Bildiri PDF

Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 EylUi 2001 Sanhurfa
CEYLANPINAR TARIM t~LETMESi'NDE
KA YIPLARININ BELtRLENMESj
BUGDA Y VE MERCtMEKTE
UZERINE BIR ARA~TIRMA
URUN
Ramazan SAGLAM2
Biilent AKYOL1
OZET
Ceylanpmar Tanm lsletmesi tanm alanlarmda bugday ve mercimek hasadi slrasiilda iiriin
kayiplanmn belirlenmesi amaciyla "U~ Ceyrek Metrekare Ol~iim Yontemi" ile iiriin kayiplan
saptanarak ortalama degerler tespit edilmistir. Bugdayda 1996 yihnda 2 430 ha alanda genel kayiplar
oram ortalama % 1.89, 1997 yilmda 3 050 ha alanda genel kayiplar oram ortalama % 2.37 olarak
bulunrnustur . Mercimekte 1996 yilmda I 400 ha alanda genel kayiplar % 9.35, 1997 yilmda ise 1
280 ha alanda genel kayiplar % 16.29 olarak bulunmustur,
A Research On The Determining for Losses At The Wheat And Red Lentil Harvesting In
CeylanprnarAgricultural State Farm
ABSTRACT
Crop losses established at wheat and red lentil in Ceylanpmar Agricultural State Farm. Three
quarter square-metre metods were used in order to determination of losses wheat and red lentil in
areas. After losses values have been found for wheat and red lentil. At wheat harvesting established
approximate total 1.89 % on 2 430 ha for year 1996 and 2.37 % on 3 050 ha for year 1997. At red
lentil harvesting established approximate total 9.35 % on 1400 ha for year 1996 and 16.29 on I
280 ha for year 1997.
GiRt~
Ceylanpmar Tanm lsletmesinde bugday, mercimek, yonca, fig, pamuk tohumu, dane nusir,
antepfistrgi, fisnk kalemi ve fidam iiretimi yaptlmaktadir. Bunlarm icinde de bugday ve mercimek
onemli bir yere sahiptir. Ceylanpmar Tanm lsletmesinin toplam 176 159 hektar tanm alanmm
yaklasik 100 bin hektannda tarla tanrm yaprlmaktadir. Bunun da % 60'mda bugday ve mercimek
yetistirilmektedir,
Uretim yapilan bugday cesitleri kuru ve sulu tanm alanlannda yetistirilmektedir, Kuru
tanmda mercimek-bugday/nadas-bugday seklindeki nobetlese ekim uygulanarak bugday yetistiriciligi
yaprlmaktadir . Sulu tanmda ise; mercimek, fig. yonca, pamuk, dane rmsir bitkileriyle miinavebeli
olarak yetistirilmektedir, Bugday iiretimi aglrhkh olarak kuru tanm alanlannda yapslmaktadir.
Bugdaym % 88'i kuru tanm alanlanndan % 12'si ise sulu tanm alanlanndan uretilmektedir. Bugday
ile mimavebeli olarak 1983 yilmda mercimek tanmma baslanrms, ilk yillarda cok dii~iik olan verim 2
319 kg/ha'a kadar cikanlrmsnr, Yillara gore Ceylanpmar Tanm lsletmesi'nde bugday ve mercimek
uretim alanlan, iiretim miktarlan ve verim degerlerinin degi~imi Cizelge I'de verilmistir (I).
Cizelge I. Ceylanpmar Tanm i~letmesi'nde Yillara gore bugday ve mercimek ekim alanlan, iiretim
miktarlan ve verimleri( I)
Verim (kg/ha)
Uretim (ton)
Ekim Alant (ha)
Yillar
Bugday
Mercimek
Mercimek
Bugday
Bugday
Mercimek
1329
2090
10589
100580,16
7962.9
47897,9
1992
2319
3356
29046
162345,10
12550.2
48360,2
1993
1731
2864
33348
142494,50
19261.0
49746,5
1994
2130
3091
33029
152736,00
15504.5
49403,6
1995
1686
3165
22402
158002,00
13279.5
49921,1
1996
460
1860
4185
76594,00
9038.0
41033,8
1997
1997 ydl I~in Tiirkiye ve GAP kapsamma giren Illerin bugday ve mercimek iirettm durumlan
Cizelge. 2'de verilmi~tir. Bitkisel iiretimde hasat ve harman i~lemlerinde kaYlplann en aza indirilmesi
istenmektedir. Uriin kaYlplan hasat oncesi ve hasat kaYlplan olmak iizere iki ~ekilde meydana
gelmektedir. Bugday ve mercimek hasadmda bi~erdoverlerin i~levlerini uygun bir ~ekilde ve
slrada yapmasl gerekmektedir.
