Kadın Erkek Eşitliği ve Toplumsal Cinsiyet Eğitimi

Kadın Erkek Eşitliği ve Toplumsal
Cinsiyet Eğitimine
Hoş Geldiniz
TRABZON
PINAR ÖŞME
PSİKOLOG
Eğitimin Amacı
• Kadın erkek eşitliğinin sağlanmasına yönelik bilgi ve
deneyim paylaşımında bulunmak
• Çalışmalara toplumsal cinsiyet perspektifini yerleştirmeye
yönelik duyarlılık kazandırmak ve farkındalık yaratmak
SİZCE TOPLUMSAL CİNSİYET
KAVRAMI NE ANLAMA
GELMEKTE ?
Sizce Neden
Kızların okullaşma oranı erkeklerden düşük…
Kadın istihdamı düşük…
Öğretmenlik ve hemşirelik kadın mesleği
olarak görülüyor…
Kadın yönetici sayısı az…
Erkeklerin ağlaması makbul değil…
Evi geçindirmek asıl olarak erkeğin sorumluluğu…
Kadına yönelik şiddet oranları yüksek…
TOPLUMSAL CİNSİYET
Kadın ve erkek olmayı
nasıl öğreniyoruz?
CİNSİYET VE TOPLUMSAL CİNSİYET
(SEX AND GENDER)
• Cinsiyet terimi; kadın ya da erkek olmanın
biyolojik yönünü ifade eder ve biyolojik bir
yapıya karşılık gelir.
• Toplumsal cinsiyet terimi; kadın ya da erkek
olmaya toplumun ve kültürün yüklediği
anlamları ve beklentileri ifade eder.
7
• Biyolojik cinsiyet farklılıkları; öğrenilmemiştir, doğuştan
getirilen özellikler bakımından kadınlarla erkekler arasında
gözlenen farklılıklardır.
• Toplumsal cinsiyet farklılıkları ise öğrenilen, sosyalleşme
sürecinde kazanılan özellikler bakımından insanlar arasında
gözlenen farklılıklardır.
• Biyolojik cinsiyet farklılıkları tüm dünyada aynı iken, toplumsal
cinsiyet farklılıkları bireyden bireye, kültürden kültüre bazı
değişimler gösterir.
8
ANCAK…
• Cinsiyet ve toplumsal cinsiyeti birbirlerinden
tamamen ayırmak doğru değildir. Çünkü
kültürün kadından ve erkekten bekledikleri
(toplumsal cinsiyet) kadının ve erkeğin fiziksel
bedenlerine (cinsiyet) ilişkin gözlemlerden
tamamen ayrı değildir (Lips, 2001)
9
TOPLUMSAL CİNSİYET FARKLILIKLARI
• Toplumsallaşma sürecinde erkek ve kız çocuklarının
öğrendikleri, kültürün cinsiyetlerine «uygun» bulduğu duygu,
tutum, davranış ve roller arasındaki farklılıklar ise toplumsal
cinsiyet farklılıkları olarak ele alınır.
• Örneğin; kadınların daha duyarlı, ilgili, bakım verici vb. olarak
algılanması, ev kadını, hemşire, öğretmen vb. olmalarının
beklenmesi, ama erkeklerin bağımsız, atılgan, kuvvetli vb.
olarak algılanmaları, asker, mühendis, tüccar vb. olmalarının
beklenmesi toplumsal cinsiyet farklılıklarıdır.
10
BU FARKLAR;
• Gerçek olmayan farklılıklardır.
• Toplumun kendi kalıplarıdır.
• Bu toplumsal cinsiyet özellikleri (toplumun
cinslere dayattığı-beklenen özellikler)
bakımından cinsiyetler arasında farklılıklar
olabileceği gibi aynı cinsiyetten bireyler
arasında bu özellikler bakımından
çeşitlenmeler gözlenebilir.
11
ÖRNEĞİN;
• Çok duygulu kadınlar olabileceği gibi duygusuz
kadınlar da olabilir (aynı cins arasında),
• Çok güçlü erkekler olabileceği gibi çok güçsüz
erkekler de olabilir (aynı cins arasında)
• Çok duygulu erkekler veya çok güçlü kadınlar
da olabilir (farklı cinsler arasında)
12
• Bu toplumsal cinsiyet farklılıklarına ilişkin
beklentiler cinsiyet kalıp yargıları şeklinde
toplumda yaygın kabul gören inançlara
dönüşürler ve sosyal davranışı büyük ölçüde
biçimlendirir hatta belirlerler.
13
TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ
•
•
•
•
Rol, örgütlü sosyal bir yapı içinde bireyin bulunduğu pozisyonu, bu
pozisyonla ilgili sorumlulukları, ayrıcalıkları ve diğer pozisyondaki insanlarla
etkileşimi yönlendiren kuralları gösterir.
Annelik, babalık, öğretmenlik gibi farklı rollerden bahsedilebilir. Kadınlara
ve erkeklere verilen farklı roller ise toplumsal cinsiyet rolleri olarak bilinir.
Kadınların ve erkeklerin toplumun yazdığı «senaryo» ya bağlı kalarak
rollerini «oynamaları» beklenir.
Bu terim, geleneksel olarak kadınla ve erkekle ilişkili olduğu kabul edilen
rolleri ifade eder.
Çocuklar, toplum tarafından kız ya da erkek olarak etiketlenmelerinin
ardından cinsiyetin kültürel anlamlarını öğrenmeye ve kazanmaya
başlarlar. Toplumsal cinsiyet rolü toplumun tanımladığı ve bireylerin yerine
getirmelerini beklediği cinsiyetle ilgili bir grup beklentidir.
14
Toplumsal Cinsiyet Kalıpyargıları


