CGI NEDIR

Transkript

CGI NEDIR

GİRİŞ
CGI Nedir?
CGI'nin uzun hali "Common Gateway Interface"dir. Türkçesi "Web Server'a Ortak Çıkış Kapısı" dir.
Server'ın veritabanlarına, dökümanlara ve diğer programlara bilgi gönderebileceği (veya alabileceği),
ve bu bilgiyi web üzerinden kullanıcılara sunabileceği bir metoddur. Kısaca web için programlama
diyebiliriz yani. CGI programları değişik dillerde yazılabilir. Ama en popüleri Perl'dür ve Perl'ü
anlatacağız.
Neden CGI bilmeliyiz?
Bir web sayfası hazırlıyorsanız, sayfanızın kaç kişi tarafından ziyaret edildiğini bilmek, ya da sayfanızda
ziyaretçilerin düşüncelerini mail adresinize gönderebileceği bir form olmasını istersiniz. Bugün
profesyonelce hazırlanan web sayfaları form gönderme ve sayaç gibi basit scriptlerden tutun da
karmaşık veritabanı scriptlerine varana kadar birçok değişik scriptle desteklenmektedir. Kısacası
günümüzde CGI bilmek bir ayrıcalıktır.
Başlangıç için neler gerekli?
Her ne kadar UNIX sistemi üzerinde Perl ile CGI programlamayı anlatacak olsak da başlangıç için UNIX
bilgisine sahip olmanız gerekmiyor. Çünkü zaten bilmeniz gereken kısmı burada size anlatılacak. UNIX
bilgisi gerekli değil dedik ama, tabi ki bir UNIX accountunuzun olması gerekiyor. Eğer yoksa size
http://www.virtualave.net'de bir account açtırmanızı tavsiye ederim. Aslında tam olarak bir UNIX
accountu vermiyorlar ama CGI scriptlerinizi çalıştırabileceğiniz bir cgi-bin dizininiz oluyor. Buraya FTP
ile bağlanıp scriptlerinizi gönderebilirsiniz. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi edinmek için web sitesini
ziyaret ediniz.
Eğer UNIX değil de Windows NT kullanıyorsanız yine de buradaki programların çoğunu çalıştırabilir ve
Perl öğrenebilirsiniz. Çoğu NT makinesi UNIX makinesinin çalıştırdığı kodları çalıştırabilir. Ama
örneklerimizden bazıları UNIX'e özel yazıldığı için makinenizde çalışmayacaktır. Daha fazla bilgi için
perl.com'un Perl Resources For Windows (Windows İçin Perl Kaynakları) listesini gözden geçirin.
Scriptlerinizi Windows kurulu bir bilgisayarda çalıştırmak için
http://www.activestate.com/ActivePerl/download.htm adresinden ActivePerl'ü indirebilirsiniz. Eğer
yazdığınız scriptleri UNIX sistemine göndermeden önce kendi bilgisayarınızda denemek istiyorsanız bu
programı mutlaka indirin.
UNIX sistemine telnet ile bağlanacağımız için bir telnet programına ihtiyacınız olacak tabi. Windows'la
birlikte gelen basit telnet programı da işinizi görür. Windows kullanıcısı değilseniz ya da başka bir
program kullanmak istiyorsanız tavsiye edeceğim program:
Macintosh için: NCSA Telnet
Windows için: CRT
Eğer scriptlerinizi kendi bilgisayarınızda yazıp gönderecekseniz tavsiye edeceğim program:
Macintosh için: Fetch
Windows için: CuteFTP
Okuma kolaylığı açısından Perl ve HTML kodlarını sabit genişlikli bir font kullanarak yazacağım. Mesela:
print "Bu bir Perl kodu.\n";
Ayrıca UNIX komut satırında yazmanız gereken komutları anlatırken <Dosya Adı> gibi < ve >
karakterleri arasında yazacağım kısımları kendinize uygun şekilde değiştirmeniz gerekecek. Örneğin
chmod 755 <dosya adı> dediğim zaman yapmanız gereken dosyanızın adı sayac.cgi ise komut
satırında chmod 755 sayac.cgi yazmak.
Sanırım bu kadar hazırlık yeterli. Şimdi ilk bölüme geçebiliriz.
Bölüm 1: Başlangıç
Programlama dili olarak Perl'ü seçtik, çünkü basit bir dil, kolay öğreniliyor ve karmaşık problemleri
halledebilecek kadar da güçlü. Ayrıca hem ücretsiz hem de bulunması çok kolay. Zaten çok büyük bir
ihtimalle UNIX server'ınızda ya da NT makinenizde kuruludur. Yine de download etmeniz gerekiyorsa
www.perl.com'u ziyaret ediniz. Perl ile yazdığınız scriptleri derlemenize gerek yoktur. Scriplerinizi yazar
ve çalıştırırsınız (Daha doğrusu web server'ınız çalıştırır). Script kendi başına sadece text kodudur.
Aslında bütün işi web server'ınızda kurulu olan Perl yorumlayıcısı yapar. Bunun size sağladığı avantaj
yazdığınız scriptleri ya hiçbir değişiklik yapmadan ya da çok küçük bir iki değişiklikle istediğiniz servera
kopyalayabilecek olmanız. Dezavantajı ise scripti çalıştırmadan hatalı olup olmadığını anlayamamanız.
Perl scriptlerinizi kendi bilgisayarınızda istediğiniz text editörü ile (Notepad, SimpleText vb.) ya da
UNIX'te yazabilirsiniz. UNIX kullanıyorsanız pico'yu deneyin. Basit ve kullanımı kolay bir text editörü.
UNIX komut satırında pico <dosya adı> yazarak yeni bir dosya ya da varolan bir dosyayı
açabilirsiniz. Pico ile ilgili daha fazla bilgi almak için man pico yazınız.
Scriptlerinizi kendi makinenizde yazıp FTP ile gönderecekseniz dikkat etmeniz gereken husus binary
değil ASCII olarak göndermek. CuteFTP kullanıyorsanız sorun yok. Ama WS FTP programı Perl
dosyaları için genelde ASCII değil binary kullanıyor.
Scriptlerinizi server'ınızda CGI scriptlerini çalıştırabileceğiniz dizine (public_html ya da /home/httpd/cgibin olabilir) upload etmelisiniz. Başka bir dizine upload etmişseniz daha sonra da taşıma işlemini
yapabilirsiniz. UNIX'te taşıma işlemini şu komutla yapabilirsiniz:
mv <taşınacak dosya> <taşınacağı dizin>
(Daha fazla bilgi için man mv)
Scriptinizi gerekli dizine taşıdıktan sonra bu dosyayı "çalıştırılabilir" hale getirmeniz gerekir. Bunun için
kullanmanız gereken komut:
chmod 755 <dosya adı>
Bu komut dosyanın sizin tarafınızdan okunabilir, yazılabilir ve çalıştırılabilir, diğer bütün kullanıcılar
tarafından da okunabilir ve çalıştırılabilir hale getirilmesini sağlar.
Aynı işi çoğu FTP programı ile yapabilirsiniz. Fakat dikkat etmeniz gereken kısım bütün kullanıcılara
okuma ve çalıştırma hakkı vermek ve tabi ki sadece kendinize yazma hakkı vermek.
UNIX ve Perl'de büyük küçük harf ayrımı vardır. Yani UNIX'te "perl" ile "PERL" aynı şey değildir.
Perl Scriptinin Temelleri
Bir HTML dosyasının yapısında <head> ve <body> etiketlerinin mutlaka bulunması gerektiği gibi bir
Perl scriptinin ilk satırında
#!/usr/bin/perl
satırının mutlaka bulunması gerekir. Bu satır server'a bu dosyanın bir Perl scripti olduğunu ve Perl'ün
nerede olduğunu söyler. Bu satır sisteminizde Perl'ün nerede olduğuna bağlı olarak değişebilir. Bunu
öğrenmenin en emin yolu which perl ya da whereis perl komutunu kullanmaktır. Perl
sisteminizde kurulu ise Perl'ün hangi dizinde olduğu yazacaktır.
Server'a Perl'ün yerini tanıttıktan sonra Perl kodlarınızı yazabilirsiniz. Hatırlamanız gereken önemli bir
konu Perl'de büyük küçük harf ayrımının olduğu. Yani Perl için "x" ile "X" aynı şeyler değildir. Ayrıca
çoğu Perl kodunun sonunda noktalı virgül (;) kullanmalısınız (Bazı döngü ve özel yapılar hariç).
Şimdi birlikte ilk scriptimizi yazalım. Yeni bir dosya oluşturun ve şunları yazın. (Daha iyi aklınızda
kalması açısından Kopyala - Yapıştır yöntemini kullanmamanızı tavsiye ederim.)
#!/usr/bin/perl
print "Merhaba\n;"
Bu dosyayı "ilkscript.pl" adıyla kaydedin ve UNIX komut satırında şunu yazın:
chmod 755 ilkscript.pl
Bu komut dosyanın erişim yetkilerini değiştirerek onu çalıştırılabileceğiniz hale getirir. Bunu her yeni
script yazışınızda yapmanız gerekir. Fakat varolan bir dosya üzerinde değişiklik yaptığınız zaman bu
komutu vermenize gerek yoktur.
