşıtların satışı, bakımı ve onarımı; yakıtının perakende satışı
Toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu (motorlu taşıtlar hariç)
Perakende ticaret, kişisel ve ev eşyalarının tamiri (motorlu taşıtlar hariç)
Oteller
Lokantalar
Demiryolu taşımacılığı
Diğer kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı
Su yolu taşımacılığı
Havayolu taşımacılığı
Destekleyici ve yardımcı ulaştırma faaliyetleri; seyahat acentelerinin faaliyetleri
Posta ve telekomünikasyon
Mali aracı kuruluşlar ve bunlara yardımcı faaliyetler
Sigorta ve emeklilik fonları ile ilgili faaliyet (zorunlu sosyal güvenlik hariç) ve bunlara yardımcı faaliyetler
Gayrimenkul faaliyetleri
Operatörsüz makine ve teçhizat ile kişisel eşya ve ev eşyalarının kiralanması
Bilgisayar ve ilgili faaliyetler
Araştırma ve geliştirme faaliyetleri
Diğer iş faaliyetleri
Devlet hizmetleri
Eğitim hizmetleri
Sağlık işleri ve sosyal hizmetler
B.y.s. üye olunan kuruluşların faalyetleri
Eğlence, dinlenme, kültür ve sporla ilgili faaliyetler
Diğer hizmet faaliyetleri
Ev içi çalışan personelin hanehalklarındaki hizmetleri
273
EK 3: Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi
14- Süt Ürünleri Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler
Girdi Kullandığı
Sektörler
Sektör Ürününü Girdi
Üretimini Etkilediği
Olarak Kullanan Sektörler Sektörler
Hangi Sektörler Sayesinde Üretimi
Artıyor
2-Hayvancılık
29-Kâğıt Ürünleri
70-Lokantalar
12-Sebze&Meyve İşleme
17-Diğer Gıda Maddeleri
1-Meyve&Sebze
2-Hayvancılık
33-Ana Kimyasallar
7-Petrol&Gaz Çıkarma
18-İçecek
38-Plastik
62-Elektrik
13-Sıvı&Katı Yağ
16-Hayvan Yemi İm.
24-Kürk Mamulleri
25-Deri Ürünler&İşleme
67-Toptan Ticaret
68-Perakende Ticaret
29-Kâğıt Ürünleri
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
33-Ana Kimyasallar
53-Radyo&TV&Haberleş. Cih.
72-Karayolu Taşımacılık
33-Ana Kimyasallar
69-Oteller
83-Diğer İş Faaliyetleri
38-Plastik
70-Lokantalar
43-Demir-Çelik
62-Elektrik
73-Su Yolu Taşımacılık
74-Havayolu Taşımacılık
66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 75-Diğer Ulaştırma&Acente.
67-Toptan Ticaret
84-Devlet Hizmetleri
68-Perakende Ticaret
72-Karayolu Taşımacılık
77-Mali Aracılık
83-Diğer İş Faaliyetleri
86-Sağlık&Sosyal Hizmetler
Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi
33- Ana Kimyasallar Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler
Girdi Kullandığı
Sektörler
Sektör Ürününü Girdi
Olarak Kullanan Sektörler
Üretimini Etkilediği
Sektörler
Hangi Sektörler Sayesinde
Üretimi Artıyor
1-Meyve&Sebze
2-Hayvancılık
1-Meyve&Sebze
6-Kömür Madenciliği
1-Meyve&Sebze
2-Hayvancılık
16-Hayvan Yemi İm.
17-Diğer Gıda Maddeleri
7-Petrol&Gaz Çıkarma
8-Cevher Madenciliği
7-Petrol&Gaz Çıkarma
18-İçecek
9-Taşocakçılığı
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
9-Taşocakçılığı
12-Sebze&Meyve İşleme
9-Taşocakçılığı
20-Tekstil&Dokuma
19-Tütün Ürünleri
20-Tekstil&Dokuma
33-Ana Kimyasallar
36-Temizlik Maddeleri
14-Süt Ürünleri
16-Hayvan Yemi İm.
29-Kâğıt Ürünleri
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
21-Diğer Tekstil Ür.
