Kronik Viral Hepatit Olgular›nda Plazma Bak›r ve Çinko Düzeyinin

Transkript

Kronik Viral Hepatit Olgular›nda Plazma Bak›r ve
Çinko Düzeyinin ‹ncelenmesi
Selçuk Üniversitesi Ö¤rencilerinde HBsAg ve
Anti-HBs Prevalans›
Fatma SIRMATEL, ‹clal GEY‹KL‹, Sibel AH‹, Mehmet TARAKÇIO⁄LU
Ali BORAZAN, Taner BAYRAKTARO⁄LU, Hakk› POLAT,
Banu TEK, Duygu FINDIK, fiâmil EC‹RL‹
Hemodiyaliz Hastalar›nda Hepatit B Afl›lamas› ve
‹nfeksiyonu Sonras› Oluflan ‹mmün Yan›tlar›n
De¤erlendirilmesi
Kronik Hastal›¤a Sahip Olanlarda HBV ve
HCV Seroprevalans›
‹smail Hamdi KARA, Ali SÜNER, Ali Kemal KAD‹RO⁄LU,
M. Emin YILMAZ, Bünyamin IfiIKO⁄LU
Hepatit B Virüsünün Aile ‹çi Geçifli
Nebahat D‹K‹C‹, Onur URAL
Ankara Bölgesinde Sa¤l›kl› Bireylerde HAV, HBV,
HCV Seropozitifli¤inin Yafl ve
Cinsiyete Göre Da¤›l›m›
Halil KURT, ‹smet BATTAL, Osman MEM‹KO⁄LU,
Ayflegül YEfi‹LKAYA, Emin TEKEL‹
Ankara ‹linde Hepatit B ve Hepatit C
‹nfeksiyonu Seroprevalans›
‹rfan fiENCAN, ‹dris fiAH‹N, Yaflar SERTBAfi,
Öner BALBAY, ‹smet BULUT
Hastanemizde Üç Y›ll›k HBV ve HCV
Markerlerinin De¤erlendirilmesi
Mehmet ÖZDEN, Kutbettin DEM‹RDA⁄, Ahmet KALKAN
Kan Donörlerinde Anti-HEV IgG S›kl›¤›
Özlem ALTUNTAfi AYDIN, Meral MUTLU,
Sema GÜLDÜREN, M. Servet ALAN, Özcan NAZLICAN
‹nterferon Tedavisi S›ras›nda Ortaya Ç›kan
Bir Sekonder Akci¤er Tüberkülozu Olgusu
‹rfan fiENCAN, Mustafa YILDIRIM, Peri Meram ARBAK
Birgül KAÇMAZ
Hastane Kaynakl› Bir Akut Hepatit C Olgusu
Van Bölgesinde Hepatit E Virüs Seroprevalans›
Nefle DEM‹RTÜRK
Hamza BOZKURT, M. Güzel KURTO⁄LU, Hüseyin GÜDÜCÜO⁄LU,
Yasemin BAYRAM, Mustafa BERKTAfi
V‹RAL HEPAT‹T DERG‹S‹
Cilt: 8
Say›: 2
Y›l: 2003
‹Ç‹NDEK‹LER
Kronik Viral Hepatit Olgular›nda Plazma Bak›r ve
Çinko Düzeyinin ‹ncelenmesi
Fatma SIRMATEL, ‹clal GEY‹KL‹, Sibel AH‹, Mehmet TARAKÇIO⁄LU ............................................................................................69-73
‹nfeksiyonu Sonras› Oluflan ‹mmün Yan›tlar›n De¤erlendirilmesi
‹smail Hamdi KARA, Ali SÜNER, Ali Kemal KAD‹RO⁄LU,
M. Emin YILMAZ, Bünyamin IfiIKO⁄LU ............................................................................................................................................74-81
Nebahat D‹K‹C‹, Onur URAL ..............................................................................................................................................................82-87
Ankara Bölgesinde Sa¤l›kl› Bireylerde HAV, HBV, HCV Seropozitifli¤inin Yafl ve
Halil KURT, ‹smet BATTAL, Osman MEM‹KO⁄LU, Ayflegül YEfi‹LKAYA, Emin TEKEL‹ ................................................................88-96
Ankara ‹linde Hepatit B ve Hepatit C ‹nfeksiyonu Seroprevalans›
Birgül KAÇMAZ..................................................................................................................................................................................97-101
Hamza BOZKURT, M. Güzel KURTO⁄LU, Hüseyin GÜDÜCÜO⁄LU,
Yasemin BAYRAM, Mustafa BERKTAfi ..........................................................................................................................................102-106
Selçuk Üniversitesi Ö¤rencilerinde HBsAg ve Anti-HBs Prevalans›
Ali BORAZAN, Taner BAYRAKTARO⁄LU, Hakk› POLAT,
Banu TEK, Duygu FINDIK, fiâmil EC‹RL‹ .......................................................................................................................................107-110
Kronik Hastal›¤a Sahip Olanlarda HBV ve HCV Seroprevalans›
‹rfan fiENCAN, ‹dris fiAH‹N, Yaflar SERTBAfi, Öner BALBAY, ‹smet BULUT...............................................................................111-115
Hastanemizde Üç Y›ll›k HBV ve HCV Markerlerinin De¤erlendirilmesi
Mehmet ÖZDEN, Kutbettin DEM‹RDA⁄, Ahmet KALKAN............................................................................................................116-118
Özlem ALTUNTAfi AYDIN, Meral MUTLU, Sema GÜLDÜREN, M. Servet ALAN, Özcan NAZLICAN.........................................119-121
‹nterferon Tedavisi S›ras›nda Ortaya Ç›kan Bir
Sekonder Akci¤er Tüberkülozu Olgusu
‹rfan fiENCAN, Mustafa YILDIRIM, Peri Meram ARBAK...............................................................................................................122-124
Nefle DEM‹RTÜRK ...........................................................................................................................................................................125-127
V‹RAL HEPAT‹T DERG‹S‹ YAZIM KURALLARI
1. “Viral Hepatit” dergisi, Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i
(VHSD)’nin süreli bilimsel yay›n› olarak dört ayda bir yay›nlanmaktad›r. Bu derginin amac›, viral hepatitler konusunda yap›lan klinik ve deneysel araflt›rmalar, ilginç olgu
bildirimleri, derlemeler türünden yaz›lar ile okuyucular
aras›nda bilgi al›flveriflini sa¤lamak; özellikle VHSD’nin
kurulufl amac› olan konularda ülkemizin bilimsel geliflimine katk›da bulunmakt›r. Dergide bas›lan çal›flmalarla ilgili görüfller ve bunlara yay›n sahibinin verdi¤i cevaplara
“Editöre Mektup” bölümünde yer verilir.
Kaynak bir dergi ise;
2. Derginin yay›n dili Türkçe’dir. Yaz›lar›n Türk Dil Kurumu’nun Türkçe sözlü¤üne ve yeni yaz›m k›lavuzuna uygun olmas› gerekir. Ancak deneysel çal›flmalar, klinik çal›flmalar ve olgu sunumlar› için ‹ngilizce bafll›k, ‹ngilizce
özet ve ‹ngilizce anahtar kelimelerin bulunmas› zorunludur. K›saltmalar uluslararas› kabul edilen flekilde olmal›,
ilk kullan›ld›klar› yerde aç›k olarak yaz›lmal› ve parantez
içinde k›salt›lm›fl flekli gösterilmeli ve metin içinde daha
sonra k›saltmalar› kullan›lmal›d›r.
Öne¤in; Kuo G, Choo QL, After HJ, et al. An assay for circulating antibodies to a major etiologic virus of human non-A,
non-B hepatitis. Science 1989; 244: 362-4.
3. Gönderilen yaz›lar önce yay›n yürütme kurulu ve editör
taraf›ndan de¤erlendirilir. Yay›n yürütme kurulu ve editörden onay alan yaz›lar, isimleri gizli tutulan konuyla ilgili üç yay›n inceleme kurulu üyesi taraf›ndan de¤erlendirildikten sonra, en az iki olumlu görüfl almak kayd› ile yay›nlanmaya hak kazan›r. Yaz›lar gelifl tarihi göz önüne al›narak yay›n kurulunun belirledi¤i s›raya göre yay›nlan›r.
Yay›n kurulu yay›n koflullar›na uymayan bilimsel yaz›lar›
yay›nlamamak, gerekti¤inde düzeltmek üzere yazar›na
geri vermek, yazar›n iznini alarak k›saltmak yetkisine sahiptir.
4. Yaz›lar A4 ka¤›d›na yaz›c› ile; solda 3, sa¤da 2 cm boflluk
kalacak flekilde çift aral›kl› ve 12 punto ile imla ve yaz›m
hatalar› olmayacak flekilde bilgisayarda yaz›lm›fl halde
bilgisayar disketi ile birlikte 3 nüsha halinde gönderilmelidir.
5. Antibiyotik ve antivirallerin isimleri dil bütünlü¤ünü sa¤lamak aç›s›ndan okundu¤u gibi yaz›lmal› ve cümle bafl›nda de¤ilse ilk harfi küçük harfle yaz›lmal›d›r. Örne¤in; ribavirin, interferon-alfa 2b, streptomisin gibi.
6. Araflt›rma ve olgu sunumu fleklindeki makaleler mutlaka
afla¤›da belirtilen düzene uygun olmal›d›r;
1. Sayfa: Bafll›k (Türkçe), Yazarlar, Kurum, Yaz›flma Adresi,
2. Sayfa: Özet (Türkçe), Anahtar Kelimeler, ‹ngilizce Bafll›k, ‹ngilizce Özet, ‹ngilizce Anahtar Kelimeler,
3. ve sonraki sayfalar s›ras› ile Girifl, Materyal ve Metod,
Bulgular, Tart›flma ve Kaynaklar bölümleri olacak flekilde
yaz›lmal›d›r
7. Derleme türü makalelerde Türkçe ve ‹ngilizce Özete gerek yoktur. Kaynak say›s› mümkünse 40’›n üzerinde olmamal›d›r
8. Tablo, fiekil ve Resimler (numaralar› ve alt yaz›lar› ile birlikte) gönderilecek olan üç örnekten yaln›zca birinde yaz› içinde yer almas› istenen flekilde haz›rlanmal› (eklenmeli, yap›flt›r›lmal› vs.), di¤er iki örnekte numara, bafll›k
veya alt yaz›lar› ile birlikte her biri bir A4 ka¤›d›na haz›rlanarak yaz›ya eklenmelidir. Son iki örnekte yaz› dan›flma
kurulu üyelerine isim sakl› olarak gönderilece¤i için, yazar isimleri ve çal›flman›n yap›ld›¤› yer ile ilgili bilgiler
bulunmamal›d›r.
9. Kaynak numaralar› metinde parantez içinde ve cümle sonunda belirtilmeli, metin sonunda eserin içindeki geçifl
s›ras›na göre numaraland›r›lmal›d›r. Kaynaklar›n yaz›l›m›
afla¤›daki örneklere uygun olmal›d›r.
Yazar(lar)›n soyad› ad›n›n bafl harf(ler)i, 6 ve daha az say›daki yazarlar için yazarlar›n tamam›, 6’n›n üzerinde yazar›
bulunan makaleler için ilk 3 yazar belirtilmeli Türkçe kaynaklar için “ve ark.” Yabanc› kaynaklar için “et al.” ‹baresi kullan›lmal›d›r. Makalenin bafll›¤›, derginin ‹ndex Medicus’a göre uygun k›salt›lm›fl ismi Y›l; Cilt: ilk ve son sayfa numaralar›.
Kaynak bir kitap ise;
Yazar(lar)›n soyad› ve ad›n›n bafl harf(ler)i. Kitab›n ad›. Kaç›nc› bask› oldu¤u. Bas›mevi, Bas›m y›l›.
Örne¤in; Sykes G. Disinfection and Application. 2th ed. London: FN Spon Co, 1967.
Kaynak kitaptan bir bölüm ise;
Bölüm yazar(lar)›n›n soyad› ad›n›n bafl harf(ler)i. Bölüm bafll›¤›. In: Editör(ler)in soyad› ad›n›n bafl harf(ler)i (ed) veya (eds). Kitab›n ad›. Kaç›nc› bask› oldu¤u. Bas›m yeri:
Yay›nevi, Bask› y›l›: Bölümün ilk ve son sayfa numaras›.
Örne¤in; Yenen Ofi. Hepatit C virusu molekül özellikleri ve serolojik tan›. K›l›çturgay K (ed). Viral Hepatit 94. 1. Bask›.
‹stanbul: Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i, 1994: 133-7.
10. Olgu sunumlar›n›n girifl ve tart›flma k›s›mlar› k›sa ve öz
olmal›, kaynak say›s› s›n›rl› olmal›d›r.
11. Editöre mektup bölümü, dergide daha önce yay›nlanm›fl
yaz›lara elefltiri getirmek, katk› sa¤lamak ya da orjinal bir
çal›flma olarak haz›rlanmam›fl ve haz›rlanamayacak bilgilerin iletilmesi amac›yla oluflturuldu¤undan k›sa-öz olmal›, özet içermemeli, kaynaklar› s›n›rl› olmal›d›r.
12. Yaz›lar, yaz›n›n daha önce bir dergide yay›nlanmam›fl veya yay›nlanmak üzere gönderilmemifl oldu¤unu bildiren,
makaledeki isim s›ras›na uygun biçimde yazarlar taraf›ndan imzalanm›fl bir üst yaz› ile gönderilmelidir.
13. Daha önce sunulmufl bildiriler yer ve tarih belirtmek koflulu ile yay›nlanabilir. Bu durum ilk sayfa alt›nda belirtilmelidir.
14. Yay›nlanan yaz›lar›n hukuki sorumlulu¤u yazarlara aittir.
Yazarlara telif ücreti ödenmez.
15. Gönderilen yaz›lar, disket ve resimler yaz› kabul edilsin
veya edilmesin hiçbir flekilde iade edilmez.
16. Yaz›lar afla¤›daki adrese YUKARIDAK‹ KURALLARA UYGUN fiEK‹LDE 3.5” disket ile birlikte ve mutlaka üç nüsha olarak gönderilmelidir.
Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi,
‹bn-i Sina Hastanesi, Klinik Bakteriyoloji ve
‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›,
ANKARA
Yaz›flma Adresi
Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi
‹bn-i Sina Hastanesi Klinik Bakteriyoloji
ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›
ANKARA
Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i
Baflkan
Hesap Numaras›
Türkiye ‹fl Bankas›
Samanpazar› fiubesi/ANKARA
VHSD - 785627
Emin TEKEL‹
Tasar›m, Dizgi ve Bask›
‹kinci Baflkan
Fehmi TABAK
Genel Sekreter
‹smail BALIK
B‹L‹MSEL TIP YAYINEV‹
Bükrefl Sokak No: 3/20 Kavakl›dere - ANKARA
Tel: 0 312 426 47 47 • 0 312 466 23 11
Faks: 0 312 426 93 93
Muhasip Üye
Hürrem BODUR
Genel Koordinatör:
Ecz. ‹brahim ÇEV‹K
Üyeler
Neriman BALABAN
Nefle SALTO⁄LU
Necati ÖRMEC‹
Viral Hepatit Dergisi’nde yay›nlanan yaz›lar, resim,
flekil ve tablolar editör ve yay›n kurulunun izni olmadan k›smen veya tamamen ço¤alt›lamaz. Bilimsel
amaçlarla kaynak gösterilmek flart› ile özetleme ve
al›nt› yap›labilir.
Viral Hepatit Dergisi Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i taraf›ndan yay›nlanmakta ve
üyelerine ücretsiz olarak da¤›t›lmaktad›r.
Bu derginin bas›m› ve da¤›t›m›ndaki katk›lar›ndan dolay›
Roche Müstahzarlar› A.fi.’ye teflekkür ederiz.
Cilt: 8
Say›: 2
Y›l: 2003
Editör:
Emin TEKEL‹
Yay›n Kurulu:
Neriman BALABAN
‹smail BALIK
Hürrem BODUR
Necati ÖRMEC‹
Nefle SALTO⁄LU
Fehmi TABAK
Yay›n Sekreteryas›:
Hürrem BODUR
Arzu ALTINYOLLAR
Yaz› ‹nceleme Kurulu
Hakan ABACIO⁄LU
Canan A⁄ALAR
Ulus AKARCA
Ayhan AKBULUT
Hasan SZ AKSU
Filiz AKfi‹T
Firdevs AKTAfi
Mustafa ALTIND‹fi
Celal AYAZ
Bilgehan AYGEN
Selim BADUR
Sait BA⁄CI
Neriman BALABAN
‹smail BALIK
Yücel BATUR
‹brahim BAYDAR
Bülent BAYSAL
Ahmet BEKTAfi
Fatih BEfiIfiIK
Ali Reflit BEYLER
Alt›nay B‹LG‹Ç
Hürrem BODUR
Vedat BULUT
A. Tevfik CENG‹Z
Mehmet C‹NDORUK
Y›lmaz ÇAKALO⁄LU
Nedim ÇAKIR
Mustafa Ayd›n ÇEV‹K
Hasan ÇOLAK
Halil DE⁄ERTEK‹N
Ali DEM‹R
fiükrü DUMLU
Abdülkadir DÖKMEC‹
‹lyas DÖKMETAfi
‹smail Hakk› DÜNDAR
Haluk ERAKSOY
Selda ERENSOY
Ekin ERTEM
Can Polat EY‹GÜN
Mustafa GÜLfiEN
Murat GÜNAYDIN
Ali GÖREN
Levent GÖRENEK
Salih HOfiO⁄LU
Abdurrahman KADAYIFÇI
Ayhan Gazi KALAYCI
Ali KAYA
Sabahattin KAYMAKO⁄LU
Hüseyin KILIÇ
S›rr› KILIÇ
Fatih KÖKSAL
‹ftihar KÖKSAL
Halil KURT
Semra KUfiT‹MUR
Hakan LEBLEB‹C‹O⁄LU
Latife MAMIKO⁄LU
Faruk MEM‹K
Ali MERT
Reflit MISTIK
Özcan NAZLICAN
Nihat OKÇU
M. Derya ONUK
Metin OTKUN
Atilla ÖKTEN
Necati ÖRMEC‹
Hatice ÖZENC‹
Yusuf ÖZBAL
Serdar ÖZER
Hasan ÖZKAN
Recep ÖZTÜRK
Halit ÖZSÜT
Alaattin PAHSA
Murat PALABIYIKO⁄LU
Mehmet PARLAK
Ömer POYRAZ
Nefle SALTO⁄LU
Macit U. SANDIKÇI
Adnan SEYREK
Fatma SIRMATEL
Ayfle S‹VREL ARISOY
Bülent S‹VR‹
Mehmet SOKMAEN
Nedim SULTAN
Mustafa SÜNBÜL
Halis fi‹MfiEK
Fehmi TABAK
Yeflim TAfiOVA
Mehmet TAfiYARAN
Emin TEKEL‹
Okan TÖRE
Nurdan TÖZÜN
Hüseyin TURGUT
Necla TÜLEK
Emel TÜRK ARIBAfi
Salih TÜRKO⁄LU
Rüçhan TÜRKYILMAZ
Fatma ULUTAN
Sercan ULUSOY
Gaye USLUER
fiemsettin USTAÇELEB‹
Ahmet UYGUN
Özden UZUNAL‹MO⁄LU
Selahattin ÜNAL
Ata Nevzat YALÇIN
M. Hadi YAfiA
O. fiadi YENEN
Necati YEN‹CE
Taner YILDIRMAK
Arif YILMAZ
Ayfle YÜCE
Haluk VAHABO⁄LU
Ayfle W‹LLKE TOPÇU
Kronik Viral Hepatit Olgular›nda
Plazma Bak›r ve Çinko Düzeyinin ‹ncelenmesi
Fatma SIRMATEL1, ‹clal GEY‹KL‹2, Sibel AH‹3, Mehmet TARAKÇIO⁄LU2
1 Gaziantep Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›,
2 Gaziantep Üniversitesi T›p Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dal›, GAZ‹ANTEP
3 Kahramanmarafl Devlet Hastanesi, Biyokimya Bölümü, KAHRAMANMARAfi
ÖZET
Kronik viral hepatitlerle trase elementler aras›ndaki iliflki halen tam aç›kl›¤a kavuflmam›flt›r. Son y›llarda hücresel
immünitedeki yetersizlik kronik hepatitlerin geliflmesine neden olarak benimsenmektedir. Bak›r ve çinko ciddi metabolik hastal›klarda esas elementlerdir. Özellikle çinkonun hücresel immünitede, bak›r›n fibrozis olaylar›nda
önemli rolleri vard›r. Bu metallerin eksik veya fazla olmas› metabolik ve baz› hastal›klara yol açabilir. Bu çal›flmada amaç; kronik hepatit ile plazma bak›r ve çinko düzeyi aras›ndaki iliflkiyi araflt›rmakt›r. Kronik viral hepatit
tan›s› alan toplam 43 (20’si tedavi alan, 23’ü tedavi almayan) hasta ve herhangi bir organik ve metabolik hastal›¤› olmayan 30 sa¤l›kl› kan donörü kontrol olarak düzenlendi. Kronik hepatitlerin 20’si hepatit B virüsü (HBV), 23’ü
hepatit C virüsü (HCV) olgusu idi. Kronik viral hepatitli hastalar ve kontrol grubu olgular yafl, cinsiyet plazma bak›r
ve çinko düzeyi aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›. Çal›flma grubunun yafl ortalamas› kronik viral hepatitli hastalarda 18-70
(ortalama 41.2 ± 12.7) y›l, kontrol grubunda 18-76 (ortalama 38.7 ± 15.0) y›l idi. Kronik viral hepatit tan›s› biyokimyasal, virolojik iflaretleyiciler ve histolojik olarak do¤ruland›. Plazma bak›r ve çinko düzeyi spektrofotometrik
olarak de¤erlendirildi. Plazma bak›r ve çinko düzeyi kronik viral hepatit olgular›nda 16.0 ± 2.8 µmol/L ve 26.0 ±
7.3 µmol/L, kontrol grubunda 12.2 ± 5.4 µmol/L ve 26.6 ± 5.6 µmol/L olarak bulundu. ‹statistiksel olarak yap›lan karfl›laflt›rmada kronik hepatitli hastalarda plazma bak›r düzeyi kontrol grubuna göre daha yüksek (p= 0.042) bulunurken, HBV ve HCV aras›nda bir fark saptanmad›. Plazma çinko düzeyi interferon tedavisi alan 23 hastada (ortalama
27 ± 4.2 µmol/L), almayan 20 (ortalama 26.2 ± 6.6 µmol/L) kronik viral hepatit olgusuna göre daha yüksekti (p=
0.082). Plazma bak›r düzeyi kronik viral hepatitli olgularda daha yüksek bulundu. Plazma bak›r ve çinko düzeyinin
incelenmesi kronik viral hepatitlerin takibinde iyi bir gösterge olabilir.
Anahtar Kelimeler: Kronik hepatit, plazma bak›r ve çinko düzeyi.
SUMMARY
Plasma Zinc and Copper Levels in Chronic Viral Hepatitis Cases
Relationship between trace elements in chronic viral hepatitis is still not so clearly understood. Recently the deficiency in cellular immunity is considered as an underlying reason for the development of chronic hepatitis. Copper
(Cu) and zinc (Zn) are the essential trace metals in serious metabolic diseases. Zinc is especially important in cellular immunity whereas copper has many rules in fibrosis. In this study we evaluated the relation between plasma
zinc and copper levels and chronic hepatitis. Forty-three patients were taken into study (20 patients take treatment,
23 patients no treatment). Control group consists of 30 healthy blood donors who did not have any organic and me-
Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(2): 69-73
69
S›rmatel F ve ark.
tabolic diseases. Patients of chronic viral hepatitis and control group were compared as far as the age, sex, and level of plasma Cu and Zn levels are concerned. The average age far study group was (18 to 70) 41.2 ± 12.7 and control group was (18 to 76) 38.7 ± 15.0. The diagnosis of chronic viral hepatitis is made through biochemical, histological and virological markers. Plasma Cu and Zn level were evaluated spectrophotometrically. The level of plasma
Cu and Zn level were 16.0 ± 2.8 µmol/L and 26.0 ± 7.3 µmol/L respectively in cases of chronic viral hepatitis and
12.2 ± 5.4 µmol/L and 26.6 ± 5.6 µmol/L in control group. In comparison to control group, in chronic viral hepatitis plasma Cu level were found higher statistically (p= 0.042) wheras there were no difference between HBV and
HCV patients for these levels plasma Zn level were higher in 23 patients (27 ± 2.2 µmol/L) who were treated with
interferon compared to 20 patients (26.2 ± 6.6 µmol/L) who did not take treatment (p= 0.082). Plasma Cu level were higher in patients of chronic viral hepatitis. The evaluation of plasma Cu and Zn level may be an important marker for follow up of chronic viral hepatitis.
Key Words: Chronic hepatitis, zinc and copper level of plasma.
G‹R‹fi
bulunabilmektedir. Afl›r› karaci¤er hücre harabiyetinde serum bak›r düzeyi artar. Bunun nedeni
tam olarak aç›klanamam›flt›r (17).
Kronik viral hepatit infeksiyonlar›nda karaci¤er
yetmezli¤i devam ederek siroz ve primer hepatoselüler kansere neden olabilir (1-4). Hepatit B
virüsü (HBV) olgular›nda yeterli viral temizlenme
olmazsa karaci¤er hücre harabiyeti ortaya ç›kmaktad›r. Hepatit C virüsü (HCV) olgular› nadir
görülmesine ra¤men dünya nüfusunun %3’ünde
pozitiftir (1). Akut HCV olgular›n›n %70-80’i kronikleflmektedir. Burada humoral immünite viral
nötralizasyonda s›n›rl› kalmakta ve hücre içinde
viral replikasyon devam etmektedir (3). Kronik
viral hepatitlerde karaci¤er hücresi yeterince viral temizlenme yapamad›¤› için hücre harap olmaktad›r. Harap olan hücrelerin yerini fibröz doku almakta sonuçta lobul bozularak siroz görülmektedir. Olay safra kanallar›nda da görülebilir
(4-9). Önemli trase elementlerden olan bak›r ve
çinko hücre içinde endoplazmik retikulumde bulunur ve birçok hücresel cevapta rol al›r (10-24).
Karaci¤er hastal›klar›nda ve alkoliklerde serum
çinko düzeyi normallere göre daha düflük bulunmufltur (8,19).
Hasta Seçimi
Bak›r metalloprotein bünyesinde bulunan önemli
bir trase elementtir (17,18). Metalloproteinlerde
bulunan bak›r oksidoredüksiyonda görev al›r ve
direkt oksijene ba¤lanarak birçok enzimin bünyesinde bulunur (10,12). Patolojik durumlarda koproenzim aktivitesinin kayb›na neden olurken, inflamasyonda, streste serum düzeyi artarak akut
faz reaktan› olan interlökin (IL)-1’in aktive olmas›na yol açar (13,16). Portal sirozda bak›r oran›n›n
yükseldi¤i görülür. Hepatit olgular›nda safradan
salg›lanan bak›r kanda birikir. Bak›r özellikle karaci¤er rahats›zl›klar›nda art›fl göstermekte safra
yollar›ndan salg›lanarak serumda yüksek oranda
Çal›flma süreci Ocak-Kas›m 2000 tarihleri aras›nda
olup, üniversitenin t›p fakültesi hastanesine baflvuran hastalar ve sa¤l›kl› kan donörlerinden seçilmifltir. Denekler yafl, cinsiyet aç›s›ndan efllefltirilerek plazma bak›r, çinko düzeyi, aspartat aminotransferaz (AST) ve alanin aminotransferaz (ALT)
enzimleri, bilirubin, hepatit serolojik iflaretleyicileri aç›s›ndan incelendi. Kronik hepatit tan›s› histolojik ve viral yük düzeyine bak›larak klasik bilinen yöntemlerle konuldu (1,2). Kronik hepatit olarak takip edilen 20 HBV, 23 HCV olgusu bilgilendirilerek serumlar›, interferon (IFN) tedavisi öncesi
ve sonras› al›nd›. Hasta serumlar› biyokimya labo-
70
Çinko 300’den fazla enzimin bünyesinde ve birçok metalloenzimin esas yap›s›nda bulunur (12).
Çinko vücudumuzda bulunan önemli bir trase
element olup, gen ekspresyonunda protein sentezinde büyük rol oynar (5,15). Çinkonun antiviral
etkisi HIV, rinovirüs ve herpes infeksiyonlar›nda
gösterilmifltir (20-23). Çinkonun antioksidan etkisi yan›nda antiinflamatuvar etkiside vard›r (15).
Kronik hepatit C olgular›nda çinko tedavisi verilerek kal›c› cevab›n artt›¤›n› bildiren çal›flmalar
vard›r (7,24).
Kronik karaci¤er hastalar›nda demir ve bak›r düzeyinin artt›¤›, çinko, selenyum, fosfor, kalsiyum
ve magnezyum düzeyinin düflük oldu¤u gösterilmifltir (19). Amac›m›z kronik karaci¤er hastal›¤›
olan olgularda bak›r ve çinko düzeyinin hücre harabiyeti ile ilgisini araflt›rmakt›r.
MATERYAL ve METOD
Kronik Viral Hepatit Olgular›nda Plazma Bak›r ve Çinko Düzeyinin ‹ncelenmesi
ratuvar›na körlemesine gönderildi. Dekompanse
siroz, Wilson hastal›¤›, parankimal di¤er karaci¤er
hastal›klar›, hematolojik, metabolik, hormonal,
kardiyovasküler ve santral sinir sistemi rahats›zl›¤› olanlar çal›flma d›fl› b›rak›ld›. Tüm kronik hepatit olgular› daha önceden herhangi bir IFN ve antiviral tedavi almam›fllard›. Kontrol grubu olarak 30
sa¤l›kl› kan donörü seçildi.
Çal›flma Prosedürü
Aç olarak al›nan plazma ve serum (venöz kan)
tekni¤ine uygun olarak al›n›p -20°C’de bekletilip
ayn› anda çözülerek analiz edildi. Plazma bak›r ve
çinko düzeyi deproteinizasyon Bathocuproin metodu ile (Boehringer Mannheim GmBh. Mannheim, Germany) ve “5- Bromo-adenosine 3’-phosphate-5’ phosphosulfate (5-Br-PAPS)” metoduna
(Elitech Diognostics, Sees, France) göre ticari kitin önerisi do¤rultusunda yap›ld›.
‹statistiksel De¤erlendirme
SPSS 9.0 (SPSS Inc. Chicago, Illinois. USA) ve Med
calc (medcale software, Mariakerke, Belgium) bilgisayar program›na göre ANNOVA Ki-kare testi ile
yap›ld›. Kruskal-Wallis düzenlemesi ile p< 0.05 anlaml› kabul edildi.
BULGULAR
Kronik viral hepatitli hastalar›n plazma bak›r düzeyi kontrol grubuna göre anlaml› olarak yüksekti.
Bu hastalar›n karaci¤er enzimleri ve total bilirubin
düzeyleri de yüksek bulundu (p= 0.042). Plazma
çinko düzeyi kontrol grubu ve kronik viral hepatitli hastalar aras›nda anlaml› bulunmad› (Tablo 1).
IFN tedavisi alan hastalarda plazma çinko düzeyi
tedavi almayanlardan daha yüksekti. IFN tedavisi
alan ve almayanlar aras›nda karaci¤er enzim düzeyi ve total bilirubin aç›s›ndan bir fark yoktu. Tedavi almayan hastalarda, AST yüksek olan olgularda, plazma bak›r düzeyi artarken, çinko düzeyinde azalma saptand› (Tablo 2).
TARTIfiMA
Hepatik bak›r düzeyinin art›fl› Wilson hastal›¤›,
primer siroz, alkolik karaci¤er ve kronik hepatit
çal›flmalar›nda gösterilmifltir (8,26). Fibrotik karaci¤er dokusunda bak›r›n birikimi hücresel harabiyete yol açar. Bu mekanizma tam olarak bilinmiyor fakat, oksidatif stres, karaci¤erde harabiyet,
afl›r› bak›r birikimi ile birliktedir (16,17). Laguercio ve arkadafllar› yapt›klar› çal›flmada, sirozlu
hastalarda çinko ve selenyum düzeyini, beslenme
Tablo 1. Deneklerde plazma bak›r ve çinko düzeyi.
Değerler
Kontrol (n= 30)
Kronik viral hepatitli olgular (n= 43)
p
ALT (U/L)
24.1 ± 12.5 (12-78)
42.1 ± 39.3 (10-186)
0.00
AST (U/L)
21.4 ± 5.7 (12-34)
49.3 ± 43.1 (10-205)
0.00
Total bilirubin (mg/dL)
0.53 ± 0.22 (0.2-1.4)
0.79 ± 0.61 (0.25-3.96)
0.036
Direkt bilirubin (mg/dL)
0.18 ± 0.3 (0.1-0.5)
0.27 ± 0.35 (0.08-2.09)
0.038
Bakır (µmol/L)
12.2 ± 5.4 (1.2-22.8)
16.0 ± 2.8 (11.9-19.7)
0.042
Çinko (µmol/L)
26.6 ± 5.6 (13.3-37.8)
26.0 ± 7.3 (9.8-45.0)
0.536
Tablo 2. Kronik hepatitli hastalarda tedavi durumuna göre plazma ve serum de¤erleri.
Parametreler
IFN tedavisi almayanlar (n= 20)
IFN tedavisi alanlar (n= 23)
p
ALT (U/L)
45.2 ± 35.6
39.4 ± 42.9
0.97
AST (U/L)
59.9 ± 51.2
40.0 ± 32.9
0.041
Total bilirubin (mg/dL)
0.88 ± 0.81
0.70 ± 0.37
0.134
Direkt bilirubin (mg/dL)
0.31 ± 0.43
0.23 ± 0.27
0.271
Bakır (µmol/L)
12.52 ± 5.38
11.97 ± 5.59
0.89
Çinko (µmol/L)
26.28 ± 6.66
27.11 ± 4.27
0.082
IFN: İnterferon.
71
S›rmatel F ve ark.
ile ilgili olmadan düflük bulurken, plazma ferritin
düzeyini sadece malnütrisyonlu siroz olgular›nda
azalma olarak saptam›fllard›r (8,19).
Bizim olgular›m›z›n her ikisinde de (kontrol ve
hasta grubu) beslenme sorunu yoktu. Plazma
çinko düzeyi kontrol ve hasta grubunda bir farkl›l›k göstermedi. Ancak artan bak›r oran›, azalan
çinko düzeyi literatür bilgilerine uygun olarak, kronik hepatitli olgularda anlaml› bulundu (p= 0.042).
Olgu say›m›z az olmas›na ra¤men IFN alan kronik
hepatitli olgularda plazma bak›r düzeyinin normale yak›n oldu¤u saptand›. Bu durum IFN tedavisi
alan hastalarda karaci¤er hücre harabiyetinin azald›¤›n› düflündürür.
Karaci¤er hastal›¤›n›n ciddiyeti mikroelementlerin miktar›na ba¤l›d›r (8,25,26). Bak›r gibi baz›
trase elementler hepatik fibrozisin kofaktörü
olup, kronik karaci¤er hastal›¤›nda kollajen biyosentezinde rol al›r (16). Suzuki, siroza ilerleyen
kronik hepatit olgular›nda serum kalsiyum, magnezyum, fosfor ve çinko konsantrasyonunda azalma, bak›r miktar›nda artma oldu¤unu bulmufltur
(26). Sonuçlar›m›z göstermifltir ki tedavi edilmeyen hastalarda bak›r düzeyinde artma vard›r. Bu
hastalarda ayn› zamanda plazma çinko düzeyi de
düflüktür. Çinkonun antiviral etkisi yap›lan çal›flmalarda gösterilmifltir (20-24). Bizim çal›flmam›zda IFN tedavisi alan hastalarda plazma çinko düzeyi normale yak›n bulunmufltur. Bu olgular›m›zda viral yük daha düflük olup (çal›flma bilgisi
olup, veri olarak verilmedi) bunda serum çinko
düzeyinin de olumlu etkisi olabilir. Otörler yapt›klar› çal›flmalarda, IFN tedavisine ek olarak
çinko vererek daha fazla kal›c› cevap elde etmifllerdir (7,24,27). Çinkonun antiinflamatuvar,
immünmodülatör etkisi Prasad taraf›ndan aç›klanm›flt›r (15). Bak›r ve çinko hücre içinde bulunur ve özellikle çinko hücrenin süperoksid anyonlar taraf›ndan harap edilmesini önler (18).
Kronik viral hepatitlerde çinko azalmas›, bak›r
artmas›, kronik persistan HBV olgular›nda serum
magnezyumunda azalma ve bak›r düzeyinde art›fl saptanm›flt›r (8,9,27). Baz› çal›flmalarda kronik aktif hepatit, siroz ve hepatoselüler kanserde
çinko düzeyinde azalma saptan›rken, hepatoselüler kanserde özellikle bak›r düzeyi daha yüksek
bulunmufltur (4,27). Plazma çinko düzeyi alkolik
karaci¤er hastal›¤› ve kronik viral hepatit olgular›nda azal›r (6,8,26).
Sonuçlar›m›z kronik viral hepatit olgular›nda tedavi almayan hastalarda çinko düzeyinin daha
72
düflük oldu¤unu, plazma bak›r düzeyinin daha
yüksek oldu¤unu göstermifltir. Trase elementlerin hücresel immünitede rol ald›¤› düflünülürse
özellikle çinko ve bak›r düzeyinin bilinmesi hastal›¤›n progresyonu hakk›nda bize bilgi verebilir.
Daha genifl ve kapsaml› çal›flmalarla plazma
çinko ve bak›r düzeyini incelemek gerekir.
KAYNAKLAR
1.
Zuckerman AJ. More than third of world’s population has been infected with hepatitis B virus
(letter). Br Med J 1999; 318: 1213.
2.
Lee WM. Hepatitis B virus infection. N Engl J
Med 1997; 337: 1733-45.
3.
Gutfreund KS, Bain VG. Chronic viral hepatitis C
management update. CMAJ 2000; 62: 827-32.
4.
Hatano R, Ebara M, Fukuda H, et al. Fatty liver
chronic hepatitis C and hepatocellular carcinoma. J Gastroenterol Hepa 2000; 15: 786-91.
5.
Choo Y, Klug A. Physical basis of a protein-DNA
recognition code. Curr Opin Struct Biol 1997; 7:
117-25.
6.
Murawaki Y, Ikuta Y, Kode M, Kawasaki H. Comparison of clinical laboratory liver tests between
asymptomatic HBV and HCV carriers with normal aminotransferase serum levels. Hepatologyresearch 2001; 21: 67-75.
7.
Nagame T, Tagahi H, Hasimoto Y, et al. The possible role of zinc and metallothionein in the liver
on the therapeutic effect of IFN-alpha to hepatitis
C patients. Biological Trace Element Research
1997; 58: 65-76.
8.
Laguercia C, Del Girolamo V, Feng FL, et al.
Trace elements and chronic liver disease. J Trace
Elem Med Biol 1997; 11: 158-61.
9.
Ostrashevskaia TG, Perederli VG, Bychkova NG,
Beliav ID, Fomina AA. Changes in the trace element content of the blood in chronic hepatitis. Lik
Sprava 1992; 10: 45-8.
10. Draper DE. Protein-RNA recognition. Annu Rev
Biochem 1995; 64: 593-620.
11. Shi Y, Berg JM. DNA unwinding induced by zinc
finger protein binding. Biochemistry 1996; 35:
3845-8.
12. Vilanova A, Gutierrez C, Serrat N, et al. Metallothionein, zinc and copper levels. Clin Biochem
1997; 30: 235-8.
13. Vulpe CD, Packman S. Cellular copper transport.
Annu Rev Nutr 1995; 15: 293-322.
14. Powell SR. The antioxidant properties of zinc. J
Nutr 2000; 130 (Suppl 5): 1447-54.
15. Prasad AJ. Zinc and immunity. Moll Cell Biochem 1998; 188: 63-9.
Kronik Viral Hepatit Olgular›nda Plazma Bak›r ve Çinko Düzeyinin ‹ncelenmesi
16. Beinert H. Copper in biological systems. A report
from the 7th Manziana Conference, held at Santa
Severa. September 1995; 11-15. J Inorg Biochem
1996; 64: 79-135.
