Untitled - İstanbul Bilgi Üniversitesi Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim

Transkript

STK’lar İçin
Kamu Harcamaları
Okuma-Yazma
Kılavuzu
N URHAN Y ENTÜRK
Kamu Harcamaları Okuma-Yazma Kılavuzu
Nurhan Yentürk
İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 330
STK Çalışmaları - Eğitim Kitapları 11
Kamu Harcamalarını İzleme Dizisi 1
İstanbul, Şubat 2011
ISBN. 978-605-399-187-8
1. Baskı İstanbul, Şubat 2011
© Bilgi İletişim Grubu Yayıncılık Müzik Yapım ve Haber Ajansı Ltd. Şti.
Yazışma Adresi: İnönü Caddesi, No: 43/A Kuştepe Şişli 34387 İstanbul
Telefon: 0212 311 52 59 - 311 52 62 / Faks: 0212 297 63 14
www.bilgiyay.com
E-posta [email protected]
Dağıtım [email protected]
Dizi Editörü Nurhan Yentürk
Redaksiyon Bülent Çınar
Kapak ve Kitap Tasarımı Kadir Abbas
Dizgi ve Uygulama Maraton Dizgievi
Düzelti Remzi Abbas
Baskı ve Cilt Sena Ofset Ambalaj ve Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti.
Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi B Blok Kat 6 No: 4 NB 7-9-11 Topkapı İstanbul
Telefon: 0212 613 03 21 - 613 48 46 / Faks: 0212 613 38 46
İstanbul Bilgi University Library Cataloging-in-Publication Data
A catalog record for this book is available from the Istanbul Bilgi University Library
Yentürk, Nurhan.
Kamu Harcamaları okuma-yazma kılavuzu / Nurhan Yentürk
p. cm.
Includes bibliographical references and index.
ISBN 978-605-399-187-8 (pbk.)
1. Expenditures, Public. 2. Finance, Public. 3. Public administration - Turkey.
4. Public investments. 5. Social policy. 6. Government spending policy. I. Title
HJ2151.Y46 2010
ÖNSÖZ
İstanbul Bilgi Üniversitesi STK Eğitim ve Araştırma Birimi (Bilgi STK), 2003 yılından beri sürdürdüğü eğitimler süresince üretilen 12 eğitim modülünü kapsayan yazılı ve görsel malzemelerin tümünü
2010 yılına kadar STK Çalışmaları - Eğitim Kitapları ve CD’leri Dizisi kapsamında yayınladı. Bu yayınlarımızdan sonra, günümüzde STK’larla ilgili ortaya çıkan önemli konularda eğitim ve yayınlar yapmaya devam ediyoruz.
Bu konulardan bir tanesini öncelikli olarak vurgulamak isteriz: STK’ların gerek yurt dışında gerek Türkiye’de kamu harcamalarını izleme konusunda yaptıkları çalışmaların, oluşturdukları ağların
ve platformların gittikçe yaygınlaştığını söyleyebiliriz. Hak temelli çalışan STK’lar için, kamunun çeşitli alanlara yaptığı harcamaların izlenmesi bu harcamalara yönelik politika üretme sürecinin etkilenmesi ve konunun kamusal alanda konuşulur hale gelmesi günümüzde önemli savunuculuk alanlarını oluşturmaktadır.
Bu konuda ortaya çıkan bilgi ve eğitim ihtiyacına cevap verebilme amacıyla bu konuda eğitim
programları, eğitim kitapları ve izleme raporları üzerine çalışmaya başladık. STK Çalışmaları - Eğitim Kitapları, Kamu Harcamalarını İzleme Dizisi altında çıkacak olan yayınların ilk grubu temel bütçe okuma - yazma kapsamında değerlendirilebilecek olan iki eğitim kitabıdır: Kamu Harcamaları Okuma - Yazma ve Çok Yıllı Bütçe Süreci. Bu iki temel bütçe okuma - yazma eğitim kılavuzunu gençlik, çocuk, engelli, sağlık, sosyal harcamalar vb. gibi tematik izleme kılavuzları izleyecektir.
Kamu Harcamalarını İzleme Dizisi’nin amacı ilgili konulardaki kamunun yaptığı harcamaların izlenebilmesi için yöntem önermek ve izleme formatını STK’lara sunmak, kamu harcamalarını izlemeyi
amaçlayan kişi, STK ya da platformlar için kaynak olarak kullanılabilecek yazılı malzeme üretmektir.
Bu diziden yedi eğitim kılavuzu yayımlanacaktır:
1) Kamu Harcamaları Okuma - Yazma Kılavuzu
2) Çok Yıllı Bütçe Süreci ve Orta Vadeli Mali Plan İzleme Kılavuzu
3) Sosyal Koruma Harcamalarını İzleme Kılavuzu
4) Askeri Harcamaları İzleme Kılavuzu
5) Çocuğun Korunmasına Yönelik Harcamaları İzleme Kılavuzu
6) Gençlerin Güçlendirilmesine Yönelik Harcamaları İzleme Kılavuzu
7) Engellilere Yönelik Harcamaları İzleme Kılavuzu
Bu kılavuzlarda yer alan bilgiler, teknikler ve veriler kullanılarak, ilgili yılın bütçe gerekçesi ve
ekleri, kurumların faaliyet raporları internete konulduktan sonra, kamunun sosyal güvenlik, sağlık,
sosyal yardım harcamalarını, askeri harcamalarını, eğitim, çocuk, gençlik ve engellilere yönelik harcamalarını ayrıntılı olarak hesaplayabilmek ve bu alandaki gelişmeleri yıllar itibariyle izlemek mümkün olacaktır.
Vatandaşların seçtiği temsilcilerden oluşan parlamentonun en temel görevlerinden birisi kamu
harcamalarının alanlarını ve miktarlarını belirlemektir. Parlamentodan aldığı yetki ile hükümet tarafından gerçekleştirilen kamu harcamalarının gelir eşitsizliği, bölgesel eşitsizlik ve fırsat eşitsizliği gibi
birçok sosyal ve ekonomik etkisi vardır. Ayrıca, ekonominin üretim kapasitesi, istihdamı, hatta ücretlerin düzeyi de, yine kamu harcamaları tarafından etkilenebiliyor.
3
Katılımcı demokraside vatandaşların, parlamentonun ve hükümetin bu temel görevlerinin yerine
getirilme sürecini bilme, şeffaf olarak izleyebilme ve bu sürece katılma hakkı vardır. Çünkü biliyoruz
ki, demokrasi katılımcı demokrasi olarak anlaşıldığında alttan üste doğru sivil toplumun siyasi yaşamı denetlemesi ve siyasi yaşama katılması, toplumun örgütlenme hakkı kaçınılmaz olmaktadır. Haklar temelinde düzenlenmiş devlet-toplum ilişkileri bir yandan STK’ların toplumda demokrasinin gelişiminin ana aktörlerinden biri olmasını, diğer yandan şeffaf ve hesap verebilir bir kamu yönetiminin
olmasını gerektirmektedir.
Bu harcamaların sivil toplum tarafından bilinir ve izlenebilir olması sadece şeffaflık anlamında
değil, aynı zamanda uygulanan politikaların etkinliğinin kamusal alanda derinlemesine tartışılabilir
hale gelmesi anlamında da önemlidir.
Türkiye’de kamu harcamaları konusunda vatandaşların ve STK’ların karşısında adeta “teknik”
bilginin iktidarı bulunmaktadır. Beklentimiz odur ki, kamu harcamalarını izleme bilgisinin yayılması,
şeffaflaşması ve STK’lar tarafından ulaşılabilir, izlenebilir, yorumlanabilir ve müdahale edilebilir hale
gelmesi bu bilginin iktidarını zayıflatacak ve demokratikleşmeye katkıda bulunacaktır.
Günümüzde, yasama sürecinde bütçe kanununun tartışılması ve çıkarılmasına yönelik TBMM
iç tüzüğünün milletvekillerinin bile sürece katılımını zorlaştırdığı kamuoyu önünde tartışılırken
STK’ların bütçe sürecine müdahil olmalarının ‘teknik’ zorlukları oldukça fazladır. Bu teknik zorlukların başında internet ortamında yayımlanan verilerin kısıtlı olması gelmektedir. Ancak bu teknik zorluğun son yıllarda özellikle Merkezi Yönetim bütçesi açısından büyük oranda aşılabildiğini görmekteyiz. 2003 yılında Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu ile çok yıllı bütçelemeye geçiş ve 2006 yılından itibaren Orta Vadeli Mali Plan (OVMP) hazırlanarak gelecek üç yıla ilişkin gelir ve gider tahminlerinin hazırlanıyor olması verilere ulaşım ve izleme sürecini kolaylaştırmıştır.
Öte yandan, özellikle Türkiye’deki sosyal koruma ve askeri harcamalar alanında değerli akademisyen ve bürokratların yaptıkları yayımlanmış çalışmalar bulunmaktadır. Burada amaç bu iki önemli kamu harcama alanı ile ilgili verileri ve süreçleri iktisatçı olmayanlar tarafından izlenebilir ve anlaşılabilir hale getirmek, bu iki alandaki harcamaları uluslararası yöntemler ışığında hesaplayabilmek;
STK’ların ve kamuoyunun bilgisine sunmaktır. Diğer yandan, birçok farklı kamu idaresi tarafından
yapılan çocuğa, gençlere ve engellilere yönelik harcamaların bir arada görülebileceği herhangi bir
kaynak olmadığı gibi, ne yazık ki milletvekilleri de bu tür sosyal alanlara yapılan harcamaları ayrıntılı olarak görmeden TBMM’de sürdürülen bütçe görüşmelerine katılmaktadırlar. Dizi kapsamında yayımlanacak kılavuzlar ile bu açığın kapatılması amaçlanmaktadır.
Bu kılavuzlar STK Eğitim ve Araştırma Birimi’nin İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları’yla ortak
yürüttüğü bir çalışmadır. Bu dizi çerçevesinde yayımlanacak olan kılavuzlar http://stk.bilgi.edu.tr/stkButce.asp ve http:/www.bilgiyay.com adreslerinden takip edilebilir.
Bu dizi kapsamında hazırlanan her kılavuz birçok akademisyen ve bürokratın katkıları ile ortaya
çıkmıştır. Bu anlamda bu kılavuzlar, gerek ortak yazarların gerekse birçok akademisyen ve bürokratın kolektif heyecanının bir ürünüdür.
Elinizde bulunan ve dizinin ilk kılavuzu olan Kamu Harcamaları Okuma - Yazma Kılavuzu’nun yazım sürecinde Sayın Doç. Dr. Ahmet Kesik çok değerli katkılarda bulundu. Kendisine çok teşekkür
ederim.
En büyük teşekkürüm, Bilgi STK’nın 2009 yılından itibaren düzenlediği Kamu Harcamaları İzleme Eğitimi ve Kampı’na katılan STK temsilcilerinedir; bu kılavuzun geliştirilmesi, anlaşılır hale getirilebilmesi ve örneklerle desteklenmesi konularında yardımlarını esirgemediler.
Prof. Dr. NURHAN YENTÜRK
İstanbul Bilgi Üniversitesi
Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi Direktörü
STK Çalışmaları-Eğitim Kitapları, Kamu Harcamalarını İzleme Dizisi Editörü
4
İçindekiler
ÖNSÖZ ........................................................................................................................................................................................................................................................................ 3
GİRİŞ: KILAVUZUN KAPSAMI. ....................................................................................................................................................................................... 7
1. KURUMLAR.............................................................................................................................................................................................................................................. 9
1.A.
1.B.
1.C.
1.D.
Merkezi Yönetim..................................................................................................................................................................................................................10
1.A.1. Genel bütçeli idareler..........................................................................................................................................................................10
1.A.2. Özel bütçeli idareler..............................................................................................................................................................................11
1.A.3. Düzenleyici ve denetleyici kurumlar.............................................................................................................................12
Genel Yönetim.........................................................................................................................................................................................................................13
1.B.1. Sosyal güvenlik kurumları...........................................................................................................................................................13
1.B.2. Mahalli idareler. ..........................................................................................................................................................................................13
Genel Devlet. .............................................................................................................................................................................................................................14
1.C.1. Bütçe dışı fonlar..........................................................................................................................................................................................14
1.C.2. İşsizlik Sigortası Fonu.......................................................................................................................................................................14
1.C.3. Döner sermaye kuruluşları.........................................................................................................................................................15
Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT). ..............................................................................................................................................................15
2. KAVRAMLAR......................................................................................................................................................................................................................................17
2.A.
2.B.
2.C.
2.D.
2.E.
Kamu Maliyesiyle İlgili Temel Kavramlar.........................................................................................................................................17
Kamu Kesimi Genel Dengesi ve Kamu Kesimi Borçlanma Gereği....................................................................18
KİT’lerle İlgili Kavramlar........................................................................................................................................................................................19
Temel Ekonomik Kavramlar.................................................................................................................................................................................20
Oranlar, Paylar ve Büyüme. ..................................................................................................................................................................................22
3. HARCAMALARIN SINIFLANDIRILMASI.......................................................................................................................................25
3.A.
3.B.
Ekonomik Sınıflandırma...........................................................................................................................................................................................25
3.A.1. Ekonomik sınıflandırmaya göre
Merkezi Yönetim gerçekleşmiş harcamaları.......................................................................................................26
3.A.2. Ekonomik sınıflandırmaya göre Merkezi Yönetim harcama kalemleri......................27
Fonksiyonel Sınıflandırma.....................................................................................................................................................................................36
3.B.1. Fonksiyonel sınıflandırmaya göre
Merkezi Yönetim gerçekleşmiş harcamaları.......................................................................................................37
3.B.2. Fonksiyonel sınıflandırmaya göre Merkezi Yönetim harcama kalemleri................38
4. HARCAMALARIN İDARELER TEMELİNDE İZLENMESİ.................................................................................47
4.A.
4.B.
4.C.
4.D.
İdarelerin Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Harcamaları.....................................................................................48
İdarelerin Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Harcamaları...........................................................................................51
Genel ve Özel Bütçeli İdarelerin Ödenek Cetvelleri.............................................................................................................53
Özel Bütçeli İdarelerin Gelir Cetvelleri................................................................................................................................................56
EKLER..........................................................................................................................................................................................................................................................................59
EK 1:Veri Kaynakları.....................................................................................................................................................................................................................59
EK 2:İdarelerin Ekonomik ve Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Harcamaları. ............................................63
DİZİN. ...........................................................................................................................................................................................................................................................................64
5
GİRİŞ: KILAVUZUN KAPSAMI
Elinizde bulunan çalışmanın amacı, iktisatçı ya da maliyeci olmayan STK üyelerine ilgilendikleri kurum ya da harcama kalemleri ile ilgili izleme yapabilmeleri için gerekli temel bilgileri özet olarak anlatmak ve örneklerle izlemeyi kolaylaştırıcı bir kılavuz sunmaktır. Böylece STK’ların, ilgilendikleri
konularda kamunun harcamalarını da izleyerek yaptıkları savunuculuk faaliyetlerini zenginleştirmelerine katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.
Bu kılavuz dört ana bölümden oluşmaktadır. Bunlardan ilkinde kamu sektöründe yer alan kurumların bir tanıtımı yapılmakta, çeşitli idarelerle ilgili verilerin nerede yer aldığı gösterilmekte ve verilerin bulunabilecekleri kaynaklar açıklanmaktadır. Kılavuzun ikinci bölümünde bütçe, gelir, gider,
bütçe açığı, bütçe dengesi, faiz dışı fazla gibi doğrudan maliye ile ilgili kavramların yanı sıra GSYH,
deflator, enflasyon gibi bütçe izlemek için gerekli çeşitli iktisadi kavramlara yer verilmektedir. Kamu
harcamaları ile ilgili izleme yaparken kullanılması gereken çeşitli oranlar, büyümelerin hesaplanma
yöntemleri ve tüm teknik araçlar bu kılavuzun ikinci bölümünde örnek ve formüllerle gösterilmekte,
okuyucunun kendi başına izleme yapmak istediğinde atması gereken adımlar anlatılmaktadır.
Üçüncü bölümde, kamu harcamalarının sınıflandırılma çeşitlerine yer verilmektedir. Burada en
temel iki sınıflandırma olan ekonomik ve fonksiyonel sınıflandırmaların ana ve alt kalemleri tanıtılmaktadır. STK’lar için herhangi bir kamu idaresinin harcamasının ne olduğunun ötesinde, söz konusu idarenin harcamasının ne kadarının personel ne kadarının mal ve hizmet alımı gibi ekonomik alanlarda yapıldığını (ekonomik sınıflandırma) görmek önemlidir. Ya da aynı idarenin harcamasının ne
kadarının eğitime ne kadarının sosyal yardıma gittiği gibi yerine getirdiği işlevlere göre (fonksiyonel
sınıflandırma) dağılımını görmek önemlidir.
Dördüncü bölümde genel bütçe kapsamındaki idarelerin harcamalarının teker teker ekonomik
ve fonksiyonel sınıflandırmaya göre dağılımları incelenmektedir. Özellikle SHÇEK, Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Savunma Bakanlığı gibi tek bir kurumun harcamalarını ayrıntılı olarak izlemeyi hedefleyen STK’lar için bu bölüm özel bir önem taşımaktadır. Kamu idarelerinin her yıl Ocak
ayında bütçe kanunu ile birlikte internet sitesine konulan ödenek cetvelleri dördüncü bölümde ayrıntılı olarak incelenmektedir. Ödenek cetvelleri idarelerin genel müdürlük ya da daire başkanlığı gibi
alt birimlerinin harcamaları için ayrılan ödeneklerin görülmesi bakımından yararlıdır. Örneğin Sağlık Bakanlığı’nın ödeneğinin ne kadarının Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne, ne kadarının
Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne ayrıldığını görmek mümkün olmaktadır. Dördüncü bölümdeki bilgiler idarelerin ödenek ya da harcamalarındaki artışın ya da azalışın nereden kaynaklandığının izlenmesi açısından çok önemlidir.
Üçüncü ve dördüncü bölümlerde de örnekler ve ödevler yer almaktadır. Herhangi bir idarenin
harcamalarının izlenmesi için adım adım yeterli bilgi ve beceriyi okuyucuya kazandıracak şekilde tasarlanmıştır. Her konunun sonunda yer alan ödevlerin yapılması durumunda hem veri kaynaklarına
ulaşılması, hem de önerilen formüllerin uygulanarak izlenmesi ve yorumlar yapılması mümkün olacaktır.
Eklerde önce kılavuzun içinde anılan önemli ve izleme yapmak için sürekli kullanılması gereken
kaynakların elde edildiği internet siteleri ayrıntılı olarak tanıtılmaktadır.
7
1. KURUMLAR
Kamu sektöründe yer alan kurumların sınıflandırılması, 2003 yılında kabul edilen 5018 sayılı Kamu
Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na dayanarak yapılacaktır.
5018 sayılı ve 10.12.2003 tarihinde kabul edilen kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, Genel
Yönetim kapsamındaki idareleri kapsar. Bu Kanun’a göre:1
“Genel Yönetim kapsamındaki idarelerin bütçeleri; Merkezi Yönetim bütçesi, sosyal güvenlik kurumları bütçeleri ve mahallî idareler bütçeleri olarak hazırlanır ve uygulanır. Kamu idarelerince bunlar dışında herhangi bir ad altında bütçe oluşturulamaz.”
“Bu kurumlar arasından Merkezi Yönetim bütçesi, bu Kanuna ekli (I), (II) ve (III) sayılı cetvellerde yer alan (sırasıyla genel bütçeli idareler, özel bütçeli idareler ve düzenleyici ve denetleyici kurumlar) kamu idarelerinin bütçelerinden oluşur. Genel bütçe, devlet tüzel kişiliğine dahil olan ve bu Kanuna ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kamu idarelerinin bütçesidir. Özel bütçe, bir bakanlığa bağlı veya
ilgili olarak belirli bir kamu hizmetini yürütmek üzere kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirlerden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen ve bu Kanuna ekli
(II) sayılı cetvelde yer alan her bir kamu idaresinin bütçesidir. Düzenleyici ve denetleyici kurum bütçesi, özel kanunlarla kurul, kurum veya üst kurul şeklinde teşkilatlanan ve bu Kanuna ekli (III) sayılı cetvelde yer alan her bir düzenleyici ve denetleyici kurumun bütçesidir.”
Bu kanun ile yapılan sınıflandırmaya göre Türkiye’de mali yönetim sisteminin içinde yer alan idareler; Genel Yönetim kapsamında yer alan idareler (Merkezi Yönetim, sosyal güvenlik kurumları, mahalli idareler) ile fonlar ve döner sermayelerden oluşmaktadır. Toplam Kamu’ya ise KİT’lerin de dahil edilmesiyle ulaşılıyor.2
Kamu Kesimi Genel Dengesi’nin hesaplanmasında yer alan kurumlar ve bunların gruplandırılması Çizim 1’de verilmektedir.
ÇİZİM 1. Toplam Kamu
Genel Bütçeli İdareler
Özel Bütçeli İdareler
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar
Sosyal Güvenlik Kurumları
Mahalli İdareler
MERKEZİ YÖNETİM
GENEL YÖNETİM
GENEL DEVLET
TOPLAM KAMU
Bütçe Dışı Fonlar
İşsizlik Sigortası Fonu
Döner Sermaye Kuruluşları
KİT’ler
1 Kaynak: http://www.sp.gov.tr/documents/5018kmykk.pdf.
2 Kurumlar, kurumların sınıflandırılması ile ilgili olarak bkz. Falay, N. Şahin, M. ve Kesik, A. (2006), Kamu Maliyesine Yeni Bir Bakış,
Seçkin Yayıncılık, Ankara; Mutluer, K. Öner, E. ve Kesik, A. (2007), Kamu Maliyesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
9
Her yıl Ocak ayında yayınlanan ilgili yılın bütçe kanununda Merkezi Yönetim kapsamındaki idarelerin hangileri olduğu görülebilir. Ayrıca ilgili yılın bütçe kanununa ekli olarak her yılın Ekim ayında TBMM’ye gönderilen bütçe gerekçesinde Genel Yönetim ve Genel Devlet idarelerine de yer verilir. Aşağıda listelenen idareler 2011 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’nda ve 2011 Yılı Bütçe
Gerekçesi’nde yer alan genel idarelerdir.3 Çok az olmakla birlikte, yeni idarelerin kurulması söz konusudur. Örneğin Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı
genel bütçeli idareler olarak 2010 yılında kurulmuşlardır. Karayolları Genel Müdürlüğü 2010 yılından itibaren genel bütçeli idarelerden çıkarılıp özel bütçeli idareler arasına alınmıştır. Atatürk Araştırma Merkezi, Atatürk Kültür Merkezi ve Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı 2010 yılından itibaren özel bütçeli idareler arasında yer almaktadır.
1.A. Merkezi Yönetim
Kanunda belirtildiği gibi, Merkezi Yönetim kapsamındaki idareler genel bütçeli idareler, özel bütçeli
idareler ve düzenleyici ve denetleyici kurumları kapsamaktadır.
1.A.1. Genel bütçeli idareler
Merkezi Yönetim kapsamındaki genel bütçeli idareler Tablo 1’de görülmektedir. Bakanlıklar ve
bakanlıklara bağlı taşra teşkilatları giderleri bu bütçeden karşılanır.4 Bunun dışında genel bütçeden
birçok özel bütçeli kurumun, sosyal güvenlik kurulumları ve fonlar gibi birçok kamu kurumunun
bütçesine de transferler yapılır.
TABLO 1. Genel Bütçeli İdareler
Cumhurbaşkanlığı
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Anayasa Mahkemesi
Yargıtay
Danıştay
Sayıştay
Başbakanlık
Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı
Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği
Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü
Devlet Personeli Başkanlığı
Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu
Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı
Hazine Müsteşarlığı
Dış Ticaret Müsteşarlığı
Gümrük Müsteşarlığı
Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı
Diyanet İşleri Başkanlığı
Özürlüler İdaresi Başkanlığı
Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü
Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü
Avrupa Birliği Genel Sekreterliği
Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı
Adalet Bakanlığı
Milli Savunma Bakanlığı
İçişleri Bakanlığı
Jandarma Genel Komutanlığı
Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı
Emniyet Genel Müdürlüğü
Sahil Güvenlik Komutanlığı
Dışişleri Bakanlığı
Maliye Bakanlığı
Gelir İdaresi Başkanlığı
Milli Eğitim Bakanlığı
Bayındırlık ve İskân Bakanlığı
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
Sağlık Bakanlığı
Ulaştırma Bakanlığı
Denizcilik Müsteşarlığı
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Tarım Reformu Genel Müdürlüğü
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Petrol İşleri Genel Müdürlüğü
Kültür ve Turizm Bakanlığı
Çevre ve Orman Bakanlığı
Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
3 Bu bölümde tablolarda yer alan idarelerin listeleri 2011 Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ve 2011 Yılı Bütçe Gerekçesi’nden alınmıştır.