22-Örme
38-Plastik
17-Diğer Gıda Maddeleri
36-Temizlik Maddeleri
23-Deri Giyim Eşyası
44-Demir Dışı Metaller
18-İçecek
38-Plastik
25-Deri Ürünler&İşleme
62-Elektrik
67-Toptan Ticaret
20-Tekstil&Dokuma
21-Diğer Tekstil Ür.
43-Demir-Çelik
44-Demir Dışı Metaller
26-Ayakkabı&Terlik
28-Ağaç Ürünleri
68-Perakende Ticaret
72-Karayolu Taşımacılık
25-Deri Ürünler&İşleme
26-Ayakkabı&Terlik
62-Elektrik
29-Kâğıt Ürünleri
66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 31-Plak&Kaset vb
73-Su Yolu Taşımacılık
28-Ağaç Ürünleri
67-Toptan Ticaret
34-Zirai İlaç%Boya&Vernik
75-Diğer Ulaştırma&Acente. 29-Kâğıt Ürünleri
68-Perakende Ticaret
35-Eczacılık Ürünleri
77-Mali Aracılık
83-Diğer İş Faaliyetleri
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
33-Ana Kimyasallar
72-Karayolu Taşımacılık
73-Su Yolu Taşımacılık
36-Temizlik Maddeleri
37-Kauçuk
34-Zirai İlaç%Boya&Vernik
35-Eczacılık Ürünleri
75-Diğer Ulaştırma&Acente. 38-Plastik
77-Mali Aracılık
40-Seramik
36-Temizlik Maddeleri
83-Diğer İş Faaliyetleri
50-Ev Aletleri
37-Kauçuk
52-Elektrikli Makine&Cihaz
38-Plastik
53-Radyo&TV&Haberleş. Cih.
39-Cam Ürünleri
54-Tıbbi&Optik Aletler
40-Seramik
42-Yapı Taşları&Diğer
55-Motorlu Kara Taşıtı
56-Deniz Taşıtları
44-Demir Dışı Metaller
60-Mobilya
46-Metal Yapı Malz.&Kazanlar
47-Diğer Metal Eşya
49-Özel Amaçlı Makine
50-Ev Aletleri
52-Elektrikli Makine&Cihaz
54-Tıbbi&Optik Aletler
56-Deniz Taşıtları
60-Mobilya
61-Diğer İmalat
64-Su
79-Gayrimenkul
275
Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi
36- Temizlik Malzemeleri Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler
Girdi Kullandığı
Sektörler
Sektör Ürününü Girdi
Olarak Kullanan Sektörler
Üretimini Etkilediği
Sektörler
Hangi Sektörler Sayesinde
Üretimi Artıyor
2-Hayvancılık
10-Et Ürün İşleme
6-Kömür Madenciliği
8-Cevher Madenciliği
1-Meyve&Sebze
2-Hayvancılık
8-Cevher Madenciliği
9-Taşocakçılığı
20-Tekstil&Dokuma
9-Taşocakçılığı
7-Petrol&Gaz Çıkarma
16-Hayvan Yemi İm.
29-Kâğıt Ürünleri
16-Hayvan Yemi İm.
32-Rafine Petrol&Kok Köm. 19-Tütün Ürünleri
9-Taşocakçılığı
10-Et Ürün İşleme
19-Tütün Ürünleri
20-Tekstil&Dokuma
33-Ana Kimyasallar
34-Zirai İlaç%Boya&Vernik
20-Tekstil&Dokuma
21-Diğer Tekstil Ür.
20-Tekstil&Dokuma
29-Kâğıt Ürünleri
21-Diğer Tekstil Ür.