Kültürel veya kişisel
Temel bulgular:

Temel kalıpyargılar tüm kültürlerde aynı


Kadınlar=> ilgi ve bakım verici, pasif
Erkekler => aktif ve başarı yönelimli

Irk ve toplumsal cinsiyet birlikte kültüre özgü kalıpyargıları oluşturuyor

Hem kadınlar hem de erkekler için yaşanan rol çatışmaları toplumsal,
ekonomik ve psikolojik sorunları meydana getirmektedir

Örn., hem başarıyla çalışma hayatı hem de aile ile ilgilenme
TOPLUMSAL CİNSİYET KALIP YARGILARI, ÖN
YARGILARI VE CİNSİYET AYRIMCILIĞI
•
•
İnsanlar gruplar hakkında kalıpyargılar geliştirme eğilimindedirler.
Kalıpyargılar, bir gruba ilişkin bilgi, inanç ve beklentilerimizi içeren bilişsel
yapılardır.
Irk, cinsiyet, yöre, ulus ve meslek grupları gibi çeşitli gruplardan olan
insanların kategorileştirilerek aslında çok çeşitli özellikler
gösterebilecekleri/gösterdikleri halde, hepsi aynı özelliği/özellikleri
gösteriyor gibi düşünülmesi eğilimine kalıpyargılı düşünme denilir (Franzoi,
1996).
16
Ne zaman kalıpyargıları aktif hale
getiriyoruz?

1. Minimal bilgi sahibiysek


2. Kişinin grup üyeliği aşikar olduğunda


Birinin hakkında daha fazla bilgiye sahipsek daha az kalıpyargılara
dayanıyoruz
Eğer cinsiyete dayalı özellikler ön plandaysa cinsiyet kalıpyargılarını çok
daha kolay kullanıyoruz
3. Gücün dengesi


Alt tabakadakiler kalıpyargıları daha az kullanırlar
“güçlü kişiler” kalıpyargıları daha çok kullanırlar
Kalıpyargının tehlikeleri
 1.
Basite indirger ve sıklıkla yanlış yönlendirir
 2. Gruplararası farklılığı abartır ve grup içi
farklılıkları azaltır.
 3. Kendini gerçekleştiren kehanete dönüşür
Birleşmiş Milletler tarafından yapılan
bir araştırmaya göre;

1. Dünyadaki işlerin %66’sı kadınlar tarafından görülüyor.

2. Buna karşın kadınlar dünyadaki toplam gelirin ancak
%10’una sahipler.

3. Dünya’daki mal varlığının ise % 1’ine sahipler.

4. Başka bir değişle dünyadaki işlerin % 34’ü erkekler
tarafından görülüyor ama erkekler dünyadaki toplam gelirin %
90’ına ve toplam mal varlığının % 99’una sahipler.
Türkiye’den Rakamlar ( Milliyet, 8 Mart
2001)
 1.
Şehirlerde evli kadınların % 18’i, köylerde de
% 76’sı eşleri tarafından dövülüyor.
 2.
Kadınların % 57,7’si evliliklerinin ilk gününde
şiddetle karşılaşıyor.
 3.
Aile içi suçların % 90’ını kadına karşı işlenen
suçlar oluşturuyor.
İnternetten örnek
Basından örnek… 16 Ocak 2009
Kadınların gizli silahı

İngiltere'de, çeşitli sektörlerde çalışan 3 bin kadınla yapılan anketin sonuçları,
ilginç bir durumu ortaya koydu.
Buna göre çoğunlukla ofis çalışanı kadınların yüzde 78'i giyim tarzının terfi ya da prim kazanmak açısından
en az çalışkanlık, bilgi ve tecrübe kadar önemli olduğuna inanıyor.
Bu nedenle bu kadınlar,
özellikle seksi kılık kıyafetin ofis ortamında rekabet açısından
avantaj sağladığını savunuyor ve bu kuralı uyguluyor.
Har 20 kadından 1'i bunu düzenli olarak yapıyor.
Kadınların yüzde 54'ü ise işyerinde farkedilmek için bu tarz giyimin çok önemli olduğunu söylüyor.
The Regtrader adlı internet sitesi tarafından gerçekleştirilen ankete katılan kadınlardan biri "Ofiste
farkedilmek için köle gibi çalıştım. Ama 3 yıl sonra benden daha az ve daha verimsiz çalışan bazı kadın iş
arkadaşlarımın sırf yüksek topuk ve dar elbiselerle benden daha önemli olduklarını gördüm" notunu düştü.