Bütçe kanunları ve bütçe gerekçelerine www.bumko.gov.tr internet sitesinde Bütçe seçeneğinde yer alan Bütçe Kanunu veya Bütçe Gerekçesi seçilerek ulaşılabilir. Bütçe kanunları ve gerekçelerinin internet sitesinin kapsamlı tanıtımı ve yol haritası için ayrıntılı bilgi EK
1: Veri Kaynakları, kaynak no. 1’e bakılabilir.
4 Taşra teşkilatı örneği olarak Milli Eğitim Bakanlığı’nın il müdürlükleri verilebilir.
10
1.A.2. Özel bütçeli idareler
Özel bütçeli idareler de genel bütçeli idareler gibi kamu hizmeti vermektedirler. Bu kurumlar genellikle bir bakanlığa bağlıdırlar ve verdikleri hizmet karşılığında gelir elde edebilirler.
Ancak gelirlerinin giderleri karşılayamadığı durumlarda genel bütçeden hazine yardımı almaktadırlar. Gelirlerinin dağılımı incelendiğinde, çok genel olarak ifade etmek gerekirse, özel bütçeli idarelerin gelirlerinin yaklaşık % 25’i öz gelirler iken yaklaşık % 75’i genel bütçeden karşılanmaktadır.
Özel bütçeli idareler iki büyük grup olarak sınıflandırılmaktadır. Bunlardan yükseköğretim kurumları Tablo 2.a’da, diğer özel bütçeli idareler Tablo 2.b’de sunulmaktadır.
TABLO 2a. Yükseköğretim Kurumları
Yükseköğretim Kurulu
Ankara Üniversitesi
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Hacettepe Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
İstanbul Üniversitesi
İstanbul Teknik Üniversitesi
Boğaziçi Üniversitesi
Marmara Üniversitesi
Yıldız Teknik Üniversitesi
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
Ege Üniversitesi
Dokuz Eylül Üniversitesi
Trakya Üniversitesi
Uludağ Üniversitesi
Anadolu Üniversitesi
Selçuk Üniversitesi
Akdeniz Üniversitesi
Erciyes Üniversitesi
Cumhuriyet Üniversitesi
Çukurova Üniversitesi
Ondokuz Mayıs Üniversitesi
Karadeniz Teknik Üniversitesi
Atatürk Üniversitesi
İnönü Üniversitesi
Fırat Üniversitesi
Dicle Üniversitesi
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Gaziantep Üniversitesi
İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü
Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü
Harran Üniversitesi
Süleyman Demirel Üniversitesi
Adnan Menderes Üniversitesi
Zonguldak Karaelmas Üniversitesi
Mersin Üniversitesi
Pamukkale Üniversitesi
Balıkesir Üniversitesi
Kocaeli Üniversitesi
Sakarya Üniversitesi
Celal Bayar Üniversitesi
Abant İzzet Baysal Üniversitesi
Mustafa Kemal Üniversitesi
Afyon Kocatepe Üniversitesi
Kafkas Üniversitesi
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Niğde Üniversitesi
Dumlupınar Üniversitesi
Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Muğla Üniversitesi
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi
Kırıkkale Üniversitesi
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Galatasaray Üniversitesi
Ahi Evran Üniversitesi
Kastamonu Üniversitesi
Düzce Üniversitesi
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi
Uşak Üniversitesi
Rize Üniversitesi
Namık Kemal Üniversitesi
Erzincan Üniversitesi
Aksaray Üniversitesi
Giresun Üniversitesi
Hitit Üniversitesi
Bozok Üniversitesi
Adıyaman Üniversitesi
Ordu Üniversitesi
Amasya Üniversitesi
Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi
Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi
Sinop Üniversitesi
Siirt Üniversitesi
Nevşehir Üniversitesi
Karabük Üniversitesi
Kilis 7 Aralık Üniversitesi
Çankırı Karatekin Üniversitesi
Artvin Çoruh Üniversitesi
Bilecik Üniversitesi
Bitlis Eren Üniversitesi
Kırklareli Üniversitesi
Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi
Bingöl Üniversitesi
Muş Alparslan Üniversitesi
Mardin Artuklu Üniversitesi
Batman Üniversitesi
Ardahan Üniversitesi
Bartın Üniversitesi
Bayburt Üniversitesi
Gümüşhane Üniversitesi
Hakkari Üniversitesi
Iğdır Üniversitesi
Şırnak Üniversitesi
Tunceli Üniversitesi
Yalova Üniversitesi
11
Üniversitelerin gelirleri arasında harçlar, yurt ücretleri, kira gelirleri, araştırma ve eğitim hizmeti gelirleri gelmektedir.5 Diğer özel bütçeli idareler arasında STK’lar için önemli olan birçok idare vardır. Örneğin, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün gelirleri arasında kira gelirleri, kamu bankalarına olan
iştiraklerinin gelirleri ve bağışlar gelmektedir. Kredi ve Yurtlar Kurumu’nun gelirleri arasında öğrencilere verilen kredilerin tahsilatı, yurt ücretleri gelmektedir.
TABLO 2b. Diğer Özel Bütçeli İdareler
Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı
Atatürk Araştırma Merkezi
Atatürk Kültür Merkezi
Türk Dil Kurumu
Türk Tarih Kurumu
Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu
Türkiye Bilimler Akademisi Başkanlığı
Türkiye Adalet Akademisi Başkanlığı
Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü
Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü
Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü
Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü
Orman Genel Müdürlüğü
Vakıflar Genel Müdürlüğü
Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü
Türk Akreditasyon Kurumu
Türk Standartları Enstitüsü
Milli Prodüktivite Merkezi
Türk Patent Enstitüsü
Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
Savunma Sanayi Müsteşarlığı
Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi
İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı
Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı
GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü
Ceza ve İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İş Yurtları Kurumu
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü
Mesleki Yeterlilik Kurumu Başkanlığı
Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı
Karayolları Genel Müdürlüğü
1.A.3. Düzenleyici ve denetleyici kurumlar
Türkiye’de uzun yıllardır çevre, yapı, banka denetimi gibi birçok merkezi ve yerel yönetimler tarafından yüklenilmiş denetlemelerin gerçekleştirilmesinde sorunlar olduğu bilinmektedir. Ancak gelişmiş ülkelerde de özellikle piyasanın kendi haline bırakıldığında spekülatif kâr arayışlarının, ekonomiyi krize sürükleyen aşırı finansal getiri arayışlarının, tekelleşme eğilimlerinin regüle edilmesi gerektiği anlayışı egemen olmaya başlamıştır. Özellikle, küreselleşmenin yarattığı olumsuz koşullar ve
ulus-devletin güçsüzleşmesi ile birleşince ekonomiden çevreye birçok alanda çeşitli bağımsız denetleme kurumlarının oluşturulduğu bilinmektedir. Bu kurullar, merkezi hükümetin hiyerarşik kontrolünün dışında, kural koyma, uygulama ve denetleme görevlerini yerine getirebilmektedirler. Bu kapsamda Türkiye’de kurulmuş sekiz adet düzenleyici ve denetleyici kurum vardır ve Merkezi Yönetim
içinde yer almaktadırlar.
Düzenleyici ve denetleyici kurumların özgelirleri giderlerini karşılamakta ve genel bütçeden herhangi bir katkı almamaktadırlar. 2011 Bütçe Kanunu’nda yer alan düzenleyici ve denetleyici kurumlar Tablo 3’te verilmektedir.
TABLO 3. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu
Sermaye Piyasası Kurulu
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
Kamu İhale Kurumu
Rekabet Kurumu
Tütün, Tütün Ürünleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu
5 Özel bütçeli idarelerin gelir cetvellerinin ayrıntılı incelenmesi için bkz. bu kılavuzun 4. bölümü.
12
1.B. Genel Yönetim
Genel Yönetim bütçesinden söz ettiğimizde yukarıda sayılan Merkezi Yönetim kapsamındaki idarelere ek olarak sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idareler anlaşılmaktadır (Çizim 1).
1.B.1. Sosyal güvenlik kurumları
Sosyal Güvenlik Kurumu’nun hesaplarının izlenebilmesi konusunda ortaya çıkan en temel değişim Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) ve Bağkur’un Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (SGK) adı altında birleştirilmesi olmuştur.6 Böylece, SGK ile bu üç kurumun sürmekte olan hizmetleri ve harcamaları tek çatı altında toplanmıştır.
Sosyal Güvenlik Kurumu, Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) ve Bağkur’un çatısı
altında toplandığı kuruma verilen isimdir. Sosyal güvenlik kurumları dendiğinde SGK ve İŞKUR düşünülmektedir (Tablo 4). Her iki kuruma genel bütçeden transfer yapılmaktadır. Özellikle SGK’ya
genel bütçeden yapılan transferin miktarı çok önemlidir. 2009 yılında SGK’ya faturalı ödemeler, ek
karşılıklar, emeklilere yapılan ek ödeme, prim indirimi ve özürlü primi teşviki karşılığı olmak üzere genel bütçeden Maliye Bakanlığı bütçesinden transfer yapılmıştır. Bu ödemeler Sosyal Güvenlik
Kurumu’nun kendi görevi kapsamına ek olarak katlandığı ilave maliyetler olarak aktarılan kaynaklardır. Bu transferlerden sonra açığı olan SGK’ya açığı kadar bir kaynak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bütçesinden sağlanmıştır.7
TABLO 4. Sosyal Güvenlik Kurumları
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)
SSK
Emekli Sandığı
Bağkur
Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR)
1.B.2. Mahalli idareler
Mahalli idare kapsamında bulunan kamu idareleri; il özel idareleri, belediyeler ve büyükşehir belediyelerini kapsamaktadır. Mahalli idareler bütçesine büyükşehir belediyelerine bağlı su, kanalizasyon, doğal gaz, toplu taşıma hizmetlerini yürüten kuruluşlar da dahildir. Bu kapsamdaki bütün idarelerin bütçeleri mahalli idareler bütçesini oluşturur. Mahalli idarelerin bütçeleri kendi organları tarafından hazırlanır. Mahalli idarelere ilgili Kanun’da öngörülen oranlar ve miktarlar çerçevesinde genel bütçeden katkı yapılır.
TABLO 5. Mahalli İdareler
İl Özel İdareleri
Belediyeler
Büyükşehir Belediyeleri
Büyükşehir Belediyeleri Bağlı Kuruluşlar
Belediyelerin gelirleri arasında genel bütçeden yapılan transferler dışında, yerel vergiler de bulunmaktadır. Büyükşehir belediyelerine belediyenin sınırları içinde toplanan ve genel bütçeye gelir olarak giren gelir vergilerinin % 5’i, diğer belediyelere % 6’sı transfer edilmektedir.
Yerel vergi gelirleri olarak ilan ve reklam vergisi, eğlence vergisi, haberleşme vergisi, elektrik tüketim vergisi, yangın sigorta vergisi, çevre temizlik vergisi, emlak vergisi, arazi vergisi gibi vergiler belediyelerin gelirleri arasındadır. Belediyelerin topladıkları harçlar bina inşaat harcı, ölçü ve tartı aletle6 20.5.2006 tarih 5502 sayılı Kanun.
7 SGK ve İŞKUR’un bütçelerinin ve Merkezi Yönetim bütçesinden bu iki kuruma yapılan transferlerin ayrıntılı olarak incelenmesi bkz.
Sosyal Koruma Harcamalarını İzleme Kılavuzu, STK Çalışmaları - Eğitim Kitapları, Kamu Harcamalarını İzleme Dizisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011, İstanbul. http://stk.bilgi.edu.tr/stkButce.asp
13
ri muayene harcı, işyeri açma izin harcı, tatil günleri çalışma harcı, işgal harcı gibi kalemlerden oluşmaktadır. Kanalizasyon ve yol harcamalarına katılım payı gibi paylar da belediyelerin gelirleri arasındadır. Belediyeler ayrıca ücrete tâbi işler yapabilir, madenlerden pay alabilir ve müze giriş ücreti alabilirler. Belediyelerin kurdukları iktisadi işletmeler üzerinde gelir elde etmeleri de mümkündür.
İl özel idarelerinin gelirlerinin % 75’inden daha yüksek bir kısmı genel bütçeden karşılanmaktadır. İl özel idarelerinin diğer geliri ise kendilerine tahsis edilen gayrimenkullerden elde ettikleri kira
gelirleridir.
1.C. Genel Devlet
Genel Devlet, Genel Yönetim kapsamında idarelerin dışında fonları, İşsizlik Sigortası Fonu’nu ve döner sermaye kuruluşlarını kapsamaktadır (Tablo 1).
1.C.1. Bütçe dışı fonlar
Bütçe dışı fonlar, belirli bir amaca yönelik olarak, kanunla belirtilmiş şekilde bütçe dışında oluşturulan mali kaynak olarak tanımlanabilir. Bu mali kaynağın harcanması mali yılı aşabilir, yani fonda mali kaynak birikebilir. Örneğin Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu’nun (SYDTF)
kanunla belirlenmiş gelirleri arasında gelir ve kurumlar vergisi tahsilat toplamının % 2,8’i, trafik para cezalarının % 50’si, RTÜK gelirlerinin % 15’i, genel bütçeye konulacak ödenekler, her nevi bağış ve
yardımlar sayılmaktadır.
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu (SYDTF) 14.06.1986 tarihinde yürürlüğe giren
3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu ile kurulmuştur. 2004 yılında yürürlüğe giren 5263 sayılı Kanun ile Fon Genel Sekreterliği, Başbakanlığa bağlı bir Genel Müdürlük olarak teşkilatlandırılmıştır. SYDTF’de toplanan kaynak, Fon Kurulu kararları ile ülke genelinde kurulu bulunan 931 vakfa aktarılmakta ve ihtiyaç sahibi yoksul vatandaşlara ayni ve nakdi yardımlar ulaştırılmaktadır.
TABLO 6. Bütçe Dışı Fonlar
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu
Savunma Sanayini Destekleme Fonu
Özelleştirme Fonu
Savunma Sanayini Destekleme Fonu’nun (SSDF) gelirleri arasında her yıl bütçeye bu maksatla
konulacak ödenek, Türk Silahlı Kuvvetleri’ni güçlendirmek amacıyla kurulmuş bulunan vakıflardan
(Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı, TSKGV) Fon’a yapılacak transferler, Millî Piyango’dan,
talih oyunlarından elde edilen gelirler, Fon’un mal varlığından elde edilecek gelirler, bedelli askerlikten elde edilecek gelirler, bağış ve yardımlar bulunmaktadır.
Savunma Sanayini Destekleme Fonu (SSDF) 3238 sayılı Kanun’un 12. maddesi ile, TSK’nın modernizasyonunun sağlanması ve Türkiye’de modern savunma sanayinin kurulması için gerekli kaynağın, genel bütçe dışında devamlı ve istikrarlı bir şekilde temini amacıyla, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde ve Savunma Sanayi Müsteşarlığı emrinde kurulmuştur. Fon’dan yapılan harcamalar, silah üretimi için verilen krediler, sermaye iştiraki ve silah alım ve üretimi ile ilgili proje bedellerinden oluşmaktadır.
1.C.2. İşsizlik Sigortası Fonu
Fon’un gelirleri, prim gelirleri, bütçe katkısı ve faiz gelirlerinden oluşmaktadır. İşsizlik sigortası,
bir işyerinde çalışırken, kendi istek ve kusuru dışında işini kaybedenlerin, uğradıkları gelir kayıplarını kısmen de olsa karşılayarak kendilerinin ve aile fertlerinin zor duruma düşmelerini önlemek amacıyla sigortacılık tekniği ile faaliyet gösteren, Devlet tarafından kurulan zorunlu bir sigorta koludur.
14
İşsizlik sigortasının uygulanmasına ilişkin olarak primlerin ve cezaların toplanması ve İşsizlik Sigortası Fonu’na aktarılmasından SGK; diğer tüm işlemlerin yapılmasından da Türkiye İş Kurumu yetkili, görevli ve sorumlu tutulmuşlardır. Fon’un harcamalarının başında sigortalı işsizlere verilen ödenekler gelmektedir. İşsizlere meslek edindirme eğitimi için yapılacak harcamalar da Fon’un giderleri arasında sayılmaktadır.
1.C.3. Döner sermaye kuruluşları
Bu kuruluşlar iktisadi işletme mantığı ile çalışan kuruluşlardır. Bir genel ya da özel bütçeli idareye bağlı olarak çalışırlar. Başlangıçta bütçeden tahsis edilen ödenekle kurulmuşlardır. Verdikleri hizmetler sonunda elde edilen gelirleri kullanarak bu sermayeyi artırabilirler, gelirlerinin bir bölümü her
ay kesilerek bütçeye gelir olarak kaydedilir. Bağlı oldukları idarenin memurlarını çalıştırabilir ve onlara katkılarına göre ödeme yapabilirler. En önemli örneği Sağlık Bakanlığı’na ve üniversitelere bağlı
döner sermaye işletmeleridir.
TABLO 7. Döner Sermaye İşletmesine Sahip Kamu İdareleri
Başbakanlık
Vakıflar Genel Müdürlüğü
Dini Yayınlar
Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü
Türkiye İstatistik Kurumu
Başbakanlık Basımevi
Gümrük Müsteşarlığı Tasfiye İşleri Genel Müdürlüğü
Yapı İşleri Genel Müdürlüğü
Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü
Adalet Bakanlığı
Yargıtay Yayınları
Adli Tıp Kurumu
Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü
Eğitim ve Araştırma Merkezi Başkanlığı
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Merkezi
Çevre ve Orman Bakanlığı Döner Sermaye
Orman Genel Müdürlüğü
Üniversiteler
1.D. Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT)
Kamu iktisadi teşebbüsleri, genel olarak “kamusal kaynakları kullanarak ekonomik alanda faaliyet gösteren devlet şirketleri” olarak tanımlanmakta, Avrupa Birliği, IMF ve OECD tarafından yayımlanan yasal metinler ve dokümanlarda ise “yönetim kontrolü merkezi veya yerel kamu idarelerinin elinde olan
işletmeler”i ifade etmektedir.
Kamu İktisadi Teşebbüsleri veya bilinen adıyla KİT’ler, 233 sayılı KHK’ya tabi ve sermayesinin
tamamı devlete ait olan İktisadi Devlet Teşekkül ve Kamu İktisadi Kuruluşlarının adıdır. İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT): İktisadi alanda ticari saslara göre, kâr amacı güderek faaliyet gösteren teşebbüslerdir (MKEK, EÜAŞ, ÇAYKUR, BOTAŞ, TTK ve TKİ gibi). Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK): İktisadi alanda tekel niteliğini haiz mal ve hizmetleri kamu yararı gözeterek üreten ve pazarlayan teşebbüslerdir (TCDD, KIYEM, PTT ve DHMİ gibi).8 Tablo 9’da, KİT’ler ve özelleştirme portföyündeki kuruluşlar verilmektedir.
2000 yılına kadar 233 sayılı KHK’ya tabi birer şirket olarak faaliyet gösteren kamunun pay sahibi olduğu bankalardan T.C. Ziraat Bankası A.Ş., T.C. Halk Bankası A.Ş. ve T.C. Emlak Bankası A.Ş.,
8 KİT’lerle ilgili tanımlar ve Tablo 8’de yer alan liste Hazine Müsteşarlığı, 2007 Kamu İşletmeleri Raporu’ndan alınmıştır. Her yıl KİT’lerin
listesine ise Hazine Müsteşarlığı, Kamu İşletmeleri Raporu’ndan ulaşılabilmektedir (www.hazine.gov.tr > Kamu Finansmanı > 20.. Kamu İşletmeleri Raporu).
15
2000 yılından sonra KİT statüsünden çıkartılmıştır. Bu bankalardan ilk ikisi özelleştirmeye hazırlanacak şekilde yeniden yapılandırılmakta, Emlak Bankası A.Ş. ise tasfiye halindedir. Kalkınma Bankası, Vakıflar Bankası, İhracat ve Kredi Bankası ile İller Bankası kendi kanunları doğrultusunda faaliyet
göstermektedir.
TABLO 8. KİT’ler
Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş.
Elektrik Üretim A.Ş.
Türkiye Elektrik İletim A.Ş.
Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.
Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Türkiye Taşkömürü Kurumu
Türkiye Petrolleri A.O.
Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü
Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü
Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü
Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü
Et ve Balık Kurumu Genel Müdürlüğü
Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü
16
Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü
Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Devlet Malzeme Ofisi Genel Müdürlüğü
Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü
Türkiye Elektromekanik Sanayii A.Ş.
Özelleştirme Kapsamındaki KİT’ler
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.
Sümer Halıcılık ve El Sanatları Sanayi ve Ticaret A.Ş.
Petkim Petrokimya Holding A.Ş.
Sümer Holding A.Ş.
Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.
Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.
Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri A.Ş.
Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.
2. KAVRAMLAR9
2.A. Kamu Maliyesiyle İlgili Temel Kavramlar
Bütçe: Belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri olarak tanımlanır. Bir aile için düşündüğümüzde, ailenin ne kadar parasal kaynağının olacağına ve bunları hangi öncelliklerle harcayacağına karar verme planı denilebilir. Kamu için düşündüğümüzde, bütçe basit rakamlardan daha fazlasını ifade eder. İktidarlar, kamu bütçesinin harcamalarını belirlerken aslında toplumsal önceliklerini açıklamış olurlar.
Gider: Kanunlara dayanılarak yaptırılan iş, ödenen maaşlar, alınan mal ve hizmet bedelleri, sosyal güvenlik katkı payları, iç ve dış borç faizleri, ekonomik, mali ve sosyal transferler, verilen bağış ve
yardımlar, vb. giderleri anlatır.
Gelir: Kanunlarına dayanılarak toplanan vergi, resim, harç, fon kesintisi, pay veya benzeri gelirler, faiz, zam ve ceza gelirleri, taşınır ve taşınmazlardan elde edilen her türlü gelir, hizmet karşılığı elde edilen gelirler, alınan bağış ve yardımlar, vb. gelirleri anlatır.
Bütçe dengesi: Bütçedeki gelirler ile giderler arasındaki dengeyi gösterir.
Denk bütçe: Bütçede gelirlerin giderlere eşit olması durumudur.
Bütçe açığı: Bütçede giderlerin gelirlerden fazla olması durumudur.
Bütçe fazlası: Bütçede gelirlerin giderlerden fazla olması durumudur.
Faiz dışı fazla: Giderler ile faiz harcamalarının gelirlerden çıkarılması yoluyla hesaplanır. Bir başka ifadeyle faiz harcamaları hariç giderler ile gelirler arasındaki dengeyi gösterir.
TABLO 9. Merkezi Yönetim Dengesi ve Faiz Dışı Dengesi (cari fiyatla, milyon TL)
2007
2008
2009
Gelir
190.360
209.598
215.458
Gider
204.068
227.031
268.219
Denge
-13.708
-17.432
-52.761
Faiz harcaması
48.753
50.661
53.201
Faiz dışı gider
155.315
176.370
215.018
Faiz dışı denge
35.045
33.228
440
Kaynak: DPT, 2009, 2010 ve 2011 Yılı Programı. Bkz. EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 2.
Merkezi Yönetim 2007 yılında 13.708 milyon TL açık vermiştir. Ancak bu açık faiz harcamaları
çıkarılarak hesaplandığında, Tablo 9’un ilk satırında görülen 35.045 milyon TL’lik Merkezi Yönetim
faiz dışı bütçe fazlasına ulaşılmaktadır. Yani eğer Merkezi Yönetim’in iç ve dış borçlarından kaynaklanan faiz ödemeleri olmasaydı bütçe fazla verecekti. Bu durum 2008 yılında da devam etmektedir.
Ancak Tablo 9’un 3. satırında görüldüğü gibi, 2009 yılı için durum farklıdır. 2009 yılında kamu açığı
çok yükselmiştir. Bunun temel nedeni, 2008 yılının sonunda girilen küresel kriz ortamı ve ekonomideki daralmadır. 2009 yılında önemli bir kamu açığı ortaya çıkmış ve faiz harcaması olmasa dahi kamunun bütçe fazlası önceki yıllara göre çok azalarak 440 milyon TL’ye inmiştir.