22-Örme
36-Temizlik Maddeleri
22-Örme
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
23-Deri Giyim Eşyası
38-Plastik
23-Deri Giyim Eşyası
33-Ana Kimyasallar
24-Kürk Mamulleri
47-Diğer Metal Eşya
48-Genel Amaçlı Makine
24-Kürk Mamulleri
25-Deri Ürünler&İşleme
34-Zirai İlaç%Boya&Vernik
38-Plastik
25-Deri Ürünler&İşleme
26-Ayakkabı&Terlik
62-Elektrik
67-Toptan Ticaret
26-Ayakkabı&Terlik
28-Ağaç Ürünleri
43-Demir-Çelik
44-Demir Dışı Metaller
28-Ağaç Ürünleri
29-Kâğıt Ürünleri
68-Perakende Ticaret
29-Kâğıt Ürünleri
47-Diğer Metal Eşya
30-Yayım
72-Karayolu Taşımacılık
30-Yayım
62-Elektrik
31-Plak&Kaset vb
77-Mali Aracılık
83-Diğer İş Faaliyetleri
31-Plak&Kaset vb
33-Ana Kimyasallar
66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 33-Ana Kimyasallar
67-Toptan Ticaret
34-Zirai İlaç%Boya&Vernik
34-Zirai İlaç%Boya&Vernik
35-Eczacılık Ürünleri
68-Perakende Ticaret
72-Karayolu Taşımacılık
35-Eczacılık Ürünleri
37-Kauçuk
36-Temizlik Maddeleri
73-Su Yolu Taşımacılık
38-Plastik
37-Kauçuk
75-Diğer Ulaştırma&Acente. 39-Cam Ürünleri
38-Plastik
77-Mali Aracılık
40-Seramik
39-Cam Ürünleri
83-Diğer İş Faaliyetleri
41-Çimento&Kireç&Alçı
40-Seramik
41-Çimento&Kireç&Alçı
52-Elektrikli Makine&Cihaz
54-Tıbbi&Optik Aletler
52-Elektrikli Makine&Cihaz
60-Mobilya
60-Mobilya
83-Diğer İş Faaliyetleri
69-Oteller
70-Lokantalar
89-Diğer Hizmet
81-Bilgisayar Faaliyetleri
82-ARGE
83-Diğer İş Faaliyetleri
86-Sağlık&Sosyal Hizmetler
88-Eğlence&Kültür&Spor
89-Diğer Hizmet
276
Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi
40- Seramik Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler
Girdi Kullandığı
Sektörler
Sektör Ürününü Girdi
Olarak Kullanan Sektörler
Üretimini Etkilediği
Sektörler
Hangi Sektörler Sayesinde
Üretimi Artıyor
6-Kömür Madenciliği
7-Petrol&Gaz Çıkarma
8-Cevher Madenciliği
40-Seramik
7-Petrol&Gaz Çıkarma
9-Taşocakçılığı
3-Tarım Hizm.
8-Cevher Madenciliği
8-Cevher Madenciliği
41-Çimento&Kireç&Alçı
20-Tekstil&Dokuma
41-Çimento&Kireç&Alçı
9-Taşocakçılığı
29-Kâğıt Ürünleri
43-Demir-Çelik
45-Döküm
29-Kâğıt Ürünleri
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
42-Yapı Taşları&Diğer
43-Demir-Çelik
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
33-Ana Kimyasallar
65-İnşaat
79-Gayrimenkul
33-Ana Kimyasallar
34-Zirai İlaç%Boya&Vernik
44-Demir Dışı Metaller
45-Döküm
34-Zirai İlaç%Boya&Vernik
85-Eğitim
36-Temizlik Maddeleri
46-Metal Yapı Malz.&Kazanlar
36-Temizlik Maddeleri
86-Sağlık&Sosyal Hizmetler 38-Plastik
47-Diğer Metal Eşya
40-Seramik
41-Çimento&Kireç&Alçı
43-Demir-Çelik
44-Demir Dışı Metaller
62-Elektrik
66-Taşıt Satış&Bakım&Onar.