Erkeklerin sadece yüzde 27'si işyerinde farkedilmek için giyim kuşamın önemli olduğuna inanıyor.
Bu tarzla rekabette avantaj kazanamanın en sık görüldüğü sektörlerin başında medya, reklam ve marketing
geldiği ileri sürüldü.
Basından örnek… Yeni nesil askerler
16 Ocak 2009 hurriyet.com.tr

Avustralya deniz kuvvetleri yeni asker bulmakta zorlanınca ilginç bir çare
buldu. Avustralya Deniz Kuvvetleri Komutan, erkeklerin orduya ilgisini
artırmak kadın askerlerin bikiniyle eğitim yapmasını istedi.

Bir erkek dergisine demeç veren Deniz Komutanı Tom Phillips, "eğer kadın
askerlerimiz çekici olur ve onları eğitim anında bikini giymeye teşvik
edersek, belki erkeklerin orduya ilgisini daha da arttırabiliriz" dedi.
Ancak Phillips'in erkek dergisine bu demeci vermesine feminist kadın
örgütleri büyük tepki gösterdi. Avustralya Savunma Bakanlığı da bu konuda
bir açıklama yapmak zorunda kaldı. Bakanlık, Avustarlya Deniz Komutanı
Tom Phillips'ın açıklamasının 'kabul edilemez" olduğunu belirtti.

Benlik ve Toplumsal Cinsiyet
• Benlik kavramı (Self-concept) ve Benlik
imgesi (Self image)
• Kendimiz hakkında doğru olduğunu
düşündüğümüz bir inançlar ve imgeler
dizisidir.
• Benlik Saygısı (Self-esteem)
• Benlik kavramımızı ne kadar sevdiğimiz ve
kabul ettiğimizin ölçüsüdür.
Benlik kavramı çeşitli inançlar içerir
Somut özellikler
Soyut özellikler
Ben kadınım
Uzun boyluyum
Öğrenciyim
Fakirim
Türküm
Akıllıyım
Çirkinim
Yetersizim
Çekiciyim
Değersizim
Benlik ve Toplumsal Cinsiyet
• Benlik kavramımıza giren çok çeşitli inançlar ve
imgelerin ortak bir yönü vardır:
•
Hiçbiri doğarken bizimle değildirler.
Kadının ve Erkeğin benlik
algılarındaki farklılıklar
Erkekler







Özerk
Özgür
Bağımsız
Ayrı
Hiyararşi
Etkileşimleri kurallar
yönlendirir
Hiyerarşideki yerleri roller
belirler
Kadınlar
Bağlı olma
Karşılıklı bağlılık
Duygusal bağlanma
Başkalarının ihtiyacına karşılık
veren
İlişki ağı içerisinde
Etkileşimleri empati ve bağlılık
yönlendirir
Rol bağlantıları ikincildir
Benlik ve Toplumsal Cinsiyet
•
•
•
•
*Kendimiz hakkındaki temel fikirlerin pek çoğunu yetişkinlikten önce ve
başlıca iki kaynaktan ediniriz:
- Başkalarının bize nasıl davrandıkları
- Başkalarının bizim hakkımızda neler söyledikleri
“Zamanla kendimizi başkalarının bizi gördüğü gibi görmeye başlarız”
(Rosenberg)
•
Benlik Saygısı= Algılanan benlik - İdeal benlik
•
Benlik Saygısı ≠ Özgüven (biri olmadan diğeri olabilir)
•
 Benlik Saygısı = Narsisizm ????
Benlik ve Toplumsal Cinsiyet
• Benlik kavramı (Self-concept) ve Benlik
imgesi (Self image)
• Kendimiz hakkında doğru olduğunu
düşündüğümüz bir inançlar ve imgeler
dizisidir.
• Benlik Saygısı (Self-esteem)
• Benlik kavramımızı ne kadar sevdiğimiz ve
kabul ettiğimizin ölçüsüdür.
Benlik kavramı ile bir çalışma
sonucu (Broverman ve ark., 1970)
Sağlıklı Erkek özellikleri
Sağlıklı Kadın özellikleri
-Çok bağımsız
-Hiç duygusal değil
-Matematik ve bilimi çok
sever
-Maddeci
-Hemen hemen her zaman
önder gibi davranır
-Çok güçlü bir güvenlik isteği duyar
-Başkalarının duygularının çok
farkında
-Sanat ve edebiyattan çok zevk alır
-Kendi görünüşüyle çok ilgili
-Hassas duyguları kolayca ifade
eder
(Broverman ve ark., 1970)
•
•
Kültürümüzde sadece doğuştan farklı da görülmez
- erkekler doğuştan kadınlardan üstün görülür
•
Erkeklerle ilişkilendirilen özellikler, kültürün en fazla
değer verdiği özelliklerdir;
- akılcılık
- bağımsızlık
- önderlik
•
•
•
•
•
•
•
Kadınlarla ilişkilendirilen özellikler, kültürün en az
değer verdiği özelliklerdir;
- duygusallık
- duyarlılık
- ortak çalışma yeteneği
(Broverman ve ark., 1970)
•
Broverman’ın çalışmasında sağlıklı yetişkin ile sağlıklı erkek betimleri
büyük ölçüde benzer
 Bu kadınların asla kazançlı çıkmayan durumlarını gösterir:
 Ya benlik kavramını edilgen özelliklerle sınırlayıp sağlıklı bir kadın olma
 Ya da bu özelliklerin ötesine geçerek kadınlığına ihanet edip, kadınsı
olmama ve uyumsuzluk damgası yemeyi göze alma.
Bu durumda pek çok kadının benlik saygısının düşük olması kaçınılmazdır.
“Ben sadece bir anne ve bir ev kadınıyım”
“Ben sadece sekreterim”
TOPLUMSAL CİNSİYETLE
İLGİLİ KURAMLAR
Sosyal bilişsel kuramı
(social cognitive theory)
Cinsiyet gelişimi ve farklılaşmasını
açıklamak
 Sosyal davranışı evrimleşen
biyolojiden ayırmalı
 Üçlü karşılıklı nedensellik