':Zir.Miih., Ko~a~ Tanm i~letmesi Miidiirliigii, Aksaray
2:Do~.Dr., Harran Universitesi Ziraat Fakiiltesi Tanm Makinalan Boliimii, $anhurfa
257
Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eyliil2001 Sanlrurfa
Cizelge 2. 1997 YIh Tiirkiye
Uretim Alam
r
Bugday
~
Tiirkiye
9340000
GAP Toplarm
1 166 718
ve GAP illeri bugday ve mercimek iiretim degerleri (2,3)
(ha)
Uretim Miktan (ton)
Verim(kg/ha)
Mercimek
Bugday
Mercimek
Bugday
Mercimek
560000
18650000
515000
1996.8
919.6
423559
1 788438
403093
1532.8
951.7
Sanhurfa
429678
142613
617547
121037
1437.2
848.7
~
.." Diyarbakir
253978
115047
442
179
123056
1
741.0
1069.6
::::.
118926
10132
146842
10 012
G Adl)'aman
1234.7
988.1
::l.
G.Antep
90730
32439
225851
33817
2489.3
1042.5
Mardin
135644
72 340
137614
58755
1 014.5
812.2
Sirnak
40691
16039
67955
24071
1670.0
1500.7
Siirt
26990
8452
33253
6869
1232.0
812.7
Kilis
18000
15000
18000
12000
1000.0
800.0
Batman
52081
11497
99197
13476
1 904.7
1 172.1
Bu islevler uygun sekilde yapilmadigi zaman
urun kayiplan meydana gelmektedir.
Bicerdoverde dane kayiplan 4 ana sebepten meydana gelmektedir. Bunlar, bicme sirasmdaki dane
kayiplarutabla kayiplan), yetersiz hannanlama nedeniyle olusan kayiplar, sarsaklarda olusan dane
kayiplan ve eleklerdeki dane kayiplandmd, 5, 6).
Fazla kurumus iiriinden veya kotu hava sartlanndan dogan kayiplar, bicerdover hasat
kayiplan olarak kabul edilmemektedir. Kayiplann onlenmesi icin bazi tedbirlerin alrnmasi
gerekmektedir (7). Biiyiik alanlarda iiretilen bugdayin hasadmda zaman lama, bitki ozellikleri ve iklim
faktorleri nedeniyle has at kayiplan meydana gelmektedir. Mercimek bitki ozelligine bagh olarak,
topraga cok yakm bakla baglamaktadir. Baklalann tam hasadmm yapilabilmesi icin tarla yiizeyinin
cok iyi hazirlanmasr gerekmektedir. Mercimegin hasat periyodu iklim kosullanna bagh olarak 4-10
giinliik kisa bir siireyi kapsadigmdan, kisa siire icinde hasadin yapilamamasi iiriin kayiplanm
arttirmaktadm S).
Bu konuda yaprlmis bazr arastirmalar asagida ozetlenmistir.
Giiler (8), hasat kayrplanm belirlemek iizere dort farkh sistem olusturulmus ve bunlann
kayip miktarlan bulunmustur. Elle yolmada % 18, tirpanla bicmede % 12.9, cayrr bicme makinasiyla
bicmede % 13.3 ve bicerdoverle hasatta ise % 14 dane kaybi degerleri elde edilmistir, Mercimegin
makine ile hasadmda en biiyiik problem, olusan ilk bakla yiiksekliginin yere yakm ve bitki
yiiksekliginin az olmasidir. Mercimek hasadmm zamanmda, en klsa siire iyerisinde ve en dii~iik
maliyetle yapllabilmesi
iyin, mercimek hasadma uygun duruma getirilmi~
biyerdoverlerin
kullamlmasl gerektigini belirtmi~tir.
Klhny ve Golba~1 (9), klasik yaplh biyerdoverlerde dane kaYlplanm saptamak iyin ideal ayar
ve yah~ma ko~ullannda yapllan denemelerde, dane kaYlp oranlanm en az % 0.9Ive en yok % 8.5
degerleri arasmda degi~tigini bulmu~lardlr. Dane kaybl monitorleri sistemlerinin biyerd(,lverlerle
kullammmm yaygmla~tmlmasl gerektigini de belirtmi~lerdir.
Dilmay(IO), Tiirkiye ko~ullannda biyerdoverle hasatta dane kaYlplannm yiftyilerin ve
biyerdover siiriiciilerin egitim noksanhgl, biyerdover sahiplerinin daha fazla kazany saglama istekleri,
tarla tesviyesinin uygun olmamasl, hasadm zamanmda yap Ilamamasl, iiriiniin boy, ba~ak geli~imi,
slkhk ve dane biiyiikliigii bakImmdan tekdiize olmamasl, ucuz siiriicii istihdam istegi, yatml~ iiriinde
ek organlann kullamlmamasl, degi~ik marka ve ylpranml~ biyerdoverlerin kullamlmasl, samana
ihtiyay duyulmasl ve ta~lma ve stoklama organizasyon bozuklugu gibi nedenlerden dolaYI arttigmi
belirtmi~lerdir.
Ozcan ve Ark. (II), baklagil mekanizasyonunda en onemli sorunun hasat oldugunu
belirtmi~lerdir. Biyme ve yolma slrasmda olu~an kaYlplar tiim hasat kaYlplarmm % 90'ml ve hasat
kaYlplan da tiim kaYlplann % 90'ml olu~tunnaktadlr. Biyme yiiksekliginin ve uygun biyme neminin
belirlenmesi, kaYlplann aza1tllmasmda en onemli iki nokta olarak belirlenmi~tir. Bitki slkhgmm ve
boyunun
makinah hasatta onemli oldugunu ve en uygun ve ekonomik biyme yonteminin de
biyerdover kullamlarak yapllan yontem oldugunu bulmu~lardlr.
