eğitimciler için menapoz okulu eğitimci rehberi

Transkript

İZMİR GÜNEY BÖLGESİ KAMU HASTANELERİ BİRLİĞİ
GENEL SEKRETERLİĞİ
TIBBİ HİZMETLER BAŞKANLIĞI
EĞİTİM KOORDİNATÖRLÜĞÜ
EĞİTİMCİLER İÇİN
MENAPOZ OKULU EĞİTİMCİ REHBERİ
KURS DÜZENLEME KURULU:
Prof. Dr. Sefa KELEKÇİ
Op. Dr. Kutlu KURT
Uzm. Serap YAŞAROĞLU TOKSOY
Yük. Hemşire Saniye DİNÇER
Yük. Hemşire Münevver BOYLU
KURS EĞİTİMCİLERİ:
Doç. Dr. Leyla GÜLSEREN
Yard. Doç. Dr. Serpil AYDOĞMUŞ
Op. Dr. Hüseyin AYDOĞMUŞ
Op. Dr. Kutlu KURT
Op. Dr. Raziye DESTİCİOĞLU
Op. Dr.Fatih DEMİR
Uzm. Dr.İlgülBİLGİN
Uzm. Dr. ŞenizAKÇAY
Doç. Dr. Ercüment TARCAN
Fizyoterpist Gülşah ÖZSOY
KURS SÜRESİ: 3 Gün
KURS TARİHİ:1. Eğitim; 30/06/2014-01-02 /07/2014 2. Eğitim; 24/10/2014
KATILIMCI SAYISI:10
KURS YERİ: İzmir İli Güney Bölgesi Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği 4.üncü kat Gündoğdu
Toplantı Salonu
KATILIM BELGESİ: Kurs bitiminde katılımcılara düzenleme kurulu tarafından düzenlenecek olan
katılım belgesi verilecektir.
MENOPOZ OKULU EĞİTİCİ EĞİTİMİ I.KURS
PROGRAMI
1.GÜN (30/06/2014)
2.GÜN (01/07/2014)
3.GÜN (02/07/2014)
10:00-10:30
AÇILIŞ KONUŞMALARI
ÖĞRENİM HEDEFLERİ VE
BEKLETİNLERİN ALINMASI
10:00-10:45
MENOPOZDA HASTA
DEĞERLENDİRİLMESİ
Op.Dr. Hüseyin AYDOĞMUŞ
10:00-10:45
MENOPOZDA GÖRÜLEN
SORUNLAR
Op. Dr. Fatih DEMİR
10:45-11:00=ARA
10:45-11:00 ARA
11:00-11:45
MENOPOZDA YAPILMASI
GEREKEN TARAMA TESTLERİ
Op.Dr. Hüseyin AYDOĞMUŞ
11:00-11:45
MENOPOZAL SICAK BASMASI
Op. Dr. Kutlu KURT
11:45-12:30
MENOPOZ VE OSTEOPOROZ
Op. Dr. Raziye DESTİCİOĞLU
11:45-12:30
MENOPOZDA ALTERNATİF
TEDAVİ SEÇENEKLERİ
Op. Dr. Kutlu Kurt
10:30-11:15
MENOPOZ NEDİR?
Menopozun Tanımı-Menopoz
Yaşını Etkileyen Faktörler-Menopoz
Patofizyolojisi
Yrd.Doç. Dr. Serpil AYDOĞMUŞ
11:15-11:30=ARA
11:30-12:15
MENOPOZ NEDİR?
Menopoz Türleri-Menopoz KliniğiAyırıcı Tanı
12:30-13:30 ÖĞLE YEMEĞİ
12:30-13:30ÖĞLE YEMEĞİ
12:15-13:15 ÖĞLE YEMEĞİ
13:15-14:00
MENOPOZ NEDİR?
Menopozdaki hastaya yaklaşımMenopoz Tadavisi
13:30-14:15
MENOPOZ VE DERİ SAĞLIĞI
Derinin Yapısı-Deri yaşlanması
Uzm. Dr. İlgül BİLGİN
13:30-14:15
MENOPOZ VE KEMİK SAĞLIĞI
Uzm. Dr. Şeniz AKÇAY
14:15-14:30 ARA
14:15-14:30 ARA
14:00-14:15 ARA
14:15-15:00
MENOPOZ VE RUH SAĞLIĞI
15:00-16:00
GÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ
SORU-CEVAP
14:30-15:15
Menopoz sonrası Dönemde Deri
ve Bakımı
Uzm. Dr. İlgül BİLGİN
14:30-15:15
MENOPOZDA YAŞAM TARZI
MODİFİKASYONLARI
15:15-16:00
GÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ
SORU-CEVAP
15:15-16:00
KURSUN
DEĞERLENDİRİLMESİ SORUCEVAP BELGE TÖRENİ
KAPANIŞ
MENOPOZ OKULU EĞİTİCİ EĞİTİMİ II. KURS PROGRAMI
24.10.2014 CUMA
Kanseri Doç. Dr. Ercüment TARCAN
09.00 -09.45
Meme
Farkındalığı
09.45 -10.00
Uygulamalı KKMM
10.00 -10.30
Çay-Kahve Arası
10.30 -12.00
Uygulamalı
Menopoz Uzm. Dr. Şeniz AKÇAY
Dönemi Egzersizleri
Fizyoterapist Gülşah ÖZSOY
12.00 -13.00
Yemek Arası
13.00 -15.00
Menopoz Okulu
Görev Sunumları
Proje Menopoz
Okulu
Koordinatörleri
Saha
15.00 -15.30
Çay-Kahve Arası
15.30 -17.00
Menopoz Okulu Proje Menopoz
Okulu
Görev Sunumları Devam
Koordinatörleri
Saha
İçindekiler
ÖNSÖZ
MENOPOZ NEDİR?................................................................................................................................................................................................................... - 1 1.1. GİRİŞ................................................................................................................................................................................................................................ - 2 1.2. MENOPOZ KAVRAMI ................................................................................................................................................................................................... - 2 1.3. MENOPOZ YAŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER .......................................................................................................................................................... - 2 1.4.EPİDEMİYOLOJİ ............................................................................................................................................................................................................. - 2 1.5.PATOFİZYOLOJİ ............................................................................................................................................................................................................. - 3 1.6. SINIFLAMA ( MENOPOZ TÜRLERİ ) ........................................................................................................................................................................... - 3 1.7. KLİNİK ............................................................................................................................................................................................................................ - 3 1.8. AYIRICI TANI ................................................................................................................................................................................................................. - 4 1.9. MENOPOZDAKİ HASTALARA YAKLAŞIM VE GENEL DEĞERLENDİRME ......................................................................................................... - 5 1.10. MENOPOZDA TEDAVİ ................................................................................................................................................................................................ - 5 1.11. OSTEOPROZUN ÖNLENMESİ VE TEDAVİSİ ........................................................................................................................................................... - 5 1.12 DOĞAL VE DOĞALA YAKIN ÖSTROJENLER .......................................................................................................................................................... - 6 1.13. HORMON TEDAVİSİ BAŞLAMANIN ZAMANLAMASI .......................................................................................................................................... - 6 1.14. HORMON TEDAVİSİ ALMAMASI GEREKEN HASTALAR .................................................................................................................................... - 6 KAYNAKÇA ............................................................................................................................................................................................................................... - 7 MENOPOZ VE RUH SAĞLIĞI ................................................................................................................................................................................................ - 8 GİRİŞ ........................................................................................................................................................................................................................................... - 8 2. MENOPOZ VE RUH SAĞLIĞI ............................................................................................................................................................................................ - 8 2.1 MENOPOZ DÖNEMİNDE GÖRÜLEN RUHSAL BELİRTİLER NELERDİR? .............................................................................................................. - 8 2.2 RUHSAL BELİRTİLERİN ORTAYA ÇIKMASINDA TOPLUMSAL FAKTÖRLERİN ETKİSİ NEDİR? .................................................................... - 9 2.3 DEPRESİF BELİRTİLERLE NASIL BAŞ EDİLİR ? ....................................................................................................................................................... - 9 2.4 UYKU BOZUKLUĞU NEDEN OLUR?......................................................................................................................................................................... - 10 2.5 SICAK BASMALARI NE ZAMAN GÖRÜLÜR? .......................................................................................................................................................... - 10 2.6. MENOPOZDA ORTAYA ÇIKAN CİNSEL SORUNLARDA HORMONLAR DIŞINDAKİ FAKTÖRLER DE ETKİLİ MİDİR? ............................. - 10 2.7 MENOPOZ UNUTKANLIĞA YOL AÇAR MI? ............................................................................................................................................................ - 10 KAYNAKÇA ............................................................................................................................................................................................................................. - 11 3.MENOPOZDA HASTA DEĞERLENDİRİLMESİ VE YAPILMASI GEREKEN TARAMA TESTLERİ .................................................................... - 11 GİRİŞ ......................................................................................................................................................................................................................................... - 13 3.1 TARİHÇE- WHO KLASİFİKASYONU ......................................................................................................................................................................... - 13 3.2 MENOPOZU ETKİLEYEN ( erkene alan – geciktiren ) FAKTÖRLER ......................................................................................................................... - 14 3.3 MENOPOZ SONRASI HORMON ÜRETİMİ: ............................................................................................................................................................... - 14 3.4 POSTMENOPOZAL ÖSTROJEN KAYBININ ETKİSİ: ................................................................................................................................................ - 15 3.5 MENOPOZDA HASTA YAKLAŞIMI ........................................................................................................................................................................... - 18 3.6 YAŞAM KALİTESİNİN BELİRLENMESİ .................................................................................................................................................................... - 21 3.7 MENOPOZAL SEMPTOMLARIN TEDAVİSİ: ............................................................................................................................................................. - 22 4. MENOPOZ VE OSTEOPOROZ ......................................................................................................................................................................................... - 29 4.1. GİRİŞ.............................................................................................................................................................................................................................. - 29 4.2. TANIM ........................................................................................................................................................................................................................... - 29 4.3. RİSK FAKTÖRLERİ...................................................................................................................................................................................................... - 29 4.4. TANILAMA ................................................................................................................................................................................................................... - 30 4.5. TEDAVİ ......................................................................................................................................................................................................................... - 30 5. MENOPOZ VE DERİ SAĞLIĞI ......................................................................................................................................................................................... - 31 -
5.1 DERİNİN YAPISI .......................................................................................................................................................................................... - 31 5.2 DERİ YAŞLANMASI.......................................................................................................................................................................................... - 32 5.3 MENOPOZ SONRASI DÖNEMDE DERİ...................................................................................................................................................................... - 34 5.4 MENOPOZDA DERİ BAKIMI ....................................................................................................................................................................................... - 36 KAYNAKÇA ............................................................................................................................................................................................................................. - 37 6. MENOPOZDA GÖRÜLEN SORUNLAR ........................................................................................................................................................................... - 39 6.1. MENOPOZ NEDİR? ...................................................................................................................................................................................................... - 40 6.2. MENOPOZA GİRİŞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ....................................................................................................................................................... - 41 6.3. MENOPOZUN ETKİLERİ ............................................................................................................................................................................................. - 41 6.4. MENOPOZA GEÇİŞLE ORTAYA ÇIKAN SEMPTOMLAR ....................................................................................................................................... - 41 6.5. GEÇ DÖNEM MENOPOZ ETKİLERİ .......................................................................................................................................................................... - 46 6.6 HORMON REPLASMAN TEDAVİSİ: ........................................................................................................................................................................... - 47 6.7. İLAÇ DIŞI TEDAVİ....................................................................................................................................................................................................... - 48 6.8. MENOPOZAL GEÇİŞ SIRASINDA GEBELİKTEN KORUNMA: .............................................................................................................................. - 48 6.9. MENOPOZ SONRASI KONTROLLER ........................................................................................................................................................................ - 48 KAYNAKÇA ............................................................................................................................................................................................................................. - 49 7. MENOPOZAL SICAK BASMASI VE ALTERNATİF TEDAVİ SEÇENEKLERİ ........................................................................................................ - 51 7-GİRİŞ ...................................................................................................................................................................................................................................... - 51 7.1. MENOPOZAL SICAK BASMASI VE ALTERNATİF TEDAVİ SEÇENEKLERİ ....................................................................................................... - 51 7.2. TEDAVİ ......................................................................................................................................................................................................................... - 53 7.3. ALTERNATİF TEDAVİ SEÇENEKLERİ ..................................................................................................................................................................... - 54 7.4 MUTLU MENAPOZ İÇİN 9 KURAL!!!!!!!!!!!!!!! ......................................................................................................................................................... - 59 KAYNAKÇA ............................................................................................................................................................................................................................. - 60 8.MENOPOZ VE KEMİK SAĞLIĞI MENOPOZDA YAŞAM TARZI MODİFİKASYONLARI .................................................................................... - 62 GİRİŞ ......................................................................................................................................................................................................................................... - 62 8.1 MENOPOZ VE KEMİK SAĞLIĞI, OSTEOPOROZ İLİŞKİSİ ...................................................................................................................................... - 62 8.2 POSTMENOPOZAL OSTEOPOROZ VE EGZERSİZ ................................................................................................................................................... - 66 8.3 POST MENOPOZAL OSTEOPOROZ VE BESLENME ................................................................................................................................................ - 67 8.4 DÜŞME VE KIRIK ......................................................................................................................................................................................................... - 67 KAYNAKÇA ............................................................................................................................................................................................................................. - 69 9. MEME KANSERİ ………………………………………………………………………………………………………………..…………………..-…………709.1. RİSK FAKTÖRLERİ……………………………………………………………………………………………………………………………………….-709.2. MEME KANSERİNİN GELİŞİMİ……………………………………………………………………………………………………………………….-719.3. BELİRTİLERİ………………………………………………………………………………………………………………………………..…………….-719.4. TEDAVİ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………-7210. KENDİ KENDİNE MEME MUAYENESİ…………………………………………………………………………………….…………………………….-7210.1. MEMELERİNİZİ TANIMAK…………………………………………………………………………………………………………………………...-7310.2. AYAKTA MEME MUAYENESİ……………………………………………………………………………………………………………………….-7410.3. YATAKTA MEME MUAYENESİ……………………………………………………..………………………………………………………………….-75
11.MENOPOZ DÖNEMİ EGZERSİZLERİ..........................................................................................................................................................................................-78
ÖNSÖZ
Menopoz ve post menapoz dönemindeki kadın nüfusunun giderek artıyor olması, döneme
ilişkin sağlık sorunlarının, önleyici tedavilerin ve yaşam biçimlerinin biliyor olması sorunu bir halk
sağlığı haline getirmektedir.
Fakat yapılan birçok çalışma, eğitim seviyesi yüksek kadınların bile bu dönemle ilgili sağlık
sorunlarına yeterince önem vermediklerini ve bu konuda bilgi düzeylerinin eksik olduğunu
belirlemiştir.
Premenopoz ve post menopoz dönemindeki kadınlara danışmanlık yapılması, kadınların döneme
ilişkin yaşadıkları sorunların ve bu sorunlara yönelik girişimlerin eğitim programları ile
desteklenmesi, yaşlılık döneminin getirdiği birçok hastalığın önlenmesi ve kadınların yaşam
kalitesini yükseltmesi açısından büyük önem arz etmektedir. Kurumlarımızda açılması planlanan
Menopoz Okulları sayesinde ilimizde bulunan 40-55 yaş arası kadınlar oluşturulan profosyonel
eğitim programlarına dâhil edilecek. Bu sayede menopoz dönemi ve dönemin getirdiği sorunlarla
başetme becerisi kazandırılacak, yapılması gereken tarama programları ile ilgili uygun
kuruluşlara yönlendirilicek, yaşlılık döneminde görülebilecek önlenebilir birçok kronik hastalığın
önüne geçilelebilecek ve kadınların yaşam kalitesinin arttırılacağı düşünülmektedir.
Menopoz okulunun eğitici eğitimi kursunun temel amaçları;
Ebe ve Hemşirelerin profosyonel eğitim programlarına dâhil edilerek, kadınlara danışmanlık
yapmalarını, dönemle ilgili beklentilerini, değerlerini, destek sistemlerini ve sıkınlarını
değerlendirebilmelerini sağlayacak multidisipliner programlar oluştururabilmesini sağlamak,
“Menopoz Okulu “ kurma ve yürütebilme becerisinin kazandırılması, ebelik mesleğinin toplumsal
statüsünün yükseltilmesi ve ebelik mesleği ile ilgili görev alanlarında çalışmalarını sağlamaktır.
Prof. Dr. Behzat ÖZKAN
Genel Sekreter
ı
1. MENOPOZ NEDİR?
Yrd. Doç.Dr. Serpil Aydoğmuş
KONU:
 MENOPOZ NEDİR?
KONU ALT BAŞLIKLARI












1/1 Giriş
1/2 Menopozun tanımı
1/3 Menopoz Yaşını Etkileyen Faktörler
1/4 Epidemiyoloji
1/5 Menopoz patofizyolojisi
1/6 Menopoz türleri
1/6/1 Cerrahi Menopoz
1/6/2 Doğal-Fizyolojik Menopoz
1/7 Menopoz kliniği
1/7/1 Vazomotor Düzensizlikler
1/7/2 Genital Organlarda, Memede, Ciltte Atrofik
Değişiklikler
1/7/3 Osteoporoz
1/7/4 Kardiyovasküler Değişikler
1/7/5 Menstruel Düzensizlikler
1/8 Ayırıcı Tanı
1/9 Menopozdaki Hastaya Yaklaşım Ve Genel
Değerlendirme
1/10 Menopoz tedavisi




1/11 Osteoporozun Önlenmesi Ve Tedavisi
1/12 Doğal Ve Doğala Yakın Östrojenler
1/13 Hormon Tedavisi Başlamasının Zamanlaması
1/14 Hormon Tedavisi Almaması Gereken Hastalar

İnsan hayatının uzaması dolayısı ile sayısı artan “ menopoz
dönemindeki kadınlar ” için farkındalığını arttırılması.
Fizyolojik bir süreç olan bu dönemde, klinik bulguları daha
erken fark edebilmesi.
Menopoz tedavisinde risk, fayda değerlendirmesini
yapabilmesi.
Hastaya özel tedavi şemasının önemini kavrama
konularında bilgi sahibi olması.





ÖĞRENİM HEDEFLERİ



-1-
1.1. GİRİŞ
Fizyolojik bir dönem olan menopoz kadınlarda adet kanamalarının (menstruasyon) ve dolayısıyla
üremenin sona ermesini anlamına gelir. Kadının son âdetinden itibaren 1 yılı geçmiş ve bu süre içinde
kanama olmamış ise menopoz tanısı konabilir. Postmenopozal dönemdeki kadın nüfusu, ortalama ömrün
artması dolayısı ile giderek artmaktadır. Ortalama olarak her kadının ömrünün 1/3 ünün postmenopozal
dönemde geçeceği düşünülmektedir. Bu dönemde vazomotor semptomlar, atrofi ve kemik dansite
değişiklikleri ile ilgili şikâyetlerin azaltılması amacı ile takip ve gerektiğinde tedavi verilmesi
önerilmektedir. Standart bir tedavi planı olmayıp hasta ve şikâyetlerine göre tedavi planı yapılması
önerilmelidir. Östrojen, progesteron, her ikisinin kombinasyonu, bifosfonatlar, kalsiyum bu dönemde en
sık kullanılan tedavi ajanlarıdır. Tedavinin temel kuralı fayda - zarar dengesi ile yapılmasıdır.
1.2. MENOPOZ KAVRAMI


Reprodüktif – üreme - döneminden, nonprodüktif döneme geçiş anlamındadır. Genel kullanım
olarak bir dönemi ifade için kullanılsa da asıl anlamı “ son adet ” demektir.
Gelişmişlik, sosyoekonomik düzey etkili gibi görünmesine rağmen asırlardır menopoz yaşının
değişmediği belirtilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’ nün tanımı “ over fonksiyonlarının kaybı
sonucu menstruasyonun kalıcı olarak kaybedilmesi ”dir. Batı ülkelerinde ortalama yaş 51,
ülkemizde 49 olarak bilinmektedir. 40 yaşdan sonra görülen menopoz yaşı normal, 40 öncesinde
meydana gelen menopoz ise “ erken menopoz ( Prematürovarian yetmezlik-POY ) ” olarak
adlandırılmaktadır.
1.3. MENOPOZ YAŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER









Genetik
Irk
Beslenme
Parite
Sigara
Histerektomi hikâyesi
Radyoterapi
Kemoterapi
Sosyoekonomik düzey
1.4.EPİDEMİYOLOJİ
İnsan ömrünün arttığı 20. yüzyılda her kadının ömrünün 1/3 ünü postmenopozal dönemde
geçireceği düşünülmektedir. Bu populasyon gelişmiş ülkelerde daha fazladır ve işgücünün az ya da hiç
olmadığı, sağlık sorunlarının arttığı bu dönem gelişmiş ülkeler için önemli bir toplumsal sorun teşkil
etmektedir.
-2-
1.5.PATOFİZYOLOJİ