Şimdi, yazdığınız scripti çalıştırmanız için vermeniz gereken komut:
./ilkscript.pl
Eğer herşey yolunda gitmişse ekranda "Merhaba" yazması gerekir.
Olmadı mı?
Eğer scriptiniz çalışmazsa şunları kontrol edin:
1. Scriptinizi ASCII olarak upload ettiniz mi?
2. Scriptinizin ilk satırı #!/usr/bin/perl mü?
3. Perl'ün yeri gerçekten #!/usr/bin/perl mü yoksa başka bir dizinde mi?
Perl'ün nerede olduğunu which perl ya da whereis perl yazarak
bulabilirsiniz.
CGI Scriptinin Temelleri
CGI programları aynı zamanda birer Perl scriptidir. Fakat aralarındaki önemli bir fark CGI
programlarının genelde bir web sayfası üretmesidir. Örneğin bir form gönderildikten sonra mesajın
gönderildiğine dair yeni bir sayfa açılır. Eğer yazdığınız script bir HTML sayfası oluşturacaksa herhangi
bir yazı yazdırmadan önce
print "Content-type:text/html\n\n";
satırını mutlaka yazmalısınız. Unutulması ihtimaline karşı en başa yazılması daha iyi olur
(#!/usr/bin/perl satırından sonra tabi).
Bu satır web browser'ınıza kendisine gönderilecek bilginin bir HTML sayfası olduğunu söyler. Eğer bu
satırı yazmayı unutursanız ya da bu satırdan önce başka birşey yazdırırsanız browser <Internal Server
Error> (Dahili Server Hatası) verir.
Şimdi yaptığımız Perl scriptini biraz değiştirelim ve web sayfası gösteren bir CGI scriptine çevirelim.
Önce dosyanın uzantısını .cgi olarak değiştirelim. UNIX'te bunu
mv ilkscript.pl ilkcgi.cgi
komutunu vererek yapabilirsiniz. Daha sonra bu dosyanın içeriğini şu şekilde değiştirin:
#!/usr/bin/perl
print
print
print
print
"<html><head><title>Deneme Sayfası</title></head>\n";
"<body>\n";
"<h2>Merhaba</h2>\n";
"</body></html>\n";
Eğer scriptinizdeki değişiklikleri UNIX üzerinde yapmışsanız erişim yetkilerini tekrar düzenlemenize
gerek yoktur. Ama kendi bilgisayarınızda yazıp upload etmişseniz chmod 755 ilkcgi.cgi
komutunu verip erişim yetkilerini değiştirin ve ./ilkcgi.cgi komutu ile scriptinizi çalıştırın. Ekrana
HTML kodları gelecektir. AMA eğer yazdığınız kodlarda bir hata varsa o zaman ekranda hatanın kaçıncı
satırda olduğu yazar. Bu da özellikle uzun ve karmaşık scriptler yazarken olası hatayı düzeltmemizde
bize oldukça kolaylık sağlar.
Şimdi de browser'ınızın adres satırına tam adresini yazarak scriptinizi çağırın. Browser'ınızda "Merhaba"
yazdığını göreceksiniz.
Olmadı mı?
Scriptinizin çalışmamasının nedeni şunlar olabilir:
1. Eğer karşınıza "Merhaba" yerine Perl kodları çıkmışsa scriptin uzantısını .cgi
olatak değiştirmemiş olabilirsiniz. Ya da scriptin bulunduğu dizin CGI
programlarını çalıştıracak şekilde ayarlanmamıştır (CGI scriptlerinizi hangi dizinde
çalıştırabileceğinizi server'ınızın yöneticisine sormalısınız).
2. Browser'ınız "Internal Server Error" hatası veriyorsa scriptinizi ./ilkcgi.cgi
komutu ile çalıştırın. Ekranda hatanın nerede olduğu yazacaktır.
Yukarıdaki scripti şu şekilde yazarsak her satırda print yazmaktan kurtuluruz:
#!/usr/bin/perl
print <<HTMLSonu;
<html><head><title>Deneme Sayfası</title></head>
<body>
<h2>Merhaba</h2>
</body></html>
HTMLSonu
;
print <<HTMLSonu; satırında << ile HtmlSonu arasında boşluk olmadığına dikkat edin.
Bu sayfada Perl kodları, daha anlaşılır olması açısından satır girintileri kullanarak yazılmıştır. Perl
kodlarını yazarken mutlaka ilk sütundan başlayarak yazılmalıdır. Özellikle HTMLSonu satırından önce
kesinlikle boşluk bırakılmamalıdır. Eğer bırakılırsa scriptiniz çalışmaz.
HTML kodlarını bu yöntemle yazdırırsak aşağıdaki örnekte olduğu gibi print komutunu kullanırken iç
içe çift tırnak (") karakteri kullanmak zorunda olduğumuz zaman çift tırnaktan önce ters bölü (\)
karakteri yazmak zorunda kalmayız.
print "<a href=\"http://cc.sau.edu.tr/\">"
print komutunda iç içe tırnak karakterleri kullanmak için yukarıdaki gibi çift tırnaktan önce ters bölü
karakterini yazmak zorundayız.
Bölüm 2: Perl Değişkenleri
Perl'de işe yarar programlar yazabilmek için Perl değişkenlerini tanımamız gerekir. Değişken demek,
değerleri saklayacağımız yer demektir. Değişkene değer atadıktan sonra program boyunca bu değeri
geri çağırabilir, kullanabilir ve değiştirebiliriz. Perl'de 3 çeşit değişken mevcuttur: Scalar, Array ve Hash
değişkenler.
Scalar Değişkenler
Scalar değişkenlere tek bir değer atanır. Bu değer bir sayı, bir cümle ya da başka bir scalar değişken
olabilir. Scalar değişkenlerin adlarının başında $ işareti bulunur. Örneğin $x, $y, $z, $adres,
$kullanici birer scalar değişken adıdır. Scalar değişkenlere değer atama işlemi de aşağıdaki
örneklerde görüldüğü gibi yapılır.
$sayi = 1;
$isim = "Sinan";
$pi = 3.141592;
Değişkenleri kullanmadan önce tanımlamanıza gerek yoktur. Ayrıca Perl değişkenleri program içinde
tip de değiştirebilir. İşte bir örnek:
$sihir = 23;
$sihir = "Sihirli sayımız $sihir";
Bazı programlama dillerinin tersine Perl bu durumu kabul eder ve bir hata mesajı vermez.
Şimdi ilkscript.pl isimli scripti biraz değiştirelim ve birkaç değişken ekleyelim:
#!/usr/bin/perl
$kursadi = "CGI Programlama";
print "Merhaba. Adın ne?\n";
$siz = <STDIN>;
chomp($siz);
print "Merhaba $siz. $kursadi kursuna hoş geldiniz.\n";
Scripti kaydedin ve UNIX'te çalıştırın. Program size isminizi soracak ve birşeyler yazıp enter'a basmanızı
bekleyecektir. Bu işlem
$siz = <STDIN>;
satırı dolayısıyla gerçekleşir. Yazdığınız yazı $siz değişkenine atanır. Yazdığınız yazının sonundaki
enter tuşunu simgeleyen "Carriage Return" karakteri aşağıdaki komut satırı ile silinir.
chomp($siz);
Aşağıdaki satır işletildiğinde değişkenlerin yerine atandığı değerler ekranınızda görünür. En sondaki \n
Per'de "Carriage Return" işaretini temsil eder. Yani programa, yazıyı yazdıktan sonra enter'a basmasını
söyler.
print "Merhaba $siz. $kursadi kursuna hoş geldiniz.\n";
Array Değişkenler
Array'ın Türkçe karşılığı "Dizi"dir. Array değişkenler için değerler listesi diyebiliriz. Scalar değişkenler
tek bir değer içermesine karşın array değişkenler birden fazla değer içerirler. Array değişken adlarının
başında at işareti (@) bulunur. İşte bir örnek:
@renkler = ("sari","kirmizi","yesil");
Perl'de dizi indisleri 0'dan başlar. Yani @renkler dizisinin ilk elemanını $renkler[0] verir.
@renkler dizisinin tek bir elemanının değerini göstereceği zaman @ işareti yerine $ işareti kullanılır. $
işareti tek bir değeri, @ işareti ise bütün diziyi kastettiğimiz anlamına gelir.
Bir dizinin tüm elemanları şu şekilde yazdırılabilir:
#!/usr/bin/perl
# bu bir açıklamadır.
# diyez (#) işareti ile başlayan bütün satırlar açıklamadır.
print "$renkler[0]\n";
Fakat elbette ki bunu yapmanın daha kolay bir yolu var. foreach yapısı kullanılarak dizileri rahatlıkla
yazdırabiliriz.
#!/usr/bin/perl
# bu bir açıklamadır.
# diyez (#) işareti ile başlayan bütün satırlar açıklamadır.
foreach $i (@renkler) {
print "$i\n";
}
foreach döngüsünün her tekrarlanışında $i değişkenine @renkler dizisinin bir elemanı atanır. İlk
tekrarda $i değişkeninin değeri "sari", ikinci tekrarda "kirmizi" ve üçüncü tekrarda "yesil" olur. { ve }
parantezleri döngünün başlangıç ve sonunu belirtir. Yani bu parantezler arasında kalan komutlar $i