24. Takagi H, Nagamo T, Abe T, et al. Zinc supplementation enhances the response to interferon
therapy in patients with chronic hepatitis C. J Viral Hepatit 2001; 8: 367-71.
17. Linder MC. Copper. In: Ziegler EE, Filer JF
(eds). Present knowledge in Nutrition. 7th ed.
Washington, DC: ILSI Press, 1996: 307-19.
25. Parker DC. T cell dependent, B cell activation.
Ann Rev Immunol 1993; 11: 331-60.
18. Standstead HH. Requirements and toxicity of essential trace elements, illstrated by zinc and copper. Am J Clin Nutr 1995; 61: 6215-45.
19. Arnaud J, Chappuis P, Jaudon MC, Bellanger JP.
Nutritional biological markens of deficiencies of
zinc, copper and selenium. Ann Biol Clin 1993;
51: 589-604.
20. Dutta P, Mitra U, Datta A, et al. Impact of zinc
suplementation in malnourished children with
acute watery diarrhoea. J Trop Pediatr 2000; 46:
259-63.
21. Haraguchi Y, Sakurai H, Hussain S, Anner BM,
Hoshino H. Inhibition of HIV-1 infection by zinc
group metal compounds. Antiviral Res 1999; 43:
123-33.
22. Novick SG, Godfrey JC, Pollack RL, Wilder HR.
Zinc-induced suppression of inflammation in the
respiratory tract, caused by infection with human
rhinovirus and other irritants. Med Hypotheses
1997; 49: 347-57.
23. Kumel G, Schrader S, Zentgraf H, Brendel M.
Therapy of banal HSV lesions: Molecular mechanisms of the antiviral activity of zinc sulfate. Hautarzt 1991; 42: 439-45.
26. Saito T, Shinzawa H, Togashi H, et al. Ultrastural localisation of Cu, Zn-SOD in hepatocytes of
patients with various liver diseases. Histo Histopathol 1989; 4: 1-6.
27. Suzuki K, Oyama R, Hayashi E, Arakawa Y. Liver
diseases ana essential trace elements. Nippon
Rinsho 1996; 54: 85-92.
28. Kryska A, Juszcyk J, Bereszynska I, Krajewski P.
Trace elements zinc, copper and magnesium in
patients with chronic persisting hepatitis evaluation of changes during therapy. Pol Tyg Lek
1990; 45: 987-9.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Fatma SIRMATEL
Gaziantep Üniversitesi T›p Fakültesi
‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›
Kolejtepe, GAZ‹ANTEP
e-mail: [email protected]
[email protected]
73
Hemodiyaliz Hastalar›nda Hepatit B Afl›lamas›
ve ‹nfeksiyonu Sonras› Oluflan
‹mmün Yan›tlar›n De¤erlendirilmesi
‹smail Hamdi KARA1, Ali SÜNER2, Ali Kemal KAD‹RO⁄LU2,
M. Emin YILMAZ2, Bünyamin IfiIKO⁄LU2
1 Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi, Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›,
2 Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi, Nefroloji Bilim Dal›, D‹YARBAKIR
ÖZET
Tüm üniversal önlemlere ve hepatit B virüsü (HBV) afl›lamas›na karfl›n, hemodiyaliz ünitelerinde yeni HBV infeksiyonu olgular›yla karfl›lafl›lmaktad›r. Afl›lama ile immün yan›t›n bir k›s›m olguda elde edilememesine karfl›n, afl›laman›n önemi hiçbir zaman azalmam›flt›r. Mevcut çal›flmadaki amac›m›z, kronik hemodiyaliz hastalar›nda HBV infeksiyonuna karfl› do¤al yolla ve afl›lanma ile oluflan antikor yan›tlar›n›n de¤erlendirilmesidir. Bu retrospektif kohort çal›flmas›na, Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi Diyaliz Merkezi’nde hemodiyaliz program›nda olan 25’i erkek,
16’s› kad›n toplam 41 hasta al›nd›. Çal›flma, fiubat 1999-Aral›k 2001 tarihleri aras›ndaki yaklafl›k üç y›ll›k periyodu
kapsamaktad›r. Çal›flmaya, en az alt› ayd›r merkezimizde takip edilen ve kay›tlar› yeterli olan hastalar al›nd›. Hastalara, 0, 1, 2 ve 6. aylarda, deltoid kas›na 40 µg rekombinant DNA kökenli HBV afl›s› (Gen-Hevac B Pasteur, Pasteur
Mérieux Connaught veya HB Vax IIB, Merck-USA) yap›larak immünizasyon sa¤lanmaya çal›fl›ld›. Anti-HBs düzeyleri
mIU/mL olarak ölçüldü ve 10 mIU/mL’nin üzerinde ba¤›fl›kl›¤›n yeterli oldu¤u kabul edildi. Bizim hemodiyaliz kohortumuzda, afl›lama sonras› 15 hastan›n 12 (%80)’sinde serokonversiyon olufltu, ancak 5 (%33.3) hastada daha sonra
anti-HBs negatifleflirken, 7 (%46.7)’sinde anti-HBs pozitifli¤i devam etmiflti. Buna karfl›n, HBV infeksiyonu geçiren 24
hastan›n 5 (%20.8)’inin tafl›y›c›, 19 (%79.2)’unun ba¤›fl›kl›k kazand›¤›; bunlardan 16 (%66.7)’s›nda antikor yan›t›n›n
devam etti¤i gösterilmifltir (p> 0.05). Antikor yan›t› ile hastalar›n yafl, cinsiyet, anti-HCV pozitifli¤i ve diyalize girifl süreleri aras›nda anlaml› bir iliflki saptanmad› (p> 0.05). Çal›flmam›zda, di¤er çal›flmalardan farkl› olarak afl›ya yan›t
vermeyen hastalar›n; 49 yafl alt›nda oransal olarak daha yüksek oldu¤u (6/2; p> 0.05) gösterilmifltir. Yine afl› sonucu
elde edilen ba¤›fl›kl›¤› kal›c› olmayan hastalarda da belirgin flekilde erkek oran› fazlad›r (K/E= 1/7; p< 0.05). Afl›ya
yan›t verme aç›s›ndan anti-HCV negatif (5/2; p> 0.05) ve albumin düzeyleri ≥ 3.5 g/dL (7/0; p< 0.05) olanlar oransal
olarak daha fazlad›r. Sonuç olarak, hemodiyaliz hastalar›nda HBV afl›s›na yan›t›n düflük oldu¤u ve bu yan›t› yafl, cinsiyet ya da hastalar›n beslenme durumu gibi çeflitli faktörlerin etkiledi¤i kan›s›na var›lm›flt›r.
Anahtar Kelimeler: Hepatit B, afl›lama, hemodiyaliz.
74
SUMMARY
The Evaluation of Immune Responses That Occur After HBV Infection and
HBV Vaccination in Hemodialysis Patients
Although hepatitis B virus (HBV) vaccination and all of the universal precautions, we faced to new HBV infections
at the hemodialysis units. The vaccination never loose its importance however, we didn’t get immune response
with vaccination in some cases. In this research, our aim was to evaluate antibody responses that constitute with
natural ways and vaccination against HBV infection in chronic hemodialysis patients. In this retrospective cohort
study, 41 patients, 25 males and 16 females that were at the hemodialysis program in Dialysis Center of Dicle University Medicine Faculty were enrolled. Our study included approximately three years period between 1999 February and 2001 December. The patients were chosen to study whose registrations were enough and were followedup at least six months at our center. We injected 40 µg of recombinant HBV vaccine (Gen-hevacB Pasteur, Pasteur
Mérieux Connaught or HB Vax IIB, Merck-USA) to the deltoid muscle at 0, 1, 2, 6 months to get immunization. The
anti-HBs levels measured as mIU/mL and over 10 mIU/mL was accepted for enough immunization. In our cohort
after vaccination 12 of 15 (80%) had seroconversion but later, in 5 of 12 (33.3%) patients, HBs-antibody became
negative and in 7 of 12 (46.7%) patients the positivity of HBs-antibody continued. In spite of this, 5 of 24 (20.8%)
patients who faced HBV infection were carrier, 19 of 24 (79.2%) were immune and 16 of 19 (66.7%) immune patients were established that antibody response continued (p> 0.05). A significant relation was not determined between antibody response and patients’ age, gender, positivity of HCV antibody and dialysed time (p> 0.05). The difference of our research was that under 49 years old patients who didn’t response to HBV vaccine were higher (6/2;
p> 0.05) as proportionally from other researches. In patients whose immune responses were not permanent after
vaccination, had male predominance strikingly (F/M= 1/7; p< 0.05). According to response of HBV vaccination; negativity of HCV antibody (5/2; p> 0.05) and the levels of albumin ≥ 3.5 g/dL (7/0; p< 0.05) were much more as proportionally. In conclusion, the response to HBV vaccine was low and we considered that the response was affected
by age, gender or nutritional situations in hemodialysis patients.
Key Words: Hepatitis B, vaccination, hemodialysis.
G‹R‹fi
Kronik infeksiyonlar, diyaliz hastalar›nda s›kl›kla
morbidite ve mortaliteden sorumludur. Bu infeksiyonlar diyaliz öncesi dönemde veya diyaliz
program› s›ras›nda oluflabilir, muhtemelen de nozokomiyal yolla bulaflmaktad›r. Bu nedenle, diyaliz ünitelerindeki infeksiyonlar›n kontrolü giderek
artan bir önem kazanmaktad›r. Diyaliz hastalar›nda hepatit B virüsü (HBV) infeksiyonunun insidans› ve prevalans› koruyucu önlemler ve afl›lama nedeniyle 1970’li y›llardan beri giderek azalmas›na ra¤men, bu grup hastalarda HBV infeksiyonlar› hala önemini korumaktad›r (1).
Kronik hemodiyaliz hastalar›nda akut ve kronik
karaci¤er hastal›¤› önemli bir morbidite nedenidir (2). HBV infeksiyonu, bu hastalardaki karaci¤er hastal›¤›n›n en önemli nedenlerinden biri
olup, gerek hastalar gerekse diyaliz ünitesi çal›flanlar›n›n birbirlerine ve yak›n temasta olduklar› kiflilere bulaflt›rma olas›l›¤› nedeniyle ciddi bir
problemdir. Hemodiyaliz hastalar›nda HBV infeksiyonunu takiben kronik karaci¤er hastal›¤›
geliflme riskinin %3-10 oran›nda oldu¤u bilinmektedir (3).
Hepatit B afl›s›n›n, hemodiyaliz hastalar›nda profilaksi amac›yla kullan›lmas› “Centers for Disease
Control and Prevention (CDC)” taraf›ndan 1982
y›l›ndan beri önerilmekte olup, giderek tüm dünyada yayg›n olarak kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Ancak sa¤l›kl› insanlarda afl›ya karfl› yeterli antikor
cevab› %90 civar›nda olmas›na karfl›n, kronik
böbrek yetmezli¤i (KBY) olan hastalarda, özellikle hemodiyaliz hastalar›nda bu oran %50-70 düzeyindedir (4-7). Çeflitli afl›lama flemalar› denenmifltir, ancak s›k aral›kl› ve yüksek dozda afl›lar›n, intramusküler ve subkütanöz yoldan daha ziyade
intradermal olarak kullan›ld›¤›nda daha yararl›
oldu¤u gösterilmifltir (8-11). Ancak tüm koruyucu
önlemlere ve HBV afl›lamas›na karfl›n, hala tüm
dünyada hemodiyaliz ünitelerinde yeni HBV infeksiyonu olgular›yla karfl›lafl›lmaktad›r (7,12).
Çal›flmadaki amac›m›z, kronik hemodiyaliz hastalar›nda, HBV infeksiyonuna karfl› do¤al yolla ve afl›lanma ile oluflan antikor yan›tlar›n›n de¤erlendirilmesidir.
MATERYAL ve METOD
Bu retrospektif kohort çal›flmas›na, Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi Diyaliz Merkezi’nde
75
Kara ‹H ve ark.
hemodiyaliz program›nda olan 25’i erkek, 16’s›
kad›n toplam 41 hasta al›nd›. Merkezimizde halen
57 hasta hemodiyaliz program›ndad›r. Çal›flma,
fiubat 1999-Aral›k 2001 tarihleri aras›ndaki yaklafl›k üç y›ll›k periyodu kapsamaktad›r. Çal›flmaya,
en az alt› ayd›r merkezimizde takip edilen ve kay›tlar› yeterli olan hastalar al›nd›. Afl›lama bilgileri yetersiz olan, takipten ç›kan veya baflka bir
merkeze gönderilen, takip sürecinde eksitus olan
hastalar çal›flma d›fl› b›rak›ld›. Çal›flmaya kat›lan
hastalara çal›flmayla ilgili bilgi verilerek onaylar›
al›nd›. Sosyodemografik özellikleri, hemodiyaliz
program›na ve afl›lanma durumlar›na ait veriler
hasta kay›tlar›ndan ve afl› kartlar›ndan elde edildi. Hastalar düzenli olarak haftada iki veya üç
kez, befl saat süre ile polisülfon membranl› ve bikarbonatl› diyalize giriyordu.
Afl›lama program›na al›nan hastalara, 0, 1, 2 ve 6.
aylarda, deltoid kas›na 40 µg rekombinant DNA
kökenli HBV afl›s› (Gen-Hevac B Pasteur, Pasteur
Mérieux Connaught veya HB Vax IIB, Merck-USA)
yap›larak immünizasyon sa¤lanmaya çal›fl›ld›.
Son afl› dozundan bir ay sonra hastalardan, antikor geliflip geliflmedi¤ini ve varsa antikor düzeyini ölçmek için her ay kan örnekleri al›nd›. Çal›flmada Tecan Minilyser cihaz› ve üçüncü kuflak
ELISA (Equipar, Sri., Italy) ticari kiti kullan›ld›.
HBV ve hepatit C virüsü (HCV) pozitifli¤i saptanan olgular polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile
kontrol edildi, pozitif olgular tedavi aç›s›ndan de¤erlendirildi. Anti-HBs düzeyleri mIU/mL olarak
ölçüldü ve 10 mIU/mL’nin üzerinde ba¤›fl›kl›¤›n
yeterli oldu¤u kabul edildi.
‹statistiksel analizler SPSS 7.5 PC program›nda
yap›ld›. Veriler ortalama ± SD olarak verildi. Kategorik de¤iflkenlerin analizinde Ki-kare (Yates
continuity correction) ve Fisher Exact Test kullan›ld›. Sürekli de¤iflkenlerin analizinde t-test ve
çoklu nonparametrik de¤iflkenlerin analizinde
Kruskal-Wallis (K-W) testi kullan›ld›. Korelasyon
analizlerinde Spearman’s Rho Korelasyon Testi
kullan›ld›. p< 0.05 de¤eri istatistiksel olarak anlaml› kabul edildi.
BULGULAR
Çal›flmaya al›nan 25 erkek, 16 kad›n toplam 41 hemodiyaliz hastas›n›n yafl ortalamas› 43 ± 14 (1770) y›l olup, ortalama 27.3 ± 15.4 (6-65) ayd›r hemodiyaliz program›nda tedavi görmekteydiler.
Hemodiyaliz hastalar›nda HBV statüsüne göre,
hepatit B afl›lamas› sonras› serokonversiyon yan›t›, do¤al ba¤›fl›kl›k oranlar›, sosyodemografik
76
veriler, eritropoietin kullan›m›, anti-HCV pozitiflikleri ile biyokimyasal parametrelerin karfl›laflt›r›lmas› Tablo 1’de gösterilmifltir.
HBsAg, anti-HBs ve anti-HCV pozitiflik oranlar›:
%12.2 (n= 5), %56.1 (n= 23) (afl›lanan ve do¤al ba¤›fl›k olan hastalar›n tümü) ve %46.3 (n= 19) olarak bulunmufltur. Afl›lanan ve hastal›¤› geçirip halen ba¤›fl›kl›¤› devam eden hastalar›n ortalama
ba¤›fl›kl›k süreleri aras›nda farkl›l›k saptanmam›flt›r [15.7 ± 9.7 (3-26) ile 17.9 ± 8.0 (4-26) ay, p> 0.05].
Afl›lanan 15 hastan›n, 12’sinde yeterli serokonversiyon olufltu, ancak bunlar›n befli daha sonra negatifleflti (anti-HBs negatif olan toplam sekiz hasta); yedi hastada ise anti-HBs pozitifli¤i halen devam etmektedir. Anti-HBc IgG pozitif 19 hastan›n
16’s›nda anti-HBs pozitifli¤i halen devam etmektedir, ancak anti-HBs negatifli¤i olan üç hastadan
ikisinde anti-HBs daha sonra negatifleflmifl, birisinde ise hiç pozitifleflmemifltir. Bu hastada HBs
antijeninin negatif olmas›, hastan›n anti-HBs titresinin ölçülebilen de¤erlerin alt›nda oldu¤unu düflündürmektedir.
Hepatit B afl›lamas› ve HBV infeksiyonu sonras›
yan›t›n cinsiyete göre da¤›l›m› fiekil 1’de, yafl
gruplar›na göre da¤›l›m› fiekil 2’de, anti-HCV’ye
göre da¤›l›m› fiekil 3’te, albumin düzeylerine göre
da¤›l›m› fiekil 4’te gösterilmifltir.
TARTIfiMA
Hemodiyaliz hastalar› ve sa¤l›k çal›flanlar› gibi
HBV infeksiyonu insidans› yüksek olan toplumlar,
temas öncesi HBV afl›s› önerilen gruplardand›r.
HBV afl›s›n›n standart uygulama flemas› 0-1-6 olmakla birlikte, infekte olma riski yüksek kiflilerde
0-1-2-12 flemas› önerilir. Her iki flema ile de afl›n›n
etkinli¤i sa¤l›kl› kiflilerde %90’›n üzerindedir. Koruyucu antikor titresi, anti-HBs düzeyinin 10 mlU/mL
olmas›d›r. Bununla beraber üremik hastalarda,
sa¤l›kl› kiflilere göre antikor yan›t› belirgin olarak
daha az miktardad›r (13,14).
Hastalarda görülen afl›ya karfl› antikor yan›t›ndaki
yetersizlik ise multifaktöriyel olup, diyalize bafllamadan önce de vard›r (13,14). Bu faktörler aras›nda esas olarak hücresel immün sisteme ait monosit
fonksiyon bozuklu¤u, T-hücre proliferasyonunda
azalma, interlökin (IL)-2 yap›m yetersizli¤i gibi çeflitli bozukluklar söz konusudur (12,14,15). ‹leri yafl,
obezite, sigara kullan›m› ve immünyetmezlik antikor oluflumunu olumsuz etkileyen faktörler aras›nda say›labilir. ‹leri yafl›n HBV afl›s›na yan›t›, yaln›zca sa¤l›kl› bireylerde de¤il, ayn› zamanda hemodiyaliz hastalar›nda da azaltt›¤› bildirilmifltir (16,17).
0
0
Son anti-HBs titresi (mIU/mL)
Anti-HBs titre süresi (ay)
0
0
0
3.7 ± 0.1
16 ± 4
1
0
32.5 ± 38.9
36 ± 9
2/0
Bağışıklanması
bulunmayan
hastalar* (n= 2)
15.7 ± 9.7
94 ± 23
725 ± 428
3.9 ± 0.3
22 ± 17
6
2
35.1 ± 14.8
51 ± 12
2/5
3.6 ± 5.2
0
475 ± 366
3.6 ± 0.5
25 ± 19
4
4
23.9 ± 12.9
38 ± 14
7/1
17.9 ± 8.0
98 ± 28
836 ± 352
3.4 ± 0.6
29 ± 21
11
10
25.4 ± 16.1
43 ± 16
8/8
Anti-HBc IgG pozitif
(n= 19)
Anti-HBs
pozitif
(n= 16)
0.7 ± 0.6
0
172 ± 110
3.3 ± 0.8
15 ± 5
1
0
22.0 ± 4.4
47 ± 9
2/1
Anti-HBs
negatif
(n= 3)
hastalar***
10.8 ± 10.3
55 ± 52
713 ± 397
3.6 ± 0.5
26 ± 19
27
19
27.3 ± 15.4
43 ± 14
25/16
Toplam
hasta
(n= 41)
*** Anti-HBc IgG pozitif 19 hastanın 16’sında anti-HBs pozitifliği halen devam etmektedir, ancak anti-HBs negatifliği olan üç hastadan ikisinde anti-HBs daha sonra negatifleşmiş,
birisinde ise hiç pozitifleşmemiştir.
** Aşılanan 15 hastanın, 12’sinde yeterli serokonversiyon oluştu, ancak bunların beşi daha sonra negatifleşti (anti-HBs negatif olan toplam sekiz hasta); yedi hastada ise anti-HBs
pozitifliği halen devam etmektedir.
* Henüz aşılanmayan ve HBV ile infekte olmayan hastalar.
0
İlk anti-HBs titresi (mIU/mL)
3.6 ± 0.2
Albumin (g/dL)
4
Eritropoietin kullanımı (n)
39 ± 24
3
HCV pozitifliği (n)
ALT (U/mL)
29.5 ± 14.3
37 ± 9
4/1
Diyaliz süresi (ay)
Yaş (yıl)
Cinsiyet (E/K)
HBsAg
pozitif
hastalar (n= 5)
Aşılanan hastalar**
(n= 15)
Anti-HBs
Anti-HBs
pozitif
negatif
(n= 7)
(n= 8)
Tablo 1. Hemodiyaliz hastalar›nda HBV statüsüne göre, hepatit B afl›lamas› sonras› serokonversiyon yan›t›, do¤al ba¤›fl›kl›k oranlar›, sosyodemografik veriler
ile biyokimyasal parametrelerin karfl›laflt›r›lmas›.
77
Kara ‹H ve ark.
Bağışıklanma yok
2
Aşı (+) Anti-HBs (+)
2
Cinsiyet
Erkek
Kadın
5
7
Aşı (+) Anti-HBs (-)
4
2
6
10
3
Anti-HBc IgG (+) Anti-HBs (-)
HBsAg (+)
0
4
4
Anti-HBc IgG (+) Anti-HBs (+)
2
5
2
8
8
2
HBsAg (+)
4
6
Olgu sayısı (n)
8
3
0
10
Anti-HCV
Negatif
Pozitif
2
2
4
6
8
Olgu sayısı (n)
10
12
(+): Pozitif, (-): Negatif
fiekil 1. Hemodiyaliz hastalar›nda hepatit B afl›lamas› ve infeksiyon sonras› ba¤›fl›kl›k durumunun cinsiyete göre da¤›l›m›.
Yaş
2
3
49 yaşın altı
49 yaş ve üstü
4
6
2
6
10
0
2
4
6
8
Olgu sayısı (n)
7
6
10
2
8
8
5
HBsAg (+)
ALB (g/dL)
Normal (> 3.5)
Hipoalbuminemi
2
2
fiekil 3. Hemodiyaliz hastalar›nda hepatit B afl›lamas› ve infeksiyon sonras› ba¤›fl›kl›k durumunun antiHCV’ye göre da¤›l›m›.
2
HBsAg (+)
2
0
12
3
2
4
6
8
10
Olgu sayısı (n)
fiekil 2. Hemodiyaliz hastalar›nda hepatit B afl›lamas› ve infeksiyon sonras› ba¤›fl›kl›k durumunun yafl
gruplar›na göre da¤›l›m›.
fiekil 4. Hemodiyaliz hastalar›nda hepatit B afl›lamas› ve infeksiyon sonras› ba¤›fl›kl›k durumunun albumin düzeylerine göre da¤›l›m›.
Lewis-Ximenez ve arkadafllar›n›n güncel bir çal›flmas›nda, özellikle 49 yafl ve üstü hastalar için afl›ya
yan›t›n daha az oldu¤u vurgulanm›flt›r (18). Ayr›ca,
afl›ya yan›t›n erkeklerde daha az oldu¤u, ancak afl›ya yan›t ile cinsiyet, hemodiyaliz süresi ve antiHCV pozitifli¤i aras›nda belirgin bir iliflki bulunmad›¤› bildirilmifltir. Benzeri çal›flmalarda da yafl, cinsiyet, hemodiyaliz süresi, anti-HCV pozitifli¤i, afl›
dozu say›s› ile HBV afl›s›na yan›ts›zl›k aras›nda ba¤lant› bulunmad›¤› gösterilmifltir (13,19-21).
le hemodiyaliz hastalar›na, eriflkin dozun iki kat› dozda (40 µg) afl› uygulamas› önerilir. Ancak
bu durumda bile serokonversiyon oranlar› %70’in
alt›nda bulunmufltur. Ancak hemodiyaliz hastalar›nda afl› yan›t› ile ilgili çal›flmalarda, k›sa aral›klarla (0, 1, 2, 6) ve çift doz uygulanan dört doz afl›n›n, afl›ya olan yan›t› %72-97.5 aras›nda de¤iflen
düzeylere ç›kard›¤› bildirilmifltir. Hemodiyaliz
ünitelerinde dört kez uygulanan çift doz afl› flemas› (0, 1, 2 ve 6) ile yan›ts›z kalan hastalara yap›lan hat›rlatma dozlar›n›n, hastalar›n ço¤unda
yarars›z oldu¤u gözlenmifltir. Ayr›ca, bu hat›rlatma dozlar› aras›nda da en az alt› ayl›k sürelerin
‹mmünkompromize kiflilerde HBV afl›s› ile elde
edilecek korunma oranlar› düflüktür. Bu neden-
78
bulunmas›n›n gerekli oldu¤u vurgulanmaktad›r.
K›sa aral›klarla dört kez uygulanan afl› flemas› (0,
1, 2 ve 6) ile üç doz uygulanan standart afl› flemas›ndan (0, 1 ve 6) daha iyi yan›tlar al›nd›¤› gözlenmifltir (16,19,22-25).
Lewis-Ximenez ve arkadafllar›n›n çal›flmas›nda,
izole anti-HBc IgM pozitif vakalar ç›kar›ld›ktan
sonra, HBV infeksiyonu geçiren 23 hasta ile HBV
infeksiyonu geçirmeyen 59 hasta, HBV infeksiyonu aç›s›ndan belirgin öneme sahip iki risk faktörü
(düflük anti-HBs titresine sahip olma ve yar›m kalan afl›lama veya afl›lanmama) aç›s›ndan karfl›laflt›r›lm›flt›r (18). HBV afl›lamas›, ilk tarama s›ras›nda anti-HBs negatif olan tüm bireylere (n= 79) yap›lm›flt›r. Ellialt› hastaya minimum üç doz afl›lama
yap›l›rken, di¤er 23 hastaya ise bir veya iki doz
afl› yap›lm›fl; sonuçta, üç doz veya daha fazla afl›
yap›lan 56 hastada anti-HBs titresi 55 (%98.2)
hastada pozitifleflmifl, yeterli afl› yan›t› ise 29
(%51.8) hastada görülmüfltür. Yan›ts›z olanlar›n
daha ziyade yafll› (> 49 yafl) ve erkek oldu¤u, yan›ts›zl›k aç›s›ndan ileri yafl›n diyaliz süresi ve anti-HCV pozitifli¤inden etkilenmedi¤i bildirilmifltir.
Yine ayn› çal›flmada, HBsAg pozitif hastalarda,
anti-HBe pozitifli¤i varsa, HBV DNA’n›n negatif
olabilece¤i, bu durumun infektif HBV virionu say›s›n›n düflük düzeylerde olmas›ndan kaynaklanabilece¤i ileri sürülmüfltür (18).
Bizim hemodiyaliz kohortumuzda, çal›flmaya
al›nan 25 erkek, 16 kad›n toplam 41 hemodiyaliz
hastas›n›n yafl ortalamas› 43 ± 14 y›l (da¤›l›m›
ise 17-74 y›l aras›nda) olup, 27.3 ± 15.4 ayd›r hemodiyaliz program›nda tedavi görmekteydiler.
Anti-HBs pozitifli¤i sa¤lanan olgular de¤erlendirildi¤inde, 49 yafl ve üstünde (n= 10) anti-HBs titresinin pozitif kalma süresi 16.3 ± 9.9 ay iken, 49
yafl›n alt›nda (n= 19) 8.4 ± 9.6 ayd›r (p= 0.02). Yine 49 yafl ve üstündeki hastalarda afl›ya yan›t
[%60 (n= 3/5)], 49 yafl›n alt›ndaki yan›ttan [%40
(n= 4/10)] istatistiksel olarak anlaml› olmamakla
birlikte daha yüksektir (p> 0.05).
HBsAg pozitif hastalardan (n= 5), üçünde HCV pozitif olup HCV RNA pozitif, HBV DNA ve HBeAg negatifti; iki hastada anti-HBe negatifken, bir erkek hastada pozitifti. HBsAg pozitif-HCV negatif olan di¤er
iki hastadan birisinde, HBV DNA ve HBeAg negatif;
anti-HBe pozitifti. Di¤er hasta ise May›s 2001 tarihinde arteriyovenöz fistül operasyonu s›ras›nda 2
ünite kan transfüzyonu yap›lan 17 yafl›nda genç bir
hasta olup, Haziran ay›nda ALT düzeyleri giderek
yükseldi, bu olgunun takiplerinde anti-HBc IgM pozitifli¤i sonras›, HBsAg pozitifleflti, ancak HBV DNA,
anti-HBe ve HBeAg negatifti. Di¤er olguda ise HBV
DNA ve HBeAg negatif, anti-HBe pozitifti. HBsAg
pozitifli¤i ile yafl ve diyaliz süreleri aras›nda anlaml› bir korelasyon bulunmamaktayd› (p> 0.05).
Ülkemizde yap›lan çal›flmalarda da, antikor yan›t›
ile hastalar›n yafl, cinsiyet ve diyalize girifl süreleri aras›nda anlaml› bir iliflki saptanmam›flt›r. Özener ve arkadafllar›, hemodiyaliz ünitesinde takip
edilmekte olan 46 hemodiyaliz hastas› ve 58 sürekli ayaktan periton diyalizi hastas›n›n HBV afl›s›na olan immün yan›t›n› de¤erlendirmifllerdir. Çal›flmaya al›nan hemodiyaliz hastalar›n›n yafl ortalamas› 45.7 ± 15.3 y›l (da¤›l›m› ise 23-77 y›l aras›nda) olup, 4.1 ± 3.7 ayd›r hemodiyaliz program›nda
tedavi görmekteydiler. HBV afl›s› 0, 1, 2 ve 6. aylarda deltoid kas›na 40 µg yap›lm›flt›r. Afl›lama sonras› hemodiyaliz hastalar›nda %60.8 oran›nda, SAPD
hastalar›nda ise %65.5 oran›nda serokonversiyon
saptanm›flt›r (p= 0.68). Hemodiyaliz hastalar›nda
ortalama anti-HBs titreleri ise 359 ± 112 mIU/mL
olarak bulunmufltur (26). O¤uz ve arkadafllar› ise,
77 hemodiyaliz hastas›n› randomize olarak iki
gruba ay›rarak, birinci gruba 20 µg, ikinci gruba
40 µg rekombinant afl›y› 0, 1, 2. aylarda uygulam›fl,
sonuç olarak, ≥ 100 mIU/mL serokonversiyon, s›ras›yla %42.2 ve %52.9 oran›nda saptanm›fl ve iki
grup aras›nda afl› yan›t›n›n farkl› olmad›¤› öne sürülmüfltür (p> 0.05) (27).
Bizim hemodiyaliz kohortumuzda, 0, 1, 2 ve 6. aylarda, çift doz (40 µg) afl› uygulamas› sonras› 15
hastan›n 12 (%80)’sinde serokonversiyon olufltu,
ancak 5 (%33.3) hastada daha sonra anti-HBs negatifleflirken, 7 (%46.7)’sinde anti-HBs pozitifli¤i
devam etmiflti. Burada anti-HBs pozitifli¤i oluflup
ortalama 475 ± 366 mIU/mL titre düzeyi elde edilen, ancak daha sonra negatifleflen hastalara hat›rlatma dozunun yap›lmas› gerekti¤ini düflünüyoruz. Buna karfl›n, HBV infeksiyonu geçiren 24
hastan›n 16 (%66.7)’s›nda ba¤›fl›kl›¤›n bulundu¤u
gösterilmifltir (p> 0.05). Yine HBV infeksiyonu geçiren anti-HBc IgG pozitifli¤i olup, anti-HBs titresi
negatifleflen (ölçülemeyecek düzeye inen) hastalara hat›rlatma dozu uygulanmas› önerilebilir.
fiekil 1’de, istatistiksel olarak anlaml›l›k kazanmamakla beraber, özellikle afl›lama sonras› ba¤›fl›k
kalma oran›n›n kad›nlarda erkeklere göre belirgin
olarak yüksek oldu¤u (K/E= 5/2; p> 0.05); ayn› flekilde afl› sonucu elde edilen ba¤›fl›kl›¤› kal›c› olmayan hastalarda da belirgin flekilde erkek oran›n›n
fazla bulundu¤u gösterilmifltir (K/E= 1/7; p< 0.05).
Afl›lama sonunda ilk ölçülen ortalama anti-HBs
titreleri ise anti-HBs pozitifli¤i devam eden grup-
79
Kara ‹H ve ark.
ta 725 ± 428 mIU/mL, do¤al ba¤›fl›kl›¤›n bulundu¤u grupta ise 836 ± 352 mIU/mL olarak bulundu
(p> 0.05). Ancak ba¤›fl›kl›¤›n sa¤lanamad›¤› gruplarda, anti-HBs titresinin düzeyi ve süresi belirgin
olarak düflüktü (Tablo 1).
Antikor yan›t› ile hastalar›n yafl, cinsiyet, anti-HCV
pozitifli¤i ve diyalize girifl süreleri aras›nda anlaml› bir iliflki saptanmad› (p> 0.05). Bizim çal›flmam›zda, di¤er çal›flmalardan farkl› olarak afl›ya yan›t
vermeyen hastalar›n; 49 yafl alt›nda oransal olarak
daha yüksek oldu¤u (6/2; p> 0.05) gösterilmifltir
(fiekil 2). Afl›ya yan›t verme aç›s›ndan anti-HCV negatif (5/2; p> 0.05) ve albumin düzeyleri ≥ 3.5 g/dL
(7/0; p< 0.05) olanlar oransal olarak daha fazlad›r
(fiekil 3,4). Di¤er yandan HBV ile karfl›laflan toplam
24 hastadan, anti-HBs titresi pozitif olan 16 hastan›n 10 (%62.5)’unda ayn› zamanda anti-HCV pozitifli¤i bulunmas›; HCV varl›¤›n›n HBV replikasyonunu bask›lad›¤› yönündeki bilgileri destekler durumdad›r (28).
Yine bir baflka çal›flmada eritropoietin kullan›m›n›n antikor yan›t›n› artt›rd›¤›na dair anlaml› bir
iliflki saptanm›flt›r (29). Çal›flmam›zda ise gruplar
aras›nda eritropoietin kullan›m› aç›s›ndan fark
vard›r, ancak istatistiksel olarak anlaml› de¤ildir
(p> 0.05). Hemodiyaliz hastalar›n›n 27 (%65.9)’si,
eritropoietin kullanmaktad›r (p> 0.05). Afl› ile ba¤›fl›kl›¤› devam eden yedi hastadan 6 (%85.7)’s›,
infeksiyon sonras› ba¤›fl›kl›¤› devam eden 16 hastadan 11 (%68.8)’i eritropoietin kullanmaktad›r.
Di¤er gruplarda eritropoietin kullan›mlar› farkl›
de¤ildir (Tablo 1).
HLA tipinin de antikor yan›t›n› etkileyebildi¤ine iliflkin çal›flmalar vard›r (HLA DR 3, DR7, DQ2 alleli olmay›fl› gibi) (30). Bizim çal›flmam›zda hastalar›n
HLA gruplar›na bak›lmam›flt›r. Hastalar›n beslenme
durumunun da antikor yan›t›n› etkileyebildi¤i ileri
sürülmüfltür. Serum albumin düzeylerinin 3 ile 3.5
g/dL aras›ndaki hemodiyaliz hastalar›nda afl›ya yan›ts›zl›¤›n çok yüksek (%87.5) oldu¤u, ancak 4.5 ve
üzerindeki albumin düzeylerine sahip hastalarda
ise yan›ts›zl›¤›n oldukça az (%18.8) bulundu¤u bildirilmifl (p< 0.05) ve malnütrisyon nedeniyle afl›ya
yan›ts›z olan hastalarda morbidite ve mortalitenin
daha fazla oldu¤u sonucuna var›lm›flt›r (31).
Bizim çal›flmam›zda hastalar›n serum albumin
düzeyleri malnütrisyon göstergesi olarak ele al›nd›¤›nda, albumin düzeyi (≥ 3.5 g/dL) ile ba¤›fl›k
kalma oran›n›n da artt›¤› gözlenmifltir (fiekil 4).
Çal›flmam›zda oluflturulan gruplar›n serum albumin düzeyleri aras›nda ise istatistiksel olarak anlaml› bir fark görülmemifltir (p> 0.05).
80
Ülkemizde genel olarak 209 hemodiyaliz merkezinin 1998 verilerine göre, anti-HCV pozitifli¤i
%38.7, HBsAg pozitifli¤i %7.5, anti-HCV + HBsAg
pozitifli¤i ise %4.7 olarak bildirilmifltir (32). Bizim
hemodiyaliz merkezimizde diyaliz makineleri,
personel ve odalar›n henüz ayr›lmad›¤› 1996 y›l›nda anti-HCV pozitifli¤i %24.6, HBsAg pozitifli¤i
%13, anti-HCV + HBsAg pozitifli¤i %4.1 iken; diyaliz makineleri, personel ve odalar›n ayr›ld›¤› yeni
hemodiyaliz merkezimizde 2000 y›l›nda yap›lan
bir çal›flmada ise, anti-HCV pozitifli¤i %38, HBsAg
pozitifli¤i %11, anti-HCV + HBsAg pozitifli¤i %3
olarak bulunmufltur (33).
Sonuç olarak, hemodiyaliz hastalar›nda HBV afl›s›na yan›t›n düflük oldu¤u ve bu yan›ta yafl, cinsiyet ya da hastalar›n beslenme durumu gibi çeflitli faktörlerin etkisinin bulundu¤u kan›s›na var›lm›flt›r. Hemodiyaliz ünitelerinde HBV infeksiyonunun kontrolü için, infekte hastalar›n izolasyonu, odalar›n›n, personel ve kullan›lan malzemelerinin ayr›lmas› gereklidir. Ancak al›nan tüm üniversal önlemlere karfl›n halen yeni vakalar›n görülmesi afl›laman›n önemini ortaya koymaktad›r.
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
4.
5.
7.
8.
9.
National surveillance of dialysis associated diseases in the United States, 1995.
Chateneud L, Jungers P, Descamps-Latsha B. Immunological consideration of the uremic and dialysed patient. Kidney Int 1994; 45(Suppl): 92-6.
Neto MC, Draibe SA, Silva AEB, et al. Incidence
and risk factors for hepatitis B virus and hepatitis
C virus infection among haemodialysis and CAPD
patients: Evidence for environmental transmission. Nephrol Dial Transplant 1995; 10: 240-6.
Drachman R, Isacsohn M, Rudensky B, Drukker
A. Vaccination against hepatitis B in children and
adolescent patients on dialysis. Nephrol Dial
Transplant 1989; 4: 372-4.
Özener Ç, Fak AS, Avşar E, Ç›nar S, Lawrence R,
Akoğlu E. The effect of alpha interferon therapy and
short interval intradermal administration on response to hepatitis B vaccine in haemodialysis patients. Nephrol Dial Transplant 1999; 14: 1339-40.
Centers for Disease Control. Outbreaks of hepatitis B virus infection among hemodialysis patients. California, Nebraska, and Texas, 1994.
MMWR 1996; 45: 285-9.
Bruguera M, Radicio JL, Alcazar JM, Oliver A,
Del Rio G, Esteban-Mur R. Effects of different dose levels and vaccination schedules on immune
response to recombinant DNA hepatitis B vaccine
in haemodialysis patients. Vaccine 1990; 8: 47-9.
Propst T, Propst A, Lhotta K, Vogel W, Konig P.
Reinforced intradermal hepatitis B vaccination in
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
hemodialysis patients is superior in antibody response to intramuscular or subcutaneous vaccination. Am J Kidney Dis 1998; 32: 1041-5.
Rault R, Freed B, Nespor S, Bender F. Efficacy of
different hepatitis B strategies in patients receiving hemodialysis. ASAIO J 1995; 41: 717-9.