Overlerdeki follikül sayısının azalması, anovulatuar siklusların olması ve sonrasında bitmesi ile
menopoz başlar. Progesteron hormonu salgılanması durur. Östrojen, karşılanmamış olarak
endometriumu prolifere eder. Bu etki uzun sürerse düzensiz kanamalar, hiperplaziler,
endometrial kanserler açığa çıkabilir.
Hipofizden salgılanan gonadotropinlere overin yetersiz cevabı ya da cevapsızlığı sonrası
gonadotropinlerin kan seviyesi artar. Menopoz bir “hipergonadotropik hipogonadizm”
durumudur. Kanda FSH seviyesinin 40 ng/ml üstüne yükselmesi, estradiolun 20 pmol/L nin
altına düşmesi ile laboratuar olarak tespit edilir.
1.6. SINIFLAMA ( MENOPOZ TÜRLERİ )
İki sebepten kaynaklanır:
1.6.1. Cerrahi menopoz: Herhangi bir sebep dolayısı ile overlerin her ikisinin birden cerrahi olarak
alınması ile ortaya çıkar. Kan ve dokulardan hızlı hormon çekilmesine bağlı olarak menopoz ve
osteoporoz şikâyetleri daha erken ve şiddetli olarak görülür.
1.6.2. Doğal - fizyolojik menopoz: Fizyolojik olarak over fonksiyonlarının durması sonucu meydana gelir.
1.7. KLİNİK
1.7.1. Vazomotor düzensizlikler: Ateş basması, terleme, sıcağa tahammülsüzlük yapabilir. Tekrarlar
halinde gelen geçici bir kızarma, terleme ve sıcaklık hissi olup, çoğu zaman buna çarpıntı ve anksiyete
eşlik eder; bazen kısa süreli bir üşüme nöbeti izleyebilir. Herkeste şiddeti, süresi ve ne kadar devam
edeceği farklılık gösterir. Sosyokültürel durum, meşguliyet seviyesine göre semptomların şiddetinde
değişiklikler görülür.
1.7.2. Genital organlarda, memede, ciltte atrofik değişiklikler; östrojenin azalmasına - yokluğuna
bağlı olarak epitelde incelme, salgılamada azlık, flora değişiklikleri, buna bağlı atrofi kanamaları,
enfeksiyonlar, akıntılar, üriner şikâyetler, idrar kaçırma, meme ve genital organ sarkmaları, prolapsuslar
meydana gelir. Bazen genital daralmaya ve kuruluğa bağlı disparoni ortaya çıkar.
1.7.3. Osteopeni ve Osteoporoz; Kemikteki osteoklast aktivitesi artar, osteoblastik aktivite azalır.
Kemiklerin mikromimari yapısı bozulur. Daha kolay kemik kırıkları meydana gelir. En çok etkilenen
kemikler vertebra ( çökme kırıkları ve boy kısalması ), kalça ve el bilek kemikleridir. Osteoporozun
şiddeti, hastanın 35 yaş öncesinde oluşan kendi kemik kütlesinin kuvveti ile yakın ilişki gösterir.
1.7.4. Kardiyovasküler değişiklikler: Bu konuda bilim kesin kararını vermemiş olmakla beraber
kardiyak sistemin olumsuz etkilendiği, menopoz sonrası kadınlarda enfarktüs oranının erkeklere
benzediği, bunun sebebinin hormonal değişim olduğu belirtilmektedir.
-3-
1.7.5. Menstruel düzensizlikler
Menstrüel sikluslar kısalır veya uzar.
Sıcak Basması
Vazomotor semptomlar
Terleme
Çarpıntı
İnstabilite
Ani ısı hissi, yüz ve göğüs kısmında kızarma sonra titreme
Geceleri daha belirgin olarak;
Uyku bozukluğu
Uykuya dalma zorlaşır
Tüm uyuma süresi kısalır
Vaginal atrofi, kuruluk, disparoni
Vulvar kaşıntı veya yanma
“ Mood ” değişimleri
Depresyon, ağlama krizleri, iritabilite
Cilt ve tırnaklar incelir
Osteoporoz
Her yıl % 1 - 2 kemik dansitesi kaybı
5. yıldan itibaren artmış kalça ve vertebra kırığı riski
Kardiyovasküler Lipid değişiklikleri
Total kolesterol, LDL, HDL
MI ve inme
1.8. AYIRICI TANI
Gebelik ( kandan B hCG ölçümü, USG ile tespit edilir. )
Molhidatiform
Genital Stenozlar
Hipofiz hastalıkları,
-4-
Aşherman Sendromu,
Tiroid hastalıkları,
Serebral patolojiler
Malnutrisyon,
Aşırı fiziksel aktiviteye bağlı hipotalamik yetmezlik ve LUF sendromundan (korpus luteumun
regresyonunun olmaması) ayırımı yapılmalıdır.
1.9. MENOPOZDAKİ HASTALARA YAKLAŞIM VE GENEL DEĞERLENDİRME
•
Öykü
•
Fizik muayene
•
Meme muayenesi
•
Pelvik muayene / PAP test, TV-USG
•
Kan şekeri, lipidprofili, KCFT
•
Mammografi
•
KMD
1.10. MENOPOZDA TEDAVİ
•
Hormon Tedavisi
•
Tibolone
•
Selektif Seratonin Reuptake İnhibitörleri ( SSRI’ s )
•
Fitoestrojenler
•
Kalsiyum
1.11. OSTEOPROZUN ÖNLENMESİ VE TEDAVİSİ
•
Vit D
•
Bifosfonatlar
•
SERM ( Raloksifen )
•
Strontium Ranelate
•
Paratiroid Hormonu ( PTH )
•
Kalsitonin
-5-
Östrojen menopozal semptomların özellikle ateş basmalarının tedavisinde en etkili tedavi yöntemidir.
Hormon tedavisi vazomotor semptomlar, vajinal atrofi ve bazı olgularda duygulanım
değişikliklerinin giderilmesinde çok etkilidir.
1.12 Doğal ve doğala yakın östrojenler
- 17-Beta Estradiol
- Estradiol Valerat
- Mikronize Estradiol
- Estriol
•
Konjuge östrojenler
-
Konjuge Equine Estrogenler
•
Sentetik östrojenler
- Etinil Estrodiol ( Hormon tedavisinde kullanılmaz. KOK larda mevcut )
1.13. HORMON TEDAVİSİ BAŞLAMANIN ZAMANLAMASI
Tedaviye menopozun başlangıcına mümkün olduğunca yakın dönemde başlanmasının daha
uygun olduğu düşünüImektedir. Doğal olarak menopoza girmiş, 60 yaş üzerindeki kadınlara Hormon
Tedavisi başlanması çok doğru değildir. Erken menopoz veya POF tanısı almış kadınlarda normal
ortalama menopoz yaşına kadar ( 51 yaş ) Hormon Tedavisi önerilebilir. Güncel kılavuzlarda
menopozal semptomların tedavisi için 4. dekatın son, 5. dekatın ilk birkaç yılında ve en fazla 5 yıl
süreyle hormon uygulanması önerilmektedir. Klinisyenler 50 yaş üstündeki hastalarda hormon
tedavisi uygularken bu yaş grubunda potansiyel yarar ve riskleri göz önünde bulundurmalıdır.
Prematür menopoz hastalarında HT veya oral kontraseptiflerin doğal menopoz yaşına kadar devam
edilmesi önerilir.
1.14. HORMON TEDAVİSİ ALMAMASI GEREKEN HASTALAR
•
Meme kanseri ve şüphesi ( şimdi veya geçmişte )
•
Rahim kanseri ve şüphesi ( şimdi veya geçmişte )
•
Tanı konulmamış genital kanama
•
Geçirilmiş pıhtı atması-venöz tromboemboli ( DVT, PE )
•
Aktif veya geçirilmiş kalp damar tıkanıklığı ( Angina, MI ? )
•
Kontrol altına alınmamış Hipertansiyon
•
Aktif Karaciğer hastalığı
•
Kullanılan ajanlara hipensensitivite
-6-
KAYNAKÇA
1. U.S. Department of healthand Human Services: Foodand Drug Administration Center for
Drugevaluationand Research (CDER): Noncontraceptive Estrogen Drug Products for the Treatment of
Vasomotor Symptom sand Vulvarand Vaginal Atrophy Symptoms – Recommended Prescribing
Information for Health Care Providers and Patient Labeling, 2005.
2. Williams Jinekoloji, Çeviri ed: Y.Ceylan, G.Yıldırım, H. Aslan ve ark. Nobel Tıp Kitabevi, Istanbul.
2010, bölüm 22; 492.
3. U.S. Preventive Services Task Force Menopausal Hormone Therapy for the Primary Prevention of
Chronic Conditions: Recommendation Statement. AmFam Physician. 2013; 87(6):online.
http://www.aafp.org/afp/2013/0315/od1.html
-7-
2. MENOPOZ VE RUH SAĞLIĞI
KONU:
 MENOPOZ VE RUH SAĞLIĞI
KONU ALT BAŞLIKLARI:
 2/1 Menopoz döneminde görülen ruhsal belirtiler nelerdir?
 2/1/1 Depresyon için hangi dönemlerde risk daha
yüksektir?
 2/1/2 Depresyon için hangi kadınlar daha risklidir?
 2/1/3 Depresyonon tanınması ve tedavisi neden
önemlidir?
 2/2 Ruhsal belirtilerin ortaya çıkmasında toplumsal
faktörlerin etkisi nedir?
 2/3 Depresif belirtilerle nasıl baş edilir?
 2/4 Uyku bozukluğu neden olur?
 2/5 Sıcak basmaları ne zaman görülür?
 2/5/1 Sıcak basmaları nasıl tedavi edilir?
 2/6 Menopozda ortaya çıkan cinsel sorunlarla hormonlar
dışındaki faktörler de etkili midir?
 2/7 Menopoz unutkanlığa yol açar mı?
ÖĞRENİM HEDEFLERİ
 Menopozda görülen ruhsal belirtilerin öğrenilmesi.
 Depresyonun tanınması menopoz ve depresyon ilişkisinin
öğrenilmesi.
 Ruhsal belirtilerin ortaya çıkmasında toplumsal faktörlerin
etkisinin öğrenilmesi.
 Depresif belirtilerle baş etme yöntemlerinin öğrenilmesi.
 Menopoz ve uyku bozukluğu nedenlerinin öğrenilmesi.
 Menopoz ve sıcak basması nedenlerinin öğrenilmesi.
 Menopozda görülen cinsel sorunların öğrenilmesi.
 Menopoz ve unutkanlık ilişkisinin öğrenilmesi.
GİRİŞ
2. MENOPOZ VE RUH SAĞLIĞI
Menopoz kadınların yaşamında önemli biyolojik ve ruhsal değişikliklerin yaşandığı bir dönemdir.
Menopozla ilişkili yakınmalar hormonal değişimlerin yanı sıra kültürel ve psikososyal koşullardan da
etkilenir. Bu bölümde menopoz ve ruhsal belirtiler arasındaki ilişki anlatılmaktadır.
2.1 MENOPOZ DÖNEMİNDE GÖRÜLEN RUHSAL BELİRTİLER NELERDİR?
Menopoz döneminde en sık görülen ruhsal belirtiler depresyon, kaygı, duygulanımda değişiklik,
uykusuzluk, sinirlilik, ağlamaklı olma, yorgunluk, cinsel istekte azalma ve unutkanlıktır.
-8-
Menopoz döneminde görülen ruhsal belirtiler hormon düzeylerindeki değişikliklere mi bağlıdır?
Hormonal değişiklikler ruhsal belirtilerin ortaya çıkmasında etkili olabilir. Ancak iş ve aile
sorunları, sosyal desteğin yetersizliği, menopoza ilişkin tutum gibi diğer faktörlerin de ruhsal belirtilerin
ortaya çıkmasında rolü vardır.
2.1.1 Depresyon için hangi dönemde risk daha yüksektir?
Depresyon için menopoza geçiş süreci menopoz sonrası döneme göre daha riskli kabul
edilmektedir.
2.1.2 Depresyon için hangi kadınlar daha risklidir?
Daha önce depresyon geçirmiş olma, adet öncesi gerginlik belirtileri yaşama, bedensel bir
hastalığın olması, sıcak basmaları, stresli yaşam olayları, işsizlik, şişmanlık, sigara içme, sosyal yönden
yeterli destek alamama, lohusalık depresyonu geçirmiş olma, cerrahi yolla menopoza girme depresyon
için risk oluşturur.
2.1.3 Depresyonun tanınması ve tedavisi neden önemlidir?
Depresyon kadınlarda erkeklere oranla iki kat daha sık görülür. Tedavi edilmediğinde yaşam
kalitesini bozmasının yanı sıra çeşitli bedensel hastalıkların ortaya çıkma riskini artırmakta ve var olan
bedensel hastalıkların daha kötü seyretmesine neden olabilmektedir.
2.2 RUHSAL BELİRTİLERİN ORTAYA ÇIKMASINDA TOPLUMSAL FAKTÖRLERİN
ETKİSİ NEDİR?
Menopoza ilişkin olumsuz tutumlar ruhsal belirtilerin daha şiddetli olmasına yol açabilmektedir.
Özellikle eğitim düzeyi düşük olan kadınlar menopozu, yaşlılığın başlangıcı, işe yaramazlık ve cinsel
hayatın sonlanması olarak görmektedir. Birkaç yüzyıl öncesinde ortalama yaşam sürelerinin daha kısa
olması nedeniyle menopoz yaşlılık ve ölümü çağrıştırmaktaydı. Bu durum, menopoza ilişkin olumsuz
tutumları beslemekteydi. Ancak günümüzde değişen yaşam süreleri ve koşulları nedeniyle kadınlar
yaşamlarının yaklaşık üçte birini menopoz sonrası dönemde geçirmektedir. Bir başka ifadeyle
doğurganlık döneminin bitmesi kadının yaşamının sonuna geldiği anlamını ifade etmez.
Günümüz kadınları kendilerini, annelik rolleri yanında mesleki, sosyal ve toplumsal rolleriyle de
tanımlamaktadır. Bir kadının biyolojik üretkenliği bitse de başka alanlarda üretimi ve yaratıcılığı devam
edebilir. Menopozun kadın üzerindeki etkileri toplumun menopoza bakış açısından etkilenir. Güncel
ekonomik politikaların yarattığı sonsuz gençlik ve ölümsüzlük vaatleri menopozun kadın için zor bir
dönem haline gelmesinde etkili olmaktadır.
2.3 DEPRESİF BELİRTİLERLE NASIL BAŞ EDİLİR?
Öncelikle belirtilerin menopozla ilişkili olup olmadığı anlaşılmalıdır. Belirtiler daha önce
geçirilmiş olan bir ruhsal hastalığın tekrarı ise kişi, ruh sağlığı uzmanına yönlendirilmelidir. Belirtiler
menopozla ilişkiliyse stres ve gerginliği azaltıcı yöntemler, stresle başa çıkma eğitimleri, egzersiz,
hormon tedavileri önerilir.
-9-
2.4 UYKU BOZUKLUĞU NEDEN OLUR?
Menopoza geçiş döneminde uyku bozuklukları sık görülür. Gece terlemeleri ve sıcak basmaları
uyku bozukluklarına neden olabilir.
Depresyon, kaygı bozukluğu gibi ruhsal hastalıklar da uyku bozukluğuna yol açabilir.
Menopoza geçiş döneminde “ uykuda apne sendromu ” sık görülür. “ Uykuda apne sendromu ”
kalp hastalıkları, yüksek tansiyon, felç, depresyon ve ani ölüm gibi ciddi sonuçlara yol açabilir.
“ Huzursuz bacak sendromu ” sık görülen bir başka uyku bozukluğudur. Özellikle terleme ve ateş
basmaları olan kadınlarda sık görülür. Kansızlık, tiroid hastalıkları, depresyon tedavisinde kullanılan
ilaçlar başlıca etkenlerdir. Gerekli tetkikler ve tanı konmasının ardından uygun tedaviyle yakınmalar
azalır.
Bu dönemdeki kadınlarda sık görülen şişmanlık, idrar kaçırma, sık idrara çıkma, reflü, vücut
ağrısı gibi tıbbi sorunlar da uyku bozukluklarına neden olabilir.
2.5 SICAK BASMALARI NE ZAMAN GÖRÜLÜR?
Menopoza giriş sürecindeki 2 - 4 yıl sıcak basması ve gece terlemelerinin en yoğun yaşandığı
dönemdir. Bu yakınmalar sıklıkla ruhsal belirtilerle birlikte görülmekte, uyku sorunlarına yol açmasının
yanı sıra sosyal yaşamı ve işlevselliği de olumsuz etkilemektedir.
Sıcak basmalarıyla duygu durum arasında karşılıklı ilişki vardır. Sıcak basmaları sıkıntı,
karamsarlık, depresyon gibi ruhsal belirtilere neden olabileceği gibi duygu durumu olumsuz olan
kadınlarda da sıcak basmaları daha çok görülür.
2.5.1 Sıcak basmaları nasıl tedavi edilir?
Hormonlar ve depresyon tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar sıcak basmalarını tedavi etme
amacıyla verilebilmektedir. Ayrıca kilo kontrolü, düzenli fizik egzersiz, beden sağlığına dikkat edilmesi
de yararlı olmaktadır.
2.6. MENOPOZDA ORTAYA ÇIKAN CİNSEL SORUNLARDA HORMONLAR DIŞINDAKİ
FAKTÖRLER DE ETKİLİ MİDİR?
Kadının toplumsal varoluşunun çocuk doğurma ile ilişkili görüldüğü kültürlerde menopoza girme
cinsellik eyleminin tamamlandığı anlamına gelir. Bu durum kadınların cinsel yaşamını olumsuz etkiler.
Menopoza giren kadınlar kendilerine cinselliği yasaklayabilmektedir. Döneme özgü cinsel sorunlarla baş
edilmesinde cinsel işlev bozukluğunu gidermeye yönelik tıbbi girişimlerin yanı sıra menopozun cinsel
yaşamın sonlandığı anlamına gelmediğine ilişkin verilecek eğitimler de önemlidir.
2.7 MENOPOZ UNUTKANLIĞA YOL AÇAR MI?
Kadınlık hormonu beyni ve beynin işlevlerini etkiler. Menopoz döneminde unutkanlık sık görülen
bir yakınmadır. Unutkanlık, depresyon gibi ruhsal hastalıkların bir belirti olabileceği gibi kadınlık
hormonlarının azalmasıyla da ilişkili olabilir.
- 10 -
KAYNAKÇA
Gülfizar Sözeri Varma, Nalan Kalkan Oğuzhanoğlu ( 2013 ) Menopoz ve ruh sağlığı. Kadınların yaşamı
ve kadın ruh sağlığı içinde(Editörler: Şahika Yüksel, Leyla Gülseren, Ayşe Devrim Başterzi ) Türkiye
Psikiyatri Derneği Yayınları, BAYT Bilimsel Araştırmalar Basın Yayın ve Tanıtım Ltd. Şti., Ankara,
s.319-330.
Leyla Gülseren ( 2013 ) Geçmişten bugüne kadın ve ruh sağlığı. Kadınların yaşamı ve kadın ruh sağlığı
içinde (Editörler: Şahika Yüksel, Leyla Gülseren, Ayşe Devrim Başterzi ) Türkiye Psikiyatri Derneği
Yayınları, BAYT Bilimsel Araştırmalar Basın Yayın ve Tanıtım Ltd. Şti., Ankara, s.
Nalan Kalkan Oğuzhanoğlu ( 2005 ) Yaşlanma sürecinde uğranılan bir durak: menopoz. Kadın üreme
yaşamı ve ruhsal bozukluklar içinde ( Editörler: Leyla Gülseren, Levent Mete) Psikiyatri, Psikoloji,
Psikofarmakoloji Dergisi. 13 ( Ek.1 ), s.13-17.
Pınar Çetinay, Başak Tokatlıoğlu, Şeref Gülseren (2005) Kadın üreme hormonları ve Alzheimer
hastalığı. Kadın üreme yaşamı ve ruhsal bozukluklar içinde ( Editörler: Leyla Gülseren, Levent Mete)
Psikiyatri, Psikoloji, Psikofarmakoloji Dergisi. 13 ( Ek.1 ), s.45-51.
Joyce T. Bromberger Kravitz M. Hovard (2011) Mood and menopause: findings from the study of
women’s health across the nation (SWAN) over ten years. Obstet Gynecol Clin North Am, 38(3):609625.
Rebecca C. Thurston, Hadine J (2011) Vasomotor symptoms ans menopause: findings from the study of
women’s health across the nation. Obstet Gynecol Clin North Am, 38(3):489-501.
Hadine Joffe, Anda Massler, Katherine M.Sharkey (2010) Evaluation and management of sleep
disturbance during the menopause transition. Semin Reprod Med, 28(5):404-421.
Victor W. Henderson (2011) Gonadal hormones and cognitive aging: a midlifeperspective. Womens
Health, 7(1):81-93.
3. MENOPOZDA HASTA DEĞERLENDİRİLMESİ VE YAPILMASI GEREKEN TARAMA
TESTLERİ
OP. DR. HÜSEYİN AYDOĞMUŞ
- 11 -
3. MENOPOZDA HASTA DEĞERLENDİRİLMESİ VE YAPILMASI GEREKEN
TARAMA TESTLERİ
OP. DR. HÜSEYİN AYDOĞMUŞ
KONU:
 MENOPOZDA HASTA DEĞERLENDİRİLMESİ VE
YAPILMASI GEREKEN TARAMA TESTLERİ





ÖĞRENİM HEDEFLERİ:
























3/1 Tarihçe
3/2 Menopozu Etkileyen Faktörler
3/3 Menopoz Sonrası Hormon Üretimi
3/4 Postmenopozal Östrojen Kaybının Etkisi
3/4/1 Sıcak Basması Terleme Çarpıntı, Psikolojik
Semptomlar
3/4/2 Ürogenital Atrofi
3/4/3 Lipid Metobolizmasına Etkiler
3/4/4 Damar Duvarı ve Kalp Kasındaki Değişimler
3/4/5 Korbonhidrat Metobolizmasındaki Değişiklikler
3/4/6 Hemotolojik Faktörlerdeki Değişim
3/4/7Östrojenin KVH Üzerindeki Yaralı Etkileri
3/4/8 Osteoporoza etkileri
3/4/9 Osteoporoz Belirti ve Bulguları
3/5 Menopozda Hasta Yaklaşımı
3/5/1 Hasta Değerlendirmesi
3/5/1/1 Öykü
3/5/1/2 Fizik Muayene
3/5/1/3 Meme Muayenesi
3/5/1/4Pelvik Muayene
3/5/1/5 Kan Şekeri, Lipid Profili, KFTC
3/5/1/6 Mamografi
3/5/1/7 KMD ölçümü
3/6 Yaşam Kalitesinin Belirlenmesi
3/7 Menopozal Semptomların Tedavisi
3/7/1 Hormon Replasman Tedavisi
3/7/1/1 HRT Endikasyonları
3/7/1/2 HRT Kontrendikasyonları
3/7/1/3 Hormon Replasman Tedavi Şekilleri
3/7/2 Hormaon Dışı Tedaviler