Merkezi Yönetim bütçesinin faiz dışı fazla vermesi, bütçenin gelirlerinin faiz harcamaları dışındaki diğer bütçe giderlerini karşıladıktan sonra ortaya bir fazla çıktığının, bu da ülkenin borçlarının
9 Bu bölümde yer alan Merkezi Yönetim, Genel Devlet harcamaları, kamu kesimi genel dengesi, kamu kesimi borçlanma gereği, GSYH,
ile ilgili tüm tablolardaki yıllık veriler Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) internet sitesinde yer alan yıllık programlarda bulunabilir. Yıllık programlar için şu yolu izleyiniz: www.dpt.gov.tr adresinden Programlar > Yıllık Programlar > 20.. Yılı Programı. Yıllık programların internet sitesinin kapsamlı tanıtımı ve yol haritası için ayrıntılı bilgi EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 2’ye bakılabilir.
17
faizini ödeme kapasitesi ve çabası olduğunun göstergesidir. Bu ise, ülkenin yeniden borç alma kapasitesini artırır. Nitekim, IMF de bir faiz dışı fazla verildiğini, dolayısıyla da, ülkenin borçlarını ödeme kapasitesi olduğunu görmek istemektedir. Bu nedenle, IMF ile yapılan anlaşmalarda faiz dışı fazlanın ne kadar olacağı, mutlaka gündeme gelmektedir. Faiz dışı fazlanın yüksek tutulması Merkezi
Yönetim’in yurt içinde yapacağı harcamalara ayırabileceği kaynağı kısıtlar. Ayrıca, faiz dışı fazla hesaplanırken, IMF’nin stand-by anlaşmaları gereği program tanımlı faiz dışı fazlaya bakılır. Bu da geçici gelirlerin toplam gelirler dışında bırakıldığı faiz dışı fazladır. Yani özelleştirme gelirleri, para basımından kaynaklanan gelirler, faiz gelirleri, taşınmaz mal satışları gibi geçici gelirler hariç diğer gelirler dikkate alınır.
2.B. Kamu Kesimi Genel Dengesi ve Kamu Kesimi Borçlanma Gereği
Tablo 10’da görülen Merkezi Yönetim kapsamındaki idareler, mahalli idareler, sosyal güvenlik kurumları (SGK ve İŞKUR), bütçe dışı fonlar (Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu, Savunma Sanayini Destekleme Fonu, Özelleştirme Fonu), İşsizlik Sigortası Fonu, döner sermaye kuruluşları ve KİT’lerin gelir ve giderlerinden Kamu Kesimi Genel Dengesi’ne ulaşılmaktadır. Tablo 10’da,
2007 yılı örnek olarak kullanılarak her idarenin gelir, gider ve dengesi (açığı) verilmektedir.
TABLO 10. 2007 Yılı Kamu Kesimi Genel Dengesi (cari fiyatla, milyon TL)
Gelir
Gider
Merkezi Yönetim
190.360
204.068
Mahalli İdareler
26.851
30.699
Sosyal Güvenlik Kuruluşları
54.591
79.632
Bütçe Dışı Fonlar
9.594
2.343
İşsizlik Sigortası
7.390
404
Döner Sermaye Kuruluşları
17.974
17.334
KİT'ler
82.490
81.464
Kamu Kesimi Genel Dengesi
Denge
-13.708
-3.848
783
7.251
6.986
957
1.027
-553
Açıklamalar
204.068 m.TL olan Merkezi Yönetim giderinin
25.824 m.TL’lik kısmı SGK’ya transfer edilmektedir.
Esas açık 25.014 m.TL’dir. Ancak Merkezi Yönetim
bütçesinden 25.824 m. TL. transfer edilmiş.
Kamu Kesimi Genel Dengesi 553 m.TL. açık
vermektedir. Yani Kamu Kesimi Borçlanma Gereği
553 m.TL’dir.
Kaynak: DPT, 2009 Yılı Programı. Bkz. EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 2.
Tablo 10’da görülen idarelerin gelir-gider dengelerinin (açıklarının) toplamı Kamu Kesimi Genel Dengesi’ni (açığını) vermektedir. Bu açık şöyle yorumlanmaktadır: Tablo 10’da son satırda görülen Kamu Kesimi Genel Dengesi (açığı) olan 553 milyon TL kadar kamu kesiminin borçlanması gerekmektedir. Buna “Kamu Kesimi Borçlanma Gereği (KKBG)” denilir.
Sosyal güvenlik kurumlarının açığı aslında açıklamalarda belirtildiği gibi 25.014 milyon TL’dir.
Bu açık karşılığında Merkezi Yönetim bütçesinden 25.824 milyon TL transfer edilmiştir. Bu nedenle,
sosyal güvenlik kurumlarının 783 milyon TL fazlası var gibi görünmektedir.
Tablo 10’dan görülebileceği gibi, 2007 yılı için gerek fonlarda gerek İşsizlik Sigortası Fonu’nda
önemli kaynaklar birikmiştir. KİT’ler ve döner sermaye kuruluşları açık vermemektedir. Mahalli idarelerde bir açık görülmektedir ancak en önemli açık Merkezi Yönetim’in açığından kaynaklanmaktadır ki bunun da esas kaynağı SGK’nın açığıdır.
Tablo 10’da gördüğümüz bu verilerin yıllar itibariyle nasıl geliştiğini izleyebilmek için söz konusu idarelerin yıllar itibariyle Kamu Kesimi Borçlanma Gereği’ni (KKBG) incelememiz gerekmektedir.
Tablo 11’de 2005-2010 dönemi için idarelerin Kamu Kesimi Borçlanma Gereği görülmektedir. 2005
ve 2006 yıllarında KKBG negatifken, yani fazla verilirken, 2007 yılında KKBG 553 milyon TL’dir.
2008 yılında KKBG yine pozitiftir ancak borçlanma gereği çok yükselerek 15 milyar TL’ye çıkmıştır.
Krizin etkisi kendisini esas olarak 2009 ve 2010 yıllarında göstermiştir. Tablo 11’de görüldüğü gibi,
bu iki yılda KKBG 48.494 milyon TL ve 36.972 milyon TL olmuştur. 2011 yılında KKBG’nin düşürülmesi planlanmaktadır.
18
TABLO 11. Kamu Kesimi Borçlanma Gereği (cari fiyatla, milyon TL)
BORÇLANMA GEREĞİ(1)
2005
-1.992
2006
-14.268
2007
553
2008
15.397
2009
48.494
2010(2)
36.972
2011(3)
24.854
Merkezi Yönetim Borçlanma Gereği
KİT Borçlanma Gereği
İşletmeci
Özelleştirme Kap. Kuruluşlar
Tasarrufçu (Bankalar)
Mahalli İdareler Borçlanma Gereği
Döner Sermaye Kur. Borçlanma Gereği
Sos. Güv. Kuruluşları Borçlanma Gereği
İşsizlik Sigortası Fonu Borçlanma Gereği
Fonlar Borçlanma Gereği
8.117
-872
-678
-194
0
-449
-1.125
138
-4.713
-3.087
4.643
-3.725
-1.327
-2.398
0
1.015
-393
-889
-5.717
-9.202
13.708
-1.027
-1.503
477
0
3.848
-957
-783
-6.986
-7.251
17.432
-247
-612
364
0
6.018
-666
53
-7.647
451
52.761
-3.426
-4.213
787
0
4.230
-828
-751
-3.743
251
44.178
-3.387
-3.238
-149
0
2.545
-1.141
0
-4.465
-758
33.493
-982
-785
-197
0
1.181
-982
0
-7.210
-736
(1) Negatif işaret fazlayı göstermektedir.
(2) Gerçekleşme tahmini
(3) Program
Kaynak: DPT, 2009, 2010 ve 2011 Yılı Programları. Bkz. EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 2.
KKBG’yi oluşturan unsurları satır satır inceleyelim: Tablo 11’den anlaşılacağı gibi kamu kurumları arasından en yüksek borçlanma gereği Merkezi Yönetim’in borçlanma gereğidir ve KKBG’yi belirlemektedir. Bunun en önemli kısmı Tablo 10’da belirtildiği gibi SGK borçlanma gereğinden kaynaklanmaktadır. 2007 ve 2008 yıllarında mahalli idarelerin borçlanma gereği de yükselme göstermiştir.
2009 yılından sonra tekrar düşme eğilimine girmiştir. Diğer çarpıcı gelişmeler İşsizlik Sigortası Fonu ve diğer bütçe dışı fonlarda (Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu, Savunma Sanayini
Destekleme Fonu, Özelleştirme Fonu) ortaya çıkmaktadır.
İşsizlik Sigortası Fonu’nda biriken miktarda 2009 yılından itibaren azalma görülmektedir. Bunun iki temel nedeninden söz edilebilir. Birincisi, 2009-2012 döneminde öncelikli olarak GAP projesi kapsamındaki projelerde kullanılmak üzere Fon’un faiz gelirinin % 25’i Merkezi Yönetim bütçesine aktarılmaya başlanmıştır. Diğer yandan, 2008 krizi sonrasında Fon’un harcamalarının kapsamı artırılmış ve kriz nedeniyle işini kaybedenlere yapılan ödemeler artış göstermiştir.10
2.C. KİT’lerle İlgili Kavramlar
KİT’lerin Kamu Kesimi Borçlanma Gereği’ne katkısı yoktur. Hatta 2005-2007 arasındaki gerçekleşmelere bakıldığında, KİT’lerin fazla verdikleri görülmektedir.
Ancak gerek sosyal koruma harcamalarının, gerekse askeri harcamaların hesaplanmasında
KİT’lerle ilgili kullanılan birçok kavramla karşılaşılmaktadır. Örneğin, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları (SYDV) aracılığıyla dağıtılan kömürlerin tedariki bir Kamu İktisadi Teşekkülü olan
Türkiye Kömür İşletmeleri’nce (TKİ) yapılmaktadır. Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK)
orduya mühimmat üreten bir KİT’tir. Bu işlemler ile ilgili kavramları bilmek yararlı olacaktır. Burada
en önemli kavram Görev Zararı kavramıdır.
KİT’lerin borçlanma gereği hesaplanırken, sözü edilen KİT’lerin dışında özelleştirme kapsamında olan kuruluşların da gelir ve gider farkı dikkate alınmaktadır. Hazine Müsteşarlığı Kamu İşletmeleri Raporu yayınlamaktadır. Burada tüm KİT’ler ve yönetiminde kamunun bulunduğu tüm kurumlarlarla ilgili ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır.
Görev Zararı: Görev zararı, dar ve geniş anlamda olmak üzere iki şekilde değerlendirilebilir. Dar
anlamda görev zararı, i) KİT’ler tarafından üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarının, siyasi otorite tarafından maliyetlerin altında belirlenmesi sonucu oluşan maliyet ile fiyat arasındaki fark, ii) kuruluşun
10 İşsizlik Sigortası Fonu harcamaları ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Sosyal Koruma Harcamalarını İzleme Kılavuzu, STK Çalışmaları - Eğitim
Kitapları, Kamu Harcamalarını İzleme Dizisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011, İstanbul. http://stk.bilgi.edu.tr/stkButce.asp
19
söz konusu mal ve hizmetleri piyasa koşulları ile satamamasından dolayı mahrum kaldığı kâr toplamından oluşan tutar, iii) devlet tarafından KİT’e özel görev verilmesi dolayısıyla bir zarar doğarsa bu
zararın toplamı olarak tanımlanmaktadır.
Geniş anlamda görev zararı ise; dar anlamda görev zararının iktisadi ve malî etkilerini de içermekte ve KİT ürün fiyatlarına müdahale edilmesi ya da KİT’lere görev verilmesi sonucu ortaya çıkan zararlar ile bu zararların finansmanı için katlanılan maliyetler, gerçekleştirilen harcamaların fırsat maliyetleri ve uygulamadan elde edilen toplumsal fayda arasındaki olumsuz fark olarak tanımlanmaktadır.
Örneğin, yukarıda sözü edilen SYDV aracılığıyla yapılan kömür dağıtımı TKİ’ye verilen görev sonucu bütçeye sosyal harcama olarak değil görev zararı olarak girmektedir. Dolayısıyla, örneğin sosyal harcamaları bulmak istiyorsak bu tür görev zararlarını bulup hesabımıza katabilmemiz gerekir.
Gelir Kaybı: KİT’lere görev zararı adıyla yapılan transferler, kamu sermayeli bankalarda gelir
kaybı olarak ifade edilmektedir. Genel olarak, tarım kesiminin ve küçük esnaf ve sanatkârların desteklenmesi amacıyla kullandırılan düşük faizli kredilerden dolayı kamu sermayeli bankalara gelir kaybı ödemeleri yapılmaktadır.
Görev zararı ile gelir kaybı ödemelerinin arasındaki en büyük fark, bütçeden gelir kaybı için ayrılan ödeneğin ilgili yılda yapılması planlanan aktarım için bütçeye konulmasıdır. Görev zararı için
ayrılan ödenek ise halihazırda tamamlanmış ve kesinleşmiş bir görev zararının KİT’e aktarılmasını
amaçlamaktadır.
2.D. Temel Ekonomik Kavramlar
Gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH)
Bir ekonomide belirli bir dönem içinde üretilen tüm mal ve hizmetlerin parasal değerlerinin toplamıdır. Bu üretimde kullanılan faktörlerin yerli veya yabancı olması önemli değildir. Yani yurt içinde üretim yapan bir yabancı sermaye kuruluşu da GSYH’ya dahildir. Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH), GSYH’ya
yurtdışından elde edilen net faktör gelirlerinin (örneğin işçi dövizi girişleri) eklenmesi ile elde edilir.
GSYH birkaç yöntemle hesaplanabilir. Harcamalar yöntemiyle GSYH, bir ekonomide belli bir dönemde tüketime ve yatırıma yönelik yapılan toplam harcamalardan, ithal edilen mal ve hizmetlere yapılan ödemeler çıkarılarak elde edilen değerdir.
Üretim yöntemiyle GSYH hesaplarında her üretim aşamasında nihai mala yapılan katkı, bir başka ifade ile her üretim aşamasındaki katma değerler hesaba katılır. Katma değer bir üretim aşamasında elde edilen çıktıdan üretim için kullanılan girdinin çıkarılması ile elde edilir.
Cari ve sabit fiyatla GSYH, deflatör, enflasyon oranları
GSYH deflatörü cari fiyatla hesaplanan GSYH’nın sabit fiyatla hesaplanan GSYH’ya bölünmesi ile
elde edilir. Tablo 12’de verilen örnek üzerinden cari fiyatla ve sabit fiyatla GSYH ve deflatör hesabını görelim.
TABLO 12. Cari ve Sabit Fiyatla GSYH, Deflatör ve Enflasyon Oranı Hesapları İçin Örnek
Üretim
Üretim
Üretim
Üretim
miktarı
fiyatı
GSYH cari
miktarı
fiyatı
GSYH reel
Deflatör
(GSYH cari fiyat/
İlgili yıl
İlgili yıl
Cari fiyatla
İlgili yıl
Yıl 5
Sabit fiyatla
GSYH sabit fiyat) x 100
Yıl 1
100
5
500
100
18
1.800
27,78
Yıl 2
120
6
720
120
18
2.160
33,33
Yıl 3
155
8
1.240
155
18
2.790
44,44
Yıl 4
160
12
1.920
160
18
2.880
66,67
Yıl 5
170
18
3.060
170
18
3.060
100
Yıl 6
180
21
3.780
180
18
3.240
116,67
Yıl 7
190
27
5.130
190
18
3.420
150
Yıl 8
200
34
6.800
200
18
3.600
188,89
20
Deflatördeki
% büyüme
20,0
33,3
50,0
50,0
16,7
28,6
25,9
Önce, ekonomide tek bir mal olduğunu varsayalım. Birinci sütunda her yılın üretim miktarı ve
ikinci sütunda üretilen malın fiyatları gösterilmektedir. Gerek üretim miktarı gerek üretim fiyatı yıllar itibariyle değişmektedir. Üçüncü sütunda ilk iki sütunun çarpılması ile elde edilen cari fiyatla GSYH görülmektedir.
Sorumuz şu: GSYH yıllar itibariyle ne kadar artış göstermektedir? Bu sorunun cevabının verilebilmesi için fiyat artışlarının devre dışı bırakılıp reel üretim miktarındaki artışı dikkate almak gereklidir. Sadece reel üretim artışına dayalı olarak GSYH’yı hesaplayabilmek için belirli bir yılın fiyatını
sabit kabul edip eğer fiyat artışı olmasaydı GSYH ne olurdu diye hesaplamamız gerekir. Tablo 12’nin
dördüncü sütununa üretim miktarını (birinci sütun ile aynı değerler) yazıyoruz. Yıl 5’in fiyatını sabit
fiyat yılı olarak kabul edelim ve 5. sütunun tüm yıllarına bu sabit fiyatı yazalım. Dördüncü sütunda
yer alan üretim miktarlarını beşinci sütunda yer alan sabit fiyatla çarparak sabit fiyatla GSYH’yı üretmiş olduk. Sabit fiyatla GSYH altıncı sütunda yer almaktadır. Yıl 5 sabit tutulduğu için Yıl 5’in cari fiyatlı ve sabit fiyatlı GSYH’sı aynı çıkmaktadır. Yıl 5’e, yani fiyatı sabitlediğimiz yıla baz yıl deriz. Bu
baz yıllar Türkiye İstatistik Kurumu tarafından belirleniyor. Altıncı sütunda fiyat artışlarından arındırılmış reel üretim artışına dayalı reel (sabit fiyatla) GSYH’yı hesaplamış oluruz.
Sütun 7’deki GSYH deflatörü ise cari fiyatla GSYH’nın (üçüncü sütun) sabit fiyatla GSYH’ya (altıncı sütun) bölünüp 100’le çarpılması ile hesaplanır. Deflatör birinci yıldan sonuncu yıla kadar ortaya çıkan genel fiyat düzeyindeki toplam artışları göstermektedir. Örneğin Yıl 5’te 100 olan fiyatlar yıl
8’de 188,89’a yükselmiştir.
GSYH deflatöründen yola çıkarak yıllık artışları hesapladığımızda yıllık fiyat artışlarını bulabiliriz. Deflatördeki yıllık büyüme11 genel fiyat seviyesindeki değişimlerin ölçümüdür. Deflatör ve buradan ürettiğimiz fiyat artışları ülke içinde üretilen tüm mal ve hizmetlerdeki fiyat artışlarını gösterir.
Cari ve sabit fiyatla GSYH ve deflatör Türkiye’de Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından hesaplanıp ilan edilmektedir. TÜİK her yıl Nisan ayında bir önceki yılın cari ve belirli bir baz yıla göre sabit GSYH’sını ve deflatörü ilan etmektedir.
Ancak hepimizin bildiği gibi, aylık ve üç aylık enflasyon hesapları da yapılmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu fiyatlar genel düzeyindeki değişimi yani enflasyonu, piyasada seçilmiş mal ve hizmetlerin ortalama fiyatlarının dönemsel değişimini gösteren fiyat endeksleri ile hesaplamaktadır.
Fiyat endeksi, seçilmiş mal ve hizmetlerin ortalama fiyatlarının belli bir döneme göre değişimini
ölçer. Örneğin, tüketici fiyat endeksi oluşturmak için tüketici piyasasını temsil edecek bir mal ve hizmet sepeti oluşturulur ve seçilmiş maddelerin fiyatları dönemsel olarak izlenir.
Enflasyon oranı ölçüsü olarak Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) ve Üretici Fiyatları Endeksi
(ÜFE) değişim oranları kullanılmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından hesaplanan Tüketici
Fiyatları Endeksi, belirli zaman aralıkları ile, hanehalklarının tüketim harcamalarında yer alan mal ve
hizmetlerin fiyatlarında meydana gelen değişimleri göstermektedir. Üretici Fiyatları Endeksi ise, tarım, imalat sanayi, madencilik ve enerji sektörlerinde üretimi yapılan malların, üretici tarafından yurt
içi peşin satış fiyatlarındaki değişimleri göstermektedir.12
Diğer fiyat endeksleriyle deflatör arasındaki en temel fark fiyat endekslerine dahil edilen mal ve
hizmetlerden kaynaklanmaktadır. TÜFE ve ÜFE bazı mal ve hizmetlerden oluşan sepetin fiyat artışlarını hesaplar. GSYH deflatöründe bir sepet söz konusu değildir; ülke içinde üretilen tüm mal ve hizmetler dikkate alınmıştır.
Tablo 13’te Türkiye’nin cari ve sabit fiyatla GSYH’sı, GSYH deflatörü, deflatördeki büyüme, TÜFE ve ÜFE’deki büyümeler olarak hesaplanan yıllık enflasyon oranları verilmektedir.
11 Büyüme hesabının nasıl yapıldığı bir sonraki başlıkta örneklerle açıklanmaktadır.
12 Bu konuda ayrıntılı bilgi için www.tuik.gov.tr > yayınlar > yayın kategorileri > enflasyon ve fiyat endeksleri seçeneğinde yer alan Fiyat
Endeksleri ve Enflasyon, Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi-3 başlıklı yayına bakılabilir.
21
TABLO 13. GSYH, Deflatör ve Enflasyon Oranları
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
GSYH,
cari fiyat, bin TL
70.203.147
104.595.916
166.658.021
240.224.083
350.476.089
454.780.659
559.033.026
648.931.712
758.390.785
843.178.421
950.534.000
952.635.000
GSYH, 1998
sabit fiyat, bin TL
70.203.147
67.840.570
72.436.399
68.309.352
72.519.831
76.338.193
83.485.591
90.499.731
96.738.320
101.254.625
102.922.000
97.144.000
Deflatör
(endeks)
100,0
154,2
230,1
351,7
483,3
595,7
669,6
717,1
784,0
832,7
923,5
980,6
Deflatör
% büyüme
TÜFE
% büyüme
ÜFE
% büyüme
54,2
49,2
52,9
37,4
23,3
12,4
7,1
9,3
6,2
10,9
6,2
8,6
8,2
9,6
8,7
10,4
6,3
14,6
5,9
9,4
6,3
12,7
1,2
Kaynak: GSYH, DPT, 2011 Yılı Programı. Bkz. EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 2. TÜFE ve ÜFE, TÜİK, www.tuik.gov.tr
2.E. Oranlar, Paylar ve Büyüme
Herhangi bir idarenin belirli bir dönemde harcamasındaki artışı izlemek tek başına bir anlam ifade
etmez, çünkü aynı dönem için GSYH’da da bir artış olmaktadır. Eğer idarenin harcamasındaki artış aynı dönemde ülke ekonomisinin GSYH’sında meydana gelen artıştan daha yüksekse o zaman
idarenin harcamasında reel bir artış olduğundan söz edebiliriz. Bu nedenle, harcamanın kendisindeki artışlar değil, harcamaların GSYH’ya oranlarındaki artışlar dikkate alınmalıdır. İdarelerin harcamalarını GSYH’ya bölmek ve yüzle çarpmak harcamanın GSYH içindeki oranının yüzdesini bize verecektir.
Örneğin Tablo 14’te Genel Devlet harcamaları ve bu harcamaların GSYH’ya oranı sunulmaktadır.
Tablonun birinci satırına baktığımızda Genel Devlet harcamalarının 2003 yılı ile 2008 yılı arasında
artış gösterdiği düşünülebilir. Bu yanlış bir yorum olacaktır. Çünkü bu rakamlar, bir önceki bölümde tartışıldığı gibi, cari rakamlardır ve enflasyonu içermektedir. Doğru bir yorum için cari fiyatla verilen GSYH içindeki oranının nasıl bir seyir izlediğine bakmak gerekir. Tablo 14’ün son iki satırı bize
Genel Devlet harcamalarının (faiz dahil ve hariç) GSYH içindeki oranını göstermektedir. Bu oranlara bakıldığında, Genel Devlet harcamalarının GSYH içindeki payı 2008 yılına kadar giderek azalmaktadır. 2009 yılında ise bir artış görülmektedir. Faiz dışı Genel Devlet harcamaları dikkate alındığında
bu harcamaların GSYH’ya oranında bir artış görülmektedir.
TABLO 14. Genel Devlet Harcamalarının GSYH İçindeki Oranı
Genel Devlet Harcamaları, milyon TL
Genel Devlet Faiz Dışı Harcamaları, milyon TL
2003
179.638
119.153
2004
199.016
140.876
2005
212.609
166.024
2006
253.294
206.726
2007
285.013
235.573
2008
328.665
277.147
2009
381.949
327.360
GSYH, milyon TL
454.781
559.033
648.932
758.391
843.178
950.534
952.635
39,5
26,2
35,6
25,2
32,8
25,6
33,4
27,3
33,8
27,9
34,6
29,2
40,1
34,4
Genel Devlet Harcamaları/GSYH, %
Genel Devlet Faiz Dışı Harcamaları/GSYH, %
Kapsam: 2003-2005 Konsolide Bütçe, 2006 sonrası Genel Devlet toplam harcamaları.