Zender(I2), mercimek hasat hannanmda biyerdover kullammmm yaygm oldugunu ve
helezon gotiiriicii yerine bant tipi iletici kullamml ile hasat kaYlplannm azaltIlabilecegini belirtmi~tir.
Biyerdoverle mercimek hasadl slrasmda; ta~h yerlerde iiriinii kesmek giiytiir, baklalar yere yakmdlr.
258
Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eyliil2001 Sanhurfa
Bicerdoverle mercimek hasat harmamnda iiriin kaybi %15 (%20 nemde) ve amz yiiksekligi 9 em
olarak elde edilmistir, Baklagil hasat harmam ile ilgili olarak mekanizasyonun gelistirilmesini ve
iilkemiz kosullanna uygun makine tiplerinin belirlenmesi gerektigini belirtilmistir,
MATERYALVE METOT
Materyal
Deneme yeri olarak bugday ve mercimek hasadinda Ceylanpmar Tanm isletmesi Miidiirliigii
Beyazkule Tanm lsletmesi'ndeki degisik parseller deneme alaru olarak secilmistir. Denemelerin
yaprldrgi parseller ve biiyiikliikleri Cizelge 3. 'de verilmistir.
Cizelze 3. Denemelerin vaPlldlib parseller ve biiyiikliikleri
Yerli Kmmzi Mercimek
Buzdav
1997
1996
1997
1996
Parsel
Parsel
Parsel
Parsel
Cesit
Parsel
Parse I
Parsel
Parse I No
Biiy.(ha)
Biiy.(ha)
No
Biiy.(ha)
No
Biiy.(ha)
No
390
300
262
293
400
218
380
izmir 85
329
200
300
263
296
212
400
izmir 85
259
210
241
390
400
303
324
Gemini
334
300
390
300
334
301
400
420
200
291
Gemini
350
264
300
400
Ege 88
213
300
Ege 88
200
207
253
400
550
310
Golia
361
294
360
348
270
Golia
..
....
Bugdayda Izmu-85, Gemini, Ege-88 ve Golia bugday cesitlerinin urun kayiplan ve kirrmzt
mercimekte de yerli kirrmzi cesidinin iiretimi yapildigmdan bu urunle ilgili kayiplar saptanrmsnr.
Ceylanpmar Tanm lsletmesinde bugday ve mercimek hasadmda Claas Deminator 88 S
bicerdoverleri kullamlmaktadrr, Toplam bicerdover sayrsi 70 adettir. Genel tamrmyla is genisligi 5.10
metre (17"), 4 sarsakh, T tip, mekanik kavrama ve sanzumana sahip bicerdoverlerdir (7).
Kett Electric Laboratory marka, Aquasearch-600 tipi tohum nem olcer cihazi kullamlrmsnr.
Bugday ve mercimek hasat kayiplanm belirlemek icin 20x20 mm kahnhgmda, 500x500 mm boyutlu
ahsap malzemeden yapilrrus cerceveler kullamlrmstir. m2'ye dusen bitki sayistrun saptanmasmda da
20x20 mm kahnhgmda IOOOx1000 mm boyutlu cerceveler kullanilrmsnr. 1000 dane agirhklanmn
belirlenmesinde Tarsan M-500 marka, ±l.0 g hassasiyetle dijital gostergeli 0l9iim terazisi
kullamlnusnr. Bitki boyu, sua arasi mesafe, bicme genisligi ve olciimlerde Fisco Munimatic marka 5
metrelik ± 0.1 cm hassasiyetteki ol9iim metresi kullarulmrstir.
-
-
-
-
-
-
Metot
Ceylanpmar Tanm lsletmesi Mildilrlilgii Beyaz Kule lsletmesi Kuru Ziraat iinitesinde 19961997 yillan kayrtlanna gore isletme genelini temsil edecek parseller secilmistir. Bitki sikhgr, deneme
yaptlan parsellerde dort degisik noktadan yapllan saYlmlarla elde edilen degerlerin ortalamasl ahnarak
bulunmu~tur. Bitki boyu, denemesi yapllan parsellerdeki bitkilerin hasat oncesi be~ degi~ik noktadan
yapllan ol9iimlerle bulunmu~tur. Ba~aktaki veya bakladaki dane saY1Sl.denenen parsellerde on degi~ik
noktadan ahnan, her denemede 10 bugday ba~agl ve 10 mercimek bitkisi ovalanarak saYllan danelerin
top lam ba~ak veya bitki saytsma bOliinerek elde edilmi~tir. Hasat nemi, hasadl yaptJan parseller i9in
gelen iirunlerden ahnan omeklerin, her parse Ide be~ ol9iim yaptlarak nem ol9iim cihaZl ile % nem
degerler bulunmu~tur. 1000 dane aglrhgl, hasadl yapllan parsellerden ahnan be~ numunenin 1000
dane agtrhgl ol9iilerek saptanml~ttr.