Menopozu Etkileyen Faktörlerin Öğrenilmesi.
Östrojen Kaybının Sistemler Üzerindeki Etkilerinin Bilinmesi.
Menopozda Hasta Değerledirilmesinin Öğrenilmesi.
Menopozda Yapılacak Tetkiklerin Öğrenilmesi.
HRT Endikasyon ve Kontrendikasyonlarının Bilinmesi.
Hormon Dışı Tedavilerin Öğrenilmesi.
- 12 -
GİRİŞ
3.1 TARİHÇE – WHO KLASİFİKASYONU: 17 yy. da Avrupa da menstrüel kanın zehirli olduğuna
dair inanç nedeniyle menopozlu yıllarda akmayıp vücutta kalan zehirli etkisinin menopoz semptomlarını
yaptığı kabul ediliyordu. 1816 yılında De Cordone tarafından Le Menapause adıyla Fransız hastalığı
olarak tanımlandı. 19.yy sonlarına doğru Marie Bra tarafından over yetmezliğinin menopoza neden
olduğu ve tedavisinin over dokusu ile olması gerektiği ortaya atıldı. 1923 yılında Allen ve Doisyn’in
domuz overlerinden östrojen izole etmesinden sonra 1926 ve 1931 yı lında ilk ticari amaçlı östrojenler
piyasaya çıktı.
Östrojen replasman tedavisi 1960 lı yıllardan itibaren kabul gören bir yöntem halini aldı. 1970 li
yıllarda tedaviye sentetik östrojenler ( Dietylstil betrol ) devreye girdi. Ancak yüksek doz östrojenlerin
ve o dönemdeki OKS ler artan Pulmoner Emboliler nedeniyle 1975’ lere kadar dozlar düşürülerek
uygulama devam etti. 1975 den sonra karşılanmamış östrojenlerin endometrium kanserine neden olduğu
gösterildi. 1970-80 arası HRT nin postmenopozal kadınlarda Kardiovasküler sistemi, iskelet sistemini ve
vertebra kırıklarında % 50’ ye varan koruyucu etkileri gösterilmesi ile tekrar popülarite kazandı. 2000 li
yıllarda HRT’ nin kardiovasküler koruyuculuğu tartışılmaya başlandı. Uzun Dönem kullanımda Meme
Ca riski artışı tartışılır hale geldi. 2000 li yıllarda yapılan yayınlar HERS I, HERS II ve WHI çalışmaları
gündemi oluşturdu.
MENOPOZ kelime anlamı: Men - pause : ( aylık ) ( kesilme )
WHO KLASİFİKASYONU; Premenopoz; ilk semptomların görüldüğü
başlangıcından menopoza kadar geçen süre. Menopoz; En son adet kanaması
klimakteriumun
Postmenopoz; Menopozdan yaşlılık dönemine kadar geçen süre.
Klimakteriyum, kadın yaşamının reproduktif dönemi ile yaşlılık dönemi arasında yer alan overdeki
morfolojik ve fonksiyonel değişimlere bağlı olarak hormonal değerlerin değişmesi sonucu ortaya çıkan
semptomlarla karakterize bir geçiş donemidir. Klimakteriyum Ortalama 40 yaş civarında ovulasyon
frekansının azalması ile başlar ve 65 yaş sınırına kadar devam eder. Menapoz: Menstruasyonun kalıcı
olarak durma noktasıdır. Menapoz aslında retrospektif olarak konulan bir tanıdır. Eğer hasta 1 yıl
boyunca adet görmemişse gördüğü son adete menapoz denir.
Menopoz Tipleri: Menopoz Tipleri Doğal Menopoz Cerrahi Menopoz İyatrojenik Menopoz
(Radyoterapi-Kemoterapi Komplikasyonu )
Beklenen Yaşam ömrü M.Ö 100. Yıllarda 25, 1900’ lü Yıllarda 49, 2000’ li yıllarda Kadınlarda 79.
Erkeklerde 72. olarak belirtilmektedir. Yakın Zamanda ise; yaşlı insanlar genç insanların yerini alacaktır.
Bu tabloda kadının yaşam süresinin yıllar boyunca belirgin bir şekilde artmasına karşın menopoza girme
yaşının sabit seyrettiği görülmektedir.
MENOPOZ: Hayatın doğal bir aşaması kadındaki yumurtlama faaliyetinin bitimi Östrojen hormonunun
azalmasıdır. Menopoz’ a normal giriş yaşı: 45 - 55 arası olup 40’ tan öncesi erken menopozdur. Dünya’
da menopoz yaşı ort. 48 - 52 olarak kabul edilmektedir. Türk kadınının ortalama menopoz yaşı ise 46-50
dir. Kısaca; Türkiye’ de = 48, A.B.D ‘ de = 51 yaş menopoz yaşı olarak kabul edilmektedir. 40 yaşından
önce görülen menopoz ise; Prematur Menopoz olarak tanımlanır.
- 13 -
Türkiye’de Durum > 40 yaş > 44 yaş 1990 6.810.441 5.248.978 - 1997 14.459.082 11.315.803
Merkezlerin ortalama hasta kabul süresi (yıl) 58- 36 (1989-2002) Toplam Olgu Sayısı 136.985 Menapoz
yaşı ( yıl ) 46.41.9
Menopoz Yaşına Etki Eden Etkenler: genetik, beslenme, alkol, ırk, etnik, çok doğurganlık olarak
sıralanmaktadır.
3.2 MENOPOZU ETKİLEYEN ( erkene alan – geciktiren ) FAKTÖRLER
Özellikle günde 20 adet ve daha fazla sigara içen kadınların menopoza girme yaşlarının 1 - 2 yıl
geriye gittiği belirlenmiştir. Hiç doğum yapmamış olan kadınların menopoza erken girdikleri
gözlemlenmektedir.
Menopoza girme yaşı kalıtsal özelliklerle yakın ilişkidedir. Anne ve kızlar benzer deneyimler
yaşar. Beslenme bozukluğu olan ve vejetaryen beslenme tarzı benimseyen kadınların nispeten daha erken
yaşlarda menopoza girdikleri görülmektedir
Düşük kilolu kadınlar menopoza daha erken girme eğilimindedir. İş yaşamı ve diğer yaşam
şartlarının menopoza girme yaşını etkilediği düşünülmemektedir. Yüksek yerlerde yaşayanlar menopoza
daha erken girmektedir. Yumurtalıkların kan dolaşımının etkilendiği bir jinekolojik ameliyat geçiren
kadınlar ( rahimin alınması gibi ) menopoza daha erken bir yaşta girebilirler. Rahim içi gelişme geriliği
ile ( düşük kilolu ) doğan kadınlar menopoza daha erken girmektedirler.
Rahim alınması esnasında yumurtalıklar bırakılmışsa ( 40 - 45 yaşından önce yapılan
ameliyatlarda sağlam ise yumurtalıkların yerinde bırakılması tercih edilir ) hormon salgısı devam eder.
Menopoz Nedir? Menopozun literatürdeki tanımları; ovarial follikülerin tükenmesi sonucu görülen son
menstruasyon, doğurgan dönemden doğurgan olmayan döneme geçiş, oniki aylık bir süre ile
menstruasyonun durması, overlerden folikül üretiminin durması, östrojenin azalması ( <20 pg/ml ),
overlerin cerrahi olarak çıkarılması şeklinde sıralanmıştır.
3.3 MENOPOZ SONRASI HORMON ÜRETİMİ:
Kırk yaşlarda anovulatuar sikluslar artmakta ve siklus süresi uzamaktadır. Bu dönem 2 - 8 yıl
sürmektedir. Menstrüel siklus süresini folüküler faz süresi ayarlar. Menstrüel siklustaki değişiklikler,
FSH seviyesinde artma, inhibin seviyesinde azalma, E2 ve LH seviyesindeki değişiklikler ile
karakterizedir. Yani inhibin ovarian folliküler yeterliliğin daha hassas bir göstergesidir ve FSH ölçümü
inhibinin klinik olarak tayinidir ( indirekt ).
Postmenopozal 1 - 3. yıllarda FSH ve LH en yüksek seviyelere çıkar. FSH’da 10 - 20 kat, LH’ da
ise 2 kat artma olur FSH ve LH seviyeleri postmenopozal dönemde > 40IU/L dir. Daha sonra FSH ve
LH seviyeleri yavaşça düşer. FSH’nın LH’dan daha yüksek kalmasının nedeni LH’nın kandan daha
çabuk temizlenmesindendir. Menopoz sonrası estrodiol seviyesi 10 - 20 pg /ml. dir. Postmenapozal
Estron / Estradiol oranı artar. Postmenapozal baskın estrojen estrondur. Bunun çoğu androstenedionun
periferik aromatizasyonundan kaynaklanmaktadır. Androstenedionun östrojene dönüşüm yüzdesi vücut
ağırlığı ile ilgilidir. Serum estron seviyesi ise postmenopozal 30-70 pg /ml. dir.
Postmenapozal Andrestenedion % 50 azalır. Kaynak daha çok adrenal kaynaklıdır. Testesteron
seviyesi minimal azalma gösterir. FSH ve LH stromayı uyarır. Overlerin testesteron sentezine katılımı
- 14 -
artar. Androjen / Estrojen oranı androjenler lehine değişir. Bu nedenle Menopozal dönemde hafif
hirsutizm (kıllanma ) görülmektedir.
Türkiye’de bulunan 24 menopoz merkezine ait veriler incelendiğinde; 2002 yılı için başvuran
136.985 kadının; % 62’ sinin vazomotor semptomlarla, % 30’ nun kemik kaybı korkusu, % 20’ sinin
ürogenital problemlerle, % 15’ nin seksüel problemlerle, % 6’ sının kardiovasküler koruma nedeni ile
merkezlere başvurduğu belirlenmiştir. Hastaların başvuru nedenleri incelendiğinde; %72.3’ nün Doğal
Menopoz %23.9’ nun Cerrahi Menopoz, %3.8’ nin Prematür Menopoz olduğu tanısı konmuştur.
(Kaynak: Türk Menopoz ve Osteoporoz Derneği, Prof. Dr. E. Ertüngealp 2003 EMAS)
3.4 POSTMENOPOZAL ÖSTROJEN KAYBININ ETKİSİ:
3.4.1 Vazomotor Sıcak Basması Terleme Çarpıntı Psikolojik Semptomlar; “ Mood ” değişimleri,
Irritabilite, Depresyon, Uykusuzluk, Ürogenital Organlar, Uriner semptomlar, vaginal akıntı, kuruluk,
dispareunia, Vulvar kaşıntı veya yanma Postmenopozal Sendromun Etkileri.
AKUT ( aylar ) – KRONİK ( yıllar ) Sistem Semptom Vazomotor Sıcak Basması, Gece terlemesi,
Çarpıntı, Başağrısı, SSS Hafıza kaybı, İnsomnia, Psikolojik Anksiyete, Huy değişiklikleri, Ürogenital
Atrofi, Alt Üriner Sistem semptomları, İnkortinans, KVS Enfarktus Kas iskelet sistemi, Osteoporoz
Semptomlar: ATEŞ BASMASI: İnsidans: % 60 - 85 ( menopozdan yaklaşık 4 yıl sonrasına kadar %20’ye
iner. Sıklığı: nadir sıklıktan - birkaç dakikada bire kadar değişken. Süre: Birkaç saniyeden birkaç
dakikaya kadar. Geceleri daha sık. Stres durumlarında daha sık. Serin ortamlarda daha hafif, seyrek ve
kısa sürelidir.
Ateş Basmasının Fizyolojisi: Ateş basmasının fizyolojisi net anlaşılamamış olup, farklı teoriler vardır.
Hipotalamustan kaynaklandığı, östrojen azlığı ile ortaya çıktığı bilinmektedir. GnRH artışı ve buna bağlı
LH ve FSH artışına yol açan HİPOTALAMİK DEĞİŞİKLİKLER’in yol açtığı söylenebilir. Norepinefrin
ve diğer nöradrenerjik sistemin etkisi teorileri: Artmış hipotalamik norepinefrin--LH yükselmesi--sıcak
basması ( sıcak basması LH yükselmesini takiben ortaya çıkmaktadır. )
Ateş Basması Alfa 2 adrenerjik agonistlerin ( Klonidin ) nöradrenerjik nöron aktivitesini bloke ederek
sıcak basması nöbetlerinin azalması, nöradrenerjik sistemin rolünü destekleyen bulgulardandır.
Vazomotor semptomların görülebilmesi için organizmanın daha önceden östrojen ile karşılaşması
gerekmektedir.
Vazomotor Semptomlar Tedavi Seçenekleri 1- Reçete Edilebilen İlaçlar; Hormon Tedavisi Östrojen
Progesteron HRT ( Östrojen+ Progesteron ) Nonhormonal İlaçlar Klonidin Selektif Seratonin Geri Alım
İnhibitörleri ( Venflaksin ( effexor ), Paroxine Cr ( Paxil ) Gabapentin Bellergal ( Bellodona alkoloidi,
Fenobarbital, ergotamin Kombinasyonu)
Vazomotor Semptomlar Tedavi Seçenekleri 2- Reçete Edilemeyen İlaçlar; İzoflavon Eklenmesi, Soya
Ürünleri, Black Cohosh Red Clover, Vitamin E, Yaşam Stili Değişiklikleri, Vücut ısısını azaltmak,
Sağlıklı Kiloyu Korumak, Sigaranın Kesilmesi, Düzenli Solunum, Egzersiz.
3.4.2 Ürogenital Atrofi:
1-Vulva ve Vajen Atrofisi: distrofi, pruritis, atrofik vajinit, disparoni, hafif kanlı akıntılar görülmektedir.
- 15 -
2-Mesane ve üretra: Mukozalarda incelme, sistoüretrit, ektropion, pollaküri, urge inkontinans, stres
inkontinans.
3-Ürogenital Atrofi: Uterus ve pelvik taban atrofi, uterovajinal prolapsus.
4-Deri ve mukozalar: Atrof, kuruluk, kolay travmatize olma, esneklik kaybı görülmektedir.
3.4.3. Psikofizyolojik Etkiler
Yorgunluk, başağrısı, irritabilite ve depresyon direk östrojenle ilgili fenomenler olarak
düşünülmemektedir. ( Menopozal sendrom? ) Östrojen tedavisi uykuya dalış süresini azaltarak REM
uykusu süresini arttırarak uyku kalitesini yükseltir. Alzheimer hastalığı ve buna bağlı demans östrojen
tedavisi alanlarda daha seyrek görülür.
3.4.4 Lipid / Lipoprotein Metobolizmasına Etkiler:
Postmenopozal lipid / lipoprotein değişimleri HDL azalır, LDL artar, Trigliserid artar,
Lipoprotein artar. Östrojen; Hepatik lipaz aktivitesini azaltan, lipoprotein lipaz aktivitesini kısmen
arttıran, ayrıca KC de lipoprotein reseptörlerini arttırarak lipidlerin dolaşım dışına alınmasını sağlayan
bir etkiye sahiptir.
3.4.5 Damar Duvarı Ve Kalp Kasındaki Değişimler
Endotelial: Endotelin 1 artar. EDRF Endothelium Derived Relaxing Factor azalır. Nonendotelial:
Damar kas Ca girişi Artar Myointimal hiperplazi Artar PGI 2 / TxA 2 oranı küçülür. Menopoz sonrası
Östrojen eksikliğine bağlı periferik damar direncinde artma gözlenir. Östrojenin kalp kası üzerine +
inotrop etkisi vardır.
3.4.6 Karbonhidrat Metobolizmasındaki Değişiklikler
İnsülin rezistansı artar. İnsülin salgısı azalır ( Östrojen eksikliğinin pankreas B’ lerinin glikoza
cevabını yavaşlatmasına bağlıdır ). KC’de insülin metabolizması yavaşlar ve hiperinsülinemiye eğilim
başlar.
3.4.7. Hematolojik Faktörlerdeki Değişim
Fibrinojen, F VII ve PAI 1 düzeyleri artar. Östrojenin trombositlerdeki cGMP’yi arttırıcı,
dolayısıyla trombosit agregasyon ve adhezyonunu önleyici etkisi vardır.
3.4.8 Östrojenin Kvh Üzerindeki Yararlı Etkileri
Arterlerde direk anti aterosklerotik etki dolaşan lipid ve lipoprotein profili üzerine olumlu etki
vazodilatör ve antitrombotik etki kalp üzerine direk + inotropik etki periferik glukoz metabolizması
üzerinde olumlu etki lipoprotein oksidasyonu inhibisyonudur.
3.4.9 Osteoporoz
Kemik dokusunun yapısal bozulmasıyla karekterizedir. 200 yılı aşan döneme ait yapılan kemik
yoğunluğu karşılaştırmaları, günümüzde kadınların daha çok kemik yitirdiklerini göstermektedir.
İskelet 2 tip kemikten oluşur: Kortikal kemik % 80 Trabeküler kemik % 20, Trabeküler kemik
rezorpsiyon ve formasyonu kortikal kemikten 4 - 8 kat daha hızlı gerçekleşir. 40 yaşından sonra
rezorpsiyon yılda % 0,5 oranında formasyonu geçmeye başlar .
- 16 -
Tip 1 Osteoporoz ( Postmenopozal Osteoporoz ) : Klimakterik dönemde ani Estrojen azalmasına bağlı,
hızlı gelişir. Özellikle Estrojen düzeylerindeki değişimlere hassas trabeküler kemik yapısında görülür.
Tip 2 Osteoporoz (Senil Osteoporoz): Genellikle 65 yaş üstü erkek ve kadınlarda doğrudan yaşlılığa
bağlı yavaş ve ilerleyici kemik kütle kaybı Trabeküler ve kortikal km.lerde beraberce meydana gelir
Bir kadının yaşamı boyunca görülen toplam kemik kaybının yaklaşık % 75 i menopoz sonrası
dönemde ve özellikle ilk 15 - 20 yıl içerisindeki dönemde görülür. Total kemik kütlesi yaklaşık % 30
oranında azalır. Bu kaybın önemli bir kısmı Estrojen eksikliğine geri kalanı yaşlanmaya bağlı meydana
gelir.. KEMİK YAPI!!!! İlk etkilenen ve Estrojen değişimine en hassas olan kemik trabeküler
kemiklerdir. Bu nedenle ilk kayıp ve spontan kırıklar büyük oranda trabeküler yapı içeren vertebralarda
ortaya çıkar. Uzun kemiklerin % 90 - 95 ini içeren kortikal kemik yapısı daha geç ve yavaş etkilenir.
Uzun süre izlemde kortikal kemik yapısındaki kayıp miktarı daha fazladır. Fraktür eşiğine gelindiğinde
spontan ya da küçük travmalarla kırıklar görülmeye başlar.
İlk kırıklar genellikle torako - lomber vertebralarda görülür ( T2-L3 ). Her bir vertebra kırığında
boyda kısalmaya yol açar. Kırıklar devam ettikçe vertebral kolon aksı bozulur, tipik postmenopozal kadın
postürü gelişir. Kırıklara bağlı sinir kökü basısı; Fonksiyonel solunum bozuklukları, mesane fonksiyon
bozuklukları meydana gelir.
60 yaşlarında önkol kırıklarında ( kolles ) artış ortaya çıkar. İleriki yaşlarda proksimal femur
kırıkları ön plana çıkar. Proksimal femurda Estrojen değişimlerinden en fazla etkilenen ve en hızlı kütle
kaybı gösteren alan Ward üçgenidir. 85 yaşındaki kadında 45 yaşa oranla proksimal femur kırık riski 75
kat daha fazladır. 80 li yaşlarda her 4 kadından biri femur başı fraktürüne adaydır.
Kemik Dokusunun Değerlendirilmesi: Kemik Dokusunun Değerlendirilmesi USG Simple Photon
Absorptiometry ( SPA ) Neutron Activation Analysis ( NAA ) Quantitatif Computerized Tomography (
QCT) Dual Photon Absorptiometry ( DPA ) Dual Energy X Ray Absortiometry ( DEXA )
Kemik turnover düzeyini saptamada kullanılan biyokimyasal belirleyicileri arasında; Kemik turnover
düzeyini saptamada kullanılan biyokimyasal belirleyicileri arasında; Alkalen fosfotaz (Kemiğe spesifik)
Osteokalsin Üriner hidroksiprolin 24 saatlik idrarda Ca atılımı.
3.4.10 Osteoporoz Belirti Ve Bulguları
Spinal kompresyon kırıkları, collles kırıklar, femur başı kırıkları, diş kayıpları.
Sonuçları: Sonuçları boy kısalması, kifoz kifoskolyoz, karında öne doğru distansiyon.
Osteoporoz Risk Faktörleri: Değiştirilemeyen Yaş, Irk, Küçük vucut yapısı, Erken Menapoz, Geçirilmiş
Kırık Aile Hikâyesi, Değiştirilebilen Yetersiz kalsiyum ve D vitamini alımı Sigara, Düşük Vucut Kilosu,
Aşırı alkol kullanım,
Sedanter yaşam stili, eşlik eden medikal şartlar, Hipertirodizim,
Hiperparatiroidizm, Kronik renal Yetmezlik, Sistemik kortikosteroid kullanımı.
Osteoporozisi Önleme Ve Tedavi: Bifosfonatlar, Alendronat Risodrenat İbandronat, Hormon
Replasman Tedavisi, Selektif Estrojen Reseptör, Modulatörleri Raloksifen Kalsitonin.
- 17 -
3.5 MENAPOZDA HASTA YAKLAŞIMI
Aslında hormon tedavisine başlamadan önce yapılan tetkiklerin birçoğu, bu yaş grubu içindeki kadının
risk altında olduğu hastalıkları taramak amacıyla yapılmaktadır.
TANI İÇİN; Menopozal geçiş döneminde hastanın yaşı uygun ve semptomlar tanı için yeterli ise
hormonal tanı testlerinin yapılmasına rutin pratikte gerek yoktur.
Ancak kanama düzensizlikleri olduğu halde vazomotorsemptomları olmayan hastalarda hormon düzeyi
ölçülebilir.
Uygun yaştaki hastada 25 IU/L nin üstündeki değerler klimakterium olarak kabul edilir.
Post menopozal dönemde FSH>40 IU/L,
Serum estradiol<20 pg/ml olmalıdır
3.5.1 HASTA DEĞERLENDİRİLMESİ
3.5.1.1 Öykü
3.5.1.2 Fizik muayene
3.5.1.3 Meme muayenesi
3.5.1.4 Pelvik muayene / PAP test, Tv - USG
3.5.1.5 Kan şekeri, lipidprofili, KCFT
3.5.1.6 Mammografi
3.5.1.7 KMD ölçümü yapılmalıdır.
ÖYKÜDE;
Kanser ( Meme, uterus, SSS, melanom )
Hipertansiyon
Kardiovasküler hastalık
Osteoporoz
Vasküler patolojiler
Diabet
Hipertansiyon
Ailedeki kanser öyküleri
Daha önce HRT alıp almadıkları
Kullandığı ilaçların olup olmadığı SORGULANMALIDIR!!!!!!!!!!
- 18 -
FİZİK MUAYENEDE; Boy kilo ölçümü
Tansiyon ölçümü
Akciğer ve kalp muayenesi
Karın muayenesi
Meme muayenesi ( Kitle, sekresyon )
Pelvik muayene
Vaginal smear
( Endometrial biyopsi )
Pelvikultrason ( Endometrial kalınlık ) YAPILMALIDIR!!!!!!!!!!!!!!!
JİNEKOLOJİK MUAYENE;
Jinekolojik muayenede ilk önce vulva, vagina ve serviks olası patolojiler açısından incelenir.
Bu arada rahim ağzı (serviks) kanserinin tarama testi olan servikal " Papsmear Testi " için örnek alınıp
patoloji laboratuarına gönderilir
TV-USG
Trans vaginal ultrason ile uterusun ( rahimin ) kas tabakası değerlendirilir, buradan gelişen myomlar
varsa saptanır.
Ayrıca rahim kanserinde ultrason bulgusu olarak " endometrium " denilen rahim iç zarında kalınlaşma
olur. Bu nedenle endometrium kalınlığı ölçülerek rahim kanseri taraması yapılır.
Endometrium kalınlaşmış şekilde gözleniyorsa buradan yapılacak bir biyopsi ( parça alımı ) ile patolojik
yönden değerlendirilir.
Yumurtalıklar da yine transvaginal ultrasonla net bir şekilde değerlendirilir. Yumurtalığa ait kist tümör
gibi patolojiler tespit edilebilir
Kadın üreme organlarının muayenesinden sonra " meme muayenesi "de yapılarak muayene bitirilir.
BİYOKİMYASAL TETKİKLER
• Tam kan sayımı
• Tam idrar tetkiki
• Sedimantasyon
• Lipidprofili ( total kolesterol, trigliserid, HDL, LDL )
• Açlık kan şekeri
• Karaciğer fonksiyon testleri ( SGOT SGPT )
• Böbrek fonksiyon testleri ( BUN, Kreatinin, Ürik asid )
• Kemik markerları ( Kalsiyum, Fosfat, ALP, Osteokalsin )
• Gaitada gizli kan bakılmalıdır.
- 19 -
MAMOGRAFİ; Tarama ve tanı mamografisi olmak üzere iki tiptir. Tarama mamografisi düşük risk
grubunda 40 yaş üzerinde yapılır ve 2 yılda bir tekrarlanır.
ANORMAL MAMOGRAFİ BULGULARI
Asimetrik yoğunluk artışı
Mikrokalsifikasyonlar
Işınsal çıkıntılar gösteren kitleler
Duktal lineer çizgilerdeki kesintilerle birlikte olan kitleler
Deri değişimleri
Radyal skar
MEME ULTRASONOGRAFİ
Mamografiye yardımcı olarak kullanılır
Kitlelerin kistik-solid ayrımında kullanılır
Meme biyopsisi alınacak alanın belirlenmesinde kullanılır
KMD ( Kemik Mineral Dansitesi )
Standard x-ray
Single - photon absorptiometry
Dual - energy absorptiometry
Dual-energy x-ray absorptiometry ( DEXA )
Quantitative CT
L2 - L4 vertebtalar ile proksimal femur hizalarından ölçüm yapılır
Yorumlanırken sağlıklı genç erişkin yaş grubuna ( T skoru ) ve hastanın kendi yaş grubuna ( Z skoru )
göre standart sapmaları hesaplanır
DEXA AVANTAJLARI
Alınan radyasyon dozu minimaldir
İzotop kullanımı gerekmez
Çekim süresi kısadır
Hata payı çok düşüktür
Aynı bölgenin değişik lokalizasyonlarını ayrı ayrı belirleyebilir.
- 20 -
KİMLER OSTEOPOROZ İÇİN TARANMALI!!!!!!
Majör Risk faktörleri Minör Risk faktörleri
1- >65 yaş
12- Romatoidartrit
2-Vert. kompresyon kırığı
13- Klin. Hipertiroidi öyküsü
3-Frajilite kırığı >40 **
14- Kr. antikonvülsan tedavisi
4-Ailede osteoporoz kırık öyküsü
15-Düşük diet kalsiyumu
5-> 3 ay sistemik Glukokortikoid alımı
16- Sigara
6-Malabsorpsiyon sendromu
17- Aşırı alkol tüketimi
7-Primerhiperparatiroidi
18- Aşırı kafein tüketimi
8-Düşmeye yatkınlık
19- ≤ 57 kg ağırlık ; < 21 kg / m2
9-Röntgende belirgin osteopeni
20- 25 yaş kilosundan 10 % düşme
10-Hipogonadism
21- Kr. heparin tedavisi
11-Erken menopoz < 45 yaş
* 1 majör veya 2 minör faktör ; > 50 yaş
3.6 YAŞAM KALİTESİNİN BELİRLENMESİ
Hastaların subjektif yakınmalarının ağırlığının standardize edilmesi amacıyla hazırlanmıştır
Greene Klimakterik Ölçek
Menopoz Semptom Listesi
Menopoz Derecelendirme Ölçeği
Utian yaşam kalitesi skoru gibi formlar bu amaçla kullanılmaktadır.
POSTMENOPOZAL KANAMA: ( PMK ) Son Menstrasyondan 12 aydan sonra görülen vajinal
kanama
Neden Önemli !! Peri ve post menopozal kadınların yaklasık % 70 inde doktora basvuru postmenopozal
kanama ile ilişkilidir. Endometrial Kanser olgularının % 80 inde ilk ve en önemli bulgu postmenapozal
kanamadır.
Postmenapozal Kanama (PMK): kadınlarda sık rastlanan bir durumdur. Menopozda kanama, en sık
jinekolojik malignitelerden biri olan endometrium kanserinin bir semptomu olduğundan hekim ve hasta
açısından alarm durumudur. Kadının en az bir yıllık adetsiz döneminin ardından gördüğü kanamadır.
Ancak bu kanamaların en sık nedeni, atrofi kanamalarıdır ( %60-80 ).
- 21 -
Postmenopozal Kanama Sebepleri: Endometrial atrofi 60-80 %, HRT 5-20 %, Endometrial Ca % 10 –
15, Endometrial polip 2-12 %, Diğer 2-3%.
Postmenapozal Kanama Değerlendirme: Muayene Smear Transvaginal Ultrasonografi
Sonohisterografi Pipelle biyopsi ( Ofis şartlarında alınabilir ), Fraksiyone Kuretaj Histeroskopi,
Postmenapozal Kanama ve Ultrasonografi: Fleischer ve ark. tarafından geliştirilen hem iki tabakayı
hem de kavitede mevcut herhangi bir sıvı birikintisini de ölçüme dahil eden metod günümüzde tercih
edilen yöntemdir. Transvajinal ultrasonografi ile endometriyal kalınlık ölçülürken, endometriyum
uterusun longitudinal aksında gösterilir ve endometriyal kavitenin servikal kanaldan üstte fundal sınıra
kadar izlenebildiği plan ortaya konulur. Bu planda maksimum endometriyal kalınlık ölçülür. Ölçüm
işareti oldukça hiperekojenik görünen ve myometriyumun hipovaskuler kompakt tabakasını temsil eden
hipoekojenik bir kuşakla çevrelenen endometriyumun dış kenarına konuşlandırılır.
Postmenapozal Kanama ve Ultrasonografi: Postmenopozal kanamalı kadınlarda endometriyumun
transvajinal ultrasonografi ile ö l çü mlerindeki esas soru, patoloji riskini ve boylece yapılan D & C
sayılarını azaltacak bir sınır değerin (cut-off limit) olup olmadığıdır. Yapılan çalışmalarda endometriyal
kalınlık <5 mm olduğunda endometriyal kanser insidansı %0-6.5 arasında bildirilmektedir. Sheth ve
ark.’nın yaptıkları bir çalışmada endometriyal kavite içerisinde sıvı varlığının artmış endometriyal
patoloji riski ile ilişkili olduğu tespit edilmiş endometriyal kavite içerisinde sıvı tespit edilen her olgunun
muhakkak histopatolojik olarak değerlendirilmesi önerilmiştir.
PMK ve Fraksiyone Küretaj: PMK ve Fraksiyone Küretaj Uterus küretajının asıl amacı anormal uterin
kanama veya postmenopozal kanama olgularında endometrial veya endoservikal dokunun histolojik
inceleme yapılmak üzere alınmasıdır. Fraksiyone küretaj endometrial ve endoservikal kanaldan ayrı ayrı
örnek alma işlemidir.
3.7 MENOPOZAL SEMPTOMLARIN TEDAVİSİ:
2-Diğer Tedavi Yöntemleri
1 -Hormon Replasman Tedavisi
3.7.1 Hormon Replasman Tedavisi ( HRT ) de Amaç Nedir?
1-) Menopoz ve Klimakterik dönemin subjekif semptomlarının önlenmesidir. Bu semptomlar
menopozdan 5 yıl önce başlayabilir. Süre 1 yıl ile 10 yıl arası değişebilir. 2-) HRT nin asıl amacı kadın
hayatını uzatmak değil premenopozal, menopozal ve postmenopozal dönemde yaşam kalitesini
arttırmaktır. Bu amaç için; Akut dönem semptomları, Ara dönem semptomları, Uzun dönem
semptomlarını gidermek veya geriletmektir.
AKUT ( aylar ) – KRONİK ( yıllar ) Sistem Semptom Vazomotor Sıcak Basması, Gece terlemesi,
Çarpıntı, Başağrısı, SSS Hafıza kaybı, İnsomnia Psikolojik, Anksiyete, Huy değişiklikleri, Ürogenital
Atrofi, Alt Ü.Sistem semp., İnkortinans, KVS Enfarktus, Kas iskelet sis., Osteoporoz.
Vazomotor Sıcak Basması Terleme Çarpıntı Psikolojik Sempt. “ Mood ” değişimleri, Irritabilite,
Depresyon, Uykusuzluk, Ürogenital Organlar, Uriner semptomlar, Vaginal akıntı, kuruluk, dispareunia
Vulvar kaşıntı veya yanma Postmenopozal Sendromun Etkileri.
Akut dönemde; Ön planda olan sıcak basması gece terlemesi anksiyete irritabilite hafıza ve dikkat kaybı
gibi subjektif semptomlar azalan östrojen nedenlidir. Bu semptomlar %50 şiddetli , %33 orta , %16 hafif
- 22 -
olabilir. Tedavide östrojenler, antidepresanlar, trankilizanlar, hipnotikler kullanılabilir. Ara dönemde;
Lokal veya sistemik östrojenler ile vajinal kuruluk, disparoni vajinal atrofi, mesane ve üretral sfinkter
kaybına bağlı disüri, pollaküri ve inkontinans tedavi edilebilir.
Uzun dönemde; Osteoporoz ve kardiovasküler sorunlarla mücadeledir.
3.7.1.1 HRT Endikasyonları
Menopozal semptomlar ( vazomotor ) Ürogenital atrofi Osteoporoz için; yüksek risk Kardiyovasküler
hastalık için yüksek riskler? Bu gün için kabul edilmiyor.
3.7.1.2 HRT Kontrendikasyonları
Kesin Gebelik Tanı konmamış, uterin kanama Mevcut meme ca, Mevcut endometrial ca, Aktif
tromboflebit ve tromboembolizm Akut safra kesesi hastalığı, MI ın akut dönemi Östrojene duyarlı
tümörler, Melenomlar.
HRT Kontraendikasyonları Rölatif Meme ve Endometrium kanseri öyküsü, Kronik Karaciğer Hastalığı,
Büyük Myom, Endometriozis, Tromboflebit ve Tromboemboli öyküsün Serobrovasküler Hastalık, MI,
Ailevi Hiperlipidemi, Pankreas ve Safra kesesi hastalığı, Östrojenin artırdığı HT ve Migren Hepatik
Porfiri.
3.7.1.3 Hormon Replasman Tedavi Şekilleri
1- Kesintili ( siklik – ardışık –s equential ) HRT
2- Kesintisiz ( devamlı – continuous ) HRT - ERT: Estrojen replasman tedavisi (
Diğer Hormonal Tedaviler: Diğer Hormonal Tedaviler Tibolon Zayıf östrojenik, zayıf progestajenik ve
zayıf androjenik Selektif östrojen reseptör modülatörleri ( SERM ) Raloksifen Androjenler
3.7.2 Hormon Dışı Tedaviler:
Fitoöstrojenler: İzoflavonoidler ( Soya fasulyesi, baklagiller ve kırmızı yoncada bulunur) Yılan otu.
Hormon Replasman Tedavi Şekilleri: Hormon Replasman Tedavi Şekilleri Kesintili ( sıklık-ardışık ): 25
gün östrojen, son 10 gün progesteron ilave edilir ve 5 gün ara verilir. Kesintisiz (devamlı );östrojen+
progesteron devamlı verilir.
PROGESTERONLAR; Ösrojenin endometriuma olan etkisini karşılamak için verilir.
Pregnan grubu; MPA, megesterol asetat, siproteron asetat.
Estran grubu; noretindron, noretindronasetat. Gonan grubu; levonorgestrel, desogestrel.
Progesteronlar, HRT de kullanım amacı östrojenin özellikle endometriyumdaki etkilerini karşılamaktır.
Uterusu olmayan kadınlarda östrojen, tek başına kullanılabilir. Uterusu olanlarda ise progesteron,
siklusun başı veya sonunda, istisnaları olmakla birlikte her siklusta mutlaka en az 12 gün olacak şekilde
östrojene eklenmelidir.
Farmasötik yapılarına ve veriliş yollarına göre progestagenler 1. Mikronize progesteron Oral Kapsül
İntravajinal Jel 2. Progestin Oral Tablet İntrauterin sistem Levonorgestrel salgılayıcı sistem.
Östrojenler: Östrojenler Doğal Östrojenler 17-B östrodiol Mikronize ostradiol Östradiol valerat Östriol.
- 23 -
Konjuge östrojenler: Konjuge östrojenler Konjuge equine östrojen.
Sentetik Östrojenler: Sentetik Östrojenler Etinil östradiol.
Hali hazırda bir östrojen formunun diğerinden daha üstün olduğu konusunda kanıt bulunamamıştır.
Spesifik östrojen; süre, doz ve progesteron varlığı veya yokluğu kadar önemli olmamaktadır.
Etki ve metabolizma farklı olduğu için veriliş yoluna göre de sınıflandırılır: Etki ve metabolizma farklı
olduğu için veriliş yoluna göre de sınıflandırılır: Oral östrojenler Parenteral östrojenler Transdermal
Perkutanöz Transvajinal İmplantlar Enjektabl İntra nazal spreyler ve dilaltı östrojenler.
Kullanılan Kombinasyon ( n=136.985 ) Devamlı HRT % 42.8,Kesintili HRT %18.5, Sadece Östrojen
%16.4, Sadece Progesteron %2.8, Bifosfonat+HRT %16.1, Statin+HRT %2.9, Verilme Yolları Oral %
81,2, Transdermal % 13,1, Vaginal % 7,2, İntranazal % 0,7, Cilde Uygulanan Jel % 0,3.
( Kaynak: Türk Menopoz ve Osteoporoz Derneği, Prof. Dr. E.Ertüngealp 2003 EMAS )
Oral Östrojenler: Barsaklardan emildikten sonra östron ve östrodiol glukoronide dönüşür. Portal yolla
Karaciğere ulaşır ve dolaşımdakinin 5 katı konsantrasyona ulaşır ve “ ilk geçiş etkisi ( first pass effect)”
etkisi gösterir.
Oral östrojen kullanımda ilk geçiş etkisinin özellikleri: Plazma Total kol. ve LDL kol. düzeyi azalır. HDL
kol. düzeyi artar. Trigliserit düzeyi artar. Lipoprotein düzeyi azalır. Renin substrat (anjiotensinojen )
düzeyi artar. Faktör VII düzeyi artar. Fibrinojen düzeyi azalır. Oral Estrojenlerin bu etkisi diğer yolla
verilenlere oranla daha fazladır.
Oral Östrojenlerin Dezavantajları: Metabolizmaları ile Karaciğerde yüklenme Renin substratı artışı
Faktör VII artışı Trigliserit artışı Safra kolesterol saturasyonunda diğer veriliş yollarından daha fazla artış
Oral Östrooral Östrojenlerin Avantajları: Karaciğer üzerinde lipid ve lipoprotein metabolizması üzerinde
meydana getirdiği olumlu değişimlerdir.
Doğal östrojenlerin GİS ten emilimi yetersizdir. Oral kullanım için mikronizasyon işleminden geçmeleri
gerekir. Günlük doz ile 40 - 100 pg / dl düzeyinde östradiol seviyeleri elde edilir.
Günümüzde en sık kullanılan oral östrojen gebe kısrak idrarından elde edilen konjuge östrojenlerdir. Oral
sentetik östrojenler ( etinil östradiol, dietilstilbesterol vs ) metabolik yan etkileri ve uzun yarılanma
ömürleri nedeniyle postmenapozal HRT de kullanılmamaktadır.
Transdermal Östrojenler TTS ( Transdermal Therapeutic System ) cilde yapıştıktan sonra belirli bir
günlük salınım hızları olan östrojenlerdir 40 - 200 pg/ml arasında serum östradiol düzeylerine ulaşılır.
TRANSDERMAL ESTROJENLER-1 Transdermal östrojenlerin ilk geçiş etkileri olmadığı için,
karaciğerde pıhtılaşma faktörlerini, renin substratını etkilemez. TG düzeylerini azaltır. Oral kullanımın
olumsuz ilk geçiş etkisi olmaz. Antitrombin III seviyeleri fazla arttırır. Bu özelliklerinden dolayı HT ve
TROMBOEMBOLİK HASTALIK GEÇİRENLERDE TERCİH SEBEBİDİR. Ayrıca östron düzeylerini
oral kullanımda olduğu kadar yükseltmez ve safranın kolesterol saturasyon indeksini bozmaz. Safra taşı
oluşum riski oral kullanımdaki gibi görülmez.
- 24 -
TRANSDERMAL ESTROJENLER-2 Transdermal E lerin lipid met. Üzerine etkileri tartışmalıdır,
bununla birlikte oral E ler kadar etkili olmaz. Lipid profilindeki en önemli etkisi progesterondan bağımsız
trigliserit düzeylerinde meydana getirdiği azalmadır. Trigliserit düzeyi yüksek kadınlarda ilk tercih
tedavi yöntemidir.
HRT UYGULAMA YÖNTEMİ SEÇİMİ-1: 1- Olgunun uterusu olup olmadığına göre, 2- Sistemik yan
etki yönünden hasta değerlendirilmeli, 3- Hastanın çekilme kanaması isteyip istememesine göre 4Uygulama yolunun özellikleri anlatılmalı, 5- HRT de yöntem kişiye özel olmalıdır.
HRT UYGULAMA YÖNTEMİ SEÇİMİ-2 Uterusu yoksa sadece östrojen kullanılmalı, Endometiozis
tanısı alanlar mutlaka kombine preparatları ( Estrojen + Progesteron ) kullanmalı, Kanama istemeyenler
kesintisiz rejimi kullanmalı, kanama isteyenler kesintili rejimi seçmeli, sistemik ilaç kullanamayanlar
için lokal östrojenler kullanılabilir.
HRT UYGULAMA YÖNTEMİ SEÇİMİ-3 Uterusun olmadığı halde gestagen gereken durumlar;
Endometriozis Evre 1 Endometrium Ca. nedeniyle opere olanlar Overlerin endometrioid tümörleri.
TİBOLON-1 Noretinodrel analoğudur. 2 mg/gün FSH’ ı tamamen LH’ ı kısmen baskılar. Bu maddenin
4 izomeri ( metaboliti ) vardır. Tibolone, zayıf östrojenik, progestajenik ve androjenik etkileri olan
sentetik bir preparattır. Yüksek gestagen reseptör afinitesi vardır. Bu nedenle endometrium üzerine in
vivo stimülatör etkisi azalır. Ayrıca SHBG, TBG, T4, lipid metabolizması ve fibrinoliz üzerine zayıf
androjenik etkisi vardır.
TİBOLON-2 Tibolon vertebra kırıklarını azaltır. 2 yılda KMD % 8 artar. Tibolon endorfin düzeyini
arttırarak ruhsal durumu düzeltir. Endometriumu etkilemez. TG düşürür. HDL düşer. Fibriolizisi stimüle
eder. Fibrinojen azalır. Plazminojen artar. Tibolone’ un meme dansite artışına etkisinin diğer preparatlara
göre daha düşük oranda izlendiği bildirilmektedir.
Devamlı Kombine Tedavi Alan: HRT ÖNCESİ HRT SIRASINDA
Hormon Kullanmak istemeyen hastalarda vazomotor semptomların tedavisi için ne yapmalıyız?
Hafif Semptomlarda;
Egzersiz, hayat tarzı değişklikleri, hobiler edinme, sigara bırakma vucut ısı ayarı önerilebilir. Destek
tedavisi: Red Clover ( Promensil ), Tromboz, GIS yan etkileri, hipertansiyon konvülsiyon, karaciğer
yetmezliği yan etkileridir. Black Cohosh ( Remixin, Klimadynon ) önerilebilir. Beslenme: Fitoöstrojen
ve Kalsiyumdan zengin bir diyet önerilmeli. Omega 3 verilmelidir. Fitoöstrojenler, İzoflavonlar,
Liganlar, Flavonoidler: Bu grup SERM gibi etki eder. Kemik, kalp ve vazomotor sistem üzerine olumlu
etki ederler. Uterus ve meme üzerine negatif etki ederler.
Selektif Estrojen Reseptör Modülatörleri (SERM) : Selektif Estrojen Reseptör Modülatörleri (SERM)
İnsan vücudunda uterus vajen over plasenta beyin karaciğer böbrek akciğer ve kemiklerde östrojen
reseptörleri vardır. Östrojen azalınca hepsi etkilenir.
SERM - 2
1- Trifenyletylen türevleri: Tamoksifen, toremifen, draloksifen TAT, Spridoksifen
- 25 -
2- Benzotiofen türevi: Raloksifen 3- S af gonadal antiöstrojenler: ICI 164-384, ICI 182, Em800
SERM: FDA onayı T amoksifen, Raloksifen, Toremifen için vardır. Tamoksifen: Vajen, endometrium
kemik, karaciğer ve KVS östrojenik etkisi vardır. Memede antiöstrojeniktir. O nedenle endometrium Ca
’ yı stimüle edebilir. Meme C a ’ yı baskılar.
SERM: Raloksifen ( Evista 60mg/gun, Lilly, Türkiye ), Selektif östrojen reseptör modülatorleri ailesinin
benzotiyofen grubuna dahil olan bir tamoksifen analoğudur. Raloksifen de tamoksifen gibi belirgin doku
spesifik etki özelliği taşımaktadır. Lipit metabolizması ve iskelet sistemi üzerinde östrojen benzeri, meme
ve endometriyum üzerinde ise östrojen karşıtı etkiler sergilemektedir. Osteoblastik aktiviteyi arttırdığı,
osteoklastik aktiviteyi ise inhibe ettiği bilinmektedir.
SERM: Raloksifenin önemli yan etkisi venoz tromboemboli ( Derin Ven Trombozu, Pulmoner Emboli
veya Renal Ven Trombozu ) riskinin artışıdır. Vaskuler tromboemboli insidansı raloksifen grubunda
3.7.1000, plasebo grubunda ise 1.4.1000 olarak saptanmıştır.. Sonuç olarak raloksifenin kemik minarel
dansitesini arttırdığı, serum total kolestrol ile LDL düzeylerini düşürdüğü ve endometriumda proliferatif
etkilere yol açmadığı gösterilmiştir. Raloksifen özellikle hiperlipidemisi olan veya meme kanseri riski
taşıyan kadınlarda düşük dozlu HRT’ ye alternatif olarak ilk tercih olabilir.
Güncel Yaklaşım;
HRT üzerinde son yıllarda tartışmaları başlatan geniş kapsamlı ana çalışmalar; HERS ( Hearth and
Estrogen / Progestin Replacement Study ), WHI ( The Women’s Health Initiative Study )
HERS ( Hearth and Estrogen / Progestin Replacement Study ) Gözlemsel çalışmalarda HRT kullanımı
sonucu Koroner Kalp Hastalıkların ( KKH ) da % 35 - 80’ e varan iyilik hali ile karşılaşılması,
araştırıcıları HT ve KKH ilişkisini daha detayla incelemeye yönlendirmiş. HERS çalışması, daha
önceden KKH tanısı almış kadınlarda, postmenopozal HRT’ nin KKH açısında sekonder
koruyuculuğunun değerlendirilmesi esas amaç ile planlanmıştır. HERS I ve HERS II olmak üzere 2
etapta tamamlanmıştır.
HERS I Randomize, kör ve plasebo kontrollü olarak 2763 olguda, 41 yıl süren çalısma sonuçları 1998
yılında yayınlanmıştır. Araştırma sonuçları içinde, hormon tedavisi ( HT ) kullanan gurupta kontrol
gurubuna göre, myokard enfarktüsü ( MI ), KKH dan ölüm, unstable angina ve koroner revaskülarizasyon
gereksinimi açısından risk azalması olmadığı saptanmıştır. Diğer bir ifade ile HERS menopozda HRT’
nin KKH açısından sekonder bir koruyucu olmadığını göstermiştir.
HERS II HERS-I çalışmasının önceden sahip olunan gözlemsel çalışma sonuçlarından farklı olması ve
HT’ nin ilk kullanım yıllarında getirdiği risklerin yıllar içindeki gerçek seyrinin ne olduğunu anlamak
amacıyla çalışma 2.7 yıl daha uzatılmış. HERS - II ‘de 1260’ ı hormon kullanan ve 1260’ı kontrolü
oluşturan 2520 olgu, gözlemsel bir takip altında incelenmiş Ayrıca HERS - II ‘ de tromboemboli, safra
yolları cerrahisi, kanser, kırık ve total mortalite verileri de değerlendirilmiş. Ortalama yasın 71 olduğu
çalışma gurubunda, 68 yıllık takip sonucu HRT ( E+P )’nin KKH’li postmenopozal kadınlarda MI ve
KKH bağlı ölüm gibi risklerde azalma yapmadığı ortaya konulmuş.
WHI ( Women’s Health Initiative ) Çalışması Menopoz hastalarında HRT’ nin KAH, invasiv meme
kanseri, felç, derin ven trombozu ( DVT ), pulmoner emboli ( PE ), kırıklar, kolon ve endometrium
kanseri üzerindeki etkisini araştıran bugüne kadar yapılan en fazla hasta sayısını içeren ve en çok
- 26 -
tartışmaya yol açan çalışmadır. HERS çalışmasında çalışmaya katılan 2763 kadının tamamının önceden
KKH var iken, WHI çalışmasında çalışmaya katılan kadınların yalnızca % 77’ de daha evvelden KKH
varlığı bildirildiğinden, WHI genel olarak sağlıklı postmenopozlularda yürütülen bir çalışma olarak
kabul edilmiştir.
WHI Sonuçlar Ortalama izleme süresi; planlanan 85 yıldı, Fakat çalışmanın kombine HRT kolu (konjuge
estrojen - medroksiprogesteron asetat tedavisi) 31 Mayıs 2002’ de ( 52 yılda ) sonlandırıldı. Sebebi HRT
grubunda invasiv meme ca’n in istatistiksel olarak anlamlı olmasa da önceden belirlenen zarar oranını
geçmesiydi. Histerektomi sonrası 11.000 kadına konjuge estrojen (ERT) ya da plasebo uygulanan WHI
çalışmasının ERT kolu ise Şubat 2004 tarihinde artmış inme riski ve genel sağlık profilinde iyileşme
izlenmemesi nedeniyle sonlandırıldı.
WHI Olumsuz Sonuçla: WHI Olumsuz Sonuçlar Meme Kanseri ( Yılda her 10.000 ilaç kullanmayan
kadında 30 kanser olgusu gözlenirken, ilaç kullananlarda 38 olguya yükselmiştir; yani yılda her 10.000
kadında 8 kanser olgusu eklenmiştir.) Kalp Krizi ( Her 10.000 kadında 30'dan 37'e yükselmistir ). İnme
( Her 10.000 kadında 21' den 29 olguya yükselmistir .) Derin Ven Trombozu ( Her 10.000 kadında 16'dan
34 olguya yükselmiştir.)
WHI Olumlu Sonuçlar WHI Olumlu Sonuçlar Kolorektal kanser ( Her 10.000 kadında 16 olgudan 10
olguya azalmıştır.) Kalça kırığı her 10.000 kadında 15 olgudan 10 olguya azalmıştır.
ERA ( Estrojen Replasman ve Ateroskleroz çalışması ) ERA çalışmasında hastaların bazal ve takip
sonrası koroner anjiografileri, kolesterol seviyeleri ve kardiyovasküler olayların gelişimleri gruplar
arasında karşılaştırıldı. Bu çalışmanın amacı menopoz sonrası estrojenin KAH’ nın tedavisinde,
önlenmesinde ve koroner ateroskleroz üzerindeki etkileri ile progestinin tedaviye eklenmesinin modifiye
edici etkilerini araştırmaktır.
ERA - Sonuçlar: CEE ve CEE + MPA gruplarında LDL kolesterol seviyeleri plaseboya göre azaldı. Her
iki tedavi grubu da koroner aterosklerozun ilerlemesi üzerinde etkili olmadı. Her iki tedavi grubunda
kardiovasküler olayların gelişme oranları arasında fark gözlenmedi. Grupların minimal koroner arter
damarları çaplarındaki değişimler arasında istatistiksel fark bulunmadı. ERA çalışması tek başına
estrojenin de estrojen artı MPA da KAH’da aterosklerozun ilerlemesini etkilemediği sonucuna vardı.
KAH’da ERT’nin kardiyovasküler yarar beklenerek kullanılmasının doğru olmadığı belirtildi
Mission Çalışması Ocak 2004-Haziran 2006 arasında HRT kullanan hastalar 2 gruba ayrılmıştır. 1.grubu
5 yıl ve daha az HRT kullanmış olan hastalar oluşturdu.( n=2693 hasta )
2. grubu 5 yıldan daha uzun süre HRT kullanmış hastalar oluşturdu.( n=2256 )
Bu hastalar koroner kalp hastalığı ve Meme kanseri gelişimi açısından değerlendirilmiş ve her iki grup
arasında Koroner kalp hastalığı ve Meme kanseri riski artışı açısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(Kaynak: Coronary heart disease and HRT’ in France: MISSION study prospective phase results. Mares
P Chevallier T, Micheletti MC, Daures JP, Postruznik D, De Reilhac P.)
Kanserler ve HRT: Kanserler ve HRT Meme Endometrium Over Kolon
Meme Kanseri ve HRT: Meme Kanseri ve HRT HRT meme kanser riskini arttırır. * Östrojen ( tek veya
kombine ) meme kanser riskini arttırdığı, 51 epidemiyolojik çalışmanın reanalizi ile konfirme edildi.
- 27 -
Herhangi zamanda HRT Kullananlarda meme kanser riski artar. RR:1.14 5 yıldır kullanıyor halen devam
edenlerde RR:1.35 ( CI:1.21-1.49 ) HRT genelde lokalize hastalık veya daha az metastaz ile birlikte.
Meme Kanseri ve HRT: Meme Kanseri ve HRT Östrojen + Progesteron kombinasyonu; meme kanseri
hücreleri üzerinde promotor rol oynayarak, mamografide yoğunluk artısı ile tanıda gecikmeye neden
olarak. Meme Kanseri Riskini Arttırıyor Olabilir. HRT kullanım sonucu ortaya çıkan meme kanseri risk
artısı, alkol kullanımı, aşırı kilo ( BMI >30 ), 30 yaşından sonra yapılan ilk doğum, geç menopoz gibi
risk faktörlerinden farklı değildir. HRT kullanımı ile artan meme kanseri riski, tedavinin kesilmesinden
itibaren 5 yıl sonra ortadan kalkmaktadır.
Over Kanseri ve HRT: Over Kanseri ve HRT Sadece ERT’ si over kanser riskini arttırır. 200000 kadın
14 yıl boyunca izlendi. Östrojen replasman tedavisi kadınlar hiç kullanmayana göre RR1.51, (CI:1.161.96). 10 yıl kullanım ile RR:1.59 ( CI:1.13-2.25) . E + P Tedavisinin etkisi bilinmiyor.
Kolon Kanseri ve HRT: Kolon Kanseri ve HRT Kolon kanserini % 20 azaltır. Kolorektal kanser oranı E
+ P ile % 37 azalır. ( 6/10000 )
Temel Öneriler: Temel Öneriler Ateş basması, terleme ve genito - üriner atrofi için günümüzde HRT
kadar etkin başka bir seçenek bulunmamaktadır. EPT/ ET için primer endikasyon
menopozal,(vazomotor, ürogenital) semptomlar. Sadece kardivasküler primer veya sekonder koruma
amacıyla HRT kullanılmamalıdır. Menopoz ile ilgili tek progesteron verme endikasyonu endometriumu
korumaktır. WHI, HERS prematür menopoz, erken menopoz, geçiş dönemleri için verilen tedavi için
sonuç getirmemiştir.
Temel Öneriler:
Temel Öneriler Primer osteoporoz endikasyonu için HRT kullanılabilir. Ama her zaman; yarar / zarar
oranı hasta ile paylaşılmalıdır. Bununla beraber menopoz döneminde egzersiz, kalsiyum alınımı ve güneş
ışığından faydanılması sağlanmalıdır. HRT kullanımı kısa süreli tutulmalıdır. Postmenopozal HRT' de
vasomotor sikayetleri ortadan kaldırmak için mümkün olan en düşük dozlar tercih edilmelidir.
Postmenopoz döneminde HRT kullanım süresi konusunda eldeki verilere göre fikir birliği yok! Her hasta
mutlaka “ Kişiselleştirilmelidir ”. Kişiselleştirme kavramının içi doldurulmalıdır. Her hastanın riskleri,
beklentileri ve tercihleri mutlaka göz önüne alınmalıdır. Tedavi planı en kısa süre için yapılmalı ve her
dönem sonunda hasta ile konu tartışılmalıdır. Doktor, hastaya sunabileceği HRT dışındaki seçeneklerden
haberdar olmalı ve hastayı haberdar etmelİdir ve multidisipliner bir yaklaşım benimsemelidir.
- 28 -
4. MENOPOZ VE OSTEOPOROZ
OP. DR. RAZİYE DESTİCİOĞLU
KONU:
MENOPOZDA OSTEOPROZ VE TEDAVİSİ