◦ Kişisel faktörler
◦ Davranış örüntüleri
◦ Çevresel faktörler
Karşılıklı etkileşim ama tek bir örüntü
göstermezler, etkileri değişir
Albert BANDURA

Toplumsal cinsiyetin gelişmesinde 3 tür
sosyobilişsel etki;
Model alma
Doğrudan yaşantı
Öğrenme
Bazılarının etkileri bazı gelişim dönemlerinde daha
fazladır.
Bilişsel gelişim kuramı

Kendini sosyalleştirme
◦ Piaget'nin bilişsel gelişim kuramına dayanır
◦ Niceliksel ve ahlak gelişimindeki gibi cinsiyete
uygun davranmayı öğrenirler

Bilişsel tutarlılık

Cinsiyet rolü gelişiminde 3
dönem
◦ Cinsiyeti etiketleme
◦ Cinsiyetin kararlılığı
◦ Cinsiyetin değişmezliği
Lawrence KOHLBERG, 1927-87
Kendini sosyalleştirme
Çocuk sosyalleşmesine aktif olarak katılır ve
kendi cinsiyet rolünü biçimlendirmeden
sorumludur.
Kohlberg, Piaget’nin bilişsel kuramındaki
çocukların niceliksel ve ahlaki yargılarının
gelişiminde kavramları öğrenmeleri gibi,
cinsiyete uygun davranmayı da
öğrendiklerini savunmuştur.
Çocuklar bilişsel olarak
olgunlaştıklarında kendilerini
kadın ya da erkek olarak
kategorileştirirler ve bu cinsel
kimlikle bu kategoriye uygun
olduğunu düşündükleri şekilde
davranmaya çalışırlar.
Bilişsel tutarlılık
Bilişsel tutarlılığı sürdürmenin yolu, çocuklar
için, nasıl en uygun kız ya da erkek olunduğunu
bulmaktır.
 Kız olduğunu anlayan çocuk-kadınsı nesne,
etkinlik, davranış
 Erkek olduğunu anlayan çocuk-erkeksi…
 Bilişsel tutarlılık isteğinin çocuklardaki bir
sonucu, çocukların cinsiyet kalıpyargılarının katı,
değişmez ahlaki kurallar olarak kabul
etmeleridir.

Cinsiyet rolü gelişiminde 3 dönem



Cinsiyeti etiketleme (2-3,5); ait oldukları
cinsiyetleri yavaş yavaş anlarlar.
Cinsiyetin kararlılığı (3,5-4,5); cinsiyetin
sürekliliğini anlamaya başlarlar.Yine de fiziksel
özelliklerden etkilenirler.
Cinsiyetin değişmezliği (4,5-7); cinsiyet fiziksel
görünümden bağımsızdır ve değişmez. Çocuk
cinsiyetine uygun tercihler, beğeniler geliştirip,
etkinlikler bulunur. Bunu da cinsiyetiyle tutarlı
olduğu için yapar.
Eleştiriler

Toplumun ve kültürün rolü ihmal edilmiş.

Bilişsel gelişim eğer cinsiyet rol gelişiminin
temelinde ise, bu gelişimi tamamlayan kız ve
erkek çocuklarının benzer olmaları gerekirdi.
Erkek- güçlü kalıpyargılar…

Eğer bilişler, davranışların temelinde ise,
bilişlerin değişmesi ile davranışlarında değişmesi
beklenir. Ev-eşitlik
Toplumsal cinsiyet şeması kuramı
(gender schema theory)

Sosyal öğrenme ve bilişsel
gelişim kuramlarının
birleştirilmesi

Cinsiyetleri ayrıştırmanın, çocuğun
tüm bilgiyi kültürün kadınlık ve
erkeklik tanımlarına göre kodlamaya
ve organize etmeye hazır oluşundan
kaynaklandığını kabul eder.