Kaynak: DPT, 2011 Yılı Programı.Bkz. EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 2.
22
Genel Devlet harcamalarının oranını yorumlayabilmek için uluslararası bir karşılaştırma yapmak yerinde olacaktır. Bu oranın, faiz harcamaları dahil olacak şekilde 2007 yılı AB (27) ortalaması
45,7’dir. Bu oran, Bulgaristan’da 41,5; Çek Cumhuriyeti’nde 42,6; İrlanda’da 35,7; Yunanistan’da 44;
Macaristan’da 49,7; Portekiz’de 45,8; İsveç’te 52,5’tir.13
Tablo 15’te görülen Merkezi Yönetim harcamalarını ele alalım. Bu tabloda toplam Merkezi Yönetim harcamasına 100 dediğimizde toplamı oluşturan faiz ve faiz dışı harcamaların toplam içindeki payının ne olduğunu görebiliriz. Bu tabloya göre Merkezi Yönetim harcamalarının % 22’sinin borç faizi
ödemeye gittiğini, geri kalanın ise kamu hizmetlerine ayrılabildiğini görüyoruz.
TABLO 15. Merkezi Yönetim Harcamaları İçinde Faiz ve Faiz Dışı Harcamaların Payları %, 2008
Merkezi Yönetim (milyon TL)
Merkezi Yönetim İçinde Oranlar
Toplam harcama
227.031
100
Faiz harcaması
50.661
22
Faiz dışı harcama
176.370
78
Herhangi bir idarenin harcamasındaki artışı izleyebilmek için sabit fiyatla o idarenin harcamasının yıllar itibariyle ne kadar büyüdüğünü incelememiz gerekir. Büyüme hesabında kullanacağımız TL
cinsinden veriler yukarıda açıkladığımız gibi mutlaka fiyatlardan arındırılmış sabit fiyatlı veriler (reel veriler) olmalıdır. Sabit fiyatlı verilerin zor bulunduğu idarelerin harcamalarının büyümesini incelemek istediğimizde ise idarenin cari harcamasını aynı yılın cari GSYH’sına bölerek elde ettiğimiz bu
payların büyümesini hesaplayabiliriz. Her iki durumda da kullanılan büyüme formülü aynıdır. Bu hesaplamayı yapabilmek için aşağıdaki formül kullanılır:
[
]
(İkinci yılın reel değeri – Birinci yılın reel değeri)
Birinci yılın reel değeri
× 100
Örneğin, Tablo 16’da görülen sabit fiyatla GSYH’nın 1998 yılından 2009 yılına kadar her yıl ne
kadar büyüdüğünü hesaplayalım.
Örneğin, 1998-1999 yılları arasında GSYH 70.203.147.000 TL’den 67.840.570.000 TL’ye düşmüştür. Deprem nedeniyle kriz yılı olan 1999 yılındaki daralma ne olmuştur? Bu hesaplamayı yapabilmek için formül:
[
]
(67.840.570.000 - 70.203.147.000)
70.203.147.000
× 100 = -3,37
Bu formül uygulandığında, GSYH’da 1998 yılından 1999 yılına % 3,37’lik bir azalma yaşandığı hesaplanabilmektedir. Yıllık GSYH büyümesi hesabının sonuçları Tablo 16’da yer almaktadır. Bu
tabloda ekonominin 2001 yılında da % 5,7’lik bir daralma yaşadığı görülmektedir. Yine kriz yılı olan
2008 yılında ise GSYH sadece % 1,65 oranında büyümüş, krizin etkisinin asıl görüldüğü yıl ise % 5,61
daralmanın yaşandığı 2009 yılı olmuştur.
13 Kaynak: Eurostat, Government Finance Statistics, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pc
ode=tec00023&plugin=1
23
TABLO 16. GSYH’nın Büyümesi
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
GSYH, 1998 sabit fiyat, bin TL
70.203.147
67.840.570
72.436.399
68.309.352
72.519.831
76.338.193
83.485.591
90.499.731
96.738.320
101.254.625
102.922.000
97.144.000
GSYH büyümesi
-3,37
6,77
-5,70
6,16
5,27
9,36
8,40
6,89
4,67
1,65
-5,61
Diğer yandan, sabit harcamasını bulmakta zorlanacağımız kamu idarelerinin harcamasındaki
büyümeyi hesaplamak istiyorsak, bu idarelerin cari harcamalarının GSYH’ya oranındaki büyümenin hesaplanması yukarıdaki formüle dayanarak yapılabilir. Bu yöntem ayrıca harcamasının GSYH’ya
oranının çok küçük olduğu idarelerin harcamalarındaki artışları izlemek için de yararlıdır. Çünkü
GSYH’ya oranların virgülden sonra birkaç basamak olduğu durumlarda artışı (büyümeyi) izlemek
teknik olarak güçtür.
Örneğin, Cumhurbaşkanlığı’nın toplam harcamasının GSYH içindeki payı 2010 yılında %
0,007356 iken 2011 yılında % 0,007025 olması planlanmaktadır.14 Bu durumda, hesaplamak istediğimiz şey harcamanın GSYH içindeki payının 0,007356’dan 0,007025’e gelirken ne kadar büyüdüğüdür (bu durumda küçüldüğüdür). Bu hesaplamayı yapabilmek için formül aşağıdaki gibi uygulanır:
[
]
(0,007025 - 0,007356)
0,007356
× 100 = -4,497
Cumhurbaşkanlığı harcamalarının GSYH’ya oranında 2009 yılından 2010 yılına kadar % 4,497
bir azalma planlandığı hesaplanabilmektedir.
14 Bu veriler 2010 Yılı Bütçe Gerekçesi’nde yer alan verilerden yola çıkılarak hesaplanmıştır . Bkz. EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 1.
Ayrıca bkz. Çok Yıllı Bütçe Süreci ve Orta Vadeli Mali Plan İzleme Kılavuzu, STK Çalışmaları - Eğitim Kitapları, Kamu Harcamalarını İzleme
Dizisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011, İstanbul. http://stk.bilgi.edu.tr/stkButce.asp
24
3. HARCAMALARIN SINIFLANDIRILMASI
Kamu gelir ve giderleri çok çeşitli şekillerde gösterilebilir. Yapılan giderler listelenebilir, hangi idarenin hangi harcamayı yaptığı üzerinden bir gösterime gidilebilir. Diğer yandan, harcamaların ekonomik anlamının ne olduğuna bakılabilir. Yani harcamalar, personele yönelik, mal ve hizmet almaya
yönelik, yatırım yapmaya yönelik gibi ekonomik anlamları itibariyle listelenebilir. Ayrıca, kamunun
hangi amaçlar doğrultusunda harcama yaptığına yönelik bir ayrıştırma da yapılabilir (eğitim, sosyal
yardım, sağlık gibi).
Kamunun gider ve gelirlerinin belirli bir sistematik içinde sınıflandırılması, aynı türdeki gider ve
gelirlerin kolaylıkla toplanabilmesi ve gelir, gider, açık istatistiklerine ulaşılabilmesi için bütçe kodlamaları geliştirilmiştir.15 Bugün Türkiye’de Analitik Bütçe Sınıflandırılması kullanılmaktadır. Bu sınıflandırma harcamaların incelenmesine uygun istatistiki veriler üretilmesine ve uluslararası karşılaştırmaların yapılmasına uygun olması nedeniyle Analitik Bütçe Sınıflandırması olarak adlandırılmıştır.
Analitik Bütçe Sınıflandırması; ekonomik sınıflandırma, fonksiyonel sınıflandırma ve kurumsal sınıflandırma (idareler temelinde sınıflandırma) olmak üzere üç ana gruptan oluşmaktadır.
5018 sayılı Kanun ile genel ve özel bütçe kapsamındaki tüm idarelerin 2004 yılı bütçeleri Analitik Bütçe Sınıflandırması’na göre hazırlanarak kanunlaşmıştır. 2006 yılından itibaren mahalli idareler, sosyal güvenlik kurumları, düzenleyici ve denetleyici kurumlar ve döner sermayeli kuruluşlarda
da Analitik Bütçe uygulamasına geçilmiştir.
Uygulanmaya başlamasıyla birlikte, genel devlet tanımına giren tüm kurum ve kuruluşların mali
planlarının ve mali raporlarının uluslararası standartlara uygunluğunun sağlanması, performans esaslı bütçelemeye temel teşkil edebilmesi ve mali yapıda şeffaflığın ve hesap verilebilirliğin sağlanması
hedeflenmektedir. Türkiye’de 2006 yılından itibaren Genel Devlet kapsamındaki tüm idarelerde kullanılan Analitik Bütçe Sınıflandırması IMF Devlet Mali İstatistikleri ve AB Avrupa Entegre Ekonomik
Hesaplar Sistemi standartlarına uygundur.
Analitik Bütçe Sınıflandırması altında yer alan idarelere göre, ekonomik ve fonksiyonel sınıflandırmaların her üçünün de STK’ların kamu harcamalarını izlemelerinde önemli bilgileri sunduğu söylenebilir. Bu bölümde önce ekonomik ve fonksiyonel sınıflandırma ele alınacak, dördüncü bölümde
ise idareler temelinde sınıflandırma ayrıntılı olarak incelenecektir.
3.A. Ekonomik Sınıflandırma
Ekonomik sınıflandırmaya göre birinci düzey kodlar 9 ana başlık altında toplanmaktadır.16 Yukarıda söz edildiği gibi, harcamaların ekonomik sınıflandırması harcamanın ekonomik içeriğini, ekonomiye etkisini bize gösterir. Personele ödenen para, yatırıma ve faiz ödemesine ayrılan kaynaklar,
mal ve hizmet alımları ve karşılıksız yapılan kaynak transferleri bu sınıflandırma altında izlenebilir
(Tablo 17).
15 Ayrıntılı bilgi www.bümko.gov.tr adresinden bütçe > analitik bütçe sınıflandırılması > genel bilgi seçenekleri izlenerek bulunabilir.
16 Sınıflandırmalar için bkz. Mutluer, K., Öner, E. ve Kesik, A. (2006) Bütçe Hukuku, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
25
TABLO 17. Ekonomik Sınıflandırma, Ana Başlık ve Kapsamları
01 Personel giderleri
02 Sosyal güvenlik kurumlarına
devlet primi giderleri
03 Mal ve hizmet alım giderleri
04 Faiz giderleri
05 Cari transferler
06 Sermaye giderleri
07 Sermaye transferleri
08 Borç verme
09 Yedek ödenekler
Memur, sözleşmeli personel, işçi ücretleri, korucuların maaşları
Devletin işveren sıfatıyla ödediği sosyal güvenlik katkı payları
Büro malzemesi, yakacak, haberleşme, kira, akaryakıt, tedavi, bakım, onarım, savunma gibi cari giderler
İç ve dış faiz ve iskonto giderleri
Sosyal Güvenlik Kurumu’na, KİT’lere görev zararları, tarımsal destekleme, siyasi partilere, vakıf ve derneklere,
hanehalklarına sosyal yardım gibi transferler
Yatırım giderleri, gayrimenkul alımları, büyük onarımlar
Bütçe dışındaki idarelere yapılan yatırım amaçlı transferler
KİT’lere, üniversitelere vb.
Personel giderleri, yatırım ve öngörülemeyen giderler
3.A.1. Ekonomik sınıflandırmaya göre Merkezi Yönetim gerçekleşmiş harcamaları
Merkezi Yönetim harcamalarının ekonomik sınıflandırmada yer alan 9 alt kalemin yıllara göre
gelişimi harcamaların hangi tür harcamalarda yoğunlaştığı ile ilgili bir fikir verecektir.17
Tablo 18’de görüldüğü gibi, Merkezi Yönetim tarafından ödenmekte olan faiz giderlerinin toplam harcamalar içindeki payı 2002 yılından bu yana azalmakta, faiz hariç bütçe giderlerinin payı ise
buna bağlı olarak artmaktadır.
2009 yılındaki faiz hariç harcamaların çeşitli harcama kalemleri arasındaki dağılım Tablo 18 ve
Çizim 2’den izlenebilir. Faiz dışı harcamalar arasında en yüksek pay cari transferler kalemindedir.
Personel harcamaları (sosyal güvenlik primleri dahil) ise ikinci önemli kalemdir. 2004 yılından itibaren personel harcamalarında sistemli bir azalma göze çarpmaktadır.
TABLO 18. Merkezi Yönetim Giderleri, Ekonomik Sınıflandırma (% paylar)
MERKEZİ YÖNETİM GİDERLERİ
Faiz Hariç Bütçe Giderleri
Faiz Giderleri
2000
100
60,2
39,8
2001
100
52,8
47,2
Faiz Hariç Bütçe Giderleri
100
100
I. Personel ve Sosyal Güvenlik Kurumları Pri.
31,1
31,6
II. Mal ve Hizmet Alım Giderleri
14,7
14,9
III. Cari Transferler
41,2
39,3
IV. Sermaye Giderleri
9,1
10,1
V. Sermaye Transferleri
0,0
0,0
VI. Borç Verme
3,9
4,0
VII. Yedek Ödenekler
0,0
0,0
Kaynak: /www.bumko.gov.tr. Bkz. EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no 3.
2002
100
56,8
43,2
2003
100
58,6
41,4
2004
100
62,9
37,1
2005
100
71,4
28,6
2006
100
74,2
25,8
2007
100
76,1
23,9
2008
100
77,7
22,3
2009
100
80,2
19,8
100
32,3
15,7
37,4
11,5
0,1
2,9
0,0
100
34,9
14,4
38,0
9,5
0,1
3,1
0,0
100
35,2
14,2
38,0
8,6
0,5
3,4
0,0
100
32,8
13,3
40,2
9,1
1,2
3,4
0,0
100
32,5
14,4
37,7
9,2
2,0
4,3
0,0
100
31,8
14,3
40,8
8,4
2,3
2,5
0,0
100
31,3
13,8
39,9
10,5
1,8
2,6
0,0
100
29,4
13,9
42,8
9,3
2,0
2,7
0,0
17 Bu bölümde yer alan Merkezi Yönetim harcamaları http://www.bumko.gov.tr adresinden İstatistikler> Bütçe Büyüklükleri ve Gerçek
leşmeleri> Merkezi Yönetim Bütçesi > Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri> Ekonomik / Fonksiyonel Sınıflandırmaya göre Bütçe Giderleri adresinden alınmıştır. BÜMKO tarafından yayınlanan bütçe istatistiklerinin internet sitesinin kapsamlı tanıtımı ve yol haritası için
ayrıntılı bilgi edinmek amacıyla EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 3’e bakılabilir.
26
ÇİZİM 2. Merkezi Yönetim Giderleri, Ekonomik Sınıflandırma (% paylar)
45.0
40.0
35.0
30.0
25.0
20.0
15.0
10.0
5.0
0.0
I. Personel ve sosyal
güvenlik kurumları pri.
II. Mal ve hizmet
alım giderleri
III. Cari
transferler
IV. Sermaye
giderleri
V. Sermaye
transferleri
VI. Borç verme
Kaynak: Tablo 18.
3.A.2. Ekonomik sınıflandırmaya göre Merkezi Yönetim harcama kalemleri
İncelememizin bundan sonrakı kısmını Merkezi Yönetim harcamaları üzerinde örneklendireceğiz. Tablo 10 ve 11’den hatırlayacağımız gibi, Merkezi Yönetim harcamaları toplam kamu harcamaları içinde en yüksek paya sahiptir. Tablo 1, 2 ve 3’te Merkezi Yönetim kapsamındaki idarelerin listeleri
görülmekteydi. Merkezi Yönetim personel harcamaları, işte bu listelerde yer alan tüm idarelerin yaptığı personel harcamaları toplanarak elde edilir.
Gerçekleşmiş harcamaları ekonomik sınıflandırmaya göre en ayrıntılı alt kalemler halinde izlemek için Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün internet sitesinde yayınlanan Kamu Hesapları Bülteni’ne başvurmak gerekmektedir.18
www.muhasebat.gov.tr ana sayfasında Kamu Hesapları Bülteni seçeneği çıkmaktadır. Karşımıza
çıkan şema üzerinden istediğimiz idarenin kutusunu seçerek ilerlememiz mümkündür. Biz en yüksek harcama payına sahip olması nedeniyle Merkezi Yönetim genel bütçeli idareler kutusunu seçelim.
Karşımıza yıllara göre düzenlenmiş Genel Bütçe Mali İstatistikleri listesi çıkar. İstediğimiz yılı seçtikten sonra karşımıza çıkan listeden Bütçe Gider Tabloları’nı seçelim. Karşımıza farklı sınıflandırmalar
ve ayrıntı düzeyinde seçenekler barındıran bir liste çıkar. Bu listede EKOD2, EKOD3, EKOD4, EKOFONK FKOD2, FKOD3 gibi seçenekler bulunacaktır. Bu başlık altında önce ekonomik sınıflandırmanın kodlarını oluşturan ilk üçünü inceleyeceğiz.
Ekonomik koda göre yapılan sınıflandırmada harcama kalemleri EKOD2, EKOD3, EKOD4 gibi
tanımlanan düzeyler, gittikçe artan ayrıntıda harcama kalemlerini aylık ve toplam yıllık olarak görmemizi sağlamaktadır.
Örneğin, 2009 yılı Genel Bütçe Mali İstatistikleri listesinden Genel Bütçe Giderleri Ay İçi Gerçekleşmeleri EKOD2’yi seçtiğimizde karşımıza 63 satırlık ayrıntıda harcama kalemlerini aylık ve toplam
2009 yılı için gösteren bir matris çıkmaktadır. Tablo 19’da, EKOD2 düzeyindeki bu harcama kalemlerinin bir listesi sunulmaktadır. Bu listede yer alan her kalemin karşısındaki değerler tüm genel bütçeli idarelerin ilgili harcamalarının toplamını vermektedir. Örneğin, Tablo 19’da gördüğümüz personel
giderleri genel bütçeli tüm idarelerin personel giderlerinin toplamını gösterir. EKOD2, STK’lar için
anlamlı olabilecek birçok ayrıntı bilgi içermektedir.
18 Kamu Hesapları Bülteni için www.muhasebat.gov.tr adresinden Kamu Hesapları Bülteni > Merkezi Yönetim Genel Bütçeli İdareler > Genel
Bütçe Mali İstatistikleri > Bütçe Gider Tabloları > Genel Bütçe Giderleri Ay İçi Gerçekleşmeleri (EKOD/FKOD). Gerçekleşmiş harcamaların yer aldığı internet sitesinin kapsamlı tanıtımı ve yol haritası için ayrıntılı bilgi için EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 4’e bakılabilir.
27
Tablo 19’da yer alan ve EKOD2 ayrıntı düzeyindeki harcama kalemleri arasında milletvekillerinin ve istihbarat personelinin maaş ve SGK ödemeleri izlenebilmektedir. Aynı şekilde, örneğin dış
borç faiz giderleri, hane halklarına yapılan transferler, kâr amacı gütmeyen kuruluşlara yapılan transferler görülebilmektedir. EKOD2’nin sunduğu ayrıntıdaki bilgiler çoğu zaman yetersiz kalmaktadır.
Buna karşılık, EKOD3 aynı toplam harcamayı 283 satırda vermektedir. En ayrıntılı bilgi ise EKOD4
düzeyinde verilmektedir. EKOD4’teki bilgileri Tablo 20a, b, ve c olarak üç ayrı tabloda gözleyeceğiz.
EKOD4 tablosu orijinalinde 1.232 satırdır.
TABLO 19. Ekonomik Sınıflandırmaya göre Harcama Kalemleri (EKOD2)
01. Personel Giderleri
05.
Memur
Sözleşmeli Personel
İşçi
Geçici
Diğer Personel
Milletvekilleri
Cumhurbaşkanı Ödeneği
06.
İstihbarat Personeli Giderleri
02. Sosyal Güvenlik Kurum. Devlet Primi
Memur
İşçi
Geçici Personel
Diğer Personel
Milletvekilleri
İstihbarat Personeli
03. Mal ve Hizmet Alımları
07.
Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları
Yolluklar
08.
Görev Giderleri
Hizmet Alımları
Temsil ve Tanıtma Giderleri
09.
Menkul Mal, Gayrimaddi Hak Alım, Bakım ve Onarım
Gayrimenkul Mal Bakım ve Onarım Giderleri
Tedavi ve Cenaze Hizmetleri
04. Faiz Giderleri
Kamu İderesine Ödenen İç Borç Faiz Giderleri
Diğer İç Borç Faiz Giderleri
Dış Borç Faiz Giderleri
İskonto Giderleri
Kısa Vadeli Nakit İşlemlere Ait Faiz Giderleri
Cari Transferler
Görev Zararları
Hazine Yardımları
Kâr Amacı Gütmeyen Kuruluşlara Yapılan Transferler
Hane Halkına Yapılan Transferler
Yurtdışına Yapılan Transferler
Gelirden Ayrılan Paylar
Sermaye Giderleri
Mamul Mal Alımları
Menkul Sermaye Üretim Giderleri
Gayri Maddi Hak Alımları
Gayrimenkul Alımları ve Kamulaştırılması
Gayrimenkul Sermaye Üretim Giderleri
Menkul Malların Büyük Onarım Giderleri
Gayrimenkul Büyük Onarım Giderleri
Stok Alımları (Savunma Dışında)
Diğer Sermaye Giderleri
Sermaye Transferleri
Yurtiçi Sermaye Transferleri
Yurtdışı Sermaye Transferleri
Borç Verme
Yurtiçi Borç Verme
Yurtdışı Borç Verme
Yedek Ödenekler
Personel Yedek Ödeneği
Yatırımları Hızlandırma Ödeneği
Doğal Afet Giderlerini Karşılama Ödeneği
Yedek Ödenekler
Yeni Kurulacak Dai. Ve İda. İht. Karşılama Ödeneği
Diğer Yedek Ödenek
Bu listelerde bazı küçük değişiklikler yer alabilmektedir. Örneğin geçici bir süre için kurulmuş
olan İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı 2009 öncesinde listede yer alamazken 2009 listesinde görülebilecektir.
Tablo 20a, 20b ve 20c’de bu listenin STK’lar için önemli olabilecek bazı seçilmiş kalemleri yer
almaktadır. Tablo 20a’da personel giderlerine ilişkin bazı ayrıntılar vardır (Örneğin milletvekili ücretleri, köy koruyucularının ücretleri gibi). Mal ve hizmet alımları kalemlerinin içinde askeri birçok
mal ve hizmet satın alımı kalemlerine ulaşılabilmektedir (kültür varlıkları ile ilgili mal ve hizmet
alımları, gizli hizmet giderleri, milletvekili tedavi giderleri, sosyal güvenliği bulunmayanların tedavi ve ilaç giderleri gibi).
28
TABLO 20a. Personel, Sosyal Güvenlik ve Mal ve Hizmet Alımları Harcamalarından Seçilmiş Kalemler (EKOD4)
01. Personel Giderleri
03. Mal ve Hizmet Alım Giderleri
Memurlar
Üretime Yönelik Mal ve Hizmet Alımları
Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları Arkeolojik Kazı Giderleri
Kültür Varlıkları Alımı ve Korunması Giderleri
İşçiler Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Mal, Malzeme ve Hizmet Alım. Restorasyon ve Yenileme Giderleri
Geçici Personel Güv. ve Sav. Yön. Silah, Araç, Gereç, Savaş Teçhizatı Alımları Kültür Varlıkları Alımı
Diğer Personel Güv. ve Sav. Yön. Silah, Araç, Gereç, Savaş Teçhizatı İşletme Sergi Giderleri
Ücret ve Diğer Ödemeler Mühimmat Alımları Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Diğer Giderler
Muhtarların Ücretleri Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Araştırma-Geliştirme Gid. Gizli Hizmet Giderleri
Geçici Köy Korucularının Ücretleri Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Hizmet Alım Giderleri Gizli Hizmet Giderleri
Er - Erbaş Harçlıkları Savunma Projeleri ve Acil İhtiyaç Giderleri Barışı Destekleme ve Koruma Harekâtı Giderleri
Öğrenci Harçlıkları Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Diğer Giderler Diğer Görev Giderleri
Yurtdışı Öğrenimde Ödenen Aylıklar Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Makine-Teçhizat Alımları Güvenlik Kuvvetleri Nezaretinde Bulundurma Giderleri
Hükümlü Ücretleri Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Makine-Teçhizat Onarımla. Yurtdışına Çıkarma ve Yurtiçinde Yerdeğiştirme Giderleri
Diğer Personele Yapılan Diğer Ödemeler Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Gayrimenkul Yapım Gid.