Waite NM, Thomson LG, Goldstein MB. Successful vaccination with intradermal hepatitis B vaccine in hemodialysis patients previously nonresponsive to intramuscular hepatitis B vaccine. J
Am Soc Nephrol 1995; 5: 1930-4.
Roll M, Norder H, Magnius O, Grillner L, Lindgren V. Nosocomial spread of hepatitis B virus
(HBV) in a haemodialysis unit confirmed by HBV
DNA sequencing. J Hosp Infect 1995; 30: 57-63.
Mitwalli A. Responsivenes to hepatitis B vaccine
in immunocompromised patients by doubling the
dose scheduling. Nephron 1996; 73: 417-20.
Stachowsky J, Pallok M, Barth C, Maciejewsky J,
Baldamus CA. Non responsiveness to hepatitis B
vaccination in haemodialysis patients: Associated
with impaired TCR/CD3 antigen receptor expression regulating co-stimulatory processes in antigen presentation and recognation. Nephrol Dial
Transplant 1994; 9: 144-52.
Mauri JM, Valles M, and the Collaborative group
of Girona. Effect of recombinant interleukin-2
and revaccination for hepatitis B in previously
vaccinated, non-responder, chronic uraemic patients. Nephrol Dial Transplant 1997; 12: 729-32.
El-Reshaid K, Al-Mufti S, Johny KV, Sugathan
TN. Comparison of two immunization schedules
with recombinant hepatitis B vaccine and natural
immunity acquired by hepatitis B infection in dialysis patients. Vaccine 1994; 12: 223-8.
Wood RC, MacDonald KL, White KE, Hedberg
CW, Hanson M, Osterholm MT. Risk factors for
lack of detectable antibody following hepatitis B
vaccination of Minnesota health care workers.
JAMA 1993; 270: 2935-9.
Lewis-Ximenez LL, Oliveira JM, Mercadante
LAC, et al. Serological and vaccination profile of
hemodialysis patients during an outbreak of hepatitis B virus infection. Nephron 2001; 87: 19-26.
Peces R, De la Torre M, Alcazar R, Urra J. Prospective analysis of the factors influencing the antibody response to hepatitis B vaccine in the hemodialysis patients. Am J Kidney Dis 1997; 29: 239-45.
Cheng CH, Huang CC, Leu ML, Chiang CYF, Wu
MS, Lai PC. Hepatitis B vaccine in hemodialysis
patients with hepatitis C viral infection. Vaccine
1997; 15: 1353-7.
Navarro JF, Teruel JL, Mateos ML, Marten R, Ortuno J. Antibody level after hepatitis B vaccination in hemodialysis patients: Influence of hepatitis
C virus infection. Am J Nephrol 1996; 16: 95-7.
Jaiswal SB, Salgia PB, Sepaha AG, Chitnis DS.
Hepatitis B vaccine in patients on haemodialysis.
Lancet 1995; 346: 317-8.
23. Swan AM, DeVita MV. Higher response rate to
hepatitis B vaccination observed in chronic hemodialysis patients. Clin Nephrol 1997; 47: 207-8.
24. Radovic MM, Ostric V, Djukanovic JL. Complete
seroconversion after vaccination against hepatitis B virus in hemodialysis patients. Clin Nephrol
1997; 47: 206 [Letter].
25. Kroes ACM, van Bommel EFH, Kluytmans JAJW,
Weimer W. Hepatitis B and hemodialysis: The impact of universal precautions in preventing the
transmission of bloodborne viruses. Infect Control Hosp Epidemiol 1998; 19: 508-10.
26. Özener İÇ, Koç M, Akoğlu E. SAPD ve HD hastalar›nda hepatit B aş›s›na antikor yan›tlar›n›n karş›laşt›r›lmas›. Dicle T›p Dergisi 2001; 26: 45-55.
27. Oğuz Y, Doğanc› L, Vural A. Seroconversion rates of two different doses of hepatitis B vaccine in
Turkish haemodialysis patients. Cent Eur J Public Health 2001; 9: 44-5.
28. Ohkawa K, Hayashi N, Yuki N, et al. Long-term
follow-up of hepatitis B virus and hepatitis C virus replicative levels in chronic hepatitis patients
coinfected with both viruses. J Med Virol 1995;
46: 258-64.
29. Sennesal JJ, Van Der Niepen P, Verbeelen DE.
Treatment with recombinant human erithropoietin
increases antibody titers after hepatitis B vaccination in dialysis patients. Kidney Int 1991; 40: 121-8.
30. Khan NA, Bernardini J, Rault MR, Piraino B.
Low seroconversion with hepatitis B vaccination
in peritoneal dialysis patients. Perit Dial Int
1996; 16: 370-3.
31. Fernandez E, Betriu MA, Gomez R, Montoliu J.
Response to the hepatitis B virus vaccine in haemodialysis patients: Influence of malnutrition and its
importance as a risk factor for morbidity and mortality. Nephrol Dial Transplant 1996; 11: 1559-63.
32. Erek E, Süleymanlar G, Serdengeçti K. Türkiye’de nefroloji-diyaliz ve transplantasyon (Registry-1998). İstanbul: Türk Nefroloji Derneği
Yay›nlar›, 1999: 10-1.
33. Kara IH, Yilmaz ME, Sara Y, Düzen S, Usul Y,
Işikoglu B. Seroprevalence and risk factors of HCV
in dialysis patients in a university hemodialysis center of Southeast Anatolia of Turkey. Dialysis &
Transplant 2001; 11: 5-8.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. ‹smail Hamdi KARA
Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi
Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›
21280, D‹YARBAKIR
81
Hepatit B Virüsünün Aile ‹çi Geçifli#
Nebahat D‹K‹C‹1, Onur URAL1
1 Selçuk Üniversitesi T›p Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›, KONYA
ÖZET
Bu çal›flmada hepatit B virüsü (HBV)’nün aile fertleri aras›ndaki geçiflini araflt›rmak amac›yla HBsAg pozitif 27 olgu ve ayn› evde yaflayan 66 yak›n› araflt›r›ld›. ‹ndeks olgular›n aile bireylerinde HBsAg tafl›y›c›l›¤› %22.7, seropozitivite %46.9 bulunurken, kontrol grubunda HBsAg tafl›y›c›l›¤› %7, seropozitivite %27 olarak bulundu. Kad›n indeks
olgu eflleri ile erkek indeks olgu eflleri aras›nda HBsAg pozitifli¤i ve seropozitiflik yönünden anlaml› fark yoktu (p>
0.05). Tafl›y›c› efllerinde di¤er aile bireylerine göre tüm göstergelerin prevalans› yüksek bulundu (p< 0.05). Sonuç
olarak HBV infeksiyonlu indeks olgular›n aile bireylerinde HBV infeksiyonu riski artm›flt›r. Bundan dolay› bu gruplar›n taranmas› ve seronegatif bireylerin afl›lanmas› yap›lmal›d›r.
Anahtar Kelimeler: Hepatit B, aile içi geçis.
SUMMARY
Intrafamilial Transmission of Hepatitis B Virus
In this study, 27 HBsAg positive patients and their relatives (n= 66) staying at the same environment were investigated in order to highlight the possible way of transmission among the members of their families. HBsAg seropositivity in relatives of index individuals was 22.7% and seropositivity was 46.9% whereas in the control group the results were 7% and 27%, respectively. Difference was not detected between partners of men and women index cases for both HBsAg positivity and seropositivity (p> 0.05). Prevalence of all the markers were higher in the partners of the carriers than other members of the families (p< 0.05). As a result, family members of HBsAg carriers
are at increased risk of hepatitis B virus (HBV) infection. Therefore, HBV markers should be screened and all seronegative persons must be vaccinated with HBV vaccine whose family members have HBsAg positivity.
Key Words: Hepatitis B, intrafamilial transmission.
# Bu çal›flma, 15-19 Ekim 2001 tarihinde yap›lan KL‹M‹K Kongresi’nde sunulmufltur.
G‹R‹fi
Bugün dünyada hepatit B virüsü (HBV) ile infekte
200 milyondan fazla kifli oldu¤u tahmin edilmektedir (1). Akut HBV infeksiyonunun %5’inin kronikleflti¤i ve bunlar›n önemli bir bölümünün siro-
82
za dönüfltü¤ü; sirozlu olgularda da hepatoselüler
karsinom geliflme riskinin oldukça yüksek oldu¤u
bilinen bir gerçektir (2). ‹nfeksiyon perinatal dönemde al›nm›flsa kronikleflme oran› %90 civar›ndad›r (3,4).
Virüsün rezervuar› veya tek önemli kayna¤› insan›n kendisidir (1). HBV’nin dört ana bulafl yolu
vard›r. Bunlar infekte kan veya vücut salg›lar› ile
parenteral temas (perkütan), cinsel temas, infekte anneden yenido¤ana bulaflma (perinatal-vertikal), infekte kiflilerle cinsellik içermeyen yak›n temast›r (horizontal) (2,4,5).
Çal›flmam›zda, asemptomatik HBV tafl›y›c›lar›n›n
aile bireylerinde hepatit B göstergelerinin incelenmesi ve ev içi bulaflman›n araflt›r›lmas› amaçlanm›flt›r.
MATERYAL ve METOD
Selçuk Üniversitesi T›p Fakültesi Klinik Bakteriyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal› Poliklini¤i’ne baflvuran 27 HBV tafl›y›c›s› ve bunlar›n
66 aile bireyi, kontrol grubu olarak da 100 sa¤l›kl› olgu al›nd›. HBV tafl›y›c›s› olarak tan›mlanan ilk
aile üyesi indeks olgu olarak kabul edildi.
Fizik muayenesi ve biyokimyasal incelemeleri
(serum transaminazlar›) normal s›n›rlarda olan
HBV tafl›y›c›lar›, asemptomatik (sa¤l›kl›) tafl›y›c› olarak kabul edildi (6,7). HBV tafl›y›c›lar›n›n
aile bireylerinde ve kontrol grubunda HBsAg,
anti-HBs, HBeAg, anti-HBe, anti-HBc total incelendi. HBV göstergeleri hastanemiz mikrobiyoloji laboratuvar›nda, ELISA yöntemi kullan›larak
araflt›r›ld›.
HBV göstergelerinden herhangi birisi pozitif olan
bireyler seropozitif olarak kabul edildi (8,9). Doksanüç aile bireyinden 27’si hepatit B afl›s› ile afl›l›
idi ve çal›flma d›fl› b›rak›ld›. Aile bireylerinde ve
kontrol grubunda HBsAg pozitif olan olgular tafl›y›c›l›k veya hepatit B infeksiyonu yönünden de¤erlendirildi. Seronegatif olanlar afl›lama program›na al›nd›.
pozitif, 8 (%100)’i seropozitif idi. ‹ndeks olgunun
kad›n veya erkek olmas›na göre, HBV’nin efline
bulaflma riski yönünden anlaml› bir farkl›l›k yoktu (p> 0.05).
Kad›n indeks olgular›n, 10 çocu¤undan 2 (%20)’si
HBsAg pozitif, 4 (%40)’ü seropozitif ve 4 (%40)’ü
seronegatifti. Erkek indeks olgu çocuklar›ndan
(n= 17) ise 4 (%23.5)’ü HBsAg pozitif, 6 (%35.3)’s›
seropozitif, 7 (%41.2)’si seronegatif olarak bulundu. ‹ki grup aras›nda istatistiksel olarak anlaml›
bir farkl›l›k tespit edilmedi (p> 0.05).
Aile içi geçiflte seksüel temas›n önemini belirlemek amac›yla, indeks olgu eflleri ile di¤er aile bireyleri HBV göstergeleri yönünden k›yasland› ve
10 indeks olgu efllerinin 5 (%50)’inde HBsAg pozitifli¤i ve 10 (%100)’unda seropozitiflik tespit edilirken, efl d›fl› 56 aile bireyinin 10 (%17.8)’unda
HBsAg pozitifli¤i ve 21 (%37.5)’inde seropozitiflik
tespit edildi. Efller ile di¤er aile bireyleri aras›nda,
HBsAg pozitifli¤i ve seropozitiflik yönünden istatistiksel olarak anlaml› fark izlendi (p< 0.05). Aile
içi HBV infeksiyonunda, seksüel geçiflin önemli
rol oynad›¤› görüldü.
Toplam aile bireylerinde HBsAg pozitifli¤i 15/66
(%22.7), seropozitiflik 27/66 (%46.9) ve kontrol
grubunda HBsAg pozitifli¤i 7/100 (%7.0), seropozitiflik 27/100 (%27.0) olarak bulundu. HBsAg pozitifli¤i ve seropozitiflik oranlar› HBV tafl›y›c› aile
bireylerinde daha yüksekti ve bu fark istatistiksel
olarak anlaml› bulundu (p< 0.05).
Çal›flmaya al›nan aile bireylerinin hiçbirinde izole
anti-HBc total pozitifli¤i bulunmad›.
HBV tafl›y›c› aile bireyleri ve kontrol grubunda
HBsAg, anti-HBs ve seropozitiflik oranlar› Tablo 1
ve fiekil 1’de özetlenmifltir.
Çal›flmaya 27 indeks olgu (dört kad›n efl, 17 erkek
efl, alt› çocuk) ve bunlar›n 66 aile bireyi (29 çocuk
yak›n›, 25 erkek efl aile bireyi, 12 kad›n efl aile bireyi) al›nd›. Aile bireyleri içinde hepatit B yönünden afl›l› 27 (%29) kifli çal›flmaya al›nmad›. Olgular 3-69 (ortalama 21.8) yafllar› aras›nda idi.
Befl ailede hem anne hem de baba HBV tafl›y›c›s›
idi. Bir ailenin çocu¤u yoktu. Kalan dört ailede 10
çocuk vard›. Bunlardan 3 (%30)’ünde HBsAg pozitif idi ve hiçbirinde anti-HBs pozitifli¤i yoktu. Anne veya baban›n HBV tafl›y›c›s› oldu¤u 17 çocuktan 3 (%17.6)’ünde HBsAg pozitifli¤i, 4 (%23.5)’ünde anti-HBs pozitifli¤i vard›. Anne ve baba birlikte HBV tafl›y›c›l›¤› olanlar›n çocuklar›nda, anne
veya babada HBV tafl›y›c›l›k olanlara göre
HBsAg pozitifli¤i daha yüksek oranda bulunmakla beraber bu fark istatistiksel olarak anlaml› de¤ildi (p> 0.05).
Çal›flmaya al›nan iki kad›n indeks olgu efllerinin 1
(%50)’i HBsAg pozitif, 2 (%100)’si seropozitif, sekiz erkek indeks olgu efllerinin 4 (%50)’ü HBsAg
Aile bireylerinin hepatit B göstergeleri yönünden
yafl dilimlerine göre da¤›l›m› Tablo 2’de gösterilmifltir. Seropozitifli¤in yaflla artt›¤› görülmekle be-
‹statistiksel analizler, SPSS 10.0 for Windows istatistik program› ile Ki-kare testi ve Fisher Exact
testi kullan›larak yap›ld›. p< 0.05 de¤erler anlaml› olarak kabul edildi.
BULGULAR
83
Dikici N ve ark.
Tablo 1. Aile bireylerinin HBsAg, anti-HBs ve seropozitifli¤inin de¤erlendirilmesi.
HBsAg pozitif
n
%
Anti-HBs pozitif
n
%
Seropozitif
n
%
Kadın indeks olgu eşleri (n= 2)
1
50.0
1
50.0
2
Kadın indeks olgu çocukları (n= 10)
2
20.0
2
20.0
Erkek indeks olgu eşleri (n= 8)
4
50.0
4
50.0
Erkek indeks olgu çocukları (n= 17)
4
23.5
2
Kardeş (n= 19)
1
5.3
Anne (n= 6)
2
Baba (n= 4)
1
Toplam aile bireyleri (n= 66)
Seronegatif
n
%
100.0
-
-
4
40.0
6
60.0
8
100.0
-
-
11.8
6
35.3
11
64.7
3
15.8
4
21.1
15 78.9
33.3
2
33.3
4
66.6
2
33.3
25.0
2
50.0
3
75.0
1
25.0
15
22.7
16
24.2
31
46.9
35 53.1
İndeks olgu eşleri (n= 10)
5
50.0
5
50.0
10
100.0
Eş dışı aile bireyleri (n= 56)
10
17.8
11
19.6
21
37.5
35 62.5
Kontrol grubu (n= 100)
7
7.0
20
20.0
27
27.0
73 73.0
Yüzde
-
raber HBsAg pozitifli¤i ve seropozitiflik yönünden
en yüksek oran 31-40 yafl grubunda izlenmifltir. Bu
yafl diliminde HBsAg pozitifli¤i %75, seropozitiflik
ise %100 olarak tespit edilmifltir (fiekil 2).
HBsAg pozitif
Seropozitif
Ülkemizde yap›lan çeflitli çal›flmalarda HBV tafl›y›c›l›k oranlar› bölgeler aras›nda farkl›l›klar göstermekle beraber %3.9-12.5, anti-HBs pozitifli¤i
%20.6-52.3 ve seropozitiflik %25-60 aras›nda bulunmufltur (2,10). Bu de¤erler ülkemizin orta derecede endemik bölgede oldu¤unu göstermektedir. Ülkemizde 4 milyon civar›nda tafl›y›c› oldu¤u
tahmin edilmektedir (2,5). Orta endemik bölgelerde infeksiyon ço¤unlukla çocukluk, ergenlik ve
genç eriflkinlik dönemlerinde al›nmaktad›r. Bafll›ca bulaflma yolu horizontal olmakla beraber di¤er bulaflma yollar› da infeksiyonun yay›lmas›nda
önemli rol oynar (2). Horizontal bulafl›n yüksek
Kontrol grubu
Yakınlık
Tüm aile bireyleri
Baba
Anne
Kardeş
Eşler
TARTIfiMA
Çocuk
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
-
fiekil 1. Yak›nl›k derecesine göre HBsAg pozitif ve
seropozitiflik oranlar›.
Tablo 2. Yafllara göre HBsAg, anti-HBs ve seropozitifliklerinin de¤erlendirilmesi.
Yaşlar
84
HBsAg pozitif
n
%
Anti-HBs pozitif
n
%
Seropozitif
n
%
Seronegatif
n
%
0-10 yaş (n= 13)
2
15.4
-
-
2
15.4
11
84.6
11-20 yaş (n= 28)
4
14.3
7
25.0
11
39.3
17
60.7
21-30 yaş (n= 8)
3
37.5
1
12.5
4
50.0
4
50.0
31-40 yaş (n= 4)
3
75.0
1
25.0
4
100.0
-
-
41-50 yaş (n= 7)
1
14.3
4
57.1
5
71.4
2
28.6
51 yaş üstü (n= 6)
2
33.3
3
50.0
5
83.3
1
16.7
Yüzde
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
ri %7.9 ve %46 olarak tespit etmifllerdir (8). ‹fller
ve arkadafllar› indeks olgu kad›n ise efllerinin
%17’si HBsAg pozitif, %75’i seropozitif; erkek ise
%12.5’i HBsAg pozitif, %75’i seropozitif bulmufllar
ve efline HBV geçirmede cinsiyet faktörünü
önemli bulmam›fllard›r (15). Bizim çal›flmam›zda
efllerin kad›n veya erkek olmas›n›n HBV geçiflinde
farkl›l›k yaratmad›¤› görülmüfltür. Efllere bulafl
oranlar›m›z di¤er çal›flmalara göre biraz daha
yüksek bulunmufltur. Bunun nedeni olgu say›m›z›n azl›¤›na ba¤l› olabilir (8,15).
HBsAg pozitif
Seropozitif
0-10
11-20 21-30 31-40 41-50 50 üstü
Yaş
fiekil 2. Yafllara göre HBsAg pozitif ve seropozitiflik
oranlar›.
oranda olmas›n›n nedeni havlu, difl f›rças›, jilet,
makas, manikür ve pedikür setleri gibi malzemelerin iyi dezenfekte edilmeden ortak kullan›lmas›,
yayg›n öpüflme al›flkanl›¤›, çocuklar aras›nda
oyun esnas›ndaki temaslar, sak›zlar, k›smen yenmifl flekerler gibi faktörler olabilir (2,11). Ayr›ca
yaralar, yaradan s›zan s›v›lar da bulaflmada rol
oynayabilir (12).
HBV’nin bulaflmas›nda en iyi gösterilmifl kayna¤›n kan ve kan ürünleri olmas›na ra¤men, HBsAg,
feçes, idrar, safra, ter, gözyafl›, tükürük, semen,
anne sütü, vajinal sekresyonlar, beyin omurilik s›v›s›, sinoviyal s›v› ve kord kan›nda da bulunmufltur (1,3). Deneysel bulafl çal›flmalar›nda sadece
serum, tükürük ve semenin gerçekten infeksiyöz
HBV içerdi¤i gösterilmifltir. Feçesin kaynak olmad›¤› bulunmufl ve di¤er vücut s›v›lar› infeksiyöz
virüs yönünden test edilmemifltir (1).
HBV’nin yay›lmas›nda ev içi bulaflman›n önemli
yer tuttu¤u bilinmektedir (2,5,13). Neudorf-Grauss ve arkadafllar›n›n ‹srail’de kronik hepatit B’li
51 çocuk üzerinde yapt›klar› çal›flmada 25
(%49)’inin anamnezinde ailede HBV infeksiyonu
bulunmaktayd› (14).
Çal›flmaya al›nan iki kad›n indeks olgu efllerinin 1
(%50)’i HBsAg pozitif, 2 (%100)’si seropozitif, 8
erkek indeks olgu efllerinin 4 (%50)’ü HBsAg pozitif, 8 (%100)’i seropozitif idi. ‹ndeks olgunun kad›n veya erkek olmas›na göre anlaml› bir farkl›l›k
yoktu. Mert ve arkadafllar› kad›n indeks olgu efllerinde HBsAg pozitifli¤ini %19.4, seropozitifli¤ini
%64.5, ayn› s›ra ile erkek indeks olgu için de¤erle-
Atefl ve arkadafllar› kad›n indeks olgu çocuklar›nda HBsAg pozitifli¤ini %18.9, seropozitifli¤ini
%36.2 olarak bulmufllard›r (16). HBsAg pozitif baba çocuklar›nda ise HBsAg pozitifli¤ini %6.3, seropozitifli¤ini %16.4 olarak bulmufllard›r. Palab›y›ko¤lu ve arkadafllar› anne veya baban›n HBsAg
pozitif olmas›na göre çocuklarda HBsAg pozitifli¤i, anti-HBs pozitifli¤i ve seronegativite aç›s›ndan
istatistiksel olarak fark saptamam›fllard›r (17).
Salto¤lu ve arkadafllar› anne HBV tafl›y›c›s› olan çocuklar›n %18.1’inde HBsAg pozitifli¤ini, %34’ünde
de seropozitifli¤ini bulmufllard›r (18). Ayn› oranlar› s›ras›yla baba HBV tafl›y›c›s› olan çocuklarda
%21.1 ve %50 olarak bulmufllard›r. Akdeniz ve arkadafllar›, tafl›y›c›n›n anne oldu¤u ailelerde seropozitifli¤i %72.7, baba oldu¤u ailelerde ise %40.6
olarak tespit etmifllerdir (19). Çal›flmam›zda, kad›n indeks olgular›n 10 çocu¤undan 2 (%20)’si
HBsAg pozitif, 4 (%40)’ü seropozitif idi. Erkek indeks olgu çocuklar›ndan (n= 17) ise 4 (%23.5)’ü
HBsAg pozitif, 6 (%35.3)’s› seropozitif bulundu.
Anne veya baban›n tafl›y›c› olmas›na göre çocuklara bulaflman›n araflt›r›ld›¤› çal›flmalarda farkl›
sonuçlar elde edilmifltir (16-19). Bizim çal›flmam›zda ise iki grup aras›nda anlaml› bir fark tespit
edilmedi.
Befl ailede hem anne hem de baba HBV tafl›y›c›s›
idi. Bir ailenin çocu¤u yoktu. Kalan dört ailede 10
çocuk vard›. Bunlardan 3 (%30)’ünde HBsAg pozitif idi ve hiçbirinde anti-HBs pozitifli¤i yoktu. Anne
veya baban›n HBV tafl›y›c›s› oldu¤u 17 çocuktan 3
(%17.6)’ünde HBsAg pozitifli¤i, 4 (%23.5)’ünde anti-HBs pozitifli¤i vard›. Anne ve babada HBV tafl›y›c›l›¤› olan çocuklarda, anne veya babada HBV tafl›y›c›l›¤› olanlara göre HBsAg pozitifli¤i daha yüksek
oranda saptand›, ancak bu fark istatistiksel olarak
anlaml› bulunmad› (p> 0.05). Salto¤lu ve arkadafllar› anne ve baba tafl›y›c› olan çocuklarda HBsAg
pozitifli¤ini %25, seropozitifli¤ini %50 olarak bulmufllard›r (18). Mert ve arkadafllar› anne ve baba
HBV tafl›y›c›s› olan çocuklarda seropozitifli¤i
85
Dikici N ve ark.
%27.5, sadece anne veya baban›n HBV tafl›y›c›s›
oldu¤u çocuklarda %16.1 olarak tespit etmifllerdir (8). Bu verilerden görüldü¤ü gibi her iki ebeveynin HBV tafl›y›c›s› oldu¤u durumlarda çocuklara bulafl riski artmaktad›r.
Ev halk› aras›nda HBV bulaflmas›nda, HBV ile infekte hastalardan seksüel partnere geçiflin di¤er
aile bireylerinden daha s›k oldu¤u bilinmektedir
(1). Çal›flmam›zda aile içi geçiflte seksüel temas›n
önemini belirlemek amac›yla indeks olgu eflleri
ile di¤er aile bireyleri k›yasland› ve 10 indeks olgu efllerinin 5 (%50)’inde HBsAg pozitifli¤i ve 10
(%100)’unda seropozitiflik tespit edilirken, efl d›fl› 56 aile bireyinin 10 (%17.8)’unda HBsAg pozitifli¤i ve 21 (%37.5)’inde seropozitiflik tespit edildi.
Palab›y›ko¤lu ve arkadafllar›, tafl›y›c› eflleri ve di¤er aile bireyleri aras›nda HBsAg pozitifli¤i yönünden fark saptamazken, seropozitifli¤i tafl›y›c›
efllerinde daha yüksek oranda tespit etmifllerdir
(17). Mert ve arkadafllar› indeks olgu efllerinde
%11.7 HBsAg pozitif, %52 seropozitiflik saptam›fllard›r (8). Efl d›fl› aile bireylerinde ise ayn› oranlar› %14.6 ve %32.5 olarak saptam›fllar ve istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulmam›fllard›r. Çal›flmalarda farkl› sonuçlar elde edilmekle beraber
bizim çal›flmam›zda efllere bulafl›n di¤er aile bireylerine bulafltan belirgin olarak daha yüksek oldu¤u izlendi.
Toplam aile bireylerinde HBsAg pozitifli¤i 15/66
(%22.7), seropozitiflik 31/66 (%46.9) ve kontrol
grubunda HBsAg pozitifli¤i 7/100 (%7.0), seropozitiflik 20/100 (%27.0) olarak bulundu. HBsAg pozitifli¤i ve seropozitiflik oran› HBV tafl›y›c› aile bireylerinde daha yüksek bulundu. Atefl ve arkadafllar› 202 aile bireyini inceledikleri çal›flmalar›nda
HBsAg pozitifli¤ini %12.3 ve seropozitiflik oran›n›
%36.1, kontrol grubunda ise HBsAg pozitifli¤ini
%6.5 olarak bildirmifllerdir (16). ‹fller ve arkadafllar› toplam aile bireyleri aras›nda HBsAg pozitifli¤ini %22, seropozitifli¤i %63 olarak bulmufllard›r
(15). Salto¤lu ve arkadafllar› çal›flmalar›nda toplam aile bireylerinde HBsAg pozitifli¤ini %16.6, seropozitifli¤i %39.7, kontrol grubunda ise bu de¤erleri s›ras›yla %7.1 ve %22.8 olarak bulmufllard›r
(18). Milas va arkadafllar›n›n çal›flmas›nda toplam
aile bireylerinde HBV tafl›y›c›l›¤› %20.7, seropozitivite %47.9 olarak bulunmufltur (20). Kontrol grubuna göre aile bireyleri aras›nda HBsAg tafl›y›c› ve
seropozitif oran› belirgin olarak yüksektir.
Aile bireylerinin hepatit B göstergeleri yönünden
yafl dilimlerine göre da¤›l›m› incelendi¤inde sero-
86
pozitifli¤in yaflla artt›¤› görülmekle beraber HBsAg
pozitifli¤i ve seropozitiflik yönünden en yüksek
oran 31-40 yafl grubunda izlenmifltir (Tablo 2).
HBsAg pozitifli¤i %75, seropozitiflik ise %100 olarak tespit edilmifltir. Atefl ve arkadafllar›n›n çal›flmas›nda da 30-39 yafl diliminde HBsAg pozitifli¤i
%63.1, seropozitiflik ise %84.2 olarak tespit edilmifl
ve en yüksek yafl dilimi olarak tespit edilmifltir
(16). Palab›y›ko¤lu ve arkadafllar› çal›flmalar›nda
seropozitifli¤in yaflla beraber artt›¤›na dikkat çekmifllerdir (17). Salto¤lu ve arkadafllar›n›n çal›flmas›nda da seropozitiflik özellikle 30-39 yafl aras›nda
art›fl göstermifltir (18). Seropozitiflik oran›n›n yaflla beraber art›yor olmas› aile içinde horizontal geçifl ihtimalini desteklemektedir.
Sonuç olarak; HBV tafl›y›c›lar›n›n aile bireyleri
aras›nda HBsAg pozitifli¤i %22.7, anti-HBs pozitifli¤i %24.2 ve seropozitiflik %46.9 olarak tespit
edilmifltir. Kontrol grubunda ise ayn› de¤erler s›ras›yla %7, %20 ve %27 olarak bulunmufltur. HBV
tafl›y›c›lar›n›n aile bireyleri HBV infeksiyonu aç›s›ndan risk alt›ndad›r ve bundan dolay› tüm HBV
tafl›y›c›lar›n›n aile bireyleri taranmal› ve seronegatif olanlar afl›lanmal›d›r.
Teflekkür: Çal›flmam›zda hepatit markerlerinin
incelenmesinde bize yard›mlar›ndan dolay› Selçuk Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve
Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal› Ö¤retim Üyesi
Doç. Dr. Duygu FINDIK’a teflekkür ederiz.
KAYNAKLAR
1.
Robinson SW. Hepatitis B virus and hepatitis D
virus. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds).
Principles and Practice of Infectious Diseases.
5th ed. New York: Churchill Livingstone, 2000:
1652-85.
2.
Taşyaran MA. HBV infeksiyonu epidemiyolojisi.
K›l›çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit
2001. 1. Bask›. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m
Derneği, 2001: 121-8.
3.
Coşkun D. Asemptomatik HBsAg taş›y›c›l›ğ›. Viral Hepatit Dergisi 1997; 2: 97-9.
4.
Zimmerman RK, Ruben FL, Ahwesh ER. Hepatitis B virus infection, hepatitis B vaccine, and hepatitis B immun globulin. The Journal of Family
Practice 1997: 295-315.
5.
Yenen OŞ. Viral hepatitler. Topçu AW, Söyletir G,
Doğanay M (editörler). İnfeksiyon Hastal›klar›.
1. Bask›. İstanbul: Nobel T›p Kitabevleri, 1996:
641-700.
6.
Şenol E, Aktaş F. Asemptomatik hepatit B yüzey
antijen (HBsAg) taş›y›c›lar›n›n izlemlerinde kar-
ş›laş›lan sorunlar ve prognoz. Viral Hepatit Dergisi 1996; 1: 28-31.
7.
8.
9.
Kurt H. Klinik bulgular. K›l›çturgay K, Badur S
(editörler). Viral Hepatit 2001. 1. Bask›. İstanbul:
Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2001: 129-34.
Mert A, Tabak F, Y›lmaz E ve ark. Taş›y›c›larda
hepatit B virusunun aile içi geçişi. Viral Hepatit
Dergisi 1997; 1: 46-51.
Karagöz K, Felek S, Kalkan A, Akbulut A, K›l›ç SS.
Hepatit B virusunun horizontal yolla geçişinin
araşt›r›lmas›. Viral Hepatit Dergisi 1997; 2: 100-5.
10. M›st›k R, Bal›k İ. Türkiye’de viral hepatitlerin epidemiyolojik analizi. K›l›çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit 2001. 1. Bask›. İstanbul: Viral
Hepatitle Savaş›m Derneği, 2001: 10-55.
11. Martinson FE, Weigle KA, Royce RA, Weber DJ,
Suchindran CM, Lemon SM. Risk factors for horizontal transmission of hepatitis B virus in a rural district in Ghana. Am J Epidemiol 1998; 147:
478-87.
12. Damme PV, Cramm M, Auwera JCVD, Vranckx
R, Meheus A. Horizontal transmission of hepatitis
B virus. Lancet 1995: 27-9.
13. Bisharat N, Elias M, Raz R, Flatau E. Familial
pattern of infection with hepatitis B virus among
immigrating Ethiopian Jews in Israel. J Epidemiol 1998; 14: 89-91.
15. İşler M, Ak›n D, Ertem S, Tekeşin O, Batur Y. Hepatit B virus infeksiyonunun aile içi geçişinin
araşt›r›lmas›. Türk J Gastroenterol 1995; 6: 9-12.
16. Ateş KB, Dolar ME, Karahan M, Caner E. Aile
içinde hepatit B virusunun geçiş yollar›. Gastroenteroloji 1992; 3: 15-8.
17. Palab›y›koğlu İ, Kocagül A, Durmaz NÖ, Acar N,
Erbaş O. Hepatit B virusunun aile içi geçişi.
Gastroenteroloji 1994; 5: 603-6.
18. Saltoğlu N, Taşova Y, Y›lmaz G, Güler Ö, Dündar
İH. Hepatit B virusunun aile içi geçişi. Mikrobiyol Bült 1996; 30: 383-9.
19. Akdeniz H, Türkdoğan K, Demiröz P. Hepatit B
taş›y›c›lar›n›n ailelerinin hepatit B virus infeksiyonu aç›s›ndan araşt›r›lmas›. Viral Hepatit Dergisi 1997; 1: 52-5.
20. Milas J, Ropac D, Mulic R, et al. Hepatitis B in
the family. Eur J Epidemiol 2000; 16: 203-8.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Nebahat D‹K‹C‹
Selçuk Üniversitesi T›p Fakültesi
Klinik Bakteriyoloji ve
KONYA
14. Neudorf-Grauss R, Bujanover Y, Dinari G, et al.
Chronic hepatitis B virus in Israel: Clinical and
epidemiological characteristics and response to interferon therapy. Isr Med Assos J 2000; 2: 164-8.
87
Ankara Bölgesinde Sa¤l›kl› Bireylerde
HAV, HBV, HCV Seropozitifli¤inin Yafl ve
Halil KURT1, ‹smet BATTAL2, Osman MEM‹KO⁄LU1, Ayflegül YEfi‹LKAYA1, Emin TEKEL‹1
1 Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›, ANKARA
2 Karabük SSK Hastanesi ‹nfeksiyon Hastal›klar› Klini¤i, KARABÜK
ÖZET
Viral hepatitler tüm dünyada yayg›n olarak görülen, toplum sa¤l›¤› ve ülke ekonomisini ilgilendiren bir sa¤l›k sorunu
haline gelmifltir. Bu çal›flmada, Aral›k 1997-Aral›k 1998 tarihleri aras›nda Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Klinik
Bakteriyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal› Poliklini¤i’ne baflvuran 3515 sa¤l›kl› bireyde hepatit A virüsü
(HAV), hepatit B virüsü (HBV) ve hepatit C virüsü (HCV) seropozitifli¤inin de¤iflik yafl ve cinsiyete göre da¤›l›m› araflt›r›ld›. Vakalar›n %79.3’ünde anti-HAV IgG pozitif bulundu. Anti-HAV seropozitifli¤inin yaflla birlikte art›fl gösterdi¤i ve
erkeklerde kad›nlara göre daha yüksek oldu¤u saptand›. HBsAg, anti-HBs ve HBV seroprevalans› s›ras›yla %5.5,
%20.7 ve %26.2 olarak saptan›rken, HBV seroprevalans› erkeklerde %30.1, kad›nlarda %18.2 olarak bulundu. En yüksek oranlar erkeklerde %65.3 ile 46-50, kad›nlarda ise %48.7 ile 51-55 yafl gruplar›nda tespit edildi. Anti-HCV seropozitifli¤inin %0.5 bulundu¤u çal›flmada, anti-HCV pozitifli¤i ile yafl ve cinsiyet aras›nda herhangi bir iliflki bulunamad›.
Anahtar Kelimeler: HAV, HBV, HCV, seroprevalans.
SUMMARY
The Spectrum of Seropositivity of HAV, HBV, HCV According to
Age and Sex in Healty Population in Ankara
In this study, we investigated hepatitis A virus (HAV), hepatitis B virus (HBV) and hepatitis C virus (HCV) seropositivity according to age and sex in 3515 healty individuals who admitted to Clinical Bacteriology and Infectious Diseases Department of University of Ankara Faculty of Medicine between December 1997-December1998. Anti-HAV
is positive in 79.3% of cases. Anti-HAV seropositivity increases with age and higher in the male group than female.
We determined HBsAg, anti-HBs and HBV seropositivity, 5.5%, 20.7% and 26.2% respectivly. The highest ratios are
determined to be 65.3% for the 46-50, year old male group and 48.7% for the 51-55 year old female group. Anti-HCV
is determined to be 0.5% and there is no relation between anti-HCV positivity and age or sex.
Key Words: HAV, HBV, HCV, seroprevalence.
88
HAV, HBV, HCV Seropozitifli¤inin Yafl ve Cinsiyete Göre Da¤›l›m›
G‹R‹fi
Viral hepatitler tüm dünyada yayg›n olarak görülen, toplum sa¤l›¤› ve ülke ekonomisini ilgilendiren bir sa¤l›k sorunu haline gelmifltir. Viral hepatit prevalans› sosyoekonomik düzeye ve co¤rafi
bölgelere göre farkl›l›klar göstermektedir. Resmi
verilere göre Türkiye’de y›lda 15.000-20.000 civar›nda viral hepatit olgusu bildirilmekle beraber,
gerçek say›n›n bunun en az 10 kat› oldu¤u tahmin edilmektedir. Viral hepatitlerin epidemiyolojisi ile ilgili yay›nlar incelendi¤inde, farkl› bölgelerde farkl› sonuçlar›n elde edildi¤i görülmektedir (1). Art›k üzerinde yo¤un moleküler biyolojik
çal›flmalar›n da yap›ld›¤› viral hepatitler konusunda seroepidemiyolojik çal›flma yapmam›z›n
temel sebebi, toplum sa¤l›¤› ve ülke ekonomisini
ilgilendiren ve giderek bir sa¤l›k sorunu haline
gelen viral hepatitlerde verilecek sa¤l›k hizmetlerinin kapsam›n›n belirlenmesinde, bu tür çal›flmalar›n katk› sa¤layaca¤›n› düflünmemizdir. Ülkemizin en büyük üniversite hastanelerinden biri olan fakültemiz klinik bakteriyoloji ve infeksiyon hastal›klar› anabilim dal› poliklini¤ine baflvurular›n de¤erlendirilmesinin iyi bir popülasyon oluflturaca¤›n› düflündük. Bu sebeple, poliklini¤e baflvuran her cins ve yafl grubundan sa¤l›kl› bireylerde viral hepatit A, B, C göstergelerine bakarak, Ankara bölgesinde hepatit A virüsü
(HAV), hepatit B virüsü (HBV), hepatit C virüsü
(HCV) seroprevalans›n›n yafl ve cinsiyete göre
da¤›l›m›n› belirlemeyi amaçlad›k.
MATERYAL ve METOD
Bu çal›flma, Aral›k 1997-Aral›k 1998 tarihleri aras›nda Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Klinik
Bakteriyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim
Dal› Poliklini¤i’ne hepatit B afl›s› yapt›rmak için
müracaat eden sa¤l›kl› kiflilerde gerçeklefltirildi.