Ayrıca, bu cinsiyet şeması temelinde
bilgi işlemenin toplumun cinsiyet
ayrımcısı uygulamalarından da
kaynaklandığını ileri sürer.
Sandra Lipsitz BEM
Cinsiyetleri tipleştirme(ayrıştırma)
(sex-typing)






Bu süreçte, çocuk gelen bilgileri cinsiyet şemasına
göre algılar, kodlar ve örgütler.
Çocuk aynı şematik seçiciliği kendine de uygular.
Bu şemadaki prototipe göre çoğu özelliğini
şekillendirir.
Sonuç olarak cinsiyetleri ayrıştıran bir birey olur.
Bu bireyler kültürün kadın ve erkeğe ait olarak
tanımladığına uyar ve buna göre bilgiyi işlerler.
Cinsiyetleri ayrıştıramayan birey…
Cinsiyetleri tipleştirmeyen çocuklar
yetiştirme

Toplum, cinsiyetin hayatın her
alanında önemli ve fark yaratıcı
olduğunu öğretir.

Cinsiyet üremedeki rolü
nedeniyle daha önemli bir
anlama sahiptir. Kültürel
düzenleme gerektirir.

Toplumsal cinsiyet şemalı bir
toplumda toplumsal cinsiyet
şeması olmayan bireyler
yetiştirmek zor ama imkansız
değil.
İçsel Cinsiyet Çeşitliliğinin Dışlayıcı
Modeli
Bu modelde (en çok rastlanan geleneksel model),
maskülenlikteki artış feminenlikte düşüşü getirir ve tam tersi.
Bem’in Ölçeği
Sandra Bem’in cinsiyeti
tanımlamasında
feminenlikteki artış
maskülenlikte bir düşüşü
getirmemektedir ve tam
tersi.
 Bem’in
çerçevesinden cinsiyete bakıldığında
ahlaki değerler açısından da her birimizin
içinde hem feminen hem de maskülen ahlaki
değerlerin olduğunu vurgular.
 Geleneksel kalıpyargıları azaltır.
Androjenlik Kavramı


Bem(1974) tarafından
geliştirilmiş ve yaygın
kabul görmüş bir
kavramdır.
İnsanların hem
kadınsı hem de
erkeksi
olabileceklerinin
ifadesidir. (Bem,1993)

Bem yaptığı araştırmalarda androjenlerin
◦ Daha esnek
◦ Daha uyumlu cinsiyet rol davranışı
sergileyebildiklerini bulmuştur.
Androjenlik Kavramına Eleştiriler
- Hem kadınsı hem erkeksi olmak kişi için mücadele edilmesi
gereken bir değil, iki muhtemel yetersizlik kaynağı olacak
- Androjenlik kavramı toplumsal cinsiyet şeması kuramı için
problem oluşturmaktadır.
-Çünkü, bu kavramla içimizde bir kadınsı bir erkeksi yan
olduğunun kabulü sürdürülmüş olmaktadır.
-Kadınsılık ve erkeksilik kavramlarının toplumsal şematik işlemlerden
kaynaklanan bilişsel yapılar olmadığını, bunların bağımsız bir gerçekliğe
sahip kavramlar olduğunu kabul edilmiş olmaktadır
(Bem,1985)
- Androjenlik kavramı cinsiyet eşitsizliğini
yansıtamamaktadır.
Toplumsal cinsiyet şemasıyla bilgi işleme
(gender schematic processing) kuramı



Çocuk cinsiyetle ilgili bilgilerin işlenmesine aktif olarak
katılır.
Kohlberg gibi cinsiyetle ilgili bilgileri kendisinin
keşfettiğini
ama bu keşfetmenin cinsiyet değişmezliğine
ulaşıldığında değil, kendi cinsiyetini keşfedince
başladığı
Çocuk bir kez cinsel kimliğini kazanınca çok zengin bir
içeriğe sahip cinsiyet şemasıyla karşılaşır.
Genel cinsiyet şeması, kendi cinsiyet
şeması ve diğer cinsiyet şeması
Martin ve Halverson (1981) ve Martin
(1991,1993)
 Temel olarak iki tip şema
Birinci tip şema; genel cinsiyet şeması
İkinci tip şema; kendi cinsiyeti şeması


Üçüncü tip şema eklenebilir; diğer cinsiyet
şeması
Genel cinsiyet şeması, kendi cinsiyet şeması
ve diğer cinsiyet şeması
Cinsiyet şemalarının çeşitli işlevleri vardır:
1. Davranışı yönetir. Cinsiyete uygun davranış
2. Bilginin organize edilmesini sağlar. Hangi bilginin
kodlanacağını ve hatırlanacağını belirler. Şemayla
tutarlı bilgi çarpıcıdır, akılda kalır.
 3. Bilgiye temel oluşturur. Belirsiz bilgi vs. eksiklik
şemayla tutarlı bir şekilde doldurulur.
 Kısaca, cinsiyet şemaları hangi bilgiye dikkat
edeceğini, öğreneceğini ve hatırlayacağını belirler,
yol göstericidirler, bilişsel ekonomi sağlarlar.


Şematik bilgi işlemede hata
Şematik bilgi işleme süreci özgün bilginin
bozulmasına yol açar (Martin,1991)
 Çocuk bilgiyi kodlarken ve hatırlarken,
cinsiyet şemasına uygun olarak kodlar ve
hatırlar.
 Örneğin; bir erkek
çocuğunun yemek
pişirdiğini gören
çocuk bunu üç şekilde
bozarak hatırlayabilir
ya da değerlendirir.