Tedavi ve Cenaze Giderleri
Milletvekilleri Güv. ve Sav. Yön. Gayrimenkul Büyük Onarım Giderleri Milletvekili Tedavi ve Sağlık Malzemesi Giderleri
Cumhurbaşkanı Ödeneği NATO Altyapısına İlişkin Gayrimenkul Yapım Giderleri Milletvekili İlaç Giderleri
İstihbarat Personeli Giderleri NATO Altyapısına İlişkin Gayrimenkul Büyük Onarım Giderleri Diğer Tedavi ve Sağlık Malzemesi Giderleri
02. Sosyal Güvenlik Kurumla. Devlet Primi Gid. Diğer Savunma Mal ve Malzeme Alımları ve Yapımları Öğrenci Tedavi ve Sağlık Malzemesi Giderleri
Memurlar Nato Giderleri ile Gayrimenkul Alım ve Kamulaştırma Giderleri Er ve Erbaş Tedavi ve Sağlık Malzemesi Giderleri
Sözleşmeli Personel Gayrimenkul Alım ve Kamulaştırma Giderleri Tutuklu ve Hükümlülerin Tedavi ve Sağlık Malzemesi Gid.
İşçiler NATO Altyapısı Gayrimenkul Alım ve Kamulaştırma Giderleri Sosyal Güvenliği Bulunmayanların Tedavi ve Sağlık Malz.
Geçici Personel NATO Giderleri Diğer Tedavi ve Sağlık Malzemesi Giderleri
Diğer Personel Diğer Tüketim Mal ve Malzemesi Alımları Diğer İlaç Giderleri
Milletvekilleri
Cumhurbaşkanı Ödeneği Tahliye Giderleri Er ve Erbaş İlaç Giderleri
İstihbarat Personeli Giderleri Afet Bölgesi Tahliye Giderleri Tutuklu ve Hükümlülerin İlaç Giderleri
Görev Giderleri Öğrenci İlaç Giderleri
Mülteci Tahliye Giderleri Sosyal Güvenliği Bulunmayanların İlaç Giderleri
Diğer İlaç Giderleri
Tablo 20b’de sadece cari transfer harcamaları yer almaktadır. Bu kalem STK’lar için önemli ayrıntıda bilgileri vermektedir. Hanehalklarına yapılan tüm sosyal amaçlı transferler, derneklere yapılan transferler, sosyal güvenlik kurumlarına yapılan transferler, Türkiye Kömür İşletmeleri’ne
(TKİ) yapılan transferler (kömür yardımları), eğitim kurumlarına yapılan transferler (tabloda gösterilememekle birlikte tüm üniversitelere yapılan transferler ayrı ayrı bulunabilmektedir), eğitim,
sosyal ve sağlık amaçlı transferlere ulaşılabilmektedir. Tablo 20c’de ise yayın alımları, kültürel
amaçlı sermaye alımı, yatırım amaçlı transferler, menkul ve gayrimenkul yatırımlar ayrıntılı olarak görülmektedir.
29
TABLO 20b. Cari Transferler Harcamalarından Seçilmiş Kalemler (EKOD4)
05. Cari Transferler
Görev Zararları Giderlere Katılma Payları Hane Halkına Yapılan Diğer Transferler
Kamu Teşebbüslerine Emekli Sandığı Yönetim Gid. Katılma Payları Hane Halkına Yapılan Diğer Transferler
T.C.Devlet Demiryolları’na Yüksek Öğretim Kurumlarına Hazine Yardımları Türk Kültür Varlığının Korunması ve Tanıtım Giderleri
Toprak Mahsulleri Ofisi’ne
Kâr Amacı Gütmeyen Kuruluşlara Yapılan Transferler
Yurt Dışına Yapılan Transferler
ÇAY-KUR’a Kâr Amacı Gütmeyen Kuruluşlara Dış Ülkelere Yapılan Yardımlar
TEDAŞ’ne Dernek, Birlik, Kurum, Kuruluş, Sandık vb. Kuruluşlara KKTC’ne
TETAŞ Vakıf Üniversitelerine Diğer Ülkelere
TTK’ya Kamu İşveren Sendikalarına Uluslararası Kuruluşlara Yapılan Ödemeler
TŞFAŞ’ye Siyasi Partilere Uluslararası Kuruluşlara Üyelik Aidatı Ödemeleri
TKİ Memurların Öğle Yemeğine Yardım Uluslararası Kuruluşlara Katkı Ödemeleri
Diğer Teşebbüslere Sosyal Amaçlı Fonlar Uluslararası Kuruluşlara Diğer Ödemeler
Sosyal Güvenlik Kurumlarına Seçim Giderleri İçin Yapılacak Ödemeler Eğitim Kurumlarına
Emekli Sandığı’na Türk Kültür Varlığının Korunması ve Tanıtım Giderleri Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk Kazak Üniversitesi’ne
Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü’ne Siyasi Tanıtma Giderleri Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi’ne
Sosyal Güvenlik Kurumu’na Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Prog. Mrk. Bşk’na Diğer Yurtdışı Transferleri
Diğer Sosyal Güvenlik Kurumlarına Diğerlerine Diğer Yurtdışı Transferleri
Mali Kurumlara
Hane Halkına Yapılan Transferler Türk Kültür Varlığının Korunması ve Tanıtım Giderleri
Ziraat Bankası’na Burslar ve Harçlıklar Gelirden Ayrılan Paylar
Halk Bankası’na Yurtiçi Burslar ve Harçlıklar Genel Bütçeye Verilen Paylar
Döner Sermaye İşletmelerinin Açıkları Yurtdışı Burslar Özel Bütçeli İdarelere Verilen Paylar
Ceza ve Tevkifevleri Döner Sermaye İşlet. Açıkları Yabancı Uyruklu Kişilere Burslar ve Harçlıklar Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu’na Verilen Paylar
Fonlara Diğer Transferler Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlara Verilen Paylar
Diğer Fonlara Eğitim Amaçlı Diğer Transferler Mahalli İdarelere Verilen Paylar
Diğer Teşekküllere Eğitim Amaçlı Diğer Transferler Genel Bütçe Gelirlerinden İl Özel İdarelerine Ayrılan Paylar
TRT’ye Yapılacak Ödemeler Yabancı Uyruklu Kişilere Eğitim Amaçlı Transferler Genel Bütçe Gelirlerinden Büyükşehir Bel. Ayrılan Paylar
Hazine Yardımları Sağlık Amaçlı Transferler Genel Bütçe Gelirlerinden Diğer Belediyelere Ayrılan Paylar
Genel Bütçeye Hazine Yardımı Sağlık Amaçlı Transferler Fonlara Verilen Paylar
Özel Bütçeli İdarelere Hazine Yardımları Yiyecek Amaçlı Transferler Savunma Sanayi Destekleme Fonuna Verilen Paylar
Sosyal Güvenlik Kurumlarına Hazine Yardımları Yiyecek Amaçlı Transferler Sosyal Yardımlaşma ve Dayan. Teşvik Fonu’na Verilen Pay.
Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü’ne Barınma Amaçlı Transferler SYDTF
Sosyal Güvenlik Kurumuna Koruyucu Ailelere Yardım Ödemeleri Döner Sermayelere Verilen Paylar
Mahalli İdarelere Hazine Yardımları Diğer Barınma Amaçlı Transferler Denizcilik Müsteşarlığı DÖSE’ye
İl Özel İdarelerine Tarımsal Amaçlı Transferler Çevre ve Orman Bakanlığı’na Bağlı Döner Sermayelere V.P.
Belediyelere Sosyal Amaçlı Transferler Diğerlerine Verilen Paylar
Köylere Muhtaç ve Körlere Yardım Türkiye Barolar Birliği’ne Verilen Paylar
Mahalli İdare Birliklerine Vakıf İlgililerine Yapılan Ödemeler TOBB‘a Bağlı Odalara Verilen Paylar
Diğer Sosyal Amaçlı Transferler TESK‘e Bağlı Odalara Verilen Paylar
Ekonomik/Mali Amaçlı Transferler Olimpiyat Oyunları Hazırlık ve Düzen. Kurul. Ver. Pay
Ekonomik/Mali Amaçlı Transferler
Merkezi Yönetim harcamalarının EKOD4 düzeyinde verilen kalemleri gerek yıllık gerekse aylık
olarak elde edilebilmekte ve yukarıda görüldüğü gibi kömür yardımlarından korucu maaşlarına kadar
birçok harcamanın yıllar hatta aylar itibariyle nasıl geliştiğini görebilmemizi sağlamaktadır.
Bu veriler 2006 yılından itibaren Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün web sitesinde aylık ve yıllık gerçekleşmeler olarak verilmektedir. Yukarıda açıkladığımız gibi, herhangi bir kalemdeki harcamanın nasıl geliştiğini incelemek istersek bunların GSYH’ya ya da toplam harcamalara
oranını almayı unutmamamız gerekir.
30
TABLO 20c. Sermaye Giderleri, Sermaye Transferleri, Borç Verme Harcamalarından Seçilmiş Kalemler (EKOD4)
06. Sermaye Giderleri
07. Sermaye Transferleri
Mamul Mal Alımları
08. Borç Verme
Yurtiçi Sermaye Transferleri
Yurt İçi Borç Verme
Yayın Alımları ve Yapımları Genel Bütçeye Sermaye Transferleri Sosyal Güvenlik Kurumlarına Borç Verme
Basılı Yayın Alımları ve Yapımları Genel Bütçeye Sermaye Transferleri Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü’ne
El Yazması Alımları ve Yapımları Özel Bütçeli İdarelere Sermaye Transferleri Sosyal Güvenlik Kurumu’na
Elektronik Ortamda Yayın Alımları ve Yapımları Diğer Kamu Kurumlarına Ve Fonlara Mahalli İdarelere Borç Verme
Görüntülü Yayın Alımları ve Yapımları Mahalli İdarelere Sermaye Transferleri Belediyelere
Diğer Yayın Alımları ve Yapımları İl Özel İdarelerine Bağlı İdarelere
Kültür Varlığı Alımları ve Korunması Giderleri Belediyelere Kamu Teşebbüslerine, Döner Sermaye., Fon. ve Mali Kur.
Arkeolojik Kazı Giderleri Köylere Gemi Sanayii’ne
Tablo-Heykel Yapım, Alım ve Onarımları Diğer T.C. Devlet Demiryolları’na
Eski Eser Alım ve Onarımları Kamu Teşebbüslerine, Döner Sermayelere, Fonlara ve Mali Kur. Tarım İşletmeleri’ne
Diğer Kültür Varlığı Alımları ve Korunması Giderleri
Yüksek Öğretim Kurumlarına Sermaye Transferleri EİAŞ’e
Menkul Sermaye Üretim Giderleri Diğer Sermaye Transferleri TTK’ya
Gayrimaddi Hak Alımları Dernek, Birlik, Kurum, Kuruluş, Sandık vb. Kuruluşlara Tarım Kredi Kooperatiflerine
Gayrimenkul Alımları ve Kamulaştırılması Vakıf Üniversitelerine Sümer Halı AŞ.’ye
Gayrimenkul Sermaye Üretim Giderleri Özel Teşebbüslere MKE’ne
Menkul Malların Büyük Onarım Giderleri Hane Halklarına Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu’na
Gayrimenkul Büyük Onarım Giderleri Türk Kültür Varlığının Korunması ve Tanıtım Giderleri Et Balık Kurumu’na
Sosyal ve İktisadi Araştırma Proje Giderleri Diğer Teşebbüslere
Diğer Ziraat Bankası’na
Yurt Dışı Sermaye Transferleri Diğer Yurtiçi Borç Verme
Dış Ülkelere Yapılan Yardımlar Özel Teşebbüslere
KKTC’ne Hane Halklarına
Uluslararası Kuruluşlara Yapılan Ödemeler Diğer
Eğitim Kurumlarına
Yurt Dışı Borç Verme
Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk Kazak Üniversi.
Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi’ne
ÖRNEK
I
Soru 1: Geçici köy korucularının ücretlerine yönelik yapılan harcamaların toplam genel bütçe harcamaları içindeki
payı nasıl bir gelişme göstermektedir?
Adım 1: www.muhasebat.gov.tr ana sayfada Kamu Hesapları Bülteni’ni seçelim.19
Adım 2: Genel Yönetim kapsamındaki idareleri gösteren şemanın üzerinden Merkezi Yönetim’in altında yer alan Genel
Bütçeli İdareler kutusunu seçelim.
Adım 3: 2006 yılını Genel Bütçe Mali İstatistikleri’ni seçerek başlayalım.
Adım 4: Bütçe Gider tablolarını seçelim.
Adım 5: Genel Bütçe Giderleri ay içi gerçekleşmeleri EKOD4 şıkkını seçelim.
Adım 6: Köy korucularının maaşlarını aradığımıza göre personel giderlerinin alt kalemlerine teker teker bakarak tabloda
aşağıya doğru inelim. Diğer personel altında geçici köy korucularının ücretleri satırını bulalım. Bu satırın kodu 1.5.1.2’dir. Bu
kodun not edilmesi diğer yıllar için aynı satırın aranması sırasında kolaylık olacaktır.
19 Kamu Hesapları Bülteni için bkz. EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 4.
31
Adım 7: 1.5.1.2 kodlu geçici köy korucularının ücretleri satırında yer alan harcamalar ilgili yılın gerçekleşmiş aylık harcamalarıdır. Bu örnekte yıllık harcamalarla ilgilendiğimiz için satırın en sonunda yer alan toplam yıllık harcamayı örnek için
oluşturduğumuz Excel tablosunun ilk satırına kopyalayalım. Köy korucularına 2006 yılında ödenen toplam ücret harcaması
312.276 bin TL’dir.
Adım 8: 2006 yılı için toplam harcamaları bulalım. Toplam harcamalar tablonun birinci satırında yer almaktadır. Birinci satırdaki aylık toplam harcamaların en sonunda ise 2006 yılı için toplam gerçekleşmiş harcama miktarı yer almaktadır.
2006 yılı için toplam gerçekleşmiş harcama 175.084.118 bin TL’dir. Bu değeri örnek tablomuzun ikinci satırına kopyalayalım.
Adım 9: 2007 ve sonrası yıllar için Adım 3’ten sonrasını her yıl için tekrarlayalım.
Adım 10: Oluşturduğumuz Excel tablosunu Örnek 1 olarak aşağıda görmektesiniz.
Örnek 1 tablosunun son satırında köy korucularının ücretlerinin toplam genel bütçe harcamaları içindeki payı görülmektedir. Bu, yüzde paydır. Örneğin, 2009 yılı için şöyle hesaplanmıştır: (372.393 / 262.113.420) × 100 = 0,14.
ÖRNEK 1 İÇİN SONUÇ
ÖRNEK 1. Geçici Köy Korucularının Ücretleri ve Toplam Genel Bütçe Harcamaları İçindeki Pay
Köy korucularının ücretleri (SGK primleri hariç)
Genel bütçe, toplam gerçekleşmiş harcama
Köy korucularının ücretlerinin toplam genel bütçe
harcamaları içindeki yüzde payı
2006, bin TL
Gerçekleşen
312.276
175.084.118
2007, bin TL
Gerçekleşen
369.024
200.206.450
2008, bin TL
Gerçekleşen
331.246
222.055.561
2009, bin TL
Gerçekleşen
372.392
262.113.420
0,18
0,18
0,15
0,14
Bu hesaba göre, 2009 yılı için köy korucularının ücretlerine yapılan harcamaların toplam genel bütçe harcamaları içindeki payı binde 14’tür. 2006 yılında
binde 18’den 2008 yılında binde 15’e; 2009 yılında binde 14’e düşmüştür. 2008 yılında köy korucularının ücretleri azalırken, 2009 yılında ise aslında köy korucularına ödenen ücretler artmış olmasına rağmen, toplam harcamalar daha çok arttığı için oran azalma göstermektedir.
Buraya kadar genel bütçe içinde yer alan bir harcama kaleminin toplam harcama içindeki payının
yıllık gelişimini inceledik. Bu inceleme istenirse aylık bazda da yapılabilir. EKOD4 düzeyindeki herhangi bir kalemin harcamalarının gelişimini aylık bazda görmek istersek bu kalemin harcamasını toplam harcamaya bölerek payın nasıl geliştiğini izlememiz mümkün olabilir.
Yıllık harcamaların bazen yetersiz kaldığı durumlar olabilir. Örneğin, ekonomik krizin meydana geldiği bir yılda, yıllık ortalamadan ziyade, krizin patlak verdiği ayı takip eden aylardaki gelişmeleri görmek gerekebilir. Ya da seçimden önceki dönemde bazı harcamaların arttığı tahmin edilebilir.
Böyle bir inceleme için yıllık ortalama veriler yetersiz kalabilir. O zaman birinci örnekte görülen tüm
adımlar aynen uygulanır. Sadece ilgili satırın sonunda bulunan toplam yerine aylık harcamaların bulunduğu satırın tümü alınır.
32
ÖRNEK
II
Soru 2: Geçici köy korucularının ücretlerine yönelik yapılan harcamaların GSYH içindeki oranını hesaplayınız? Köy
korucularının ücretlerinin GSYH içindeki oranı nasıl bir büyüme göstermektedir?
Adım 1: Bu sorunun cevabını verebilmek için Örnek 1’de verilen ilk 7 adımı yerine getirelim. Bir başka deyişle, köy korucularının ücretleri için yapılan harcamaları Örnek 1’deki tablonun birinci satırından aynen alalım.
Adım 2: Köy korucularının ücretlerinin GSYH’ya oranını hesaplayabilmek için gerçekleşmiş GSYH verilerine ulaşmak gerekmektedir. DPT yıllık programları bu işlem için kullanılabilir. www.dpt.gov.tr adresine gidiniz. Sayfanın solunda yer alan seçenekler içinden programlar seçeneğini tıklayınız ve yıllık programlara gidiniz. En son yılın programını seçiniz.20 Yıllık programların içindekilere bakılınca en başlarda yer alan Makro Ekonomik Gelişmeler ve Hedefler başlığında GSYH ve büyüme hızları yer almaktadır. Bu başlık altında son yıllar için gerçekleşmiş cari ve sabit fiyatla GSYH verilerini bulmak mümkündür. Tablo 16’da DPT yıllık programlarından sabit GSYH verilerini almıştık. Burada harcama verileri cari fiyatla olduğu için GSYH verilerinin de cari fiyatla olanını almamız gerekmektedir. 2011 Yılı Programı’nda 2009 yılına kadar olan kesinleşmiş verileri ve
2010 yılı için gerçekleşme tahmini olarak GSYH verisini bulmak mümkündür. İleriki yıllarda ise yıllık programlardan cari fiyatla ve gerçekleşmiş verileri alınmalıdır.
Adım 3: Ödev 2 tablosunun ikinci satırına GSYH verilerini ekleyin. Bu durumda Ödev 2 tablosunda birinci satırda köy korucularının ücretleri, ikinci satırında ise GSYH değerleri yer alacaktır.
Adım 4: Üçüncü satırda köy korucularının ücretlerinin GSYH içindeki yüzdesi görülmektedir. Bu oran örneğin 2006 yılı için
şöyle hesaplanmaktadır:
(312.276 / 758.391.000) × 100 = 0,004118
Adım 5: Dördüncü satırda ise köy korucularının ücretlerinin GSYH içindeki yüzdesinde görülen büyüme hesaplanmaktadır. Bu hesaplamada kullanılan formül yukarıda Oranlar, Paylar ve Büyüme başlığında da gösterildiği gibi 2007 yılı için şöyle hesaplanabilir:
[
]
(0,004377 - 0,004118)
0,004118
× 100 = 6,29
20 Yıllık programlar için bkz. EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 2.
33
ÖRNEK 2. Geçici Köy Korucularının Ücretleri, GSYH’ya Oranı ve GSYH’ya Oranındaki Büyüme
2006, bin TL
Gerçekleşen
Köy korucularının ücretleri (SGK primleri hariç)
312.276
GSYH
758.391.000
Köy korucularının ücretlerinin GSYH’ya oranı
0,04118
Köy korucularının ücretlerinin GSYH’ya
oranındaki büyümeler
2007, bin TL
Gerçekleşen
369.024
843.178.000
0,04377
2008, bin TL
Gerçekleşen
331.246
950.534.000
0,03485
2009, bin TL
Gerçekleşen
372.392
952.635.000
0,03909
6,29
-20,38
12,17
Örnek 2’nin sonuçlarını gösteren tabloda görüldüğü gibi, köy korucularının ücretlerinin GSYH’ya oranı çok küçüktür. Ancak bu oran üzerinden de yıllara göre artış ve azalışlar izlenebilmektedir.
Bu orandaki gelişmeleri daha iyi gözlemek ve artış ve azalışları kesin olarak hesaplayabilmek için büyüme formülünün uygulanması sonucu 2007 yılında köy
korucularının ücretlerinin GSYH’ya oranındaki büyüme % 6,29; 2008 yılındaki daralma % (-) 20,38; ve 2009 yılındaki büyüme % 12,17 olarak çıkmaktadır.
ÖDEV
1
Soru: Genel bütçe içinden aşağıdaki tabloda yer alan çeşitli harcamaları 2006-2009 dönemi için Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü sitesindeki EKOD4 düzeyi harcamaları arasından bularak yerleştirin. Bu harcamaların toplam genel bütçe harcamaları içindeki yüzde paylarını hesaplayın.
Ödev 1a ve 1b için Örnek 1’de yer alan adımları kullanmanız gerekecektir.
ÖDEV 1a. Genel Bütçe Kapsamındaki Çeşitli Harcamalar ve Toplam Genel Bütçe Harcamaları (lütfen doldurunuz)
34
3.4.4 Kültür varlıkları alım ve korunması
(mal ve hizmet alımı)
(sermaye giderleri)
3.4.5.1 Gizli hizmet giderleri
3.9.8.4 Sosyal güvenliği bulunmayanların (yeşil kart)
tedavi ve sağlık malzemesi
ilaç giderleri
5.1.1.18 TKİ (Türkiye Kömür İşletmeleri) görev zararları
5.2.4.6. Sosyal Güvenlik Kurumu’na hazine yardımı
5.4.7.90 Diğer sosyal amaçlı transferler
5.8.6.1 Savunma Sanayi Destekleme Fonu’na
verilen paylar
5.8.6.2 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı
Teşvik Fonu’na verilen paylar
2006, bin TL
Gerçekleşen
2007, bin TL
Gerçekleşen
2008, bin TL
Gerçekleşen
2009, bin TL
Gerçekleşen
175.084.118
200.206.450
222.055.561
262.113.420
ÖDEV 1b. Genel Bütçe Kapsamındaki Çeşitli Harcamaların Toplam Harcamalar İçindeki Yüzde Payları (lütfen hesaplayınız)
(sermaye giderleri)
ilaç giderleri
verilen paylar
ÖDEV
2006
2007
2008
2009
2
Soru: Genel bütçe içinden aşağıdaki tabloda yer alan çeşitli harcamaları 2006-2009 dönemi için Maliye Bakanlığı
Muhasebat Genel Müdürlüğü sitesindeki EKOD4 düzeyi harcamaları arasından bularak yerleştirin. Bu harcamaların GSYH
içindeki yüzde paylarını hesaplayın.
Ödev 2’de yer alan soruların çözümü için Örnek 2’deki adımları izlemeniz gerekecek. Özellikle büyüme formülüne dikkat
etmenizde yarar var. 2005 yılı verilerimiz olmadığı için Ödev 2b’de yer alan büyüme hesapları için 2006 ve 2007 arası büyümeleri dikkate almıştır, o nedenle hesaplamalar 2007 yılından itibaren mümkün olmaktadır.
ÖDEV 2a. Genel Bütçe Kapsamındaki Çeşitli Harcamaların GSYH’ya Oranları (lütfen hesaplayınız)
(sermaye giderleri)
ilaç giderleri
verilen paylar
2006, bin TL
Gerçekleşen
2007, bin TL
Gerçekleşen
2008, bin TL
Gerçekleşen
2009, bin TL
Gerçekleşen
GSYH
758.391.000
843.178.000
950.534.000
952.635.000
35
ÖDEV 2b. Genel Bütçe Kapsamındaki Çeşitli Harcamaların GSYH’ya Oranlarındaki Büyümeler (lütfen hesaplayınız)
(sermaye giderleri)
ilaç giderleri
verilen paylar
2007
2008
2009
3.B. Fonksiyonel Sınıflandırma
Fonksiyonel sınıflandırmaya göre birinci düzey kodlar 10 ana başlık altında toplanmaktadır. Yukarıda söz edildiği gibi, fonksiyonel sınıflandırma harcamaların amaçlarına göre dağılımını bize göstermektedir. Tahmin edileceği gibi, ekonomik ve fonksiyonel sınıflandırmaya göre verilmiş genel bütçeli idarelerin harcmalarının toplamı eşittir. Bir başka ifade ile aynı harcama toplamı farklı alt başlıklar
altında toplanarak verilmektedir.