4/1 Giriş
4/2 Tanım
4/3 Risk faktörleri
4/4 Tanılama yöntemleri
4/5 Tedavi
 Osteoporoz tanımı yapabilme.
 Osteoproz risk gruplarının belirlenmesi.
 Osteoprozda tanılama yönetemlerinin bilinmesi.
 Osteoporozda tedavi ilkelerinin öğrenilmesi.
4.1. GİRİŞ
Osteoporoz: Düşük kemik hacmi ve kemik doku mikromimarisinde bozulma olarak
tanımlanmaktadır. Aşamalı kemik kaybı yaşlanmayla birlikte tüm insanlarda görülse de over
fonksiyonları sona eren kadınlarda bu kayıp çok hızlıdır. Beklenen yaşam süresinin dünya genelinde
artması ile yaşlılıkta ve menopozda geçen süre arttığı için osteoporoz önemli bir halk sağlığı sorunu
haline gelmiştir.
4.2. TANIM
25 - 30 yaşlarında genelde maksimum kemik konsantrasyonun varolduğu bilinmektedir. Bu
yaşlardan sonra kayıp başlar ve menopozda hızla artar. Menopozu takip eden 5 - 7 yıl içinde genelde
kemik kütlesinin % 20 kadarı kaybedilir. Sonuç olarak artmış kemik kırığı yatkınlığı olarak tanımlanır.
4.3. RİSK FAKTÖRLERİ
Görülme sıklığı en fazal beyaz ırkta, takip eden sıklıkta Asya’lılardadır.Yaş dışında da bazı risk
faktörleri vardır. Sigara kullanım, aşırı kafein tüketimi, aşırı alkol alımı, bazı ilaçlar, ömür boyu kalsiyum
ve D vitamini alımının düşük olması, aile öyküsü gibi.
Kemik kaybı semptomları genelde azdır. İskelet gücünde azalma hissedilebilir. Kırılganlığa
yatkınlık artsa da semptom olarak hasta bunu hissetmez. Kalça, üst femur, distal ön kolda kırıklar en
fazladır.
Kemik kaybı patogenezinde kemik rezorbsiyonun artması, kemik oluşumunun azalması ve tepe
kemik kitlesinin düşük olması veya üç faktörün birlikteliği ile olabilir. Kemik yapı düzenlenmesi pek
çok faktörün etkisi ile olmaktadır. Sistemik bazı faktörler, lokalfaktörler, hormonlar gibi.
Overden salgılanan östrojen hormonunun kemik kaybına karşı koruduğu bilinmekle beraber etki
mekanizması tam bilinmemektedir. Osteoblast ( kemik yapımında görevli hücreler ) ile (osteoklastlar
- 29 -
kemik yıkımnda görevli hücreler )
düşünülmektedir.
üzerine lokal etkili bazı faktörler üzerinden etki yaptıkları
4.4. TANILAMA
Osteoporoz tanısında kan serumu ve idrardan çalışılacak birçok madde denenmiş olmasına
rağmen en etkin tanı aracı kemik yoğunluğunun ölçülmesidir. Farklı dansitometri çeşitleri vardır. 1994
yılında WHO; T ve Z skorlarını tanımlayarak tanıda kolaylık olmasının sağlamıştır.
T skoru: Genç sağlıklı kontrol grubuna göre kemik yoğunluğundaki satandart sapmadır.( SD )
Z skoru: Hastanın kendi yaş ve cinsiyetine göre düzeltilmiş grubunun kemik yoğunluğu ile
karşılaştırmadır.
Normal kemik yoğunluğu T skoru -1 SD den yüksek olan durumlar için kabul edilir.
Osteopeni tanımı : -1 SD ile -2.5 SD arasında olan grup için kullanılır.
Osteporoz ise, -2.5 SD altında olan durumlarda kullanılır.
Bazı ülkelerin osteoporoz tanı ve yönetim rehberleri vardır.
4.5. TEDAVİ
Tedavide çeşitli ilaçlar kullanılmaktadır. Osteoporoz tanısı alan tüm hastalara kalsiyum(
1200mg/gün elementer kalsiyum ) vevit D ( 400-800IU/gün ) başlanamsı önerilir.




Sigara, alkol, kafein tüketimi düzenlenmelidir.
Düzenli egzersizler önerilmelidir.
Tedavi verilmesi kabul edilen T skoru sınırı farklılıklar göstermektedir.
İlaç olarak bifosfonatlar, kalsitonin, östrojen hormonu, parathormon ve raloksifen
kullanılmaktadır.
 Bifosfonatlar en çok tercih edilen ve etkinliği gösterilmiş ilaçlardır. Kemik rezorbsiyonunu
engeller.
(günlük, haftalık, aylık ve yıllık kullanım formları vardır. )
Kalsitonin özellikle ağrısı olan hastalarda ve vertebralarda olumlu etki gösteren peptid
hormondur. Östrojenin kemik yapılanmasını olumlu etkilediği bilinmekte ve osteoporozun önlenmesi
endikasyonunda FDA onayı bulunmaktadır. Fakat WHI (milyon kadın çalışması olarak bilinir)
çalışmasının sonucunda olası riskleri faydalarından fazla bulunduğu için kullanım alanı kısıtlanmıştır.
Raloksifen östrojen reseptörlerine bağlanan selektif östrojen reseptör modülatörüdür (SERM) ve
Osteoporozda onaylıdır. Kemik üzerine östrojen benzeri etki yapar.
Bazı ülkelerde florid kullanımı, progesteronlar ve fitoöstrojenler de bu amaçla kullanılmaktadır.
- 30 -
5. MENOPOZ VE DERİ SAĞLIĞI
Uzm. Dr. İlgün BİLGİN
KONU:














5/1 Derinin yapısı
5/2 Derinin yaşlanması
5/3 Menopoz sonrası dönemde deri
5/3/ 1 Ateş basması(menopozal flushing)
5/3/2 Atrofik vukvovajinit
5/3/3 Liken skleroz
5/3/4 Vulvodini
5/3/5 Ağız içi yakınmaları
5/3/6 Erişkin aknesi
5/3/7 Kıl değişiklikleri
5/3/8 Deri kuruluğu
5/3/9 Keratoderma
5/3/10 Kaşıntı
5/4 Menopozda deri bakımı




Derinin yapısının ve işlevlerinin öğrenilmesi.
Yaşlanma ile oluşan deri değişikliklerinin öğrenilmesi.
Menopozda ortaya çıkan deri sorunlarının öğrenilmesi.
Deriyi korumak için alınacak önlemlerin ve önerilerin
öğrenilmesi.
GİRİŞ
Menopozda oluşan hormon değişiklikleri, sadece iç organları değil deriyi de etkilemektedir.
Hormonların deriye yaptıkları etkiyi anlamak için, derinin yapısını ve fonksiyonlarını bilmemiz gerekir.
5.1 DERİNİN YAPISI
Vücudun en büyük organı olan deri, üç tabakadan oluşur. En üst tabaka olan “ epidermis ”, çok
katlı bir epitel olup hücrelerin % 95' i keratinosittir. Derinin bağışıklık sisteminde rol alan Langerhans
hücreleri de epidermiste yer alır.
Epidermisin altında yer alan ikinci tabaka olan “ dermis ” derinin ana kütlesini oluşturur. Dermiste; bağ
dokusu proteinleri ( kollagen ve elastin ), deri ekleri olarak bilinen yapılar (ter bezi, yağ bezi ve kıl
folikülü ), sinirler, damarlar ve fibroblastlar yer alır. Erişkin insan derisinin kuru ağırlığının %80’ i
kollagenden oluşur. Elastin ise, dermisin ortalama %5’ ini oluşturur. Hem kollagen hem de elastin,
fibroblastlar tarafından üretilir.
- 31 -
Dermisin altındaki üçüncü tabaka olan “derialtı yağ dokusu” ise, ısı izolasyonu ve besin deposu
görevi yapar. Deri, cinsiyet hormonlarının hedef organlarından biridir. Vücut kıllarının karakteristik
dağılımı, derialtı yağ dokusu ve kadın derisinin fizik yapısı östrojen ve androjen arasındaki dengelere
bağlıdır. Dermisteki fibroblastlarda ve epidermisteki keratinositlerde, hem östrojen hem de androjen
reseptörleri saptanmıştır. Deride östrojen reseptörlerinin oluşu, östrojen azlığının birçok organ gibi deriyi
de etkilemesine neden olur. Yüzde, meme ve uyluk derisine göre daha fazla östrojen reseptörü bulunduğu
gösterilmiştir. Östrojen reseptörlerinin en fazla yüzde bulunmasına karşın progesteron reseptörleri en
fazla memede, en az da pubik bölgede bulunur.
Östrojen ve progesteron, dermisteki kollagen ve temel madde sentezinde rol almaktadır. Östrojen,
dermisin bağ dokusunda hyaluronik asitin sentezlenmesini sağlar. Hyaluronik asit düzeyi ile dermisteki
su miktarı doğru orantılıdır.
Östrojen kıl yapımını yavaşlatır, ancak koltukaltı ve kasık kılları androjenlerin kontrolü
altındadır. Menopoz döneminde göreceli bir androjen artışı olur, ancak androjenik reseptörleri olduğu
halde deri ekleri androjen düzeyi ile doğru orantılı bir reaksiyon göstermezler.
Östrojen, yağ bezi sekresyonunu azalttığı için akne vulgarisli ergenlerde komedon oluşumunu engeller.
Apokrin ter bezlerinin ise östrojenden etkilenmediği düşünülmektedir.
Östrojenlerin deri pigmentasyonunda da etkili oldukları, gebelikte görülen gebelik maskesi ve belli
bölgelerdeki renk artışı meydana getirmesi nedeni ile bilinmektedir.
Östrojen reseptörleri açısından zengin olan vajina epiteli de deri gibi çok katlı epitelden oluşur.
Deriden tek farkı, keratinize olmayışıdır. Benzer yapıları nedeniyle östrojene bağlı vajinal değişiklikler
ile deri değişiklikleri arasında benzerlik vardır.
5.2 DERİ YAŞLANMASI
Deri temel olarak iki neden ile yaşlanır:
1. Foto yaşlanma ( ışığa / güneşe bağlı yaşlanma )
2. Kronolojik yaşlanma ( yaş alarak yaşlanma )
Hormonal yaşlanmanın (östrojen yetmezliğine bağlı) da üçüncü bir neden olduğu iddaa
edilmektedir. Menopoz sonrasında deride oluşan kuruluk ve incelmenin, dolaşan östrojen düzeyindeki
azalma nedeniyle olduğu savunulmaktadır. Ancak bu değişimlerin kronolojik yaşlanma, foto yaşlanma
veya menopoz nedeniyle mi oluştuğunu ayırdetmek zordur.
Deriyi yaşlandıran en önemli dış etken güneş ışınlarıdır. Sigara, genetik yapı ve çevre faktörlerinin de
deri yaşlanmasında etkili olabileceği bilinmektedir.
Deri yaşlanması; deride incelme, kuruluk ve kırışıklık oluşması ile kendini belli eder. Derinin elastikliği
azalır, gevşer ve daha kolay zedelenebilir hale gelir. Deri fonksiyonları azalmıştır ve yara iyileşmesi
gecikir.
Deri yaşlanmasının histolojik bulgulan Tablo 1'de, yaşlanma nedeniyle azalan fonksiyonlar ise Tablo 2'
de görülmektedir.
Epidermis: Yaşlandıkça epidermis incelir. En çarpıcı değişiklik, epidermis ile dermis arasındaki temas
yüzeyinin azalmasıdır. Bu nedenle, besin ve ileti geçişi olumsuz yönde etkilenir. Derinin iki bölümü
arasındaki bağlantı azaldığından, küçük bir travma ile yüzeyel sıyrıklar ve ödematöz bölgelerde bül
gelişebilir. İleri yaşlarda hidrofilik(suyu seven) maddelerin deriden emilimi azalırken, hidrofobik(sudan
kaçan) maddeler hem genç hem yaşlı deriden aynı oranda emilir. 30-80 yaşlar arasında epidermisin
yenilenme hızı ortalama % 30 - 50 azalmaktadır. Yaş ilerledikçe saç ve tırnakların uzama hızı,
epidermisin onarım ve yara iyileşmesi hızıazalır. Bu süreçte deri geçirgenliği de değişmektedir. Stratum
korneumun su bağlama kapasitesinin azaldığına ait deliller vardır.Aktif melanosit sayısı her on yılda bir
ortalama % 10 - 20 azalmaktadır. Derinin D vitamini yapım fonksiyonu yavaşladığından kemik kütle
belirgin olarak azalır ve kırık riski artar.
- 32 -
Yaşlılarda, Langerhans hücreleri de azalır. Güneşten korunan alanlarda bile bu azalma
gözlemlenir. Bağışıklık sisteminin hücrelerinden olan T hücrelerinin de sayı ve oran olarak azalması
kronik deri enfeksiyonlarının artışına neden olabilir.
Dermis: Dermis kalınlığı ileri yaşlarda % 20 azalır. Mast hücrelerinde %50'ye ve venüllerde % 30'a varan
azalma nedeniyle, yaşlılıkta histamin salımı ve inflamatuvar yanıtın diğer bulguları azalmaktadır. Damar
ağındaki azalma ekrin, apokrin ve sebase bezlerde ve kıl köklerinde giderek atrofiye neden olmaktadır.
Yani, yağ ve ter sekresyonları azalmakta, kılın beslenmesi zorlaşmaktadır.
Tablo 1: Yaşlı insan derisinin histolojik bulguları
Epidermis
 Dermoepidermal bileşke düzleşir
 Kalınlık değişir
 Hücre boyutu, şekli değişir
 Nükleer atipi olabilir
 Melanositler azalır
 Langerhans hücreleri azalır
Dermis
 İncelir
 Fibroblastlar azalır
 Mast hücreleri azalır
 Kan damarları azalır
 Kapiller ağlar kısalır
 Anormal sinir uçları oluşur
Deri ekleri
 Kıllar beyazlaşır
 Kıl kaybı olur
 Terminal kıllar vellus kıllarına dönüşür
 Tırnak yatağı bozuklukları oluşur
 Bezler küçülür
Dermisin kan damarlarında fonksiyon azalması ve deri altı yağ dokusunun kaybı nedeniyle
termoregülasyon ileri yaşlarda bozulmaktadır. Sıcak çarpması veya hipotermi gelişimi yaşlılıkta daha
kolay gelişir.
Dermiste, birim alana düşen kollagen miktarı ile fibroblastların sayı ve büyüklüğü azalmaktadır.
Gençlikte kollagen ve elastik lifler düzenli bir dağılım gösterirken, yaş ilerledikçe kollagen demetler
parçalanır ve düzensizleşir, elastik lifler ise hem düzensizleşir hem de giderek zayıflar.
Derinin dokunma fonksiyonlarından sorumlu olan Meissner ve Pacini cisimcikleri de zamanla
2/3 oranında azaldıklarından, dokunma ve basınç hissinde algılama zayıflar.
Deride D3 vitamini yapımı azalır.
Dermisin kütle ve hücrelerinin azalması, topikal uygulanan ilaçların yararlı ve zararlı etkilerinde
de değişikliğe yol açacağından bu konu akılda tutulmalıdır.
Tablo 2: Yaşlanma ile azalan deri fonksiyonları
 Hücre yenilenmesi
 Hasar yanıtı
 Bariyer fonksiyonu
 Kimyasal klirens
- 33 -