Toplumsal cinsiyet şemalarının
gelişimi

Çocuğun toplumsal cinsiyetle ilgili bilgileri
öğrenmesi iki yönüyle ele alınabilir.
1. Çocuk
cinsiyetin bir kategori olduğunu
öğrenir: Kadın ve erkek. Kendi cinsiyetini de
öğrenir. Grup yanlılığı da başlar
2. Çocuk cinsiyet kalıpyargılarını öğrenir. Her
cinsiyetle ilişkilendirilen bazı özellikler
olduğunu da öğrenir.
Diğer bilişsel yaklaşımlı kuramlarla
benzerliği ve farklılığı

Bu kuramlar, toplumsal cinsiyet şemasının bellek ve
davranış üzerindeki etkilerini kabul ederler, normal bilgi
işleme sürecini vurgularlar

Kalıp yargıların oluşumunun olumsuz yönlerini değil,
çevreden gelen bilgilerin basitleştirilmesini sağlayan
yararlı yönlerini ele alır.

Kalıp yargıların diğer kuramlardan farklı olarak niçin
sürdürüldüğünü de anlamaya çalışırlar.
Eleştiri

Bussey ve Bandura(1999), bilişsel gelişim
kuramı gibi toplumsal cinsiyet şemasıyla bilgi
işleme kuramının da ileri sürdüğü,
çocuklardaki cinsiyetle ilgili davranışlarla
cinsiyet şeması bağlantısının görgül olarak
tam gösterilmediğini belirtmektedir.
Toplumsal cinsiyet kalıpyargısının
ögeleri modeli
Bu model, çocukların kalıpyargılı bilgileri nasıl kullandıklarını
daha iyi anlamaya yönelmiştir.
 Rol davranışları, meslekler, kişilik özellikleri, fiziksel görünüm.
 Cinsiyetle ilgili özellikler bu öğelere göre organize edilmekte ve
Kadınsı özellikler ve erkeksi özellikler iki boyut.
 Bütün bu özellikler cinsiyet kalıpyargıları temelinde birbiriyle
bağlantılıdır. 3 tip;
◦ Cinsiyet-öğe bağlantısı. Örn; kadın etek giyer.
◦ Öğe içi bağlantılar. Örn; elbise giyer-yüksek topuk giyer.
◦ Öğeler arası bağlantılar. Örn; elbise giyer-bakım vericidir.

Sosyal Rol Kuramı



Kadın ve erkek,
toplumda farklı statü
Sosyal roller farklı
olduğu için kadın ve
erkek arasındaki
farklılıklar
oluşmaktadır.
Kadın da yüksek
statüye sahip oldukça
cinsiyet farklılıkları
azalacaktır.
Alice Eagly
Sosyal rol ve davranışlar

Kadın ve erkekler arasındaki bütün davranışsal
farklılıklar;
◦ Cinsiyet kalıpyargıları ve
◦ Sosyal rollerle açıklanabileceğini ileri sürmüştür.
Sosyal rol; toplum tarafından tanımlanan, bir sosyal
kategorideki bireylerin hepsinden beklenen, öğrenilmiş
tepkilerdir.
Cinsiyet kalıpyargıları; diğer kalıpyargılar gibi, insanların
günlük yaşamda neler yaptıklarına ilişkin gözlemler
yansıtır.
- Sosyal baskılarla insanların bulundukları sosyal rollere
uygun davranışlar sergilemeleri de sağlanır.
Sosyal Rol Kuramı

Bu kurama göre, davranıştaki cinsiyet farklılıkları
kadınlarla erkeklerin farklı cinsiyet rollerinde
bulundukları durumlarda muhtemelen daha fazla
görülecektir.

Kadınlarla erkekler arası sosyal rol farkı yoksa –
cinsiyet farklılıkları az.
Sosyal rol kuramı ve Sosyobiyolojik
yaklaşıma karşı
• Sosyal rol kuramı (Sosyal
yapı kuramı)
• Toplum içinde farklı rolleri
olan kadın ve erkeğin bu
rollere uyum sağlamak için
psikolojik farklılıklar
gösterdikleri
• Toplumun beklentilericinsiyete göre farklılaşmış
davranış

Değişen sosyoekonomik
koşullar altında cinsiyet
farklılıkların da değişeceğini
ileri sürmektedir.
• Sosyobiyolojik yaklaşım
(Evrimsel yaklaşım)
 Kadın ve erkek,
cinsiyetlerine özgü olarak
birbirlerinden farklı
evrimleştikleri için farklı
psikolojik özellikler
göstermektedirler ve farklı
sosyal roller
oynamaktadırlar
 Üremedeki farklı rollercinsiyete göre farklılaşmış
davranış
Benlik Sunuşu kuramı
Deaux ve Major (1987)
 toplumsal cinsiyetle
ilgili davranışların
kazanılışıyla değil,
gösterilişiyle ilgili
olduğunu
belirtmektedirler.
Kay Deaux
Brenda Major