TABLO 21. Fonksiyonel Sınıflandırma Ana Başlık ve Kapsamları
01 Genel kamu hizmetleri
02 Savunma hizmetleri
03 Kamu düzeni ve
güvenlik hizmetleri
04 Ekonomik işler ve hizmetler
05 Çevre koruma hizmetleri
06 İskân ve toplum
refahı hizmetleri
07 Sağlık hizmetleri
08 Dinlenme kültür ve
din hizmetleri
09 Eğitim hizmetleri
10 Sosyal güvenlik ve
sosyal yardım hizmetleri
Yasama, dışişleri, maliye-hazine, gümrük, genel planlama istatistik, merkezi tedarik, borç yönetimi hizmetleri
Askeri savunma, askeri kuvvetlerin yönetimi, sivil savunma tatbikat işleri, askeri yardım, uluslararası barış
koruma hizmetleri
Polis, liman-sahil-sınır polis, adli, trafik polis hizmetleri, kurumsal güvenlik, yangın koruma, mahkeme
hizmetleri
Dış ticaret dahil olmak üzere genel ekonomik işler, ticari tanıtım, patent ve ticari marka idaresi, genel çalışma
politikalarının idaresi, tarım, enerji, madencilik, inşaat, ulaştırma gibi iş ve hizmetler
Atıkların toplanması, işlenmesi ve bertarafı, kanalizasyon, atık su faaliyetleri, atmosfer, hava, iklim koruma,
toprak koruma, su koruma, gürültünün azaltılması, radyasyona karşı koruma, doğal ortam ve örtünün korunması
iş ve hizmetleri
İskân geliştirme, gecekonduların ortadan kaldırılması, su işlerinin idaresi, su ihtiyacının saptanması,
kaynakların değerlendirilmesi, suyun kalite kontrolleri, sokak ve caddelerin aydınlatılması
Devlet tarafından yürütülen sağlık hizmetleri, hastane vb. oluşturulması ve yürütülmesi, halk sağlığı hizmetleri,
ayakta tedavi hizmetleri
Dinlenme ve spor hizmetleri, sporcuların desketlenmesi, kütüphane, müze, tiyatro gibi kültürel hizmetler,
yayın hizmetleri, din işleri idaresi, ilgili tesislerin bakım ve işletimi
Her seviyedeki okulların işletilmesi, yapımı, denetlenmesi, lisanslanması, örgün ve yaygın eğitim hizmetleri
Sosyal güvenlik ve sosyal koruma hizmetleri, hastalık, yaşlılık, özürlülük ödeme ve yardımları,
Fonksiyonel sınıflandırma başlıkları birçok konuda çalışan hak temelli STK’ların merkezi yönetim harcamaları ile ilgili kullanabileceği, izleyebileceği bir sınıflandırma sunmaktadır. Örneğin, Merkezi Yönetim sosyal güvenlik, sosyal yardım, sağlık, eğitim, çevre, kültür, askeri harcamalarını 2006
yılından itibaren izlemek mümkün olmaktadır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken bir nokta vardır: kamunun toplam sosyal güvenlik, sosyal koruma, askeri, kültür, sağlık vb. harcamalarının hiçbiri Merkezi Yönetim harcamaları ile sınırlı değildir. Sayılan her alan için Merkezi Yönetim harcamaları
dışında dikkate alınması gereken fonlar, sosyal güvenlik kurumları gibi harcamalar bulunmaktadır.21
21 Bkz. Sosyal Koruma Harcamalarını İzleme Kılavuzu, STK Çalışmaları - Eğitim Kitapları, Kamu Harcamalarını İzleme Dizisi, İstanbul Bilgi
Üniversitesi Yayınları, 2011, İstanbul. http://stk.bilgi.edu.tr/stkButce.asp
36
3.B.1. Fonksiyonel sınıflandırmaya göre Merkezi Yönetim gerçekleşmiş harcamaları22
Merkezi Yönetim harcamalarının fonksiyonel sınıflandırmanın 10 kalemine göre yıllar itibariyle
nasıl bir seyir izlediğini incelemek yararlı olacaktır. Bu nedenle Tablo 22’de Merkezi Yönetim harcamalarının fonksiyonel harcamanın 10 kalemi açısından GSYH’ya oranlarının 2006-2009 arası gelişimi
ve toplam içindeki yüzde paylarının aynı dönemdeki gelişimi verilmektedir.
TABLO 22. Merkezi Yönetim Giderleri, Fonksiyonel Sınıflandırma (GSYH’ya oranlar ve toplam içinde % paylar)
GSYH’ya oranlar %
2006
2007
2008
Merkezi Yönetim Giderleri
23,5
24,2
23,9
Genel Kamu Hizmetleri
9,3
9
8,6
Savunma Hizmetleri
1,5
1,4
1,4
Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri
1,4
1,5
1,5
Ekonomik İşler ve Hizmetler
2,8
2,8
3,1
Çevre Koruma Hizmetleri
0
0
0
İskân ve Toplum Refahı Hizmetleri
0,5
0,6
0,4
Sağlık Hizmetleri
1,2
1,3
1,4
Dinlenme, Kültür ve Din Hizmetleri
0,4
0,4
0,4
Eğitim Hizmetleri
2,9
3,1
3,2
Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri
3,5
4,1
4
Merkezi yönetim toplam harcamaları
içinde paylar %
2006
2007
2008
2009
100
100
100
100
39,5
37,2
36,2
32,6
6,5
5,8
5,7
5,4
5,9
6,1
6,2
6,0
11,9
11,6
12,8
12,5
0,1
0,1
0,1
0,1
2,2
2,3
1,7
1,4
5,2
5,5
5,7
5,9
1,6
1,6
1,7
1,7
12,5
12,6
13,4
13,4
14,7
17,1
16,6
21,0
2009
28,2
9,2
1,5
1,7
3,5
0
0,4
1,7
0,5
3,8
5,9
Kaynak: /www.bumko.gov.tr. Bkz. EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 3.
Savunma hizmetlerinin GSYH’ya oranı sabit iken, harcama payları açısından bir azalma göstermektedir. Sağlık, eğitim ve sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetlerinin harcamalarında gerek
GSYH’ya oranlar gerek toplam içinde paylar bakımından bir artış görülmektedir.
Fonksiyonel dağılıma göre yapılan harcamalar içinde en yüksek pay 2009 yılında genel kamu hizmetlerine gitmektedir. İkinci en önemli paya ise sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetleri sahiptir.
Ancak bu oranın tamamına yakın bölümü SGK açıklarının kapatılması için Merkezi Yönetim bütçesinden yapılan transferlerden oluşmaktadır.23
ÇİZİM 3. 2009 Yılı Harcamalarının Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Dağılımı % Paylar
Sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetleri
Eğitim hizmetleri
Dinlenme, kültür ve din hizmetleri
Sağlık hizmetleri
İskân ve toplum refahı hizmetleri
Çevre koruma hizmetleri
Ekonomik işler ve hizmetler
Kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri
Savunma hizmetleri
Genel kamu hizmetleri
Kaynak: Tablo 22.
0
5
10
15
20
25
30
35 %
22 Bu bölümde yer alan Merkezi Yönetim harcamaları için bkz. EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 3.
23 SGK’ya transfer harcamaları ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Sosyal Koruma Harcamalarını İzleme Kılavuzu, STK Çalışmaları - Eğitim Kitapları, Kamu Harcamalarını İzleme Dizisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011, İstanbul. http://stk.bilgi.edu.tr/stkButce.asp
37
Bu gelişmelerin doğru yorumlanabilmesi için alt kalemlerinin nasıl geliştiğini görebilmek gereklidir. Bundan sonraki başlıkta bu alt kalemlerin neler olduğuna bakılacaktır.
3.B.2. Fonksiyonel sınıflandırmaya göre Merkezi Yönetim harcama kalemleri
Fonksiyonel sınıflandırmaya göre harcama kalemlerinin neler olduğunu görebilmek için Maliye
Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün web sitesine yeniden bağlanmamız gerekmektedir. Ekonomik sınıflandırmanın EKOD2, EKOD3 ve EKOD4 düzeylerindeki ayrıntılı kalemleri bulurken izlediğimiz aynı yolu fonksiyonel sınıflandırmanın FKOD2 ve FKOD3 düzeylerindeki kalemleri bulmak
için de izleyeceğiz. FKOD2 düzeyinde 76 satırlık ayrıntıda harcama kalemlerini görürken, FKOD3’te
156 satırlık ayrıntıda harcama kalemlerini görmek mümkün olmaktadır. Daha kapsamlı olması nedeniyle incelememizi FKOD3 düzeyine yönlendirelim.
Ekonomik sınıflandırmanın incelendiği 3.A.2 başlığında yer alan adımları izleyelim ve Çizim 5’te
yer alan Raporlar kutusunun içerisinden FKOD3 seçeneğini tıklayalım.24 Karşımıza çıkan 156 satırlık ayrıntıdaki verilerin STK’lar açısından önemli olanlarını Tablo 23a, 23b ve 23c’den izlemek mümkündür.
TABLO 23a. Genel Kamu, Savunma, Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri Harcamalarından Seçilmiş Kalemler (FKOD3)
I-
GENEL KAMU HİZMETLERİ
Yasama ve Yürütme Organları, Finansal ve Mali İşler, Dışişleri Hiz.
II- SAVUNMA HİZMETLERİ
Askeri Savunma Hizmetleri
Yasama ve Yürütme Organları Hizmetleri
Sivil Savunma Hizmetleri
Finansal ve Mali İşler ve Hizmetler
Dış Askeri Yardım Hizmetleri
Dışişleri Hizmetleri
Sınıflandırmaya Girmeyen Savunma Hizmetleri
Sınıflandırmaya Girmeyen Yasama ve Yürütme Fin. ve Mali İşler, Dış. Hiz.
Dış Ekonomik Yardım Hizmetleri
III- KAMU DÜZENİ VE GÜVENLİK HİZMETLERİ
Gelişmekte Olan Ülkelere Yapılan Ekonomik Yardım Hizmetleri
Güvenlik Hizmetleri
Uluslararası Kuruluşlar Aracılığı ile Yapılan Ekonomik Yardım Hizmetleri
Genel Güvenlik Hizmetleri
Sınıflandırmaya Girmeyen Dış Ekonomik Yardım Hizmetleri Adli Güvenlik hizmetleri
Genel Hizmetler Trafik Güvenliği Hizmetleri
Genel Personel Hizmetleri Kurumsal Güvenlik Hizmetleri
Genel Planlama ve İstatistik Hizmetleri Sınıflandırmaya Girmeyen Güvenlik Hizmetleri
Diğer Genel Hizmetler
Temel Araştırma Hizmetleri
Doğal Bilimler, Mühendislik ve Teknoloji Konusundaki Temel Araştırma Hiz.
Yangından Korunma Hizmetleri
Mahkeme Hizmetleri
Yüksek Mahkeme Hizmetleri
Sosyal ve Beşeri Bilimler Konusundaki Temel Araştırma Hizmetleri Adli Mahkeme Hizmetleri
Çok Branşlı Temel Araştırma Hizmetleri İdare Mahkeme Hizmetleri
Sınıflandırmaya Girmeyen Temel Araştırma Hizmetleri Diğer Mahkeme Hizmetleri
Borç Yönetimi Hizmetleri
Cezaevi İdaresi Hizmetleri
Genel Nitelikli Transferlere İlişkin Hizmetler
Kamu Düzeni ve Güvenliğe İlişkin Araştırma ve Geliştirme Hizmet.
Genel Kamu Hizmetlerine İlişkin Araştırma ve Geliştirme Hizmetleri
Sınıflandırmaya Girmeyen Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri
Sınıflandırmaya Girmeyen Genel Kamu Hizmetleri
FKOD3 düzeyinde gördüğümüz listede yer alan her kalemin karşısındaki değerler genel bütçeli idarelerin ilgili harcamalarının toplamını vermektedir. Örneğin, Tablo 23a, 23b ve 23c’de gördüğümüz genel kamu hizmetleri giderleri tüm genel bütçeli idarelerin yapmış olduğu genel kamu hizmetleri harcamalarının toplamını vermektedir. FKOD3 STK’lar için önemli olacak ayrıntıda bilgiler içermektedir.
38
TABLO 23b. Ekonomik İşler, Çevre Koruma, İskân ve Toplum Refahı ve Sağlık Hizmetleri Harcamalarından Seçilmiş Kalemler (FKOD3)
IV- EKONOMİK İŞLER VE HİZMETLER
V- ÇEVRE KORUMA HİZMETLERİ
Genel Ekonomik İşler ve Hizmetler
Atık Yönetimi Hizmetleri
Genel Ekonomik ve Ticari İşler ve Hizmetler
Atık Su Yönetimi Hizmetleri
İşgücü İşleri ve Hizmetleri
Kirliliğin Azaltılması Hizmetleri
Tarım, Ormancılık, Balıkçılık ve Avcılık Hizmetleri
Doğal Ortamın ve Bio Çeşitliliğin Korunması
Yakıt ve Enerji Hizmetleri
Çevre Korumaya İlişkin Araştırma ve Geliştirme Hizmetleri
Kömür ve Diğer Katı Yakıt Hizmetleri
Petrol ve Gaz İşleri ve Hizmetleri
Sınıflandırmaya Girmeyen Çevre Koruma Hizmetleri
VI- İSKAN VE TOPLUM REFAHI HİZMETLERİ
Nükleer Yakıt İşleri ve Hizmetleri
İskân İşleri ve Hizmetleri
Elektrik İşleri ve Hizmetleri
Toplum Refahı Hizmetleri
Sınıflandırmaya Girmeyen Yakıt İşleri ve Hizmetleri
Su Temini İşleri ve Hizmetleri
Madencilik, İmalat ve İnşaat Hizmetleri
VII- SAĞLIK HİZMETLERİ
Ulaştırma Hizmetleri
Tıbbi Ürünler, Cihaz ve Ekipmanlara İlişkin İşler ve Hizmetler
Karayolu İnşaat İşleri ve Hizmetleri İlaç ve İlaç Benzeri Ürünlerin Temini Hizmetleri
Karayolu Sistemi İşletme İşleri ve Hizmetleri
Ayakta Yürütülen Tedavi Hizmetleri
Suyolu Taşımacılığı Tesisleri İnşaat İşleri ve Hizmetleri Genel Poliklinikler
Suyolu Taşımacılığı İşletme İşleri ve Hizmetleri Dişçilik Hizmetleri
Demiryolu İnşaatı ve İşletme İşleri ve Hizmetleri Yardımcı Sağlık Hizmetleri
Havayolu Taşımacılığı Tesisleri İnşaat ve İşletme İşleri ve Hizmetleri
Hastane İşleri ve Hizmetleri
İletişim Hizmetleri Genel Hastane Hizmetleri
Diğer Endüstriler İhtisas Hastaneleri Tarafından Verilen Hizmetler
Ekonomik Faaliyetlere İlişkin Araştırma ve Geliştirme Hizmetleri Sınıflandırmaya Girmeyen Hastane İşleri ve Hizmetleri
Genel Ekonomik,Ticari ve İşgücü Araştırma ve Geliştirme Hizmetleri
Halk Sağlığı Hizmetleri
Tarım, Ormancılık ,Balıkçılık ve Avcılık Araştırma ve Geliştirme Hizmetleri
Sağlık Hizmetlerine İlişkin Araştırma ve Geliştirme Hizmetleri
Diğer Endüstriler Araştırma ve Geliştirme Hizmetleri
Sınıflandırmaya Girmeyen Sağlık Hizmetleri
Sınıflandırmaya Girmeyen Ekonomik İşler ve Hizmetler
Örneğin, Tablo 23a’da askeri savunma hizmetleri toplamını görebildiğimiz gibi mahkeme hizmetlerine yönelik harcamaları da görebilmekteyiz. Tablo 23b’de çevre koruma hizmetleri, su temini
işlerine yönelik harcamalar, sağlık hizmetlerine yönelik harcamalar alt kalemleriyle yer almaktadır.
Tablo 23c’de ise eğitim hizmetine yönelik yapılan harcamaları okul öncesi ilköğretim ve ortaöğretime yönelik harcamalar ayrıntısında izlemek mümkün olmaktadır. Tablo 23c, STK’ların ilgilendikleri alanlar için önemli başkaca bilgileri de içermektedir. Örneğin, buradan sosyal güvenlik ve sosyal
yardım hizmetlerinin ayrıntıları izlenebilmektedir. FKOD3 bize sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetlerinin ne kadarının hastalık, yaşlılık, engellilik ve çocuklara yönelik sosyal hizmetlerden oluştuğunu göstermektedir. Bu başlıkta yer alan sınıflandırmaya girmeyen sosyal güvenlik ve sosyal yardım
hizmetleri kalemi ise genel bütçeden SGK’ya yapılan transferleri göstermektedir.
39
TABLO 23c. Eğitim, Dinlenme ve Spor, Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri Harcamalarından Seçilmiş Kalemler (FKOD3)
EĞİTİM HİZMETLERİ
DİNLENME, KÜLTÜR VE DİN HİZMETLERİ
Okul Öncesi ve İlköğretim Hizmetleri
Dinlenme ve Spor Hizmetleri
Okul Öncesi Eğitim Hizmetleri
Kültür Hizmetleri
İlköğretim Hizmetleri
Yayın ve Yayım Hizmetleri
Ortaöğretim Hizmetleri
Ortaöğretim Genel Programlar
Mesleki ve Teknik Ortaöğretim
Sınıflandırmaya Girmeyen Dinlenme, Kültür ve Din Hizmetleri
SOSYAL GÜVENLİK VE SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ
Sınıflandırmaya Girmeyen Ortaöğretim Hizmetleri
Din Hizmetleri
Hastalık ve Malullük Yardım Hizmetleri
Yükseköğretim Hizmetleri Malullük Yardım Hizmetleri
Üniversiteler ve Yükseköğretim Hizmeti Veren Kurumlar
Yaşlılık Yardımı Hizmetleri
Doktora Eğitimi Veren Yükseköğretim Hizmetleri
Aile ve Çocuk Yardımı Hizmetleri
Seviyeye Göre Sınıflandırılamayan Eğitim Hizmetleri
İşsizlik Yardımı Hizmetleri
Eğitime Yardımcı Hizmetler
İskân Yardımı Hizmetleri
Eğitime İlişkin Araştırma ve Geliştirme Hizmetleri
Sosyal Güvenliği Bulunmayanlara Sağlanan Hizmetler
Sınıflandırmaya Girmeyen Eğitim Hizmetleri
Sınıflandırmaya Girmeyen Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmet.
Merkezi Yönetim harcamalarının FKOD3 düzeyinde verilen kalemleri aylık ve yıllık toplam olarak elde edilebilmektedir. Örneğin, Tablo 23a, 23b ve 23c’de gördüğümüz birçok harcamayı aylık bazda izleyebiliriz. Bu veriler 2006 yılından itibaren Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün
web sitesinde aylık ve yıllık gerçekleşmeler olarak verilmektedir. Yukarıda açıkladığımız gibi, herhangi bir kalemdeki harcamanın nasıl geliştiğini incelemek istediğimizde bunların GSYH’ya ya da toplam
harcamalara oranını almayı unutmamamız gerekir.
ÖRNEK
III
Soru 3: Genel bütçe içindeki toplam eğitim hizmetleri, okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim genel programlar ve mesleki-teknik ortaöğretim hizmetlerine yönelik yapılan harcamaların toplam genel bütçe harcamaları içindeki payı nasıl bir
gelişme göstermektedir?
Adım 1: www.muhasebat.gov.tr ana sayfada Kamu Hesapları Bülteni’ni seçelim.
Adım 2: Genel Yönetim idarelerini gösteren şemanın üzerinden Merkezi Yönetim’in altında yer alan Genel Bütçeli İdareler kutusunu seçelim.
Adım 3: 2006 yılının Genel Bütçe Mali İstatistikleri’ni seçerek başlayalım.
Adım 4: Bütçe Gider Tabloları’nı seçelim.
Adım 5: Genel Bütçe Giderleri Ay İçi Gerçekleşmeleri FKOD3 şıkkını seçelim.
Adım 6: Dokuzuncu başlık olan Eğitim Hizmetleri satırına ulaşmak için tabloda aşağıya doğru inelim. Bu satırın kodu
9’dur. Bu kodun not edilmesi diğer yıllar için aynı satırın aranması sırasında kolaylık sağlayacaktır. Okul öncesi eğitim hizmetlerinin kodu 9.1.1, ilköğretim hizmetlerinin kodu 9.1.2, ortaöğretim genel programlar hizmetlerinin kodu 9.2.1, mesleki-teknik
ortaöğretim hizmetlerinin kodu ise 9.2.2’dir.
Adım 7: Tablodaki harcamalar ilgili yılın gerçekleşmiş aylık harcamalarıdır. Bu örnekte yıllık harcamalarla ilgilendiğimiz için satırın en sonunda yer alan toplam yıllık harcamayı örnek için oluşturduğumuz Excel tablosunun ilk satırına kopyalayalım. 2006 yılında toplam eğitim hizmetleri harcaması 16.167.613 bin TL; okul öncesi eğitim hizmetleri harcaması 192.070
40
bin TL; ilköğretim hizmetleri harcaması 9.968.148 bin TL; ortaöğretim genel programlar harcaması 2.378.576 bin TL, meslekiteknik ortaöğretim harcamaları 2.385.150 bin TL’dir.
Adım 8: 2006 yılı için toplam harcamaları bulalım. Toplam harcamalar tablonun birinci satırında yer almaktadır. Birinci satırdaki aylık toplam harcamaların en sonunda ise 2006 yılı için toplam gerçekleşmiş harcama miktarı bulunmaktadır.
2006 yılı için toplam gerçekleşmiş harcama 175.084.118 bin TL’dir. Bu değeri örnek tablomuzun ikinci satırına kopyalayalım.
Adım 9: 2007 ve sonrası yıllar için Adım 3’ten sonrasını her yıl için tekrarlayalım.
Adım 10: Oluşturduğumuz Excel tablosu Örnek 3’te görülmektedir.
Örnek 3 tablosunun son dört satırında ilgili eğitim hizmetlerinin toplam genel bütçe harcamaları içindeki payı görülmektedir. Bu, yüzde paydır. Örneğin, 2009 yılı için toplam eğitim hizmeti harcamalarının toplam genel bütçe harcamaları içindeki
payı şöyle hesaplanmıştır: (25.784.654 / 262.113.420) * 100 = 9,84
ÖRNEK 3. Genel Bütçe İçindeki Toplam Eğitim Hizmetleri, Okul Öncesi, İlköğretim, Ortaöğretim Genel Programlar ve Mesleki-Teknik Ortaöğretim
Harcamaları ve Toplam Genel Bütçe Harcamaları İçindeki Pay
Eğitim hizmetleri
Okul öncesi eğitim
İlköğretim
Ortaöğretim genel programlar
Mesleki-teknik ortaöğretim
Eğitim hizmetleri
İlköğretim
2006, bin TL
Gerçekleşen
16.167.613
192.070
9.968.148
2.378.576
2.385.150
175.084.118
2006
Genel bütçe
harcamaları
içinde pay %
9,23
0,11
5,69
1,36
1,36
2007, bin TL
Gerçekleşen
18.827.754
245.905
11.752.369
2.835.943
2.694.112
200.206.450
2007
Genel bütçe
harcamaları
içinde pay %
9,40
0,12
5,87
1,42
1,35
2008, bin TL
Gerçekleşen
22.354.425
285.350
13.150.529
3.338.562
3.075.464
222.055.561
2008
Genel bütçe
harcamaları
içinde pay %
10,07
0,13
5,92
1,50
1,38
2009, bin TL
Gerçekleşen
25.784.645
300.820
14.746.062
3.745.612
3.627.941
262.113.420
2009
Genel bütçe
harcamaları
içinde pay %
9,84
0,11
5,63
1,43
1,38
Bu hesaba göre, genel bütçe eğitim hizmetleri harcamalarının toplam genel bütçe harcamaları içindeki payı 2009 yılında % 9,84’tür. Eğitim hizmetleri içindeki en önemli pay ilköğretim hizmetlerine yöneliktir. Okul öncesi eğitim hizmetlerine yönelik yapılan harcama çok düşüktür ve dikkate değer bir artış göstermemektedir.