Çal›flmaya, hepatitle ilgili bir flikayeti olmayan ve
herhangi bir hepatit afl›s› yapt›rmam›fl 3515 sa¤l›kl› birey al›nd›. Bir yafl›ndan küçük çocuklar, serumlar›nda maternal antikorlar bulunabilece¤i
ihtimali ile çal›flma kapsam›na al›nmad›lar. De¤erlendirmeye al›nan kiflilerin kanlar› al›nd› ve günlük olarak serumlar›nda HBsAg, anti-HBs, antiHAV IgG ve anti-HCV göstergeleri “Microparticle
Enzyme Immunoassay (Abbott AXSYM System)”
tekni¤i ile çal›fl›ld›. Sonuçlar daha önce her hasta
için oluflturulan formlara kaydedildi. Sonuçlar›n
istatistiksel de¤erlendirilmesinde Ki-kare testi
kullan›ld›.
BULGULAR
Bu çal›flmaya, 1970 (%56)’i erkek, 1545 (%44)’i kad›n toplam 3515 kifli al›nd›. Çal›flma kapsam›na
al›nan bireylerin yafl gruplar› ve cinsiyetlerine göre da¤›l›m› Tablo 1’de gösterilmifltir.
Tablo 1. Vakalar›n cinsiyet ve yafl gruplar›na göre da¤›l›m›.
Erkek
Kadın
Toplam
Yaş grupları (yıl)
n
%
n
%
n
%
1-5
52
51
50
49
102
2.9
6-10
108
54.8
89
45.2
197
5.6
11-15
147
55.9
116
44.1
263
7.5
16-20
212
34.4
405
65.6
617
17.6
21-25
180
40.8
261
59.2
441
12.5
26-30
166
64.6
91
35.4
257
7.3
31-35
439
76.2
137
23.8
576
16.4
36-40
358
72.8
134
27.2
492
14.0
41-45
148
59.4
101
40.6
249
7.1
46-50
75
49.3
77
50.7
152
4.3
51-55
41
51.3
39
48.7
80
2.3
56-60
31
55.4
25
44.6
56
1.6
60 ve üstü
13
39.4
20
60.6
33
0.9
1970
56
1545
44
3515
100
Toplam
89
Kurt H ve ark.
Çal›flma grubunda anti-HAV IgG pozitifli¤inin cinsiyet ve yafl gruplar›na göre da¤›l›m› Tablo 2’de
gösterilmifltir. HAV seropozitifli¤i 6-10 yafl grubunda her iki cinsiyette de belirgin bir pik yaparak 2630 yafl grubuna kadar giderek art›fl göstermekte
ve 25 yafl üzerindeki kiflilerde %90’›n üzerinde
seyretmektedir. Her iki cinste HAV seropozitifli¤inin yaflla birlikte artt›¤› görülmektedir (p< 0.001).
Ayr›ca, yafl gruplar›na bak›lmaks›z›n 3515 olgu
de¤erlendirildi¤inde, seropozitiflik kad›nlara göre erkeklerde daha yüksek oranda görülmektedir
(p< 0.001).
Çal›flma gruplar›na göre HBV seroprevalans›n›n
(HBsAg + anti-HBs) cinsiyet ve yafl gruplar›na göre da¤›l›m› Tablo 3’te gösterilmifltir. Her iki cinste
düflük ve yüksek yafl gruplar›nda HBsAg pozitifli¤inin düflük oranda olmas›na karfl›n, orta yafl grubunda daha yüksek oranda seropozitiflik saptanm›flt›r (p< 0.001). HBsAg pozitifli¤inin erkeklerde
11-15 ve 16-20, kad›nlarda ise 21-25 yafl grubunda
belirgin pik yapt›¤› görülmektedir (Tablo 3). Her
bir cinsiyet için ayr› ayr› olmak üzere yafl gruplar› kendi aralar›nda k›yasland›¤›nda erkeklerde 4155, kad›nlarda ise 31-55 yafl grubunda HBsAg pozitifli¤i anlaml› olarak daha yüksek bulunmufltur
(p< 0.001). En yüksek HBsAg pozitifli¤i erkeklerde
46-50 yafl grubunda (%17.3), kad›nlarda ise 36-40
yafl grubunda (%9) tespit edilmifltir (Tablo 3). Erkeklerde 6-30 yafl grubunda (p< 0.01) ve 41-60 yafl
grubunda (p< 0.05) HBsAg pozitifli¤inin kad›nlardan daha yüksek oldu¤u görülmektedir. Yafl gruplar›na bak›lmaks›z›n 3515 olgu de¤erlendirildi¤inde, erkeklerde HBsAg pozitifli¤i kad›nlara göre
daha yüksek orandad›r (p< 0.001). Genel olarak
de¤erlendirildi¤inde, düflük ve yüksek yafl gruplar›nda anti-HBs pozitiflik oran› orta yafl grubuna
göre daha düflük bulunmufltur (p< 0.001). Olgular›n tümü de¤erlendirildi¤inde anti-HBs pozitifli¤i
erkeklerde daha yüksek bulunmufltur (p< 0.001).
Kad›nlar yafl gruplar›na göre birbirleri ile k›yasland›¤›nda, 31-60 ve üstü yafl grubunda anti-HBs
pozitifli¤i daha yüksek bulunmufltur (p< 0.001).
HBV seropozitifli¤i, HBsAg ve anti-HBs pozitifliklerinde oldu¤u gibi düflük ve yüksek yafl gruplar›nda orta yafl grubuna göre daha düflük oranlarda bulunmufltur (p< 0.001). Yafl gruplar›na bak›lmaks›z›n 3515 olgu de¤erlendirildi¤inde, erkeklerde HBV seropozitifli¤i kad›nlara göre daha yüksek orandad›r (p< 0.001).
90
Tablo 2. Cinsiyet ve yafl gruplar›na göre anti-HAV
seroprevalans›.
Yaş
grupları
(yıl)
Cinsiyet
Anti-HAV
IgG pozitif
n
%
1-5
Erkek (n= 52)
Kadın (n= 50)
Toplam (n= 102)
2
0
2
3.8
0.0
2.0
6-10
Erkek (n= 108)
Kadın (n= 89)
Toplam (n= 197)
26
21
47
24.1
23.6
23.9
11-15
Erkek (n= 147)
Kadın (n= 116)
Toplam (n=263)
62
55
117
42.2
47.4
44.5
16-20
Erkek (n= 212)
Kadın (n= 405)
Toplam (n= 617)
146
27
425
68.9
68.9
68.9
21-25
Erkek (n= 180)
Kadın (n= 261)
Toplam (n= 441)
141
209
350
78.3
80.1
79.4
26-30
Erkek (n= 166)
Kadın (n= 91)
Toplam (n= 257)
163
84
247
98.2
92.3
96.1
31-35
Erkek (n= 439)
Kadın (n= 137)
Toplam (n= 576)
433
132
565
98.6
94.0
97.4
36-40
Erkek (n= 358)
Kadın (n= 134)
Toplam (n= 492)
353
126
479
98.6
94.0
97.4
41-45
Erkek (n= 148)
Kadın (n= 101)
Toplam (n= 249)
147
94
241
99.3
93.1
96.8
46-50
Erkek (n= 75)
Kadın (n= 77)
Toplam (n= 152)
75
73
148
100
94.8
97.4
51-55
Erkek (n= 41)
Kadın (n= 39)
Toplam (n= 80)
41
39
80
100
100
100
56-60
Erkek (n= 31)
Kadın (n= 25)
Toplam (n= 56)
30
25
55
96.8
100
98.2
60 ve
üstü
Erkek (n= 13)
Kadın (n= 20)
Toplam (n= 33)
12
20
32
92.3
100
96.9
Toplam
Erkek (n= 1970)
Kadın (n= 1545)
Toplam (n= 3515)
1631
1157
2788
82.8
74.9
79.3
Tablo 3. Çal›flma gruplar›na göre HBV seroprevalans›n›n (HBsAg + anti-HBs) cinsiyet ve yafl gruplar›na göre
da¤›l›m›.
HBsAg pozitif
n
%
Anti-HBs pozitif
n
%
Toplam
n
%
Yaş grupları (yıl)
Cinsiyet
1-5
Erkek (n= 52)
Kadın (n= 50)
Toplam (n= 102)
0
0
0
0.0
0.0
0.0
1
2
3
1.9
4.0
2.9
1
2
3
1.9
4.0
2.9
6-10
Erkek (n= 108)
Kadın (n= 89)
Toplam (n= 197)
1
0
1
0.9
0.0
0.5
1
3
4
0.9
3.4
2
2
3
5
1.8
3.4
2.5
11-15
Erkek (n= 147)
Kadın (n= 116)
Toplam (n= 263)
5
1
6
3.4
0.9
2.3
15
13
28
10.2
11.2
10.6
20
14
34
13.6
12.1
12.9
16-20
Erkek (n= 212)
Kadın (n= 405)
Toplam (n= 617)
12
7
19
5.7
1.7
3.1
26
35
61
12.3
8.6
9.9
38
42
80
18.1
10.3
13.0
21-25
Erkek (n= 180)
Kadın (n= 261)
Toplam (n= 441)
11
13
24
6.1
5.0
5.4
24
34
58
13.3
13.0
13.2
35
47
82
19.4
18.0
18.6
26-30
Erkek (n= 166)
Kadın (n= 91)
Toplam (n= 257)
14
4
18
8.4
4.4
7.0
36
17
53
21.7
18.7
20.6
50
21
71
30.1
23.1
27.6
31-35
Erkek (n= 439)
Kadın (n= 137)
Toplam (n= 576)
24
11
35
5.5
8.0
6.1
127
37
164
28.9
27.0
28.5
151
48
199
34.4
35.0
34.6
36-40
Erkek (n= 358)
Kadın (n= 184)
Toplam (n= 492)
26
12
38
7.3
9.0
7.7
118
36
154
33.0
26.9
31.3
144
48
192
40.3
35.9
39.0
41-45
Erkek (n= 148)
Kadın (n= 101)
Toplam (n= 249)
16
7
23
10.8
6.9
9.2
54
37
91
36.5
36.6
36.5
70
44
114
47.3
43.5
45.7
46-50
Erkek (n= 75)
Kadın (n= 77)
Toplam (n= 152)
13
6
19
17.3
7.8
12.5
36
19
55
48.0
24.7
36.2
49
25
74
49.3
32.5
48.7
51-55
Erkek (n= 41)
Kadın (n= 39)
Toplam (n= 80)
5
3
8
12.2
7.7
10.0
14
16
30
34.1
41.0
37.5
19
19
38
46.3
48.7
47.5
56-60
Erkek (n= 31)
Kadın (n= 25)
Toplam (n= 56)
1
0
1
3.2
0.0
1.8
5
8
13
16.1
32.0
23.2
6
8
14
19.3
32.0
25.0
60 ve üstü
Erkek (n= 13)
Kadın (n= 20)
Toplam (n= 33)
0
1
1
0.0
5.0
3.0
7
5
12
53.8
25.0
36.3
7
6
13
53.8
30.0
39.3
Toplam
Erkek (n= 1970)
Kadın (n= 1545)
Toplam (n= 3515)
128
65
193
6.5
4.2
5.5
464
262
726
23.6
14.0
20.7
592
327
919
30.1
18.2
26.2
91
Kurt H ve ark.
Çal›flma grubunda anti-HCV pozitifli¤inin cinsiyet
ve yafl gruplar›na göre da¤›l›m› Tablo 4’te gösterilmifltir. Anti-HCV pozitifli¤i ile yafl ve cinsiyet
aras›nda herhangi bir iliflki tespit edilememifltir
(p> 0.005).
Çal›flma kapsam›na al›nan bireylerde HBsAg, antiHBs, anti-HAV IgG ve anti-HCV seropozitifli¤i Tablo 5’te gösterilmifltir.
TARTIfiMA
Ülkemizde yap›lan çal›flmalarda HAV seroprevalans› yafla ve bölgeye göre de¤iflmekle birlikte
%67.1-100 aras›nda bildirilmifltir (2). Ülkemizde
hepatit A infeksiyonu prevalans› üzerine yap›lan
çal›flmalar Tablo 6’da özetlenmifltir.
Biz çal›flmam›zda tüm popülasyonda anti-HAV
seroprevalans›n› %79.3 olarak saptad›k. Bu oran
1-5, 6-10, 11-15, 16-20, 21-25 yafl gruplar›nda s›ras›yla; %2, %23.9, %44.5, %68.9 ve %79.4’tür. Yirmibefl yafl üstünde bu oran %90’›n üzerine ç›kmaktad›r. Bu verilere dayanarak ülkemizin hepatit A aç›s›ndan orta düzeyde endemik grupta yer
ald›¤›n› söyleyebiliriz (9-11). Anti-HAV seroprevalans›n›n yafl ile artt›¤› bilinmektedir. Bizim çal›flmam›zda da her iki cinsiyette seroprevalans
yafl ile birlikte artmaktad›r (p< 0.001). Bu art›fl
26 yafl›na kadar devam etmekte ve 26 yafl ve üzerinde tüm yafl gruplar›nda %90’›n üzerinde seyretmektedir. Ayr›ca çal›flmam›zda, alt› yafl alt›nda anti-HAV IgG seropozitifli¤i Tablo 6’da görülen di¤er çal›flmalarla karfl›laflt›r›ld›¤›nda oldukça düflük olarak görülmektedir. Bunun sebebi fakültemiz poliklini¤ine baflvuran çal›flma grubunun kentli olmas› ve daha yüksek bir sosyoekonomik düzeyde olmas›na ba¤l› olabilir. Ülkemizde yap›lan çal›flmalarda HAV seroprevalans› cinsiyet bak›m›ndan benzer da¤›l›m göstermektedir (5-11). Bizim çal›flmam›zda 1970 erkekte
%82.8, 1545 kad›nda ise %74.9 anti-HAV seropozitifli¤i tespit edilmifltir. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml›d›r (p< 0.001). Bu sonuç muhtemelen erkek cinsiyetin d›fl ortamlarda uygunsuz koflullarda haz›rlanm›fl su ve besin maddelerini daha fazla tüketmelerine ba¤l› olabilir. Hepatit A’ya karfl› korunmada afl› yap›lmas› gerekti¤inde, okul öncesi dönemde afl›lama çal›flmas›na bafllanmas› gere¤i ortadad›r. Ancak alt yap›n›n düzenlenmesi, temiz su sa¤lanmas›, hijyenik
kurallar›n etkili bir flekilde uygulanmas› ve en
92
Tablo 4. Cinsiyet ve yafl gruplar›na göre anti-HCV
prevalans›.
Yaş
grupları
(yıl)
Cinsiyet
Anti-HCV
n
%
1-5
Erkek (n= 52)
Kadın (n= 50)
Toplam (n= 102)
0
0
0
0.0
0.0
0.0
6-10
Erkek (n= 108)
Kadın (n= 89)
Toplam (n= 197)
0
0
0
0.0
0.0
0.0
11-15
Erkek (n= 147)
Kadın (n= 116)
Toplam (n= 263)
2
0
2
1.4
0.0
1.4
16-20
Erkek (n= 212)
Kadın (n= 405)
Toplam (n= 617)
0
2
2
0.0
0.5
0.3
21-25
Erkek (n= 180)
Kadın (n= 261)
Toplam (n= 441)
3
1
4
1.7
0.4
0.9
26-30
Erkek (n= 166)
Kadın (n= 91)
Toplam (n= 257)
1
0
1
0.6
0.0
0.4
31-35
Erkek (n= 439)
Kadın (n= 137)
Toplam (n= 576)
0
1
1
0.0
0.7
0.2
36-40
Erkek (n= 358)
Kadın (n= 134)
Toplam (n= 492)
1
1
2
0.3
0.7
0.4
41-45
Erkek (n= 148)
Kadın (n= 101)
Toplam (n= 249)
0
2
2
0.0
2.0
0.8
46-50
Erkek (n= 75)
Kadın (n= 77)
Toplam (n= 152)
0
1
1
0.0
1.3
0.7
51-55
Erkek (n= 41)
Kadın (n= 39)
Toplam (n= 80)
1
0
1
2.4
0.0
1.3
56-60
Erkek (n= 31)
Kadın (n= 25)
Toplam (n= 56)
0
0
0
0.0
0.0
0.0
60 ve
üstü
Erkek (n= 13)
Kadın (n= 20)
Toplam (n= 33)
1
0
1
7.6
0.0
3.0
Toplam
Erkek (n= 1970)
Kadın (n= 1545)
Toplam (n= 3515)
9
8
17
0.5
0.5
0.5
Tablo 5. Vakalarda HAV, HBV ve HCV seropozitifli¤inin da¤›l›m›.
Seropozitivite
n
%
HBsAg
193
5.5
Anti-HBs
726
20.7
HBsAg + anti-HBs
919
26.2
Anti-HAV IgG
2788
79.3
17
0.5
Anti-HCV
önemlisi el y›kama al›flkanl›¤›n›n okuldan bafllayarak toplumun her kesimine kazand›r›lmas› en
etkin korunma yöntemi olacakt›r.
Parenteral enjeksiyon, kan ve kan ürünleri
transfüzyonunun daha s›k oldu¤u bat›l› toplumlarda HBV seropozitifli¤i daha düflüktür. Bunun
sebebi konuya gereken önemin verilmesi ve al›nan tedbirlerin ciddi bir flekilde uygulanmas›d›r. Ülkemizde, özellikle Do¤u ve Güneydo¤u
Anadolu Bölgelerinde parenteral bulafl yolu çok
önemli olmamas›na ra¤men yüksek seropozitiflik oranlar› dikkat çekicidir (1,7,9). HBV infeksiyonu prevalans›n› saptamak için HBsAg ve anti-
HBs’nin birlikte taranmas› gerekmektedir. M›st›k ve arkadafllar›n›n yapt›klar› bir meta-analizde, K›z›lay kan merkezleri taraf›ndan 13 y›lda
toplanan yaklafl›k 5.420.125 ünite kanda HBsAg
pozitiflik oran›n› %5.1 olarak bildirmifllerdir (1).
Çal›flmam›zda 3515 sa¤l›kl› insanda HBsAg pozitifli¤i %5.5, anti-HBs pozitifli¤i %20.7, HBV seroprevalans› ise %26.2 olarak saptanm›flt›r
(Tablo 3). Dökmetafl ve arkadafllar›, Sivas’ta
kontrol grubu olarak kulland›klar› 120 kiflilik bir
grupta HBsAg ve anti-HBs oran›n› %5 ve %15.8;
Durmufl ve arkadafllar› Trabzon’da k›rsal ve
kentsel alanda yaflayan, basit ve örnekleme
yöntemiyle seçtikleri 15 yafl›n üzerindeki 1000
kiflide bu oranlar› %8 ve %31.5; Akbulut ve arkadafllar› Elaz›¤ bölgesinde 1-68 yafllar›nda toplam 715 kiflide HBsAg pozitifli¤ini %11.5 olarak
bulmufllard›r (12-14). HBV seroprevalans›n›n
yaflla iliflkisinin sa¤l›kl› bir flekilde de¤erlendirilebilmesi için standardize edilmifl epidemiyolojik araflt›rmalara ihtiyaç vard›r.
Çal›flmam›zda yafl gruplar›na bak›lmaks›z›n
3515 olgu de¤erlendirildi¤inde HBsAg pozitifli¤i erkeklerde %6.5, kad›nlarda %4.2, anti-HBs
pozitifli¤i erkeklerde %23.6, kad›nlarda %14.0;
Tablo 6. Ülkemizde hepatit A infeksiyonu prevalans›.
Bölge
Çalışma grubu
Ankara
Tekeli ve arkadaşları (3)
Çalışma grubu
%
20-52
99
Ankara
Kurt ve arkadaşları (4)
Sağlık çalışanı
Sağlık koleji öğrencisi
99.5
89.5
İzmir
Çoşkun ve arkadaşları (5)
Genel popülasyon
15 yaş üstü
67.1
73.7
İstanbul
Babacan ve arkadaşları (6)
0-5 yaş
6-15 yaş
39.7
58
Ankara
Akbak (7)
1-6 yaş
7-10 yaş
11-15 yaş
15.8
47.2
69.8
İstanbul
Aldeniz ve arkadaşları (8)
0-4 yaş
5-9 yaş
10-14 yaş
15.2
36.1
57.7
Erzurum
Taşyaran ve arkadaşları (9)
3-6 yaş
7-10 yaş
10-15 yaş
33.3
78.6
77.5
Ankara
Uzunalimoğlu ve arkadaşları (10)
0-10 yaş
42
Elazığ
Akbulut ve arkadaşları (11)
2-6 yaş
72.5
93
Kurt H ve ark.
HBV seroprevalans› ise erkeklerde %30.1, kad›nlarda %18.2 saptanm›flt›r. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml›d›r (p< 0.001). Yerli literatürde erkeklerde HBV seroprevalans›n›n daha yüksek oldu¤unu bildiren yay›nlar›n yan› s›ra HBV seroprevalans›n›n cinsiyetten etkilenmedi¤ini gösteren çal›flmalar da vard›r (14).
Türkiye’de çocuk ve eriflkin yafl gruplar›nda
HBV göstergelerinin incelendi¤i çal›flmalar oldukça yetersizdir. Bu çal›flmalar› de¤erlendirerek ülkemizde infeksiyonun hangi yafllarda al›nd›¤›n› söylemek oldukça zordur. Çal›flmam›z genel olarak de¤erlendirildi¤inde, HBV seropozitifli¤i düflük ve yüksek yafl gruplar›nda orta yafl
grubuna göre daha düflük oranlarda bulunmufltur (p< 0.001). En yüksek oranlar erkeklerde 4650 (%65.3), kad›nlarda 51-55 (%48.7) yafl grubunda tespit edilmifltir. Yafl gruplar›na bak›lmaks›z›n 3515 olgu de¤erlendirildi¤inde erkeklerde HBV seropozitifli¤i kad›nlara göre daha
yüksek orandad›r (p< 0.001).
Taflyaran ve arkadafllar›, Erzurum’da rastgele
seçilen 2-12 yafl grubunda HBsAg pozitifli¤ini
%4.9, anti-HBs pozitifli¤ini %8.1 olarak bulmufllard›r (15). Akbulut ve arkadafllar›, Elaz›¤’da 1-10
ve 11-20 yafl grubunda HBsAg ve anti-HBs’yi s›ras›yla %8.7, %8.7 ve %9.9, %20.8 bulmufllard›r
(14). ‹stanbul’da Zülfikar ve arkadafllar›
HBsAg’yi 0-10 yafl grubunda %1.8, Ceylan ve arkadafllar› 0-15 yafl grubunda HBsAg’yi %2.7 antiHBs’yi %6.1 olarak tespit etmifllerdir (16,17). Di¤er bir çal›flmada Gürses ve arkadafllar› Samsun’da 0-16 yafl grubunda HBsAg’yi %3.8, antiHBs’yi %13.1 olarak bildirmifllerdir (18). Çal›flmam›zda 1-5, 6-10, 11-15, 16-20 yafl gruplar›nda
HBsAg’yi s›ras›yla %0, %0.5, %2.3 ve %3.1 olarak
tespit ettik. Bu rakamlar yap›lan çal›flmalarda
bildirilenlerden oldukça düflüktür. Yafl ilerledikçe oran›n artt›¤› görülmektedir. Çal›flmam›za göre 21-25 yafl grubunda HBsAg toplumdaki ortalama de¤ere eriflmektedir. Erkeklerde 41-55, kad›nlarda ise 31-55 yafl gruplar›nda HBsAg pozitifli¤i
daha yüksek bulunmufltur (p< 0.001). Her iki
cinste de düflük ve yüksek yafl gruplar›nda
HBsAg pozitifli¤i düflük oranda olmas›na karfl›n,
orta yafl grubunda daha yüksek oranda seropozitiflik saptanm›flt›r (p< 0.001). En yüksek oranlar erkeklerde 46-50 yafl grubunda (%17.3), kad›nlarda ise 36-40 yafl grubunda (%9) tespit edil-
94
mifltir. HBsAg pozitifli¤inin erkeklerde 11-15 ve
16-20, kad›nlarda ise 21-25 yafl grubunda belirgin
pik yapt›¤› görülmektedir.
Kronikleflme, siroz ve hepatoselüler karsinom
gibi tedavileri zor ve maliyeti pahal› klinik durumlara yol açabilen HBV infeksiyonunun önlenebilmesi için hastal›¤›n seroepidemiyolojik
özelliklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu
çerçevede toplumun e¤itimi, hijyen kurallar›n›n
ö¤retilmesi ve afl›lama çok önemlidir. Çal›flmam›zda tespit etti¤imiz HBsAg ve anti-HBs pozitifli¤inin 11-15 yafl grubundan itibaren belirgin
art›fl göstermesi, koruyucu önlemlerin okul öncesi dönemde uygulanmas›n›n önemini iflaret
etmektedir.
Ülkemizde normal popülasyondaki HCV infeksiyonu prevalans› ço¤unlukla kan vericilerinde yap›lan anti-HCV taramas› ile belirlenmeye çal›fl›lm›flt›r. K›z›lay kan merkezlerinin 1997 y›l›nda
toplad›klar› 457.240 ünite kanda anti-HCV seroprevalans› %0.27 olarak tespit edilmifltir. Yine kan
vericilerinde, farkl› merkezlerde yap›lan taramalarda 226.288 kiflide bu oran %0.5 (%0.0-3.2) bulunmufltur (1). Bu kaynaklar incelendi¤inde, bölgesel farkl›l›klar göz ard› edilirse, olgu say›s› küçük olan çal›flmalarda anti-HCV seropozitifli¤inin yüksek, olgu say›s› büyük rakamlara ulaflan
çal›flmalarda ise küçük oranlarda oldu¤u görülmektedir. Örne¤in; Elçi ve arkadafllar› 91 donörde anti-HCV’yi %3.2, Bahar ve arkadafllar› 95 donörde %2.1, Ça¤atay ve arkadafllar› 250 donörde
%1.6, S›rmatel ve arkadafllar› 239 donörde %1.2,
Özdemir ve arkadafllar› 192 donörde %1.5 tespit
ederken; Ayd›n ve arkadafllar› 22.300 donörde
%0.7, Yi¤it ve arkadafllar› 24.870 donörde %0.3,
Kocazeybek ve arkadafllar› 108.000 donörde
%0.5 olarak tespit etmifllerdir (19-26). Biz çal›flmam›zda farkl› yafl gruplar›nda 3515 sa¤l›kl› insanda anti-HCV seropozitifli¤ini %0.5 olarak tespit ettik. Bu rakam ülkemiz ortalama de¤erleriyle uyumludur. Anti-HCV pozitifli¤inin yafla ba¤l›
olarak de¤iflti¤ini bildiren çal›flmalar vard›r
(27,28). Buna karfl›n biz, anti-HCV pozitifli¤i ile
yafl ve cinsiyet aras›nda herhangi bir iliflki tespit
etmedik. HCV infeksiyonundan korunmak için
afl›n›n olmamas›, hastal›¤›n yüksek kronikleflme
oran› ve tedavi maliyeti yüksek klinik tablolara
sebep olmas›, seroepidemiyolojik araflt›rmalar›n
önemini ortaya ç›karmaktad›r. HCV infeksiyonu
seroprevalans araflt›rmalar›n›n toplumun genifl
kesimlerinde yap›lmas›, tespit edilen infeksiyonlar›n di¤er insanlara bulaflmas›n›n engellenmesi
için oldukça önemlidir.
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
M›st›k R, Bal›k İ. Türkiye’de viral hepatitlerin
epidemiyolojik analizi. K›l›çturgay K, Badur S
Akbulut A. HAV infeksiyonu. K›l›çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit 2001. 1. Bask›. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2001:
57-84.
Tekeli E, Willke A, Bal›k İ. Kan vericileri serumlar›nda hepatit A virus antikorlar›n›n araşt›r›lmas›.
3. Ulusal İnfeksiyon Hastal›klar› Kongresi Kongre
Kitab›. 22-26 Nisan 1991, İzmir, 1991: 330.
Kurt H, Türkçapar N, Battal İ ve ark. Yüksek risk
grubu olan sağl›k çal›şanlar›nda viral hepatit (A,
B, C, D) infeksiyon s›kl›ğ›. Viral Hepatit Dergisi
1997; 1: 56-9.
Çoşkun Ş, Keskin M, Şenöz Z, Önal O, Sar›dal İ. Hepatit A olgular› çevresinde infeksiyon riski-yay›l›m
frekans› ve normal popülasyonda total anti-HAV
prevalans›. Viral Hepatit Dergisi 1995; 2: 90-3.
Babacan F, Söyletir G, Eskitürk A. A tipi akut viral hepatitin yaşa ve mevsime göre dağ›l›m›: Anti-HAV IgG prevalans›. Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Dergisi 1990; 20: 131-5.
Akbak M. Çocukluk yaş grubunda hepatit A, B, C,
D seroprevalans›, risk faktörleri, bulaşma yollar›
ve HBV seropozitif çocuklarda aile taranmas›.
Ankara: Uzmanl›k Tezi, 1996.
Aldeniz C, Çavuşlu Ş, Altunay H ve ark. İstanbul’da A ve E hepatitlerinin seroprevalans›. Viral
Hepatit Dergisi 1998; 1: 31-6.
Taşyaran MA, Akdağ R, Akyüz M, Parlak M, Ceviz N, Y›lmaz Ş. Erzurum bölgesi çocuklar›nda fekal-oral bulaşan hepatiti viruslar›n›n seroprevalans›. Klimik Dergisi 1994; 7: 74-5.
10. Uzunalimoğlu Ö, Özden A, Kesim A ve ark. A hepatitinin Türkiye’de epidemiyolojisi. X. Türk
Gastroenteroloji Kongresi Bursa, 3-7 Ekim 1993,
134:143.
11. Akbulut A, K›l›ç S, Felek S, Akbulut HH. The prevalance of hepatitis A in the Elaz›g region. Turk J
Med Sci 1996; 26: 375-8.
12. Dökmetaş İ, Yalç›n AN, Bak›r M, Poyraz Ö, Elald› N, Yalman N. Sağl›k personelinde hepatit B ve
C seroprevalans›. Mikrobiyoloji Bülteni 1995;
29: 278-83.
13. Durmuş G, Erem C, Sönmez M, Mocan Z, Telatar
M, Yanat GC. Trabzon bölgesinde hepatit B virus
infeksiyonu seroepidemiyolojisi. Yeni T›p Dergisi
1996; 13: 228-31.
14. Akbulut A, K›l›ç S, Felek S, Kalkan A, Papila Ç.
Elaz›ğ ili ve yöresinde hepatit B prevalans›n›n araşt›r›lmas›. Viral Hepatit Dergisi 1995; 1: 29-33.
15. Bresters D, Bunschoten EP, Reesink HW, et al.
Sexual transmission of hepatitis C virus. Lancet
1993; 342: 20-1.
16. Zülfikar B, Öztürk R, K›n›k K ve ark. İstanbul’da değişik yaş gruplar›nda sağl›kl› kişiler,
hamileler, diş hekimleri ve berberlerde hepatit
B taramas› sonuçlar›. III. Viral Hepatit Simpozyumu Program ve Kongre Kitab›. İstanbul,
1996: 20.
17. Ceylan T, Özgüneş N, Ceylan N, Üç›ş›k AC. 0-15
yaş grubu çocuklarda hepatit A ve hepatit B seroprevalans›. Viral Hepatit Dergisi 1997; 2: 115-7.
18. Gürses N, Kalayc› AG, Öztürk F, Günayd›n M,
Bay A. Çocuk hastanesine müracaat eden 1 ay-16
yaş grubu hastalarda hepatit B seroprevalans›.
III. Viral Hepatit Simpozyumu Program ve Kongre Kitab›. İstanbul, 1996: 16.
19. Elçi S, Gül K, Akpolat NÖ ve ark. Diyarbak›r’da
hastane personeli, öğrenci ve donörlerde antiHCV pozitifliği. Viral Hepatit Dergisi 1996: 50-2.
20. Bahar İH, Yücesoy M, Şimşek İ, Hashepoor R,
Yuluğ N. The investigation of hepatitis C antibodies in hepatitis suspected cases and blood bank
donors. T J Infection 1995; 9: 41141-4.
21. Çağatay M, Tülek N, Köksalan H, Mert A. Hastane personelindeki HCV antikor seroprevalans›.
Mikrobiyoloji Bülteni 1992; 9: 242-7.
22. S›rmatel F, Baydar İ. Gaziantep bölgesinde risk
gruplar›nda HBV ve HCV taş›y›c›lar›n›n ELISA
ile araşt›r›lmas›. III. Viral Hepatit Simpozyumu 79 Kas›m Ankara, 1996.
23. Özdemir R, Kestellioğlu F, Kurultay N, Sürücüoğlu S, Kaftan O. İzmir Atatürk Devlet Hastanesi Kan Merkezi’ne başvuran 192 donörün anti
HCV yönünden araşt›r›lmas›. XXVII. Türk Mikrobiyoloji Kongresi Kongre Kitab›. Antalya,
1994: 263.
24. Ayd›n F, Cany›lmaz D, Cihanyurdu D, Çubukçu
K, Ertürk M. KTÜ Farabi Hastanesi Kan Merkezine başvuran 30.490 kan donöründe HBsAg,
HCV, HIV ve sifiliz seropozitifliği. VIII. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastal›klar›
Kongresi Kongre Kitab›. Antalya, 1997: 445.
25. Yiğit N, Görgün S, Yazg› H, Al F, Ayy›ld›z A.
AÜTF Yakutiye Araşt›rma Hastanesine başvuran
95
Kurt H ve ark.
kan donörlerinde HBsAg, AntiHCV, Anti HIV ve
sifiliz faktör araşt›rmas›. VIII. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastal›klar› Kongresi
Kongre Kitab›. Antalya, 1997: 402.
26. Kocazeybek B, Erentürk S, Sönmez B, Demiroğlu
C. Anti-HCV prevalans›n›n kan vericilerinde üç
y›ll›k prospektif değerlendirilmesi, seropozitif serumlar›n RIBA ve PCR ile karş›laşt›r›lmas›. Türk
Mikrobiyoloji Cemiyeti Dergisi 1995; 19: 93-4.
27. Yenen OŞ, Badur S. Prevalance of antibodies to
hepatitis C virus in blood donors and risk groups
in Istanbul, Turkey. Eur J Clin Microbiol Infect
Dis 1991; 10: 93-4.
96
28. Ekren Y. İstanbul’da Hepatit B ve Hepatit C seroprevalans›. İstanbul: Uzmanl›k Tezi, 1998.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Halil KURT
Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi
ANKARA
Ankara ‹linde Hepatit B ve Hepatit C
‹nfeksiyonu Seroprevalans›
Birgül KAÇMAZ1
1 Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Merkez Mikrobiyoloji Laboratuvar›, ANKARA
ÖZET
Viral hepatitler gerek dünyada gerekse ülkemizde en önemli karaci¤er hastal›klar› grubunu oluflturmaktad›r. Bu
araflt›rman›n amac› Ankara ilinde sa¤l›kl› eriflkinlerde hepatit B ve hepatit C seroprevalans›n› belirlemektir. Araflt›rma için herhangi bir sa¤l›k flikayeti olmayan 4196 eriflkin bireyin HBsAg, anti-HBs, anti-HCV ve anti-HIV kay›tlar›
retrospektif olarak incelenmifltir. Hepatit göstergelerine “access immunoassay system” (Sanofi diagnostics Pasteur,
La Quouette, France) otoanalizörüyle, makineye uygun kitlerle bak›lm›flt›r. Sonuçlar›n istatistiksel de¤erlendirilmesinde Fisher’in Ki-kare testi kullan›lm›flt›r. HBsAg, anti-HBs ve anti-HCV oranlar› kad›nlarda s›ras›yla %1.9, %36.4,
%0.3 bulunurken, erkeklerde bu oranlar s›ras›yla %4.7, %36.4 ve %0.6 olarak bulunmufltur. HBsAg seroprevalans› erkeklerde kad›nlara göre daha yüksek oranda saptanm›flt›r (p< 0.05). Kad›nlarda yafl›n artmas› ile birlikte anti-HBs
seropozitifli¤inde anlaml› bir art›fl saptanm›flt›r (p< 0.05). Tüm bireylerin HBsAg seroprevalans›n›n 40-49 ve 50-59
yafl gruplar›nda anlaml› art›fl gösterdi¤i bulunmufltur (p< 0.05). Araflt›rmam›zda HBsAg seroprevalans› %2.9, antiHBs seropozitifli¤i %36.4, anti-HCV seropozitifli¤i %0.5 olarak saptanm›flt›r. HBsAg seroprevalans› Türkiye geneline
göre düflük bulunurken, anti-HBs ve anti-HCV seropozitifli¤inin ülkemiz verileriyle uyumlu oldu¤u gözlenmifltir.
Anahtar Kelimeler: Hepatit B, hepatit C, seroprevalans.
SUMMARY
Seroprevalence of Hepatitis B and Hepatitis C Infections in Ankara City
Viral hepatitis is one of the most important liver diseases in Turkey and in the world. The aim of this to determine
the seroprevalence of hepatitis B and hepatitis C among the adults in Ankara. HBsAg, anti-HBs, anti-HCV and antiHIV records of 4196 adults, who had no complaints, were examined retrospectively in this study. Hepatitis markers
were detected by access immunoassay system. Results were analysed with Fisher’s χ2 test. HBsAg, anti-HBs, and anti-HCV ratios were found 1.9%, 36.4% and 0.3% respectively among women and 4.7%, 36.4% and 0.6% among men.
Prevalence of HBsAg men was greater than women (p< 0.05). The seropositivity of anti-HBs increased meaningfully with the increase of age in women (p< 0.05). The increase in the prevalence of HBsAg in age groups 40-49
and 50-59 were found statistically meaningfull among all (p< 0.05). In our study seroprevalence of HBsAg was found 2.9%, seropositivity of anti-HBs 36.4% and seropositivity of anti-HCV 0.5%. The seroprevalence of HBsAg is lower than general in Turkey while seropositivity of anti-HBs and anti-HCV is similar with that data.
Key Words: Hepatitis B, hepatitis C, seroprevalence.
97
Kaçmaz B.
G‹R‹fi
Viral hepatitler gerek dünyada gerekse ülkemizde
en önemli karaci¤er hastal›klar› grubunu oluflturmaktad›r.
Hepatit B virüsü (HBV) infeksiyonu kronikleflen
en yayg›n viral infeksiyonlardan biridir. Dünyada
yaklafl›k 300 milyon kronik hepatit B olgusu vard›r (1). ‹nfeksiyonun dünyadaki da¤›l›m›, genel infeksiyon oran›na, infeksiyonun al›nma yafl›na ve
s›k görülen bulaflma yoluna göre, düflük (< %2),
orta (< %2-10) ve yüksek (> %10) endemisite olmak üzere üç farkl› düzeyde gözlenmektedir. Ülkemizde bölgeden bölgeye de¤iflmek üzere
HBsAg s›kl›¤› %4-10 aras›nda de¤iflen oranlarda
bulunmufltur. Bu verilere göre ülkemiz orta endemisite bölgeleri aras›nda yer almaktad›r. Ülkemizde toplam seropozitivite oran› ise çeflitli yay›nlarda %20.6- 52.3 aras›ndad›r (2).
HBV’nin dört ana bulaflma paterni vard›r: Perkütanöz, perinatal, horizontal ve cinsel temas. Bunlardan perkütan geçifl bulafltaki en önemli yol olup,
infekte kan ve vücut s›v›lar›n›n direkt inokülasyonu sonucu gerçekleflmektedir (3). Yurdumuzda yap›lan epidemiyolojik çal›flmalar›n ço¤u, hepatit
B’nin çocukluk ve gençlik ça¤›nda aile veya topluluk içinde horizontal yolla bulaflmas›n›n ön planda
oldu¤unu düflündürmektedir (4).
1989 y›l›nda hepatit C virüsü (HCV)’nün tan›nmas›ndan sonra yap›lan retrospektif ve prospektif
çal›flmalarda, posttransfüzyon hepatitlerde antiHCV pozitifli¤i %90’›n üzerinde bulunmufltur. Bugün için HCV, sebep oldu¤u kronik hepatit, siroz,
ekstrahepatik hastal›k tablolar› ve hepatoselüler
karsinoma nedeniyle bütün dünya için çok önemli bir sa¤l›k sorunudur (5).