değişkeninin bütün değerleri için tekrarlanır.
Dizi Fonksiyonları
Perl'de dizilere değer atamayı ve dizilerden değer okumayı kolaylaştıran fonksiyonlar mevcuttur.
@renkler = ("sari","kirmizi","yesil","mavi","turuncu","bordo");
$ilkrenk = pop(@renkler);
# $ilkrenk değişkenine @renkler dizisinin ilk değeri olan "sari"
atanır.
$sonrenk = shift(@renkler);
# $sonrenk değişkenine @renkler dizisinin son değeri olan "bordo"
atanır.
Bir diziye değer eklemek için push fonksiyonu kullanılır:
push(@renkler,"gri");
# @renkler dizisinin sonuna "gri" ilave edilir.
@yenirenkler = ("lacivert","pembe");
push(@renkler,@yenirenkler);
# @yenirenkler dizisindeki değerler @renkler dizisinin sonuna ilave
edilir.
Dizilerle ilgili işe yarayabilecek birkaç fonksiyon daha:
sort(@renkler);
# @renkler dizisinin elemanlarını alfabetik sıraya koyar.
reverse(@renkler);
# @renkler dizindeki elemanların diziliş sırasını ters çevirir.
@join(", ",@renkler);
# @renkler dizisini elemanların arasında ", " olacak şekilde
birleştirir.
$uzunluk = $#renkler;
# $uzunluk değişkenine @renkler dizisinin uzunluğu atanır.
Hash Değişkenler
Hash değişkenleri Array değişkenlerin özel bir hali olarak düşünebiliriz. Hash değişken adlarının
başında yüzde işareti (%) bulunur. Hash değişkenler öğe çiftlerinden oluşur: Anahtar ve Değer.
Aşağıdaki örneği inceledikten sonra daha rahat anlayacağınızı tahmin ediyorum:
Değişken
Anahtar
Değer
%sayfalar = ("sinan", "http://www.sinanilyas.cjb.net",
"koray", "http://cc.sau.edu.tr/~ktoksoz",
"baris", "http://turk.eu.org/uruzgar");
Aynı Hash şu şekilde de tanımlanabilir:
%sayfalar = ("sinan" => "http://www.sinanilyas.cjb.net",
"koray" => "http://cc.sau.edu.tr/~ktoksoz",
"baris" => "http://turk.eu.org/uruzgar");
%sayfalar değişkeninde anahtar olarak kişinin ismini, değer olarak da web sayfasının adresi saklanır.
Tıpkı Array'de olduğu gibi, bir Hash değişkenden tek bir değer okunacağı zaman $ işareti kullanılır.
print "$sayfalar{'baris'}\n";
Yukarıdaki satır Barış'ın web sayfasının adresini yazdırır. Eğer değişkendeki bütün değerleri yazdırmak
istiyorsanız bir foreach döngüsü kullanabilirsiniz:
foreach $anahtar (keys %sayfalar) {
print "$anahtar'ın web sayfasının adresi: $sayfalar{$anahtar}\n";
}
Bu örnekte %sayfalar değişkeninin anahtarlarını öğrenebilmek için bir hash değişkeninin
anahtarlarını dizi olarak veren keys fonksiyonu kullanılmıştır. keys fonksiyonunun tek bir dezavantajı
vardır: Anahtarları rastgele bir sırayla vermesi. Yani bu örnekte kimin adresinin önce, kiminkinin sonra
ekrana yazılacağı belli değildir. Adresleri belli bir sırayla yazdırmak istiyorsanız aşağıda gösterildiği gibi
foreach döngüsünde anahtarları kendiniz yazmalısınız.
foreach $anahtar ("sinan","koray","baris") {
print "$anahtar'ın web sayfasının adresi: $sayfalar{$anahtar}\n";
}
Hash değişkenler formla gönderilen verileri ayırmada çok işimize yarayacak. Örneğin $form{'soyad'}
bize formunuzdaki soyad kutucuğuna yazılan değeri verecek. Televizyoncuların deyimiyle: "AZ
SONRA!" :)
Neyse, biz yine işimize bakalım ve adres listesi veren bir web sayfası üreten yeni bir CGI scripti
yazalım. Tabi ki Hash değişken kullanarak.
#!/usr/bin/perl
%sayfalar = ("sinan" => "http://www.sinanilyas.cjb.net",
"koray" => "http://cc.sau.edu.tr/~ktoksoz",
"baris" => "http://turk.eu.org/uruzgar" );
print <<IlkKisim;
<html><head><title>Adres Listesi</title></head>
<body>
<h2>Adres Listesi</h2>
<ul>
IlkKisim
;
foreach $anahtar (keys %sayfalar) {
print "<li><a href=\"$sayfalar{$anahtar}\">$anahtar</a>\n";
}
print <<SonKisim;
</ul>
<p>
</body>
</html>
SonKisim
;
Yukarıdaki scripti "adreslistesi.cgi" adıyla kaydedin ve çalıştırılabilmesi için erişim yetkilerini 755 olacak
şekilde değiştirin. Sonra da web browser'ınızdan çağırın. Açılan sayfada isme tıkladığınız zaman o
kişinin web sayfasının açıldığını göreceksiniz.
Bölüm 3: CGI Ortam Değişkenleri
Ortam değişkenleri CGI programı çalıştırılıdığı zaman browser'ınızın (ve web server'ınızın) programa
gönderdiği bilgilerdir. Ortam değişkenleri %ENV isimli Hash değişkende saklanır.
CGI Ortam Değişkenleri
DOCUMENT_ROOT
Server'ınızın kök dizinini verir.
HTTP_COOKIE
Eğer varsa ziyaretçinin "cookie"sini verir.
HTTP_HOST
Server'ınızın "hostname"ini verir.
HTTP_REFERER
Scriptin çağrıldığı sayfanın adresini verir.
HTTP_USER_AGENT
Ziyaretçinin browser'ının tipini verir.
PATH
Server'ınızın "system path"ini verir. (Genelde /bin, /usr/sbin vs.)
QUERY_STRING
GET metodu ile yollanan bilgiyi verir.
REMOTE_ADDR
Ziyaretçinin IP adresini verir.
REMOTE_HOST
Ziyaretçinin "hostname"ini verir. (*)
REMOTE_PORT
Ziyaretçinin web server'ınıza bağlandığı portu verir.
REMOTE_USER
Ziyaretçinin kullanıcı adını verir. (.htaccess korumalı sayfalar için)
REQUEST_METHOD
Bilgi gönderme metodunu verir. (GET ya da POST)
SCRIPT_FILENAME
Scriptin tam yolunu verir.
SERVER_ADMIN
Server'ınızın webadmin'inin e-mail adresini verir.
SERVER_NAME
Server'ınızın tam domain adını verir. (Örn: cc.sau.edu.tr)
SERVER_PORT
Server'ınızın dinlemede olduğu portu verir.
SERVER_SOFTWARE
Serverdaki web server programını verir. (Örn: Apache 1.3)
(*) Eğer server'ınızda "reverse-name-lookups" yoksa REMOTE_HOST ziyaretçinin IP adresini verir.
Bazı server'larda bunlardan başka değişkenler de olabiliyor. Daha fazla bilgi için server'ınızın
dökümanlarını inceleyiniz. Farketmişseniz bazı değişkenler server'la ilgili, bazıları ise ziyaretçi ile ilgili
bilgileri içeriyor. Server'la ilgili olanların programa bildirdiği bilgiler o server'da çalışan bütün CGI
programları için aynı olacaktır. Fakat ziyaretçi ile ilgili bilgiler program her çalıştırıldığında farklı olabilir.
Her CGI çalıştırıldığında bütün ortam değişkenleri atanmaz. REMOTE_USER değişkeni sadece .htaccess
dosyası ile korunan dizin ya da altdizinler için atanır. Bu durumda REMOTE_USER değişkeninin alacağı
değer .htaccess dosyasındaki kullanıcı adıdır.
%ENV değişkeni CGI çalıştırıldığında otomatik olarak atanır ve isterseniz tamamını isterseniz sadece
belli değerleri kullanabilirsiniz. Mesela aşağıdaki kod ile ziyaretçinin IP adresini yazdırabilirsiniz.
print "IP adresiniz: $ENV{'REMOTE_ADDR'}\n";
Şimdi bütün ortam değişkenlerini yazdıran bir CGI yazalım. Yeni bir dosya oluşturun, "ortam.cgi" adıyla
kaydedin ve içine şunları yazın:
#!/usr/bin/perl
print <<HTMLSonu;
<html><head><title>Ortam Değişkenleri</title></head>
<body>
HTMLSonu
;
foreach $anahtar (sort(keys %ENV)) {
print "$anahtar = $ENV{$anahtar}<br>\n";
}
print "</body></html>";
Scripti kaydedin, erişim yetkilerini 755 olarak ayarlayın ve browser'ınızdan çağırın. Eğer hata mesajı
alırsanız programı UNIX'te çalışmayı deneyip hatanın nerede olduğunu öğrenebileceğinizi hatırlayın.
Bu örnekte sort fonksiyonu kullanılarak %ENV değişkeninin anahtarları alfabetik sıraya koyduk.
Perl'ün sort fonksiyonu karakter değerlerini karşılaştırdığı için sayıları düzgün bir şekilde sıraya
koyamaz.
Basit Bir Sorgu Formu
Bir HTML formundan CGI'a bilgi göndermek için iki yol vardır. GET ve POST. Form bilgisinin server'a
nasıl yollandığını bu metodlar belirler. GET metodunda formla gönderilen bilgiler URL'in bir parçası