Hasat KaYlplara:Bigerdoverle bugday ve mercimek hasadmda olu~an toplam dane kaYlplan;
bi9me iinitesi kaYlplan. bator kaYlplan. sarsak kaytplan, temizleme kaYlplan olarak gruplandmhr. Bu
kaYlplann saptanmasmda ayn ayn yontemler kullamlabilmektedir.
Denemelerde "D9 geyrek
Metrekare Ol9iim Yontemi" kullamlml~ttr(4, 6). Bitki slkhgl saptamalan, MaYls-Haziran doneminde
gergekle~tirilmi~ olup, omekler parsel genelini temsil edecek ~ekilde 100x100 cm'lik "ergeveler
attlarak gergeve i9indeki bitkiler saYllarak (adet/m2) tespit edilmi~tir.
Hasat kaYlplannm saptanmasl, kullamlan metodun geregi olarak Haziran- Temmuz aylannda
parsellerin bigerdoverle hasadl slrasmda yapllml~ttr. Bu nedenle dane kaybl degerleri hem hasat
oncesi, hem de hasat SJrasmda meydana gelen kaytplan kapsamaktadlr. Bu sakmcaYI onlemek i9in
hasattan once bulunan dogal dokiilme kaYlplan, hasattan sonra bulunan degerlerden 91kanlml~ttr.
259
Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eyliil2001 Sanhurfa
Sonuc olarak net hasat kaybi olarak bulunmustur. Arastirmada, hasat kayiplannm olcumii aym parsel
ve hasat kosullannda ii9 kez tekrarlanarak ortalamalan almrmstir. Bitki sikhgi tespitlerinde,
cercevelerin atildigi noktalar parsel kenarlanndan 50m iceride, tashk ve kirac noktalar dismda kalan
yerlerde ve parsel boyuna capraz olarak dort (4) farkh noktada yapilnustir.
Bu yontemde, alam ceyrek metrekare (0.25 nr') olan 50x50 em ebadmdaki cerceveler
kullamlarak oleum yapilnustir. Cerceve bicerdover bicme genisligince iki yanda sap aymcilann
bulundugu yerlere ve ortada sap haznesinin biraktigi namlu iizerine gelecek sekilde yerlestirilerek
cerceveler icerisinde bulunan butiin basak, basak parcaciklan ve baklalar top lamp ovularak
danelenmis ve diger danelerle birlikte sayilarak belirlenmistir.
Bulunan daneler 1000 dane agrrhklanna gore gram olarak hesaplamp, asagidaki formiilde
yerine konularak % kayip degerleri bulunmustur. Bu kayiplar bicme unitesi kayiplan, bator kayiplan,
sarsak kayiplan ve temizleme kayiplannm toplarm olarak degerlendirilmistir,
e
133*(a+b+c)
Qt
Burada:
e
: Dane kaybi (%)
a
: Sol tarafta aymcmm bulundugu yerdeki dane kaybi (g)
b
: Namlu uzerindeki dane kaybi (g)
c
: Sag tarafta aymcmm bulundugu yerdeki dane kaybug)
Qt
: Tarlanm ortalama dane uriin verimi (kg/da)
133
: U9 ceyrek metrekareyi dekara ceviren katsayi
Dogal Ddkulme Kaybu Bu kayiplar yagmur, dolu, riizgar gibi hava sartlannm sebep oldugu
kayiplarla, hasat zamanmm gecikmesi sonueu cesit ozelligine bagh olarak olusan kayiplardan
olusmaktadir. Bu kayiplar parsellerde hasattan once degisik ii9 noktada cercevelerle dekara %
dokiilme kaybi olarak hesaplanrms ve ortalamasi bulunmustur.
Diger KaYlplar: Bu kaYlplar; siiriicii hatalan sonucu bi9ilemeyen ve yatml~ iiriinler ile kl~
aylannda parsel kenarlannm yol olarak kullamlmasl sonueu olui;>aniiriin kaYlplandlr.
Toplam KaYlp Yiizdesi: Hasat kaYlplan, dogal dokiilme kaYlplan ve olu~an diger kaYlplann
toplammm % olarak ifadesini belirtmektedir.
BULGULAR VE TARTI~MA
Ceylanpmar Tanm i~letmesi Beyazkule Kuru Ziraat Unitesinde 1996 ve 1997 yllmda bugday
ve mercimek parsellerinden elde edilen ortalama bitki slkhgl, bitki boyu, ba~aktaki veya bakladaki
dane saylsl, hasat nemi, 1000 dane agIllgl ve verim degerleri <;:izelge4 ve 5.'de verilmi~tir. Bugdayda
Ol9iim1er 1996-1997 Yillan MaYls-Haziran doneminde, mereimekte ise Mart-Nisan doneminde
gergekle~tirilmi~tir.