Dünyada yaklafl›k 170 milyon insan›n HCV ile infekte oldu¤u tahmin edilmektedir. Prevalans de¤iflik co¤rafi alanlarda farkl›l›k gösterir. Amerika Birleflik Devletleri’nde genel popülasyonda HCV prevalans› %1.8 olarak bulunmuflken, M›s›r’da %10-30
ve buna yak›n yüksek oran Japonya, Tayvan ve
‹talya’da tespit edilmifltir (6). Türkiye’de kan donörlerinde ve normal sa¤l›kl› insanlarda tespit
edilen anti-HCV seroprevalans› %0.3-1.8 aras›nda,
transfüzyon yap›lan hastalarda %4.1, hastane personelinde %1.9 olarak bildirilmektedir (7,8).
HCV infeksiyonu her yafl grubunda geliflmekte
ise de yap›lan çal›flmalar›n tümünde oran yaflla
birlikte, özellikle 30 yafl›ndan sonra artmaktad›r (9). Hepatit C infeksiyon virüsü bulaflma
yollar› bak›m›ndan hepatit B ile benzerlik gös-
98
termekte, ancak çok daha yüksek oranlarda
kronikleflmektedir.
Bu çal›flma, Ankara ilinde sa¤l›kl› eriflkinlerde hepatit B ve hepatit C seroprevalans›n› belirlemek
amac›yla retrospektif olarak yap›lm›flt›r.
MATERYAL ve METOD
Ekim 1997-fiubat 2001 tarihleri aras›nda Gazi Hastanesi Check-Up Merkezi’ne sa¤l›k taramas› nedeniyle baflvuran herhangi bir flikayeti olmayan
4196 kiflinin HBsAg, anti-HBs, anti-HCV ve antiHIV sonuçlar› bilgisayar kay›tlar›ndan retrospektif olarak taranm›flt›r.
Hepatit göstergelerine mikro-ELISA yöntemi ile
bak›lm›flt›r. Sonuçlar›n istatistiksel de¤erlendirilmesinde Fisher’in Ki-kare testi kullan›lm›flt›r.
BULGULAR
Çal›flmaya al›nan kiflilerin yafl ve cinsiyete göre
da¤›l›m› Tablo 1’de sunulmufltur.
‹ncelenenlerin %37.3’ü erkek, %62.7’si kad›nd›. ‹ncelenen kiflilerin yafl gruplar›na göre da¤›l›m› ele
al›nd›¤›nda %6.0’s› 20-29, %22.4’ü 30-39, %36.3’ü
40-49, %21.5’i 50-59, %10.8’i 60-69, %3.0’ü 70 ve
üzeri yafl grubunda idi.
Çal›flmaya al›nanlar›n laboratuvar sonuçlar›n›n
cinsiyetlere göre da¤›l›m› Tablo 2’de sunulmufltur.
‹ncelenenlerin cinsiyetine göre laboratuvar sonuçlar› de¤erlendirildi¤inde, HBsAg seroprevalans› erkeklerde %4.7, kad›nlarda ise %1.9 olarak
bulunmufltur. Anti-HBs de¤erleri erkeklerde ve
kad›nlarda ayn› oranda, %36.4 olarak tespit edilmifltir. Anti-HCV seroprevalans› erkeklerde %0.6
Tablo 1. Çal›flmaya al›nan kiflilerin yafl ve cinsiyete göre da¤›l›m›.
Yaş
grubu
Erkek
n (%)*
Kadın
n (%)*
Toplam
n (%)**
20-29
77 (31.0)
175 (69.0)
252 (6.0)
30-39
288 (31.0)
653 (69.0)
941 (22.4)
40-49
590 (38.7)
935 (61.3)
1525 (36.3)
50-59
381 (42.2)
521 (57.8)
902 (21.5)
60-69
188 (41.6)
264 (58.4)
452 (10.8)
70 ve
üstü
43 (34.7)
81 (65.3)
124 (3.0)
Toplam 1567 (37.3)
2629 (62.7) 4196 (100.0)
* Satır yüzdesi.
** Kolon yüzdesi.
Tablo 2. Çal›flmaya al›nanlar›n laboratuvar sonuçlar›n›n cinsiyetlere göre da¤›l›m›.
Laboratuvar
sonucu
n
Erkek
%
Kadın
n
%
Toplam
n
%
HBsAg pozitif
73
4.7
50
1.9
123
2.9
Anti-HBs pozitif
570
36.4
957
36.4
1527
36.4
Anti-HCV pozitif
10
0.6
9
0.3
19
0.5
iken, kad›nlarda %0.3 olarak saptanm›flt›r. HBsAg
seroprevalans› aç›s›ndan cinsiyetler aras›nda
fark bulunurken (p< 0.05), anti-HBs ve anti-HCV
seroprevalans› aç›s›ndan cinsiyetler aras›nda
fark saptanmam›flt›r (p> 0.05).
¤inde fark bulunmam›flt›r (p> 0.05). Kad›nlarda
yafl gruplar›na göre anti-HBs seropozitifli¤ine bak›ld›¤›nda istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmufltur (p< 0.05). Bu fark 20-29 yafl grubundan
kaynaklanmaktad›r.
‹ncelenen 2629 kad›n bireyin hiçbirinde anti-HIV
seropozitifli¤i saptanmazken, 1567 erkek bireyin
sadece 1 (%0.06)’inde anti-HIV seropozitifli¤ine
rastlanm›flt›r.
‹ncelenen erkek bireylerin yafl gruplar›na göre laboratuvar sonuçlar› Tablo 4’te sunulmufltur.
‹ncelenen kad›n bireylerin yafl gruplar›na göre laboratuvar sonuçlar› Tablo 3’te sunulmufltur.
‹ncelenen erkek bireylerin yafl gruplar›na göre
HBsAg, anti-HBs ve anti-HCV seroprevalans› de¤erlendirildi¤inde gruplar aras›nda istatistiksel
olarak anlaml› bir fark bulunmam›flt›r (p> 0.05).
‹ncelenen kad›n bireylerin HBsAg ve anti-HCV seroprevalans› yafl gruplar›na göre de¤erlendirildi-
‹ncelenenlerin yafl gruplar›na göre laboratuvar
sonuçlar›n›n da¤›l›m› Tablo 5’te sunulmufltur.
Tablo 3. ‹ncelenen kad›n bireylerin yafl gruplar›na göre laboratuvar sonuçlar›.
Yaş
grupları
n
HBsAg
%
Anti-HBs
n
%
Anti-HCV
n
%
20-29 (n= 175)
1
0.6
38
21.7
-
30-39 (n= 653)
40-49 (n= 935)
18
2.8
229
35.1
2
0.3
18
1.9
358
38.3
3
0.3
50-59 (n= 521)
6
1.1
209
40.1
2
0.4
60-69 (n= 264)
6
2.3
95
36.0
2
0.8
70 ve üstü (n= 81)
1
1.2
28
34.6
-
Toplam (n= 2629)
50
1.9
957
36.4
9
0.3
Tablo 4. ‹ncelenen erkek bireylerin yafl gruplar›na göre laboratuvar sonuçlar›.
Yaş
grupları
n
HBsAg
%
Anti-HBs
n
%
Anti-HCV
n
%
20-29 (n= 77)
3
3.9
21
27.3
-
30-39 (n= 288)
15
5.2
108
37.5
1
0.3
40-49 (n= 590)
34
5.8
220
37.3
2
0.3
50-59 (n= 381)
14
3.7
150
39.4
2
0.5
2.7
60-69 (n= 188)
5
2.7
59
31.4
5
70 ve üstü (n= 43)
2
4.7
12
28.0
-
Toplam (n= 1567)
73
4.7
570
36.4
10
0.6
99
Kaçmaz B.
Tablo 5. ‹ncelenenlerin yafl gruplar›na göre laboratuvar sonuçlar›n›n da¤›l›m›.
Yaş
grupları
HBsAg
n
%
Anti-HBs
n
%
Anti-HCV
n
%
20-29 (n= 252)
4
59
-
1.6
23.4
30-39 (n= 941)
33
3.5
337
35.8
3
0.3
40-49 (n= 1525)
52
3.4
578
37.9
5
0.3
50-59 (n= 902)
20
2.2
359
39.8
4
0.4
60-69 (n= 452)
11
2.4
154
34.1
7
1.6
3
2.4
40
3.2
-
123
2.9
1527
36.4
19
70 + (n= 124)
Toplam (n= 4196)
‹ncelenenlerin yafl gruplar›na göre HBsAg seroprevalans› de¤erlendirildi¤inde, yafl›n artmas› ile
seroprevalans›n artt›¤› görülmektedir. K›rk-k›rkdokuz (p= 0.001) ve 50-59 (p= 0.006) yafl gruplar›nda istatistiksel olarak anlaml› bir art›fl bulunmufltur. Yafl gruplar›na göre anti-HBs ve anti-HCV
seropozitifli¤i aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmam›flt›r (p> 0.05).
TARTIfiMA
HBV’nin bafll›ca bulaflma yollar› parenteral temas, infekte anneden yenido¤ana bulaflma, infekte kiflilerle temas yoluyla ve cinsel temasla bulaflmad›r. Bulaflmada en büyük kaynak HBsAg tafl›y›c›lar›d›r. Hepatit B infeksiyonunun yay›lmas›nda
asemptomatik tafl›y›c›lar çok önemli oldu¤undan
toplum sa¤l›¤› için bunlar›n erken devrede saptanmas›, izlenmesi ve temas edenlerin korunmas›
için serolojik göstergelerin araflt›r›lmas› gerekmektedir.
Çal›flmam›zda herhangi bir yak›nmas› olmayan
sadece sa¤l›k taramas› nedeniyle check-up merkezine baflvuran kiflilerde hepatit B ve hepatit C
seroprevalans›n› araflt›rd›k.
Türkiye’de genel popülasyonun HBsAg oran› %4-10
aras›nda, anti-HBs seropozitifli¤i ise %20.6-52.3 ara-
0.5
s›nda de¤iflmektedir (2). Son y›llarda ülkemizde
HBV seroprevalans›n› araflt›rmak amac›yla normal
popülasyonda yap›lan çal›flmalar Tablo 6’da sunulmufltur.
Bu çal›flmada HBsAg oran›n› %2.9, anti-HBs oran›n› %36.4 olarak bulduk. Bu çal›flmada bulunan
HBsAg oran› Tablo 6’da sunulan çal›flmalar›n sonuçlar›yla uyumluydu. Ama Türkiye genelinde
tespit edilen %4-10’luk orana göre düflüktür. Bunun bir nedeni sa¤l›k taramas› nedeniyle merkezimize baflvuran kiflilerin sosyoekonomik düzeylerinin daha yüksek olmas› ve dolay›s›yla kiflisel
hijyenlerine daha fazla dikkat etmeleri ile aç›klanabilece¤i gibi, HBV seroprevalans çal›flmalar›n›n
riskli gruplarda, donörlerde, hastane personelinde çal›fl›lm›fl olmas› da bu sonucu aç›klayabilir.
Anti-HBs seropozitifli¤i ise Türkiye genelinde yap›lan sonuçlarla uyumlu olarak bulundu.
‹ncelenenlerin yafl gruplar›na göre HBsAg seroprevalans› incelendi¤inde, oran yafl ile giderek artmakta 40-49 ve 50-59 yafl gruplar›nda en yüksek
seviyeye ç›kmakta daha sonra ise giderek azalmaktad›r. Bunun sebebi, HBsAg tafl›y›c›lar›n›n
yafl ilerledikçe HBV infeksiyonu sonras›nda geliflen patolojilerle karfl›laflmas› nedeniyle ileri yafllara ulaflamamalar› olabilir.
Tablo 6. Normal popülasyon aras›nda HBsAg ve anti-HBs oranlar›.
Araştırıcı (kaynak no)
Yıl
Şehir
Olgu
HBsAg (%)
Anti-HBs (%)
1999
Kırıkkale
2237
1.3
10.1
Aydın (11)
1999
Aydın
1455
2.0
29.9
Özacar (12)
1997
İzmir
566
3.5
19.8
Dündar (13)
1999
Samsun
420
3.1
23.6
Demirci (14)
2001
Isparta
1092
3.5
13.9
Apan (10)
100
Sonuçlar›n cinsiyete göre de¤erlendirmesi yap›ld›¤›nda, bu çal›flmada HBsAg oran› erkeklerde kad›nlara göre daha yüksek bulunmufltur. HBV infeksiyonu seroprevalans›n›n erkeklerde daha
yüksek oldu¤unu belirten çal›flmalar yan›nda cinsiyete göre fark bulunmayan çal›flma sonuçlar› da
bulunmaktad›r (13-18). Biz bu çal›flmada HBsAg
oran›n› erkeklerde daha yüksek bulduk. Bunun
sebebi askere gitmeleri veya berberlerde ortak
kullan›lan aletlerle (jilet, ustura, makas vb.) trafl
olmalar› ile aç›klanabilir.
6.
7.
8.
Anti-HBs oran› kad›nlarda 20-29 yafl grubunda
%21.6 iken, bu oran›n yafl ile artmas› dikkat çekicidir. Bu bize kad›nlar›n 30 ve daha ileri yafllarda
HBV’ye karfl› ba¤›fl›kl›k kazanma oran›n›n yüksek
oldu¤unu gösterir. Ama bu ba¤›fl›kl›¤›n afl› ile mi
yoksa geçirilmifl do¤al infeksiyonla m› oldu¤unu
sadece anti-HBs pozitifli¤iyle söyleyemeyiz. Bunun ayr›m› için anti-HBc total de¤erinin de bilinmesi gerekmektedir.
9.
‹ncelenen 4196 bireyin anti-HCV seropozitifli¤ini
%0.5 olarak bulduk. Bu de¤er Türkiye genelinde
yap›lan çal›flmalarla uyumludur (8).
12.
Sonuç olarak; HBV infeksiyonunun halen kesin
ve etkili bir tedavisi bulunmad›¤› göz önüne al›n›rsa korunmada afl› uygulamas› ön plana ç›kmaktad›r. Yurdumuzda horizontal yolla bulaflma
yolunun kesilmesi için öncelikle HBsAg pozitif kiflilerin aile fertlerinin taranmas›, e¤itimi ve uygun zamanda afl›lanmalar› gereklidir. Ayn› flekilde HCV infeksiyonuna karfl› da spesifik bir tedavi yoktur. Günümüzde HCV ile ilgili korunma bulaflma kaynaklar›na ve bulaflma yollar›na karfl›
al›nacak önlemlerle s›n›rl›d›r. Öncelikle infekte
kiflilerin tespiti ve bunlar›n aile üyelerinin uyar›lmas›, e¤itilmesi önemlidir.
10.
11.
13.
14.
15.
16.
17.
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
4.
5.
Koff RS. Hepatitis B and hepatitis D. In: Gorbach
SL, Bartlett JG, Blacklow NR (eds). Infectious Diseaes. 2nd ed. Philadelphia: WB Saunders Company, 1998: 850-64.
M›st›k R. Viral Hepatitle Savaş›m Derneği Raporu, 2000.
Taşyaran MA. Hepatit B epidemiyolojisi. K›l›çturgay K (editör). Viral Hepatit 98. 1. Bask›.
1998: 94-100.
Değertekin H. Viral hepatitlerin dünyada ve ülkemizdeki epidemiyolojisi. Aktüel T›p Dergisi 1997;
2: 119-22.
Esteban JI, Gonzales A, Hernandez JM. Evaluation
of hepatitis C virus in a study of transfusion associated hepatitis. N Engl J Med 1990; 323: 1107-12.
18.
Thomas DL, Lemon SM. Hepatitis C. In: Mandell
GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and
Practice of Infectious Diseaes. 5th ed. USA: Churcill Livingstone, 2000: 1736-60.
Yenen OŞ, Badur S. Prevalence of antibodies to
hepatitis C virus in blood donors and risk group
in Istanbul, Turkey. Eur J Clin Microbiol Infect
Dis 1993; 10: 93.
Çakaloğlu Y. Hepatit C virus infeksiyonu. K›l›çturgay K (editör). Viral Hepatit ’94. 1. Bask›. İstanbul: Nobel T›p Kitabevleri Ltd. Şti., 1994:
191-235.
Purcel R. The hepatitis C virus: Overview. Hepatology 1997; 26(Suppl 1): 11-4.
Apan TZ, Y›ld›r›m RC, Y›ld›z A ve ark. K›r›kkale
ilinde Devlet Hastanesi ve K›r›kkale Üniversitesi
T›p Fakültesi Hastanesi Poliklinikleri’ne başvuranlarda hepatit B seroprevalans›. Viral Hepatit
Dergisi 2001; 6: 201-5.
Ayd›n ON, Ayd›n N, Ünal F. Opere edilecek hastalarda HBsAg, anti-HCV ve anti-HIV pozitifliği
ve korunma. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1999;
29: 78-81.
Özacar T, Tosun-Yegane S. İnfertilite olgular›nda
hepatit A, hepatit B ve hepatit C seroprevalans›. VIII. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastal›klar› Kongresi Kongre Kitab›. Antalya, 1997: 434.
Dündar C, Hamzaçebi H, Topbaş M, Gündüz H,
Pekşen Y. Samsun il merkezinde hepatit B infeksiyonu seroprevalans›. Viral Hepatit Dergisi 2001;
6: 194-7.
Demirci M, Ar›doğan BC, Taşk›n P, Arda M. Isparta’da değişik yaş gruplar›nda hepatit B belirleyicilerinin seroprevalans›. Viral Hepatit Dergisi 2001; 6:198-200.
Gültan K. Viral hepatitler. Ankara Üniversitesi
T›p Fakültesi Hastanesi 1988; 41: 183-94.
Taşyaran MA, Akdağ R, Akyüz M ve ark. Erzurum
bölgesi çocuklar›nda parenteral bulaşan hepatit
virüslerinin seroprevalans›. KLİMİK Dergisi
1994: 76-8.
Akbulut A, K›l›ç SS, Felek S ve ark. Elaz›ğ ili ve
yöresinde hepatit B prevalans›n›n araşt›r›lmas›.
Viral Hepatit Dergisi 1995; 1: 29-33.
Pamukçu M, Mutlu G, Yeğin O. Hastane personelinde hepatit B virüs markerleri prevalans›. İnfeksiyon Dergisi 1990; 4: 149.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Birgül KAÇMAZ
Evren Sokak No: 29/13
06590 Cebeci, ANKARA
101
Hamza BOZKURT1, M. Güzel KURTO⁄LU1, Hüseyin GÜDÜCÜO⁄LU1,
Yasemin BAYRAM1, Mustafa BERKTAfi1
1 Yüzüncü Y›l Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, VAN
ÖZET
Çal›flma, sosyoekonomik düzeyi düflük toplumlarda salg›nlar yapabilen, gebelerde ölümle sonuçlanabilen hepatit E
virüsü (HEV) infeksiyonunun bölgemizdeki seroprevalans›n› belirlemek amac›yla yap›lm›flt›r. Çal›flma, Ocak 2000Aral›k 2000 tarihleri aras›nda Yüzüncü Y›l Üniversitesi Araflt›rma ve Uygulama Hastanesi’ne baflvuran 772 hastan›n
serumlar›nda mikro-ELISA yöntemiyle HEV immünglobulin G antikorlar› araflt›r›larak yap›lm›flt›r. Çal›flmaya al›nan
772 adet kan örne¤inin 58’inde anti-HEV pozitifli¤i saptanm›fl olup, bölgemizde HEV seroprevalans› %7.5 olarak belirlenmifltir.
Anahtar Kelimeler: Hepatit E virüs, Van bölgesi, seroprevalans.
SUMMARY
The Seroprevalence of Hepatitis E Virus in and Around Van
This study was performed to determine the seroprevalence of hepatitis E virus (HEV) infection in pregnant women
our region which causes deaths in pregnants and sudden outbreak in society that has low socioeconomic level. The
study was done between 2000 January and 2000 December at Yüzüncü Y›l University, Faculty of Medicine. Sevenhundredseventytwo sera were evaluated for HEV IgG antibody using micro-ELISA method. It was found that 58 of
772 sera were anti-HEV positive and we concluded that the seroprevalence of HEV was 7.5% in our region.
Key Words: Hepatitis E virus, Van region, seroprevalence.
G‹R‹fi
Hepatit E virüsü (HEV) ilk defa 1983 y›l›nda tan›mlanm›fl olup, gerek deneysel gerekse do¤al infeksiyon olgular›n›n d›flk›lar›nda saptanabilen
27-34 nm çap›ndaki virüs benzeri yap›lar›n genomik analizleri sonucunda de¤iflik co¤rafyalarda
görülmüfltür (1). HEV genomu tek sarmall›, pozitif polariteli ve yaklafl›k 7.5 kb büyüklü¤ünde
RNA’d›r (2). Hepatit E enterik olarak bulaflan üç
etkenden (di¤erleri hepatit A ve muhtemelen he-
102
patit F virüsleri) biri olup, klinik bulgular› viral
hepatitlerin di¤er tiplerindeki gibidir (3,4).
HEV’in ana bulafl yolunun fekal-oral yol oldu¤unun bilinmesinin yan›nda, transplasental ve s›k
kan nakli yap›lan veya hemodiyaliz hastalar›nda
transfüzyonal bulafl›n olabilece¤ine dair yay›nlar
da mevcuttur (5-8). Ayr›ca, “Human Immunodeficiency Virus (HIV)” ile infekte kiflilerde ve cinsel
yolla bulaflan hastal›¤› olanlarda da HEV seropo-
zitifli¤inin yüksek oldu¤unu gösteren çal›flmalar
mevcuttur (9,10).
11 (%19)’inin ise ileri yafl (60-80 yafl) grubunda olduklar› gözlenmifltir.
Hastal›¤›n inkübasyon süresi 15-75 gün (ortalama
36 gün) olup, birçok epidemide gebe kad›nlarda
özellikle üçüncü trimest›rda ölüm oran›n›n yaklafl›k %20 civar›nda oldu¤u bildirilmektedir (11-15).
Gebelerde ölüm oran›n›n yüksek olmas›n›n nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte dissemine intravasküler koagülasyon insidans›n›n yüksek oldu¤u ve buna ba¤l› olabilece¤i bildirilmifltir (12).
TARTIfiMA
MATERYAL ve METOD
Çal›flma, Ocak 2000-Aral›k 2000 tarihleri aras›nda
Yüzüncü Y›l Üniversitesi Araflt›rma ve Uygulama
Hastanesi’ne baflvuran ve hepatit markerleri istenilen 289 (%37.4) erkek, 483 (%62.6) kad›n toplam
772 hasta üzerinde yap›lm›flt›r. Çal›flmaya dahil
edilen hastalar›n serumlar› ayr›larak bu serumlarda mikro-ELISA yöntemiyle HEV immünglobulin G (IgG) (Giuliana Diagnostic s.r.l.-Italy) antikorlar› araflt›r›lm›flt›r.
BULGULAR
Anti-HEV pozitifli¤i saptanan 58 olgunun 25
(%43.1)’inin erkek, 33 (%56.9)’ünün kad›n oldu¤u
gözlenmifl ve bölgemizde HEV seroprevalans›
%7.5 olarak belirlenmifltir. Çal›flmaya al›nan 772
adet kan örne¤inden anti-HEV IgG pozitifli¤i saptananlar›n servislere göre da¤›l›mlar› Tablo 1’de verilmektedir. Bu tabloda da görüldü¤ü gibi antiHEV IgG pozitifli¤i s›kl›kla çocuk hastal›klar›
(%17.3) ve genel cerrahi (%14.2) kliniklerinde gözlenmifltir.
Anti-HEV pozitifli¤i saptanan olgular›n 34
(%58.6)’ünün orta yafl (17-60 yafl) grubunda, 13
(%22.4)’ünün çocukluk yafl (5-14 yafl) grubunda,
‹lk çal›flmalarda gebe kad›nlar›n HEV infeksiyonuna daha s›k yakaland›¤›n› bildiren çal›flmalar olmas›na ra¤men, daha sonra yap›lan çal›flmalarda
gebe veya gebe olmayan kad›nlarda HEV seropozitifli¤inin ayn› oldu¤u gösterilmifltir (7,8,16,17).
Hastal›k daha çok genç ve orta yafl grubunda görülmekte, çocuk ve yafll›larda ise daha nadir olarak rastlanmaktad›r (7,13,18-20). Çal›flmam›zda,
bölgedeki HEV infeksiyonlar›n›n %58.6’s›n›n orta
yafl grubunda saptanmas› da bu gerçe¤i yans›tmaktad›r.
Ülkemizde yap›lan ilk çal›flmalarda çocukluk yafl
grubunda seropozitiflik tespit edilmezken, çal›flmam›zda bu yafl grubunda saptad›¤›m›z %17.3 oran›ndaki anti-HEV pozitifli¤i, ülkemizde daha sonra
yap›lan birçok çal›flmada saptanan %1.1-26 aras›ndaki seropozitif de¤erlerle paralellik göstermektedir (20-25). Hepatit E’nin ço¤unlukla genç eriflkinleri etkilemesinin yan›nda bir di¤er önemli özelli¤i
de olgularla yak›n temasta olanlarda klinik hastal›¤›n ortaya ç›kma insidans›n›n rölatif olarak düflük
bulunmas›d›r (7,14). Örne¤in; 1981-1982 y›llar›nda
Nepal Kathmandu vadisinde gözlenen hepatit E
epidemisinde herhangi bir hepatit E olgusu ile birlikte yaflayan ev halk›ndan sadece %2.4’ünde klinik
hastal›k geliflti¤i kaydedilmifltir. Bu oran, ayn› bölgede hepatit A virüsü (HAV) ile infekte olgular›n ev
halk› temaslar›nda gözlenen %10-20’lik sekonder
atak h›z›na terstir (7). Hepatit E epidemilerinin,
özellikle ya¤mur mevsimini takip eden Kas›m, Aral›k, Ocak aylar›nda daha yo¤un olarak görüldü¤ü
saptanm›flt›r (18,20,26).
Tablo 1. Çeflitli kliniklerde saptanan anti-HEV seropozitifli¤i oranlar›.
Servisler
Anti-HEV IgG istenilen
hasta (n)
Anti HEV pozitif olanlar
Sayı
%
İç hastalıkları
73
4
5.4
İnfeksiyon hastalıkları
183
13
7.1
Çocuk hastalıkları
75
13
17.3
Kadın doğum
324
12
3.7
Genel cerrahi
21
3
14.2
Göğüs hastalıkları
19
1
5.2
Diğer
77
12
15.6
Toplam
772
58
7.5
103
Bozkurt H ve ark.
nakl› ET-NANBH epidemisi ile ilgili yay›nlar› bulunmaktad›r (30,31).
Hepatit E infeksiyonuna ait dünyadaki ilk yay›nlar, özellikle sosyoekonomik düzeyi düflük, alt yap› tesisleri yetersiz, flehir içme suyunun kanalizasyon flebekesiyle kontaminasyonu önlenemeyen Hindistan yar›madas› ülkelerinden bildirilmifltir (13,18,27). Son y›llardaki en büyük hepatit
E epidemisi, 1986-1988 y›llar› aras›nda Kuzeybat›
Çin’den bildirilen 119.280 olguyu kapsayan epidemi olmufltur (28). Bu serilerde de kad›nlarda
(özellikle gebe kad›nlarda) mortalite h›z› erkeklerden daha yüksek olarak bildirilmifltir. En son
bildirilen epidemi ise 1991 y›l›nda Hindistan’›n
Kanpur bölgesinde görülen ve 79.000 insan› etkileyen hepatit E epidemisidir (29).
Hollanda’da yap›lan bir çal›flmada serolojik olarak
tespit edilen dört hepatit E olgusunun üçünde endemik ülkelere seyahat öyküsü varken, birinde
Londra’ya gidip gelme d›fl›nda bir seyahat öyküsü
bulunamam›flt›r (32). 1997 y›l›nda yay›nlanan bir
makalede, Amerika Birleflik Devletleri (ABD)’nde
de bu ülkeden kazan›lm›fl hepatit E vakas›ndan
bahsedilmektedir (33).
Ülkemizde HEV seroprevalans› ile ilgili olarak yap›lan araflt›rmalarda al›nan sonuçlar Tablo 2’de
verilmifltir. Bu tabloda da görüldü¤ü gibi ülkemizde çal›flma gruplar›na göre de¤iflmek üzere HEV
seroprevalans› %3-23.5 aras›nda de¤iflmektedir.
Yüksek oranda HEV pozitifli¤i saptanan Güneydo¤u Anadolu Bölgesi d›fl›ndaki sonuçlar çal›flmam›zda ald›¤›m›z %7.5 oran›yla uyumludur. De¤ertekin ve arkadafllar›n›n Diyarbak›r merkezindeki sa¤l›kl› bireylerde %7.7 anti-HEV pozitifli¤i
bildirdikleri bir çal›flma d›fl›ndaki tüm çal›flmalar
Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nde anti-HEV pozitifli¤inin ülkemizin di¤er bölgelerinden oldukça
yüksek oldu¤unu ve bu sonucun hepatit E’nin
epidemik olarak görüldü¤ü ülkelerin sonuçlar›na
yak›n oldu¤unu ortaya koymaktad›r (34-37).
Do¤anc› ve arkadafllar›, Ankara’da yapt›klar› bir
çal›flmada akut viral hepatit ön tan›s›yla hastaneye yat›rd›klar› hastalar›n serolojik göstergelerinde HAV, hepatit B virüsü (HBV), Epstein-Barr
virüs (EBV), sitomegalovirüs (CMV) ve herpes
simpleks virüs (HSV) yönünden negatif bulmufllar ve bu 29 olguyu su kaynakl› enterik olarak bulaflan non-A non-B hepatiti (ET-NANBH) olarak
yay›nlam›fllard›r. Yine Demiröz ve arkadafllar›n›n,
1988-1989 y›llar›nda Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nin fi›rnak ve Eruh askeri birimlerinde su kay-
Tablo 2. Ülkemizde sa¤l›kl› gruplarda anti-HEV seropozitifli¤i*.
Araştırmacı
Bölge
Anti-HEV pozitifliği (%)
Aydın ve arkadaşları
Trabzon
3.0
Thomas ve arkadaşları
İstanbul
5.9
Badur ve arkadaşları
İstanbul
5.3
Çetinkaya ve arkadaşları
Ankara
7.6
Erdurak ve arkadaşları
Adana
7.0
Özacar ve arkadaşları
İzmir
3.5
Mıstık ve arkadaşları
Bursa
9.0
Gültekin ve arkadaşları
Antalya
11.1
Sönmez ve arkadaşları
Malatya
9.3
Taşyaran ve arkadaşları
Erzurum (çocuk)
6.1
Diyarbakır (çocuk)
12.8
Ayaz ve arkadaşları
Saltoğlu ve arkadaşları
Adana
17.8
Aydın ve arkadaşları
Diyarbakır
9
Ayaz ve arkadaşları
Diyarbakır
34
Yükselen ve arkadaşları
Diyarbakır
23.5
Hoşoğlu ve arkadaşları
Diyarbakır
17.3
Değertekin ve arkadaşları
Diyarbakır
7.7
* 38 nolu kaynaktan derlenmiştir.
104
Di¤er ülkelerde sa¤l›kl› insanlarda ve kan donörlerinde yap›lan benzer çal›flmalarda HEV infeksiyonlar›n›n sporadik olarak gözlendi¤i Hollanda,
‹talya, Almanya ve ABD gibi ülkelerde %1.1 ile
%4.4 aras›nda HEV seroprevalans› saptan›rken,
bu oran Meksika’da %9.1-10.5, Tayland’da %9-22,
Hong Kong’da %18.2, Hindistan’da %35.6 olarak
bildirilmektedir (32,39-45).
7.
Bradley DW. Enterically-transmitted non A, non
B hepatitis. Brit Med Bull 1990; 46: 442-61.
8.
Ramalingasuvami V, Purcell RH. Waterborne
non-A, non-B hepatitis. Lancet 1978; 1: 571-3.
9.
Balayan MS, Fedorova OE, Mikhailov MI, et al.
Antibody to hepatitis E virus in HIV-infected individuals and AIDS patients. J Viral Hepat 1997; 4:
279-83.
Çeflitli çal›flmalarda akut non-A non-B hepatit olarak adland›r›lan klinik tablolar›n Güneydo¤u Anadolu Bölgesi kaynakl› yay›nlarda %25-37 olmakla
birlikte, ülke genelinde %0.2-34 aras›nda de¤iflen
oranlarda oldu¤u bildirilmifltir (46-49).
10. Psichogiou M, Tzala E, Boletis J, et al. Hepatitis
E virus infection in individuals at high risk of
transmission of non-A, non-B hepatitis and sexually transmitted diseases. Scand J Infect Dis
1996; 28: 443-5.
Ülkemizde ve di¤er ülkelerde yap›lm›fl olan tüm
bu çal›flmalar de¤erlendirildi¤inde, Asya ve Avrupa k›talar›n›n birleflti¤i bir noktada bulunan
ülkemizde anti-HEV seropozitifli¤i farkl›l›k göstermektedir. Çal›flmam›zda saptad›¤›m›z %7.5
oran›ndaki seroprevalans sonucunun, hepatit E
infeksiyonunun endemik olarak görüldü¤ü ülke
sonuçlar›yla uyumlu oldu¤u ortaya ç›karken, Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nde saptanan %23.5’lik
oran›n ise HEV infeksiyonunun epidemik olarak
görüldü¤ü Güney Asya ülkeleri ile paralellik gösterdi¤i görülmektedir. HEV antikorlar›n›n bölgemizde orta derecedeki yüksekli¤i, bölgedeki sosyoekonomik düflüklük, alt yap› yetersizli¤i ve
hijyen bozuklu¤u gibi nedenlere ba¤l› olabilece¤ini düflündürmektedir.
KAYNAKLAR
1.
Berke T, Golding B, Jiang X, et al. Phylogenetic
analysis of the caliciviruses. J Med Virol 1997;
52: 419-24.
2.
Schlauder GG, Dawson GJ, Erker JC, et al. The
sequence and phylogenetic analysis of a novel hepatitis E virus isolated from a patient with acute
hepatitis reported in the United States. J Gen Virol 1998; 79: 447-56.
3.
Aggarwal R, Krawczynski K. Hepatitis E an overview and recent advances in clinical and laboratory
research. J Gastroenterol Hepatol 2000; 15: 9-20.
4.
Kawai H, Feinstone SM. Acute viral hepatitis. In:
Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and Practice Infectious Diseases. Churchill
Livingstone Inc., 2000: 1279-97.
5.
Khuroo MS, Kamili S, Jamee S. Vertical transmission of hepatitis E virus. Lancet 1995; 345: 1025.
6.
Arankalle VA, Chadha MS, Banarjee K, Srinivosan MA, Chobe LP. Hepatitis E virus infection in
pregnant rhesus monkeys. Indian Med Res 1993;
97: 4-8.
11. Asher LVS, Innis Bl, Shrestha MP, Ticehurst J,
Baze WB. Virus-like particles in the of a patient
with fulminant hepatitis and antibody to hepatitis
E virus. J Med Virol 1990; 31: 229-33.
12. Krawczynski K. Hepatitis E. Hepatol 1992; 17:
932-41.
13. Khuroo MS, Duermeyer W, Zargar SA, Ahanger
AA, Shah MA. Acute sporadic non A, non B hepatitis in India. Am J Epi 1983; 118: 360-4.
14. Myint H, Soe MM, Khin T, Myint TM, Tin KM. A
clinical and epidemiological study of an epidemic
of non A non B hepatitis in Rangoon. Am Soc
Trop Med Hyg 1985; 34: 1183-9.
15. Kane MA, Bradley DW, Shrestha SM, et al. Epidemic non A, non B hepatitis in Nepal. JAMA
1984; 252: 3140-5.
16. Ayd›n K, Köksal İ, Çaylan R, Ayaz C, Usta T, Günel A. Doğu Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu
Bölgeleri’nde çeşitli gruplarda hepatit E virus seropozitifliğinin karş›laşt›r›lmas›. Viral Hepatit
Dergisi 1999; 5: 79-83.
17. Ayaz C, Çümen B, Merdan S, Ar›türk S. Diyarbak›r ili Bağlar semti 5 Nisan mahallesindeki 15-45
yaş doğurganl›k çağ›ndaki kad›nlarda anti-HEV
pozitifliği. Viral Hepatit Dergisi 1996; 2: 127-30.
18. Belabbes EH, Bourguermouh A, Benatallah A, Illoul G. Epidemic non A, non B viral hepatitis in
Algeria: Strong evidence for its spreading by water. J Med Virol 1985; 16: 257-63.
19. Arankalle VA, Tsarev SA, Chadha MS, et al. Agespecific prevalance of antibodies to hepatitis A
and E viruses in pune, India, 1982 and 1992. J Infect Dis 1995; 171: 447-50.
20. Ayd›n K. Doğu Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde çeşitli gruplarda hepatit E seropozitifliği. Uzmanl›k tezi. Trabzon: Karadeniz
Teknik Üniversitesi T›p Fakültesi, 1994.
21. Thomas DL, Mahley RW, Badur S, Palaoğlu KE,
Quinn TC. Epidemiology of hepatitis E virus infection in Turkey. Lancet 1993; 341: 1561-2.
22. Badur S, Yenen OŞ, Yüksel D, Iş›k NH. Çeşitli
gruplarda ve normal populasyonda E hepatiti seroprevalans›. KLİMİK Dergisi 1995; 8: 10-2.
105
Bozkurt H ve ark.
23. Taşyaran ME, Akdağ R, Akyüz M ve ark. Erzurum
bölgesi çocuklar›nda fekal oral bulaşan hepatit
viruslar›n›n seroprevalans›. KLİMİK Dergisi
1994; 7: 74-5.
24. Yükselen AV, Değertekin H, Badur S. Diyarbak›r
il merkezinde hepatit E. Viral Hepatit Dergisi
1997; 1: 76-8.
39. Pavia M, Liritano E, Veratti MA, Angelilo IF.
Prevalence of hepatitis E antibodies in healthy
persons in Southern Italy. Infect 1998; 26: 32-5.
40. Wang CH, Flehmig B, Moeckli R. Transmission
of hepatitis E virus by transfusion? Lancet 1993;
341: 825-6.
25. Ayaz C, Merdan S, Çümen B, Ar›türk S. Diyarbak›r ili iki ayr› semtinde 7-17 yaş grubu çocuklarda anti-HEV seropozitifliğinin karş›laşt›r›lmas›.
41. Dawson GJ, Chau KH, Cabal CM, Yarbough PO,
Reyes GR, Mushahwar IK. Solid-phase enzyme immunosorbent assay for hepatitis E virus IgG and
IgM antibodies utilizing recombinant antigens and
synthetic peptides. J Viro Met 1992; 38: 175-86.
26. Velazquez O, Stetler HC, Avila C, et al. Epidemic
transmission of enterically trasmitted non A, non
B, hepatitis in Mexico, 1986-1987. JAMA 1990;
263: 3281-5.
42. Poovorawan Y, Theamboonlers A, Chumdermpadetsuk S, Komolmit P. Prevalence of hepatitis E
virus infection in Thailand. Ann Trop Med Parasitol 1996; 90: 189-96.
27. Viswanathan R. Infectious hepatitis in Delhi (195556) A critical study. Ind J Med Res 1957; 45: 1-3.
43. Alvarez-Munoz MT, Torres J, Damasio L, Gomez
A, Tapia-Conyer R, Munoz O. Seroepidemiology of
hepatitis E virus infection in Mexican subjects 1 to
29 years of age. Arch Med Res 1999; 30: 251-4.
28. Huang RT, Li DR, Wei J, Huang XR, Yuan XT,
Tian X. Isolation and identification of hepatitis E
virus in Xinjiang, China. J Gen Virol 1992; 73:
1143-8.
29. Ray R, Aggarwal R, Salunke PN, Mehrotra NN,
Talvar GP, Naik SR. Hepatitis E virus genome in
stools of hepatitis patients during large epidemic
in North India. Lancet 1991; 338: 783-4.
30. Doğanc› L, Hac›bektaşoğlu A ve ark. Ankara Güvercinlik bölgesinde saptanan su kaynakl› bir
non-A, non-B hepatitis epidemisi. GATA Bülteni
1989; 31: 141-9.
31. Demiröz P, Hac›bektaşoğlu A, Şengül A, Irmak H,
Serbes S, Kocabalkan F. Su kaynakl› bir non-A,
non-B hepatit epidemisi. İnfeksiyon Derg 1990;
4: 621- 6.
32. Zaaijer HL, Kok M, Lelie PN, Timmerman RJ, Chau
K, Van der pal HJH. Hepatitis E in Netherlands: Imported and endemic. Lancet 1993; 341: 826.