Duyusal algılama
Mekanik koruma
Bağışıklık yanıtı
Damarsal yanıt
Isı düzenlemesi ( termoregülasyon )
Ter yapımı
Yağ yapımı
D vitamini yapımı
DNA tamiri
5.3 MENOPOZ SONRASI DÖNEMDE DERİ
Kadınlar yaşamlarının ortalama 1/3’ ünü menopozda geçirir. Menopoz sonrasında; östrojen
eksikliği oluşurken adrenal bezler ve overlerin salgıladığı androjen miktarı artar. Buna bağlı olarak
androjenin etkisiyle ses değişikliği, klitoriste büyüme ve yüzde kıllanma gibi erkeklik hormonu belirtileri
oluşabilir. Kıl büyümesi, pigmentasyon, damarlanma, su tutma kapasitesi ve elastikiyet gibi birçok deri
fonksiyonunu, östrojenlerin etkilediği bilinmektedir.
Östrojen, kadın vücudundaki yağ depolarını uyardığı için, menopozda östrojen azalmasına bağlı
olarak yağ dağılımı değişir. Yüz, boyun, el ve kol derisi altındaki destek yağ dokusu azalıp kırışıklıklar
ortaya çıkarken, karın, kalça ve bacak üst kısımlarında yağ birikimi oluşur.
Deri kalınlığının 35 - 49 yaşına kadar arttığı, sonrasında incelmeye başladığı bilinmektedir. Erken
menopozal dönemde, elastik lif miktarında da azalma olduğu ortaya konmuştur. Menopoz sonrası ilk 15
- 18 yılda, deri kalınlığı yıllık % 1,13 azalma gösterebilir. Protein sentezinin, özellikle kollagen ve
elastinin, östrojenler tarafından kontrol edildiği bilinmektedir. Azalan östrojen nedeniyle, menopozda
kollagen ve elastin yapım ve onarımı azalır. Özellikle güneşe maruziyeti fazla olan kadınlarda,
ultraviyole kollagene zarar verdiği için kırışıklık artar.
Tablo 3: Menopozda, diğer yaş grubu kadınlara göre daha sık görülen deri değişiklikleri













Ateş basması ( menopozal flushing )
Atrofik vulvovajinit
Liken skleroz
Disestetik vulvodini
Ağız içi yakınmaları
Erişkin aknesi
Saç dökülmesi
Yüz kıllarında artma
Vücut kıllarında azalma
Deri kuruluğu
Deride incelme
Keratoderma klimakterium
Kaşıntı
5.3.1 Ateş basması ( menopozaI flushing ):
En sık görülen ve rahatsız eden yakınmadır. Dermisteki damarların genişlemesi nedeniyle ortaya
çıkmakta olup perimenopozal kadınların % 75’ inde görülür. Menopozdan aylar veya yıllar önce
başlayabilir ve % 25 kadında, menopoz başlangıcından beş yıl sonrasında bile devam eder. Yüzde on
kadında ise, altmışlı yaşlarda bile ateş basma yakınması olabilmektedir. Yüz, boyun ve göğüste ani
- 34 -
gelişen bir ateşlenme hissi yanında, sıkıntı ve terleme olur. Kişiye göre değişmekle birlikte genellikle 35 dakika sürer. Kadınların %50 'sinde görünür değişiklik olarak yüz, boyun, göğüs ve memelerde lekeler
tarzında eritem vardır. Bazı kadınlarda palpitasyon, baş ve boyunda zonklama, başağrısı, bulantı ve
anksiyete atakları görülebilir. Solunum ve nabız sayısı artabilir, vücut ısısı yükselebilir. Sıcak içecekler,
fizik aktivite ve duygusal stresler atakları tetikleyebilir. Bazı karşı görüşlere karşın, genel görüş östrojen
tedavisinin en etkili semptomatik tedavi olduğudur.
5.3.2 Atrofik vulvovajinit
Östrojen azlığı, vajen ve vulva atrofisine neden olur. Doku inceldiği için daha kolay zedelenebilir
ve enfeksiyon gelişebilir. Hasta; yanma, kaşıntı, hassasiyet, ağrılı idrar yapma ve ağrılı cinsel ilişkiden
yakınabilir. Lokalize genital pruritus da östrojen yetmezliğine bağlı postmenopozal bir yakınma olup
bazan mukokütanöz kandidiyazis ile birlikte olabilir.
5.3.3 Liken skleroz
Liken sklerozus; anogenital bölgede, porselen beyazı renkte sert plaklar ile karakterize, ilerleyici
bir deri hastalığıdır. Nedeni bilinmeyen bu deri hastalığı çocuk ve erkeklerde de görülebilmektedir.
Vulvada liken skleroz, her yaştaki kadında görülebilir, ancak 50 - 60 yaş en sık görüldüğü yaştır. Liken
skleroz olan deri bölgesinde, sonraki yıllarda deri kanseri gelişebileceği bilinmektedir.
5.3.4 Vulvodini
Vulvodini; vulvada sürekli yanma, batma ve tahriş hissini tanımlamak için kullanılmaktadır. Her
yaştaki kadında ortaya çıkabilen ve birçok etkene bağlı gelişebilen bir yakınmadır. Menopoz yaşındaki
kadınlarda, daha çok sinir sistemindeki algılama bozukluğu sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir.
Kasık iç kısımlarında da olabilir. Vajinal ilişkide zorluk ortaya çıkabilir. Bazı hastalarda alt idrar yolları
yakınmaları da olmaktadır. Hastada, depresyon ve sinirlilik oluşmasına neden olabilir.
5.3.5 Ağız İçi Yakınmaları
Dişeti inflamasyonu ve periodontit, menopozda sıktır. Diş alveollerindeki kemik yoğunluğunun
azalması diş kaybına yolaçabilir. Ağızda yanma, ağrı, kuruluk veya tat değişiklikleri ortaya çıkabilir.
5.3.6 Erişkin Aknesi
Genç iken östrojen etkisinde olan yağ bezlerinde, menopoz sonrası testosteron baskın duruma
geçer. Üretilen yağ daha yoğun kıvamdadır ve bazı kadınlarda akne belirtileri ortaya çıkar. Komedon,
papül ya da püstül yerine mikrokistik lezyonların oluşu ile ergen aknesinden farklıdır.
5.3.7 Kıl Değişiklikleri
Vücut kılları ve/veya pubik kıllarda azalma olur. Yüz kıllarında, özellikle çene bölgesinde tam
tersine artma olabilir. Saçların alın çizgisinden geriye doğru çekilmesi şeklinde saç dökülmesi ortaya
çıkabilir. Tepe bölgesindeki saçlarda seyrekleşme ve incelme görülebilir.
- 35 -
5.3.8 Deri Kuruluğu
Yaş ilerledikçe deride kuruluk oluşması, en sık rastlanan deri problemlerinden biridir. Östrojen
kullanımı ile deri kuruluğunda azalma olduğunu bildiren yayınlardan yola çıkarak, deride kuruluğun
artmasında östrojen eksikliğinin rolü olduğu düşünülebilir. Derideki yağ bezlerinin aktivitesi,
hormonların kontrolü altındadır. Östrojen yağ salgısını azaltırken, androjenler artırır.
5.3.9 Keratoderma Klimakterium:
Ayak tabanı ve avuç içlerindeki derinin sertleşmesi olayıdır. Ağrılı çatlaklar ve kaşıntı da
bulunabilir. Menopoz dönemi dışındaki yaşlarda ve erkeklerde de görülebildiği için postmenopozal özel
bir durum olarak değerlendirilmeyebilir.
5.3.10 Kaşıntı
Postmenopozal dönemin en sık yakınmalarından biri de tekrarlayıcı veya sürekli bir kaşıntıdır.
Ateş basması ile birlikte oluşu sıktır. Geceleri daha da rahatsız edicidir.
Postmenopozal hormon replasman tedavisi (HRT) ile dermisteki bağ dokusunda artış nedeniyle deri
kalınlığında artış olduğunu ancak epidermiste etki görülmediğini bildiren yayınlar vardır. HRT ile deri
kuruluğunda azalma olduğu, ayrıca yüz kıllanmasının engellendiği de ileri sürülmektedir.
Postmenopozal dönemde transdermal östrojen kullanan kadınlarda derinin su tutma kapasitesinin arttığı,
böylece derinin bariyer fonksiyonunun olumlu etkilendiği ve birçok dermatoz gelişmesinin önlendiği
savunulmaktadır. Ancak; HRT’nin deri üzerine etkileri hala tartışmalıdır.
5.4 MENOPOZDA DERİ BAKIMI
Menopozda oluşan deri bulguları, menopoz öncesi deri yapısı ve diğer etkenlere ( sigara vb ) bağlı
olarak her kadında farklıdır. Genel yaklaşım olarak:
 Yeterli su tüketilmeli,
 Antioksidan etki açısından A,C ve E vitamini içeren gıdalar ile beslenmeli,
 Deriyi kurutmayan deri temizleyici ürünler tercih edilmeli,
 Derinin yapısına göre seçilen bakım ürünleri ile derinin kuruluğu giderilmeli,
 Pigmentasyon oluşumundan korunmak için, koruma faktörü uygun olan güneşten koruyucular
kullanılmalı,
Güneşten korunma, her yaşta önemli olduğu gibi ileri yaşlarda da önemlidir. Güneş ışığında bulunan
ultraviyole ( UV ) ışınları; deride ani güneş yanıklarına, güneşin tetiklediği deri hastalıklarına, deri
renginde bozulmalara neden olurken, uzun süre maruziyet sonucu erken deri yaşlanmasına ve daha da
önemlisi deri kanserlerinin oluşumuna yol açmaktadır. UV maruziyeti ile derinin bağışıklık sisteminde
rol alan hücreler azalır, hücre çekirdeğindeki DNA hasarlanır ve deri kanserlerinin oluşumu tetiklenir.
Ultraviyole ışınları; dalga boylarına göre UVA, UVB ve UVC olarak üç tipe ayrılır. UVC, yeryüzüne
ulaşmadan ozon tabakasında engellenir. UVA’ nın tüm yıl boyunca ve tüm gün boyunca etki yapabildiği,
UVB’nin ise % 80’ inin güneşin tepe noktasına ulaşımından 2 saat önce ile 2 saat sonrasında kalan zaman
diliminde yeryüzüne ulaştığı bilinmektedir. Bulutlu havada da UV ışınları yeryüzüne ulaşabilmektedir.
Gölgede olunsa bile yansıyan UV nedeniyle etkilenmek söz konusudur. Kar % 82, kum % 17, su % 5 ve
çim %3 oranında güneşi yansıttığı için, UV’ nin etkisi de artar. UVA, pencere camından geçebilmektedir.
UVB ise suyun 50 cm altına kadar ulaşabilmektedir.
Açık tenli, sarı veya kızıl saçlı bireyler, güneş ışınlarına karşı daha duyarlıdır. Bazı ilaçlar (tetrasiklinler,
kinolonlar, bazı idrar söktürücüler, doğum kontrol hapları, östrojenler vb ) kişiyi güneşe karşı daha
duyarlı hale getirebilir.
- 36 -
Güneşten iyi korunmak için öncelikle güneş ışınlarının en tehlikeli olduğu öğle saatlerinde
dışarıda bulunmamalı, bulunmak gerekiyorsa da sık dokunmuş pamuklu ve renkli giysiler giyilmelidir.
Güneşin deriden sonra en çok etkilediği organ “ göz ” olduğu için dışarı çıkarken geniş kenarlı şapka ve
gözlük de kullanmak gerekir. Islak giysilerin koruyucu fonksiyonlarını büyük ölçüde kaybettiği
bilinmelidir.
Güneşten korunmak için kullanılan ürünlerin seçimi de önemlidir. İdeal bir güneş koruyucu, hem
UVA hem de UVB’den korumalı, ışık ve ısıya dayanıklı olmalı, hassasiyet ve toksik etki
oluşturmamalıdır. Güneş koruyucu ürünler, genellikle, çeşitli fizik ve kimyasal filtrelerin kombinasyonu
halinde piyasada bulunmaktadır. Fizik koruyucular, UV ışınını yansıtarak veya dağıtarak etki gösterir.
Çinko oksit ve titanyum dioksit, fizik koruyucu olarak en iyi bilinen maddeler olup deriden emilmemeleri
nedeniyle özellikle 2 yaş altı çocuklarda tercih nedeni olması gereken ve allerjik reaksiyon riski az olan
maddelerdir. Kimyasal koruyucular ise UV ışınını emerek etki oluştururlar. Duyarlı kişilerde alerjik ve
fotoallerjik reaksiyon oluşturabilirler. Fizik koruyuculara göre daha kozmetik yapıda olmaları tercih
nedeni olabilir. Tüm güneş kremlerinin içerdiği kimyasallar aynı olmadığı için, allerjiye neden olan ürün
yerine içeriği farklı olan bir başka ürünü denemeli ve güneş kremi kullanmayı allerji nedeni ile
bırakmamalıdır.
Havuz ve deniz aktivitelerinde suya dayanıklı güneş koruyucu ürünler tercih edilmelidir. Ancak
sudan koruyucu özelliklerinin, suda en fazla 20-30 dakika sürekli kalmaya dayandığı bilinmelidir.
Güneşe çıkmadan 20 dakika önce uygulanması gereken güneşten koruyucular, güneşe maruziyet
sürüyor ise, her 3 saatte bir tekrarlanmalıdır. SPF ( sun protective factor ) olarak belirtilen rakamlar,
ürünün güneşten koruma gücü hakkında bilgi verir. Güneşten korunmak için en az 15 faktörlü bir ürün
seçilmelidir. Ürünün koruma faktörü SPF 15 ise % 94 filtrasyon, SPF 30 ise % 97 filtrasyon söz
konusudur. Ürünün deriye uygulanacak miktarı da koruma etkisi için önemlidir. Her cm²’ ye 2 mg ürün
olacak şekilde sürülmelidir. Derinin yapısına ve bölgesine uygun olarak krem, losyon veya stik yapısında
bir ürün tercih edilmelidir.
Sadece deniz veya havuz kenarında değil, güneşe maruz kalınan her ortam ve mevsimde güneşten
korunma bilincinin gelişmesi, kişileri erken yaşlanmaya ve en önemlisi deri kanser gelişimine karşı
koruyacaktır. Bronz ten oluşturma hevesi ile uygulanan, solaryum ve benzeri suni UV kaynaklarının da
güneşteki UV kadar tehlike olduğu bilinmelidir.
KAYNAKÇA
1. Sturdee DW. Does HRT improve the skin. Birkhauser,Rozenbaum (eds): Menopause. Editions Eska,
Paris 1996:29- 36.
2. Cote J. Skin care and abnormal lesions. Lorrain, Plouffe, Ravnikar, Speroff, Watts(eds):
Comprehensive Management of Menopause. Springer-Verlag , New York 1994:351-357.
3. Ebling FJG. Functions of the skin. Champion, Burton, Ebling (eds): Textbook of Dermatology.
Blackwell Scientific Publications, Oxford 1992: 147.
4. Fenske NA, Lober CW. Aging and its effects on the skin. Moschella, Hurley (eds): Dermatology.
WB Saunders Co , Philadelphia 1992:107-122.
5. Fraser D, Padwick ML, Whitehead M, Coffer A, King RJB. Presence of an oestradiol receptor-related
protein in the skin: changes during the normal menstrual cycle .Br J Obst Gynaecol 1991;98:12771282.
6. Dunn LB, Damesyn M, Moore AA, Reuben DB, Greendale GA. Does estrogen prevent skin aging?
Arch Dermatol 1997;133:339-342.
- 37 -
7. Gilchrest BA. Aging of skin. Fitzpatrick, Eisen, Wolff, Freed- berg, Austen (eds): Dermatology in
General Medicine. McGraw-Hill,Inc ,New York 1993, s.150-155.
8. Graham-Brown RAC, Ebling FJG .The ages of man and their dermatoses. Champion, Burton, Ebling
(eds): Textbook of Dermatology. Blackwell Scientific Publications, Oxford 1992:2894-2900.
9. Cerimele D, Celleno L, Serri F. Physiological changes in aging skin. Br J Dermatol 1990; 122(Suppl.
35): 13-20.
10. Grove GL, Kligman AM. Age-associated changes in human epidermal cell renewal. J Gerontol 1983;
38: 137-142.
11. Goodson WH, Hunt TK. Wound healing and aging. J Invest Dermatol 1979;73:88-91.
Raab WP. The skin surface and stratum corneum. Br J Dermatol 1990;122(Suppl. 35):37-41.
12. Brincat M, Kabalan S, Studd JW et al. A study of the decrease of skin collagen content, skin thickness
and bone mass in the postmenopausal woman. Obstet Gynecol 1987; 70:840-843.
13. Brincat M et al. Sex hormones and skin collagen content in post menopausal women. Br Med J
1983;287:1337-1338.
14. Bolognia JJ et al . Skin changes in menopause. Maturitas 1989;11:295-304.
15. Creidi P, Faivre B, Agache P et al. Effect of a conjugated oest- rogen(Premarin) cream on ageing
facial skin. A comparative study with a placebo cream. Maturitas 1994; 19:211 -223.
16. Brincat M, Versi E, Moniz CF, Magos A et al. Skin collagen changes in postmenopausal women
receiving different regimens of estrogen therapy. Obstet Gynecol 1987;70:1 23-127.
17. Vaillant L, Callens A. Hormone replacement treatment and skin aging. Therapie 1996; 51 (1): 67-70.
18. Brincat M, Moniz CF, Kabalan S et al. Decline in skin collagen content and metacarpal index after
the menopause and its prevention with sex hormone replacement . Br J Obstet Gynaecol I987;
94:126-129.
19. Maheux R, Naud F, Rioux M et al. A randomized double- blind, placebo controlled study on the
effect of conjugated estrogens on skin thickness. Am J Obstet Gynecol 1994; 1 70(2): 642-649.
20. Savvas M, Bishop J, Laurent G, Watson N, Studd J. Type III collagen content in the skin of
postmenopausal women receiving oestradiol and testosterone implants. Br J Obstet Gynaecol 1993;
100:154-156.
21. Barlow DH. Hormone replacement therapy and other menopause associated conditions. Br Med Bull
1992; 48: 356-367.
22. Jemec GBE, Wojnarowska F. The distribution of P29 protein in normal human skin. Br J Dermatol
1987; 11 7:217-224.
23. Pierard-Franchimont C, Letawe C, Goffin V, Pierard GE. Skin water-holding capacity and
transdermal estrogen therapy for menopause: a pilot study. Maturitas 1995;22:151-154.
24. Greaves MW. Pruritus. Champion, Burton, Ebling (eds): Textbook of Dermatology. Blackwell
Scientific Publications, Oxford 1992:532.
25. Calleja-Agius J, Brincat M. The effect of menopause on the skin and other connective tissues.
Gynecol Endocrinol 2012;28(4):273-7.
26. Raine-Fenning NJ, Brincat MP, Muscat-Baron Y. Skin aging and menopause: implications for
treatment. Am J Clin Dermatol 2003;4(6):371-8.
27. Calleja-Agius J, Muscat-Baron Y, Brincat MP. Skin ageing. Menopause Int 2007;13(2): 60-4.
28. Wines N, Willsteed E. Menopause and the skin. Australasian Journal of Dermatology 2001;42: 149–
160.
29. Ergin Ş. Liken sklerozus. Turk J Dermatol 2012; 6: 27-34.
30. Ünlü E, Erdem C. Deri yaşlanmasında korunma ve tedavi yöntemleri. Dermatoz 2010;1(1):23-31.
- 38 -
6. MENOPOZDA GÖRÜLEN SORUNLAR
OP. DR. FATİH DEMİR
KONU:
 MENOPOZDA GÖRÜLEN
SORUNLAR


























6/1 Giriş - Menopoz nedir?
6/1/1 Tanısal Yöntemler
6/2 Menopoza Girişi Etkileyen Faktörler
6/3 Menopozun Etkileri
6/4 Menopoza Geçişle Ortaya Çıkan Semptomlar
6/4/1 Adet Düzeninde Meydana Gelen Değişiklikler
6/4/2 Vazomotor Semptomlar
6/4/2/1 Vazomotor Semptomlarda Etkili Yaşam Tarzı
Değişiklikleri
6/4/3 Uyku Bozuklukları Ve Yorgunluk
6/4/4 Psikososyal Değişimler
6/4/5 Menopozda Görülebilen Nöropsikolojik Semptomlar
6/4/6 Bilişsel Bozukluklar
6/4/7 Cinsel İşlev Bozuklukları
6/4/7/1 Menopozda Cinsel İşlevi Etkileyen Değişiklikler
6/4/8 Menopozda Ürogenital Sistemde Meydana Gelen
Değişiklikler
6/4/8/1Vajinal Kuruluk İçin Hormonal Olmayan Tedaviler
6/4/8/2 Hormon Tedavisi
6/5 Geç dönem menopoz etkileri
6/5/1Osteoporoz, Tarama Ve Önleme
6/5/2 Kardiyovasküler Hastalıklar Ve Amaç
6/6 Hormon replasman tedavisi
6/7 İlaç Dışı Tedavi
6/8 Menopozal Geçiş Sırasında Gebelikten Korunma
6/9 Menopoz Sonrası Kontroller
Menopozal geçiş döneminde ve postmenopozal dönemde
kadınlarda ortaya çıkan sorunların öğrenilmesi.
Menopozda görülebilecek sorunlarla ilgili tanı ve tedavi
yaklaşımları hakkında genel olarak bilgi sahibi
olunmasının sağlanması.
- 39 -
GİRİŞ
6.1. MENOPOZ NEDİR?
•
WHO: Yumurtalık fonksiyonlarının kalıcı olarak kaybı sonucu adet görmenin kalıcı olarak son
bulmasıdır.
•
Klinik olarak: son adetten sonraki 12 aylık dönemdir.
•
Bu 12 aylık dönemden sonraki döneme postmenopoz denir.
Bu dönemde;
•
Yumurtalıklardan yumurta üretimi durur,
•
Östrojenin azalır,
•
Doğurgan dönemden doğurgan olmayan döneme geçiştir.
MENOPOZ
•
Hayatın doğal bir aşaması,
•
Kadınların hayatında ilk adetten sonraki ikinci büyük psikolojik ve fiziki değişimin başlangıcıdır.
NE ZAMAN?
•
Bir sabah kalkıp menopoza girilmez…
•
Menopoz öncesi adetlerin düzensiz olduğu, 2 yıl sürebilen geçiş dönemi
•
Bu dönemde gebelikten korunmak önemli
•
Dünya genelinde Menopoz normal giriş yaşı: 45 - 55 arası
•
Türkiyede menopoz yaşı: 47.1
•
%1 kadın 40 yaş altında menopoza girer. ( Prematür Menopoz )
•
Menopozun en önemli belirleyicisi genetiktir.
Türkiye’de;
•
Kadınlarda Ortalama Yaşam Süresi: 74.6 yıldır.
•
Kadınların yaşamalarının 1/3’ ü menopozda geçmektedir.
- 40 -
6.2. MENOPOZA GİRİŞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Menopoza girme yaşının kalıtsal özelliklerle yakın ilişkidedir.
Kemoterapi
Radyoterapi
Yumurtalık operasyonları
Histerektomi
Sigara ( Günde 20 ‘den fazla kullanan kadınların 1 - 2 yıl erken girdikleri gözlenmiştir. )
6.3. MENOPOZUN ETKİLERİ
Yumurtalıkların yaşlanmasından sonra düşen östrojen düzeyinin bir çok doku üzerine spesifik
…..etkileri vardır.
Sonuçta; postmenopozal kadınlarda yaşlanmaya ve östrojen düzeyinin azalmasına bağlı, bireysel
yaşam koşullarını olumsuz yönde etkileyen özel sorunlar ortaya çıkar.
6.4. MENOPOZA GEÇİŞLE ORTAYA ÇIKAN SEMPTOMLAR
Adet düzeninde değişiklikler
Siklusta kısalma tipiktir ( 2 - 7 gün )
Sikluslar uzayabilir
Düzensiz kanama ( lekelenme, azalma, artma)
Vazomotor semptomlar
Ateş basmaları
Gece Terlemeleri
Uyku bozuklukları
Psikolojik ve zihinsel semptomlar
Premenstruel sendromun kötüleşmesi
Depresyon
Huzursuzluk
Duygu durum değişiklikleri
Konsantrasyon kaybı
Hafızada zayıflama
Cinsel fonksiyon bozuklukları
Vajinal kuruluk
Cinsel isteksizlik
İlişki sırasında ağrı
Somatik Semptomlar
Başağrısı
- 41 -
Baş dönmesi
Çarpıntı
Memede ağrı ve büyüme
Eklem ağrıları ve sırt ağrısı
Diğer Semptomlar
İdrar kaçırma
Kuru, kaşınan deri
Kilo alımı
6.4.1. Adet Düzeninde Değişiklikler
Erken menopozal geçiş döneminde önce siklus süresinde uzama meydana gelir.( >7 gün )
Daha sonra yavaş yavaş siklus atlamalar ortaya çıkar. ( 60 günden daha uzun süre adet görememe )
Daha sonra ise menopozla birlikte tamamen kesilir.
Menopozal geçiş sırasında anormal uterin kanamalar sık görülür. ( lekelenmeler, ara kanamaları...)
Bunun en sık sebebi anovulasyondur ( yumurtlamanın gerçekleşmemesi ).
Ancak menopozal geçiş sırasındaki anormal kanamalar mutlaka araştırılmalıdır.
Endometrial hiperplazi (kalınlaşma) ve enmetrium kanserinin yanı sıra endometrial polipler, uterin
myomlar ve gebelikle ilişkili durumlar mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.
Endometrial kanser riski bu yaş grubundaki kadınlarda yıllık %0,1 iken, anormal kanama varlığında bu
risk %10 a çıkmaktadır.
6.4.1.1. Tanısal yöntemler:
Ultrasonografi
Salin-infüzyon Ultrasonografi
Endometriyal biyopsi
Histeroskopi
6.4.2. Vazomotor Semptomlar
Sıcak basması (ateş basması, hot flush) yüz, boyun, göğüs bölgesinde ani başlayan sıcaklık hissidir.
Genellikle 1 - 5 dk. arası sürer.
% 90 terlemeyle birliktedir.
Çarpıntı, anksiyete, irritabilite, panik de eşlik edebilir.
Son adetten ortalama 2 yıl önce başlarlar
Ortalama 1 - 2 yıl sürer. % 25 - 50 hastada 5 yıla kadar uzar.
- 42 -
% 15 hastada 15 yıldan uzun sürebilirler
Östrojenin ani düşüşü veya seviyesindeki dalgalanmalar ile meydana gelir.
Risk faktörleri: cerrahi menopoz, afro-amerikan ırk, artmış vücut ağırlığı, sigara, erken menopoz yaşı,
sedanter yaşamdır.
6.4.2.1. Vazomotor Semptomlarda Etkili Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Etkileri Sınırlı
Egzersiz
Nefes egzersizleri
Gevşeme aktiviteleri ( yoga, masaj, meditasyon, nefes egzersizleri, ılık banyo )
Tetikleyicilerden uzak durmak
Baharatlı yiyecekler, sıcak içecekler, kafein, alkol
Ciddi Vazomotor Semptomlar Varlığında Klinik Yaklaşım
Hormon replasman tedavisi
En etkili ve tek onaylanmış tedavidir.
SSRI veya SNRI
Etkinlikleri gösterilmiştir
Progestogenlar etkilidir, bununla birlikte yüksek dozlarda kullanılmaları gerekir
Klonidin ( oral veya transdermal )
Gabapentin
İlaç dışı öneriler
Yan Etkileri, İlaç Etkileşimleri, Uzun Dönem Etkileri Bilinmemektedir!!!
Fitoöstrojenler/isoflavonlar
Diet veyadestek (soya-deriveleri)
Red clover (kızıl yonca)
Black cohosh ( kara yılan otu)
Vitamin E klinik olarak etkinkinliği belli değildir.
Akupunktur
Çalışmalarda plaseboyla farkları bulunmayanlar
- 43 -
Dong quai ( melek otu)
Ginseng
Evening primrose oil (çuha çiceği yağı)
6.4.3. Uyku Bozuklukları Ve Yorgunluk
Gece ateş basmaları olan kadınlarda sık görülür.
Erişkinlerin çoğunun günlük uyku ihtiyacı günlük 6-9 saattir.
Sıcak basmalarına bağlı geceleri ter içinde uyanarak, sürekli uykuları bölünen kadınlarda yorgunluk
irritabilite, depresif semptomlar, bilişsel yetilerde azalma ve günlük aktivitelerine yerine getirememe
sıklıkla görülür.
Uyku hijyenini arttırmak için!!!
Işığı ve ortamdaki gürültüyü azaltın,
Ortam ısısını ayarlayın(serin tercih edin),
Ağır akşam yemeklerinden kaçının,
Gün boyunca alkol, kafeini nikotinden kaçının,
Günlük egzersiz yapın ama yatma vaktine yakın değil !
Yalnızca yatak odanızda uyuyun
Aynı saatlerde uyuyun, haftasonunda bile!
Gevşeme tekniklerinickullanın
Yorgunluğu azaltmak için!!!
 Her gece yeterli süre uyuyun,
 Stresi azaltmak için düzenli egzersiz yapın,
 Uzun süre çalışmaktan kaçının ve kendi planınızı oluşturun,
 Stresli bir çevredeyseniz, tatile çıkın, iş değişitirin, çevrenizdekilerden yardım isteyin,
 Alkol, ilaç ve nikotin alımını azaltın,
 Sağlıklı ve dengeli beslenin,
 Günün erken vakitlerinde 8 - 10 bardak su için,
 Menopoz için bir uzmanla görüşün,
- 44 -
6.4.4. Psikososyal Değişimler
Menopozal geçiş sırasında, depresyon, duygu durum değişiklikleri, konsantrasyon güçlüğü ve
hafızada zayıflama gibi semptomlar ortaya çıkabilir. Bu dengesizlikten erken menopozal geçiş sırasında
östrojende meydana gelen dalgalanmaların sorumlu olduğu belirtilmektedir.
Menopoz döneminde kadın yıllardan beri alışık olduğu bir bedensel işlevini " yitirmiş " olmanın
üzüntüsünü yaşar. Bazı kadınlar ise bunu memnuniyetle karşılar.
6.4.5. Menopozda Görülebilen Nöropsikolojik Semptomlar
Menopoz dönemine giren kadınların bir kısmı bu dönemi yaşlanmanın başlaması ile eşdeğer
görürler. Bu mantıklı bir düşünce olmayabilir. Geçen yıl adet gören ve bu yıl kanaması duran bir kadın,
yalnızca bir yıl yaşlanır.
6.4.6. Bilişsel Bozukluklar
Hafıza artan yaşla birlikte zayıflar.Azalmış östrojen düzeylerinin bilişsel durum ve hafıza
bozukluklarıyla direkt bir ilişkisi bulunamamış olsa da menopozun bu süreci hızlandırabileceği
düşünülmektedir.
6.4.7. Cinsel İşlev Bozuklukları
İlişki sırasında ağrı, cinsel isteksizlik ve diğer cinsel işlev bozukluklara menopozdaki kadınlarda
sık olarak rastlanır.Kanda dolaşan hormon miktarı ve cinsel istek arasında ilişki olduğu bulunsa da kesin
bilgiler eksiktir.Menopoz sonrası cinsel istek ve aktivitenin menopoz öncesi döneme göre azaldığı
gösterilmiştir.
6.4.7.1 Menopozda Cinsel İşlevi Etkileyen Değişiklikler:
↓ Cinsel yanıt
↓ İlişki sıklığı
↓ Cinsel istek
↑ İlişki sırasında ağrı
↑ Eş problemleri
Menopozal geçişte ortaya çıkan cinsel istekte azalma, uyku bozuklukları, orgazm olamama ve
menopoz sırasında östrojen seviyelerindeki azalmaya bağlı ortaya çıkan vajinal kuruluk ve vajinal
mukozada incelme; ilişki sırasında ağrının temel sebepleridir. Ayrıca menopozda artan organ sarkmaları
ve idrar kaçırma da cinsel bozukluklarla yakından ilgilidir
6.4.8. Menopozda Ürogenital Sistemde Meydana Gelen Değişiklikler
Vajinal kuruluk ve ağrılı ilişkiyi içeren ürogenital atrofi semptomları menopozal geçiş sırasında sık
olarak izlenir.
Görülme sıklığı % 10 - 50 arasında değişir.
- 45 -
Östrojenin çekilmesiyle birlikte; vajinal atrofi meydana gelir yani kollojen ve yağ dokusunu ve su tutma
yeteneğini kaybeder.