<;:izelge4. Bugdaym 1996-97 yIllannda bazl bitki ozellikleri ve verim degerleri
Ortalama
Ortalama
Ort.Ba~aktaki
Dane Hasat
1000 Dane
Verim
Bitki Slkhgl
Bitki Boyu
Dane SaylSl
Nemi
Aglrhgl
(kg/ha)
(adetlm2)
(em)
Jadet!ba~ak)
(%)
( ~)
1996
1997
1996
1997
1996
1997
1996
1997
1996
1997 1996 1997
~
izmir 85
490
422
98
87
40
33
7,4
7,0
37
32
4327 2524
izmir 85
475
411
87
76
37
15
7,3
7,0
35
30
2471
527
Gemini
488
413
88
80
38
31
7,2
6,9
35
33
4424 2433
Gemini
470
397
85
75
34
14
7,1
6,8
34
32
2064
566
Ege 88
450
385
90
82
33
27
7,3
6,9
44
39
3580 2080
Ege 88
441
377
86
68
33
12
7,5
6,8
43
36
2923
310
Golia
495
425
95
78
41
30
7,5
7,1
32
27
4568 2776
Golia
481
405
91
74
38
10
7,4
7,0
31
26
3 101 213
Bugday Hasadl Dane KaYlplart
1996-1997 yIllannda bugdayda ge~itlere gore dogal dokiilme kaybl ve olu~an diger kaYlplar
ile net hasat kaYlplan sonu9lan <;:izelge6.'da ineelenmii;>tir.
1996 Ylh bugday hasadl slrasmda en yiiksek hasat kaybl 350 no'lu parsel hasadulda %2,13
olarak; en az dane kaybl ise 264 no'lu parsel hasadmda %1,60 olarak tespit edilmi~tir.
1997 Ylh bugday hasadmda ise en yiiksek dane kaybl 294 no'lu parselde %5,65; en dii~iik
dane kaybl da 213 no'lu parselde %1,77 olarak tespit edilmi~tir.
260
Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 EylUl2001 Sanhurfa
.~'.>--
::'~
Cizelge 5. Mercimeain 1996-97 villannda bazi bitki ozellikieri ve verim dezerleri
1000 Dane
Ortalama
Ort. Basaktaki Dane Hasat
Ortalama
Aglrhgl
Dane Sayrsi
Nemi
Bitki Slkhgl Bitki Boyu
(%)
(, )
(em)
(adet/nr')
(adet/basak)
1996 1997
~
Yerli
Yerli
Yerli
Yerli
Krrrruzi
Kmmzi
Kirrmzi
Kurrnzi
245
247
235
246
222
226
217
230
1996 1997
24
25
23
24
16
17
14
17
1997 1996
1996
33
35
29
32
12
12
10
12
8,0
7,9
7,6
7,9
1997
1996
7,5
7,6
7,4
7,5
28
29
27
28
Verim
(kg/ha)
1997 1996 1997
25
25
25
26
1944
2059
1407
1849
455
466
404
526
Cizelge 6. Busdavda 1996-1997 vih hasat kayip degerleri
Cesit
izmir 85
Net Hasat
Kayiplan (%)
Diger Kayiplar
Yiizdesi (%)
Dogal Dokulme
Kayiplan (%)
Toplam Kayiplar
(%)
Toplam Kayiplar
(kg/da)
1996
1997
1996
1997
1996
1997
1996
1997
1996
1997
1.67
1.94
0.00
0.19
0.20
0.19
1.87
2.32
8.09
5.85
1.74
5.23
0.21
2.12
3.31
3.10
0.25
0.00
0.23
5.28
8.84
2.17
0.19
0.17
2.00
1.48
1.81
0.31
0.21
4.39
1.81
2.13
3.20
0.22
0.22
2.76
0.35
0.22
1.56
3.68
1.60
1.77
5.72
0.09
0.22
0.17
0.23
1.20
1.56
0.90
4.73
2.91
0.21
1.62
0.18
0.00
0.20
1.24
2.70
6.74
9.22
0.20
2.02
2.43
2.18
0.00
0.05
0.34
1.68
1.20
6.07
0.16
1.96
5.65
5.49
0.13
0.00
0.22
1.61
..
Cizelge incelendiginde kg/da olarak dane kaybi de % dane kaybi degerlerinde biiyukltik
olarak farkhhklar oldugu goriilmektedir. Bunun nedeni tarla veri min in % dane kaybuu etkilemesidir.
En yiiksek dane kaybmm saptandigr 350 no'lu parse Ide kaytp 4,39 kglda; en az dane kaybmm
saptandigi 264 no'lu parse Ide kayip 5,72 kg/da'dir (Cizelge 6).
Toplam kayip miktanna gore genel kayip degerleri 1996 yrlmda %1,89, 1997 yilmda ise
%2,37olarak gerceklesmistir, Bu degerler kglda olarak ele ahmrsa 1996 yih icin 6,41 kg/da, 1997 yilt
icin ise 3,48 kg/da olarak gerceklestigi gorulmektedir.