44. Tan D, Im SW, Yao JL, Ng MH. Acute sporadic
hepatitis E virus infection in southern China. J
Hepatol 1995; 23: 239-45.
45. Das K, Agarwal A, Andrew R, Frosner GG, Kar
P. Role of hepatitis E and other hepatotropic virus in aetiology of sporadic acute viral hepatitis:
A hospital based study from urban Delhi. Eur J
Epidemiol 2000; 16: 937-40.
46. Turgut H, Turhanoğlu M, Ayd›n K ve ark. Akut viral hepatit olgular›n›n etyolojik ve epidemiyolojik
özellikleri. İnfeksiyon Derg 1992; 6: 243-5.
47. Yenice N, Canoruç F, Değertekin HB, Ar›kan E,
Müftüoğlu E. Akut hepatitli 70 olguda, hepatitis
A, hepatitis B, non-A, non-B insidans›. VII. Türk
Gastroenteroloji Kongresi Kongre Kitab›. Diyarbak›r, 1987: 111.
33. Kwo PY, Schlauder GG, Carpenter HA, et al.
Acute hepatitis E by a new isolate acquired in the
United States. Mayo Clin Proc 1997; 72: 1133-6.
48. M›st›k R, Bal›k İ. Türkiyede viral hepatitlerin epidemiyolojisi. K›l›çturgay K (editör). Viral Hepatit
98. Ankara: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği,
1998: 10-39.
34. Değertekin H, Yükselen V, Dalg›ç G, Badur S.
Güneydoğu Anadolu’da anti-HEV seropozitifliği.
49. Değertekin H, Yenice N, Kank›l›ç H ve ark. Akut
viral hepatitis vakalar›nda etiyolojik ay›r›m.
Gastroenteroloji 1991; 2: 5-8.
35. Hyams KC, Purdy MA, Kaur M, et al. Acute sporadic hepatitis E in Sudanese children: Analysis
based on a new western blot assay. J Infect Dis
1992; 165: 1001-5.
YAZIfiMA ADRES‹
36. Glynn MJ, Rashid A, Antao AJO, et al. Imported
epidemic non-A, non-B hepatitis in Qatar. J Med
Virol 1985; 17: 371-5.
37. Bassily S, Hyams KC, El Ghorab NM, Ansari AA,
Fanous AS. Acute sporadic hepatitis in adults living in Cairo, Egypt. Am Trop Med Hyg 1986;
35: 1040-4.
Dr. Mustafa BERKTAfi
Yüzüncü Y›l Üniversitesi T›p Fakültesi
Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji
Anabilim Dal›, Marafl Caddesi
65200, VAN
[email protected]
38. Ayd›n K. HEV enfeksiyonu-epidemiyoloji. K›l›çturgay K (editör). Viral Hepatit 98. Ankara: Viral
Hepatitle Savaş›m Derneği, 1998: 193-200.
106
Selçuk Üniversitesi Ö¤rencilerinde HBsAg ve
Anti-HBs Prevalans›
Ali BORAZAN1, Taner BAYRAKTARO⁄LU1, Hakk› POLAT1,
Banu TEK2, Duygu FINDIK3, fiâmil EC‹RL‹2
1 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, ZONGULDAK,
2 Selçuk Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›,
3 Selçuk Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, KONYA
ÖZET
1999-2000 e¤itim ve ö¤retim döneminde Selçuk Üniversitesi’nde e¤itim ve ö¤retim gören 47.045 ö¤rencide HBsAg
ve anti-HBs prevalans›n› araflt›may› amaçlad›k. Rastgele yöntemle seçilen 148’i k›z, 202’si erkek toplam 350 ö¤rencide HBsAg ve anti-HBs seroprevalans› ELISA yöntemi ile araflt›r›ld›. Yafl ortalamas› 21.1 ± 2.1 y›l idi. HBsAg pozitifli¤i k›zlarda %2.7 (n= 4), erkeklerde %3.5 (n= 7), anti-HBs pozitifli¤i k›zlarda %8.1 (n= 12), erkeklerde %9.4
(n= 19) oran›nda bulundu. Toplam 350 ö¤rencinin 11 (%3.1)’inde HBsAg pozitif, 31 (%8.9)’inde anti-HBs pozitif
bulundu. HBsAg ve anti-HBs negatif olan toplam 308 ö¤renci afl›lama program›na al›nd›.
Anahtar Kelimeler: HBsAg, anti-HBs, seroprevalans, üniversite ö¤rencileri.
SUMMARY
Seroprevalence of Hepatitis B and Anti-HBs of the Students in the University of Selçuk
We investigated the seroprevalance hepatitis B and anti-HBs of who 47.045 students of the Selçuk University. Hepatitis B and anti-HBs investigad with ELISA method in agroup of 350 students were chosen in random methods among
47.045 students. There were 148 female and 202 male students. The mean age of 21.1 ± 2.1 years. HBsAg positivity
was 4 (2.7%) in females, 7 (3.5%) in males. Anti-HBs seropositivity was 12 (8.1%) in females, 19 (9.4%) in males.
Of 350 students, HBsAg positivity 11 (3.1%) and anti-HBs positivity 31 (8.9%) were determined. 308 students who
were negative for HBsAg and anti-HBs markers were put into vaccination programme.
Key Words: HBsAg, anti-HBs, seroprevalence, students of higher education.
G‹R‹fi
Hepatit B virüsü (HBV), uzun kuluçka süreli hepatit, serum hepatiti, MS-2 hepatiti ve viral hepatit
B diye isimlendirilen infeksiyon etkenidir.
HBV’nin yay›lmas›nda tafl›y›c›l›k oldukça önemlidir ve tek rezervuar› insand›r. Dünya Sa¤l›k ÖrgüViral Hepatit Dergisi 2003; 8(2): 107-110
tü (DSÖ) verilerine göre dünyada yaklafl›k 400500 milyon kifli bu virüsü tafl›makta, her y›l 1-2
milyon kifli do¤rudan HBV infeksiyonu ve komplikasyonlar›na ba¤l› nedenlerle yaflam›n› yitirmektedir. HBV dünyadaki primer hepatoselüler karsinoma olgular›n›n %80’inden sorumlu tutulmakta-
107
Borazan A ve ark.
d›r. HBV tafl›y›c›lar› asemptomatik olabildi¤i gibi
siroz ve hepatoselüler karsinoma için yüksek risk
alt›ndad›rlar. Bunlarda kronik infeksiyon riski %610 aras›nda de¤iflmekte ve primer hepatoselüler
karsinoma rastlanma ihtimali sa¤l›kl› kiflilere
oranla 200-400 kat daha fazla olmaktad›r (1,2).
Geliflmifl bat› ülkelerinde tafl›y›c›l›k oran› %1’den
düflük iken, geliflmekte olan baz› ülkelerde %20’yi
geçmektedir. Türkiye’de hepatit B yüzeyel antijeni (HBsAg) seroprevalans› ile ilgili yap›lan çal›flmalarda oran›n %3.9-12.5 aras›nda oldu¤u bildirilmifltir. Türkiye’de 2.4-6 milyon aras›nda HBV tafl›y›c›s› bulundu¤u san›lmaktad›r. Hepatit B yüzeyel
antijeni antikoru (anti-HBs) pozitifli¤i ise %20.656.3 aras›nda de¤iflmektedir (2-4).
HBsAg ve anti-HBs gibi serumda kal›c› göstergelerin varl›¤› sayesinde HBV infeksiyonunun prevalans› çok iyi araflt›r›labilmektedir. Ancak ülkemizde prevalans çal›flmalar›n›n çok az olmas›, HBV
ile ilgili çal›flmalar›n daha çok kan merkezi verilerine ve hastane çal›flanlar›na dayanmas› nedeniyle sonuçlar çok çeliflkilidir.
Genç nüfusa yönelik tafl›y›c›l›k ve antikor düzeylerine yönelik çal›flmalar›n say›s› çok az ve sadece belirli merkezlerle s›n›rl›d›r. Bu çal›flmada;
genç nüfusun en iyi örnek grubunu oluflturan üniversite ö¤rencilerindeki HBsAg ve anti-HBs pozitifli¤ini tespit etmeyi amaçlad›k.
MATERYAL ve METOD
Bu çal›flma; Selçuk Üniversitesi’nde 1999-2000 y›l› e¤itim ve ö¤retim döneminde 14 fakülte, 32
meslek yüksek okulu ve enstitüde e¤itim ve ö¤retim gören 19.813’ü k›z, 27.232’si erkek toplam
47.045 ö¤renci aras›ndan rastgele seçilen (difl hekimli¤i fakültesi 2, e¤itim fakültesi 55, fen-edebiyat fakültesi 45, hukuk fakültesi 14, ilahiyat fakültesi 11, iletiflim fakültesi 7, iktisadi ve idari bilimler fakültesi 20, Karaman ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler
Fakültesi 10, meslek e¤itim fakültesi 27, mimarl›kmühendislik fakültesi 34, t›p fakültesi 8, veteri-
nerlik fakültesi 6, ziraat fakültesi 17, teknik e¤itim
fakültesi 1, meslek yüksek okullar› ve enstitülerden 93 ö¤renci) 148’i k›z, 202’si erkek toplam 350
ö¤renci üzerinde yap›ld›. Ö¤rencilerin seçimi yap›l›rken dikkat etti¤imiz noktalar;
1. Tüm fakülte ve yüksek okula düflen ö¤renci say›s›n›n toplam ö¤renci say›s› içerisindeki oran›na,
2. Tüm fakülte ve yüksek okullardaki k›z ve erkek
ö¤renci say›s›n›n toplam k›z ve erkek ö¤renci say›s› içerisindeki oran›na,
3. Ö¤rencilerin rastgele yöntemle seçilmesine,
4. Fakülteler, enstitüler ve yüksek okullardaki ö¤renci say›lar›n› önceden belirleyerek az veya çok
ö¤renci al›nmamas›na özen gösterildi.
Ö¤rencilerden ön kol periferik venlerden düz kuru tüp içerisine 4 cc kan örnekleri al›nd›. 3000 devir/dakika befl dakika santrifüj edildi. Al›nan kanlar›n serumlar›nda Selçuk Üniversitesi T›p Fakültesi Mikrobiyoloji Laboratuvar›’nda “Enzyme Linked Immunassay (ELISA)” yöntemi ile Abbott firmas›n›n “Auszyme Monoclonal” ve “Ausab” kitleri kullan›larak s›ras›yla HBsAg ve anti-HBs tayin
edildi. Çal›flma verileri bilgisayarda Windows
destekli SPSS program› kullan›larak de¤erlendirildi. Olgular›n cinsiyet oranlar›, yafl ortalamalar› ve
standart sapmalar› hesapland›. Sonuçlar›n yorumlanmas›nda, Student’s t-testi ve Ki-kare testi
kullan›ld›.
BULGULAR
Selçuk Üniversitesi ö¤rencileri aras›ndan rastgele
seçilen 148’i k›z, 202’si erkek toplam 350 ö¤rencide HBsAg ve anti-HBs çal›fl›ld›. Çal›flmaya al›nan
vakalar›n; cinsiyet, yafl ortalamalar›, HBsAg ve
anti-HBs pozitifli¤i Tablo 1’de gösterildi.
Yafl (y›l); k›zlarda en düflük 17, en yüksek 26 olup,
ortalamas› 20.8 ± 1.7 y›l idi. Erkeklerde en düflük
17, en yüksek 28 olup, ortalamas› 21.5 ± 2.3 y›l bulundu. Yafl fark› istatistiksel olarak anlaml› bulunmad› (p> 0.05).
Tablo 1. Olgular›n cinsiyet, yafl, HBsAg ve anti-HBs bulgular›.
Cinsiyet (n)
Yaş ortalaması (yıl)
Kız
Erkek
Toplam
148
202
350
20.8 ± 1.7
21.5 ± 2.3
21.1 ± 2.1
HBsAg (n)
4 (%2.7)
7 (%3.5)
11 (%3.1)
Anti-HBs (n)
12 (%8.1)
19 (%9.4)
31 (%8.9)
108
Selçuk Üniversitesi Ö¤rencilerinde HBsAg ve Anti-HBs Prevalans›
HBsAg; 148 k›z ö¤rencinin 4 (2.7)’ünde, 202 erkek
ö¤rencinin 7 (%3.5)’sinde pozitif bulundu. Toplam 350 ö¤rencinin 11 (%3.1)’inde HBsAg pozitif
bulundu.
Anti-HBs; 148 k›z ö¤rencinin 12 (%8.1)’sinde, 202
erkek ö¤rencinin 19 (9.4)’unda pozitif bulundu.
Toplam 350 ö¤rencinin 31 (%8.9)’inde anti-HBs
pozitif bulundu. Cinsiyet aç›s›ndan HBsAg ve anti-HBs pozitifli¤i aras›ndaki fark istatistiksel olarak anlaml› bulunmad› (p> 0.05).
HBsAg ve anti-HBs negatif bulunan 132 k›z ö¤renci ve 176 erkek ö¤renci olmak üzere toplam 308
ö¤renci afl›lama program›na al›narak afl›land›.
TARTIfiMA
Dünya nüfusunun yar›s›na yak›n› (2 milyar) bu virüsle infekte olmufltur. Bunun da %90-95’i geri kalm›fl ve geliflmekte olan ülkelerdir (2). Ülkemiz genelinde bireylerin %33 kadar› HBV ile karfl›laflm›flt›r
(HBsAg pozitif, HBsAb pozitif) ve bunlar›n %5-7 kadar›nda HBsAg tafl›y›c›l›¤› kal›c› olmaktad›r. HBV ile
temastan sonra akut hepatit adultlar›n %30-40’›nda
semptomatik olmakta ve nadiren fatal seyretmektedir. Kronikleflme oranlar› yafl ile ilgili olmakta ve
adult vakalarda %3-10, çocuklarda %20-30, yenido¤anlarda ise %90’lara ulaflmaktad›r. HBV, fulminan
hepatit, siroz ve karaci¤er kanseri gibi ölümcül
hastal›klar›n en s›k sebebidir (5).
HBsAg ve anti-HBs gibi serumda kal›c› göstergelerinin varl›¤› sayesinde HBV infeksiyonunun prevalans› çok iyi araflt›r›lm›flt›r. Ancak ülkemizde
prevalans çal›flmalar›n›n çok az olmas›, HBV ile ilgili çal›flmalar›n daha çok kan merkezi verilerine
ve hastane çal›flanlar›na dayanmas› nedeniyle sonuçlar çok çeliflkilidir.
Mutlu ve arkadafllar›, operasyona girecek hastalar›n kendi çevrelerinden getirdikleri 6310 kan vericisinde yapt›klar› HBsAg oran›n› %5.2 olarak bulduklar›n› bildirmifllerdir (6). Hazar ve arkadafllar›, Adana K›z›lay Kan Merkezi’ne kan vermek amac›yla
baflvuran 336’s› gönüllü, 2751’i asker toplam 3087
kan vericisinde HBsAg’nin %1.5’inde pozitif bulundu¤unu bildirmifllerdir (7). Ar›o¤ul, 26.047 gönüllü
kan vericisinde HBsAg prevalans›n› %3.9 olarak
buldu¤unu bildirmifltir (8). Dündar ve arkadafllar›
8785 donör kan vericisinin %6.6’s›nda, K›l›ç ve Dündar 65.068 vericinin %7.9’unda HBsAg pozitif bulundu¤unu bildirmifllerdir (9,10). Hyams ve arkadafllar› Amerika Birleflik Devletleri (ABD)’nde 5719
askerin %0.3’ünde HBsAg pozitifli¤i oldu¤unu bildirmifllerdir (11). K›z›lay Kan Merkezi 1989-1993 y›l-
lar›nda 20 il ortalamas› 2 milyon donörde HBsAg
pozitifli¤ini %5.0 olarak bildirmifltir (2).
Baz› meslek gruplar›nda HBV tafl›y›c›l›k oran› fazlad›r. Sa¤l›k personelinde özellikle diyaliz ünitesinde çal›flanlarda, uyuflturucu ba¤›ml›lar›nda,
devaml› kan ve kan ürünü almak zorunda olan
hastalar baflta olmak üzere tüm bireyler risk alt›ndad›r. Türkiye’de sa¤l›k personeli için HBsAg
ortama %8 (3.5-16.4), anti-HBs %40 (17.9-52.9)
oranlar›nda bulundu¤u belirtilmifltir (2).
Maral ve arkadafllar›, Ankara Gölbafl› E¤itim Araflt›rma Sa¤l›k Grup Baflkanl›¤› Bölgesi’nde çal›flan
60 sa¤l›k personelinde yapt›klar› araflt›rmada,
HBsAg pozitifli¤ini %6.7 olarak bulduklar›n› bildirmifllerdir (12). Sar›tafl ve arkadafllar›, Yüksek
‹htisas Hastanesi’nde yapt›klar› toplam 200 hastane personelinde HBsAg pozitifli¤ini %5, antiHBs + anti-HBc pozitifli¤ini %66 oran›nda bulduklar›n› bildirmifllerdir (13).
Aydo¤an ve arkadafllar› ‹zmir’de sokakta yaflayan
58 çocuk üzerinde yapt›klar› araflt›rmada, HBsAg’yi
%8.9, anti-HBs’yi %51.8 çocukta tespit etmifller ve
Romanya’da yetimhanede yaflayan çocuklar›n
%20 tafl›y›c› olduklar›n› ve ‹zmir’in k›rsal kesim ve
ilçelerindeki HBsAg pozitifli¤inin %2.8-2.4 oldu¤unu bildirmifllerdir (14).
HBV tafl›y›c›l›¤› Avrupa ülkelerinde %1 civar›nda
olup, bat› Avrupa’da %0.1-0.5, do¤u Avrupa’da
%1-5 aras›nda de¤iflmektedir (3).
Yap›lan bu çal›flmada, 47.045 üniversite ö¤rencisi
aras›ndan rastgele seçilen 350 üniversite ö¤rencisinin 11 (%3.14)’inde HBsAg pozitif, 31 (%8.89)’inde anti-HBs pozitif bulundu.
Bollani ve arkadafllar›, 633 t›p fakültesi ö¤rencisinde yapt›klar› araflt›rmada, HBsAg oran›n› %2.5,
anti-HBs + anti-HBc oran›n› %11.5 olarak tespit ettiklerini, ayr›ca di¤er yafl gruplar› ve di¤er üniversite ö¤rencilerinde de oran›n ayn› oldu¤unu bildirmifllerdir (15). Flores ve arkadafllar›, 774 t›p fakültesi ö¤rencisinde HBsAg oran›n› %0.13 olarak
tespit ettiklerini bildirmifllerdir (16).
Türkiye’de viral hepatitlerle ilgili çal›flmalar›n tamam›na yak›n› üniversiteler ve di¤er e¤itim hastanelerince bulunduklar› illerde yap›lmaktad›r.
Bu hastanelerin olmad›¤› illerden çok az veri olmas› nedeniyle bu bölgeler hakk›ndaki bilgiler de
s›n›rl› olmaktad›r. Ayr›ca yap›lan prevalans çal›flmalar› daha çok çocukluk dönemini kapsamaktad›r. Sa¤l›k Bakanl›¤›’nca tipi belirlenmeden bildirilen y›ll›k infeksiyöz viral hepatit say›s› 1990 y›-
109
Borazan A ve ark.
l›nda 33.282 iken, 1997 y›l›nda 4343 olup, bunlara
ba¤l› ölüm say›s› 63 ve 11’dir (17). Türkiye’de üniversite ö¤rencilerinde yap›lm›fl genifl çapl› herhangi bir çal›flmaya rastlamad›k. Ancak bu yafl
gruplar›n› da kapsayan çal›flmalarda Tansu¤ ve
arkadafllar› 21-25 yafl grubunda HBsAg oran›n›
%9.2, anti-HBs oran›n› %18.3, Pahsa ve arkadafllar› 20-24 yafl grubu için HBsAg oran›n› %10.6, antiHBs oran›n› %14.0 olarak bulduklar›n› bildirmifllerdir (18,19). Sonuçlar›m›z› yap›lan çal›flmalar›n
sonuçlar›yla karfl›laflt›rd›¤›m›z zaman, HBsAg pozitiflik oran›n›n Türkiye’de yap›lan çal›flmalardaki
oranlardan genellikle düflük oldu¤u, ancak ABD
ve Avrupa ülkelerindeki oranlardan yüksek oldu¤u görülmektedir.
Sonuç olarak; Türkiye’deki gerçek prevalans› belirlemek ve ilerideki çal›flmalarla karfl›laflt›rabilmek için çok merkezli ve büyük çapl› araflt›rmalar›n yap›lmas›, ayr›ca koruma önlemlerinin artt›r›lmas› ve öncelikle riskli gruplar olmak üzere afl›lama yap›lmas›n›n uygun olaca¤› kanaatindeyiz.
9.
Dündar İH, Yaman A, Çetiner S, K›l›ç NB, Apan
TZ. Kan donörlerinde ve random seçilmiş hasta
örneklerinde muhtelif hepatit markerlerinin s›kl›ğ›. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1994; 24: 236-9.
10. K›l›ç NB, Dündar İH. Çukurova bölgesinde kan
donörlerinde HBsAg ve anti-HCV testlerinin sonuçlar›. Viral Hepatit Dergisi 1996; 2: 119-22.
11. Hyams KC, Cross ER, Bianco MA, et al. Geographic risk factors for viral hepatitis and cytomegalovirus infection in United States Armed Forces
blood donors. Transfusion 1992; 32: 644-7.
12. Maral I, Özkan S, Aybar C, Bumin MA. Birinci
basamakta çal›şan sağl›k personelinde viral hepatit A, B, C ve E seroprevalans› ve personelin bu
infeksiyonlar›n bulaş yollar›n› bilme durumu. İnfeksiyon Dergisi 1999; 13: 89-93.
13. Sar›taş Ü, Kantaroğlu N, Y›ld›r›m B, Saydam G,
Y›lmaz U. Türkiye yüksek ihtisas hastanesi sağl›k
personelinde hepatitis B virüs prevalans›. Gastroenteroloji 1994; 5: 147-8.
14. Aydoğan A, Ersoy B, Ötünç Z, Alt›nörs S, Ar›kan
Z. Uçucu madde kullanan sokak çocuklar›nda hepatit ve HIV taramas›. Türkiye T›p Dergisi 1999;
6: 256-61.
1.
Zuckerman AJ, Harrison TJ. Hepatitis B virus
chronic liver disease and hepatocellular carcinoma. Postgraduate Med J 1987; 63: 13-9.
15. Bollani A, Nardi G, Donato F, Pasquale L,
Dall’Oglio MB. Prevalence of viral hepatitis B
markers in a sample of stutents at the School of
Medicine and Surgery, University of Brescia. Boll
Ist Sieroter Milan 1987; 66: 185-93.
2.
Taşyaran MA. Hepatit B epidemiyolojisi. K›l›çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit 2001.
İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2001:
121-8.
16. Flores-castaneda MS, Garcia-Mendez BL, Tijerina-Menchaca R. HCV and HBV seropositivity in
university students of the State of Nuevo Leon,
Mexico. Rev Gastroenterol Mex 1996; 61:327-31.
3.
Goudeau A. Epidemiology and eradication strategy for hepatitis B in Europe. The European Regional Study Group. Vaccine 1990; 8: 113-6.
17. Yalç›n M, Bardak M. Türkiye istatistik y›ll›ğ›
1987-1994. Ankara: Sağl›k Bakanl›ğ› Yay›n No:
589. 1997: 61-3.
4.
Çakaloğlu Y, Ökten A, Yalç›n Ş. Türkiye’de hepatit B virüs infeksiyonu seroepidemiyolojisi. Turk J
Gastroenterol 1990; 1: 29-53.
18. Tansuğ Ş, Düzgüns›vac› E, Ünal Z, Gürel H. Hepatit B virüs infeksiyonunun seroepidemiyolojik
araşt›r›lmas›. Viral Hepatit Derg 1999; 2: 96-109.
5.
Karayalç›n S. Kronik hepatit B ve C’de tedavi.
Güncel Gastroenteroloji 1997; 1: 68-82.
6.
Mutlu H, Demiroğlu C, Yaz›c›oğlu N, Demiroğlu
C. Sağl›kl› kişilerde HBsAg s›kl›ğ›. Cerrahpaşa
T›p Fakültesi Dergisi 1991; 22: 561-4.
19. Pahsa A, Üzsoy MF, Altunay H, Koçak N, Ekren
Y, Çavuşlu Ş. İstanbul’da hepatit B ve C seroprevalans›. Gülhane T›p Derg 1999; 41: 325-30.
7.
Hazar S, İlkit M, Akan E, Girmen A. Gönüllü ve
asker kan vericilerinde HBsAg, anti-HCV ve antiHIV 1/2 antikorlar›n›n araşt›r›lmas›. İnfeksiyon
Dergisi 1998; 12: 19-22.
KAYNAKLAR
8.
110
Ar›oğul S. Kan donörlerinde HBsAg prevalans›.
İnfeksiyon Dergisi 1987; 1: 289.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Ali BORAZAN
Zonguldak Karaelmas Üniversitesi
T›p Fakültesi ‹ç Hastal›klar›
Anabilim Dal›
67600, ZONGULDAK
Kronik Hastal›¤a Sahip Olanlarda HBV ve HCV
Seroprevalans›#
‹rfan fiENCAN1, ‹dris fiAH‹N2, Yaflar SERTBAfi3, Öner BALBAY4, ‹smet BULUT4
1
2
3
4
Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi Düzce T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›,
Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi Düzce T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›,
Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi Düzce T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›,
Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi Düzce T›p Fakültesi, Gö¤üs Hastal›klar› Anabilim Dal›, DÜZCE
ÖZET
Hepatit B virüsü (HBV)’nün ve hepatit C virüsü (HCV)’nün seroprevalans› baz› hastal›klarda yüksek oranda bulunmufl ve bunun nedenleri aras›nda s›k hospitalizasyon ve parenteral giriflimler gösterilmifltir. Ayr›ca, HCV’nin özellikle hemodiyaliz hastalar›nda nozokomiyal olarak bulaflabildi¤i bilinmektedir. Bu çal›flman›n amac›; s›k hastaneye baflvurmak durumunda olan kronik hastal›¤a sahip hasta gruplar›nda HBV ve HCV seroprevalans›n› ve epidemiyolojik özelliklerini belirlemektir. En az iki y›l ya da daha uzun süreli kronik hastal›¤› olan ve y›ll›k hastaneye
baflvurma say›s› ikiden fazla olan 134 hasta çal›flmaya al›nm›flt›r. Kronik hepatit ya da hemodiyaliz nedeniyle izlenen hastalar çal›flma d›fl› b›rak›lm›flt›r. Kontrol grubu olarak bölgemiz kan donörlerinin verileri de¤erlendirilmifltir. Hastalar›n sahip olduklar› hastal›klar›, hastal›k süresi, hastaneye baflvurma s›kl›¤›, hastaneye yat›fl, operasyon
geçirme, transfüzyon alma, sar›l›k geçirme ve hepatit B için afl›lanma hikayesi gibi verileri kaydedilmifltir. HBsAg,
anti-HBc ve anti-HCV belirleyicileri enzim immünassay [EIA (Abott Axsym)] yöntemi ile belirlendi. De¤erlendirmeye al›nan 70 erkek, 64 kad›n hastan›n yafllar› 24-86 (54.9 ± 15.34) y›l aras›nda idi. HBsAg 10 (%7.5), anti-HCV 7
(%5.2) hastada ve anti-HBc 51 (%38.1) hastada pozitif olarak bulundu. ‹ki hastada HBsAg ve anti-HCV’nin birlikte
pozitifli¤i belirlendi. Hastaneye yat›fl hikayesi bulunanlarda anti-HBc pozitiflik oran› di¤erlerine göre daha yüksek
olarak bulunmufltur. Sonuç olarak; HBV ve HCV seropozitifli¤inin; kronik hastal›¤› olanlarda kan donörlerine oranla daha yüksek oldu¤u görülmüfltür. HBV seropozitifli¤inin hastaneye yat›fl anamnezi bulunanlarda daha fazla oldu¤u bulunmufltur. Bu sonuçlar, HBV ve HCV’nin kronik hastal›¤› bulunanlarda nozokomiyal bulafl yönünden dikkate al›nmas› gerekti¤ini düflündürmekle birlikte, daha genifl serilerde çal›fl›lmas›na ihtiyaç oldu¤unu düflünmekteyiz.
Anahtar Kelimeler: Kronik hastal›k, hepatit B virüsü, hepatit C virüsü.
SUMMARY
Seroprevalence of HBV and HCV in Patients with Chronic Disease
Seroprevalence rates of hepatitis B and hepatitis C infections have been found high in some patients groups. This
fact may be related to hospitalization frequency and parenteral procedures. Additionally, hepatitis C virus (HCV)
is known to be transmitted by nosocomial route in hemodialysis patients. The aim of this study was to investigate
the seroprevalence of hepatitis B virus (HBV) and HCV infections and epidemiologic characteristics in patients with
chronic diseases. Onehundredthirtyfour patients who had chronic diseases at least for two years included to the
111
fiencan ‹ ve ark.
study. Chronic hepatitis patients and hemodialysis patients were excluded from the study. Information about diseases and duration, recourse frequency to the hospital, hospitalization, operation history, transfusion, jaundice history, hepatit B immunization were recorded. HBsAg, anti-HBc and anti-HCV markers were studied by enzyme
immunoassay [EIA (Abott Axsym)]. Mean age of 70 male and 64 female were 24-86 (54.9 ± 15.34). Positivity rates
of HBsAg, anti-HCV and anti-HBc were 7.5%, 5.2% and 38.1% respectively. HBsAg and anti-HCV were positive in two
patients. Anti-HBc positivity rates were higher in the patients had a hospitalization history than those of other groups. In conclusion, it was observed that HBV and HCV seropositivity rates were higher in the patients with chronic
diseases than those of the volunteer blood donors. HBV seropositivity rates were high in patients who had chronic
diseases for a long time, and had a hospitalization history. Although these results suggested that the patients with
chronic diseases must be thought for nosocomial transmission of HBV and HCV, further studies must be planned.
Key Words: Chronic disease, hepatitis B virus, hepatitis C virus.
# Bu çal›flma, VI. Ulusal Viral Hepatit Sempozyumu’nda poster olarak sunulmufltur.
G‹R‹fi
Hepatit B virüsü (HBV) infeksiyöz kan veya kan
içeren vücut s›v›lar›na perkütan veya permukozal
temas ile bulaflabilmektedir. HBV geçiflinde kronik hepatit B’li hastalar en önemli rolü oynamaktad›r. HBeAg pozitif hastalar daha yüksek oranlarda olmakla birlikte bütün HBsAg pozitif hastalar
HBV’yi bulaflt›rabilmektedir. Herhangi bir görünür kan içermeyen, her mL’sinde 102-103 virion
içeren kontamine çevresel yüzeyler de bulaflmada rol alabilirler. HBV d›fl ortamda nispeten stabil, oda ›s›s›nda yüzeylerde en az yedi gün canl›
kalabilmektedir (1).
Hepatit C virüsü (HCV) transfüzyon iliflkili hepatitlerin majör etkeni olmakla birlikte, hemodiyaliz
ünitelerinde ve hematoloji kliniklerinde transfüzyon uygulanmayan hastalarda da nozokomiyal
bulafl nedeniyle oldukça yüksek oranlarda bulunabilmektedir. Son y›llarda moleküler biyolojik
teknikler ile HCV’nin hemodiyaliz ünitelerinde
hastadan hastaya geçifli gösterilmifltir. Anti-HCV
pozitifli¤inin hastalara uygulanan diyaliz süresinin uzamas› ile artmas› da nozokomiyal geçifli düflündürmektedir. Günümüzde HCV’nin bulafl yollar›ndan birisinin de nozokomiyal yol oldu¤u kabul edilmektedir (2-4).
Yap›lan çeflitli çal›flmalarda diabetes mellitus
(DM) olan hastalarda, psikiyatrik hastalar ve hastanede yatan hastalar gibi kronik hastal›¤a sahip
ve s›k hastaneye baflvuran baz› hasta gruplar›nda
HBV ve HCV seroprevalans› kontrol grubuna göre
daha yüksek bulunmufl ve çeflitli çal›flmalarda bunun nedeni olarak hepatit etkenlerinin nozokomiyal bulafl› ileri sürülmüfltür (5-8).
112
Bu ön çal›flmada s›k hastaneye baflvurmak durumunda olan, en az iki y›l ya da daha uzun süredir
çeflitli kronik hastal›klara sahip ve y›lda en az iki
defa hastaneye baflvuran hastalarda HBV ve HCV
seroprevalans›n› ve epidemiyolojik özellikler ile
iliflkisini belirlemek amaçlanm›flt›r.
MATERYAL ve METOD
‹ç hastal›klar› ve gö¤üs hastal›klar› klinik ve polikliniklerinde en az iki y›l ya da daha uzun süredir takip edilmekte olan, kronik hastal›¤a sahip
ve y›ll›k hastaneye baflvurma say›s› ikiden fazla
olan 70 erkek, 64 kad›n olmak üzere toplam 134
hasta çal›flmaya al›nm›flt›r. Hepatit nedeniyle izlenen ve hemodiyaliz uygulanan hastalar çal›flma
d›fl› b›rak›lm›flt›r. Kontrol grubu olarak Düzce K›z›lay Kan Merkezi donörlerinin son iki y›la ait verileri de¤erlendirilmifltir.
Hastalar›n sahip olduklar› hastal›klar›, hastal›k
süresi, hastaneye baflvurma s›kl›¤›, hastaneye yat›fl, operasyon geçirme, transfüzyon alma, sar›l›k
geçirme ve hepatit B için afl›lanma hikayesi kaydedildi. Tüm hastalarda alanin aminotransferaz
(ALT) de¤eri ve DM olan hastalarda diyabetin insülin ba¤›ml› olup olmad›¤› belirlendi. HBsAg, anti-HBc ve anti-HCV belirleyicileri enzim immünassay [EIA (Abott Axsym)] yöntemi ile belirlendi
(9). HBsAg pozitif olan hastalar için HBeAg ve anti-HBe antikorlar›n›n varl›¤› belirlendi.
‹statistiksel de¤erlendirme için Fischer’in Ki-kare
testi uyguland›.
BULGULAR
De¤erlendirmeye al›nan 70 erkek, 64 kad›n hastan›n yafllar› 24-86 (54.9 ± 15.34) y›l aras›nda saptand›. Hastalardan 40 (%29.9)’› kronik bronflit, ast›m
gibi akci¤er patolojisi; 63 (%47.0)’ü DM ve hipertansiyon tan›s› ile takip edilmekteydi. DM’li olan
51 hastan›n 21’inde ek olarak baflka bir kronik hastal›k bulunmaktayd›. Otuzbir hastada ise malignite, hipertiroidi, kronik gastrit, inme gibi kronik
hastal›klar saptand›. Kronik hastal›k süresi 2-30
(ortalama 5) y›l aras›nda de¤iflmekte idi. Hastalar›n 55 (%41.0)’i befl y›ldan daha uzun süre kronik
hastal›k nedeni ile takip edilmekte idi. Hastalardan
83 (%61.9)’ü daha önce herhangi bir nedenle hastaneye yat›r›lm›fl ve bunlar›n 38 (%28.4)’inin birden fazla hastaneye yat›fl anamnezi bulunmakta
idi. Hastalardan ikisinde sar›l›k, dördünde hepatit
B’ye karfl› afl›lanma anamnezi vard›. Onyedi hasta
transfüzyon alm›flt› ve transfüzyon alma ile HBV
ve HCV seroprevalans› aras›nda iliflki bulunmad›.
Çal›flmaya al›nan hastalar›n epidemiyolojik özellikleri Tablo 1’de verilmifltir.
HBsAg 10 (%7.5), anti-HCV 7 (%5.2) ve anti-HBc
51 (%38.1) hastada pozitif olarak bulunmufltur. ‹ki
hastada HBsAg ve anti-HCV belirleyicilerinin birlikte pozitifli¤i belirlendi. Hastaneye yat›fl hikayesi olanlarda anti-HBc pozitiflik oran› yüksek olarak bulunmufltur (p= 0.009). Hepatit belirleyicilerinin pozitifli¤i ile operasyon geçirme hikayesi ve
hastaneye yat›fl say›s› aras›nda anlaml› bir iliflki
saptanmam›flt›r. Hastalar›n epidemiyolojik özelliklerine göre HBsAg, HCV ve anti-HBc oranlar›
Tablo 2’de gösterilmifltir.
Kontrol grubu olarak Düzce K›z›lay Kan Merkezi’nin son iki y›ll›k verileri çal›flmaya al›nm›flt›r.
Sekizbindokuzyüzdoksanyedi kan donöründe anti-HCV ve HBsAg s›kl›¤› s›ras›yla %0.96 (n= 87) ve
%3.6 (n= 324) oran›nda bulunmufltur.
TARTIfiMA
Yap›lan çeflitli çal›flmalarda kronik hastal›¤a sahip ve s›k hastaneye baflvuran baz› hasta gruplar›nda HBV ve HCV seroprevalans› kontrol grubuna göre daha yüksek bulunmufl ve bunun nedeni
olarak hepatit etkenlerinin nozokomiyal bulafl›
ileri sürülmüfltür (5-8).
Hindistan’da yap›lan bir çal›flmada, HBsAg s›kl›¤›
kan donörlerinde %2.1 iken, hastaneden rastgele
seçilmifl hastalarda %7.7 olarak bulunmufltur (6).
Kalkan ve arkadafllar› uzun süre hastanede yatan
lepramatöz lepral› hastalarda anti-HCV antikorlar›n›n seroprevalans›n› %26.7 olarak bulmufllard›r
(10). Bu yüksek oranlar hastalar›n uzun süre hastanede kalmas› ve s›k cerrahi müdahalelere maruz kalmalar› ile iliflkilendirilmifltir. Bu çal›flmalar›n aksine, Japonya’da yap›lan bir çal›flmada,
Tablo 1. Çal›flmaya al›nan hastalar›n epidemiyolojik özellikleri.
Parametre
n
%
Cinsiyet
Erkek
Kadın
70
64
52.2
47.8
KOAH
DM + HT
Diğerleri
40
63
31
29.9
47.0
23.1
Kronik hastalık
süresi (yıl)
Ortanca
2-5
≥6
5 yıl
79
55
58.9
41.1
Kronik hastalık tipi
Hastaneye
başvurma
sıklığı
(X ± SD)/yıl
3.5 ± 1.72
Hastaneye
yatma
hikayesi
83
61.9
45
16
22
33.6
11.9
16.4
38
28.4
Hastaneye
yatış sayısı
1
2
≥3
Operasyon
geçirme
hikayesi
KOAH: Kronik obstrüktif akciğer hastalığı, DM: Diabetes
mellitus, HT: Hipertansiyon.
uzun süre hastanede yatan hastalarda bafllang›çta %3.5 oran›nda HCV pozitifli¤i bulunmufl ve bu
hastalar›n izleminde yeni HCV pozitifli¤i geliflmemifltir (11). Çal›flmam›zda kronik hastal›¤› bulunan hastalarda anti-HCV %5.2, HBsAg %7.5 oranlar›nda pozitif olarak saptanm›flt›r. Bu oranlar
bölgemiz kan donörlerinde son iki y›lda bulunan
anti-HCV (%0.96) ve HBsAg (%3.60) oranlar›na göre oldukça yüksektir (p< 0.05). Bu çal›flmada HBV
ile karfl›laflma bak›m›ndan (anti-HBc) kad›n ve erkekler benzer bulunmuflken, kad›nlarda HBsAg
pozitiflik oran› (%14.1), erkeklere (%1.4) göre daha yüksek bulunmufltur (p< 0.05). Kronik hastal›k
süresi iki-befl ve alt› y›l ya da daha üzeri olan
gruplar karfl›laflt›r›ld›¤›nda hastal›k süresinin
uzamas› ile birlikte HCV ve HBV oranlar›nda art›fl
113
Tablo 2. Hastalar›n epidemiyolojik özelliklerine göre HBV ve HCV seroprevalans›.