olarak gönderilir ve QUERY_STRING ortam değişkenine atanır. POST metodunda nasıl gönderildiğini
bir sonraki bölümde anlatacağız.
QUERY_STRING değişkenine birkaç değişik yolla atama yapabiliriz. Birinci yöntem aşağıda görüldüğü
gibidir.
http://hammer.prohosting.com/cgi-bin/ortam.cgi?deneme1
Yukarıdaki linklerin her birine tıklayın. QUERY_STRING değişkeninin değerinin soru işaretinden sonra
gelen yazı olduğunu göreceksiniz. Bu örneklerde QUERY_STRING değişkeni "deneme1","deneme2" ve
"deneme3" değerlerini alır.
Bir başka yöntem de aşağıdaki gibi basit bir form hazırlamaktır.
<form action="http://hammer.prohosting.com/~sinan/cgi-bin/ornek/ortam.cgi"
method="GET">
Buraya birşeyler yazın: <input type="text" name="ornek_yazi" size=30><p>
</form>
"Gönder" düğmesinin olmadığını farketmişsinizdir sanırım. GET metodu ile sadece enter'a basarsınız ve
form gönderilir. (Bu yöntem sadece bir tane girdi alanı olduğu zaman işe yarar. Birden fazla girdi
alanını göndermek için mutlaka "Gönder" düğmesi koymalısınız.)
Yukarıdaki kodları kullanarak bir HTML dosyası hazırlayın ve "get.html" adıyla kaydedip browser'ınızla
açın. Daha sonra form alanına birşeyler yazın ve enter'a basın. QUERY_STRING değişkeninin değeri
aşağıdaki gibi olur.
$ENV{'QUERY_STRING'} = ornek_yazi=iste+yazdiginiz+yazi
Eşittir (=) işaretinin solundaki yazı form alanının adıdır. Sağındaki yazı ise formdaki kutucuğa
yazdığınız yazıdır. FAKAT farkettiğiniz gibi boşlukların yerini artı (+) işareti almış. Hatta çeşitli
noktalama işaretleri ve özel karakterlerin yerine %-kod şeklinde özel kodlar çıkmış.
Buna "URL Kodlama" denir ve ister GET metodu ister POST metodu kullanılsın, herhangi bir form ile
bilgi gönderildiği zaman meydana gelir.
Perl scriptiniz bu bilgiyi eski haline getirebilir fakan uzun ve karmaşık bilgiler yollandığında POST
metodunu kullanmak daha iyidir. GET metodu daha çok veritabanından bilgi aratma gibi tek alanlı
formlar için elverişlidir.
GET metodu ile birden fazla alanlı formları da gönderebilirsiniz.
<form action="http://hammer.prohosting.com/~sinan/cgibin/ornek/ortam.cgi" method="GET">
Adınız: <input type="text" name="ad" size=30><p>
Soyadınız: <input type="text" name="soyad" size=30><p>
<input type="submit" value="Gönder">
</form>
Bo formla gönderilen bilgiler aşağıdaki gibi görünür.
$ENV{'QUERY_STRING'} = ad=umut+baris&soyad=ruzgar
Değerler & işareti ile ayrılmıştır. Bu iki değeri birbirinden ayırmak için Perl'ün split fonksiyonunu
kullanacağız.
@degerler = split(/\&/,$ENV{'QUERY_STRING'});
foreach $i (@degerler) {
($alanadi, $deger) = split(/=/,$i);
print "$alanadi = $deger\n";
}
split fonksiyonu bir karakter sırasını, belirtilen karakter ya da karakterlerden ayırarak bir dizi
oluşturur. Örneğimizin ilk satırında QUERY_STRING değişkeninin değeri & işaretinden ikiye ayrılmıştır.
& işaretinden önce \ kullanılmasının nedeni & işaretinin Perl'de özel bir anlamı olmasıdır. (Perl'de bazı
özel karakterleri kullanırken başına \ işareti koymamız gerekebilir). Bu ayırma işlemi sonucu
@degerler dizisine iki değer atanır: ad=umut+baris ve soyad=ruzgar. foreach döngüsünde
önce = işaretinden alan adı ve alanlara yazılan yazılar birbirinden ayrılarak $alanadi ve deger
değişkenlerine atanır. Sonra da birbirinden ayrılmış olan bu değerler yazdırılır.
GET metodu hakkında bazı uyarılar: Bu metod bilgi göndermek için güvenli değildir. Bu yüzden şifre ve
kredi kartı bilgileri gibi gizli bilgileri gönderirken asla bu metodu kullanmayınız. Gönderilen bilgi URL'in
bir parçası olarak gönderildiği için server'ın log dosyalarında kaydedilir ve log dosyaları da server'daki
bütün kullanıcılar tarafından okunabilir. Gizli bilgiler bir sonraki bölümde göreceğimiz POST metodu ile
güvenli bir biçimde gönderilebilir.
Bölüm 4: Form İşleme
POST metodunda bilgiler URL ile birlikte gönderilmediği GET metodundan daha güvenlidir. POST
metodunun GET metoduna bir diğer üstünlüğü de daha fazla bilgi gönderebilmesidir. Ayrıca, GET
metodu ile gönderilen bilgiler web browser, web server ya da proxy server'ın kaşe belleğinde (cache)
saklanabilir fakat POST metodu ile bilgiler her defasında yeniden gönderilir. Dezavantajı ise POST ile
gönderilen bilgiler daha karmaşık olacağından dolayı bu bilgileri çözmek için daha biraz daha karmaşık
bir kod yazmamız gerekir.
Web server, form bilgilerini CGI programına kodlayarak gönderir. Alfanumerik karakterler olduğu gibi
gönderilir; boşluklar artı (+) işaretine çevrilir; tab, çift tırnak (") gibi özel işaretler de "%HH" şeklinde
kodlanır. Burada "HH" karakterin ASCII karşılığının hexadesimal (16'lık sistemdeki) değeridir. Bu
kodlama işlemine "URL kodlama" denir. Aşağıdaki tabloda sık kullanılan bazı karakterlerin kodlanmış
karşılıklarını görebilirsiniz.
Normal
Karakter
Kodlanmış
Hali
\n (enter)
%0A
\t (tab)
%09
/
%2F
~
%7E
:
%3A
;
%3B
@
%40
&
%26
Gönderilen bilgiyle işe yarar şeyler yapabilmek için CGI bu kodlanmış bilgiyi çözmelidir. Neyse ki
Perl'de substitute ve translate komutlarıyla bunu yapmak oldukça kolaydır. Perl, karakter
içerisinde arama yapma ve değiştirme konusunda oldukça yeteneklidir. substitute komutunun
temel yazılış biçimi aşağıdaki gibidir.
$yazi =~ s/aranan/yerinekonan/;
Bu örnek $yazi scalar değişkeninde aranan kelimesinin yerine yerinekonan kelimesini koyar.
Araya konan operatör =~ (eşittir ve yanında tilde) işaretidir.
Daha iyi anlaşılacağını düşündüğüm başka bir örnek:
$selamlama = "Merhaba. Benim adım xisimx.\n";
$selamlama =~ s/xnamex/Sinan/;
print $selamlama;
Yukarıdaki örnek "Merhaba. Benim adım Sinan." yazdıracaktır. $selamlama değişkeninde "xisimx"in
yerini "Sinan"ın aldığına dikkat edin.
Buna yakın fakat bir parça farklı bir komut da translate komutudur.
$yazi =~ tr/arananlistesi/yerinekonanlistesi/;
Bu komut "arananlistesi"ndeki bütün karakterleri "yerinekonan" listesindekilerle değiştirir. İşte bir
örnek:
$kucukh =~ tr/[A-Z]/[a-z]/;
Bu örnek bütün yazıyı küçük harfe çevirir. [A-Z]'deki parantezler karşılaştırılacak karakter sınıfını
belirtir.
Şimdi tekrar formlara dönelim. Formla gönderilen bilginin kodunu çözmeniz için bilgide iki değişiklik
yapmalısınız:
$value =~ tr/+/ /;
$value =~ s/%([a-fA-F0-9][a-fA-F0-9])/pack("C", hex($1))/eg;
İlk satırda + işaretleri boşluğa çevrilir. İkinci satırda ise pack() fonksiyonu kullanılarak %HH hex çiftleri
ASCII karşılıklarına çevrilir.
Şimdi "post.cgi" adında yeni bir CGI hazırlayalım.
#!/usr/bin/perl
read(STDIN, $tampon, $ENV{'CONTENT_LENGTH'});
@ciftler = split(/&/, $tampon);
foreach $cift (@ciftler) {
($isim, $deger) = split(/=/, $cift);
$deger =~ tr/+/ /;
$deger =~ s/%([a-fA-F0-9][a-fA-F0-9])/pack("C", hex($1))/eg;
$FORM{$isim} = $deger;
}
print "<html><head><title>Form Bilgileri</title></head><body>";
print "<h2>Formla gönderilen bilgiler:</h2>\n";
foreach $anahtar (keys(%FORM)) {
print "$anahtar = $FORM{$anahtar}<br>";
}
Şimdi yukarıdaki kodları açıklayalım. Form ile gönderilen bilgi önce $tampon scalar değişkenine
okunuyor. Sonra & işaretlerinden ayrılarak elde edilen "formdegiskeni=deger" şeklindeki form alanı