Bugday cesitlerine gore 1996 yihnda en yiiksek kayip %2,13 ile Gemini cesidinde, en dii~iik
kayip ise %1,60 ile Ege 88 cesidinde gereeklesmistir,
1997 yilmda ise; en yiiksek hasat kaybi %5,65 ile Golia cesidinde, en dii~iik kayip %1,77 ile
yine Ege 88 cesidinde gerceklesmistir.
izmir 85
1.64
Gemini
Gemini
Ege 88
Ege 88
Golia
Golia
Mercimek Hasadl Dane KaYlp Deiterleri
Mercimek hasat kaYlp degerleri 1996-1997 ydl yeti~tinne doneminde ve mercimegm
bi~erdoverle hasadl slrasmda ahnml~tJr. Oretimi yapllan ~e~it yerli klnnizi ~e~ididir. Degerler i~letme
genelini temsil edecek ~kilde her yd i~in dort degi~ik parselden ahnml~tJr.
Hasat kaYlplannm saptanmasl, bugday hasadmda oldugu gibi metoda uygun olarak saptanml~
ve degerlendirilmi~tir.
Mereimekte 1996 ve 1997 ydlan i~in dogal dokUlme kaybt ve olu~an diger kaYlplar ile net
hasat kaytplan sonu~lan Cizelge 7.'de verilmi~tir.
1996 Ylh mercimek hasadmda en yiiksek hasat kaytplan 303 no'lu parselde %11,90; en az
kaYlplar ise 293 no'lu parselde %7,56 olarak tespit edilmi~tir. 1997 yth mercimek hasadmda ise en
yiiksek hasat kaYlplan 262 no'lu parselde %15,90; en dii~iik hasat kaYlplan 334 no'lu parse Ide
%13,12 olarak saptanml~tlr.
Toplam kaYlplar, 1996 ydmda %9,35 ve 1997 ythnda %16,29 olarak bulunmu~tur. Bu
degerlerin kglda olarak ka~thgl 1996 Ylh i~in 16,73 kglda ve 1997 yth i~in 7,46 kglda'dlr.
Dogal dokiilme kaytplan incelendiginde 1996 Yllmda 301 no'lu parselde en yiiksek %1,56;
en dii~iik 303 no'lu parselde %0,72 olarak tespit edi1mistir.
1997 Ylh degerlerinin 1996 ythna gore daha biiyiik degerlerde oldugu goriilmektedir. En
yiiksek dogal dokiilme kaybt 241 no'lu parse Ide %8,16; en dii~iik 334 no'lu parselde %2,02'dir.
Bunun sebebi 1997 ythmn kurak ge~mesi ve yagl~lar sonucu mereimek alanlan ktsa siirede hasada
gelmi~ ve hasattaki gecikmeden otiirii dokiilme kaytplan fazla olmu~tur. Aym ~ekilde hasat
kaytplanmn yiiksekligi ise bitkinin fazla boylanmamasl sonueu bi~ilemeyen iiriinden dolaYI kaytplar
261
Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eyliil2001 Sanhurfa
artrrustir. Aynca, asm sicak etkisiyle kuruyan mercimek baklalan bicerdover tablasmm carpma
etkisiyle daha fazla dokiilerek kayiplan arnrrmsnr,
Ciizerge
17M
. k te 1996 - 1997 YIII h asat k ayip d egerI'en
ercime
Net
Hasat Dogal Dokiilme
Diger Kayiplar
Yiizdesi (%)
Toplam
Toplam
Kayiplar (%)
Kayiplar (kglda)
1997
1996
1997
1996
1997
1,33
7,77
17,23
15,10
7,84
0,23
1,60
8,98
15,29
18,50
7,12
0,11
0,22
1,82
1,56
12,01
8,91
17,49
14,68
16,89
16,47
7,06
7,72
Cesit
Kayiplan (%)
1996
1997
1996
1997
1996
Yerli Kmruzi
6,49
13,80
1,07
2,10
0,21
Yerli Kirrmzi
7,36
8,90
1,39
4,79
Yerli Kirrmzi
Yerli Krrrmzi
11,18
7,13
7,51
11,10
0,72
1,56
8,16
2,02
Kayiplan (%)
TARTI~MA VE SONU<;:LAR
Bugday Hasadi
1996 yihnda hasadi etkileyecek herhangi bir yagl~ olayi olmarmsnr. 1997 yilmda Mayis
sonunda yagan dolu, yagl~m yogun oldugu bolgelerde ozellikle Gemini cesidinde zarara yol acrmsnr.
Aym zamanda hasadin bir hafta gecikmesine sebep olmustur.
1996 yilmda yank iiriiniin bulundugu tanm alan Ian hemen hemen yok denecek kadar az
olrnasma karsm, 1997 yilmda yagistan kaynaklanan yatmalar bicme islemini zorlasnrdigmdan basak
kayiplanna sebep olmustur.
1997 yilmm kurak gecmesi sonucu mercimek amzma yapilan bugday ekilis alanlannm
hasadi, verimlerin diisiik olmasi nedeniyle yiiksek ilerleme hizryla hasat edilmis ve kayip oranlanrnn
artmasina sebep olrnustur.
llerleme hizinm yiiksek olmasmm sebebi ise nadas alanlanndaki bugdaym olgunluk siiresinin
yaklasmasi sebebiyle bir an once hasadm yapilarak, nadas alanlanndaki ekilislerin hasadmda
gecikmeye sebep olmamak zorunda kalmdrgi icin yiiksek ilerleme hizi ile hasat yapilrmsnr.