Buraya kadar genel bütçe içinde yer alan bir harcama kaleminin toplam harcama içindeki payının
yıllık gelişimini inceledik. Bu inceleme istenirse aylık bazda da yapılabilir. FKOD3 düzeyinde yer alan
herhangi bir kalemindeki harcamaların gelişimini aylık bazda görmek istersek bu kalemin harcamasını toplam harcamaya bölerek payın nasıl geliştiğini izlememiz mümkün olabilir.
41
ÖRNEK
IV
Soru 4: Genel bütçe içindeki toplam eğitim hizmetleri, okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim genel programlar ve mesleki-teknik ortaöğretim hizmetlerine yönelik yapılan harcamaların GSYH içindeki oranını hesaplayınız? Bu eğitim harcamalarının GSYH içindeki oranı nasıl bir büyüme göstermektedir?
Adım 1: Bu sorunun cevabını verebilmek için Örnek 3’te verilen ilk 7 adımı yerine getirelim. Bir başka deyişle, eğitim harcamalarına yönelik harcamaları Örnek 3’teki tablonun ilk beş satırından aynen alalım.
Adım 2: Bu eğitim harcamalarının GSYH’ya oranını hesaplayabilmek için gerçekleşmiş GSYH verilerine ulaşmak gerekmektedir. Örnek 2’de belirttiğimiz gibi, DPT yıllık programları bu işlem için kullanılabilir. www.dpt.gov.tr adresine gidiniz. Sayfanın solunda yer alan seçenekler içinden programlar seçeneğini tıklayınız ve yıllık pragramlara gidiniz. En son yılın programını seçiniz. Yıllık programların içindekilere bakılınca en başlarda yer alan Makro Ekonomik Gelişmeler ve Hedefler başlığı altında GSYH büyüme hızları yer almaktadır. Bu başlık altında son yıllar için gerçekleşmiş GSYH verilerini bulmak mümkündür.
Adım 3: Örnek 4 tablosunun ikinci satırına GSYH verilerini ekleyin. Bu durumda Örnek 4 tablosununun altıncı satırında
cari GSYH değerleri yer alacaktır.
Adım 4: Yedinci satır ile onbirinci satır arasında çeşitli eğitim harcmalarının GSYH içindeki yüzdesi görülmektedir. Bu
oran örneğin 2006 yılı için toplam eğitim şöyle hesaplanmaktadır:
(16.167.613 / 758.391.000 ) × 100 = 2,13
Adım 5: Onikinci satırdan sonra ise çeşitli eğitim harcamalarının GSYH içindeki yüzdesinde görülen büyüme hesaplanmaktadır. Bu hesaplamada kullanılan formül yukarıda Oranlar, Paylar ve Büyüme başlığında da gösterildiği gibi 2007 yılı toplam eğitim harcamaları için şöyle hesaplanabilir:
[
]
(2,23 - 2,13)
2,13
42
× 100 = 4,74
ÖRNEK 4. Genel Bütçe içinde Toplam Eğitim Hizmetleri, Okul Öncesi, İlköğretim, Ortaöğretim Genel Programlar ve Mesleki-Teknik Ortaöğretim
Harcamaları, GSYH’ya Oranlar ve GSYH’ya Oranlardaki Büyüme
2006, bin TL
Gerçekleşen
Eğitim hizmetleri
16.167.613
192.070
İlköğretim
9.968.148
2.378.576
2.385.150
GSYH
758.391.000
2006
GSYH’ya oranlar
Eğitim hizmetleri
2,13
0,03
İlköğretim
1,31
0,31
0,31
Eğitim hizmetleri
İlköğretim
2007, bin TL
Gerçekleşen
18.827.754
245.905
11.752.369
2.835.943
2.694.112
843.178.000
2007
GSYH’ya oranlar
2,23
0,03
1,39
0,34
0,32
2007 GSYH’ya
oranlarda büyüme
4,74
15,15
6,04
7,24
1,60
2008, bin TL
Gerçekleşen
22.354.425
285.350
13.150.529
3.338.562
3.075.464
950.534.000
2008
GSYH’ya oranlar
2,35
0,03
1,38
0,35
0,32
2008 GSYH’ya
oranlarda büyüme
5,32
2,93
-0,74
4,43
1,26
2009, bin TL
Gerçekleşen
25.784.645
300.820
14.746.062
3.745.612
3.627.941
952.635.000
2009
GSYH’ya oranlar
2,71
0,03
1,55
0,39
0,38
2009 GSYH’ya
oranlarda büyüme
15,09
5,19
11,89
11,94
17,70
Örnek 4’ün sonuçlarını gösteren tabloda görüldüğü gibi, genel bütçe toplam eğitim harcamalarının GSYH içindeki oranı 2006 yılında % 2,13 iken 2009 yılında % 2,72 olmuştur. Eğitim harcamalarının alt kalemleri açısından baktığımızda okul öncesi eğitimdeki harcamalardaki artışın diğerlerine göre kısıtlı kaldığı görülmektedir. 2009 yılında mesleki-teknik eğitim harcamalarının GSYH içindeki payı % 18,39 oranında artış göstermektedir.
43
ÖDEV
3
Soru: Genel bütçe içinden aşağıdaki tabloda yer alan çeşitli harcamaları 2006-2009 dönemi için Maliye Bakanlığı
Muhasebat Genel Müdürlüğü sitesinden FKOD3 düzeyi harcamaları arasından bularak yerleştirin. Bu harcamaların toplam
genel bütçe harcamaları içindeki yüzde paylarını hesaplayın.
Ödev 3a ve 3b için Örnek 3’te yer alan adımları kullanmanız gerekecek.
ÖDEV 3a. Genel Bütçe Kapsamındaki Çeşitli Harcamalar ve Toplam Genel Bütçe Harcamaları (lütfen doldurunuz)
Askeri savunma hizmetleri
Mahkeme hizmetleri
Su temini işleri ve hizmetleri
Sağlık hizmetleri
Kültür hizmetleri
Din hizmetleri
Aile ve çocuk yardımı hizmetleri
Yaşlılık yardımı hizmetleri
Sınıflandırmaya girmeyen sosyal güvenlik ve
2006, bin TL
Gerçekleşen
2007, bin TL
Gerçekleşen
2008, bin TL
Gerçekleşen
2009, bin TL
Gerçekleşen
175.084.118
200.206.450
222.055.561
262.113.420
ÖDEV 3b. Genel Bütçe Kapsamındaki Çeşitli Harcamaların Toplam Harcamalar İçindeki Yüzde Payları (lütfen hesaplayınız)
Mahkeme hizmetleri
Sağlık hizmetleri
Kültür hizmetleri
Din hizmetleri
44
2006
2007
2008
2009
ÖDEV
4
Ödev 4’te yer alan soruların çözümü için Örnek 4’teki adımları izlemeniz gerekecek. Özellikle büyüme formülüne dikkat
etmenizde yarar var. 2005 yılı verilerimiz olmadığı için Ödev 4b’de yer alan büyüme hesapları 2006 ve 2007 arası büyümeleri
dikkate almıştır, o nedenle hesaplamalar 2007 yılından itibaren mümkün olmaktadır.
ÖDEV 4a. Genel Bütçe Kapsamındaki Çeşitli Harcamaların GSYH’ya Oranları (lütfen hesaplayınız)
Mahkeme hizmetleri
Sağlık hizmetleri
Kültür hizmetleri
Din hizmetleri
GSYH
2006
2007
2008
2009
758.391.000
843.178.000
950.534.000
952.635.000
ÖDEV 4b. Genel Bütçe Kapsamındaki Çeşitli Harcamaların GSYH’ya Oranlarındaki Büyümeler (lütfen hesaplayınız)
Mahkeme hizmetleri
Sağlık hizmetleri
Kültür hizmetleri
Din hizmetleri
2007
2008
2009
45
4. HARCAMALARIN İDARELER TEMELİNDE İZLENMESİ
Kılavuzun kurumların tanıtıldığı birinci bölümünde yer alan idarelerin tüm harcamaları gerçekleştikten sonra, her yıl için ayrı ayrı idareler temelinde yine Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün internet sitesinde Kamu Hesapları Bülteni içinde yayınlanmaktadır.25
TABLO 24. Genel Bütçe Kapsamındaki İdarelerin Gerçekleşmiş Harcamaları (bin TL)
TBMM
Anayasa Mahkemesi
Yargıtay
Danıştay
Sayıştay
Başbakanlık
Basın Yayın ve Enformasyon G.M.
Devlet Personel Dairesi Başkanlığı
Aile ve Sosyal Araştırmalar G.M.
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma G.M.
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu G.M.
Adalet Bakanlığı
Maliye Bakanlığı
Karayolları Genel Müdürlüğü*
2007 toplam harcama
30.461
308.253
5.686
41.714
33.197
62.922
1.426.840
366.085
9.727
55.946
8.252
8.618
150.330
53.920.143
90.014
202.579
136.110
1.770.444
4.349
3.729
2.941
3.172
618.159
4.595
2.687.651
11.854.977
1.495.278
2.771.471
6.059.708
169.885
657.697
35.186.302
1.274.631
21.289.051
1.008.997
396.023
5.638.480
10.390.278
662.202
77.422
6.931.677
32.564
25.974.053
294.230
380.801
3.851.900
3.753
821.257
948.622
83.274
2008 toplam harcama
64.540
329.111
6.441
45.505
36.552
76.204
1.858.203
415.627
10.235
67.769
8.985
9.418
225.853
57.910.319
95.624
202.873
85.440
2.099.603
4.128
4.417
3.582
3.434
1.075.111
5.220
2.852.725
12.889.678
1.650.073
3.233.138
6.886.083
191.172
670.366
39.455.972
1.420.975
24.193.693
1.187.667
407.316
8.184.884
11.994.810
982.853
62.432
7.277.834
44.224
26.024.322
393.991
304.799
5.092.653
4.087
927.495
987.046
91.079
2009 toplam harcama
62.590
374.447
9.851
52.225
40.484
85.573
2.539.168
452.779
11.295
76.184
9.432
13.654
431.659
63.635.364
108.775
237.225
96.788
2.552.466
5.078
5.030
3.814
5.919
1.808.377
9.374
3.459.584
14.656.283
1.958.214
3.771.997
8.011.616
191.934
740.789
52.002.178
1.607.285
27.953.500
1.285.184
389.511
14.593.742
989.246
66.638
9.483.315
6.345.193
160.355
33.138.052
584.682
410.037
4.668
1.060.818
1.228.839
105.261
5.286.948
* Karayolları Genel Müdürlüğü 2010 yılında özel bütçeli bir kurum olmuştur.
47
Tablo 24’te gördüğümüz ve Muhasebat Genel Müdürlüğü internet sitesinden bulabileceğimiz bu
verilerin cari olduğunu dolayısıyla büyümelerini görebilmek için önce GSYH’ya oranlarını almamız
gerektiğini unutmayalım.
Ancak idarelerin ayrı ayrı harcamalarının görülmesi; bunlardaki artış ve azalışlar kadar, bunların yaptıkları harcamaların ekonomik ve fonksiyonel sınıflandırma ayrımlarına göre gelişiminin de izlenmesi yorum yapma olanağını artırmaktadır. Örneğin, Milli Eğitim Bakanlığı’nın harcamaları 20062009 dönemi artış göstermiştir, peki bu artış personel harcamalarındaki artıştan mı yoksa mal ve hizmet alımlarından mı kaynaklanmaktadır? Bir başka örnek fonksiyonel dağılım üzerinden verilebilir.
Örneğin, SHÇEK’in harcamalarındaki artış Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım kalemindeki artıştan mı
yoksa sağlık hizmetlerinden mi kaynaklanmaktadır? Bu sorular STK’ların ilgilendikleri alanlara bağlı
olarak geliştirilebilir ve değiştirilebilir.
Bu izlemeyi yapmak için idareler temelinde ekonomik ve fonksiyonel sınıflandırma matrisleri gereklidir. STK’lar ve bütçe izleme yapan kişi ve kurumlar için çok daha önemli olan bu matrisler internet sitesinden bulunamamaktadır. Bu veriler internet sitesinde yayınlanmamakla birlikte yazılı talep
üzerine Muhasebat Genel Müdürlüğü Bütçe İstatistikleri Şubesi’nden hemen elektronik olarak yollanmaktadır.26
4.A. İdarelerin Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Harcamaları
Tablo 25’te 2009 yılı için genel bütçeli idarelerin harcamalarının fonksiyonel sınıflandırmaya göre ayrıştırılmış harcama matrisi görülmektedir.
Fonksiyonel sınıflandırmaya göre gerçekleşmiş harcamaları idareler temelinde ayrı ayrı görmek,
örneğin sosyal koruma harcaması yapan kurumları, askeri harcama yapan kurumları ve eğitim harcaması yapan kurumları da ayrı ayrı görmemize olanak verecektir.
26 İdarelerin harcamalarını yıllar itibariyle fonksiyonel ve ekonomik sınıflandırılmaya göre gösteren tablolar STK’lara önemli bilgiler sunduğu için internetten bulunamayan bu harcama verilerinin bulunabileceği internet adresini EK2’de sunduk. 2010 yılından itibaren bu
bilgiler www.muhasebat.gov.tr adresinde bulunan ve aylık yayınlanan Kamu Hesapları Kitapçığı’nda yer almaktadır.
48
TABLO 25. 2009 Yılı Genel Bütçe Kapsamındaki İdarelerin Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Harcamaları (bin TL)
Sosyal
İskân Dinlenme, güvenlik
Genel
Kamu Ekonomik
Çevre
toplum
kültür ve sosyal
kamu Savunma düzeni ve
işler ve
koruma
refahı
Sağlık
ve din
Eğitim
yardım
hizmetleri hizmetleri güvenlik hizmetler hizmetleri hizmetleri hizmetleri hizmetleri hizmetleri hizmetleri
Toplam
84.703
84.703
TBMM
373.991
1
602 374.594
Anayasa Mahkemesi
3.370
6.482
9.852
Yargıtay
14.675
37.551
52.226
Danıştay
6.220
34.199
64
40.483
Sayıştay
10.776
1
74.796
85.573
Başbakanlık
2.362.240
2.804
2.489
50.589
39.200
634
82.217 2.540.173
Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı 452.779 452.779
11.295
11.295
Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü
4.114
30
72.148
76.292
9.409
23
9.432
13.550
105
13.655
331.338
78
443
1.387
98.413 431.659
54.781.927
135
333 7.349.820 484.626 1.018.575 63.635.416
43.435
142
65.276 108.853
232.164
156
4.924 237.244
96.170
606
11
96.787
15.930
65
1.343
305 2.534.916
319 2.552.878
1.554
21
149
3.423
5.147
Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü
5.030
5.030
3.814
3.814
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü
1.404
278
4.237
5.919
10.617
14.120 1.783.688 1.808.425
9.153
221
9.374
Adalet Bakanlığı
657.626
2.005 2.800.405 3.460.036
233.061 14.438.116
12.127 14.683.304
1.301.151
90.206
1.182 565.834 1.958.373
2.144 3.769.854 3.771.998
150.874
245 7.559.397
2.793 299.535 8.012.844
Sahil Güvenlik Komutanlığı 191.934 191.934
740.841
86
1.887
47.974
65.610
7.436 863.834
Maliye Bakanlığı
30.183.665
674 144.286 1.991.276
2.370 19.950.445 52.272.716
1.607.396 1.607.396
2.659.568
320
669 138.875 25.173.633 27.973.065
326.188
246
90.614 352.093
65.979
49.174
2.001 154.345 244.884 1.285.524
386.099
115
3.326 389.540
31.633
182
1.640 14.560.930 14.594.385
7.057
120 982.069 989.246
5.399
206
60.943
90
66.638
28.360
406
5.016 9.447.792
1.115 9.482.689
59.331
304
1.707 6.154.010
410
87.938
18.028
29.438 6.351.166
3.976
235 156.144 160.355
22.220
477
1.151 207.921
75 32.907.174 33.139.018
291.276
1.298 292.076
31 584.681
184.059
345
316 225.423 410.143
1.109
160
3.399
4.668
274.678
381
4.820 236.154
94 555.180 1.071.307
581.162
181
1.039 412.277 234.169 1.228.828
104.301
77
690
198 105.266
21.481
465
15.034 4.702.330 547.386
261 5.286.957
Genel Bütçeli idareler Toplamı
98.291.534 14.540.146 15.220.732 30.703.029 234.579 3.694.301 14.706.063 3.433.311 25.812.392 55.961.427 262.597.514
49
ÖRNEK
V
Soru 5: SHÇEK’in 2006-2009 döneminde yaptığı harcamaların fonksiyonel sınıflandırmaya göre nasıl geliştiğini inceleyiniz. SHÇEK harcamalarındaki artışı hesaplayınız ve artışın hangi kalemden kaynaklandığını saptayınız.
Adım 1: EK 2’de verilen internet adresinden ulaşabileceğiniz matrisleri kullanarak genel bütçeli idarelerin fonksiyonel
harcamalarını gösteren tabloları bulalım. 2006-2009 tarihleri için içinde SHÇEK’in yer aldığı 4 tablodan SHÇEK’in harcamalarını çekip 4 satırlık yeni bir tablo oluşturalım.
Adım 2: SHÇEK harcamalarının GSYH’ya oranını hesaplayabilmek için gerçekleşmiş GSYH verilerine ulaşmak gerekmektedir. Daha önce belirttiğimiz gibi DPT yıllık programları bu işlem için kullanılabilir. www.dpt.gov.tr adresine gidiniz. Sayfanın solunda yer alan seçenekler içinden programlar seçeneğini tıklayınız ve yıllık programlara gidiniz. En son yılın programını seçiniz.
Yıllık programların içindekilerine bakıldığında en başlarda yer alan Makro Ekonomik Gelişmeler ve Hedefler başlığında GSYH
büyüme hızlarının yer aldığı görülmektedir. Bu başlık altında son yıllar için gerçekleşmiş GSYH verilerini bulmak mümkündür.
Adım 3: Örnek 5 tablosuna GSYH verilerini ekleyin. Bu durumda Ödev 4 tablosununun son sütununda cari GSYH değerleri yer alacaktır.
Adım 4: Beşinci satır ile sekizinci satır arasında çeşitli SHÇEK harcamalarının GSYH içindeki yüzdesi görülmektedir. Bu
oran örneğin 2007 yılı toplam SHÇEK için şöyle hesaplanmaktadır:
(618.159/843.178.000 ) × 100 = 0,058
Adım 5: Dokuzuncu satırdan sonra ise SHÇEK harcamalarının GSYH içindeki yüzdesinde görülen büyüme hesaplanmaktadır. Bu hesaplamada kullanılan formül yukarıda Oranlar, Paylar ve Büyüme başlığında da gösterildiği gibi 2009 yılı toplam
SHÇEK harcamaları için şöyle hesaplanabilir:
[
]
(0,190 - 0,113)
0,113
50
× 100 = 67,84
ÖRNEK 5. SHÇEK Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Gerçekleşmiş Harcamalar, GSYH’ya Oranlar ve GSYH’ya Oranlardaki Büyüme
Genel kamu
Kamu düzeni
hizmetleri
ve güvenlik
bin TL
bin TL
2006
14.240
0
2007
14.859
100
2008
9.794
9.089
2009
10.617
14.120
Sosyal güvenlik
ve sosyal yardım
hizmetleri
bin TL
426.912
603.200
1.056.174
1.783.640
GSYH’ya oranlar
2006
0,056
2007
0,072
2008
0,111
2009
0,187
GSYH’ya oranlardaki büyümeler %
2006
2007
27,09
2008
55,32
2009
68,51
Toplam
bin TL
441.152
618.159
1.075.057
1.808.377
GSYİH
bin TL
758.390.785
843.178.421
950.534.000
952.635.000
0,058
0,073
0,113
0,190
26,03
54,27
67,84
Örnek 5’in sonuçlarını gösteren tablonun bize gösterdiği birçok konu vardır. Bunlardan birincisi SHÇEK toplam harcamalarının fonksiyonel sınıflandırmaya göre dağılımına baktığımızda SHÇEK harcamalarının neredeyse tümü Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri olarak harcanmaktadır. SHÇEK toplam
harcamalarında 2007 yılından sonra ciddi bir artış görülmektedir. Bu artışı tablonun son üç satırında tam olarak görebiliyoruz. 2007 yılında SHÇEK harcamaları % 26,03 artmış, 2008 yılında bu artış % 54,27 olmuş, 2009 yılında ise SHÇEK toplam harcamaları % 67,84 artmıştır. Bu artışın Sosyal Güvenlik ve
Sosyal Yardım Hizmetleri’nden kaynaklandığını görebiliyoruz.
Bu örnek bize SHÇEK harcamalarında çok önemli bir artış olduğunu ve bu artışın Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım harcamaları kaleminde olduğunu göstermektedir. Ancak bu bilgi de hâlâ çok yetersizdir. Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım harcamalarındaki bu artışın kaynağı nedir? Kurumda bakılan çocuk sayısı mı, koruyucu aile sayısı mı, yoksa engellilere yönelik harcamalar mı artırılmıştır?
Bu ayrıntıda inceleme için idareler temelinde yaptığımız sorgulamayı daha da derinleştirmemiz gerekmektedir. Bu derinleştirme 4.C başlığında yapılmaktadır.
4.B. İdarelerin Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Harcamaları
Tablo 26’da 2009 yılı için genel bütçeli idarelerin ekonomik sınıflandırmaya göre ayrıştırılmış harcama matrisi görülmektedir.
Bu ayırım birçok idarenin yaptığı harcamaların ne kadarının personel ne kadarının sermaye giderlerinden vb. oluştuğu gibi bilgilere ulaşılmasına yaramaktadır. Örneğin, iki büyük idarenin (Milli Eğitim Bakanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı) harcamalarının içinde en büyük pay personel harcamasına gitmektedir. Bu benzeri bilgileri Tablo 26’da ilgilendiğimiz idareler için izlemek mümkün olacaktır.
51
TABLO 26. 2009 Yılı Genel Bütçe Kapsamındaki İdarelerin Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Harcamaları (bin TL)
Sosyal
güvenlik
Personel
kurum.
giderleri ödemeler
Mal ve
hizmet
Faiz
alımları harcamal.
Cari
transf.
TBMM
Anayasa Mahkemesi
Yargıtay
1.416
21.658
337
228.146
18.699
57.045
50.650
Sermaye
transfer.
Borç
verme
Yedek
ödenek.
37.379
16.554
3.500
Toplam
84.703
374.594
4.218
413
3.891
47
1.283
9.852
37.912
3.826
8.510
160
1.818
52.226
Danıştay
32.345
2.787
4.522
222
607
40.483
Sayıştay
56.066
4.680
15.207
411
9.209
85.573
Başbakanlık
58.331
5.443
389.537
957.329
122.688 1.006.845
2.540.173
350.235
28.692
66.097
7.755
452.779
8.578
647
1.880
190
11.295
Basın Yayın ve Enformasyon G.M.
10.541
7.374
1.118
652
63.544
1.356
73
1.016
50
76.292
9.432
10.977
621
1.914
27
27.494
2.151
9.269
76.376
116
13.655
5.696
310.673
431.659
1.622
337.161 3.643.219 63.635.416
63.917
5.352
167.520 53.200.891
6.215.734
76.655
5.740
16.971
6.261
143.600
22.669
43.831
906
69.877
8.536
15.918
292
2.164
96.787
1.950.359
258.262
328.140
1.902
14.215
2.552.878
2.614
348
2.055
28
102
5.147
Aile ve Sosyal Araştırmalar G.M.
2.424
1.736
197
151
1.357
1.478
9
6
1.043
443
5.030
3.814
SYDGM
2.437
226
SHÇEK
212.154
24.845
2.329
436.579
1.058.400
3.226
18.674
332
1.564
6.000
108.853
237.244
595
5.919
76.447
1.808.425
2.428
184
4.949
520
Adalet Bakanlığı
1.981.595
210.983
689.799
194.099
34.758
5.990.275
903.258
7.646.137
100.122
43.512 14.683.304
1.078.570
60.601
144.544
510.228
83.517
2.019.284
235.090
1.474.211
556
5.778.666
805.910
1.127.514
1.704
348.802
80.913
1.958.373
3.771.998
298.907
143
8.012.844
5.253
191.934
89.042
12.443
27.785
167.435
202.259
112.639
Maliye Bakanlığı
579.777
64.546
363.843 48.645.973
15.686 2.332.965
1.062.063
111.538
281.224
18.379.106 2.137.978
3.233.677
7.635
308.599
45.595
45.185
62.650
265.265
42.999
44.513
1.900
5.082.767
799.171
7.574.266
702.252
53.701
9.086
11.459
32.224
37.274
3.976
5.908
788
684.821
124.635
1.228.779
1.072.812
163.347
163.821
4.572.777
19.820
2.920
2.930
99
73.250
7.942
18.759 32.985.681
1.607.396
430.627 27.973.065
95.273
1.285.524
389.540
874.320
25.970
1.107 14.594.385
8.456
18.692
634 6.914.577
863.834
269.926 52.272.716
34.863
8.629 1.128.445
29
144.936
2.441.513 1.350.164
9.374
3.460.036
42.857
353.687
85.196
1.293
167.136
529.243
66.638
9.482.689
125.222
6.351.166
134.586
160.355
3.842
86.051
989.246
49.544 33.139.018
86.305
9.547
20.344
288.594
5.152
45.497
129.242
584.681
17.507
2.179
167.894
111.046
22.759
67.304
21.454
410.143
2.862
369
1.201
38
277.057
33.453
206.882
263.834
182.671
103.270
4.140
1.071.307
274.388
49.617
42.580
472.694
152.667
186.102
50.780
1.228.828
Devlet Meteoroloji İşleri G.M.