bilgileri @ciftler dizisine yerleştiriliyor. Sonra foreach döngüsünde herbir form alanı bilgisi =
işaretinden ayrılıyor ve URL kodu çözülerek %FORM Hash değişkenine atanıyor. %FORM değişkenindeki
anahtar adları form alanının adıdır. Mesela <input type="text" name="ad" size=30> HTML
kodunda koyu yazılan "ad" değeri form alanının adıdır. Formunuzda "ad" ve "soyad" isimli iki form
alanı varsa scriptinizde bu değerleri $FORM{'ad'} ve $FORM{'soyad'} şeklinde kullanabilirsiniz.
Aşağıdaki örneği inceleyerek split fonksiyonunun nasıl çalıştığını hatırlayalım.
$yazi = "sari&kirmizi&yesil";
@renkler = split(/&/,$yazi);
@renkler değişkeninin yeni değeri ("sari","kirmizi","yesil") olur.
Şimdi de scriptimizi denemeye geldi sıra. Form için aşağıdaki kodları kullanarak bir HTML dosyası
oluşturun ve "post.html" adıyla kaydedin.
<form action="http://hammer.prohosting.com/~sinan/cgibin/ornek/post.cgi" method="POST">
<pre>
Adınız: <input type="text" name="ad" size=30><br>
Soyadınız: <input type="text" name="soyad" size=30><br>
</pre>
<input type="reset" value="Tümünü Sil">
</form>
İsterseniz scriptimizi biraz daha geliştirelim. Scriptimiz form bilgilerini mail adresimize göndersin. İlk
önce sistemimizde sendmail programının nerede olduğunu bulalım. Bunu öğrenmek için which
sendmail ya da whereis sendmail komutunu kullanabilirsiniz. (benim kullandığım serverda bu
programın yeri /usr/sbin/sendmail olduğundan örneklerimizde bu şekilde kullanacağız. Eğer sizin
server'ınızda farklı bir yerde ise kendi server'ınızdaki yerini yazmanız gerekir.)
Not: @ işaretini çift tırnak arasında ya da print <<HTMLSonu bloğunda kullanırken önüne
"silyas\@esentepe.sau.edu.tr" örneğindeki gibi \ işareti koymalısınız. Tek tırnak arasında
'[email protected]' örneğinde olduğu gibi \ işareti koymadan güvenle
kullanabilirsiniz.
#!/usr/bin/perl
$deger =~ tr/+/ /;
}
$mailprog = '/usr/sbin/sendmail';
# bunu kendi mail adresinizle değiştirin
$gonderilen = '[email protected]';
# burada maili göndermek üzere sendmail programı açılıyor
# eğer sendmail programı bulunamazsa hata alt programı (en altta)
# işletilerek programın bulunamadığı yazıyor
open (MAIL, "|$mailprog -t") or &hata("$mailprog bulunamadı!\n");
# sendmail programına mailin kime gönderileceği bildiriliyor
print MAIL "To: $gonderilen\n";
#
#
#
#
sendmail programına ziyaretçinin email adresi bildiriliyor.
bu "Yanıtla" tuşuna bastığınızda işe yarar
kullanmak zorunda değilsiniz
formunuzda 'email' ve 'isim' kutularının bulunduğu varsayılmıştır.
print MAIL "Reply-to: $FORM{'email'} ($FORM{'isim'})\n";
# sendmail programına mailin konusu gönderiliyor
# konudan sonra iki tane \n olduğuna dikkat edin
print MAIL "Subject: Form Bilgileri\n\n";
# sendmail programına form bilgileri gönderiliyor
foreach $anahtar (keys(%FORM)) {
print MAIL "$anahtar = $FORM{$anahtar}\n";
}
# bilgiler gönderildikten sonra sendmail programını kapatmayı
unutmayın
close(MAIL);
# teşekkür sayfası oluşturuluyor
print <<HTMLSonu;
<html><head><title>Teşekkürler</title></head><body>
<h2>Teşekkürler</h2>
Mailiniz gönderildi. Formu gönderdiğiniz için teşekkürler<p>
</body></html>
HTMLSonu
;
# hata alt programı
sub hata {
($hatamesaji) = @_;
print "<html><head><title>Hata!</title></head><body>"
print "<h2>Hata</h2>\n";
print "$hatamesaji<p>\n";
print "</body></html>\n";
exit;
}
Yukarıdaki scriptte yeni bir yapı kullandık: hata isimli bir "alt program". Alt programlar programların
sadece çağırıldıkları zaman işletilen komutlarıdır diyebiliriz. Örneğimizde hata alt programı sadece
sendmail programı bulunamazsa çalıştırılır. Programınızın bu durumda size bir server hatası vermesi
yerine neyin yanlış gittiğine dair bilgi vermesini istersiniz. hata alt programıyla bu yapılıyor. sendmail
programının bulunmadığını bildiren bir web sayfası gösteriyor ve Perl'den çıkıyor. Perl'de alt programlar
&altprogramadi ya da &atlprogramadi (argümanlar) şeklinde çağrılır. Argümanlar alt
programa gönderilen değerlerdir.
Şimdi aşağıdaki kodlarla bir form oluşturun ve scripti deneyin.
<form action="http://hammer.prohosting.com/~sinan/cgibin/ornek/mail.cgi" method="POST">
<pre>
Adınız: <input type="text" name="isim" size=30>
E-mail adresiniz: <input type="text" name="email" size=30>
Web sayfanız: <input type="text" name="web_sayfasi" size=30>
Yaşınız: <input type="text" name="yas" size=3>
</pre>
</form>
Eğer herşey yolunda giderse birkaç dakika sonra form bilgileri e-mail adresine gelecektir.
Eğer form bilgilerini birkaç adrese birden göndermek istiyorsanız adresleri aşağıdaki gibi aralarına
virgül koyarak yazabilirsiniz.
$gonderilen = '[email protected]', [email protected],
[email protected]';
Bölüm 5: İleri Seviye Formlar
Bir önceki bölümde form bilgilerinin kodlarının nasıl çözülecegini ve mail olarak gönderileceğini gördük.
Fakat yazdığımız scriptte bir eksiklik vardı: Hata kontrolü. Eğer boş formlar almak istemiyorsanız ya da
belli alanların mutlaka doldurulmasını istiyorsanız, hatta bir anket yapıyor ve verilen cevaba göre
scriptinizin farklı işler yapmasını istiyorsanız şimdi yazacaklarımı dikkatlice okuyun.
Belli bir şartın doğru olup olmadığını kontrol etmek için if blokunu kullanırız.
if ($degiskenadi eq "birseyler") {
# koşul doğruysa işletilecek komutlar
}
elsif ($degiskenadi eq "baskaseyler") {
# bu koşul doğruysa işletilecek komutlar
}
else {
# yukarıdaki koşulların hiçbiri doğru değilse işletilecek komutlar
}
elsif ve else bloklarının konulması şart değildir. Sadece tek bir şartın doğruluğunu kontrol
edecekseniz şu şekilde kullanabilirsiniz:
if ($varname > 23) {
# $sayi 23'ten büyükse işletilecek komutlar
}
Perl'de değişkenin sayı ya da yazı oluşuna göre değişik karşılaştırma operatörleri vardır.
Karşılaştırma İfadesi
Sayı İçin
Yazı İçin
$x eşittir $y
$x == $y
$x eq $y
$x eşit değildir $y
$x != $y
$x ne $y
$x büyüktür $y
$x > $y
$x gt $y
$x büyük eşittir $y
$x >= $y
$x ge $y
$x küçüktür $y
$x < $y
$x lt $y
$x küçük eşittir $y
$x <= $y
$x le $y
Farkettiğiniz gibi, yazıların karşılaştırılmasında karakter operatörler (eq, ne, vs.), sayıların
karşılaştırılmasında işaret operatörler (==, !=, vs.) kullanılır.
Şimdi "mail.cgi" isimli scriptimizi açıp sendmail programını açan satırın (open (MAIL,
"|$mailprog -t") or &hata("$mailprog bulunamadı!\n");) hemen öncesine şu kodları
yerleştirin ve scripti "mail2.cgi" adıyla kaydedin.
if ($FORM{'isim'} eq "") {
&hata("Lütfen isminizi yazın");
}
Hata mesajının yazdırılmasında hata alt programından faydalanılıyor. Scriptimize bu kodu eklemekle
formunuzdaki isim alanının doldurulmasını zorunlu kılmış olduk. Aşağıdaki gibi birden fazla alanı da
kontrol edebilirdik.
if ($FORM{'isim'} eq "" or $FORM{'email'} eq "" or $FORM{'yas'} eq
"") {
&hata("Lütfen isminizi, e-mail adresinizi ve yaşınızı yazın");
}
Yukarıdaki kod "isim", "email" ya da "yas" isimli alanların herhangi biri boş bırakıldığı takdirde hata
mesajının yazdırılmasını sağlayacaktır. Koşullar or operatörü ile ayrılmışlardır. (or yerine || da
kullanılabilir.)
Onay Kutuları
Formdaki onay kutularının nasıl yazdırıldığını bir örnekle açıklayalım. İlk önce aşağıdaki kodlarla bir
sayfa oluşturun ve "renk.html" adıyla kaydedin.