Arastirma strasmda yillara gore gozlenen, 1997 yih mercimek yerlerine ekilen bugday hasadl
hari<; harman lama, aylrma ve temizleme kaYlplan Tiirkiye ortalamasl ve Tanm Orman Bakanltgmm
miisaade ettigi slmrlar altmda, 1996 Yilt i<;innet %1,68; 1997 Yilt i<;in%2,07 olarak ger<;ekle~mi~tir.
Dogal dokiilme kaYlplan 1996-1997 Yillannda Gemini <;e~idindedaha fazla ger<;ekle~mi~tir.
Bugdaym bi<;erdoverle hasadl sirasmda kaYlplar, bi<;me kaYlplan, harmanlama kaYlplan,
temizleme ve aylrma kaYlplan dl~mda kalan, iiriiniin <;e~idinebaglt olan dogal dokiilme kaYlplan ile
iklim ko~ullanndan
ve teknik yetersizliklerden
olu~an diger kaYlplar ekonomik olarak
degerlendirmeye ahnmaml~tIr.
Ara~tIimanm yaplldlgl Ceylanpmar Tanm i~letmesi Miidiirliigii'nde 1996 Yllmdaki bugday
ekili~ alam toplaml 499.211 dekardlr. Ara~tIrma sonucu bulunan hasat kaYlp yiizdesi %1,68; genel
hasat kaYlp yiizdesi %1,89'dur. Her %1 'Iik kaYlp iilkemizin 181.608 ton bugday kaybma sebep
olmaktadlr. Tiirkiye genelinde hasat kaYlplanmn % 3-4 diizeyine <;lktIglkabul edilirse, bu rakamlann
onemi ortaya <;Ikmaktadlr.
Mercimek Hasadl
Mercimegin
bi<;erdoverle hasat
edilebilmesi
de bazl
onlemlerin
ahmnasml
gerektirmektedir. Tanm alanlanmn ta~h oimamasl ve arazinin diizgiin tesviyeli olmasl gerekmektedir.
Bu
belirli
~artlann
olu~turulmasmdan
sonra
bi<;erdoverle
hasat
mekanizasyonu
ger<;ekle~tirilebilmektedir.
Ara~tlrmanm yaplldlgl Ceylanpmar Tanm i~letmesi'nde bu ~artlann biiyiik 90gunlukta
saglanmasma ragmen, kaYlplann yIllara gore % 7-18 arasmda degi~tigi tespit edilmi~tir.
Ceylanpmar Tanm i~letmesi'nde ekim alam biiyiikliigii 192.610 dekar seviyesine kadar
9Ikanlml~tJr. Bu kadar biiyiik alanda i~<;ilik kullanarak mercimek tanmmm yapiiabilmesi miirnkiin
degildir. Aym zamanda ekonomik de olmamaktadlr. Bunun yanmda kaYlplann azaltllabilmesi i9in
<;ah~malar siirdiiriilmektedir.
1996 yIlI hasadmda genel olarak tabiat ~artlanmn uygun olmasl, hasatm aym zamanda
yapllabilmesi sonucu net hasat kaybl ortalama % 7,95 olarak; dogal dokiilme kaYlplan ise ortalama %
1,21 olarak gergekle~mi~tir.
1997 Yllmda iklim ~artlannm olumsuz olmasl mevsimin kurakhgl, hasat slrasmda saganak
ve dolu ~eklinde (MaYlsm son haftasl) yagl~lannm olmasl sonucu hasat ve dokiilme kaYlplanm biiyiik
262
Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eyliil200l
Sanhurfa
olcude artnrrms, aym zamanda verimlerin dii~iik olmasma sebep olmustur, 1997 yih net hasat kaybt
ortalamast % 10,60 olarak; dogal dokulme kayiplan ise ortalama % 4,12 olarak gerceklesmistir,
Saganak ve dolu seklindeki yagislar, kurakltk sebebiyle dokiilme 1996 yilma gore % 2,91
oramnda kayiplan arnrrrusnr. Buna karsm hasat kayiplanndaki artis % 2,84 kadar olmustur,
Bu kayiplar ekonomik olarak irdelendiginde hie de kticumsenemeyecek rakamlardtr. Hasat
mekanizasyonunun iscilik giderlerinin yiiksek olmasi ve zamanm kisith olmasi kayiplann bu smirlara
yiikselmesini zorunlu kilmaktadir.
Bicerdoverle hasat, elle hasata gore daha ekonomik olmakta ve zamandan tasarruf edilerek
hasat daha kisa siirede yaptlabilmektedir.
Mercimek hasadmda ekonomik kayip olarak degerlendirilen kayiplar net hasat kayiplandir,
Bu kayiplar da bicme kayiplan, temizleme ve ayirma kayiplanndan olusmaktadir,
Bunlarm dtsmda kalan dogal dokiilme kayiplan ile diger kayiplar, uygulanan tanm teknigi
ve hasat teknigine gore daha aza indirgenemeyecek kayiplar olarak degerlendirilmistir. Bunlann da
oldukca yiiksek degerlerde gerceklestigi goriilmii~tiir. Bunun icin mercimek baklalannm acilarak
dokulmesi, bicme sirtasmda carpma ve asm sicaklann etkisiyle olan dokulmelere daha dayamklt, daha
yukandan bakla baglayan, kurak sartlarda yiiksek boylanabilen ve yatmayan ozellikte cesitlerin
iiretime kaulmasiyla dogal dokulme ve bicme kayrplanm asagrlara cekmek miimkiin olacaknr.