62-Elektrik
50-Ev Aletleri
66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 52-Elektrikli Makine&Cihaz
67-Toptan Ticaret
67-Toptan Ticaret
54-Tıbbi&Optik Aletler
68-Perakende Ticaret
68-Perakende Ticaret
55-Motorlu Kara Taşıtı
72-Karayolu Taşımacılık
77-Mali Aracılık
72-Karayolu Taşımacılık
73-Su Yolu Taşımacılık
56-Deniz Taşıtları
57-Demiryolu Taşıtları
83-Diğer İş Faaliyetleri
75-Diğer Ulaştırma&Acente. 59-Diğer Ulaşım Araçları
77-Mali Aracılık
60-Mobilya
83-Diğer İş Faaliyetleri
48-Genel Amaçlı Makine
49-Özel Amaçlı Makine
61-Diğer İmalat
65-İnşaat
79-Gayrimenkul
86-Sağlık&Sosyal Hizmetler
277
Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi
41- Çimento, Kireç ve Alçı Taşı Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler
Girdi Kullandığı
Sektörler
Sektör Ürününü Girdi
Üretimini Etkilediği
Olarak Kullanan Sektörler Sektörler
Hangi Sektörler Sayesinde
Üretimi Artıyor
6-Kömür Madenciliği
9-Taşocakçılığı
3-Tarım Hizm.
4-Ormancılık
6-Kömür Madenciliği
7-Petrol&Gaz Çıkarma
3-Tarım Hizm.
4-Ormancılık
29-Kâğıt Ürünleri
9-Taşocakçılığı
9-Taşocakçılığı
9-Taşocakçılığı
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
36-Temizlik Maddeleri
40-Seramik
41-Çimento&Kireç&Alçı
29-Kâğıt Ürünleri
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
20-Tekstil&Dokuma
27-Kereste&Parke
40-Seramik
41-Çimento&Kireç&Alçı
42-Yapı Taşları&Diğer
65-İnşaat
33-Ana Kimyasallar
36-Temizlik Maddeleri
33-Ana Kimyasallar
36-Temizlik Maddeleri
42-Yapı Taşları&Diğer
79-Gayrimenkul
40-Seramik
37-Kauçuk
47-Diğer Metal Eşya
83-Diğer İş Faaliyetleri
42-Yapı Taşları&Diğer
40-Seramik
49-Özel Amaçlı Makine
62-Elektrik
84-Devlet Hizmetleri
85-Eğitim
43-Demir-Çelik
44-Demir Dışı Metaller
42-Yapı Taşları&Diğer
43-Demir-Çelik
47-Diğer Metal Eşya
49-Özel Amaçlı Makine
45-Döküm
55-Motorlu Kara Taşıtı
66-Taşıt Satış&Bakım&Onar.
67-Toptan Ticaret
68-Perakende Ticaret
55-Motorlu Kara Taşıtı
56-Deniz Taşıtları
72-Karayolu Taşımacılık
62-Elektrik
65-İnşaat
77-Mali Aracılık
66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 79-Gayrimenkul
67-Toptan Ticaret
83-Diğer İş Faaliyetleri
68-Perakende Ticaret
72-Karayolu Taşımacılık
84-Devlet Hizmetleri
73-Su Yolu Taşımacılık
75-Diğer Ulaştırma&Acente.
77-Mali Aracılık
83-Diğer İş Faaliyetleri
278
Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi
46- Metal Yapı Malzemeleri ve Kazan İmalatı Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu
Sektörler
Girdi Kullandığı
Sektörler
Sektör Ürününü Girdi
Olarak Kullanan Sektörler
Üretimini Etkilediği
Sektörler
Hangi Sektörler Sayesinde
Üretimi Artıyor
9-Taşocakçılığı
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
6-Kömür Madenciliği
8-Cevher Madenciliği
7-Petrol&Gaz Çıkarma
8-Cevher Madenciliği
3-Tarım Hizm.
6-Kömür Madenciliği
33-Ana Kimyasallar
9-Taşocakçılığı
9-Taşocakçılığı
8-Cevher Madenciliği
34-Zirai İlaç%Boya&Vernik
38-Plastik
46-Metal Yapı Malz.&Kazanlar
65-İnşaat
29-Kâğıt Ürünleri
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
9-Taşocakçılığı
18-İçecek
39-Cam Ürünleri
43-Demir-Çelik
79-Gayrimenkul
33-Ana Kimyasallar
38-Plastik
38-Plastik
43-Demir-Çelik
44-Demir Dışı Metaller
43-Demir-Çelik
44-Demir Dışı Metaller
46-Metal Yapı Malz.&Kazanlar
44-Demir Dışı Metaller
45-Döküm
47-Diğer Metal Eşya
62-Elektrik
47-Diğer Metal Eşya
62-Elektrik
47-Diğer Metal Eşya
48-Genel Amaçlı Makine
67-Toptan Ticaret
68-Perakende Ticaret
66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 49-Özel Amaçlı Makine
67-Toptan Ticaret
50-Ev Aletleri
72-Karayolu Taşımacılık
68-Perakende Ticaret
52-Elektrikli Makine&Cihaz
73-Su Yolu Taşımacılık
72-Karayolu Taşımacılık
53-Radyo&TV&Haberleş. Cih.