Hepatit belirleyicileri
Parametre
n
Anti-HCV pozitif
n
%
HBsAg pozitif
n
%
Anti-HBc pozitif
n
%
Cinsiyet
Kadın
Erkek
64
70
2
5
3.1
7.1
9
1
14.1
1.4
29
22
45.3
31.4
Kronik hastalık tipi
KOAH + astım
DM + HT
Diğerleri
40
63
31
0
2
5
0
3.2
16.1
2
6
2
5.0
9.5
6.5
18
20
13
45.0
31.7
41.9
Hastalık süresi
2-5 yıl
≥ 6 yıl
79
55
5
2
6.3
3.6
5
5
6.3
9.1
27
24
34.2
43.6
Hastaneye yatış
Evet
Hayır
83
51
4
3
4.8
5.6
8
2
9.6
3.9
38
13
45.8
25.5
Hastaneye yatış sayısı 1
2
≥3
45
16
22
4
0
0
8.9
0
0
5
3
0
11.1
18.8
0
19
10
9
42.2
62.5
40.9
Operasyon hikayesi
38
96
2
5
5.3
5.2
3
7
8.7
7.3
15
36
39.5
37.5
134
7
5.2
10
7.5
51
38.1
Toplam
Evet
Hayır
KOAH: Kronik obstrüktif akciğer hastalığı, DM: Diabetes mellitus, HT: Hipertansiyon.
olmad›¤› görülmüfltür. Hastaneye yat›fl anamnezi
olanlarda HCV ve HBsAg pozitifli¤i bak›m›ndan
önemli fark görülmemifltir, fakat HBV ile temas
oran› (anti-HBc) yat›fl hikayesi olanlarda (%45.8),
olmayanlara (%25.5) göre daha yüksek bulunmufltur (p< 0.05). Hastaneye yat›fl say›s› ve operasyon geçirme hikayesi ile HBV ve HCV s›kl›¤›
aras›nda iliflki olmad›¤› görülmüfltür.
Diyabet hastalar› sürekli tedavi alan ve her y›l
birçok defa hastaneye baflvuran, cerrahi ve dahili servislerde takip edilen kronik hasta gruplar›ndand›r.
‹talya’da Sangiorgio ve arkadafllar› tip 2 diyabetik
1514 hastay› de¤erlendirdikleri bir çal›flmada
HBV ve HCV s›kl›¤›n› s›ras›yla %7.1 ve %7.6 olarak
bulmufllar ve diyabetik hastalar› viral hepatitler
için bir risk grubu olarak tan›mlam›fllard›r (12).
Saptanan yüksek oranlar›n bu grup hastalar›n s›k
t›bbi ve cerrahi müdahalelere maruz kalmalar› ve
hastaneye yatma ihtiyac› ile iliflkili olabilece¤ini
bildirmifllerdir. Okan ve arkadafllar› Gaziantep yöresinde tip 2 diyabetik hastalar›n HBV ve HCV
s›kl›¤›n› inceledikleri bir çal›flmada, HBsAg s›kl›¤›n› %5.9, HCV s›kl›¤›n› %7.1 olarak bulmufllard›r
(8). Ayn› çal›flmada HCV s›kl›¤› kontrol grubuna
göre anlaml› yüksek bulunurken, diyabet süresi-
114
nin artmas› ile HCV s›kl›¤›n›n artt›¤›n› tespit etmifllerdir. Sivas’ta fiencan ve arkadafllar›, diyabetik hastalarda anti-HCV s›kl›¤›n› kontrol grubuna
göre (s›ras›yla %5.1 ve %0.4) anlaml› olarak yüksek bulmufllard›r (13). Bu çal›flmada tip 2 DM ve
hipertansiyon nedeniyle izlenen 63 hastadan 51’i
tip 2 diyabetik ve bunlardan 23’ü insülin ile tedavi edilmekte idi. Bu grupta anti-HCV s›kl›¤› %3.2,
HBsAg s›kl›¤› %9.5 olarak bulunmufltur. Bu oranlar bölgemiz kan donörlerinde son iki y›lda bulunan %0.96 ve %3.60 oranlar›na göre oldukça yüksektir (p< 0.05).
Çimen ve arkadafllar› akci¤er patolojisi olan 6777
hastada HBV s›kl›¤›n› toplumun geneline benzer
oranlarda (%5.7), HCV s›kl›¤›n› ise toplumdaki
oranlardan daha yüksek (%1.7) bulmufllard›r
(14). Dahili ve cerrahi servisler ayr› ayr› de¤erlendirildi¤inde cerrahi servislerde HBV ve HCV
oranlar› dahili servislere göre daha yüksek bulunmufltur. Çal›flmam›zda gö¤üs hastal›klar› dahili
servisinde izlenen 40 hastada anti-HCV bulunmazken, 2 (%5) hastada HBsAg pozitifli¤ine rastlanm›flt›r.
Sonuç olarak, daha genifl serileri içeren çal›flmalarla desteklenmesi gereken bu veriler hemodiyaliz hastalar› d›fl›nda da parenteral bulaflan hepaViral Hepatit Dergisi 2003; 8(2): 111-115
titlerin kronik hastal›¤› olanlarda kan donörlerine
oranla daha yüksek oldu¤unu göstermifltir. Bu
durum viral hepatitlerin hastalardan personele
ve hastalar aras›nda nozokomiyal bulafl›n›n dikkate al›nmas› gereklili¤ini, kronik hastal›¤a sahip
olanlar›n HBV, HCV yönünden test edilmesi ve gerekli olanlar›n afl›lanmas›n›n uygun olaca¤›n› düflündürmektedir.
KAYNAKLAR
1.
Recommendations for preventing transmission of
infections among chronic hemodialysis patients.
MMWR 2001; 50 (RR05): 1-43.
2.
Norder H, Bergstrom A, Uhnoo I, et al. Confirmation of nosocomial transmission of hepatitis C virus by phylogenetic analysis of the NS5-B region.
J Clin Microbiol 1998; 36: 3066-9.
3.
Mizuno M, Higuchi T, Kanmatsuse K, Esumi M.
Genetic and serological evidence for multiple instances of unrecognized transmission of hepatitis
C virus in hemodialysis Units. J Clin Microbiol
1998; 10: 2926-31.
4.
Görenek L, Özgüven V. HCV epidemiyolojisi. T
Klinikleri Gastroenterohepatol 2001; 12: 124-9.
5.
Tey BH, Oon CJ, Kua EH, Kueh YK, Wong YW,
Chin JH. Prevalence of hepatitis B markers in
psychiatric in-patients in Singapore: A pilot study.
Ann Acad Med Singapore 1987; 16: 608-11.
6.
Mohite JB, Urhekar AD. Prevalence of HBsAg
positivity in staff and patients at MGM Medical
College and Hospital, Navi-Mumbai. Indian J
Med Sci 1999; 53: 434-8.
7.
Halota W, Muszynska M, Pawlowska M. Hepatitis B virus serologic markers and anti-hepatitis B
vaccination in patients with diabetes. Med Sci
Monit 2002; 8: CR516-9.
8.
Okan V, Araz M, Aktaran S, et al. Increased frequency of HCV but not HBV infection in type 2 diabetic patients in Turkey. Int J Clin Pract 2002;
56: 175-7.
9.
William SR. Hepatitis B virus and hepatitis D virus In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds).
Principles and Practice of Infectious Diseases. 4th
ed. New York: Churchill Livingstone, 1995: 140639.
10. Kalkan A, Bulut Y, Saral Y, Bahçecioğlu İH, Bulut
V, Doymaz MZ. Lepra olgular›nda yüksek HCV
infeksiyon oran›. Viral Hepatit Dergisi 2000; 2:
81-5.
11. Sasaki F, Tanaka J, Moriya T, et al. Very low incidence rates of community-acquired hepatitis C
virus infection in company employees, long-term
inpatients, and blood donors in Japan. J Epidemiol 1996; 6: 198-203.
12. Sangiorgio L, Attardo T, Gangemi R, Rubino C,
Barone M, Lunetta M. Increased frequency of
HCV and HBV type 2 diabetic patients. Diabetes
Res Clin Practice 2000: 48; 147-51.
13. Şencan M, Dökmetaş İ, Önen F ve ark. Diabetes
mellituslu hastalarda anti-HCV s›kl›ğ›. C.Ü.T.F.
Derg 1998; 20: 269-72.
14. Çimen C, Eriş FN, Şenol G, Florat N. Akciğer patolojisi olan hastalarda HBV, HCV ve HIV seroprevelans›. Viral Hepatit Dergisi 2001; 2: 341-3.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. ‹rfan fiENCAN
Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi
Düzce T›p Fakültesi
‹nfeksiyon Hastal›klar› ve
Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›
14450, Konuralp, DÜZCE
115
Hastanemizde Üç Y›ll›k HBV ve HCV
Markerlerinin De¤erlendirilmesi
Mehmet ÖZDEN1, Kutbettin DEM‹RDA⁄2, Ahmet KALKAN2
1 F›rat Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹mmünoloji Anabilim Dal›,
2 F›rat Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ELAZI⁄
ÖZET
F›rat Üniversitesi T›p Fakültesi ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji ELISA Laboratuvar›’nda Ocak 1998Aral›k 2000 tarihleri aras›nda çeflitli poliklinik ve kliniklerden gönderilen 18.500 serum örne¤inde HBsAg, anti-HBs,
anti-HBc immünglobulin G (IgG) ve anti-HCV seromarkerleri araflt›r›ld›. HBsAg pozitifli¤i %11.7, anti-HBs pozitifli¤i %27.5 ve anti-HCV pozitifli¤i %1.7 olarak saptand›. Hepatit B virüsü (HBV) seropozitifli¤i ise %43.2 olarak saptand›. Sonuç olarak; HBV ve hepatit C virüsü (HCV) seropozitiflik oranlar›n›n, ülkemizden bildirilen oranlarla benzerlik gösterdi¤i ve viral hepatit B markerleri bak›lan kiflilerin yar›ya yak›n›n›n yaflamlar›n›n herhangi bir döneminde HBV ile karfl›laflt›¤› saptanm›flt›r.
Anahtar Kelimeler: Hepatit B virüsü, hepatit C virüsü, seropozitiflik.
SUMMARY
The Evaluation of Three Years Results of HBV and HCV
Serological Markers in Our Hospital
The serological markers of HBsAg, anti-HBs, anti-HBc immunoglobulin G (IgG) and anti-HCV were investigated in
18.500 serum samples sent from several policlinics and clinics to ELISA laboratory between January 1998 and December 2000. HBsAg, anti-HBs and anti-HCV positivity rates were determined as 11.7%, 27.5% and 1.7%, respectively. Hepatitis B virus (HBV) infection seropositivity was determined as 43.2%. In conclusion, HBV and hepatitis C
virus (HCV) infection seropositivity rates were similar to the incidence in our country and it was determined that
approximately half of the individuals evaluated by viral hepatitis B serological markers revealed HBV exposure at
least once in any time of their lives.
Key Words: Hepatitis B virus, hepatitis C virus, seropositivity.
G‹R‹fi
Hepatit B virüsü (HBV) ve Hepatit C virüsü (HCV);
akut ve kronik hepatit, siroz ve hepatoselüler karsinomun en s›k nedenleri aras›ndad›r. Günümüzde, dünyada 2 milyardan fazla kifli HBV ile infekte
116
olup, 400 milyondan fazla kifli ise kronik hepatit B
tafl›y›c›s›d›r. Her y›l 250 binden fazla kiflinin HBV
infeksiyonundan dolay› öldü¤ü bildirilmekte olup,
önemli bir halk sa¤l›¤› sorunu olmaya devam etmektedir (1-3). Çeflitli ülkelerde HBV tafl›y›c›l›¤›
Hastanemizde Üç Y›ll›k HBV ve HCV Markerlerinin De¤erlendirilmesi
%0.1-20 aras›nda de¤iflmektedir. Ülkemizde HBV
tafl›y›c›l›¤› %4-12, anti-HBs pozitifli¤i %20.656.3’tür (4). HCV infeksiyonu, tüm dünyada yayg›n bir halk sa¤l›¤› sorunu olup, 170 milyon insan›n HCV ile infekte oldu¤u bildirilmektedir (5).
Kronik hepatitlerin %70’inin nedeni HCV infeksiyonu olup, kronik HCV infeksiyonu siroz ve hepatoselüler karsinoman›n en s›k nedenleri aras›ndad›r. HCV infeksiyonu, HBV kadar yayg›n olmamakla birlikte seroprevalans›n›n bölgelere göre %0.110 aras›nda de¤iflti¤i bildirilmektedir (6). HBV infeksiyonunun tan›s›nda seroloji önemli bir yere
sahiptir, HBsAg akut infeksiyonun veya tafl›y›c›l›¤›n, anti-HBs ise ba¤›fl›kl›¤›n göstergesi olarak bilinmektedir (3,7).
Bu çal›flmada üç y›ll›k süre içerisinde hastanemiz
ELISA laboratuvar›na çeflitli klinik ve polikliniklerden gönderilen serum örneklerinde HBV ve
HCV infeksiyon seropozitifli¤inin saptanmas›
amaçlanm›flt›r.
MATERYAL ve METOD
F›rat Üniversitesi T›p Fakültesi ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji ELISA Laboratuvar›’na, Ocak 1998-Aral›k 2000 tarihleri aras›nda çeflitli poliklinik ve kliniklerden gönderilen 18.500
serum örne¤inde HBsAg, anti-HBs, anti-HBc immünglobulin G (IgG) ve anti-HCV seromarkerleri
araflt›r›ld›. Seromarkerler, Dia-Sorin marka kitler
kullan›larak ve kit prosedürüne uygun olarak Tecan Genesis RMP 100/4 (‹sviçre) marka cihaz›nda
Mikro-ELISA yöntemi ile çal›fl›ld›.
BULGULAR
‹kibinyüzaltm›flbefl (%11.7) kiflide HBsAg pozitif,
5087 (%27.5) kiflide ise anti-HBs pozitif olarak
saptanm›flt›r. Anti-HCV pozitifli¤i ise %1.7 olarak
bulunmufltur (Tablo 1).
TARTIfiMA
Tüm dünyada HBV ve HCV tafl›y›c›l›k oranlar› ülkelere göre farkl›l›klar göstermekte; yafl, sosyoekonomik durum ve meslek gruplar›na göre seroprevalans oranlar› de¤iflmektedir. Ülkemiz orta
endemisite bölgesinde olup, HBsAg pozitifli¤i bu
bölgede %2-10 aras›nda de¤iflmekte ve eriflkinlerin %20-60’›nda anti-HBs pozitifli¤i bulunmaktad›r (4). Asemptomatik HBV tafl›y›c›l›¤› ve kronik
hepatit B’nin seroprevalans›n›n saptanmas›nda
HBsAg pozitifli¤i önemli bir kriterdir (8). Özellikle kan donörlerinde yap›lan çal›flmalarda HBV tafl›y›c›l›¤›n›n %2.2-10.8 aras›nda de¤iflen oranlarda
bildirildi¤i görülmektedir. Normal popülasyonda
yap›lan çal›flmalarda HBsAg pozitifli¤inin %2-14
aras›nda de¤iflti¤i bildirilmekte ve bu oran›n Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu Bölgeleri’nde daha
yüksek oldu¤u görülmektedir (9). Çal›flmam›zda
HBsAg seropozitifli¤i %11.7 olarak saptanm›flt›r.
HBV infeksiyonu için seropozitifli¤in bilinmesinde HBsAg’nin yan› s›ra anti-HBs ve anti-HBc’ninde bilinmesi önem tafl›maktad›r. Pahsa ve arkadafllar›n›n yapt›klar› çal›flmada, HBsAg seropozitifli¤i %7.1 iken, anti-HBs seropozitifli¤i %21.9 olarak bildirilmifltir (10). Ülkemizde yap›lan di¤er
çal›flmalarda anti-HBs pozitifli¤i %20.6-52.3 aras›nda de¤iflirken, toplam HBV seropozitivite
(HBsAg + anti-HBs + anti-HBc) oran› ise %25-60
olarak saptanm›flt›r (9). Çal›flmam›zda HBV seropozitifli¤i %43.2 olarak saptanm›flt›r ve üç y›ll›k
süre içerisinde viral hepatit B markerleri bak›lan
kiflilerin yaklafl›k yar›s›n›n yaflamlar›n›n herhangi
bir döneminde HBV ile karfl›laflt›¤› saptanm›flt›r.
‹zole anti-HBc pozitifli¤i pencere dönemi ya da
HBsAg’nin saptanamayacak düzeyde düflük oldu¤u kronik infeksiyon veya HBV antijenlerine karfl›
humoral yan›tta bozukluk olup di¤er antikorlar›n
Tablo 1. Olgular›n HBV ve HCV virüs seromarker sonuçlar›na göre da¤›l›m›.
HBV-HCV
seromarkerleri
Seropozitif
n
%
Seronegatif
n
%
Toplam
n
%
HBsAg
2165
11.7
16.335
88.3
18.500
100
Anti-HBs
5087
27.5
13.413
72.5
18.500
100
Anti-HBc total
6826
36.9
11.674
63.1
18.500
100
İzole anti-HBc total
746
4.03
-
-
-
-
Anti-HCV
314
1.7
18.186
98.3
18.500
100
117
Özden M ve ark.
oluflamad›¤› durumlar da söz konusudur. Bunlar›n d›fl›nda yanl›fl pozitiflikler de olabilmektedir
(11). Çeflitli çal›flmalarda izole anti-HBc IgG pozitifli¤i %3.23-11.6 oranlar›nda bildirilmektedir (1114). Çal›flmam›zda izole anti-HBc IgG pozitifli¤i
%4.03 oran›nda saptanm›flt›r.
HCV daha çok kan yolu ile bulaflmakta ve büyük
oranda kronikleflmektedir. Birçok ülkede normal
popülasyonda HCV seroprevalans› %0.2-2 aras›nda de¤iflmektedir (6). Ülkemizde normal popülasyonda yap›lan seroprevalans çal›flmalar›nda antiHCV oran› %0-2.1 aras›nda de¤iflmektedir
(9,15,16). Benzer flekilde kan donörlerinde yap›lan çal›flmalarda bu oran %0-3.2 aras›nda de¤iflmektedir (9). Bölgemizde HCV seropozitifli¤i
%1.7 olarak bulunmufltur.
Sonuç olarak; HBV ve HCV seropozitiflik oranlar›n›n, ülkemizden bildirilen oranlarla benzerlik gösterdi¤i ve viral hepatit B markerleri bak›lan kiflilerin yaklafl›k yar›ya yak›n›n›n yaflamlar›n›n herhangi bir döneminde HBV ile karfl›laflt›¤› saptanm›flt›r.
Bu nedenle toplumun HBV ve HCV yönünden taranarak tafl›y›c›lar›n ve kronik olgular›n ortaya ç›kar›lmas› önemli gözükmektedir. HBV ve HCV infeksiyonlar›ndan korunmada toplumun iyi e¤itilmesi
ve HBV afl›lama programlar›n›n titizlikle uygulanmas›n›n, seroprevalans oranlar›n› giderek azaltmada önemli ad›mlar olaca¤› kan›s›nday›z.
KAYNAKLAR
6.
Akk›z H. Epidemiyoloji ve korunma. K›l›çturgay
K, Badur S (editörler). Viral Hepatit 2001. 1.
Bask›. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği,
2001: 193-208.
7.
Hiroshi K, Stephen MF. Acute viral hepatitis. In:
Mandell GL, Douglas RG, Bennett JE (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 5th ed.
New York: Churchill Livingstone, 2000: 1279-85.
8.
Fattovich G. Natural course and prognosis of
chronic hepatitis type B. Viral Hepatitis Rev 1996;
2: 263-76.
9.
10. Pahsa A, Özsoy MF, Altunay H, Koçak N, Erken
Y, Çavuşlu Ş. İstanbul’da hepatit B ve C seroprevalans›. Gülhane T›p Dergisi 1999; 41: 325-30.
11. Kandemir Ö, Bayarslan C, Kaya A. İzole antiHBc pozitif olgular ve hepatit B aş›s›na yan›tlar›.
12. Özacar T, Zeytinoğlu A, Erensoy S, Yapar N,
Hoşgör M, Bilgiç A. Hepatit B virus serolojisinde
salt anti-HBc olumluluğu ve HBV aş›s›na yan›t.
13. Badur S. Posttransfüzyon hepatit sorunu. Türk
Mikrobiyoloji Cemiyeti Dergisi 1991; 21: 234.
14. Demirtürk N, Alt›ndiş M, Aktepe OC. Hepatit d›ş›
nedenlerle polikliniğe başvuran erişkin hastalarda
hepatit B ve C serolojileri. VI. Ulusal Viral Hepatit Simpozyumu, 31 Ekim-2 Kas›m 2002, Program
ve Özet Kitab›. Ankara, 2002: 74.
1.
Lee MW. Hepatitis B virus infection. N Engl J
Med 1997; 337: 1733-45.
15. Aslan G, Ulukangil M, Seyrek A. Şanl›urfa ilinde
HBsAg, anti-HBs ve anti-HCV seroprevalans›.
2.
Simonetti RG, Camma C, Fiorello F, et al. Hepatitis C virus infection as a risk factor for hepatocellular carcinoma in patients with cirrhosis. A
case-control study. Ann Intern Med 1992; 116:
97-102.
16. Kölgelier S, Ertek M, Erol S, Taşyaran MA. Erzurum ve çevresinde hepatit C seroprevalans›.
VI. Ulusal Viral Hepatit Simpozyumu, 31 Ekim-2
Kas›m 2002, Program ve Özet Kitab›. Ankara,
2002: 54.
3.
Robinson WS. Hepatitis B virus and hepatitis D
virus. In: Mandell GL, Douglas RG, Bennett JE
(eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 5th ed. New York: Churchill Livingstone,
2000: 1652-85.
YAZIfiMA ADRES‹
4.
Taşyaran MA. HBV infeksiyonu epidemiyolojisi.
K›l›çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit
Derneği, 2001: 121-8.
5.
Cohen J. The scientific challence of hepatitis C.
Science 1999; 285: 26-31.
118
Dr. Mehmet ÖZDEN
F›rat Üniversitesi T›p Fakültesi
‹mmünoloji Anabilim Dal›
ELAZI⁄
Kan Donörlerinde Anti-HEV IgG S›kl›¤›#
Özlem ALTUNTAfi AYDIN1, Meral MUTLU1, Sema GÜLDÜREN1,
M. Servet ALAN1, Özcan NAZLICAN1
1 S.B. Haseki E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i, ‹STANBUL
ÖZET
Hepatit E virüsü (HEV) özellikle ›l›man iklim kufla¤›nda fekal-oral yolla bulaflan non-A, non-B hepatitinin baflta gelen nedenidir. Bununla birlikte, HEV infeksiyonunun parenteral yolla geçifl riski oldu¤una dair çeflitli yay›nlar mevcuttur. Çal›flmam›zda Haseki E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi’ne baflvuran kan donörü popülasyonunda HEV infeksiyonu geçirme s›kl›¤›n› belirlemek amac›yla anti-HEV immünglobulin G (IgG) varl›¤›n› mikro-ELISA yöntemi ile
araflt›rd›k. Üçyüzaltm›fl kan donörünün 15 (%4)’inde anti-HEV IgG pozitifli¤i tespit ettik. Bölgemizde saptad›¤›m›z
bu oran geliflmifl ülkelerdeki oranlara yak›nd›r.
Anahtar Kelimeler: Hepatit E virüsü, epidemiyoloji, kan donörü.
SUMMARY
Anti-HEV IgG Frequency in Blood Donors
Hepatitis E virus (HEV) is the most common causative agent of non-A non-B hepatitis, which is seen especially in
temperate climates and transmitted by fecal-oral route. However, there are some reports on parenteral transmission of HEV infection. In this study, we searched the anti-HEV IgG presence using micro-ELISA method. Thus, we tried to find out the HEV infection rate in blood donors who attended to Haseki Training and Research Hospital. We
discovered anti-HEV IgG in 15 of the 360 blood donors (4%). This ratio is close to those of developed countries.
Key Words: Hepatitis E virus, epidemiology, blood donors.
# Bu çal›flma, X. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Kongresi (15-19 Ekim 2001, Adana)’nde sunulmufltur.
G‹R‹fi
Fekal-oral yoldan bulaflan non-A, non-B hepatitinin baflta gelen sebebi hepatit E virüsü (HEV)’dür.
HEV infeksiyonu, özellikle ›l›man iklim kufla¤›nda
d›flk› ile kontamine olmufl içme sular› yoluyla bulafl›r. Az geliflmifl ülkelerde epidemiler yapmaktad›r. Geliflmifl ülkelerde ise sporadik olgular fleklinde rastlan›r ve bu olgular›n ço¤unlu¤unda E hepa-
titinin endemik oldu¤u ülkelere seyahat öyküsü
vard›r.
En s›k yaflam›n ikinci ve üçüncü dekad›nda infeksiyona neden olur ve gebelerde özellikle üçüncü
trimest›rda mortalite oran› yüksektir (1). HEV infeksiyonunun tan›s› için immünfloresan yöntemler ile enzim immünassay (EIA) pratikte uygulamas› kolay yöntemlerdir (2).
119
Altuntafl Ayd›n Ö ve ark.
Biz bu çal›flmada, popülasyonumuzda geçirilmifl
E hepatiti oran›n› saptamak amac›yla 360 kan donöründe EIA yöntemi ile anti-HEV immünglobulin
G (IgG) varl›¤›n› araflt›rd›k.
MATERYAL ve METOD
Haseki E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Kan Bankas›’na May›s 2000-Haziran 2000 tarihleri aras›nda
baflvuran, yafllar› 18-65 aras›nda de¤iflen, 324
(%90)’ü erkek, 36 (%10)’s› kad›n toplam 360 kan
donörünün serumlar›nda anti-HEV IgG antikorlar›n›n varl›¤› mikro-ELISA (Guilara-Diagnostici
S.r.l) yöntemi ile araflt›r›ld›.
BULGULAR
Toplam 360 kan donöründen elde edilen serumlarda anti-HEV IgG 15 (%4) olguda pozitif olarak
bulundu. Ayn› popülasyonda HBsAg (Biorad)
16/360 (%4.4), anti-HCV (Innogenetics) 3/360
(%1), VDRL (Omega) 1/360 (%0.3) oran›nda saptand›, anti-HIV-1/2 (Innogenetics) saptanmad›
(Tablo 1).
Anti-HEV IgG pozitif 15 kiflinin 3’ü kad›n, 12’si erkek, kad›n/erkek oran› 1/4 idi. Anti-HEV IgG pozitif 1 (%6.7) kiflide HBsAg pozitif, 14 (%93.3) kiflide
di¤er serolojik göstergeler negatif idi.
TARTIfiMA
HEV infeksiyonunun esas bulaflma flekli fekal-oral
yoldur. Bununla birlikte vireminin geçici faz› boyunca infekte bireylerden kan transfüzyonu yoluyla da bulaflabilece¤ine dair yay›nlar mevcuttur
(3-5). Vireminin hastal›¤›n bafllang›c›nda 8-11.
günlerde yüksek oldu¤u, 39. güne kadar devam
edebildi¤i gösterilmifltir. Ancak hastal›¤›n kronik
tafl›y›c›l›¤›n›n olmamas› nedeniyle, HEV bulafl›nda transfüzyonun ve kan ürünlerinin neden olmad›¤›na dair yay›nlar da mevcuttur (6,7).
Akut hepatit E infeksiyonunda inkübasyon dönemi iki-dokuz hafta, ortalama 45 gündür. Hastal›k
semptomatik veya asemptomatik seyredebilir.
Anti-HEV IgM infeksiyonun bafllang›c›ndan birTablo 1. Kan donörlerinin serolojik göstergeleri.
HBsAg
Donör sayısı
%
16
4
Anti-HCV
3
1
VDRL
1
0.3
Anti-HEV IgG
15
4
120
dört hafta sonra ortaya ç›kar ve alt› ay içinde kaybolur. Anti-HEV IgG ise akut infeksiyonun bafllang›c›ndan iki-dört hafta sonra pik yapar, ortalama
12-20 ay kadar devam eder ve 4.5 y›la kadar pozitif kalabilir. Baz› akut olgularda ise serolojik yan›t
geliflmeyebilir (2,8). ‹nfeksiyondan genellikle bir
y›l sonra ölçülemez duruma gelen anti-HEV IgG
nedeniyle, bir popülasyonda geçirilmifl HEV infeksiyonunun s›kl›¤›n› belirlemek güç olsa da bugün anti-HEV IgG varl›¤›n›n EIA ile belirlenmesi, E
hepatitinin prevalans›n›n saptanmas›nda kullan›lan en yayg›n yöntemdir.
HEV infeksiyonu ›l›man iklime sahip, sosyoekonomik durumu bozuk, alt yap› tesisleri yetersiz geliflmekte olan bölgelerde s›kt›r. Bu özelliklere ba¤l› olarak iklim ve kültür çeflitlili¤i olan Türkiye’de
bölgeler aras› anti-HEV IgG s›kl›¤› farkl›l›k göstermektedir. Trabzon’da %3 olarak belirlenen antiHEV IgG pozitifli¤i oran›, Güneydo¤u Anadolu
Bölgesi’nde %29-34 olarak saptanm›flt›r (1,9). En
genifl seri olarak Thomas ve arkadafllar› ‹stanbul,
Ayval›k, Ayd›n, Trabzon ve Adana’dan toplad›klar› 1350 serumda s›ras›yla %3, %4.5, %6.4, %4.5,
%10.4, ortalama %5.9 oran›nda anti-HEV IgG pozitifli¤i bildirmifllerdir (10). Bu çal›flmada en yüksek oranlar›n Adana ve Ayd›n’da saptanmas› bu
bölgelerin ›l›man iklime ve benzer toplum özelliklerine sahip olmas›na ba¤lanm›flt›r. Ayn› bölgede
yaflay›p farkl› e¤itim ve sosyoekonomik seviyelere sahip olan gruplarda yap›lan çal›flmalarda ise
anti-HEV seropozitifli¤inin düflük e¤itim ve sosyoekonomik düzey ile paralel olarak artt›¤› gösterilmifltir (11,12).
Kan donörlerinde yap›lan çal›flmalarda Bursa’da
66 hastan›n 6 (%9.1)’s›nda, Ankara’da 1351 hastan›n 103 (%7.6)’ünde anti-HEV IgG seropozitifli¤i
saptanm›flt›r (13,14). Bu oranlar bizim çal›flmam›zda belirledi¤imiz %4 oran›na göre yüksektir.
Bu durum Bursa’da yap›lan araflt›rmada donör
say›s›n›n az olmas›na, Ankara’n›n ise Türkiye’nin
Do¤u ve Güneydo¤u Bölgeleri’ne yak›n olmas› nedeniyle daha çok bu bölgelerden göç almas›na
ba¤l› olabilir.
Yurt d›fl›nda donörlerde saptanan anti-HEV IgG
s›kl›¤› ülkelerin sosyokültürel ve iklim özelliklerine göre %1.7-24.5 aras›nda de¤iflmektedir (14).
Ülkemizde saptanan anti-HEV IgG pozitifli¤i oranlar› bölgelere göre anlaml› farkl›l›klar göstermektedir. Kuzey ve Bat› bölgelerimizdeki oranlar geliflmifl ülkelere, güney ve do¤u bölgelerimizdeki
oranlar ise geliflmemifl ülkelerdeki oranlara para-
leldir. Bizim çal›flmam›zda saptad›¤›m›z oran geliflmemifl ülkelerin oranlar›n›n alt›ndad›r ve geliflmifl ülkelerin oranlar›na daha yak›nd›r.
Anti-HEV IgG s›kl›¤›n›n daha genifl donör gruplar›nda araflt›r›lmas›, hem epidemiyolojik çal›flmalar› yönlendirmede hem de transfüzyonla bulafl
riskine dikkat çekmesi aç›s›ndan yararl› olacakt›r.
KAYNAKLAR
9.
Ayd›n K, Köksal İ, Çaylan R ve ark. Hepatit E seropozitifliğinin iki bölgede karş›laşt›r›lmas›. II.
Ulusal Viral Hepatit Sempozyumu Kongre Kitab›,
1994: 145.
10. Thomas DL, Mahley RW, Badur S, Palaoğlu KE,
Quinn TC. Epidemiology of hepatitis E virus infection in Turkey. Lancet 1993; 341: 1561-2.
11. Ayaz C, Merdan S, Çumen B, Ar›türk S. Diyarbak›r ili iki ayr› semtinde 7-17 yaş grubu çocuklarda anti-HEV seropozitifliğinin karş›laşt›r›lmas›.
1.
Ayd›n K. Hepatit E, tarihçe ve epidemiyolojik
özellikler. K›l›çturgay K (editör). Viral Hepatit
Derneği, 2001: 247-54.
2.
Köksal İ. Klinik bulgular, tan›, tedavi, korunma.
K›l›çturgay K (editör). Viral Hepatit 2001. 1. Bask›. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği,
2001: 255-8.
3.
Wang CH, Fleming B, Moeckli R. Transmission
of hepatitis E virus by transfusion? Lancet 1993;
341: 825-6.
4.
Clayson ET, Myint KSA. Viremia, fecal shedding,
and IgM and IgG responses in patients with hepatitis E. J Infect Dis 1995; 172: 927-33.
5.
Poorvorawan Y, Treamboonledrs A, Chumdermpadetsuk S, Gluck R. Hepatitis E virus and posttransfusion hepatitis. J Infect Dis 1994; 169: 229-30.
YAZIfiMA ADRES‹
6.
Manucci PM, Gringeri A, Santagastino E, Romano L, Zanetti A. Low risk of transmission of hepatitis E virus by large pool coagulation factor concentrates. Lancet 1994; 343: 597-8.
7.
Saltoğlu N, Karayaylal› İ, İnal S ve ark. Hepatit
E virusunun fekal oral ve olas› parenteral geçişi.
S.B. Haseki E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i
Aksaray, ‹STANBUL
8.
Dawson GJ, Mushahwar IK, Chau KK, Gitnick G.
Detection of long-lasting antibody to hepatitis E
virus in a US traveller to Pakistan. Lancet 1992;
340: 426-7.
12. Sönmez E, Kaya A, Y›lmaz Ş, Aladağ M, Yoloğlu
S, Çetin C. Malatya bölgesinde hepatit E virusu
seroprevalans›. Viral Hepatit Dergisi 1995; 2:
81-3.
13. M›st›k R, Kentsü H, Çönal G. NANBNC akut viral
hepatit şüpheli olgularda ve kan donörlerinde anti-HEV prevalans›. II. Ulusal Viral Hepatit Sempozyumu Kongre Kitab›, 1994: 146.
14. Çetinkaya H, Uzunalimoğlu Ö, Soylu K, Anter U,
Bozkaya H. Kan donörlerinde hepatit E virusu
(HEV) prevalans›. Viral Hepatit Dergisi 1996; 1:
32-4.
Dr. Özlem ALTUNTAfi AYDIN
121
‹nterferon Tedavisi S›ras›nda Ortaya Ç›kan Bir
Sekonder Akci¤er Tüberkülozu Olgusu
‹rfan fiENCAN1, Mustafa YILDIRIM1, Peri Meram ARBAK2
1 Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi Düzce T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›,
2 Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi Düzce T›p Fakültesi, Gö¤üs Hastal›klar› ve Tüberküloz Anabilim Dal›, DÜZCE
ÖZET
Kronik B hepatitinin tedavisinde “Food and Drug Administration (FDA)”›n önerdi¤i tek ilaç interferon-alfa (IFN-α)’d›r.
‹nterferon tedavisi s›ras›nda yan etkiler nedeniyle hastalar›n %10-40’›nda dozu azaltmak, %2-5’inde ilac› kesmek
gerekebilir. Ölümle sonuçlanan komplikasyon riski %0.04, hayat› tehdit edici komplikasyon riski ise %0.07 gibi oldukça düflük seviyelerdedir. Bu yaz›da, interferon-alfa (IFN-α) tedavisi görmekte olan kronik aktif hepatit B’li bir
olguda klinik bulgular ve kültürde üreme ile do¤rulanan sekonder akci¤er tüberkülozu irdelenmifltir. ‹nterferon tedavisi s›ras›nda ortaya ç›kan yan etkilerin hastada oluflturdu¤u genel düflkünlük halinin tüberküloz gibi kronik hastal›klarda reaktivasyona neden olabilece¤i dikkate al›nmal› ve tüberkülozun yayg›n oldu¤u bölgelerde, tüberküloz
reaktivasyon bulgular› gözden kaç›r›lmamal›d›r.
Anahtar Kelimeler: ‹nterferon, tüberküloz, yan etki.
SUMMARY
Case Report: Seconder Lung Tuberculosis Which Aggrevated During IFN-α Therapy
Interferon-alpha (IFN-α) is the only drug approved by the US Food and Drug Administration (FDA) for the treatment
of chronic HBV infection. During IFN-α therapy, it is needed to decrease the dose in 10-40% of the patients and to
stop the therapy in 2-5%, because of the side effects of IFN-α. The rate of the complications of IFN-α therapy which
resulted with death is 0.04% and life–threating complications is 0.07%. In this paper, it is investigated that a seconder lung tuberculosis case with chronic hepatitis received therapy with IFN-α. Side effects of IFN-α therapy may cause fatigue of the patients and reactivate chronic diseases such as tuberculosis. In the regions in which tuberculosis is prevalent, reactivation findings of tuberculosis must be remembered.
Key Words: Interferon, tuberculosis, side effect.
G‹R‹fi
Dünya nüfusunun yaklafl›k %5’i hepatit B virüsü
(HBV) ile infektedir (1). Türkiye’de yaklafl›k 4 milyon civar›nda HBV ile infekte kifli vard›r. Her y›l kronik hepatitli vakalar›n %15-20’sinde karaci¤er sirozu
122
geliflir. Kronik HBV infeksiyonlu vakalarda spontan
HBV klerensi flans› y›ll›k %1’in alt›ndad›r. Kronik
HBV infeksiyonu, mutlaka tedavi edilmesi gereken
ciddi bir sa¤l›k sorunudur. Günümüzde kronik B hepatitin tedavisinde en s›k rekombinant DNA teknolojisi ile üretilen IFN-α, genellikle 9-10 MIU dozlar›nViral Hepatit Dergisi 2003; 8(2): 122-124
‹nterferon Tedavisi S›ras›nda Ortaya Ç›kan Bir Sekonder Akci¤er Tüberkülozu Olgusu
da ve haftada üç defa, deri alt› enjeksiyonlar› tarz›nda uygulan›r. IFN-α’lar›n antiviral, immün modülatör ve antiproliferatif etkileri vard›r (2).
Dünya nüfusunun yaklafl›k üçte birinin tüberküloz (Tbc) basili ile infekte oldu¤u, tüm dünyada
20 milyondan fazla Tbc’li hastan›n bulundu¤u ve
günümüzde her y›l 7.5-8 milyon yeni Tbc vakas›n›n ortaya ç›kt›¤› bildirilmifltir. Geçirdikleri primer infeksiyon nedeniyle tüberkülin deri testleri
(PPD) pozitif olan kiflilerde, yaflamlar›n›n ileriki
y›llar›nda stres, steroid tedavisi, kanser kemoterapisi veya HIV infeksiyonu gibi hücresel immün
yan›tta geçici süpresyon yapan olaylar sonucu
sekonder Tbc (reaktivasyon Tbc’si) geliflebilir
(3). Reaktivasyon Tbc’si, eriflkin hastalarda en s›k
görülen Tbc tipidir. Tan›s›, klinik olarak flüphelenilen hastalarda balgamda Tbc basilinin gösterilmesine dayan›r. Yetiflkin akci¤er Tbc’sinin erken
dönemi semptomsuz olabilir ya da semptomlar
tipik olarak sinsi bir bafllang›ç gösterir. En s›k solunumsal semptomlar görülür; ayr›ca kilo kayb›,
atefl, gece terlemeleri, yorgunluk ve ifltahs›zl›k gibi genel semptomlar bulunabilir (4). Baz› çal›flmalarda aerosolize IFN-α tedavisinin anti-Tbc
ilaçlar ile birlikte kullan›ld›¤›nda tedaviye yard›mc› oldu¤unu gösteren sonuçlar al›nm›flt›r. Ancak halen anti-Tbc etkinlik mekanizmas› ve etkili
doz hakk›nda aç›k deliller yoktur (5,6).
Bu yaz›da, beklenilenin tersine, interferon tedavisi
görmekte olan bir olguda ortaya ç›kan akci¤erde
reaktivasyon Tbc’si de¤erlendirilmifltir.