Mercimegin bicerdoverle hasadmda daha aktif hasat yapabilecek bicerdoverlerin veya
makinalarm gelistirilmesiyle de olusan kayiplann azaltrlmasi miimkiin olabilecektir.
Mercimek 1996 YIlt hasat oncesi ve hasat sirastnda iklim sartlan gene Ide iyi gecmistir,
Uygun ~artlann olu~mast kaYlplan da onemli derecede azaltml~tlr.
1997 YIlt mercimek hasadl ve hasat oncesinde iklim ~artlanmn kurak ge¥mesi sonucu
mercimek bitkileri fazla boylanamamt~, bunun sonucu bakla ~agtda tohum baglaml~ttr. Aynca, a~tn
slcaklar sonucu baklalar kendini dolduramaml~, buru~uk ve ClltZkalml~tlr. Bu da verimin az olmaslOa
sebep olmu~tur. hasat ba~langlcmdan 1 hafta sonra yakla~lk 6 000 ha alanda saganak ve dolu
~eklindeki yagl~lar dogal dokiilmeyi artttrmt~, bitkileri yattrmt~ttr. Bunun sonucunda da kaytplar artt~
gostermi~tir.
Bu yiizden bi¥erdoverle hasat mekanizasyonunun
geli~tirilerek kaytplann en aza
indirgenmesinin iilke ekonomisi i¥in gerekli oldugu gOriilmektedir.
KAYNAKLAR
1- ANONYMOUS, 1997. Ceylanpmar Tanm i~lelmesi Miidiirliigii Teknik Biiro Kayttlan Bilgi Dosyasl.
Ceylanplnar-~anllurfa.
2- ANONYMOUS, 2001. Tanm ve Koyi~leri Bakanhgt web sayfast. www.tarim.gov.tr/istatistikler/
istatistikler.htm, ANKARA
3- ANONYMOUS, 1995. Tanmsal Yapl ve Oretim GAP il istatistikleri 1995. B~bakanhk Devlet istatistik
Enstitiisii.ANKARA.
4- GOl TEKIN, E., 1984. Bi~erdoverle Tahtl Hasadmda Dane Kaybmm Saptanmasl Ozerine Bir Ar~ttnna.
Yiikseklisans Tezi. c;:.0.Ziraat FakiiltesiTanmsal Mekanizasyon Boliimii,ADANA.
5- KESKiN, R., ERDOGAN, D., 1992.Tanmsal Mekanizasyon. A.O. Ziraat Fakiiltesi Ders Kitabl. A. O. Ziraat
FakiiltesiYaym No: 1254" ANKARA. S.278-288.
6- EROl, M. A., 1971. Bi~erdoverle Hasatta Dane Kaytplan, Nedenleri ve Saptanmasl i~in Metotlar. A. O.
Ziraat FakiiltesiTanmsal MekanizasyonBoliimiiANKARA. S. 32.
7- ANONYMOUS, 1990. ClAAS Dominator 78-88-98-108 SL/S 1~lelmeTalimatnamesi Ozel Oriinler, Ozel
Hannanlama, Yardlmcl Ekipman. ClAAS OHG. D-4834 Harsewinkel I, WESTERN GERMANY.
8- GOlER, 1. E., 1997. Mercimek Hasatmda Uygulanan Yontemlerin ve Kullamlan Farkh Alet ve Makinalann
Kaytplar Ozerine Etkisi. Tanmsal Mekanizasyon 17. Ulusal Kongresi 17-19 EyliiI1997-TOKAT.
9- KILlNC;:,K. S., GOlBA~I, M., 1991. Bi~erdoverleTahll Hasadmda Dane KaYlplan ve Ol~me yontemleri.
Tanmsal Mekanizasyon 13. Ulusal Kongresi 25-27 EyliiVI991,KONYA. s 389-400.
10- DilMAC;:, M., 1982. Bi~erdoverle Dane KaYlplanmn Nedenleri ve Onlenmesi. T.O.B. Merkez ikmal
Miidiirliigii,ANKARA.
11-OZCAN, M. T., I~IK, A., ZEREN, Y.,1988. Nohut ve Mercimek Hasat ve Hannan Mekanizasyonu.Tanmsal
Mekanizasyon II. Ulusal Kongresi. 10-12 Ekim 1988. C;:.O.Ziraat Fakiiltesi Tanmsal Mekanizasyon Boliimii.
ADANA.
12- ZENDER, F.N, 1986.Yemeklik Dane Baklagillerde Hasat ve Hannanlama yontemleri.Tanmsal
Mekanizasyon IO.Ulusal Kongresi 5-7 MaYls 1986. c;:.O.ZiraatFakiiltesi Tanmsal Mekanizasyonu Boliimii
ADANA. s 125-135
263