77-Mali Aracılık
73-Su Yolu Taşımacılık
75-Diğer Ulaştırma&Acente.
54-Tıbbi&Optik Aletler
55-Motorlu Kara Taşıtı
77-Mali Aracılık
83-Diğer İş Faaliyetleri
56-Deniz Taşıtları
57-Demiryolu Taşıtları
58-Hava&Uzay Taşıtları
59-Diğer Ulaşım Araçları
60-Mobilya
61-Diğer İmalat
62-Elektrik
65-İnşaat
79-Gayrimenkul
279
Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi
52- Elektrikli Makine ve Cihazlar İmalatı Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler
Girdi Kullandığı
Sektörler
Sektör Ürününü Girdi
Olarak Kullanan Sektörler
Üretimini Etkilediği
Sektörler
Hangi Sektörler Sayesinde
Üretimi Artıyor
33-Ana Kimyasallar
36-Temizlik Maddeleri
3-Tarım Hizm.
6-Kömür Madenciliği
7-Petrol&Gaz Çıkarma
8-Cevher Madenciliği
3-Tarım Hizm.
6-Kömür Madenciliği
37-Kauçuk
7-Petrol&Gaz Çıkarma
9-Taşocakçılığı
8-Cevher Madenciliği
38-Plastik
43-Demir-Çelik
8-Cevher Madenciliği
9-Taşocakçılığı
29-Kâğıt Ürünleri
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
9-Taşocakçılığı
48-Genel Amaçlı Makine
44-Demir Dışı Metaller
47-Diğer Metal Eşya
48-Genel Amaçlı Makine
49-Özel Amaçlı Makine
33-Ana Kimyasallar
36-Temizlik Maddeleri
49-Özel Amaçlı Makine
50-Ev Aletleri
48-Genel Amaçlı Makine
50-Ev Aletleri
37-Kauçuk
51-Büro Mak&Bilgisayar
52-Elektrikli Makine&Cihaz
51-Büro Mak&Bilgisayar
38-Plastik
53-Radyo&TV&Haberleş. Cih.
53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 52-Elektrikli Makine&Cihaz
43-Demir-Çelik
62-Elektrik
53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 44-Demir Dışı Metaller
54-Tıbbi&Optik Aletler
55-Motorlu Kara Taşıtı
67-Toptan Ticaret
68-Perakende Ticaret
56-Deniz Taşıtları
57-Demiryolu Taşıtları
54-Tıbbi&Optik Aletler
55-Motorlu Kara Taşıtı
47-Diğer Metal Eşya
48-Genel Amaçlı Makine
72-Karayolu Taşımacılık
56-Deniz Taşıtları
53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 62-Elektrik
77-Mali Aracılık
57-Demiryolu Taşıtları
62-Elektrik
63-Gaz&Buhar
83-Diğer İş Faaliyetleri
58-Hava&Uzay Taşıtları
62-Elektrik
66-Taşıt Satış&Bakım&Onar.
67-Toptan Ticaret
65-İnşaat
71-Demiryolu Taşımacılık
63-Gaz&Buhar
64-Su
68-Perakende Ticaret
72-Karayolu Taşımacılık
76-İletişim
84-Devlet Hizmetleri
65-İnşaat
75-Diğer Ulaştırma&Acente.