•
Vajen girişindeki daralma
Vajenin boyu kısalma
Vajenin salgıları azalır →vaginal kuruluk,
Vajen ve üretra destek dokuları zayıflar, mesane fonksiyonları bozularak idrar kaçırma ortaya
çıkabilir veya varsa artabilir.
Ayrıca idrar kaçırmayla birlikte pelvik organ sarkması sıklığında artış meydana gelir.
•
Ancak bu durum östrojen eksikliğinin direkt bir sonucu değildir. Birçok faktör rol oynamaktadır.
•
Vajen atrofi nedeniyle kolayca kanayan bir yapı kazanır.
•
Ph değişiklikleri nedeniyle enfeksiyonlara yatkınlık kazanır.
•
Vulva ve vajinada meydana gelen atrofi, kuruluk, kaşınma, irritasyon, cinsel ilişki sırasında ağrı
ve sık üriner sistem enfeksiyonlarına yol açar.
6.4.8.1. Vajinal Kuruluk İçin Hormonal Olmayan Tedaviler
Vajinal nemlendiriciler etkilidir; ayrıca ph’ı düşürerek enfeksiyona direnci arttırırlar,
Vajinal kayganlaştırıcılar ilişkiyi kolaylaştırır,
Petrol bazlı ürünlerden kaçınılmalıdır,
Devam eden cinsel aktivite veya uyarı vajinal sağlık açısından yararlı olabilir.
6.4.8.2. Hormon Tedavisi
Lokal östrojenler en az sistemik tedavi kadar yararlıdır. Vajinal atrofiye vazomotor semptomlar eşlik
etmiyorsa lokal tedavi önerilir.
6.5. GEÇ DÖNEM MENOPOZ ETKİLERİ
Osteoporoz
Kardiyovasküler hastalıklar
6.5.1. Osteoporozda Tarama Ve Önleme
Kemik dokusunun kütlesinde azalma ve mikro-mimari yapısında bozulma sonucu kemik kırılganlığı ve
kırık olasılığının artması,
Primer; postmenopozal, yaşlılık,
Sekonder; diğer hastalıklar veya ilaçlara bağlıysa,
İlk 5-8 yılda kemik kaybı ortalama yılda %4-8 iken,
Daha sonra her yıl kemik dokusunun yaklaşık % 1'ini kaybeder ve 75 yaşına geldiğinde ortalama olarak
35 yaşındaki kemik dokusunun %30'unu kaybetmiş olur,
- 46 -
Postmenopozal tip; El bileği ve vertebra kırıkları ile karakterizedir.
6.5.1. Tarama ve Önleme:
BMD ( Kemik Mineral Yoğunluğu Ölçümü ) ile yapılır.
65 yaş ve üzerindeki,
Osteoporoz için 1 veya daha fazla risk faktörü olan,
Sürekli kırık öyküsü olan postmenopozal kadınlara
Ve kolay oluşan kırık, ilaç kullanımı gibi risk faktörleri olan perimenopozal kadınlara tarama
yapılmalıdır.
Önleme: Ergenlik döneminde başlayan
•
Ağırlık taşıma egzersizleri
•
D vitamini ve kalsiyum desteğiönerilmektedir.
6.5.2 Kardiyovasküler Hastalıklar Ve Amaç
•
KVH yönünden 55 yaşın altındaki erkekler, kadınlardan 5 - 8 kez daha risklidir.
•
Risk 55 yaştan sonra eşitlenir.
•
Menopozda östrojen hormonunun koruyucu etkisi ortadan kalktığından kalp-damar sistemi
hastalıklarında % 60’ a varan artışlar görülmektedir
•
Risk faktörleri; yaş, aile hikâyesi, HT, HL, obezite, DM, sigara, kötü beslenme sedanter yaşam.
•
Kvh korunma:
•
•
•
•
•
Sigarayı bırakma
Günlük 30 dk egzersiz,
Uygun kiloda olma,
Kalp koruyucu diyet,
Tansiyonu ve lipit profilini uygun düzeylerde tutma.
•
Menopozda Amaç: Menopozun olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesinin en önemli ön koşulu;
tanısının en erken aşamada konulup erken tedaviye başlanmasıdır. Bunun için düzenli doktor
kontrolleri önerilir.
6.6 HORMON REPLASMAN TEDAVİSİ:
•
Amaç eksik olan östrojen hormonunun yerine koyulmasıdır.
•
Östrojenle birlikte progesteron verilmesi önerilmektedir.
•
Şu an önerilen endikasyonlar: vazomotor semptomlar, vajinal atrofi korunma ve tedavisidir.
•
KVH, inme, VTE, kolesistit, meme ca, over ca riskini artırdıkları belirtilmektedir.
- 47 -
•
BMD’yi arttırır ve kolorektal kanserlere karşı ise koruyucudur.
Bilinen veya şüpheli meme ca, bilinen veya şüpheli östrojen bağımlı kanserler, sebebi bilinmeyen
anormal vajinal kanama, bilinen veya şüpheli gebelik, aktif karaciğer hastalığı, aktif dvt, pulmoner
emboli veya bunları geçirmiş olma ve aktif veya yeni geçirilmiş arteriyel tromboembolik olay durumunda
kullanılmamalıdır.
•
Riskler yaşla ve kullanım süresiyle birlikte artmaktadır
•
Hormon tedavisi en düşük doz, en kısa zaman aralığında verilmelidir.
•
6-12 ayda bir tedavi gerekliliği değerlendirilmelidir. Ama kesin bir kullanım süresi yoktur.
6.7. İLAÇ DIŞI TEDAVİ
Hasta bilgilendirilirken; Beslenmesinde kolesterolden fakir, kalsiyumdan zengin diyet, egzersiz
kemik kaybını önlemek için haftada 3 kez en az 30 - 60 dk tempolu yürüyüş, bisiklete binme, güneşten
yararlanma, menopoz sonrası dönemde görülen hastalıkların taranması için uygun merkezlere gitmesi
önerilmelidir.
6.8. MENOPOZAL GEÇİŞ SIRASINDA GEBELİKTEN KORUNMA:
40’ lı yaşlarının sonunda kadınların çoğu artık gebe kalamayacaklarını düşünüp korunmayı
bıraksa da bu dönemde ara ara yumurtlamanın meydana geldiği adet döngüleri olacaktır. İstenmeyen
gebelikleri 1/3’ü 40 yaş ve üzerindeki bu grupta meydana gelir. Bu yaş grubundaki gebelikten korunma
yöntemi yaşın getirdiği riskler ve ek hastalıklar değerlendirilerek belirlenmelidir. Bütün kadınlarda 55
yaşından sonra korunma bırakılabilir. Bu yaştan sonra kendiliğinden oluşan gebelik bildirilmemiştir ve
bazı kadınlar adet görmeye devam etse de yumurta kalitesi çok kötüdür.
6.9. MENOPOZ SONRASI KONTROLLER
Pelvik muayene
Servikal sitolojik takip (Rahim ağzı kanser taraması)
Transvaginal ultrason ile endometrium değerlendirilmesi
Memenin değerlendirilmesi
Genel fizik muayene
Laboratuar tetkikleri; Hemogram, Kan şekeri, böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri
Kemik dansitometri
Endokrinolojik değerlendirme; Guatr testleri
- 48 -
KAYNAKÇA
•
Gold EB, Bromberger J, Crawford S, et al: Factors associated with age at naturalmenopause in a
multiethnic sample of midlife women. Am J Epidemiol 153:865, 2001
•
Gold EB, Colvin A, Avis N, et al: Longitudinal analysis of the associationbetween vasomotor
symptoms and race/ethnicity across the menopausaltransition: study of women’s health across
the nation. Am J Public Health 96(7):1226, 2006
•
Wallace RB, Sherman BM, Bean JA, et al: Probability of menopause withincreasing duration of
amenorrhea in middle-aged women. Am J Obstet Gynecol 135:1021, 1979
•
Lidor A, Ismajovich B, Confi no E, et al: Histopathological fi ndings in 226 women with postmenopausal uterine bleeding. Acta Obstet Gynecol Scand 65:41, 1986
•
Goldstein SR: Modern evaluation of the endometrium. Obstet Gynecol 116(1):168, 2010
•
Finer LB, Henshaw SK: Disparities in rates of unintended pregnancy in theUnited States, 1994
and 2001. Perspect Sex Reprod Health 38(2):90, 2006
•
Gebbie AE, Hardman SM: Contraception in the perimenopause—old andnew. Menopause Int
16(1):33, 2010
•
Kronenberg F: Hot fl ashes: epidemiology and physiology. Ann NY Acad Sci 592:52, 1990
•
Guthrie JR, Dennerstein L, Dudley EC: Weight gain and the menopause: a5-year prospective
study. Climacteric 2(3):205, 1999
•
Guthrie JR, Dennerstein L, Taff e JR, et al: Hot fl ushes during the menopause transition: a
longitudinal study in Australian-born women. Menopause 12(4):460, 2005
•
Freedman RR: Physiology of hot fl ashes. Am J Hum Biol 13:453, 2001
•
Hollander LE, Freeman EW, Sammel MD, et al: Sleep quality, estradiol levels, and behavioral
factors in late reproductive age women. Obstet Gynecol 98:391, 2001
•
Soares CN: Menopause and mood disturbance. Psychiatric Times 12:2005
•
Halbreich U, Lumley LA, Palter S, et al: Possible acceleration of age eff ects oncognition
following menopause. J Psychiatr Res 29:153, 1995
•
Laumann EO, Paik A, Rosen RC: Sexual dysfunction in the United States:prevalence and
predictors. JAMA 281:537, 1999
•
Levine KB, Williams RE, Hartmann KE: Vulvovaginal atrophy is strongly associatedwith
female sexual dysfunction among sexually active postmenopausalwomen. Menopause 15(4 Pt
1):661, 2008
•
Sarrel PM: Eff ects of hormone replacement therapy on sexual psychophysiologyand behavior
in postmenopause. J Womens Health Gend Based Med 9(Suppl 1):S25, 2000
- 49 -
•
Anderson GL, Limacher M, Assaf AR, et al: Eff ects of conjugated equine estrogenin
postmenopausal women with hysterectomy: the Women’s HealthInitiative randomized
controlled trial. JAMA 291(14):1701, 2004
•
Williams Gynecology Hoffman, Schorge, Schaffer, Halvorson, Breadshaw, Cunningham,
Second Edition 2012 pg: 554-603
- 50 -
7. MENOPOZAL SICAK BASMASI VE ALTERNATİF TEDAVİ SEÇENEKLERİ
Op. Dr. Kutlu KURT
KONU:
 MENOPOZAL SICAK BASMASI VE ALTERNATİF
TEDAVİ SEÇENEKLERİ



















7 Giriş
7/1 Menopozal Sıcak Basması Ve Alternatif Tedavi Seçenekleri
7/1/1 Menopozal Şikayetler
7/1/2 Sıcak Basması
7/1/3 Sıcak Basması Görülme Sıklığı
7/1/4 Sıcak Basması Ve BMI
7/1/5 Sıcak Basması Ve Çevresel Faktörler
7/2 Tedavi
7/2/1 Alternatif Tedaviye Ne Zaman Başlıyoruz?
7/2/2 Alternatif Tedavi
7/2/3 Non-Hormonal Ajanlar
7/2/4 Non Hormonal Ajanlar
7/3 Alternatif Tedavi Seçenekleri
7/3/1 Bitkisel Kaynaklı Destekler
7/3/2 Vitamin E
7/3/3 Topikal Progesteron
7/3/4 Akupunktur
7/3/5 Mıknatıs Terapisi
7/4 Mutlu Menopoz İçin 9 Kural



Menapozda alternatif tedavi seçeneklerinin
öğrenilmesi.
Alternatif tedavi seçeneklerinin öğrenilmesi.
Alternatif tedavinin kimlere öğrenilmesi.
GİRİŞ
7.1 MENOPOZAL SICAK BASMASI VE ALTERNATİF TEDAVİ SEÇENEKLERİ
Menapoz kadının adet siklusunun kalıcı kesilmesi olup natural, cerrahi, kemoterapi veya
radyasyon sonrası oluşabilir. Hipnoterapi, yoga, akupunktur, taichi, qi gong gibi hafıza ve vücut
ekzersizleri menapozal semptomların azalmasına yardımcı olabilir. Bazı bitkisel supplemanlar bu
semptomların azaltılmasına yardımcı olabilir. Ancak bu ‘’ natural ’’ supplemanların bazılarının ciddi yan
etkileri yönünden bilinçli olmalı ve kişiye özgün tedavilerde kişinin medikal geçmişi iyi sorgulanmalıdır.
Bioeşdeğerlilik hormon tedavisi ( biodentical hormone terapy ) ( BHRT ) özel eczanelerde hazırlanan
estrone, estradiol, progesterone, testerone gibi değişik hormonları ihtiva eder,ancak bu kombinasyonlar
FDA tarafından onaylanmamış olup , A.B.D de kullanılmamaktadır.
7.1.1. Menapozal Şikâyetler
•
Vajinal kuruluk
•
Gece terlemeleri
- 51 -
•
Sıcaklık basması
•
Hafıza ili ilgili problemler
•
Eklem ağrıları
•
Yorgunluk
•
Üriner inkontinans
•
Depresyon, anksiyete
7.1.2. Sıcak Basması
Vazomotor semptomlar genel olarak sıcak basması ile aynı anlamda kullanılmaktadır. Sıcak
basması tekrarlayan, özellikle yüzde kızarmaya neden olan, terleme oluşturan, vücudun üst bölümlerinde
ve yüzde yoğun ısı hissi yaratan bir durumdur. Sıcak basmasının nedeni tam bilinmiyor. Ancak endojen
östrojen konsantrasyonun değişimi sonucu olabilir. Tedavi edilmeksizin şiddeti zamanla azalarak
geçmektedir.Ancak süresini tahmin etmek güçdür.Spesifik bir tedavisi yoktur.Sıcak basması menopozun
yaklaştığının en erken belirtilerinden biridir.Perimenopozal dönem boyunca dramatik olarak dramatik
olarak artmakta postmenapozal son iki yıl en yüksek seviyeye ulaşmaktadır. Türkiye’de sıcak basması
şikayetlerini hissetme oranı % 73 - 87 dir. Kadınların çoğu 6 ay ile 2 yılı kapsayan süre boyunca sıcak
basmasından yakınmakta, bu yakınmaları 10 yıl ve üzeri süren kadınlarda mevcut dur. İsveç’te 72 yaş
civarındaki bazı kadınlarda halen sıcak basması devam etme oranı % 9 dur.
7.1.3. Sıcak Basması Görülme Sıklığı
ABD % 75,
HONG-KONG % 10,
AFRİKA % 45,6,
İSPANYOLLAR % 35.4,
KANADA % 68,
KAFKAS % 31,2,
BRİTANYA % 83,
ÇİN % 20.5,
JAPON %17,6
7.1.4. Sıcak Basması Ve BMI
Kadınların beden kitle indeksleri ile sıcak basması arasında zıt ilişki vardır. Adipoz dokunun
aromatizasyonu ile estradiol seviyesi yükselmektedir. Kesitsel yapılan bir çalışmada BMI 30 un üzerinde
olan kadınlarla 24,9 un altında olanlar karşılaştırıldığında; orta ve şiddetli sıcak basması arasında
perimenapozal dönmede anlamlı fark bulunmuşken post menapozal dönemde fark bulunmamıştır.
7.1.5. Sıcak Basması Ve Çevresel Faktörler
•
Ortam sıcaklığının yükselmesi,nem
•
Sigara kullananların vazomotor yakınmalarının sıklığı ve şiddeti artmakta,
•
Daha az fiziki egzersiz yapan kadınlarda sıcak basması olasılığı göreceli olarak yüksek,
•
Düşük sosyoekonomik düzey,
- 52 -
7.2. Tedavi
•
HRT, ERT ( Kişiye özgü verilmeli )
•
Alternatif tedavi
– Bilimsel sonuçlar iyi dizayn edilmiş çalışmalarla etkisini göstermekle halen kısıtlıdır.
– Uygun doz, Buygun süre ve standardize edilmemiş ürünler kullanılmakta
7.2.1 Alternatif Tedaviye Ne Zaman Başlıyoruz?
•
HRT kontrendike olanlar
•
HRT almak istemeyenler
•
HRT yi tolere edemeyenler
•
5 yıldan uzun süre HRT kullanan kadınlarda ve semptom, risk faktörleri sorun olduğu zaman
başlanmaktadır.
•
Bu tedaviler; Osteoporoz. Vasomotor semptomlar, Ürogenital semptomlar için kullanılmaktadır.
7.2.2 Alternatif Tedavi
40-60 yaş arası peri ve postmenapozal kadınların % 79 bir veya üçden fazla destek ürün
kullanmaktadır. Ürün kullanımı ile ilgili bilgiyi % 3 kadarı sağlık çalışanlarından
almaktadır.1203 kadınla yapılan anket çalışmasında;
– %33,5 alternatif tedaviyi kullanmakta
– %23,5 bir veya daha fazla doktordan konsultasyon almakta
– 10 hastadan dokuzu ise bu tedaviyi sorgulamadan kullanmakta
– Alternatif tedavilerde en etken kullanım vasomotor semptomlar için olmaktadır. ‘’ NON
HORMONAL AJANLAR ’’ olarak adlandırılırlar.
- 53 -
7.2.3 Non Hormonal Ajanlar
REÇETELİ SATILANLAR
REÇETESİZ SATILANLAR
SSRI
Black guai
Venlafaxine ( efexor )
Don quai
Paroxitine ( paxil )
Evening primrose oil
Sertraline ( lustral, selectra )
Ginseng
Norötransmitter modülatörler
E vitamini
Clonidine ( catapres )
Wild yam
Gabapentin ( neurontin )
Soy isoflavones
Veralipride
Red clover isolavone
Progesteron
•
SSRI grubundan Prozac, Efeksor, Paxil ve Lustral ile çalışmalar vasomotor semptomların
tedavisinde plaseboya göre anlamlı etkinlik göstermişlerdir.
•
Clonidine oral ve patch formları meme kanserli hastaların sıcaklık basması tedavisinde
kullanılmıştır ve ciddi etkin bulunmuştur.
•
Gabapentin 900 mg lık dozlarda çok etkin bulunmuştur.
•
Progesteron sıcaklık basmasında % 50 den fazla etkin bulunmuş, haftalık tek 400 mg MPA etkin
7.3. ALTERNATİF TEDAVİ SEÇENEKLERİ
1. BİTKİSEL KAYNAKLI DESTEKLER
2. VİTAMİN E
3. TOPİKAL PROGESTERON
4. AKUPUNKTUR
5. MIKNATIS TERAPİSİ
7.3.1.Bitkisel Kaynaklı Destekler
•
Fito Estrojenler
– İzoflavon
– Lignan
– Coumestan
- 54 -
•
Black Cohosh
•
Dong Quai
•
Çift Çuha Çiçeği Yağı
•
Ginseng
•
Likör
•
Çin’in karışık bitkileri
Fito Estrojenler
Reçetesiz satılan gruptan en etkin, en sık, en çok kullanılandır. Estradiole benzer bitki kökü
kimyasallar olup metabolize olması için barsak florası ile etkileşime girmelidir. Karaciğer üzerinden
yıkılırlar. Biyoyararlılıkları intestinal floraya bağlıdır. 3 major grubu vardır.
– İzoflavon; soya fasulyesi, soyalı bileşkenler, kırmızı yonca
– Lignan: keten tohumu
– Coumestan
Yapılan çift kör randomize çok merkezli çalışmalarda sıcak basmalarının plaseboya göre
istatiksel anlamda düştüğü gösterilirken HRT ile mukayese edildiğinde bu etkinliğin daha düşük olarak
görüldüğü gösterilmiştir. Kardiyovasküler sistem üzerinde aterosklerotik sitokinlerin sentezini inhibe
ederek endotelde kan akımını arttırır. KVS de antioksidan etkilidir.3 yıllık randomize kontrollü bir
çalışmada plaseboya karşı 70 mg soya kullanımı meme ve endometrial kanser riskini azaltığına dair
yayınlar ile desteklenmiştir. FDA 1999 yılından itibaren KVS deki koruyucu etkisi dolayısı ile kolesterol
düşürmede günlük 25 gr soya proteinini önermektedir. Fito estrojenlerin randomize çift kör plasebo
kontrollü çalışmalarda kemik rezorbsiyonunu azalttığını, kemik yoğunluğunu arttırdığına dair çalışmalar
var.
İzoflavine
Fitoöstrojendir. Beta östrojen reseptörlerine alfa östrojen reseptörlerinden daha kuvvetli bağlanır
hem östrojen agonist hemde östrojen antagonist etkisi vardır. Soyada ve kırmızı yoncada vardır.
Soyadan Elde Edilen İzoflavine
İzoflavine en çok soya içerisinde bulunmaktadır. Randomize kontrollü yapılan çalışmalarda soya
içerikli gıdaları fazla tüketen kadınlarda sıcak basması yakınmalarının daha hafif atlatıldığı saptanmıştır.
Yapılan randomize kontrollü çalışmalarada soyanın sıcak basması yakınmasını azalttığı ancak yüksek ve
düşük oranlarda soya tüketimi arasında etkinlik açısından fark bulunmadığı saptanmıştır. Çalışma
sonucunda sıcak basması için günde 40-80 mg dozda alınması tavsiye edilmektedir.
- 55 -
Kırmızı Yoncadan Elde Edilen İzoflavine
Kırmızı yonca fitoöstrojenin tüm bileşiklerini içerir. Plasebo kontrollü randomize çift körlü
yapılan bir çalışmada kırmızı yonca türevleri içerikli Rimostil ( günde 57 mg isoflavine )ya da Promensile
( 40 mg isoflavine ) üç ay boyunca devamlı olarak alan perimenapozal ve postmenapozal dönemdeki
kadınlarda verilmiş ve girişimin sıcak basması yakınmalarını, azaltmadığı saptanmıştır. Randomize
kontrollü, çift kör bir başka çalışmada Promensil sekiz hafta boyunca günde 80 mg alındığında sıcak
basması yakınmalarını azaltmıştır. Uzun kullanımı hakkında yeterli çalışma yoktur. Yapılan meta
analizde fitoöstrojen tedavisi ile vazomotor semptomların hafifletilmesi arasında ilişkinin kesin olarak
kanitlanmadığı saptanmıştır.
Black Cohosh
Ham maddesi actea racemosa dır. Etki mekanizması tam bilinmemektedir. Günde 1 mg tablet
alınması tavsiye edilir.( remifemin ) 40 - 60 yaş grubu 62 postmenopozal dönemdeki kadın üzerinde
çalışılmış, bir gruba 3 ay içinde 40 mg black cohosh preperatı, bir gruba konjuge östrojen bir gruba
plasebo ilaç verilmişdir. Black cohosh plasebo ile karşılaştırıldığında anlamlı fark saptanmamıştır.
Çalışmada konjuge östrojenin endometrial kalınlaşmaya sebep olduğu tespit edilmişdir. 2012
sonuçlarında erken menapoz semptomlarının azaltılmasında etkin olmadığı anlaşılmışdır. ( 6 randomize
kontrollü çalışma sonucuyla ) Black cohoshun östrojenik etkisi yoktur. Meme kanserli kadınlarda
kullanımı güvenli değildir. Ciddi yan etkileri yoktur. Ancak gastrointestinal yan etkileri olabilmektedir.
Altı aydan daha uzun kullanımı ile ilgili çalışmalar yoktur. Ciddi karaciğer toksisitesi yapması nedeni ile
ABD farmokopesi ilacın üzerine karaciğer toksisitesi yapar ibaresi konulmasını şart koymuştur.
Dong Quai
Yalnız başına kesinlikle kullanılmamalıdır. Ot karışımlarının içine karıştırılmalıdır. Yapılan
randomize çift körlü çalışmada bu kökü kullanan gruptaki yakınmalar % 25 - 30 azalmışdır. Ancak
plasebo ile karşılaştırıldığında fark anlamlı değildir. Yapılan çalışmalar sıcak basmasında etkin
olmadığını ortaya koymuştur. Dong quai nin östrojenik etkisi ile ilgili bilgiler yetersizdir.
Çift Çuha Çiçeği
Yağının sıcak basması semptomlarını azalttığı düşünülmektedir. 45 - 67 yaş arasında 56 kadın
üzerinde yapılan randomize çift kör çalışmada sıcak basması tedavisi için herhangi bir etkisi
saptanmamıştır. Bulantı kusma yapabilir.
Ginseng
Çinde ginseng bileşenleri yaygın kullanılmaktadır. 45 - 65 yaş arası 384 postmenapozal kadın
üzerinde yapılan randomize kontrollü, çift kör bir çalışmada 14 hafta boyunca bu bilişimi kullanan
kadınlarda yakınmalarda değişme olmamıştır. Ginseng MAO inhibitörleri ve antikoagulan kullanan
kadınlarda kullanılmamalıdır. Sıcak basmasından çok depresyonda etkin olduğu gösterilmiştir. Ginseng
hakkında veriler yeterli değildir.
- 56 -
Likör
Likör bitkisinin kökü geleneksel Çin tıbbında menapozla ilgili yakınmaları gidermek için sıkça
kullanılmaktadır. Sıcak basmasını tedavi edebildiği ve kullanımının güvenli olduğu kanıtlanmamıştır.
Uzun süre kullanımı, ödem, hipertansiyon ve hipokalemi ile yalancı aldestronizme yol açabilir. Yoğun
alınması aritmi ve kardiyak arreste yol açar, diüretiklerle alınmamalıdır. Likör kökünün östrojenik etkisi
ile ilgili farklı veriler mevcuttur.
Çin’ İn Karışık Bitkileri
Randomize çift kör plasebo kontrollü bir çalışmada postmenapozal dönmedeki kadınlara üç ay
boyunca bu karışık bitkiler verilmiş ve verilmeyen grupla karşılaştırılmıştır. Bitkileri alan grupta sıcak
basması yakınmaları daha hafif seyretmiştir. Ancak bu çalışmada hangi kadının ne dozda alması gerektiği
gösterilememiştir.
7.3.2. Vitamin E
İlk kontrollü çift kör çalışma 1953 de; yakınmaları olan 658 kadın incelenmiş ve verilen vitamin
E nin plasebodan daha etkili olmadığı bulunmuştur. Randomize çift kör bir başka çalışmada 120 meme
kanserli kadına günde iki kez 400 IU vitamin E verilmiş, daha sonra kadınlar iki gruba ayrılmış bir gruba
vitamin E arkasından plasebo verilmiştir. Diğer gruba vitamin E verilerek çalışma 4 hafta boyunca
sürdürülmüştür. Sonuç: vitamin E alan grupta etki istatiksel olarak daha yüksek çıkmış olmasına rağmen
aralarındaki fark çok azdır. E vitamini sıcaklık basmasına etkin olmazken B ve K vitamininin fraktür
riskini azaltmada etkin olduğu gözlenmiştir.
7.3.3. Topikal Progesteron
ABD ve Kanada’da kullanımı artıyor. Soya fasülyesi ve yabani tatlı patatesten üretilmektedir.
Endojen progesterona eş değerdir. Randomize çift kör yapılan bir çalışmada 102 sağlıklı postmenapozal
kadına 1 yıl boyunca topikal progesteron karıştırılmış vitamin E ve aloe vera günde 20 mg doz verilmiş
ve sıcak basması yakınmalarında aktif tedavi edilen grupta %83,plasebo grubunda %19 azalma
saptanmıştır. Bir başka randomize çift kör çalışmada oniki hafta boyunca 80 postmenapozal kadın günde
32 mg vit E ve topikal progesteron içeren preparat kullanmıştır. Çalışma 72 kadınla tamamlanmıştır.
SONUÇ:



Sıcak basması yakınmaları arasında fark yoktur,
Serum progesteron düzeylerinde çok hafif değişme saptanmıştır.
Bir başka çalışmada sıcak basması ve gece terlemesi olan postmenapozal kadınlara yabani tatlı
patatesten elde edilen topikal krem, vitamin E üç ay boyunca deriye bir çay kaşığı miktarında
kullanılarak, plasebo ile karşılaştırılmış ancak fark bulunamamıştır. Literatürde progesteronlu
kremlerin rapor edilen bir yan etkisi yoktur.
- 57 -
7.3.4. Akupunktur
Postmenapozal 24 kadın sıcak basmasına akupunkturun etkisini incelemek için 2 gruba
ayrılmıştır. 1. gruba akupunktur aracı ile elektriksel stimülasyon uygulanmış, diğer grubada yüzeysel
olarak akupunktur aleti yerleştirilmiştir.
SONUÇ:
Gruplar arası fark bulunamamıştır. Akupunkturun yakınmaların giderilmesine etkisi olmadığı
anlaşılmıştır.
7.3.5. Mıknatıs Terapisi
Randomize kontrollü yapılan sadece bir çalışma vardır. Çalışmada 15 postmenapozal meme
kanserli kadına tespit edilen akupunktur noktalarına mıknatısla uyarı verilmiştir.
SONUÇ:


Sıcak basması şikâyetlerinin azaltılmasında anlamlı bir fark saptanmamıştır.
Bütün tedavilerde en önemli gerçek tedavinin bireyselleştirilmesi ve mutlaka 6 - 12 aylık
intervallerle hastanın değerlendirilmesi gereğidir. Bilinmelidir ki; bütün natural diye
tanımlandırılan ürünlerin zararsızdır diye tanımlanması yanlıştır. Tütün ve kokain natural ama
sağlık için emin ürünler midir?
- 58 -
7.4 MUTLU MENAPOZ İÇİN 9 KURAL!!!!!!!!!!!!!!!
1. Herhangi bir ilaçla tedaviye başlamadan önce yaşam stili ve alışkanlıkların doktorla beraber
gözden geçirilmesi,
2. Sigarayı bırakarak kalp damar hastalığı, kanser, felç ve birçok hastalık riskinin büyük ölçüde
azalacağı unutulmamalıdır.
3. Düzenli egzersiz yapmak efor kapasitesini geliştireceği gibi sıcak basmaları üzerinde de olumlu
etkiye yol açacak, kemik erimesini azaltacaktır.
4. Yağlı ve şekerli yiyeceklerin tüketimlerini azaltmalı, meyve sebze ağırlıklı dengeli bir beslenme
programı uygulamalı,
5. Menapoz tedavisinin meme kanseri üzerindeki olumsuz etkileri tıp dünyasında en çok tartışılan
konulardandır. Tedavi seçenekleri değerlendirilirken bireysel risk faktörleri çok dikkatli
değerlendirilmeli ve ön araştırmalar tam yapılmalı
6. Alkol kullanımı, şişmanlık ve hareketsiz yaşam kadın sağlığını daha olumsuz etkilemektedir.
7. Menapoz sonrasında günlük kalsiyum ihtiyacının arttığı göz önüne alınarak diyetle eksik kalan
kalsiyum ve D vitamini için ilgili uzmandan tavsiye almak gerekebilir. Düzenli egzersiz ve
günlük 1500 – 1700 mg kalsiyum alımı menapoz sonrasındaki süreçte kemik yoğunluğunu
arttırır.
8. Sıcak basmaları, baharatlı yiyecekler, ortam sıcaklığı, sıcak içecekler ile tetiklenebilir.
9. Menapoz sonrası yıllık kontroller, yıllık mamografi, jinekolojik muayene ve tetkiklerinin doktora
danışılarak planlanması gerekir.
- 59 -
KAYNAKÇA
1- Carpenter JS, Wells N, Lambert B, et al: A pilot studyof magnetic therapy for hot flashes after breast
cancer. CancerNurs 25:104-109, 2002.
2-. Daley A, MacArthur C, Mutrie N, et al: Exercise for vasomotormenopausal symptoms . Cochrane
Database Syst Rev17;(4):CD006108. 2007.
3-Uchiyama S, Ueno T, Shirota T: The relationship betweensoy isoflavones and the menopausal
symptoms in Japaneseperimenopausal women. Ann Nutr Metal 25:113, 2001.
4- Nikander E, Kilkkinen A, Metsa-Heikkila M, et al: Arandomized placebo-controlled crossover trial
with phytoestrogensin treatment of menopause in breast cancer patients.Obstet Gynecol 101:1213-1220,
2003.
5- Tice JA, Ettinger B, Ensrud K, et al: Phytoestrogensupplements for the treatment of hot flashes: the
IsoflavoneClover Extract (ICE) Study: a randomized controlled trial. JAMA290:207-214, 2003.
6-. Weijer V, Barentsen R: Isoflavones from red clover(Promensil) significantly reduce menopausal hot
flush symptomscompared with placebo. Maturitas 2:187-193, 2002.
7-Lethaby AE, Brown J, Marjoribanks J, et al: Phytoestrogensfor vasomotor menopausal symptoms
Cochrane DatabaseSyst Rev 17;(4):CD001395, 2007.
8- Jacobson JS, Troxel AB, Evans J, et al: Randomized trialof black cohosh for the treatment of hot
flashes among womenwith a history of breast cancer. J Clin Oncol 19:2739-2745, 2001.
9-. Amato P, Christophe S, Mellon PL: Estrogenic activityof herbs commonly used as remedies for
menopausal symptoms. Menopause 9:145-150, 2002.
10- Klein KO, Janfaza M, Wong JA, et al: Estrogen bioactivityin Fo-Ti and other herbs used for their
estrogen-like effectsas determined by a recombinant cell bioassay. J Clin EndocrinolMetab 88:40774079, 2003.
11-Huntley A, Ernst E: A systematic review of the safety of
black cohosh. Menopause 10:58-64, 2003.
12- Hirata JD, Swiersz LM, Zell B, et al: Does dong quaihave estrogenic effects in postmenopausal
women Adoubleblind, placebo-controlled trial. Fertil Steril 68:981-986, 1997.
13- Wiklund IK, Mattsson LA, Lindgren R, et al: SwedishAlternative Medicine Group. Effects of a
standardized ginsengextract on quality of life and physiological parameters insymptomatic
postmenopausal women: a double-blind, placebo-controlled trial. Int J Clin Pharm Res 19:89-99, 1999.
14- Davis SR, Briganti EM, Chen RQ, et al: The effects ofChinese medicinal herbs on postmenopausal
vasomotor symptomsof Australian women: a randomised controlled trial. MedJ Aust 174:68-71, 2001.
15- Leonetti HB, Longo S, Anasti JN: Transdermal progesteronecream for vasomotor symptoms and
postmenopausalbone loss. Obstet Gynecol 94:225-228, 1999.
- 60 -
16-Wren BG, Champion SM, Willetts K, et al: Transdermalprogesterone and its effect on vasomotor
symptoms, bloodlipidlevels, bone metabolic markers, moods, and quality oflife for postmenopausal
women. Menopause 10:13-18. 2003.
17- Komesaroff PA, Black CV, Cable V, Sudhir K: Effectsof wild yam extract on menopausal symptoms,
lipids and sexhormones in healthy menopausal women. Climacteric 4:144-150, 2001.
18-Carpenter JS, Wells N, Lambert B, et al: A pilot studyof magnetic therapy for hot flashes after breast
cancer. CancerNurs 25:104-109, 2002.
- 61 -
8.MENOPOZ VE KEMİK SAĞLIĞI MENOPOZDA YAŞAM TARZI MODİFİKASYONLARI
KONU:
 MENOPOZ VE KEMİK SAĞLIĞI MENOPOZDA
YAŞAM TARZI MODİFİKASYONLARI
 8/1Menopoz ve kemik sağlığı, osteoporoz ilişkisi
 8/1/1 Postmenopozal osteoporoz tanımı
 8/1/2 Kemik mineral dansitesi ölçümü
 8/1/3 Postmenopozal osteoporoz korunma
 8/2 Postmenopozal osteoporoz ve egzersiz
 8/3 Postmenopozal osteoporoz ve beslenme
 8/4 Düşme ve kırık
 Osteoporoz tanımı ve risk gruplarının öğrenilmesi
 Kemik mineral dansitometrisinin kullanım amacı ve
tanıdaki rolünün öğrenilmesi.
 Osteoporozdan korunmak için alınabilecek önlem ve
modifikasyonların öğrenilmesi.
 Osteoporozda önerilen egzersiz tiplerinin öğrenilmesi
 Osteoporozda kalsiyum ve D vitaminin öneminin
kavranılması.
 Osteoporozda kırık gelişimini önlemek için alınabilecek
önlemlerin kavranılması.
GİRİŞ
8.1. MENOPOZ VE KEMİK SAĞLIĞI, OSTEOPOROZ İLİŞKİSİ
Kemik mineralize kollajen çatısı olan özel bir bağ dokusudur. Ana görevi vücut için mekanik
destek sağlamak, beyin ve spinal kord gibi hassas yapıları korumak, başta kalsiyum olmak üzere pek çok
mineral için depo görevi yapmak ve kan hücreleri üretimini sağlamaktır. Kemik organik ve inorganik
yapılardan oluşan yaşayan bir dokudur. Fetal hayattan başlayarak, iskelette tam bir maturasyon sağlanana
dek yapım ( formasyon), yıkım ( rezorbsiyon ) olayları dengeli bir şekilde devam eder. Buna kemiğin
teniden yapılanması ( remodelling ) denir.
Kemiğin yeniden yapılanmasında etkili hormonlar ve lokal faktörler:
1-)Hormonlar
a-Polipeptid hormonlar
Paratiroid hormon
Kalsitonin
İnsülin
- 62 -
Büyüme hormonu
b-Glukokortikoidler
c-Seks steroidleri
d-Tiroid hormonu
2-)Lokal faktörler
a-Büyüme faktörleri
b-Sitokinler
c-Prostoglandinler
3-)Diğer
1-25 Hidroksivitamin D
Seks steroidleri hem doruk kemik kitlenin oluşmasında hem de kemik kaybı hızının kontrol edilmesinde
önemlidir. Östrojen ve androjenler kemik yapımını uyaran hormonlardır. Eksikliklerinde kemik yıkımını
arttırıcı etkileri nedeniyle osteoporoz görülebilmektedir.
8.1.1 Postmenopozal osteoporoz tanımı
Osteoporoz ( OP ), kemik kütlesinin azalması ve kemik dokunun mikromimarisinde bozulma
nedeniyle kemik kırılganlığı ve kırık olasılığının artması ile karakterize bir kas iskelet sistemi
hastalığıdır. Kırıklar hayatın 2 uç döneminde özellikle dikkati çekerler.
1-Hızlı kemik şekillenmesinin ve yetersiz birikimin olduğu puberte,
2-Kemik kaybının fazla olduğu yaşlılık,
Postmenopozal osteoporoz, 65 yaşa kadar olan kadınlarda görülen OP alt tipidir. Burada gelişen
OP nin ana sebebi gonadal fonksiyonların kaybıdır. Yapılan çalışmalar kemik kaybının perimenapozal
dönemde hızlı bir şekilde başladığı, post menopozal 5 - 8 yılda giderek azaldığını göstermektedir.
Östrojenin kemik yıkımını arttıran sitokinleri inhibe edici etkisinin menopozla ortadan kalkması sebep
olarak gösterilmiştir. 70 yaş üstü kadın ve erkeklerde ise kemik yapımında azalma, renal - endokrin
yetersizlik, D vitamini sentezinin bozulması, kalsiyum absorbsiyonunda azalma kemik kaybında başrol
oynamaktadır.
Osteoporozun önemi kırıklardan kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla osteoporozdaki hedef kırık
riskinin değerlendirilmesi ve kırıkların önlenmesi olmalıdır.
Osteoporozda majör risk faktörleri; 65 yaşın üzerinde olmak, vertebral çökme kırığı, 40 yaş
sonrası frajilite kırığı, ailede kırık hikayesinin olması, 3 aydan uzun süre kortikosteroid kullanımı,
düşmeye yatkınlık, hipogonadizm, erken menopoz, primer hiperparatiroidizm, X - ray’de osteopeni
görünümü; minor risk faktörleri, romatoid artrit, geçmişte hipertiroidi hikayesi, uzun süre antikonvülsan
tedavi, sigara, aşırı alkol, fazla kafein tüketimi, düşük beden kitle indeksi, kronik heparin tedavisidir.
- 63 -
Kemik kütlesini belirleyen faktörler, doruk kemik kütlesi ve kayıp hızıdır. Doruk kemik kütlesine
ulaşma yaşı en erken 17 - 18 yaş, en geç 35 yaş olarak belirlenmiştir. Doruk kemik kütlesine ulaştıktan
sonra kemik kaybı başlar ve 85 - 90 yaşlarına kadar devam eder. Kadınlarda menopoza bağlı östrojen
yetersizliği kemik kaybına neden olan en önemli faktördür. Östrojen yetersizliğine bağlı gelişen kemik
rezorbsiyon artışı, kalsiyum metabolizmasındaki değişiklikler ve kalsitonin salınımında azalma gibi
nedenlerle ortaya çıkmaktadır. Yaşa bağlı kemik kaybında ise ilk olarak osteoblast aktivitesinde azalma
formasyon bozukluğuna yol açmakta, ikincil olarak kalsiyum absorbsiyonunda azalma ortaya
çıkmaktadır. Diyetle kalsiyum alımının azalması, kalsiyum absorbsiyonunun azalması düşük kan
kalsiyum düzeylerine neden olabilir. Ayrıca yaşlılarda sentezlenen D vitamini ve sentezlenen miktarı
azalır. Bağırsaktan absorbe edilen kalsiyum yaşlılarda adolesan yaşa göre % 50 daha düşüktür. D
hipovitaminozu yaşlılarda endemik bir problem olup bu durum diyetle alınan D vitamini miktarında
azalma, güneşe maruziyette azalma, deride D vitamini sentez yeteneğinde azalma, böbreklerden
salgılanan aktif D vitamini oluşturacak hormon faaliyetinde azalma gibi mekanizmalarla ortaya
çıkmaktadır. Fiziksel aktivite, mekanik yüklenmede azalma da osteoblastlar üzerinde olumsuz etkiye
sahiptir. Beklenen yaşam süresinin uzaması osteoporoz ve osteoporoza bağlı gelişebilecek kırıkların
önümüzdeki yıllarda artabileceği tahmin edilmektedir. Postmenopozal osteoporozda en sık vertebra ve
önkol kırıkları olmakla birlikte kalça kırıkları da görülebilmektedir.
Epidemiyolojik veriler güvenilir olmamakla birlikte 65 - 69 yaş arası kadınlarda vertebra kırığı
oranı % 13, erkeklerde % 12’ dir. Vertebra kırıklarının sadece 1/3’ ünün nedeni düşmedir. Kümülatif
vertebra kırıkları kronik sırt ağrısı, deformite ve boyda kısalmaya neden olabilir.
Kalça kırıkları hastaneye yatış ve ortopedik prosedür gerektirir. Özürlülükte artma, morbidite,
deformite ve mortalite ile ilişkilidir. Tüm kalça kırıklarının %80’ i kadınlarda gelişmektedir. 80 yaşındaki
kadınlarda prevalans % 15’ tir.
Yaş ilerledikçe postural stabilite azalır ve düşmeye bağlı önkol kırıkları gelişebilir. Distal önkol
kırıklarının % 85’ i kadınlarda görülmektedir.
Osteoporozda klinik belirtiler veya komplikasyonların gelişmesinden önce uzun süren sessiz bir
dönem izlenir. Buna ‘ Asemptomatik Dansitometrik Osteoporoz ’ denir. Bu dönemde tanı koymak
önemlidir. Klinik belirtiler ise sırt ağrısı, boy kısalması, deformiteler, periodontal hastalıklar ve
kırıklardır.
8.1.2 Kemik mineral dansitesi ölçümü:
Kemik mineral dansitesi ölçümleri düşük kemik yoğunluğu ve kırık ile ortaya çıkan osteoporoz
tanısını desteklemek, kanıtlamak, tedaviye yanıtı izlemek, tedavi gereksinimi olup olmadığına karar
vermek amacıyla kullanılır. Dual enerji X-ray absorbsiyometrti ( DEXA ) en sık kullanılan tekniktir. 25 dakikada uygulanır. Lumbar bölge, femur veya tüm vücut ölçülebilir. Duyarlılık oranı yüksektir. Dünya
sağlık örgütü osteoporozu, genç beyaz kadınların lumbar vertebra, femur boyun veya önkolda kemik
dansitesi ortalamasının 2,5 standart deviasyon altında olması olarak tanımlamaktadır. Kemik mineral
dansitesi ile ölçülen femur ya ya lumbal vertebra T skorunun -2,5’ in altında olması osteoporoz, -1,0 ve
-2,5 arasında olması osteopeni olarak tanımlanır.
- 64 -
Kemik mineral yoğunluğu ölçümü için genel endikasyonlar:
65 yaşın üzerindeki kadınlar, 65 yaşın altında olup risk faktörlerine sahip kadınlar, menopoza
geçiş aşamasında olup kırık açısından klinik risk faktörüne sahip kadınlar ( düşük vücut kitle indeksi,
daha önce geçirilmiş kırık öyküsü, osteoporoza neden olan ilaç kullanımı ), 70 yaş üzeri erkekler, 70
yaşın altında olup kırık için risk faktörüne sahip erkekler, kırılganlık kırığı olan erişkinler, kemik
yoğunluğunu azaltan hastalığı olan kişiler, kemik kaybına yol açan ilaçlar kullanan erişkinler, osteoporoz
tedavisi alanlar, henüz osteoporoz tedavisi almayan ancak tedavi adayı olduğu düşünülenler.
8.1.3 Postmenopozal Osteoporoz Korunma
Halk sağlığı açısından önemli olan Osteoporozdan korunma ile ilgili olarak farkındalığı arttırmak
ve korunmaya yönelik toplum sağlığı çalışmalarının arttırılması gerekmektedir. Hastalıkla ilgili
farkındalık düzeyinin menopoz dönemine bırakılmaması, daha erken yaşlarda bilinçlendirme
programlarını gerçekleştirilmesi ve doruk kemik kitlesinin en üst düzeye çıkarılması hedef olmalıdır.
Korunma stratejileri geliştirirken global yaklaşımlardan ziyade, kalsiyum, D vitamini alımının
yetersiz olduğu düşünülen bölgelerde, kırık riski öngörülen popülasyonlar hedef alınmalıdır. Kalsiyum
ve D vitamini alımının arttırılması kırık riskini azaltacaktır. Genel anlamda yaşam tarzının değiştirilmesi,
fiziksel aktivitenin arttırılması, sodyum alımının azaltılması, sağlıklı bir vücut ağırlığının sürdürülmesi,
sigara tüketiminin sonlandırılması, alkol alımının azaltılması önerilmekte, ancak bu konuda randomize
kontrollü güvenilir kanıtlar bulunmamaktadır.
Kemik sağlığının geliştirilmesi ve korunması 3 aşamada incelenebilir;
1)Birincil koruma: Beslenme ve fiziksel aktivite gibi çevresel etmenleri optimize ederek kişinin genetik
potansiyelini en üst düzeye çıkarmak ve doruk kemik kitlesini en üst düzeye çıkarmak. Çocukluk
çağından itibaren düzenli beslenme, spor yapma, vitamin D sentezlenmesi için yeteri kadar güneş
ışığından yararlanma kültürünün yerleşmesi önemlidir. Ayrıca menarştan itibaren gonadal disfonksiyon
bakımından hastalıkların tanınması ve tedavisi önemlidir.
2)İkincil korunma: Osteoporozun erken tanınması, osteoporoz tanısı alan hastalar uygun tedavi
sağlanması ve kırığın önlenmesidir.
3)Üçüncül koruma: Kırık gelişen hastalarda buna bağlı gelişebilecek komplikasyonlar ve özürlülüğün
önlenmesi, bağımsız yaşamın sürdürülmesi ve yaşam kalitesinin yükseltilmesidir.
TEDAVİ:
Tedavide genel ilkeler;
1)İkincil osteoporoza neden olabilecek faktörlerin saptanması ve tedavi edilmesi,
2)Günlük yeterli Kalsiyum ve D vitamini alındığından emin olunması,
3)Uygun medikal tedavi,
4)Fiziksel aktivitenin arttırılması,
5)Düşmelerin önlenmesine yönelik girişimlerin başlatılması,
- 65 -
Menopoz sonrası tüm kadınların diyet ve / veya destekleyici preparatlarla 1200 mg/gün kalsiyum,
800 IU D vitamini almaları önerilir. Menopoz öncesi ise önerilen günlük Kalsiyum dozu 1000 mg/gün
ve 600 IU D vitaminidir. Önerilen kalsiyum dozlarının en az yarısının diyetle alınması önerilir. Beslenme
konusunda hasta ve aileler eğitilmeli sigara, alkol ve kafein kullanımı kısıtlanmalıdır. Gereken miktarda
kalsiyum ve protein alımı kemik ve kas kütlesinin korunması açısından önemlidir. Mekanik yüklenmeler
( etkisi yaşa bağlı olarak azalmakla beraber ) kemik yapımını uyarır. Yaşlılarda egzersizle postürün
düzeltilmesi, kas güçlendirme, denge ve koordinasyonun geliştirilmesi, mobilite artışı hedeflenir.
Egzersiz programı fizik tedavi ve rehabilitasyon hekimi tarafından her hastaya özel olarak
programlanmalıdır.
8.2 POSTMENOPOZAL OSTEOPOROZ VE EGZERSİZ
Kemik yapının güçlenmesi ve idamesinde fiziksel aktivitenin önemi büyüktür. Fiziksel aktivite
ile ilgili yaklaşımlar ikiye ayrılabilir; 1)Aerobik, yürüyüş, yavaş tempoda koşma
2)Kas gücünü arttıran programlar
Postmenopozal osteoporozda uygulanan egzersizin amaçları; kemik kaybını azaltarak kemik
kütlesini arttırmak, kas gücü ve kas kütlesini arttırmak, esneklik sağlamak, kalp-akciğer sisteminde
dayanıklılığı arttırmak, postürü korumak, eklem stabilitesini arttırmak, deformiteleri önlemek, ağrıyı
azaltmak, emosyonel stabiliteyi sağlamak, kendine güveni arttırmaktır.
Egzersiz programları hastanın yaşı, genel sağlık durumu, kardiyovasküler performansı, kırık risk
düzeyi göz önünde bulundurularak düzenlenmelidir. Egzersizlerin yoğunluk ve ağırlık düzeyi uygun bir
şekilde ayarlanmazsa kırık riski artabilir ve kemik kaybı hızlanabilir.
Osteoporozda uygulanan egzersiz programları, vücut ağırlığıyla yapılan aerobik egzersizler,
yüksek güçlü egzersizler, kuvvetlendirme egzersizleri, postür, koordinasyon, denge, relaksasyon, germe
ve solunum egzersizleri olarak sınıflayabiliriz.
Vücut ağırlığıyla yapılan egzersizlerde kas ve kemikler yerçekimine karşı çalışırlar, bu esnada
ayak ve bacaklar vücut ağırlığını taşırlar ve bu güç kemiği uyarır, kemik kitlesinde artışa neden olur.
Yürüme, koşma, merdiven çıkma, Thai-Chi, dans etme ve tenisi içerir. Aerobik aktiviteler hem kemikte
hem de kardiyovasküler sistemde etkilidir. Vücut ağırlığıyla yapılan aerobik aktiviteler denge ve
koordinasyonu düzenler. Yüksek güçlü egzersizler de zıplama ve step egzersizlerini içerir. Bu egzersizler
sırasında eklem sorunları ve düşme riskine dikkat edilmelidir ve özellikle premenopozal dönemde
başlama önerilmektedir. Kuvvetlendirme egzersizleri ağırlıkla yapılan egzersizleri içerir. Thai-Chi
egzersizleri ise derin solunum ve gevşeme tekniklerini yavaş ve nazik egzersizlerle birleştirir. Denge,
kas gücü, düşme riski ve kan basıncı üzerine olumlu etkileri bildirilmiştir. Yüzme gibi vücut ağırlığıyla
yapılmayan aktivitelerin ise kas gücü, kardiyovasküler sistem ve koordinasyona olumlu etkileri vardır.
Orta ve ileri yaştaki erişkinlerde kemik geometri ve gücünü arttırmak için hafif tempolu koşma,
yürüme, merdiven çıkma gibi hafif-orta şiddette egzersizlerin kuvvetlendirme egzersizleri ile birlikte
verildiğinde kemik mineral yoğunluğunu korumada en etkili olduğu bildirilmiştir.
Haftada 3 gün uygulanacak programda germe-gevşeme ile başlanarak, dirence veya kuvvete karşı
yapılan ağırlıklı egzersizlerle devam edilir. Haftada 30 - 60 dakikalık tempolu yürüyüşler önerilir.
- 66 -
Sonuç olarak; egzersiz programları denge ve kas gücünü geliştirir, fiziksel fonksiyonlar ve ağrı
üzerinde olumlu etkileri vardır. Yaşam kalitesini arttırır.
Vücut ağırlığıyla yapılan egzersizler, osteoporotik kırıkların izlendiği kemik bölgelerine
yüklenmeyi hedefler. Tüm hastalarda hafif şiddetten başlanmalı, yoğunluk ve güç göreceli olarak
arttırılmalıdır. Egzersiz yoğunluğu maksimum gücün % 70 - 80’ i kadar olmalıdır.
8.3 POST MENOPOZAL OSTEOPOROZ VE BESLENME
Beslenmenin osteoporozdan korunmada, kemik kütlesinin gelişiminde ve sürdürülmesinde direkt
etkilerinin yanı sıra, normal postural reflekslerin ve postural reflekslerin sağlanmasında da önemli rolü
vardır. Pek çok besin maddesi kemiğin büyüme ve gelişiminde önemli rol oynamaktadır. Kemik
formasyonu için yeterli enerji, aminoasitler, kalsiyum, fosfor, magnesyum, çinko gibi kemik yapıcı
mineraller, Cu, Mn, karbonat, sitrat gibi iyonlar ve D, C, K vitaminleri gereklidir. Diyetle kalsiyum
alımındaki yetersizlik kemik kuvvetinde azalmaya yol açar. Özellikle etkileşim sodyum, protein, kafein
ve lif ile olmaktadır. Lif ve kafein kalsiyumun sindirim sisteminden emilimini, sodyum ve protein ise
idrar yoluyla atılımını etkilemektedir.
Günlük Kalsiyum ihtiyacının en az yarısının diyetle alınması önerilir. Kalsiyumdan zengin
gıdalar; süt, yoğurt, peynir, soya ürünleri, koyu yeşil sebzeler, fasülye olarak sayılabilir.
D vitamini gereksiniminin yaşla birlikte arttığı bilinmektedir. D vitamini eksikliği osteoporoz
gelişiminde rol oynar. Önerilen günlük doz 400-800 IU arasında değişmektedir. Ancak normal diyetle
günde ancak 100-150 IU D vitamini alınmaktadır. Çünkü D vitamininin besin kaynakları sınırlıdır.
Bunlar süt ve süt ürünleri, balık yağı, bazı balıklar (somon, uskumru, sardalya), güneş ışığında yetişen
mantar, karaciğer, et, tereyağı, yumurta sarısı olarak sayılabilir. Vitamin D sentezini güneş ışığına
maruziyet arttırır. Ancak güneş koruyucu ürünler güneş ışığının bu etkisini azaltırlar. Ayrıca D vitamini
ihtiyacı coğrafi bölgeye, ışınların dik ya da eğik gelmesine, ten rengine göre değişkenlik gösterir. Güneşli
bölgelerde yaşayanlarda plazma D vitamini düzeyi yüksek bulunmuştur. Kutuplar gibi bölgelerde
yeterince güneşten yararlanılamaz ve bu bölgelerde diyetle alınan D vitamininin önemi artar. Ayrıca 70
yaş üstünde derinin Vitamin D sentezleme yeteneği genç erişkinlere kıyasla azalır. Bu nedenle yaşlılar
ve güneş ışığına maruz kalmayan bireylerin vitamin D desteğine ihtiyacı vardır. Kemik sağlığı açısından
bir diğer önemli vitamin olan K vitamininin serum değerlerinin düşük olması yetersiz beslenmenin bir
göstergesidir. Eser elementlerden magnesyum, çinko ve bakır, ayrıca askorbik asitin kemik
yapılanmasında önemli rolleri olduğu ve osteoporotik hastalarda bu maddelerin eksikliğinin saptandığı
belirtilmektedir. Bu durum bilinçli ve çok yönlü beslenmenin kemik sağlığı bakımından önemini
vurgulamaktadır.
8.4 DÜŞME VE KIRIK
Postmenopozal osteoporozda kemik mineralizasyon derecesi ve kırık riski arasında yakın bir
ilişki vardır. Kırıkların çoğu düşme ile meydana gelmekle birlikte spontan kırıklar da rapor edilmiştir.
Düşme için risk faktörlerin bilinmesi önelemlerin alınabilmesi açısından önem arz etmektedir.
- 67 -
Düşme için majör risk faktörleri:
1)Çevresel etkenler
Yetersiz aydınlatma, yürüme yönünde engellerin olması, küçük halı ya da kilimlerin uygunsuz
yerleştirilmesi, banyoda yardımcı cihazların yokluğu, dış mekanda kaygan zemin, ıslak banyo ya da
mutfak zemini, uygunsuz ayakkabı seçimi, engebeli arazi.
2)Tıbbi etkenler
Bozuk görme, inkontinans, ortostatik hipotansiyon, transfer ya da mobilite faaliyetlerinde
yetersizlik, ilaçlar, depresyon, yetersiz kognitif fonksiyon, anksiyete ve ajitasyon, malnütrisyon.
3)Nöromüsküler
Bozuk denge, kas güçsüzlüğü, kifoz, azalmış propriyosepsiyon.
4)Demografik
İleri yaş, kadın cinsiyet, önceki düşmeler. Düşme ve kırık riskini azaltmak için gerekli önlemler
ev içi önlemler ve ev dışı önlemler orarak sınıflandırılabilir.
Ev içi önlemler;
Aydınlık ve tutamaçlı merdivenlerin kullanılması, yatak odasına yakın iyi aydınlatılmış banyo
kullanılması, kaygan olmayan zemin, duvardan duvara halı kullanılması, küvet veya duşta kaygan
olmayan paspas, tabure kullanılması, ağır eşyalar taşımak yerine tekerlekli çamaşır sepeti kullanılması;
Ev dışı önlemler;
Olarak da baston gibi destek aletlerin kullanılması, geniş ve kauçuk tabanlı ayakkabı tercih
edilmesi, el feneri taşınması, yürümeye engel oluşturacak uzun giyiselerin tercih edilmemesi, toplu
taşıma araçlarında dikkatli olunması, kalça eklemi için özel koruyucu ped kullanılması, tek başına dışarı
çıkılmaması, karlı kış aylarında dışarı çıkılmaması, düşme riskine neden olan inme, zihinsel ve görme
bozuklukları, hipoglisemi, kardiyak aritmi gibi hastalıkların kontrol altına alınması, düşme riskini arttıran
sedatif, psikoaktif ilaçların kullanımının mümkün olduğunca kısıtlanması, aşırı alkol tüketiminin
kısıtlanması olarak sayılabilir.
- 68 -
KAYNAKÇA
1) Türkiye Klinikleri JPM&R-Special Topics 2012;5(3)
2) Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon. Mehmet Beyazova, Yeşim Gökçe Kutsal. Güneş Tıp Kitabevi. 2.
Baskı. 2011
3) Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon İlkeler ve Uygulamalar. Joel A. De Lisa. Güneş Tıp Kitabevi.
Çeviri Editörü: Tansu Arasıl
- 69 -
9.MEME KANSERİ
KONU:
 MEME KANSERİ VE KENDİ KENDİNE MEME
MUAYENESİ
 9/1 RİSK FAKTÖRLERİ
 9/2 MEME KANSERİNİN GELİŞİMİ
 9/3 BELİRTİLERİ
 9/4 TEDAVİ
 Meme Kanseri Yaygınlığının Bilinmesi
 Meme Kanserinde Risk Faktörlerinin Öğrenilmesi
 Meme Kanseri Gelişim Süreci ve Hangi Bölgede Yaygın
Olduğunun Bilinmesi
 Meme Kanserinde Tedavi yöntemleri ve Tarama
Testlerinin Öğrenilmesi
MEME KANSERİ
Meme asırlardan beri kadınlar için cinsellik doğurganlık sembolü olarak kabul edilen bir
sekonder seks karakteridir. Yağ, süt bezleri, süt kanalları ve destek bağ dokusundan oluşur.
Ortasında koyu renkli deri ile örtülü meme başı vardır. Memenin tabanı göğüs ön duvarı
adalesinin üstünde oturur. Meme ile bu
adale arasında ince bir adale kılıfı ve bu
kılıfla deri arasında memeyi pozisyonunda
tutan bantlar vardır. Meme dokusundaki ani
büyümeler bu bantlarda gerilmeye yol
açarak deri çekintisine veya meme başı
çekilmesine, yaşla birlikte gevşemesi ise
zaman içinde memede sarkmaya yol açar.
Meme kanseri kadınlarda en sık
görülen kötü huylu tümördür. Kanserden
ölüm sebepleri arasında 3. sırada yer alır.
Hayatı boyunca her 10 kadından 1’i meme
kanserine yakalanmaktadır. 100 meme kanserinden biri erkeklerde görülür. Meme kanseri, 40 yaşın
altında nadir görülen ve sıklığı yaşla birlikte artan bir hastalıktır. Aşağıda sayılan risk faktörlerinin
varlığında daha erken yaşlarda da görülebilir.
9.1.Risk Faktörleri