<html><head><title>Sevdiğiniz Renkler</title></head><body>
<form action="http://hammer.prohosting.com/~sinan/cgibin/ornek/renk.cgi" method="POST">
<h3>Sevdiğiniz renkleri işaretleyin</h3>
<input type="checkbox" name="kirmizi" value=1> Kırmızı<br>
<input type="checkbox" name="sari" value=1> Sarı<br>
<input type="checkbox" name="yesil" value=1> Yeşil<br>
<input type="checkbox" name="mavi" value=1> Mavi<p>
</form>
</body></html>
Burada value sıfatına istediğiniz değeri verebilirsiniz. Yukarıda CGI programında daha kısa kod
yazabilmek için "1" değeri verilmiştir.
Şimdi de bu formun kodunu çözecek CGI programını yazalım.
#!/usr/bin/perl
$deger =~ tr/+/ /;
}
print "<html><head><title>Sonuçlar</title></head>\n";
print "<body>\n";
print "<h2>Sonuçlar</h2>\n";
@renkler = ("kirmizi","sari","yesil","mavi");
foreach $renk (@renkler) {
if ($FORM{$renk} == 1) {
print "$renk rengini işaretlediniz<br>\n";
}
}
Radyo Düğmeleri
Radyo düğmeleri onay kutularından biraz farklıdır. Form hazırlarken radyo düğmelerinin hepsinin name
sıfatına aynı değer atandığı için yazdırılması daha kolaydır. Bir örnek vererek bunu açıklayalım.
Aşağıdaki kodlarla bir sayfa hazırlayın ve "renk2.html" adıyla kaydedin.
<html><head>
<title>En Sevdiğiniz Renk</title>
</head>
<body>
<form action="http://hammer.prohosting.com/~sinan/cgibin/ornek/renk2.cgi" method="POST">
<h3>İçlerinde en sevdiğiniz renk hangisi?</h3>
<input type="radio" name="renk" value="kirmizi"> Kırmızı<br>
<input type="radio" name="renk" value="sari"> Sarı<br>
<input type="radio" name="renk" value="yesil"> Yeşil<br>
<input type="radio" name="renk" value="mavi"> Mavi<p>
</form>
</body>
</html>
Şimdi de aşağıdaki kodları yazın ve "renk2.cgi" adıyla kaydedin. ("renk.cgi"den tek farkının foreach
döngüsünün yerine konan print "En sevdiğiniz renk: $FORM{'renk'}\n"; satırı olduğuna
dikkat edin.)
#!/usr/bin/perl
$deger =~ tr/+/ /;
}
print "<html><head><title>Sonuçlar</title></head>\n";
print "<body>\n";
print "<h2>Sonuçlar</h2>\n";
print "En sevdiğiniz renk: $FORM{'renk'}\n";
Scriptimizi bir adım daha geliştirerek ziyaretçiye sadece seçtiği rengi söylemekle kalmayıp aynı
zamanda fon rengini seçilen renk yapacak şekilde değiştirelim.
#!/usr/bin/perl
$deger =~ tr/+/ /;
}
%renkler = ("kirmizi" => "red",
"sari" => "yellow",
"yesil" => "green",
"mavi" => "blue");
print "<html><head><title>En Sevdiğiniz Renk</title></head>\n";
print "<body bgcolor=$renkler{$FORM{'renk'}}>\n";
print "<h2>En sevdiğiniz renk: $FORM{'renk'}</h2><br>\n";
Seçim Kutuları
Seçim kutularının kodunun çözülmesi hemen hemen radyo butonları gibidir. Yine konunun daha iyi
anlaşılması bakımından bir örnek verelim.
Aşağıdaki kod ile formu oluşturun ve sayfayı "renk3.html" adıyla kaydedin.
<form action="http://hammer.prohosting.com/~sinan/cgibin/ornek/renk2a.cgi" method="POST">
<select name="renk">
<option value="kirmizi"> Kırmızı
<option value="sari"> Sarı
<option value="yesil"> Yeşil
<option value="mavi"> Mavi
</select><p>
</form>
Seçim kutularının değerlendirilmesi radyo botonları ile aynı olduğundan yeni bir script yazmamıza
gerek yok. Formumuzu "renk2a.cgi" scriptine gönderebiliriz.
Şu ana kadar öğrendiğimiz bilgilerle onay kutuları, radyo düğmeleri ve seçim kutuları içeren form
bilgilerini web sayfasına yazan bir CGI scripti hazırlayabiliriz. Aşağıdaki kodlarla yeni bir HTML dosyası
oluşturun ve "form.html" adıyla kaydedin.
<html><head><title>Form</title></head>
<body>
<form action="http://hammer.prohosting.com/~sinan/cgibin/ornek/form.cgi" method="POST">
İsminiz: <input type="text" name="isim" size=30><p>
E-mail adresiniz: <input type="text" name="email" size=30><p>
Bu siteye nasıl ulaştınız?
<select name="nasilulasti">
<option value=0 selected>Seçim yapın...
<option value=1>Direk adresini yazdım
<option value=2>Siteyi bookmark etmiştim
<option value=3>Arama motorundan buldum
<option value=4>Başka bir siteden
<option value=5>Adresi bir kitaptan aldım
<option value=6>Diğer
</select><p>
Siteye
<input
<input
<input
<input
<input
5 üzerinden kaç verirsiniz?<br>
type="radio" name="puan" value=1>
1
2
3
4
5<p>
Aşağıdakilerden hangileriyle ilgilenirsiniz?<br>
<input type="checkbox" name="wds" value=1> Web Design<br>
<input type="checkbox" name="wsy" value=1> Web Server
Yöneticiliği<br>
<input type="checkbox" name="tic" value=1> Elektronik Ticaret<br>
<input type="checkbox" name="als" value=1> İnternetten Alışveriş<br>
<input type="checkbox" name="egt" value=1> İnternet Aracılığıyla
Eğitim<br>
<p>
Sayfa hakkında yorumlarınız:<br>
<textarea name="yorum" rows=5 cols=70 wrap="virtual">
</textarea>
<p>
</form>
</body></html>
Şimdi de "form.cgi" programını yazalım.
#!/usr/bin/perl
$deger =~ tr/+/ /;
}
# "Bu siteye nasıl ulaştınız?" sorusunun cevabı
# numara olarak gönderildiği için bunu çevirebilmek
# için bir hash değişkene ihtiyacımız var
%nasilulasti = ( 0 => "",
1
2
3
4
5
6
=>
=>
=>
=>
=>
=>
"Direk adresini yazdım",
"Siteyi bookmark etmiştim",
"Arama motorundan buldum",
"Başka bir siteden",
"Adresi bir kitaptan aldım",
"Diğer" );
print <<HTMLBas;
<html><head><title>Sonuçlar</title></head>
<body>
<h2>Sonuçlar</h2>
Formla gönderdiğiniz bilgiler aşağıdaki şekildedir:<p>
İsminiz: $FORM{'isim'}<p>
E-mail adresiniz: $FORM{'email'}<p>
Siteye nasıl ulaştığınız: $nasilulasti{$FORM{'nasilulasti'}}<p>
Siteye verdiğiniz puan: $FORM{'puan'}<p>
HTMLBas
;
%secim = ("wds"
"wsy"
"tic"
"als"
"egt"
=>
=>
=>
=>
=>
"Web Design",
"Web Server Yöneticiliği",
"Elektronik Ticaret",
"İnternetten Alışveriş",
"İnternet Aracılığıyla Eğitim" );
print "Aşağıdaki konularla ilgileniyorsunuz:<br>\n";
foreach $anahtar (keys %secim) {
if ($FORM{$anahtar} == 1) {
print "$secim{$anahtar}<br>\n";
}
}
print <<HTMLSon;
<p>
Sayfa hakkında yorumlarınız:<br>
$FORM{'yorum'}
<p>
</body></html>
HTMLSon
;
Eğer form bilgilerinin mail adresinize gönderilmesini istiyorsanız geçen bölümde öğrendiğiniz bilgilerle
bunu yapabilirsiniz.
Bölüm 6: Dosya İşlemleri
Daha ileri seviye CGI uygulamaları hazırlamaya başladığınızda bilgileri daha sonra kullanmak üzere
dosyalara yazarak saklamak isteyeceksiniz. Mesela bir misafir defteri (guestbook) programınız olabilir
ve isim, e-mail gibi bilgileri bir log dosyasına kaydetmek isteyebilirsiniz. Ya da bir sayac programının bir
dosyadaki sayıyı arttırmasını isteyebilirsiniz. Hatta bir veritabanı dosyasından bilgi tarayarak bulup web
sayfasına yazdıran bir program yapmak isteyebilirsiniz. Bütün bunları yapabilmek için dosya işlemlerini
yani dosyadan bilgi okuma ve dosyaya bilgi yazmayı öğrenmelisiniz.
Çoğu server minimum erişim yetkileriyle çalışır. Bu server'ın güvenliği açısından önemlidir fakat
dosyalara yazmayı güçleştirir. CGI programının yeni dosyalar oluşturmaya yetkisi yoktur. CGI
programının dosyaya bilgi yazabilmesi için dosyanın erişim yetkilerinin aşağıdaki komutla "herkes
tarafından yazılabilir" yapılması gerekir.
Bu komut dosyanın herkes tarafından okunabilir ve yazılabilir olmasını sağlar. Yalnız işin bir de kötü
tarafı var. Server'ınızdaki diğer kullanıcılar rahatlıkla dosyanızı silebilirler. Ve malesef bu konuda diğer