71-Demiryolu Taşımacılık
77-Mali Aracılık
72-Karayolu Taşımacılık
83-Diğer İş Faaliyetleri
73-Su Yolu Taşımacılık
76-İletişim
83-Diğer İş Faaliyetleri
84-Devlet Hizmetleri
280
Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi
54- Tıbbi ve Optik Aletler ve Saat İmalatı Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler
Girdi Kullandığı
Sektörler
Sektör Ürününü Girdi
Olarak Kullanan Sektörler
Üretimini Etkilediği
Sektörler
Hangi Sektörler Sayesinde
Üretimi Artıyor
29-Kâğıt Ürünleri
33-Ana Kimyasallar
7-Petrol&Gaz Çıkarma
51-Büro Mak&Bilgisayar
7-Petrol&Gaz Çıkarma
9-Taşocakçılığı
7-Petrol&Gaz Çıkarma
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
38-Plastik
54-Tıbbi&Optik Aletler
20-Tekstil&Dokuma
48-Genel Amaçlı Makine
39-Cam Ürünleri
43-Demir-Çelik
86-Sağlık&Sosyal Hizmetler 29-Kâğıt Ürünleri
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
49-Özel Amaçlı Makine
50-Ev Aletleri
44-Demir Dışı Metaller
45-Döküm
33-Ana Kimyasallar
36-Temizlik Maddeleri
51-Büro Mak&Bilgisayar
52-Elektrikli Makine&Cihaz
47-Diğer Metal Eşya
38-Plastik
53-Radyo&TV&Haberleş. Cih.
48-Genel Amaçlı Makine
39-Cam Ürünleri
55-Motorlu Kara Taşıtı
52-Elektrikli Makine&Cihaz
53-Radyo&TV&Haberleş. Cih.
43-Demir-Çelik
44-Demir Dışı Metaller
62-Elektrik
63-Gaz&Buhar
54-Tıbbi&Optik Aletler
67-Toptan Ticaret
45-Döküm
47-Diğer Metal Eşya
64-Su
76-İletişim
68-Perakende Ticaret
48-Genel Amaçlı Makine
81-Bilgisayar Faaliyetleri
72-Karayolu Taşımacılık
52-Elektrikli Makine&Cihaz
82-ARGE
77-Mali Aracılık
83-Diğer İş Faaliyetleri
53-Radyo&TV&Haberleş. Cih. 83-Diğer İş Faaliyetleri
62-Elektrik
84-Devlet Hizmetleri
66-Taşıt Satış&Bakım&Onar.
67-Toptan Ticaret
86-Sağlık&Sosyal Hizmetler
89-Diğer Hizmet
68-Perakende Ticaret
72-Karayolu Taşımacılık
75-Diğer Ulaştırma&Acente.
76-İletişim
77-Mali Aracılık
79-Gayrimenkul
83-Diğer İş Faaliyetleri
281
Ek 3 (Devam): Seçilmiş Sektörlerin Önemli Katsayılar Analizi
69- Oteller Sektörünün Önemli Katsayı ile İlişkide Olduğu Sektörler
Girdi Kullandığı
Sektörler
Sektör Ürününü Girdi
Üretimini Etkilediği
Olarak Kullanan Sektörler Sektörler
Hangi Sektörler Sayesinde
Üretimi Artıyor
1-Meyve&Sebze
2-Hayvancılık
4-Ormancılık
7-Petrol&Gaz Çıkarma
1-Meyve&Sebze
2-Hayvancılık
7-Petrol&Gaz Çıkarma
8-Cevher Madenciliği
5-Balıkçılık
9-Taşocakçılığı
7-Petrol&Gaz Çıkarma
9-Taşocakçılığı
12-Sebze&Meyve İşleme
15-Tahıl Ürünleri&Nişasta
67-Toptan Ticaret
77-Mali Aracılık
15-Tahıl Ürünleri&Nişasta
17-Diğer Gıda Maddeleri
24-Kürk Mamulleri
28-Ağaç Ürünleri
17-Diğer Gıda Maddeleri
18-İçecek
18-İçecek
20-Tekstil&Dokuma
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
33-Ana Kimyasallar
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
29-Kâğıt Ürünleri
34-Zirai İlaç%Boya&Vernik
36-Temizlik Maddeleri
32-Rafine Petrol&Kok Köm.