Toplumsal cinsiyetle ilişkili davranışların
görüleceği sosyal etkileşimlerdeki üç önemli
durum;
◦ Algılayan; toplumsal cinsiyetle ilgili inançları vardır
ve herhangi bir etkileşimde bu inançlar kişiyi ve
amaçlarını yönlendirir.
◦ Aktör; cinsiyetle ilgili davranışta bulunacak kişi,
davranışı ortamın gereklerine göre yapılandırır.
◦ Durumsal ipuçları; ortam
Toplumsal cinsiyetle ilgili davranış;
 Sosyal ortam
 Başkalarının davranışları
 Kişisel tercihler
Kendini nasıl sunmak istediğin..
Çok faktörlü toplumsal cinsiyet
kuramı

Toplumsal cinsiyetle ilişkili fenomenler, dört önemli
boyuta ayrılabilir:
◦ Toplumsal cinsiyet kimliği ya da benlik kavramı
◦Kişinin temel kadınsılık veya erkeksilik duyumu
◦ Araçsal ve dışavurumcu kişilik özellikleri
◦Kalıpyargılı olarak kadın veya erkekle ilgili özellikler
◦ Toplumsal cinsiyetle ilişkili ilgiler, rol davranışları ve tutumlar
◦ Cinsel yönelim
-Kişinin çeşitli özellikleri vardır ve bunların kimi bu dört
boyutun bazılarında kadınsı bazılarında erkeksi olabilir.
- Genellikle kişinin benlik kavramı biyolojik cinsiyetiyle
paraleldir.
Sonuç