kullanıcılara güvenmekten başka yapabileceğiniz birşey yok :)
Eğer dosyayı sadece içinden bilgi okumak için kullanacaksanız aşağıdaki komutula sadece okuma
yetkisi verebilirsiniz.
Dosyaları Açma
Dosyaları açmak için open komutunu kullanırız.
open(dosyadegiskeni,dosyaadi);
Şimdi bunu açıklamak için birkaç örnek verelim.
open(DOSYA,"bilgi.txt");
open(DOSYA,">bilgi.txt");
açar
open(DOSYA,">>bilgi.txt");
# bilgi.txt dosyasını okumak için açar
# bilgi.txt dosyasını üstüne yazmak için
# bilgi.txt dosyasını eklemek için açar
Dosya değişkeni, dosyanın programda kullanılacak olan adıdır diyebiliriz. Yani dosyayı açtıktan sonra
programın bir yerinde dosyaya erişmek için dosyanın sistemdeki adını değil dosya değişkenini
kullanırız. Bu örneklerde dosya değişkeni "DOSYA" olarak seçilmiştir. Fakat dosya değişkeni olarak
istediğiniz şeyi yazabilirsiniz.
Dosyanın adının başında eğer > işareti varsa dosya üstüne yazılmak için açılmıştır yani dosyada
bulunan bütün bilgiler silinir ve yerine yenileri yazılır. Dosyanın adının başında eğer >> işareti varsa
dosya sonuna bilgi eklemek için açılmıştır yani dosyada bulunan bilgiler silinmeden yeni yazacaklarımız
dosyadaki bilgilerin sonuna eklenir.
Bu arada bir konuda sizi uyarmak istiyorum: CGI programınız eğer tam yolunu yazmamışsanız
dosyanızı bulamayabilir. Bu yüzden sadece "bilgi.txt" yazmak yerine "/home/httpd/cgibin/bilgi.txt" şeklinde dosyanın tam yolunu yazmanız gerekebilir.
Dosya açmak için yukarıda kullandığımız kodun eksik bir yönü var: Hata kontrolü. Dosyanın
açıldığından emin olmak için dosyayı aşağıda gösterildiği şekilde açmalısınız.
open(DOSYA,">bilgi.txt") or &hata("bilgi.txt dosyası bulunamadı...");
Burada 4. bölümdeki hata alt programı kullanılarak dosya açılmadığı takdirde programın gerekli
açıklamayı yazdırarak Perl'den çıkması sağlanır.
Şimdi geçen bölümde yazdığımız "form.cgi" programında bazı değişiklikler yaparak form bilgilerini bir
dosyaya yazdıralım. Aşağıdaki kodları "form2.cgi" adıyla kaydedin.
#!/usr/bin/perl
$deger =~ tr/+/ /;
$deger =~ s/\n/ /g; # satır sonu işaretlerini yok etmek için
eklendi
}
open(DOSYA,">>formbilgileri.txt") or &hata("formbilgileri.txt dosyası
açılamadı. Lütfen silyas\@esentepe.sau.edu.tr adresine mail atarak
webmaster'ı uyarınız.");
print DOSYA
"$FORM{'isim'}|$FORM{'email'}|$FORM{'nasilulasti'}|$FORM{'puan'}|";
%secim = ("wds"
"wsy"
"tic"
"als"
"egt"
=>
=>
=>
=>
=>
"Web Design",
"Web Server Yöneticiliği",
"Electronic Commerce",
"Elektronik Ticaret",
"İnternet Aracılığıyla Eğitim" );
foreach $anahtar (keys %secim) {
if ($FORM{$anahtar} == 1) {
print DOSYA "$anahtar,";
}
}
print DOSYA "|$FORM{'yorum'}\n";
close(DOSYA);
print <<HTMLSonu;
<html><head><title>Teşekkürler</title></head>
<body>
<h2>Teşekkürler</h2>
Gönderdiğiniz bilgiler kaydedildi.
</body></html>
HTMLSonu
;
sub hata {
($hatamesaji) = @_;
print "<h2>Hata!</h2>\n";
print $hatamesaji;
exit;
}
Şimdi bilgilerin yazılacağı dosyayı oluşturup "yazılabilir" yapmalısınız. Bunun için programı kaydettiğiniz
dizinde şu komutları yazın:
touch formbilgileri.txt
chmod 666 formbilgileri.txt
touch komutu ile yeni ve boş bir dosya oluşturulur ve chmod komutu ile herkesin dosyaya
yazabilmesi sağlanır.
Şimdi "form.html" dosyasını açın ve formu "form2.cgi" ile göndermesi için gerekli değişikliği yapın.
Sonra da "form2.html" adıyla kaydedin. Formu doldurup gönderdiğinizde herşey yolunda gitmişse
"formbilgileri.txt" dosyasının içeriği aşağıdaki gibi olacaktır.
sinan ilyas|[email protected]|1|5|wds,egt,|siteniz harika
Bu şekilde text dosyasından oluşan ve her satırı yeni bir kayıt olan veritabanı dosyalarına "flat-file
database" denir. Bu örnekte alanlar pipe (|) işareti ile ayrılmıştır. İsterseniz gönderilen bilgide
bulunmacak başka bir karakter kullanabilirsiniz.
Yukarıdaki kodla ilgili bir şeyi daha açıklayalım.
$deger =~ s/\n/ /g;
Bu satırla ifadelerin sonlarındaki satır sonu işarertlerini yok ediyoruz çünkü veritabanı dosyamızda her
kaydın tek satırda olması gerekiyor. Ayrıca, dikkat etmişseniz peşpeşe birkaç print komutu
kullanmamıza rağmen herşey tek bir satıra yazdırıldı. Bunun nedeni son print komutuna kadar \n
ifadesini kullanmamış olmamız.
Buna bir örnek verirsek sanırım daha iyi anlaşılır.
print "Merhaba, ";
print "ben ";
print "Sinan.\n";
Kodları aşağıdaki gibi bir çıktı verir.
Merhaba, ben Sinan.
Dosyaları Kapatma
Dosya ile işiniz bittiği zaman dosyayı kapatmalısınız. Bunu aşağıdaki komutla yapabilirsiniz.
close(dosyadegiskeni);
Dosyalardan Bilgi Okuma
Bir gün merak edip formla gönderilen bilgilerin bir özetini görmek isteyebilirsiniz. Bunun için
programda bilgilerin kaydedildiği dosyayı açtırıp bütün kayıtları okutup gereken hesapları
yaptırmalısınız.
Bir dosyadan bilgiyi okuturken ister tek bir satırı, isterseniz bütün dosyayı okuyabilirsiniz. İşte bir
örnek:
open(DOSYA,"formbilgileri.txt") or &hata("Dosya açılamadı.");
$a = <DOSYA>; # $a değişkenine dosyadan bir tek satır okur
@b = <DOSYA>; # @b değişkenine dosyanın tamamını okur
close(DOSYA);
Bu kodlar "formbilgileri.txt" dosyasının ilk satırını $a scalar değişkenine, geri kalan satırları @b dizisine
okur. Bu durumda @b disizinin her bir elemanı bir satır olur. Her iki kod satırında da okutma işi
<DOSYA> koduyla yapılıyor. Dosyadan ne kadar bilgi okunacağını atanacağı değişkenin tipi belirliyor.
Aşağıdaki dosyanın tamamını bir diziye okuduktan sonra dosyanın içeriğini satır satır ekrana yazdırır.
open(DOSYA,"formbilgileri.txt") or &hata("Dosya açılamadı.");
@bilgiler = <DOSYA>;
close(DOSYA);
foreach $satir (@bilgiler) {
chomp($satir);
print "$satir\n";
}
Bu kodlar dosyanın açık kalma süresini en aza indirir. Bu yüzden dosyadan bilgi okurken bu metodu
kullanmanızı tavsiye ederim.
Şimdi "formbilgileri.txt" dosyasından bilgileri okuyup kaç kişinin formu gönderdiğini, siteye en çok
hangi yolla ulaşıldığını, siteye verilen puanların ortalamasını, hangi bilgisayar alanıyla kaç kişinin
ilgilendiğini ve yapılan yorumların listesi yazdıran bir CGI programı yazalım.
Şimdi "özet.cgi" adında yeni bir dosya oluşturun ve içine şu kodları yazın:
#!/usr/bin/perl
open(DOSYA,"formbilgileri.txt") or &hata("formbilgileri.txt dosyası
açılamadı. Lütfen silyas\@esentepe.sau.edu.tr adresine mail atarak
webmaster'a haber verin.");
close(DOSYA);
# Bilgileri özetlemek için önce bazı değişkenler hazırlanıyor.
$sayi = 0; # Formu gönderenlerin sayısı
$toplampuan = 0; # Verilen puanların toplamı
$yorumlar = ""; # Gönderilen bütün yorumlar
%nasilulasti_sayisi = (); # Hangi şekilde kaç kişinin ulaştığı
%ilgi = (); # Hangi bilgisayar alanıyla kaç kişinin ilgilendiğinin
sayısı
%nasilulasti = ( 0
1
2
3
4
5
6
=>
=>
=>
=>
=>
=>
=>
"",
"Direk adresini yazdım",
"Siteyi bookmark etmiştim",
"Arama motorundan buldum",
"Başka bir siteden",
"Adresi bir kitaptan aldım",
"Diğer" );
foreach $i (@bilgiler) {
chomp($i);
($isim,$email,$nasil,$puan,$secim,$yorum) = split(/\|/,$i);
# Bu satır "$sayi = $sayi + 1" ile aynı işi görür.
$sayi++;
$toplampuan = $toplampuan + $puan;
# Bu satır $yorumlar değişkeninin sonuna $yorum değişkeninin
# içeriğini ekler.
$yorumlar .= "$yorum\n";