35-Eczacılık Ürünleri
60-Mobilya
62-Elektrik
33-Ana Kimyasallar
36-Temizlik Maddeleri
38-Plastik
40-Seramik
63-Gaz&Buhar
64-Su
38-Plastik
43-Demir-Çelik
41-Çimento&Kireç&Alçı
42-Yapı Taşları&Diğer
67-Toptan Ticaret
60-Mobilya
45-Döküm
68-Perakende Ticaret
62-Elektrik
54-Tıbbi&Optik Aletler
72-Karayolu Taşımacılık
75-Diğer Ulaştırma&Acente.
64-Su
55-Motorlu Kara Taşıtı
66-Taşıt Satış&Bakım&Onar. 56-Deniz Taşıtları
76-İletişim
77-Mali Aracılık
67-Toptan Ticaret
68-Perakende Ticaret
62-Elektrik
63-Gaz&Buhar
79-Gayrimenkul
72-Karayolu Taşımacılık
66-Taşıt Satış&Bakım&Onar.
83-Diğer İş Faaliyetleri
75-Diğer Ulaştırma&Acente. 67-Toptan Ticaret
76-İletişim
72-Karayolu Taşımacılık
77-Mali Aracılık
73-Su Yolu Taşımacılık
79-Gayrimenkul
83-Diğer İş Faaliyetleri
74-Havayolu Taşımacılık
75-Diğer Ulaştırma&Acente.
77-Mali Aracılık
78-Sigorta&Emeklilik Fonları
80-Makine&Eşya Kiralama
86-Sağlık&Sosyal Hizmetler
87-Dernek Faaliyetleri
88-Eğlence&Kültür&Spor
282
KAYNAKLAR
Görüşmeler
-
Kütahya İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü
-
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütahya İl Müdürlüğü
-
Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası (KUTSO)
-
Tarımsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Kütahya İl Koordinatörlüğü
-
T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Kütahya İl Müdürlüğü
-
T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kütahya İl Müdürlüğü
-
Zafer Kalkınma Ajansı
Basılı Kaynaklar
Ertuğrul, Erdal. (2005), Kütahya İli Uygun Yatırım Alanları Araştırması, Ankara, Türkiye
Kalkınma Bankası A.Ş.
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Sanayi Sicil Kayıtları.
Hazari, Bharat, R. (1970). “Empirical Identification of Key Sectors in the Indian Economy”,
The Review of Economics and Statistics, Vol. 52, No. 3, Aug. 1970, s. 301-305,
Hurwicz, Leonid (1955). “Reviewed Work(s): Studies in the Structure of the American
Economy: Theoretical and Empirical Explorations in Input-Output Analysis by Wassily
Leontief”, The American Economic Review, Vol. 45, No. 4.
İşkur, Kütahya İşgücü Piyasası Analizi Raporu, 2013
Küçükkiremitçi, Oktay (2012). “İmalat Sanayi ve Ana Sektörlerinin Performansı, Yapısal ve
Mekânsal Özellikleri Açısından Değerlendirilmesi”, Türkiye İmalat Sanayiinin Analizi (20052010 Dönemi, 22 Ana Sektör İtibariyle) kitabı içinde, Ed. Mustafa ŞİMŞEK, Türkiye Kalkınma
Bankası Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü, Ankara, s. 1-46.
Küçükkiremitçi, Oktay (2013). “Türkiye ve Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerin Üretim Yapılarının
Girdi-Çıktı Analizi ve Benzeşme Testleri Yöntemiyle Karşılaştırılması”, Yayımlanmamış
Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Kütahya İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2013-2017 Tarımsal Kuraklıkla Mücadele
Eylem Planı, 2013
Kütahya Swot Analizi, İl Özel İdaresi, Dumlupınar Üniversitesi
Leontief, Wassily (1949). “Structural Matrices of National Economics”, Econometrica,
Vol.17, Supplement Report of the Washington Meeting, (Jul. 1949).
Leontief, Wassily (1949). “Structural Matrices of National Economics”, Econometrica,
Vol.17, Supplement Report of the Washington Meeting, (Jul. 1949).
283
Leontief , Wassily, Faye Duchin, Daniel B. Szyld (1985). “New Approaches in Economic
Analysis”, Science, New Series, Vol. 228, No. 4698.
Leontief, Wassily (1985). “Input-Output Analysis”, Input-Output Economics içinde,
Oxford University Press, New York, 2nd Edition.