OLGU
Yaklafl›k 1.5 y›ld›r hepatit B’li oldu¤u bilinen, 25 y›l
kalorifercilik yapm›fl, o¤lu ve k›z kardefli daha önce
anti-Tbc tedavisi görmüfl olan 59 yafl›ndaki erkek
hasta. Bir y›l süre ile poliklini¤imizde kronik aktif
hepatit B tan›s› ile takip edilmektedir. HBs antijeni
ve HBe antijeni pozitif olan hastada aspartat aminotransferaz (AST) ve alanin aminotransferaz
(ALT) düzeyleri s›ras›yla 168 U/L (0-38) ve 291 U/L
(0-41) de¤erleri ile normalin üzerinde idi. Hemogram, sedimentasyon, PT ve PTT de¤erleri normal,
alfa-fetoprotein 4.0 ng/mL (0.0-7.0), kar›n sonogram›nda karaci¤er boyutlar› ve parankimi do¤ald›.
HBV-DNA testi hibridizasyon ile 2477 pg/mL bulundu. Karaci¤er biyopsisi; kronik B hepatiti (Knodell
HA‹: 16) olarak saptand›. Haftada üç gün, günde 9
MIU dozunda IFN-α-2a tedavisine baflland›. Bafllang›çta hafif düzeyde kas, eklem a¤r›lar›, halsizlik ve
ifltahs›zl›k d›fl›nda tedavinin kesilmesini gerektirecek ciddi bir komplikasyon geliflmedi. ‹kinci ay›n sonunda karaci¤er enzimleri normal düzeylere indi.
Bu tarihten itibaren üç ay süreyle kontrole gelmeyen hasta, tedavinin beflinci ay›nda öksürük, balgam ç›karma, atefl, nefes darl›¤› ve yaklafl›k 10
kg’l›k kilo kayb› flikayetleri ile poliklini¤e baflvurdu. Fizik muayenesinde; atefl 38.3°C, tansiyon
120/80, nab›z 100/dakika, dil kuru, solunum sesleri bilateral kabalaflm›fl ve krepitan raller pozitif
olarak bulundu. Laboratuvar bulgular›; hematokrit: %35, lökosit: 12.300/mm3 (%84 parçal›, %9 lenfosit), trombosit: 179.000/mm3, sedimentasyon h›z›: 72 mm/saat, C-reaktif protein (CRP): 24 mg/dL
(normal: 0-5) idi. Karaci¤er fonksiyon testleri
(AST, ALT, alkalen fosfataz, gamma glutamil transferaz, bilirubinler, proteinler ve laktat dehidrogenaz) normal s›n›rlarda bulundu. Arka-ön akci¤er
grafisinde bilateral orta ve üst alanlarda retiküler
nonhomojen opasite art›fl› ve hiluslar›n bilateral
yukar›ya çekilmifl oldu¤u görüldü. PPD pozitif (endürasyon: 17 mm) bulundu. Hemokültürde üreme
olmad› ve balgam kültüründe normal üst solunum
yolu flora bakterileri üredi. Balgamda Erlich-ZiehlNeelsen (EZN) yöntemiyle aside dirençli basil görülmedi. Hastadaki mevcut klinik tablo ile Tbc’den kuflku duyulmas› nedeniyle interferon tedavisi kesilip, al›nan balgam örne¤i Mycobacterium tuberculosis kültürü için Löwenstein-Jensen besiyerine ekildi. Di¤er kültür örnekleri al›nd›ktan sonra
seftriakson tedavisine baflland›. Hastadan al›nan
balgam›n Tbc kültüründe M. tuberculosis üredi ve
hastaya dörtlü anti-Tbc tedavi (izoniazid 300
mg/gün, rifampisin 600 mg/gün, pirazinamid 3000
mg/gün, etambutol 1500 mg/gün) baflland›. Bir ay
sonra yap›lan kontrolde hastan›n genel durumunun iyi oldu¤u, ateflinin olmad›¤›, akci¤er dinleme
bulgular›n›n normale döndü¤ü ve tedavi bafllang›c›nda 72 mm/saat olan eritrosit sedimentasyon h›z›n›n 19 mm/saate geriledi¤i görüldü. Radyolojik
bulgularda belirgin bir de¤ifliklik saptanmad›.
Üretilen suflun majör anti-Tbc ilaçlara duyarl› oldu¤u tespit edildi. Üç ayl›k anti-Tbc tedavi sonras› yap›lan kontrolde hastan›n flikayetinin kalmad›¤› ve fizik muayene bulgular›n›n normal oldu¤u
görüldü. Sedimentasyon h›z›n›n 6 mm/saat oldu¤u ve radyolojik bulgularda regresyon oldu¤u
gözlendi. Alt›nc› ay›n sonunda anti-Tbc tedaviye
son verildi.
TARTIfiMA
Kronik B hepatitinde IFN-α genellikle 9-10 MIU dozlar›nda ve haftada üç kez, deri alt› enjeksiyonlar›
tarz›nda uygulan›r. IFN-α tedavisi s›ras›nda hemen
her hastada tedavinin ilk birkaç haftas›nda gripal
infeksiyon benzeri flikayetler görülebilir (2). Teda-
123
vi esnas›nda ortaya ç›kan en önemli yan etkiler;
kemik ili¤i süpresyonu, psikiyatrik bozukluklar,
afl›r› yorgunluk, ifltahs›zl›k, kilo kayb›, miyalji, tiroid fonksiyon bozuklu¤u ve geçici kardiyomiyopati
gibi kardiyotoksik yan etkilerdir. Bunlardan baflka,
karaci¤er enzimlerinde ve trigliserid düzeylerinde
yükselmeler görülebilir. Ayr›ca, çeflitli bakteriyel
infeksiyonlar, akut pankreatit, perikardit ve sarkoidoz gibi yan etkiler de geliflebildi¤i rapor edilmifltir (7-9). Yan etkiler nedeniyle hastalar›n %10-40’›nda dozu azaltmak %2-5’inde ilac› kesmek gerekebilir. Ölümle sonuçlanan komplikasyon riski %0.04,
hayat› tehdit edici komplikasyon riski ise %0.07 gibi oldukça düflük seviyelerdedir (2,10).
Sunulan olguda tedavi bafllang›c›nda, grip benzeri
yan etkilerin d›fl›nda tedavinin kesilmesini ya da
doz azalt›lmas›n› gerektirecek ciddi bir yan etki görülmedi. Hasta, takiplerinde üçüncü aydan itibaren
düzenli kontrole gelmedi, tedavinin beflinci ay›nda
kontrole geldi¤inde; son iki ayda yaklafl›k 10 kg’l›k
kilo kayb›, öksürük ve balgam ç›karma yak›nmalar›
vard›. Hikayesinde 25 y›l kalorifercilik yapma, sekiz
y›l öncesine kadar günde iki paket olmak üzere 40
y›l sigara içme ve yak›n aile bireylerinde Tbc tedavisi alma hikayesi vard›. Balgam Tbc kültüründe
aside dirençli basil üredi ve hasta bafllanan antiTbc tedaviden fayda gördü. Bu nedenle biz bu olguyu interferon tedavisi s›ras›nda geliflen bir sekonder Tbc olgusu olarak de¤erlendirdik.
Daha önce yap›lan çal›flmalarda farelerde Th1
hücreler taraf›ndan üretilen sitokinlerin Tbc’ye
karfl› koruyucu, Th2 arac›l›¤› ile üretilen sitokinlerin ise hastal›¤a duyarl›l›kta art›fl ile iliflkili oldu¤u, IFN-α’n›n Th1 fonksiyonlar›n› düzenledi¤i, buna karfl›l›k Th2 subgrubunun sitokin üretimini
bask›lad›¤› gösterilmifltir (5). Baz› çal›flmalarda
aerosolize IFN-α tedavisinin anti-Tbc ilaçlar ile
birlikte kullan›ld›¤›nda tedaviye yard›mc› oldu¤unu gösteren sonuçlar al›nm›flt›r. Ancak halen interferonun anti-Tbc etkinlik mekanizmas› ve etkili doz hakk›nda aç›k deliller yoktur (5,6).
Yap›lan taramalarda interferon tedavisi s›ras›nda
Tbc geliflmesi ile ilgili veriye ulaflamad›k. IFN-α’n›n
anti-Tbc etkinli¤i ile ilgili çal›flmalar›n ço¤unda haftada üç kez 3 MIU dozunda kullan›lm›flt›r. IFN dozunun artmas› ile birlikte birçok yan etkinin insidans›nda ve fliddetinde artma görülmektedir. Yüksek
doz IFN-α’n›n Tbc üzerine etkileri konusunda yeterli bilgi yoktur. Bizim hastam›zda haftada üç kez 9
MIU IFN-α kullan›lmakta idi. Bu yüksek dozun beraberinde getirdi¤i genel düflkünlük halinin Tbc’nin
reaktivasyonunda katk›s› olabilece¤ini düflündük.
124
Sonuç olarak; interferon tedavisi s›ras›nda ortaya
ç›kan yan etkilerin hastada oluflturdu¤u genel
düflkünlük halinin Tbc gibi kronik hastal›klarda reaktivasyona neden olabilece¤i dikkate al›nmal› ve
Tbc’nin yayg›n oldu¤u bölgelerde, interferon yan
etkilerinin oluflturdu¤u klinik tablo içinde Tbc reaktivasyon bulgular› gözden kaç›r›lmamal›d›r.
KAYNAKLAR
1.
Shawstiffel TA. Chronic hepatitis. In: Mandell
GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and
Practice of Infectious Diseases. 5th ed. New York:
Churchill Livingstone, 2000: 1297-331.
2. Kaymakoğlu S. Kronik B hepatitinde interferon
tedavisi. Klinik Gelişim 2000; 12: 979-82.
3. Kocabaş A. Akciğer tüberkülozu. Topçu Willke A,
Söyletir G, Doğanay M (editörler). İnfeksiyon
Hastal›klar›. İstanbul: Nobel T›p Kitabevleri,
1996: 396-443.
4. Iseman MD. Clinical presentations. In: Iseman
MD (ed). A Clinician’s Guide to Tuberculosis.
Philadelphia: Lippincott Williams, 2000: 129-44.
5. Giouse S, Casarini M, Alemanno L, et al. Effects
of aerosolized interferon-alpha in patients with
pulmonary tuberculosis. Am J Respir Crit Care
Med 1998; 158: 1156-62.
6. Giosue S, Casarini M, Ameglio F, et al. Aerosolized interferon-alpha treatment in patients with
multidrug-resistant pulmonary tuberculosis. Eur
Cytokine Netw 2000; 11: 99-104.
7. Fattovich G, Giustina G, Favarato S, Ruol A. A
survey of adverse events in 11,241 patients with
chronic viral hepatitis treated with alpha interferon. J Hepatol 1996; 24: 38-47.
8. Hayden FG. Antiviral drugs. In: Mandell GL,
Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 5th ed. New York:
Churchill Livingstone, 2000: 460-91.
9. Boonen A, Stockbrugger RW, van der Linden S.
Pericarditis after therapy with interferon-alpha
for chronic hepatitis C. Clin Rheumatol 1999; 18:
177-9.
10. Dusheiko G. Side effects of alpha interferon in
chronic hepatitis C. Hepatology 1997; 26 (3
Suppl 1): 112-21.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. ‹rfan fiENCAN
Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi
Düzce T›p Fakültesi
Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›
14450, Konuralp, DÜZCE
Hastane Kaynakl› Bir Akut Hepatit C Olgusu#
Nefle DEM‹RTÜRK1
1 Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›, AFYON
ÖZET
Akut hepatit C, hepatit C virüsü (HCV)’nün neden oldu¤u, yüksek oranlarda kronikleflebilen, siroz ve karaci¤er kanserine neden olan ciddi bir infeksiyondur. HCV s›kl›kla perkütan ya da permukozal temas yolu ile bulafl›r. Bununla birlikte HCV infeksiyonu nozokomiyal de olabilir. Akut hepatit C infeksiyonu son y›llarda interferon alfa-2b ile
tedavi edilmekte ve olumlu sonuçlar elde edilmektedir. Bu yaz›da nozokomiyal olarak kazan›lan ve interferon ile
tedavi edilen bir akut hepatit C infeksiyonlu olgu sunulmufltur.
Anahtar Kelimeler: Hepatit C, bulafl yollar›, tedavi.
SUMMARY
The Case of Nosocomial Acute Hepatitis C
Acute hepatitis C is a serious infectious disease caused by hepatitis C virus (HCV). In 85% of the cases, HCV infection becomes chronic. This chronic infection may be cause cirrhosis and hepatocelluler cancer. Main transmission
route is percutan or permucozal with HCV. Therefore HCV infection may be nosocomial. In recently acute hepatitis-C treat with interferon alpha-2b and this treatment prevents chronic infection. In this report the case with nosocomial acute hepatitis C that treated with interferon is presented.
Key Words: Hepatitis C, transmission routes, treatment.
# Bu olgu, I. Ulusal Hastane ‹nfeksiyonlar› Kongresi (11-14 Nisan, Ankara)’nde poster olarak sunulmufltur.
G‹R‹fi
Hepatit C; hepatit C virüsü (HCV)’nün neden oldu¤u dünyan›n bafll›ca sa¤l›k problemlerinden biri olan viral bir infeksiyondur. Dünyada yaklafl›k
170 milyon insan›n HCV ile infekte oldu¤u tahmin
edilmektedir (1). HCV bafll›ca kan ve kan ürünleri, damar içi ilaç ba¤›ml›l›¤›, transplantasyon, hemodiyaliz, infekte i¤ne batmas› gibi parenteral
yollarla bulaflan bir virüstür (1,2). Ancak parente-
ral temas öyküsü olmayanlarda da anti-HCV pozitifli¤inin tespiti cinsel yol, perinatal bulafl, aile içi
bulafl gibi nonparenteral bulafl flekillerinin varl›¤›n› ortaya koymaktad›r (3). HCV tüm kanla bulaflan infeksiyon etkenleri gibi hastane ortam›nda
nozokomiyal olarak da bulaflabilmektedir (4).
Hepatit C infeksiyonunun önemli özelliklerinden
ikisi akut infeksiyonun sadece %20 oran›nda
semptomatik geçirilmesi ve %85 oran›nda kronik-
125
Demirtürk N.
lefliyor olmas›d›r. Kronik hepatit C infeksiyonu
ise siroz ve karaci¤er kanserinin en s›k nedenleri
aras›ndad›r (5-7). Son y›llarda akut hepatit C infeksiyonunun interferon (IFN) ile tedavisinin kronikleflmeyi önledi¤ine dair kan›tlar vard›r (8,9).
Bu nedenle akut dönemde yakalanan hastalarda
bu tedavi denenmelidir.
OLGU
Elliiki yafl›nda erkek hasta 10 gündür devam eden
halsizlik ve çabuk yorulma flikayetleri ile 10 Nisan
2001 tarihinde poliklini¤e baflvurdu. Son birkaç
gündür idrar renginde koyulaflma tarifliyordu. Hepatotoksik ilaç kullan›m›, alkol, intoksikasyon öyküsü vermeyen hastan›n anamnezinden bir ay önce bronflit nedeni ile bir hastanede bir hafta süre
ile yatarak tedavi gördü¤ü ö¤renildi. Yat›fl süresince hastaya parenteral tedavi verilmifl ve nebülizör
kullan›lm›flt›. Bronkoskopi uygulanmam›flt›. Fizik
muayenesinde genel durumu iyi, vital bulgular›
stabil, skleralar› subikterik, sa¤ hipokondriumda
minimal hassasiyet mevcuttu. Laboratuvar incelemesinde hemoglobin 13.8 mg/dL, hematokrit %44,
lökosit 7320 mm3/L, trombositler 157.000/mm3,
kan flekeri 100 mg/dL, kan üre nitrojeni 14 mg/dL,
kreatinin 0.9 mg/dL, protrombin zaman› 14 saniye,
AST 55 IU/L, ALT 151 IU/L, ALP 268 IU/L, GGT 178
IU/L, Tbil/Dbil 2/1 mg/dL, tam idrar incelemesi
normal, C-reaktif protein (CRP) negatif, serolojik
tetkiklerinde üçüncü kuflak ELISA (Ver. 3.0 Abbott,
USA) ile bak›lan anti-HCV negatif, HBsAg, antiHBs, anti-HBc IgM, Rose Bengal lam aglutinasyon
ve Gruber Widal tüp aglutinasyon testleri negatif
olarak tespit edildi. Bat›n ultrasonografi
(USG)’sinde patolojik bulgu saptanmad›. ‹zleme
al›nan hastan›n bir ay sonraki kontrolünde halsizlik yak›nmas› çok artm›flt›. Laboratuvar tetkiklerinde AST 482 IU/L, ALT 777 IU/L, GGT 700 IU/L,
Tbil/Dbil 2.3/1.9 mg/dL, üçüncü kuflak ELISA (Ver.
3.0. Abbott, USA) ve LIA (Inno LIA ab III, Innogenetics, Belgium) ile bak›lan anti-HCV ve polimeraz
zincir reaksiyonu (PCR) ile bak›lan HCV-RNA pozitif olarak tespit edildi. Hepatit B ile ilgili serolojik
tetkikleri negatifti. Hasta akut hepatit C infeksiyonu olarak de¤erlendirildi. 3 x 5 MU/hafta (subkütan) dozunda IFN-α-2b tedavisine al›nd›. Tedavinin birinci ay›nda transaminazlar normale indi ve
HCV-RNA negatifleflti. Tedavi alt› ay sürdürüldü.
Tedavi sonunda hastan›n yak›nmas› yoktu, transaminazlar› normal, HCV-RNA negatifti. IFN tedavisi süresince ilk dozlardan sonra gözlenen ve
ikinci haftan›n sonunda kaybolan atefl yüksekli¤i,
126
eklem ve kas a¤r›lar› d›fl›nda yan etki geliflmedi.
Trombosit ve lökosit say›s›nda tedaviyi etkileyecek düflüklük gözlenmedi. Hasta kal›c› cevab›n
gözlenmesi için takibe al›nd›.
TARTIfiMA
Hepatit C infeksiyonu görülme s›kl›¤› aç›s›ndan
k›talar ve ülkeler aras›nda ya da ayn› ülkede bölgeler aras›nda farkl›l›klar gösterse de tüm dünyada yayg›n olarak görülmektedir. Dünya nüfusunun yaklafl›k %3’ü hepatit C tafl›y›c›s›d›r. Ülkemizde bu oran %1-3 aras›nda de¤iflmektedir (10). ‹nfeksiyon ço¤unlukla subklinik geçirilmekte ancak
yüksek oranlarda kronikleflmektedir. Kronik hepatit C’li hastalarda IFN ve ribavirin kombinasyon tedavisi ile elde edilen en iyi cevap oran›
%35-45’tir (11-13). Bu düflük oranlar akut dönemde yakalanan hastalarda IFN tedavisini gündeme
getirmifl ve olumlu cevaplar al›nm›flt›r. Biz de
akut dönemde saptad›¤›m›z hepatit C’li olgumuzda IFN tedavisini uygulad›k ve olumlu yan›t elde
ettik.
Hepatit C infeksiyonu bafll›ca parenteral-perkütan, cinsel temas, perinatal ve nozokomiyal yollarla bulafl›r (1,3). Nozokomiyal bulafl hastadan hastaya, hastadan sa¤l›k personeline ya da tafl›y›c›
sa¤l›k personelinden hastaya olabilir. Bunlar içinde hastadan hastaya bulafl özellikle önemlidir. Bu
bulafl yolunda kan ve kan ürünleri, transplante organ ve dokular primer arac›lard›r. Bunlar d›fl›nda
hastalar için kullan›lan malzemelerin ortak olmas›
(elektroensefalografi elektrodlar›, endoskoplar,
biyopsi malzemeleri), dezenfeksiyon ve sterilizasyon prosedürlerine dikkat edilmemesi bulafl aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. Sa¤l›k personelinden
hastalara bulaflta, yeterli dekontaminasyon yap›lmayan eller, hastalar aras›nda de¤ifltirilmeyen eldivenler ve koruyucu önlükler rol oynayabilir. Sonuç olarak HCV infeksiyonlu hastalarda hastanede yatma öyküsünün olmas› epidemiyolojik bir
risktir (1,4,14). Bizim olgumuzda da infeksiyon
bulgular› ortaya ç›kmadan befl hafta önce hastanede yatma öyküsü vard›. Sorgulamada son alt› ay
içinde hastanede yatma öyküsü d›fl›nda operasyon, kan ve kan ürünleri transfüzyonu, difl tedavisi, aile içi temas gibi hepatit C bulafl› aç›s›ndan bir
risk faktörü saptanmad›. Bu nedenle kan›tlanan
perkütan ya da permukozal bir temas olmamas›na
karfl›n inkübasyon periyodunun uyumlu olmas›
da göz önüne al›narak olgumuzdaki infeksiyonun
hastane kaynakl› oldu¤u düflünüldü.
Akut hepatit C infeksiyonunda yüksek kronikleflme oranlar› nedeni ile tedavi gereklili¤i aç›kt›r.
Ancak tedavide IFN kullan›m›n›n etkinli¤ini kan›tlayacak yeterli say›da hasta içeren çal›flmalar
az›nl›ktad›r. Yine de çal›flma sonuçlar›n›n toplu
olarak de¤erlendirilmesinde, IFN tedavisinin
semptomatik akut hepatit C infeksiyonunda kronikleflmeyi önledi¤i anlafl›lmaktad›r (8,15,16). Biz
de olgumuza semptomlar bafllad›ktan sonraki
dördüncü haftada IFN tedavisi bafllad›k. Tedavinin birinci ay›nda biyokimyasal ve virolojik cevap
elde ettik. Almanya’da yap›lan çok merkezli bir
çal›flmada 44 akut hepatit C’li hasta IFN ile tedavi
edilmifl, 43’ünde virolojik ve biyokimyasal cevap
elde edilmifltir. Hastalarda virolojik cevap ortalama tedaviden sonra 3.2’inci haftada oluflmufltur
(17). Bu sonuçlar bizim olgumuzda elde etti¤imiz
sonuç ile uyumludur.
8.
Vogel W. Treatment of acute hepatitis C infection.
J Hepatol 1999; 31(Supp 1): 189-92.
9.
Y›ld›rmak T, Yüksel F, Dinç E, Çetmeli G, İris
NE. Akut hepatit C’de interferon-alfa 2b tedavisi.
V. Ulusal Viral Hepatit Sempozyumu Bildiri Özet
Kitab›. 9-11 Kas›m 2000 Ankara, 2000: P-C5.
Sonuç olarak; IFN tedavisi akut dönemde saptanabilen hepatit C’li hastalarda kronikleflmeyi önlemektedir. Bu görüflü desteklemek üzere yeterli
say›da hasta içeren çok merkezli çal›flmalar›n
planlanmas› uygun olacakt›r.
13. Bracoiner J, Paulsen O, Engman K, Widwall A.
Combined alpha-interferon and ribavirin treatment for chronic hepatitis C virus infection. Scan
J Infect Dis 1995; 27: 325-9.
KAYNAKLAR
1.
2.
Akkiz H. Hepatit C infeksiyonu: Epidemiyoloji ve
korunma. K›l›çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit 2001. 1. Bask›. Bursa: Deniz Ofset,
2001: 193-208.
Krawczynski K, Alter MJ, Tankersley DL, et al.
Effect of immune globulin on the prevention of experimental hepatitis C virus infection. J Infect Dis
1996; 173: 822-8.
3.
Memon MI, Memon MA. Hepatitis C: An epidemiological review. J Hepatol 2002; 9: 84-100.
4.
Haptonstall J. Nosocomial transmission of bloodborne hepatitis viruses. V. Ulusal Viral Hepatit
Sempozyumu Bildiri Özet Kitab›. 9-11 Kas›m
2000 Ankara, 2000: 64-67.
5.
Fried MW. Therapy of chronic viral hepatitis.
Med Clin North Am 1996; 80: 957-71.
6.
Zein NN. Clinical significanca of hepatitis C virus
genotypes. Clin Microbiol Rev 2000; 13: 223-35.
7.
Şentürk H. Hepatit C infeksiyonu: Klinik bulgular
ve tan›. K›l›çturgay K, Badur S (editörler). Viral
Hepatit 2001. 1. Bask› Bursa: Deniz Ofset, 2001:
209-12.
10. M›st›k R, Bal›k İ. Türkiye’de viral hepatitlerin
(editörler). Viral Hepatit 2001. 1. Bask›. Bursa:
Deniz Ofset, 2001: 10-55.
11. Chemello L, Cavalletto, L, Bernardinello E, Guido M, Pontisso P, Alberti A. The effect of interferon-alpha and ribavirin combination therapy in
naive patients with chronic hepatitis C. J Hepatol
1995; 23(Suppl 2): 8-12.
12. Reichard O, Norkrans G, Fryden A, et al. Randomised double-blind placebo-controlled trial of interferon alpha-2b with and without ribavirin for
chronic hepatitis C. Lancet 1998; 352: 83-7.
14. Chiaramonte M, Straffoline T, Lorenzoni U, et al.
Risk factors in community-acquired chronic hepatitis C virus infection: A case control hepatitis
study in Italy. J Hepatol 1996; 24: 129-34.
15. Aksu HSZ. Akut hepatit C: Klinik ve tedavi. V.
Ulusal Viral Hepatit Sempozyumu Bildiri Özet
Kitab›. 9-11 Kas›m 2000 Ankara, 2000: 111-8.
16. Poynard T, Regimbeau C, Myers RP, et al. Interferon for acute hepatitis C (Cochrane Review). Cochrane Database Syst. Rev 2002; (1): CD000369.
17. Jaeckel E, Cornberg M, Wedemeyer H, et al. Treatment of acute hepatitis C with interferon alfa2b. N Engl J Med 2001; 345: 1452-7.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Nefle DEM‹RTÜRK
Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi
03200, AFYON
127
Yüksek Risk Grubunda Olan Sa¤l›k
Çal›flanlar›nda Viral Hepatit A, B, C
Seroprevalans›
fiükran KÖSE1, Aydan SARICA1, Figen ÇA⁄LAN ÇEV‹K1, Mete CÜCE2
1 SSK Tepecik E¤itim Hastanesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i,
2 SSK Ege Kad›n Do¤um Hastanesi, ‹ZM‹R
ÖZET
Sa¤l›k çal›flanlar› infekte kan ve vücut s›v›lar› ile s›k karfl›laflmalar›ndan dolay›, kan kaynakl› patojenlerden hepatit B ve C infeksiyonlar›na karfl› artm›fl bir mesleki risk alt›ndad›r. Çal›flmam›zda, hastanemizde yüksek riskli kabul edilen birimlerde çal›flan 297 sa¤l›k çal›flan›nda hepatit A, B, C infeksiyon s›kl›¤› araflt›r›lm›flt›r. Ayr›ca, bu çal›flanlar›n hepatit B seroprevalans› saptanarak, immünize olmayanlar›n afl›lanmas›, afl›lanm›fl olanlar›n ise antikor titreleri belirlenerek sürekli izlenmeleri amaçlanm›flt›r. Hepatit iflaretlerinden HBsAg, anti-HBs, anti-HBc total,
anti-HCV, anti-HAV IgG, ELISA yöntemiyle araflt›r›lm›flt›r. Çal›flma 110 (%37) doktor, 104 (%35) hemflire, 45 (%15)
teknisyen ve 38 (%13) hizmetli olmak üzere 297 kiflide yap›lm›flt›r. Yüksek risk grubunda olan sa¤l›k çal›flanlar›n›n 128 (%43)’i erkek, 169 (%57)’u kad›n olup, yafl ortalamas› 36 (21-59) olarak bulunmufltur. Yüzk›rkdokuz
(%50.2) kiflide anti-HBs pozitif, 71 (%23.9) kiflide anti-HBs ve anti-HBc total pozitif, 12 (%4.04) kiflide sadece antiHBc total pozitif, 7 (%2.4) kiflide HBsAg pozitif, 58 (%19.5) kiflide HBsAg, anti-HBs, anti-HBc total negatif, 278
(%94) kiflide anti-HAV IgG pozitif, 1 (%0.3) kiflide anti-HCV pozitif bulunmufltur.
Anahtar Kelimeler: Hepatit A, hepatit B, hepatit C, sa¤l›k çal›flanlar›.
SUMMARY
Seroprevalence of Viral Hepatitis A, B, C in the High Risk Group of Health Workers
Because of the health workers commonly face with infected blood and body fluids, they are in increased occupational risk of infections due to blood originated patogens, hepatitis B and C. In our study, prevalence of hepatitis A,
B, and C in 297 health workers who work in the sections accepted as high risk in our hospital was investigated. In
addition, determination of hepatitis B seroprevalence of these workers, immunization of nonimmunized cases, determination and continious monitorization of antibody titers of immunized cases were aimed. Hepatitis markers,
HBsAg; anti-HBs; anti-HBc total; anti-HCV; anti-HAV IgG were measured by ELISA method. The study was completed
with 297 cases, physicians 110 (37%); nurses 104 (35%); technitians 45 (15%) and caretakers 38 (13%). Health
workers in high risk were 128 (43%) male and 169 (57%) female. Mean age was found 36 (21-59). Anti-HBs was
positive in 149 (50.2%), anti-HBs and anti-HBc total were positive in 71 (23.9%), anti-HBc total was positive alone
in 12 (%4.04), HBsAg was positive in 7 (2.4%) cases. HBsAg, anti-HBs and anti-HBc total were negative in 58
(19.5%) cases. Anti-HAV IgG was found positive in 278 (94%), while anti-HBC was found positive in a case (0.3%).
Key Words: Hepatitis A, hepatitis B, hepatitis C, health workers.
152
Yüksek Risk Grubunda Olan Sa¤l›k Çal›flanlar›nda Viral Hepatit A, B, C Seroprevalans›
G‹R‹fi
Hepatit B virüsü (HBV) ve hepatit C virüsü (HCV)
akut ve kronik hepatit tablolar›na neden olmalar›,
yüksek oranda siroz ve hepatoselüler kanserle
sonuçlanabilen tablolara yol açmalar› ve ülkemizdeki yüksek insidanslar› nedeniyle önemli sa¤l›k
sorunlar› aras›nda yer almaktad›r (1).
Kan ve kan ürünleri ile yak›n temas› olanlar baflta
olmak üzere tüm sa¤l›k çal›flanlar› HBV ve HCV
infeksiyonlar› aç›s›ndan öncelikli risk gruplar›
aras›ndad›r. Ülkemizin HBV infeksiyonu aç›s›ndan orta endemisite gösteren bölgeler aras›nda
yer almas› nedeniyle, sa¤l›k çal›flanlar›n›n hepatit
B’li hastalarla karfl›laflma ve dolay›s›yla hastal›¤a
yakalanma riski artmaktad›r (2).
Çal›flmam›zda yüksek risk grubunda olan sa¤l›k çal›flanlar›n›n hepatit A virüsü (HAV), HBV ve HCV
seroprevalans›n›n belirlenmesi, immünize olmayanlar›n afl›lanmas› ve afl›lanm›fl olanlar›n ise antikor titreleri belirlenerek sürekli izlenmeleri amaçlanm›flt›r.
MATERYAL ve METOD
Çal›flmam›z SSK Tepecik E¤itim Hastanesi’nde yüksek risk grubunda çal›flan doktor, hemflire, teknisyen ve hizmetliden oluflan 297 kiflide gerçeklefltirilmifltir. Çal›flma amac›yla al›nan kanlar›n serumlar› ayr›larak çal›flma süresine kadar -20°C’de bekletilmifltir. Serum örneklerinde ELISA tekni¤i ile
HBsAg, anti-HBs, anti-HBc total, anti-HCV, anti-HAV
IgG iflaretleri incelenmifltir.
BULGULAR
Bu çal›flma, 110 (%37) doktor, 104 (%35) hemflire,
45 (%15) teknisyen ve 38 (%13) hizmetli olmak
üzere toplam 297 kiflide yap›lm›flt›r. Yüksek risk
grubunda olan sa¤l›k çal›flanlar›n›n 128 (%43)’i
erkek, 169 (%57)’u kad›n olup, yafl ortalamas› 36
(21-59) olarak bulunmufltur. Al›nan kan örneklerinden HBsAg, anti-HBs, anti-HBc total, anti-HCV,
anti-HAV IgG çal›fl›lm›flt›r ve yüksek risk grubunda
olan sa¤l›k çal›flanlar›ndaki sonuçlar Tablo 1’de
gösterilmifltir.
TARTIfiMA
Sa¤l›k çal›flanlar› hastalarla ve onlara ait kan, serum ve çeflitli ç›kart›lar gibi infekte materyalle ve
t›bbi aletlerle sürekli temas etme durumunda olduklar› için HBV ve HCV infeksiyonlar›na yakalanma riskleri yüksektir (3). HBV ve HCV’yi kan
ürünleriyle ve vücut salg›lar›yla hastadan hastaya, hastadan sa¤l›k personeline veya sa¤l›k personelinden hastaya bulaflabilmektedir (4).
Ülkemizde sa¤l›k popülasyonundaki HBsAg pozitifli¤i %3.9-12.5, anti-HBs pozitifli¤i %20.6-52.3, anti-HCV pozitifli¤i ise %0.0-3.2 aras›nda de¤iflmektedir. Sa¤l›k çal›flanlar›nda ise HBsAg pozitifli¤i
%5.0 (%1.6-13.0), anti-HBs pozitifli¤i %34.7
(%11.4-56.0), anti-HCV pozitifli¤i %0.9 (%0.0-2.9)
aras›ndad›r (5,6).
Sa¤l›k çal›flanlar›ndaki HBV seroprevalans›n›n
araflt›r›ld›¤› çal›flmalardaki HBsAg ve anti-HBs pozitifliklerini s›ras›yla; Kurt ve arkadafllar› %4.1 ve
%54.9, Berktafl ve arkadafllar› %2.5 ve %26.8, S›rmatel ve arkadafllar› %3.3 ve %45, Pamukçu ve
arkadafllar› %9.7 ve %47.8 olarak belirtmifllerdir
(7-10). Çal›flmam›zda HBsAg ve anti-HBs pozitiflik
oranlar› s›ras›yla %2.4 ve %50.2 olarak saptanm›flt›r. Bu sonuçlar benzer çal›flmalardaki oranlarla
uyumlu bulunmufltur.
Tablo 1. Yüksek risk grubunda olan sa¤l›k çal›flanlar›ndaki HBsAg, anti-HBs, anti-HBc total, anti-HCV, anti-HAV
IgG sonuçlar›.
n
Anti-HBs
pozitif
n (%)
Anti-HBc
total pozitif
n (%)
HBsAg
pozitif
n (%)
Anti-HBs,
Anti-HBc
total pozitif
n (%)
Doktor
110
61 (55.5)
4 (3.6)
4 (3.6)
26 (23.7)
15 (13.6)
-
98 (89.1)
Hemşire
104
56 (53.8)
5 (4.8)
1 (1)
27 (26)
15 (14.4)
1 (0.9)
101 (97.1)
Teknisyen
45
25 (55.6)
1 (2.2)
1 (2.2)
7 (15.6)
11 (24.4)
-
41 (91.1)
Hizmetli
38
7 (18.4)
2 (5.3)
1 (2.6)
11 (29)
17 (44.7)
-
37 (97.3)
Toplam
297
149 (50.2)
12 (4.04)
7 (2.4)
71 (23.9)
58 (19.5)
1 (0.3)
278 (93.6)
HBsAg,
Anti-HBs
negatif
n (%)
Anti-HCV
pozitif
n (%)
Anti-HAV
IgG pozitif
n (%)
153
Köse fi ve ark.
Sa¤l›k çal›flanlar›nda izole anti-HBc total pozitifli¤i ile ilgili veriler oldukça azd›r. Özacar ve arkadafllar› yapt›klar› çal›flmada bu oran› %3.2, Sümbül ve arkadafllar› ise %3.1 olarak saptam›fllard›r
(4,11). Bizim çal›flmam›zda anti-HBc total pozitiflik oran› %4.04 olarak bulunmufltur ve bu sonucun benzer çal›flmalarla uyumlu oldu¤u görülmektedir.
Anti-HCV pozitifli¤ini Yayl› ve arkadafllar› yapt›klar› çal›flmada %0.17, Özsoy ve arkadafllar› ise
%0.2 oran›nda bulmufllard›r (12,13). Bizim çal›flmam›zdaki %0.3’lük anti-HCV pozitiflik oran›, yap›lan bu çal›flmalarla uyumludur.
Ülkemiz genelinde eriflkin popülasyonda hepatit
A seropozitifli¤inin %100’e yak›n bir oranda yüksek olmas› nedeniyle, çal›flmam›zda buldu¤umuz
%93.6 anti-HAV IgG pozitifli¤i, bu infeksiyonun
hastanede kazan›lmad›¤›n› göstermektedir (14).
Çal›flmaya al›nan grupta HBV ile do¤al karfl›laflma
oran› %23.9 olarak bulunmufltur. Bu oran ülkemizde bildirilen %20-51.8 oranlar› aras›nda yer almaktad›r (8). En yüksek prevalans hizmetli personelde (%29) saptanm›flt›r. Bunun nedeninin, personelin hasta kan› ve cihazlarla daha s›k temas
etmesi olarak düflünülmektedir.
Sonuç olarak; sa¤l›k personelinin çal›flmaya bafllad›¤› günden itibaren viral hepatit ile ilgili serolojik iflaretleri araflt›r›lmal›, HBV’ye karfl› duyarl›
olanlar afl›lama yoluyla ba¤›fl›klanmal›, HCV’ye
karfl› genel koruyucu önlemler uygulanmal›d›r.
KAYNAKLAR
1.
Lettau LA. The A, B, C, D and E of viral hepatitis: Spelling out of the risk for healthcare worker.
Infect Control Hosp Epidemiol 1992; 13: 77-81.
2.
Robinson WS. Hepatitis B virus and hepatitis D
virus. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds).
Principles and Practice of Infectious Diseases.
4th ed. New York: Churchill Livingstone, 1995:
1406-39.
3.
Sephowitz KA. Occupationally acquired infections in health care workers. Ann Intern Med 1997;
125: 917-28.
4.
Sünbül M, Saniç A, Eroğlu C, Akçam Z, Hökelek
M, Leblebicioğlu H. Sağl›k personelinde hepatit B
göstergelerinin seroprevalans›. Viral Hepatit
Dergisi 1998; 4: 22-4.
154
5.
Taşyaran MA. HBV infeksiyonu, epidemiyoloji.
K›l›çturgay K (editör). Viral Hepatit’ 98. 1. Bask›. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği,
1998: 94.
6.
epidemiyolojisi: Bir meta-analiz. K›l›çturgay K
(editör). Viral Hepatit’ 98. 1. Bask›. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 1998: 10.
7.
Kurt H, Türkçapar N, Battal I, Tekeli E, Meço O.
Yüksek risk grubunda olan sağl›k çal›şanlar›nda
viral hepatit A, B, C, D infeksiyon s›kl›ğ›. Viral
8.
Berktaş M, Dalk›l›ç AE, Yavuz MT ve ark. Y.Y.Ü
T›p Fakültesi Araşt›rma Hastanesi Personelinde
Hepatit B seroprevalans›. Viral Hepatit Dergisi
1995; 1: 87-9.
9.
S›rmatel F, Bozkurt A, Karataş M, Karaoğlu I.
Risk gruplar›nda hepatit B seroprevalans›. Viral
10. Pamukçu M, Mutlu G, Yeğin O. Hastane personelinde hepatit B virüs markerlar› prevalans›. İnfeksiyon Dergisi 1990; 4: 149-57.
11. Özacar T, Zeytinoğlu A, Erensoy S, Yapar N,
Hoşgör M, Bilgiç A. Hepatit B virüs serolojisinde
salt anti-HBc olumluluğu ve HBV aş›s›na yan›t.
12. Yayl› G, Benzonona NA, Dereli Y, Ünel N, Özer S.
Kartal Eğitim ve Araşt›rma Hastanesi çal›şanlar›nda HBV, HCV, HIV serolojik göstergeleri. Klimik Derg 1994; 7: 82-4.
13. Özsoy M, Emekdaş G, Pasha A ve ark. Sağl›k çal›şanlar›nda hepatit B ve C seroprevalans›. Viral
14. Babacan F, Över U. A hepatiti. K›l›çturgay K
(editör). Viral Hepatit’ 94. 1. Bask›. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 1994: 63.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. fiükran KÖSE
SSK Tepecik E¤itim Hastanesi
Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i
‹ZM‹R

Kronik Viral Hepatit Olgular›nda Plazma Bak›r ve Çinko Düzeyinin

Transkript

Benzer belgeler