$nasilulasti_sayisi{$nasil}++;
@ilgilistesi = split(/,/,$secim);
foreach $j (@ilgilistesi) {
$ilgi{$j}++;
}
}
# Verilen puanlarınn ortalaması bulunuyor.
if ($sayi > 0) { # Sıfıra bölmemek için
$ort_puan = int($toplampuan / $sayi);
} else {
$ort_puan = 0;
}
# Sonuçları bildiren web sayfası hazırlanıyor.
print <<HTMLSonu;
<html><head><title>Özet</title></head>
<body>
<h2>Özet</h2>
Gönderilen form sayısı: $sayi<p>
Verilen puanların ortalaması: $ort_puan<p>
Siteye kaç kişinin ne şekilde ulaştığı:<br>
<ul>
<li>(yanıtlamayan) - $nasilulasti_sayisi{0}
<li>$nasilulasti{1} - $nasilulasti_sayisi{1}
</ul>
Kaç kişinin hangi bilgisayar alanıyla ilgili olduğu:<br>
<ul>
<li>Web Design: $ilgi{'wds'}
<li>Web Server Yöneticiliği: $ilgi{'wsy'}
<li>Electronic Commerce: $ilgi{'tic'}
<li>Elektronik Ticaret: $ilgi{'tic'}
<li>İnternet Aracılığıyla Eğitim: $ilgi{'egt'}
</ul><p>
Sayfa Hakkında Yorumlar:<p>
$yorumlar
HTMLSonu
;
sub hata {
($hatamesaji) = @_;
print "<h2>Hata!</h2>\n";
print $hatamesaji;
exit;
}
Bölüm 7: Dosyada Metin Arama
Bu bölümde bir dosyanın içerisinde belli bir metni nasıl aratabileceğimizi anlatacağım. Eğer bütün
sitede arama yaptırmak istiyorsanız bunu kendiniz yapmanızı tavsiye etmem. Bunun için Glimpse ve
SWISH gibi hazır site indexleme araçlarını kullanabilirsiniz. (SWISH'i tavsiye ederim)
Dosyada arama yaptırmanın değişik yolları vardır. Eğer bir tek dosyada arama yaptıracaksanız, bir
döngü ile dosyadaki bütün kayıtları teker teker okutup aradığınız verinin o kayıtta geçip geçmediğini
kontrol edebilir, ya da Perl'ün grep() fonksiyonunu kullanarak dosyanın tamamını bir seferde
tarayabilirsiniz. Birinci yolu geçen bölümde öğrendiğimiz bilgilerle yapabilirsiniz. Bu bölümde ikinci yol
olan grep() fonksiyonunu kullanarak bunu nasıl yapabileceğinizi anlatacağım.
grep() fonksiyonunun kullanımı aşağıdaki gibidir.
@sonuclar = grep(/$arananmetin/,@liste);
Sanırım bir örnek verirsek daha iyi anlaşılır.
#!/usr/bin/perl
@liste = ("sinan","koray","baris","orhan");
$arananmetin = "an";
@sonuclar = grep(/$arananmetin/,@liste);
foreach $i (@sonuclar) { print "$i\n"; }
Bu programın çıktısı aşağıdaki gibi olur.
sinan
orhan
Şimdi biraz daha gelişmiş bir örnek verelim. Aşağıdaki gibi, öğrencilerin okul numarası, isim ve yaş
bilgilerinin kaydedildiği "ogrenci.txt" isimli bir veritabanı dosyamız olsun.
1|768|Hasan Şahin|15
2|515|Mustafa Öztürk|16
3|663|İlhan Yıldırım|16
4|697|Fikret Yılmaz|15
5|716|Haluk Çiçek|15
Şimdi de bu veritabanında arama yaptırmak için bir script yazalım.
#!/usr/bin/perl
$veridosyasi = "ogrenci.txt";
($alanadi, $deger) = split(/=/, $cift);
$deger =~ tr/+/ /;
$deger =~ s/~!/ ~!/g;
$FORM{$alanadi} = $deger;
}
$arananmetin = $FORM{'isim'};
open(DOSYA,$veridosyasi);
close(DOSYA);
print "<html><head><title>Arama Sonuçları</title></head>\n";
print "<body><h3>Arama Sonuçları</h3>\n";
$bulunansayisi = 0;
@sonuclar = grep(/$arananmetin/,@bilgiler);
if ($#sonuclar >= 0) {
foreach $i (@sonuclar) {
chomp($i);
($kayitno,$okulno,$adsoyad,$yas) = split(/\|/,$i);
print "<b>$adsoyad</b> Okul No: $okulno Yaş: $yas<br>\n";
$bulunansayisi++;
}
print "<br><b>$bulunansayisi</b> kayıt bulundu.<p>\n";
}
else {
print "Kayıt Bulunamadı.<p>\n";
}
Bu programı "ogrenci1.cgi" adıyla kaydedin. Şimdi sıra bu scripti çağıracak formu hazırlamaya geldi.
<form action="http://hammer.prohosting.com/~sinan/cgi-bin/ornek/ogrenci1.cgi">
Aradığınız kişinin ismini girin <input type="Text" name="isim"> </form>
Not: $#sonuclar @sonuclar dizisinin eleman sayısının bir eksiğini verir.
Formumuzdaki kutucuğa "Hasan" (tırnak koymadan) yazarsanız script size "Hasan Şahin" isimli
öğrenciye ait bilgileri verir. Fakat, script kayıtları alan ayırımı yapmadan taradığı için isim yerine
örneğin "15" (tırnaksız) yazarsak bize 15 yaşındaki ve okul numarasında 15 geçen öğrencilere ait
bilgileri verir. Bunu hatayı gidermek için scriptimizi aşağıdaki şekilde değiştirmemiz gerekir.
#!/usr/bin/perl
$veridosyasi = "ogrenci.txt";
($alanadi, $deger) = split(/=/, $cift);
$deger =~ tr/+/ /;
$deger =~ s/~!/ ~!/g;
$FORM{$alanadi} = $deger;
}
$arananmetin = $FORM{'isim'};
open(DOSYA,$veridosyasi);
close(DOSYA);
print "<html><head><title>Arama Sonuçları</title></head>\n";
print "<body><h3>Arama Sonuçları</h3>\n";
$bulunansayisi = 0;
@sonuclar = grep(/$arananmetin/,@bilgiler);
if ($#sonuclar >= 0) {
foreach $i (@sonuclar) {
chomp($i);
($kayitno,$okulno,$adsoyad,$yas) = split(/\|/,$i);
if ($adsoyad =~ $arananmetin) {
print "<b>$adsoyad</b> Okul No: $okulno Yaş: $yas<br>\n";
$bulunansayisi++;
}
}
}
if ($bulunansayisi == 0) {
print "Kayıt Bulunamadı.<p>\n";
}
else {
print "<br><b>$bulunansayisi</b> kayıt bulundu.<p>\n";
}
Not: if ($adsoyad =~ $arananmetin) satırı $arananmetin değişkenine atanan metnin,
$adsoyad değişkenine atanan metnin içerisinde geçip geçmediğini bulmak için kullanılmıştır.
Bu örnekte $bulunansayisi isimli değişkenin değeri sadece aranan metin "isim" alanında
bulunduğu zaman arttırılır. Eğer aranan metin "isim" alanında değil de örneğin "yaş" alanında
bulunursa kayıt ekrana yazdırılmaz ve $bulunansayisi değişkeninin değeri arttırılmaz. Scriptin
sonunda $bulunansayisi değişkeninin değeri kontrol edilir ve eğer 0'sa "Kayıt bulunamadı" mesajı
yazdırılır.
Bölüm 8: Son Birkaç Söz
Eveeeet. Şimdi neler öğrendik bir gözden geçirelim. CGI nedir, nasıl çalıştırılır, Perl değişkenleri
nelerdir ve nasıl kullanılır, form gönderme metodları nelerdir, aralarında ne gibi farklar vardır, web
üzerinden gönderilen formlar nasıl okunabilir hale getirilerek e-mail adresine gönderilir, onay kutuları,
radyo butonları ve seçim alanları bulunan formlar nasıl değerlendirilir, dosyalara bilgi nasıl yazılır,
dosyalardan bilgi nasıl okunur, dosyalarda nasıl arama yapılır...
Ne çok şey öğrenmişiz değil mi? Gerçekten de birçok şey öğrendik, ama hala öğrenmemiz gereken
şeyler öğrendiklerimizden çok daha fazla. Bu arada benim bu anlattıklarımdan fazla şey bildiğimi
sanmayın. :) Hatta tercüme etmeye başladığımda daha az şey biliyordum diyebilirim çünkü tercüme
ederken aynı zamanda öğrenmeye devam ediyordum.
Eğer başka kaynaklar arıyorsanız ilk bakacağınız yer olmalı. Burada zip formatında sıkıştırılmış birçok
kitap var. Sanırım bu kitaplar size yeterli olur. Ama hazır scriptler ve daha başka kaynaklar arayanlar
için ben yine de bildiğim diğer adresleri buraya yazıyorum.
http://www.worldwidemart.com/scripts/
http://www.lies.com/begperl/
http://agora.leeds.ac.uk/Perl/Cgi/start.html
http://www.xnet.com/~efflandt/pub/
http://cgi.resourceindex.com/rate/rated.html
http://www.speakeasy.org/~cgires/
http://www.eprotect.com/stas/TULARC/webmaster/cgi-scripts1.html
Bu son yazdığım adres tek kelimeyle harika bir yer. Tam 3 sayfa dolusu link var çünkü!

CGI NEDIR

Transkript

Benzer belgeler

Sunum 7 - Tolga Elbir

Sunucu Servisleri 3

PERKÜTAN NEFROLİTOTOMİDE (PCNL) EĞİTİM MODELLERİ

Ön adlar Test

Dosya Erişim Ve Paylaşım Sistemi Kullanım Yönergesi

programlamaya giriş

btp 102 arasınav 2 cevaplar

Tam Metin(URL)

Kapsamlı Dosya Desteği Gelişkin İşlevsellik Shell Extension

Buradan