Ohiorhenuan , John Folorunsho Enahoro (1975). Structural Factors in the MacroEconomic Planning Process : A Study of Planning in Nigeria, Open Access Dissertations
and Theses, Paper 3040.
Reyes, Fidel Aroche (2002). “Structural Transformations and Important Coefficients in the
North American Economies, Economic Systems Research, Vol.14., No. 2.
Roman L. ve Jr. Weil (1968). “The Decomposition of Economic Production Systems”,
Econometrica, Vol. 36, No. 2, Apr., 1968.
T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2012), 81 İl Durum Raporu, Sanayi Genel
Müdürlüğü
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı (2006), Orman Genel Müdürlüğü, Orman Varlığımız
TC Kütahya İl Özel İdaresi, Genel Brifing, Temmuz 2013
TC Ekonomi Bakanlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli Raporu, 2012
TC Kalkınma Bakanlığı, Bölgesel İşgücü Piyasaları, 2012
TC Kütahya İl Özel İdaresi, 2012 Faaliyetleri, 2013 Hedefleri
TC Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Kütahya İl Çevre Durum Raporu, 2011
TC Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Kütahya İli Tarımsal Yatırım Rehberi, 2013
TC Kütahya İl Özel İdaresi, 2011-2023 Stratejik Planı,
TÜİK, İllere Göre GSYİH (1987-2001)
TÜİK, İstatistiklerle Türkiye, 2011
TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle İl Sıralamaları
Tarımsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu, Kütahya İl Analizi, 2013
Türkiye Bankalar Birliği (2012), Türkiye Bankacılık Sistemi Banka, Şube, Mevduat ve
Kredilerin İllere ve Bölgelere Göre Dağılımı,
Türkiye Kalkınma Bankası (2012), Türkiye İmalat Sanayiinin Analizi (2005-2010 Dönemi, 22
Ana Sektör İtibariyle), Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar
Müdürlüğü, Ankara
Türkiye Kalkınma Bankası (2012), İzmir İli Potansiyel Yatırım Konuları Araştırması, Türkiye
Kalkınma Bankası A.Ş., Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü
Türkiye Kalkınma Bankası (2013), Yozgat İli İmalat Sanayi Raporu, Türkiye Kalkınma Bankası
A.Ş., Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü
Türkiye Kalkınma Bankası (2012), Ankara İli Dış Ticaret Analizi, Türkiye Kalkınma Bankası
A.Ş., Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü
Zafer Kalkınma Ajansı, 2014-2023 TR33 Bölge Planı, 2013
Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi Hazırlama Projesi, 2013
Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Mevcut Maden Kaynakları ve Stratejiler, 2012
284
Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Bölgesel Ulaşım Stratejisi, 2013
Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesinin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Alt
Bölgelerin Tespiti, 2012
Yararlanılan Web Sayfaları
-
-
-
-
-
-
-
-
csb.gov.tr/iller/kutahya
www.alternaturk.org.tr
www.deprem.gov.tr
www.dsi.gov.tr
www.ekutahya.com.tr
www.eie.gov.tr
www.ekonomi.gov.tr
www.epdk.gov.tr
www.iskur.gov.tr
www.kgm.gov.tr
ktbyatirimisletmeler.gov.tr/TR,9856/konaklama_istatistikler.html
www.kultur.gov.tr
www.kutahya.bel.tr
www.kutahya.gov.tr
www.kutahyaosb.com
kutahya.sanayi.gov.tr
www.kutahyasanayi.net
www.kutahyatarim.gov.tr
www.kutahyakulturturizm.gov.tr
www.kutav.org.tr
www.kutso.org.tr
www.meb.gov.tr
www.mta.gov.tr
www.ogm.gov.tr
www.orman.gov.tr
www.saglik.gov.tr
www.sanayi.gov.tr
www.sgk.gov.tr
www.tbb.org.tr
www.tuik.gov.tr
www.tarim.gov.tr
www.tcdd.gov.tr
www.tedas.gov.tr
www.teias.gov.tr
www.tim.org.tr
www.tobb.org.tr
www.turkiye.gov.tr
www.turkpatent.gov.tr
www.ubak.gov.tr
www.zafer.org.tr
285