Aile hikayesi (1.derece yakın akrabalarda meme Ca.)
Kanser hikayesi (meme, yumurtalık, rahim kanseri)
Reprodüktif hikaye (ilk doğum yaşı’nın 35 in üstünde olması)
- 70 -
 Emzirme (riski azaltır)
 Yaş (40 yaşın üstünde risk yaş ile artar)
 Adetlerin erken başlamış olması ve geç menapoz
 Kontrolsuz hormon kullanımı
 Vücut ağırlığı ve diyet (vücut kitle indeksi ile doğru orantılı risk artışı)
 Radyasyona maruz kalma
 Karaciğer fonksiyonlarını bozacak kadar şiddetli Alkol bağımlılığı
9.2.Meme kanserinin gelişimi
Meme kanseri %80 süt kanallarında başlar. Yaklaşık yarısı memenin üst dış çeyreğinde görülür.
Tek hücreden 1 cm’lik kitle oluşana kadar geçen süre, en hızlı büyüyen tümörlerde dahi 5 yıldır. Uzak
organlara yayılım, tümör çapı 0.5 cm’i geçmeden nadiren olur.
9.3.Belirtileri








Memede kitle
Ağrı
Memede simetrik olmayan büyüme
Meme cildinde çekinti, ödem
Meme başında çekinti
Koltuk altında kitle
Meme başından kanlı akıntı
Meme cildinde kızarıklık veya yara
Memedeki kitlelerin tanısında birincil önemdeki konu kadınların meme kanserinin önemi
konusunda bilinçlerinin yüksek olmasıdır. Bu konuda çaba gösteren sivil toplum kuruluşları arasında
ilimizde İzmir Meme hastalıkları Derneği'nin önemli yeri vardır.
Meme kanseri tehlikesinin farkında olan, ama yukarıda anılan risk faktörlerinden herhangi
birini taşımayan kadınlarımızın yapacağı şey, düzenli olarak menopoza kadar her adet döneminin 8-10
günleri arasında Kendi kendine meme muayenesi yapmak, 40-50 yaş arası hekim gerekli gördükçe, 50
yaşından sonra ise iki yılda bir mamografi çektirerek bir Genel cerrahi uzmanına muayene olmaktır.
- 71 -
9.4.Tedavi
Meme kanserinin ilk ve en önemli tedavisi, cerrahi olarak tümörün ve yayılmış olabileceği
koltuk altı lenf bezelerinin ortadan kaldırılmasıdır. Ancak bazı durumlarda tümörün küçültülerek
ameliyata uygun hale getirilmesi için ameliyat öncesi kemoterapi ve/veya hormonoterapi yapılabilir.
Bütünüyle ele alındığında Meme Kanseri; tanısı, tedavisi ve takibiyle; Genel Cerrahi, Radyoloji,
Patoloji, Medikal Onkoloji, Radyasyon Onkolojisi, Nükleer Tıp, Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi ve
Psikiyatri uzmanlık dallarının birlikte çalıştıkları mültidisipliner bir hastalıktır.
Hastalığın her aşamasında bu uzmanlık dallarından hekimler, tümör konseylerinde biraraya
gelerek hastalığın evrelendirmesi, takibi ve tedavisi konusunda yapılacaklara birlikte karar verirler. Bu
karar sürecinde hastalar da tedavi metodları konusundaki seçimleriyle sürece katılırlar ve bu ekibin bir
parçası haline gelirler.
9.KENDİ KENDİNE MEME MUAYENESİ
KONU:
 KENDİ KENDİNE MEME MUAYENESİ




10/1 MEMELERİNİZİ TANIMAK
10/2 AYAKTA MEME MUAYENESİ
10/3 YATAKTA MEME MUAYENESİ
Bireylerin Kendi Kendine Meme Muayenesi Yapabilmesi
ve Yaptırabilmesi
 Ayakta ve Yatakta Meme Muayenesi Yapabilmeli ve
Yaptırtabilmeli
10.KENDİ KENDİNE MEME MUAYENESİ
Niçin kendi göğüslerinizi muayene edeceksiniz?
Çünkü kendi kendine meme muayenesi kolay ve rahattır; memelerinizi muayene etmek her ay
10 - 15 dakikanızı alır, ücretsizdir, kendi evinizde yapabilirsiniz ve yaşam kurtarıcıdır. Erişkin bir kadın
olarak kendi kendine meme muayenesini hamilelik ve menopoz sonrası da dahil tüm yaşamınız
boyunca yapmalısınız.
Şimdi buna başlamak için en uygun zamandır. Araştırmalar kendi kendine meme muayenesi
uygulayan kadınların buldukları memedeki şişliklerin kendi kendine meme muayenesi uygulamayıp
da şişlikleri doktorlar tarafından bulunan kadınlardaki şişliklerin yarısı büyüklüğünde olduğunu
göstermiştir. Ve şişlikler ne kadar küçükse tedavi şansı da o kadar büyüktür.
Eğer bütün kadınlar kendi kendine meme muayenesi yaparsa, düzenli olarak doktorlarını
kanser muayenesi için görürler ve önerilen mammografilerini çektirirlerse meme kanserlerinin % 95’i
öldürücü olmadan önce durdurulabilir.
- 72 -
Sağlık çalışanları size doğru yöntemi öğretebilecek en uygun insanlardır. İlk muayenenizi
onların yanında yapabilir ve meme muayenesi ile ilgili sorularınızı onlara sorabilirsiniz. Kendi kendine
meme muayenesi, doktor muayenesi ve mammografi birlikte kullanılırsa faydalı olur. Aylık kendi
kendine meme muayenesi, yılda bir kez yapılacak olan doktor muayeneleri arasındaki zamanı
doldurur.
Eğer hiç meme hastalığı belirtisi yoksa, 20 ile 40 yaşları arasında her 3 yılda bir ve 40 yaşın
üzerinde yılda bir doktor muayenesi önerilir. Kendi kendine meme muayenesi ise düzenli yapmak
koşulu ile ayda bir yeterlidir. Adet görüyorsanız, Başlangıcından yaklaşık 1 hafta sonra yapabilirsiniz.
(Kendi kendine meme muayenesi adet sırasında veya öncesinde
yapılmamalıdır) Şunu unutmayın, siz memenizdeki şişlikleri tanıyabilirsiniz fakat bunların iyi yada
kötü huylu olduğuna ancak doktorunuz karar verebilir. En önemlisi sizin muayenelerinizi aksatmadan
ve zaman ayırarak yapmanız ve herhangi bir anormalliği doktorunuza bildirmenizdir.
Bir kaç ay memelerinizi normal bulduğunuzda sakın bırakmayın. Muayeneyi her ay düzenli
yapın. Kendi kendine meme muayenesi eğer düzenli yapmazsanız, sizi koruyamaz.
Doktorunuz ve siz aslında sizi meme hastalıklarına karşı korumada ortaksınız. Sizin göreviniz
kendi kendine meme muayenesini iyi bir şekilde öğrenmek, her ay düzenli bir şekilde uygulamak ve
normalden farklı gelişmeleri anında doktorunuza haber vermektir. Doktorunuzun görevi ise sizinkinin
üç katıdır. Öğretmen, danışman ve doktor olarak.
10.1.MEMELERİNİZİ TANIMAK
Birçok kadın kendi kendine meme muayenesi uygulamakta güçlük çekerler, çünkü memelerinin
normal halini bilemezler ve değişiklikleri farkedemezler. Normal meme dokusu şiş gibi hissedilir ve
kıvamı kadından kadına değişir. Memenin kıvamı her kadında adet zamanına göre değişiklik
gösterdiği gibi, kadının yaşamı boyunca da değişiklik gösterir. Memenizin normal yapısını anlamak
memenizin normal muayenesine alışık olmanıza yardımcı olur ve kendi kendine meme muayenesini
doğru yapma yeteneğiniz konusunda kendinize güvenmenizi sağlar.
Memeleriniz göğüs duvarınızın önündeki kasların üstünde ve hafifçe yapışık olarak dururlar.
Bu kaslar göğüs kemiğinden boyun kemiğine ve koltukaltına doğru uzanarak memenizin hareket
etmesini sağlarlar ve üst kol ve omzun yüklendiği görevlerin çoğunluğunu üstlenirler. Meme başı
içindeki küçük kaslardan başka memeler içinde hiç kas yoktur, formu ve yapısı Cooper ligamentleri
olarak adlandırılan fibröz, yarı elastik bir ağ tarafından desteklenir. Bu bağların dağılımı; her biri süt
bezleri ve çevresindeki yağ lobüllerinden oluşan
birbiri ile bağlantılı balpeteği şeklinde cepçiklerden oluşmasına neden olur. Emzirme sırasında süt
bezleri süt üretirler, bu da kanallar sistemiyle toplanarak meme başına ulaşır.
- 73 -
10.2.AYAKTA MEME MUAYENESİ
Banyoda eller ve memeler ıslak ve kaygan olduğundan
birçok şişlik daha kolay tanınabilir. Eller ve memelerin ıslak ve
kaygan olmadığı zamanlarda, ayakta veya oturur durumda
meme muayenesi yapılamaz. Bu takdirde normal meme dokusu
bile meme tümörü gibi hissedilecektir. Eğer memeleriniz
küçükse bir elinizi başınıza koyun ve o taraf memesini diğer
elinizle muayene edin. Memeleriniz büyük ve sarkıksa, daha iyi
muayene edebilmek için elinizle aynı tarafın memesini önce
alttan sonra üstten destekleyerek hareketsiz kalmasını sağlayın
ve diğer elinizle önce üst bölümü sonra alt bölümü muayene
edin.
Aynada bazı meme bozuklukları gözlemle kolayca
farkedilebilecek
değişikliklerle
ortaya
çıkarlar.
Yine,
memelerinizin normal görünüşünün nasıl olduğuna alışık
olmanız önemlidir.
Hiç bir kadının memeleri birbirinin tıpa tıp benzeri
değildir; birçok kadının memeleri belirgin bir şekilde
birbirlerine benzemezler. Görsel meme muayenesinde önemli
olan iki meme arasındaki farklardan çok bir memedeki
diğerinde olmayan yeni bir farklılıktır. Belden yukarısı
soyunmuş, yandan ışıklandırılmış bir büyük aynanın önüne geçin. Işık ne aynanın üstünden ne de sizin
üstünüzden gelmelidir. Yandan ışıklandırma düzensizlikleri göstermede yardımcıdır.
TEKNİK
1-Kollar yanlarda rahatlamış durumda
2-Kollar havada iken
3-Eller alnınızın önünde birleşmiş el ayalarınız birbirini ittirir durumda (bu durumda göğüsteki kaslar
kasılmış olur)
- 74 -
4-Eller kalçalarda aşağıya bastırır şekilde memelerinizi muayene edin. Her pozisyonda aynaya dik
şekilde durarak ve yanlara hafifçe dönerek; Memelerinizin konturlarını ve yerleşimlerini,
memebaşlarının görünümünü, deri veya yüzeysel dokudaki çekilmelerini ve renklenmeleri ve
kollarınızı ve göğüs kaslarınızı hareket ettirirken memelerinizin hareketlerini inceleyin.
Görsel meme muayenesinin bütün bu manevraları içermesi çok önemlidir. Memenin yapısını
sağlayan ve belirleyen Cooper bağları çok naziktir ve kanserin büyümesi ile çekilmeler gösterirler. Bu
tümörler bağlara, kaslara, memebaşına veya deriye yapışırlar ve meme kontüründeki görsel
değişikliklere neden olurlar. Şişlikler, düzleşmeler, çekilmeler, küçük çukurlar tarzında görülen
değişikliklerdir. Bazı deri belirtileri memedeki riskleri haber verirler. Kızarıklık, tahriş, dolgun venler
sıklıkla tümörün büyümesi ile mümkün olan artmış kan akımını gösterir.
Memebaşı bölgesindeki beyazımsı kabuklar da önemlidir; Bunlar kolaylıkla iyileşemiyorsa veya
meme bölgesindeki siyah veya kahverengi benlerde değişiklikler bulunuyorsa, bunlar önemsenmelidir.
Tümörlerin büyümesine bağlı lenf yollarının tıkanması “portakal kabuğu deri” denilen, parlak ve
şişmiş, derin küçük delikleri olan bir deri görüntüsüne neden olur. Bütün bu cilt belirtileri iyi huylu
durumlarda da olabilir.
Son olarak büyüklük, şekil, renk ve yerleşim açısından memebaşını inceleyin. Düzleşme,
çukurlaşma, çekilme ve şişliklere dikkat edin. Özel ilgi gerektiren bir değişiklik de
memebaşının kanserli doku tarafından çekilerek yakın bir yerdeki kanseri işaret etmesidir. Düz, içe
dönmüş, çekilmiş bir memebaşı -eğer bu yeni bir değişiklik ise- bir tehlike sinyali olarak
değerlendirilmelidir.
- 75 -
10.3.YATAKTA MEME MUAYENESİ
HAZIRLIK :
Yatakta uzandığınızda başlayın. Sol omzunuzun altına bir yastık veya katlanmış havlu koyun
ve sol elinizi başınızın altına koyun. Sol memeniz tam ortada olacak şekilde (yani ne göğüs kemiğinizin
üzerinde ne de koltuk altınıza kaymış olmayacak) sol omzunuzu yükseltin; bu şekilde meme dokusu
göğüs duvarınıza eşit bir şekilde yayılacaktır. Eğer bunu tam yapamazsanız şişlikleri hissetmeniz özellikle üst dış kadran gibi dokuların çok kalın ve kötü huylu tümörlerin çok yaygın olduğu bir
bölgede çok zor olacaktır.
TEKNİK :
Sol memenizi muayene ederken sağ elinizi, sağ memenizi
muayene ederken ise sol elinizin üç parmağının iç yüzlerini
kullanarak muayene edin. Hiç bir zaman parmak uçlarınızı
kullanmayın. Çünkü daha az duyarlıdırlar ve tırnaklarınız
muayeneyi engeller. Hiç bir zaman başparmak ve bir diğer
parmak arasında memenizi sıkıştırmayın çünkü bu şekilde
olmayan şişlikler hissedersiniz.
Amerikan milli Kanser Enstitüsü dikey veya çizgisel meme
muayene metodu geliştirmiştir. Bir araştırma bu inişli çıkışlı
yöntemin kadınlar tarafından daha iyi uygulandığını göstermiştir. Bu metotla memenizi muayene
ederken, koltuk altından başlayarak aşağıya doğru parmaklarınızı azar azar indirerek meme altı
- 76 -
hizasına kadar ilerleyin. Sonra parmaklarınızı hafif içe getirerek yukarı doğru muayene edin. Bu
muayene bitene dek parmaklarınızı aşağı yukarı şekilde hareket ettirin.
Bazı kadınlar dairesel metotla daha rahat ederler veya bazıları memeyi dilimlere ayırarak her
bir dilimi ayrı ayrı muayene ederler. Hangi yöntemi kullanırsanız kullanın, önemli olan nokta memenin
tamamen muayenesi olduğu kadar üst - dış kadran ile koltukaltı bölgesi arasındaki alanın iyi bir şekilde
muayene edilmesidir.
Memelerinizi muayene ederken, parmaklarınızı kibarca fakat sertçe bastırarak meme derisini
hareket ettirmeye ve alttaki dokulardan ayrılarak parmak uçlarınızın üstüne kıvrılmasını sağlayın.
Sadece parmaklarınızı deri üzerinde kaydırarak yapılan muayene alttaki dokular hakkında bir fikir
vermez.
Normal meme yapınızı dikkatlice muayene ediniz ki böylece sizin için normal farklı olan
değişiklikleri anında fark edebilesiniz. Birçok kadında memenin özellikle göğüs duvarına tutunduğu
yerde alt sınırında bir sertlik veya kalınlaşma vardır, ayrıca büyük süt kanalları meme başının dış sınırı
boyunca şişliklerden oluşmuş bir halka gibi hissedilebilir. Çok zayıf kadınlarda, göğüs duvarının kemik
çıkıntıları meme tümörü sanılabilir. Büyümüş süt kanalları, yağ tümörleri, lenf düğümleri ve iyi huylu
kistler de meme tümörü sanılabilir.
Bütün bu şişlikler her ay düzenli muayeneler esnasında dikkatlice muayene edilmeli ve
potansiyel tehlike taşıyan değişikliklerle düzenli normal durumlar ayırd edilebilmelidir.
Herhangi bir şişlik veya diğer değişiklik sadece bir memedeyse ve özellikle üst - dış
kadrandaysa, her iki memede olan değişikliklere göre daha ciddi bir durumu gösterir. Eğer herhangi
bir değişiklikte şüphedeyseniz, doktorunuza danışın.
Eğer bir kötü huylu tümörle karşı karşıya iseniz erken tanının önemi ve bunun daha uzun
yaşamaya ve başarılı bir tedaviye olanak tanıdığı yadsınamaz ve sadece doktorunuz memenizdeki
olayın gerçek tanısını ortaya çıkarabilir.
- 77 -
11. MENOPOZ DÖNEMİ EGZERSİZLERİ
1. BOYUN EGZERSİZLERİ
A. Başınızı fazla zorlamadan öne ve arkaya doğru yavaşça hareket ettirin.
B. Başınızı sola doğru döndürerek 3 saniye bekleyin. Biraz dinlendikten sonra aksi yönde
tekrarlayın.
- 78 -
C. Elinizi alnınıza koyarak başınızı öne doğru itin bu arada elinizle engel olmaya çalışın.
D. Elinizi başınızın arka kısmına (enseye değil) koyun. Başınızı arkaya doğru itmeye çalışırken
elinizle engel olmaya çalışın.
- 79 -
E. Sol elinizi başınıza dayayın. Elinizin direncine karşı başınızı sağa doğru itmeye çalışın.
Hareketi el değiştirerek tekrar uygulayın.
F. Oturur pozisyonda bir elinizi bacağınızla sabitleyin. Diğer elinizle başınızı tutup yana
doğru açmaya çalışın. Burada 15-20 sn bekleyin. Dinlenip hareketi aksi yönde tekrarlayın.
- 80 -
G. Oturur pozisyonda ellerinizi arkada birleştirin. Başınızı sağ ya da sol yana çevirip geriye
doğru çekin.
- 81 -
H. Oturur pozisyonda ellerinizi birleştirin önce kolları yukarı sonra öne doğru gerin.
2. BEL EGZERSİZLERİ
A. Sırtüstü yatın, elinizle dizinizi kavrayın ve diğer dizin düz olmasına dikkat ederek, mümkün
olduğunca kendinize doğru çekin. Burada 15-20 sn bekleyin ve geri bırakın
- 82 -
B. Sırtüstü uzanın. Dizlerinizi bükün ve kendinize doğru mümkün olduğunca çekin. 15-20 sn
bekleyin ve hareketi tekrarlayın.
C. Bir havlu veya çarşaf yardımıyla, bir bacağınız yerden temasını kesmeden öbür bacağınızı
ayak bileğinizden kendinize doğru çekin. Burada 15-20 sn bekleyin ve geri indirin.
- 83 -
D. Sırtüstü pozisyonda dizlerinizi hafifçe bükün. Ayak tabanınız yere basarken kalçanızı
yavaşça yukarı kaldırın. 5 sn bekleyin ve geri indirin.
E. Sırtüstü uzanıp dizlerinizi hafifçe bükün. Kollarınızı sağa doğru uzatın ve bu yönde başınızı
ve gövdenizi hafifçe kaldırın. 5 sn bekleyin ve tekrar sırtüstü uzanın. Dinlenip hareketi aksi
yönde tekrarlayın.
- 84 -
F. Yüzüstü uzanın. Kollarınızı iki yana uzatın. Başınız düz bir şekilde gövdenizi yukarı
kaldırın. 5 saniye bekleyip vücudunuzu düzleştirin ve hareketi tekrarlayın.
G. Ayakta pilates lastiğini ayğınızın altında geçirin ve iki elinizin önce birini daha sonra
diğerini yukarıya doğru çekin.
- 85 -
H. Pilates lastiğinin bir ucunu ayağınıza sarın ve ters tarftaki elinizle diğer ucundan tutun.
Ayağınızı sağa ve sola hareket ettirin. Sonra diğe ayağınızı yapın.
- 86 -
İ. Ellerinizin ve dizlerinizin üzerinde şekildeki gibi durun. Karnınızı içe çekerken başınızı öne
eğin ve sırtınızı yukarı kaldırın.
J. Sonra başınızı kaldırıp belinizi aşağı doğru yavaşça çukur hale getirin.
- 87 -
3. DİZ VE KALÇA EGZERSİZLERİ
A. Yüzüstü uzanın. Bir bacağınızın altına ince bir yastık yerleştirin. Aynı taraf elinizle ayak
bileğinden tutarak dizinizi bükmeye çalışın.
B. Bir dizinizi bükün. Öbür bacağınızı düz bir şekilde 15-30 cm kadar yukarı kaldırın. Burada
5 sn bekleyin ve geri indirin.
- 88 -
C. Yana doğru yatın, alttaki bacağınızı biraz bükün. Üstteki bacağınızı dizleriniz bükülmeden
düz şekilde yukarı kaldırın. 5 sn bekleyin ve geri indirin.
D. Yüzüstü uzanın. Kalçanız yerden temasını kesmeden bacağınız düz şekilde yukarı kaldırın.
5sn bekleyin ve geri indirin. Dinlenip hareketi öbür bacağınızda tekrarlayın.
- 89 -
E. Sırtüstü uzanın. Bacağınızın arasına ince bir yastık yerleştirin. Bu pozisyonda bacaklarınızı
birbirine doğru itin.
F. Bir sandalye veya yatak kenarında oturun. Ayağınızı kendinize doğru çekip bacağınızı
düzleştirin. 5 saniye bekleyip hareketi öbür bacağınızda tekrarlayın.
- 90 -
G. Bacağınız düz bir şekilde oturun. Dizlerinizin altına ince bir yastık (veya rulo havlu) koyun.
Kalçanızı kasmadan dizlerinizi aşağıya doğru bastırın. 5 saniye bekleyin ve dinlenip
hareketi tekrarlayın.
H. Yüzüstü yatarak dizlerinizi sırayla arkaya doğru bükün. Düzenli şekilde hareketleri
tekrarlayın.
- 91 -
İ. Bacaklarınız duvardan bir adım önde iken sırtınızı duvara dayayın. Dizlerinizi kırarak
yavaşça çömelmeye çalışın. Burada 5 sn bekleyin. Sırtınız duvardan ayrılmadan tekrar
düzleşin.
- 92 -
J. Köşe olan bir duvara dönüp ellerinizi duvara uzatın ve güçlü bir şekilde gövdenizi köşeye
itin.
- 93 -
4. SOLUNUM EGZERSİZLERİ
A. Tam Solunum; düz bir zaminde bağdaş kurarak ya da bir sandalyede oturun ve bir elinizi
karnınıza bir elinizi göğsünüze koyun. Derin bir nefes alın ve hem karnınızı hem de
göğsünüzü şişirin. Yavaş yavaş verin, hem karnınız hem de göğsünüz ineceltir.
B. Göğüs Solunumu; düz bir zaminde bağdaş kurarak ya da bir sandalyede oturun ve iki
elinizi de göğsünüze koyun. Derin bir nefes alın ve sadece göğsünüzü şişirin. Yavaş yavaş
verin.
- 94 -
C. Karın Solunumu; düz bir zaminde bağdaş kurarak ya da bir sandalyede oturun ve iki
elinizi de karnınıza koyun. Derin bir nefes alın ve sadece karnınızı şişirin. Yavaş yavaş
verin.
- 95 -
EĞİTİM HİZMETLERİ
123/11 Sok. No:6 Poligon Mh. Karabağlar / İZMİR
Tlf: (0232) 232 32 32-2239
Fax: (0232) 246 88 00
e-mail: [email protected]
- 96 -

eğitimciler için menapoz okulu eğitimci rehberi

Transkript

Benzer belgeler

İlgili yazı`nın devamını pdf dökümanı olarak görüntüleyebilirsiniz

Bu PDF dosyasını indir - ERÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi

OBESİTE: ÇOCUKLUK DÖNEMİNDEKİ KIRIK RİSKİ FAKTÖRÜ

Mammografi Nedir ? Bir mammogram için en ideal zaman meme

Tek taramayla tüm resmi görün Meme ultrasonu için - e

Marguerite Lane,ND - MORA ile hormon tedavisi

1.diyabetik ayak - Türk Plastik, Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi Dergisi

Bu PDF dosyasını indir - Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Dergisi

genital sistem patolojisi