Tüm bu kuramları, genel hatlarıyla üç ana
başlık altında toplamak mümkündür;
◦ Biyolojik kökenli
◦ Bilişsel yaklaşımlı
◦ Sosyal etkileri ve etkileşimi vurgulayan
• Toplum hemen her grup için o grubu betimlediği düşünülen
özellikleri belirler, kaydeder ve belleğinden bunları silmeye
direnç gösterir. Kadın ve erkek grupları için de bu böyledir.
Kadınlar grubunu oluşturan bireyler de erkekler grubunu
oluşturan bireyler de bazı özelliklerle tanımlanırlar.
• Bir gruptaki bireylerin tek tek bu özelliklere sahip olup
olmadıklarına çoğu zaman dikkat edilmez. Hiç sınamasına
gidilmeden toplumun belleğine bulunan bu bilgiler «o kadın»
veya «o erkek» için de doğru sayılır. Doğru çıkmayan
yaşantılara çok şaşırılır, hatta neden doğrulanmadığı sorgulanır
ve o bireye öfke duyulur, doğrulaması için baskı yapılır.
70
Aile…
‘Anne niçin Baktın?’
Filmi
72
Sokak…
Okul…
(Atlıhan, A. vd. (2006).İlköğretim Hayat Bilgisi 3 Ders Kitabı (s.88), İstanbul:
MEB Yayınları)
Medya…
75
‘Pepee /Evcilik mi? Golcülük mü?’
Filmi
76
Deyimler ve atasözlerinde
kadın ve erkek klişeleri
• Elinin hamuru ile erkek işine karışma.
• Ağustostan sonra ekilen darıdan, kocasından
sonra kalkan kadından hayır gelmez.
• Oğlan babadan öğrenir sohbet ile gezmeyi,
kız anadan öğrenir sofra dizmeyi.
• Erkek adam ağlamaz!
• Sakalım olsa sözüm geçerdi!
• Saçı uzun aklı kısa
Biyolojik Cinsiyet
Toplumsal Cinsiyet
Biyolojiktir.
Toplumsal olarak
belirlenir.
Evrenseldir.
Kültürün içinde
öğrenilir.
Değişmez.
Zaman ve mekana
bağlı olarak değişiklik
gösterir.
Değiştirilebilir.
Biyolojik Cinsiyet mi?
Toplumsal Cinsiyet mi?
• Kadınlar çocuk doğurur ve emzirir; erkekler doğurmaz,
ancak biberonla besleyebilirler.
• Kadınlar bir gün boyunca hanehalkı bakımına ortalama 5.5
saatlerini ayırırken, hobileri için sadece 5 dakika
ayırmaktadır.
• İnşaat sektöründe çalışanların çoğu erkektir.
• 224 değişik kültüre sahip toplulukta yapılan bir araştırmanın
sonuçlarına göre bunların sadece 5’inde yemekler her
zaman erkekler tarafından hazırlanıyor, 6’sında ise evler
kadınlar tarafından inşa ediliyor.
FARKIN EŞİTSİZLİĞE DÖNÜŞMESİ
Kadınlar ne tür işler yaparlar?
Kadınlar asıl olarak aile ve ev işlerinden
sorumludur.
• Eşlerinin ve çocuklarının bakımıyla ilgilenirler.
(Çalışırken de)
• Halkla ilişkiler uzmanıdırlar.
• Psikologdurlar.
• Diplomattırlar.
• Piyasa araştırmacılarıdır.
Ev içi Sorumluluk Paylaşımı
100,0
90,0
80,0
70,0
60,0
50,0
erkek
kadın
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
Yemek yapma
Ütü
Sofranın kurulup
kaldırılması
Günlük yiyecek
içecek alışverişi
Aylık faturaların
ödenmesi
Küçük bakım onarım,
tamir
Kadınların yaptıkları işlerin
özellikleri nelerdir ?
• Son derece rutin, kendini tekrarlayan işlerdir.
• Sosyo-ekonomik konumlarını güçlendirmeye
katkı sağlamaz.
• Toplumda bir statü ve saygınlık yaratmaz.
• Kazanımları maneviyata dayalıdır.
KADININ
GÖRÜNMEYEN
EMEĞİ
(Yapıldığında değil
yapılmadığında
değeri anlaşılır)
Kadınlar ne tür işler yaparlar?
• Gıdanın %70’ini üretirler.
• Ucuz, sorunsuz işgücü kaynağıdırlar. Aileye
katkı, harçlık, çeyiz parası için çalışırlar.
• Örgü örer, halı dokur, deri dikerler.
• Ücretsiz aile işçisi olarak, elde edilen maddi
kazanca dair tasarrufları ve kendileri
üzerinden bir sosyal güvenceleri olmaksızın
çalışırlar.
Kadınlar ne tür işler yaparlar?
• Ev dışında ücretli çalışırlar.
• Meslekleri genellikle ev içi sorumluluklarının
uzantısı olan (hemşirelik, öğretmenlik gibi)
mesleklerdir.
• Çoğunlukla tarım ve hizmetler sektörlerinde
yer alırlar.
• Düşük ücretli işçi olarak ve sosyal sigortadan
yoksun çalışırlar.
• Çifte mesai yaparlar.
Çalışma yaşamı
GÜNDÜZ
İŞ YERİNDE
AYNI İŞİ YAPARKEN;
AKŞAM
EVDE !??.....
TÜİK 2006 Zaman Kullanımı Anketi
Hane halkı ve ev bakımına harcanan zaman
Kadınlar: 5 saat 17 dakika
Erkekler: 51 dakika
Çalışan Kadınlar: 4 saat 3 dakika
Çalışan Erkekler: 43 dakika
Erkekler ne tür işler yaparlar?
• Asıl olarak hanenin geçimini sağlamakla
yükümlü görülürler ve ev dışında, ücret
karşılığı çalışırlar.
• Tekrara dayanmayan, bilimsel bilgi ve teknoloji
kullanımına uygun ya da fiziksel güç gerektiren
işler yaparlar.
• Toplumsal bir kimlik ve statü edinirler. (İşçi,
memur ya da esnaf olarak sendika, meslek
örgütü türünden örgütlere katılırlar.)
• Erkekler, çalışmalarının karşılığında genellikle
maddi bir kazanç sağlarken, “kadın işleri”nin
karşılığı, çoğunlukla manevidir.
• Bütün dünyada özel mülkiyetin %1’i, gelirin
ise %10’u kadınlarındır.
Kadınlar daha mı az çalışıyor?
Dünyanın pek çok toplumunda ortak işleyen iki
önemli unsur bulunmaktadır:
1. Kadınlar ve erkeklerin günlük uğraşları,
işleri/sorumlulukları ve zaman kullanımları
farklıdır.
2. Kadınlar erkeklerden daha az kaynağa, (para,
kredi, eğitim, istihdam, boş zaman…)
-Seçme şansına ve
-Karar alma yetkisine sahiptirler.
Bu durum kadın ve erkeklerin toplumsal
statüsünü belirler.
Yapılan işlerin ve kazanımların farklılığı nasıl
sonuçlar doğurur?
Kadınlar için?
Erkekler için?
BM İNSANİ GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ
•
Toplumsal cinsiyete ilişkin endekste:
* Türkiye, 138 ülke arasında 77. sıradadır.
•
Ekonomik büyüklük olarak incelendiğinde:
* Türkiye, 169 ülke arasında 17. sıradadır.
Bireysel Olarak Yapılabilecekler
 Özellikle kamusal alanda, kadınların bazı davranışlardan tedirgin
olabileceğinin göz önünde tutulması (yakın yürüme, kadının
yakınındayken yüksek sesle gülme vb.)
 Kadınların görünümleri ya da giysileri üzerine yorumda
bulunulmaması
 Ev işlerinin eşit biçimde paylaşılması
 Gelirin ortaklaşa paylaşılması
 Duyguların ifade edilmesi, yok sayılmaması
 Diğer erkeklerin cinsiyetçi davranışlarına karşı çıkmak
 İşyerindeki cinsiyetçi yaklaşımlara karşı çıkmak
 Çocukların yeteneklerinin, potansiyellerinin engellememesi
 Toplumda “normallik” olarak nitelendirdiğimiz şeyler hakkında
serinkanlılıkla düşünmek; aynı şeye maruz kalındığında yaşanacak
ezilmişlik ve yabancılaşma duygusunu anlamaya çalışmak.
YARARLANILAN KAYNAK
• Dökmen, Z. (2004). Toplumsal Cinsiyet
• Bu kitabı edininiz ve okuyunuz.
96