59.404
828.839
8.481
151.204
16.256
190.347
13.431
7.694
995 4.104.572
11.000
105.266
5.286.957
Genel Bütçeli İdareler Toplamı
52
23.913
Sermaye
giderleri
198
49.841.067 6.422.308 26.620.261 53.200.891 99.289.843 16.910.527 5.967.332 4.345.285
4.668
0 262.597.514
ÖRNEK
VI
Soru 6: YURTKUR’un 2006-2009 döneminde yaptığı harcamaların ekonomik sınıflandırmaya göre nasıl geliştiğini inceleyiniz. YURTKUR’un harcamalarındaki artışı hesaplayınız ve artışın hangi kalemden kaynaklandığını saptayınız.
Bu örnek için Örnek 5’teki tüm adımları aynen izleyiniz.
ÖRNEK 6. YURTKUR Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Gerçekleşmiş Harcamalar, GSYH’ya Oranlar ve GSYH’ya Oranlardaki Büyüme
Sosyal
güvenlik
Personel kurumlarına
giderleri
ödemeler
bin TL
bin TL
2006
115.066
13.191
2007
126.377
14.643
2008
135.153
15.617
2009
144.777
17.091
2006
0,015
0,002
2007
0,015
0,002
2008
0,014
0,002
2009
0,015
0,002
2006
2007
-1,21
-0,16
2008
-5,13
-5,39
2009
6,88
9,20
Mal ve
hizmet
alımları
bin TL
194.793
230.604
260.908
295.283
0,026
0,027
0,027
0,031
6,48
0,36
12,93
Cari
Sermaye
Sermaye
transferler
giderleri transferleri
bin TL
bin TL
bin TL
267.537
63.117
5.289
376.368
30.468
42.025
413.324
48.899
174.183
481.356
67.338
371.801
GSYH’ya Oranlar
0,035
0,008
0,001
0,045
0,004
0,005
0,043
0,005
0,018
0,051
0,007
0,039
GSYH’ya Oranlardaki Büyümeler %
26,53
-2,58
16,20
-56,58
42,37
37,40
614,67
267,66
112,98
Borç
verme
bin TL
960.688
1.087.011
1.156.140
1.346.724
Toplam
bin TL
1.619.681
1.907.496
2.204.224
2.724.370
0,127
0,129
0,122
0,141
0,214
0,226
0,232
0,232
1,77
-5,65
16,23
5,93
2,50
2,55
GSYH
bin TL
758.391.000
843.178.000
950.534.000
952.635.000
YURTKUR harcamalarının GSYH’ya oranlarındaki büyümelere bakalım. YURTKUR’un sermaye gideri ve sermaye transferi kalemlerindeki büyümelerin önemli bir yer tuttuğunu görebiliyoruz.
4.C. Genel ve Özel Bütçeli İdarelerin Ödenek Cetvelleri
Merkezi Yönetim genel bütçeli ve özel bütçeli idarelerin ödenek ve gelir cetvelleri 2008 yılından bu
yana Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü internet sitesine her yıl Ocak ayının
başında konulmaktadır. Bu cetvellerde yer alan ödenekler kurumların ödenek cetvellerindeki bilgiler
ilgili yıl tamamlandıktan sonra gerçekleşmiş harcamalara dönüşürken küçük farklılıklar göstermektedir. Ödenek cetvelleri iki nedenle çok önemlidir. Birincisi, idarelerin alt birimlerinin (genel müdürlük, daire başkanlıkları yani harcama birimleri) gerçekleşmiş harcamaları en erken bir yıl sonra Nisan ayı sonunda ilgili idarenin faaliyet raporlarında yer almaktadır. İkincisi ise, faaliyet raporlarındaki harcama bilgileri az sayıda idare için ödenek cetveli kadar ayrıntılı olmaktadır. Bu nedenlerle ödenek cetvelleri hem çok erken hem de çok ayrıntılı bilgi sunması itibariyle izleme yapmak isteyen kurum ve kişiler için önemli bir bilgi kaynağıdır. Özellikle ilgilenilen idarenin ödeneklerinde görülen
herhangi bir artışın kaynağını tespit etmek açısından çok yararlıdır.
Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü’nün internet sitesinde sol sütunda yer alan seçenekler
içinden bütçe seçeneği tıklandığında çıkan listeden 2007 yılından sonraki tüm yılların Merkezi Yönetim bütçe kanunları ve eklerine ulaşmak mümkün olmaktadır. Bu yıllardan birini seçtiğimizde ise
53
karşımıza bir liste çıkıyor. Bu listenin içinden “Kurumlar İtibariyle Ödenek (A) Gelir (B) ve Finansman (F) Cetvelleri” şıkkını seçmek gerekiyor. Bu seçenek bizi yıl ve idarelerin listesinin olduğu bir
sayfaya götürüyor.27 Kurumlar İtibariyle Ödenek (A) Gelir (B) ve Finansman (F) Cetvelleri isimli bu
sayfaya tek tıklama ile ana sayfadan ulaşmak da mümkün (2010 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi’nin altında).
Kurumlar İtibariyle Ödenek (A) Gelir (B) ve Finansman (F) Cetvelleri isimli bu sayfada yıl seçenekleri ve genel ve özel bütçeli idarelerin isimlerinin bulunduğu bir liste bulunuyor. İstediğiniz yıl ve
idareyi seçtiğinizde ise kapsamlı ödenek cetvellerine pdf formatında ulaşmış olursunuz.
Aşağıda, Çizim 4’te 2008 yılı SHÇEK ödenek cetveli bulunmaktadır. Bu ödenek cetveli toplam 16
sayfadır. 6. sayfasını inceleyelim.
ÇİZİM 4. SHÇEK Ödenek Cetveli
ÖDENEK CETVELİ
BÜTÇE YILI: 2008
KURUM ADI: 07.93 - SOSYAL HİZMETLER VE ÇOCUK ESİRGEME KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TL
KURUMSAL
SINIFLANDIRMA
FONKSİYONEL
SINIFLANDIRMA
FİN.
TİPİ
EKO.
SINIF.
I II III IV
I II III IV
I
I II
AÇIKLAMA
ÖDENEK
3
YOLLUKLAR
12.000
4
GÖREV GİDERLERİ
24.000
5
HİZMET ALIMLARI
6.000
7
MENKUL MAL, GAYRİMADDİ HAK ALIM, BAKIM VE ONARIM GİDERLERİ
2.000
9
TEDAVİ VE CENAZE GİDERLERİ
301a
001b
ÇOCUK HİZMETLERİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI
798.500
798.500
Aile ve Çocuk Yardım Hizmetleri
798.500
Aile ve Çocuk Yardım Hizmetleri
798.500
1
798.500
013a
PERSONEL GİDERLERİ
627.500
4
0 00
35.000
171.154.500
102a
ÇOCUK HİZMETLERİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI
1
MEMURLAR
360.500
2
SÖZLEŞMELİ PERSONEL
267.000
02
SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARINA DEVLET PRİMİ GİDERLERİ
70.000
49.000
1
MEMURLAR
2
SÖZLEŞMELİ PERSONEL
033b
MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ
21.000
101.000
2
TÜKETİME YÖNELİK MAL VE MALZEME ALIMLARI
3
YOLLUKLAR
5
HİZMET ALIMLARI
5.000
7
MENKUL MAL, GAYRİMADDİ HAK ALIM, BAKIM VE ONARIM GİDERLERİ
3.500
9
TEDAVİ VE CENAZE GİDERLERİ
621c
ÇOCUK YUVALARI, ÇOCUK VE GENÇLİK MERKEZLERİ, KREŞ VE GÜNDÜZ BAKIMEVLERİ
03
6.500
26.000
60.000
170.356.000
KAMU DÜZENİ VE GÜVENLİK HİZMETLERİ
1.650.000
12b
Güvenlik Hizmetleri
1.650.000
Kurumsal Güvenlik Hizmetleri
1.650.000
1.650.000
MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ
1.650.000
4 00
1
033c
5
102C
HİZMET ALIMLARI
1.650.000
168.706.000
27 Buraya www.bumko> Bütçe > Bütçe Kanunu ve ekleri > 2008 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ve Ekleri > Kurumlar İtibariyle Ödenek (A) Gelir (B) ve Finansman (F) Cetvelleri > 2008 > SHÇEK Ödenek Cetveli. Ayrıca, ödenek ve gelir cetvellerinin internet sitesinin
kapsamlı tanıtımı ve yol haritası için ayrıntılı bilgi için EK 1, Veri Kaynakları, Kaynak no. 4’e bakılabilir.
54
Ödenek cetvellerindeki ilk dört sütun bize harcamaların sınıflandırılması ile ilgili tüm bilgileri
vermektedir. Bu bilgilerden inceleyeceğimiz 3 tanesini aşağıda ele alalım:
1. Kurumsal sınıflandırma sütunundaki kodların anlamı
1.a. Kurumla ilgili bilgileri verir. 30 Çocuk Hizmetleri Dairesi Başkanlığı’nın kodudur.
1.b. 00 kodu ödeneğin merkezde kullanılacağını gösterir.
1.c. 62 kodu ödeneğin taşra teşkilatlarında kullanılacak kısmını ifade eder. SHÇEK’in bünyesinde
yer alan daire başkanlıklarının taşrada yürüttükleri hizmetler için ayrılan ödenekleri göstermektedir.
1.b ve 1.c’de görüldüğü gibi, Çocuk Hizmetleri Dairesi Başkanlığı ödeneği 171.154.500 TL’dir.
Bunun 798.500 TL’si merkez teşkilatında, 170.356.000 TL’si taşra teşkilatında kullanılacaktır.
2. Fonksiyonel sınıflandırma sütunundaki kodların anlamı
2.a. İlgili satırda görülen ödeneğin fonksiyonel harcama sınıflandırmasındaki 10 kalemden hangisine girdiğini gösterir. 10 olarak belirtildiğine göre, bu ödenek en son kalem olan Sosyal Güvenlik
ve Sosyal Yardım Hizmetleri kalemine yazılacaktır.
2b. Bu kalemde görülen ödenek Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri için kullanılacaktır. Bu kalem 62 kodlu yuvalar, merkezler ve bakımevlerinde kullanılacak olan güvenlik hizmetlerinin hizmet
alımına ayrılmış ödenektir.
2.c. Yuva, merkez ve bakımevlerine ayrılan kaynağın diğer kısmı ise fonksiyonel sınıflandırmada
10 olarak gösteren Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri işine ayrılmıştır.
3. Ekonomik sınıflandırma sütunundaki kodların anlamı
3.a. Çocuk Hizmetleri Dairesi Başkanlığı merkez teşkilatının fonksiyonel sınıflandırmada Sosyal
Güvenlik ve Sosyal Yardım’a kayıt edilen ödeneğinin ne kadarının ekonomik sınıflandırmada personel giderleri ödeneği olduğunu gösterir.
3.b. Çocuk Hizmetleri Dairesi Başkanlığı merkez teşkilatının fonksiyonel sınıflandırmada Sosyal
Güvenlik ve Sosyal Yardıma kayıt edilen ödeneğinin ne kadarının ekonomik sınıflandırmada Mal ve
Hizmet Alım Giderleri ödeneği olduğunu gösterir.
3.c. Çocuk Yuvaları, Çocuk ve Gençlik Merkezleri, Kreş ve Gündüz Bakım Evleri’nde fonksiyonel sınıflandırmada Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri’ne ayrılan ödeneğin ekonomik sınıflandırmada Mal ve Hizmet Alımı Giderleri kalemine kaydedildiğini göstermektedir.
ÖRNEK
VII
Soru: SHÇEK 2008 ve 2009 cetvellerini inceleyerek SHÇEK’in ödeneğindeki artışın hangi hizmetten kaynaklandığını bulun.
Adım 1: Yukarıda aktarılan yolu izleyerek SHÇEK 2008 ve 2009 ödenek cetvellerine ulaşın.
Adım 2: 2008 yılı ödenek cetvelini izleyerek SHÇEK’in daire başkanlıklarının ödeneklerini gösteren bir tablo oluşturun ve
bunların karşısına ilgili birimin ödeneğini koyun.
Adım 3: Aynı işlemi 2009 yılı için de yapın.
Adım 4: Ödeneklerin GSYH’ya oranlarını alıp büyümeleri hesaplayalım ve en hızlı büyümenin hangi daireden kaynaklandığını görelim. GSYH’ya oranlar ve büyüme hesapları için Örnek 5’te yer alan 2. adımdan sonraki adımları gerçekleştirelim.
55
ÖRNEK 7. SHÇEK Daire Başkanlıklarının Ödenek Cetvellerinin Karşılaştırılması
Toplam SHÇEK
Çocuk Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Ödeneği
Yaşlı Bakım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Ödeneği
Özürlü Bakım Hizmetleri Daire Başkanlığı Ödeneği
Sosyal Yardım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Ödeneği
Gençlik Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Ödeneği
Aile-kadın ve Toplum Hizm. Dairesi Başkanlığı Ödeneği
Diğer (Danışma, Denetim, Yardımcı Hizmetler)
GSYH
2008
Ödenek
bin TL
853.150
171.154
95.974
334.710
93.595
124.271
17.334
16.112
952.534.000
2009
Ödenek
bin TL
1.540.258
191.697
111.817
912.614
133.228
145.766
26.674
18.462
2008
GSYH’ya
oranlar
0,1144
0,0196
0,0117
0,0557
0,0107
0,0130
0,0020
0,0017
2009
GSYH’ya
oranlar
0,1617
0,0201
0,0117
0,0958
0,0140
0,0153
0,0028
0,0019
GSYH’da
% büyüme
41,28
2,49
0,03
72,04
30,16
18,03
38,21
16,84
952.635.000
SHÇEK harcamalarının GSYH’ya oranında önemli bir artış planlanmaktadır. Ancak, 2008 ve 2009 yılları ödenek cetvelleri karşılaştırıldığında SHÇEK’in ödenek cetvelinde 2008-2009 yılları arasındaki beklenen artışın neredeyse tümünün kurumun Özürlü Bakım Hizmetleri Dairesi’nin ödeneklerinde beklenen artıştan kaynaklandığı görülmektedir. Bu artışın en önemli bölümünün 5358 nolu Kanun ile evde bakılan ve geliri kanunla belirtilen miktarın altında kalan özürlülülere asgari ücret tutarında yapılan cari transferlerden kaynaklandığı, daha küçük bir bölümünün ise özel bakım kurumlarında bakılan ağır özürlülere yapılan asgari ücretin iki katı ödeme için ayrılan cari transfer ödeneğinden kaynaklandığı bilinmektedir.
4.D. Özel Bütçeli İdarelerin Gelir Cetvelleri
Özel bütçeli idareler genel bütçeli idarelerden farklı olarak öz gelirleri olan idarelerdir. Bu kurumların ürettikleri mal ve hizmet karşılığında gelir elde edebilmektedirler. Elde edilen tüm bu gelirler ilgili idarenin gelir cetveline kaydedilir, öz gelirleri ile karşılayamadıkları harcamalar ise genel bütçeden
cari transfer ya da sermaye gideri olarak gerçekleştirilen transferler ile karşılanır.
Merkezi Yönetim genel bütçeli ve özel bütçeli idarelerin ödenek ve gelir cetvelleri 2008 yılından
itibaren Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü internet sitesine her yıl Ocak ayının başında konulmaktadır.28
Birçok idarenin elde ettiği gelirlerin, harç ve katkı paylarının izlenebilmesi STK’lar için önemli bir bilgidir. Örneğin üniversite öğrencilerinin üniversitelere yaptığı katkı payı ve harç ödemeleri
toplamının ne kadar olduğu üniversitelerin gelir cetvellerinden görülebilir ve diğer gelirleriyle karşılaştırılabilir. Aynı şekilde, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün kira gelirleri ne kadardır; Savunma Sanayi
Müsteşarlığı’nın gelirleri nedir; GAP İdaresi’nin gelirleri nedir gibi soruların cevabı da yine özel bütçeli idarelerin gelir cetvellerinden izlenebilir.
Aşağıda Kredi ve Yurtlar Kurumu’nun (YURTKUR) 2009 yılı gelir cetveli bulunmaktadır. Bu cetvelden görebileceğimiz gibi;
1. Birinci sütunda gelirin ekonomik sınıflandırmasına göre çeşitli kalemler yer almaktadır. İlk kalem 03 kodu Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri’dir. Bu kapsamda YURTKUR mal ve hizmet satışı yapabilir ve gelir elde edebilir. YURTKUR’un bu kategorideki gelirleri arasında yurt yatak ücreti, kantin geliri bulunmaktadır.
2. Gelirin ekonomik sınıflandırmasına göre 04 kodu Alınan Bağış ve Yardımlar’dır. Burada görüldüğü gibi, bağışların ve yardımların tümü Merkezi Yönetim bütçesinden alınmaktadır. Bunların en
önemli kısmı hazine yardımı olarak genel bütçeden YURTKUR’a yapılan cari transferdir. İkincisi ise
yatırımlara yönelik yapılan sermaye transferidir.
28 Gelir cetvellerine ulaşmak için ayrıntılı bilgiyi 4.C. başlığı altında ve dipnot 27’de bulabilirsiniz. Ayrıca, ödenek ve gelir cetvellerinin internet sitesinin kapsamlı tanıtımı ve yol haritası için ayrıntılı bilgi edinmek amacıyla EK 1: Veri Kaynakları, kaynak no. 4’e bakılabilir.
56
3. Gelirin ekonomik sınıflandırmasına göre 05 kodu Diğer Gelirler’i kapsar, faiz gelirleri ve gecikme cezaları bu kaleme kaydedilir. YURTKUR yüksek öğrenimdeki öğrencilere öğrenim kredisi ve
katkı kredisi vermektedir. Öğrenim kredisi yüksek öğrenim kurumlarının normal öğretimleri süresince verilen ve zorunlu hizmet yükümlülüğü bulunmayan borç paradır. Katkı kredisi, öğrencilerden
yüksek öğrenim kurumlarınca alınan katkı payına karşılık olarak YURTKUR’un öğrenci adına borç
para kaydedilip, yüksek öğrenim kurumlarına ödediği paradır. Her iki kredi faizi ile birlikte geri alınmaktadır. Faiz gelirlerinde görülen gelir verilen kredilerin faiz gelirleri ve gecikme zamlarının kaydedildiği kalemdir.
4. Alacaklardan Tahsilat kalemi ise yukarıda söz edilen kredilerin tahsil edilen ana paralarının kayıt edildiği kalemdir.
Son satırdaki toplam öz gelir ve genel bütçeden yapılan transferin toplamıdır ve 2009 harcamalarına eşittir.
ÇİZİM 5. Yüksek Öğretim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü Gelir Cetveli
GELİR CETVELİ
BÜTÇE YILI: 2009
KURUM ADI: 40.13 - YÜKSEK ÖĞRETİM KREDİ VE YURTLAR KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TL
GELİR EKONOMİK
SINIFLANDIRMA
I II III IV
031
1
2
30
37
38
99
6
1
01
042
2
1
01
2
01
053
1
3
01
9
01
03
2
6
06
07
3
9
06
07
084
1
9
06
AÇIKLAMA
Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri
Mal ve Hizmet Satış Gelirleri
Hizmet Gelirleri
Sınav, Kayıt ve Bunlara İlişkin Diğer Hizmet Gelirleri
Kantin Kafeterya İşletme Gelirleri
Yurt Yatak Ücreti Gelirleri
Diğer hizmet gelirleri
Kira Gelirleri
Taşınmaz Kiraları
Lojman Kira Gelirleri
Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler
Merkezi Yönetim Bütçesine Dahil İdarelerden Alınan Bağış ve Yardım
Cari
Hazine yardımı
Sermaye
Hazine yardımı
Diğer Gelirler
Faiz Gelirleri
Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklıların Faizleri
Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklıların Faizleri
Diğer Faizler
Kişilerden Alacaklar Faizleri
Mevduat Faizleri
Kişi ve Kurumlardan Alınan Paylar
Özel Bütçeli İdarelere Ait Paylar
Spor Toto - Loto Payları
At Yarışları Payı
Para Cezaları
Diğer Para Cezaları
Öğrenim Kredisi Gecikme Zammı
Katkı Kredisi Gecikme Zammı
Alacaklardan Tahsilat
Yurtiçi Alacaklardan Tahsilat
Diğer Yurtiçi Alacaklardan Tahsilat
Hane Halklarından
TOPLAM
ÖDENEK
157.579.000
155.673.000
155.673.000
1.612.000
2.351.000
150.250.000
1.460.000
1.600.000
1.600.000
1.600.000
1.853.376.000
1.853.376.000
1.700.237.000
1.700.237.000
153.139.000
153.139.000
231.829.000
157.318.000
155.309.000
155.309.000
2.009.000
759.000
1.250.000
24.000.000
24.000.000
1.000.000
23.000.000
50.511.000
50.511.000
37.514.000
12.897.000
157.912.000
157.912.000
157.912.000
157.912.000
2.400.696.000
57
ÖRNEK
VIII
Soru 8: YURTKUR 2009 gelir cetvelini inceleyerek öz gelirlerini bulunuz.
Adım 1: YURTKUR 2009 gelir cetveline ulaşınız.
Adım 2: 2009 yılı gelir cetvelini inceleyerek YURTKUR’un gelirlerini inceleyiniz.
Adım 3: YURTKUR gelirleri içinde özgelirlerinin ve genel bütçeden yapılan transferlerin paylarını hesaplayın.
ÖRNEK 8. YURTKUR Gelir Kalemleri ve Özgelirinin Payı %
Teşebbüs ve Mülkiyet Geliri
Yurt Yatak Ücreti Gelirleri
Alınan Bağış ve Yardımlar
Genel Bütçeden Cari Transfer
Genel Bütçeden Sermaye Transferi
Diğer Gelirler
Faiz Geliri
Alacaklardan Tahsilat
Toplam Gelir
2009 bin TL
157.579
150.250
1.853.376
1.700.237
153.139
231.829
157.318
157.912
2.400.696
Toplam içinde % pay
6,56
77,20
9,66
6,58
100,00
Örnek 8’in sonuç tablosundan görüldüğü gibi, YURTKUR’un gelirlerinin % 77,20’si genel bütçeden gelmektedir. Özgelirlerinin oranı % 23’tür.
58
EKLER
EK 1: Veri Kaynakları
Kaynak 1: Bütçe Gerekçeleri ve Bütçe Kanunları
Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü (BÜMKO) bütçe hazırlama sürecinde
Bütçe Hazırlama Rehberi’nin yayınlanması ve idarelerin bütçe tekliflerinin uygunluk ve ekonomik dayanaklarının görüşülmesi konusunda önemli görevler yerine getirmektedir. Diğer yandan, her yıl Bütçe Kanun Tasarısı’nın kaleme alınması ve onaylanmak üzere Bakanlar Kurulu’na gönderilmesi işlerini yerine getirir. Tasarı Bakanlar Kurulu, Plan ve Bütçe Komisyonu ve TBMM Genel Kurulu’nda görüşülmesinin ardından Kanunun Resmi Gazete’de yayınlanmasından sonra ekleri ile birlikte BÜMKO
internet sitesinden yayınlanır.29
Bu kapsamda her yıl Ekim ayında gelecek yılın bütçe gerekçesi ve yıl sonunda kanunlaşacak olan
Bütçe Kanunu tasarısı ve ekleri hazırlanıp yayınlanmakta ve internet sitesine konulmaktadır. Ocak
ayında ise ilgili yılın kanunlaşan Bütçe Kanunu ve ekleri internet sitesine konulmaktadır. 2006 yılından itibaren her yılın bütçe gerekçelerine, Bütçe Kanunu ve eklerine http://www.bumko.gov.tr’den
ulaşmak mümkün olmaktadır. Ana sayfada sol sütunda yer alan Bütçe seçeneği üzerinden STK’lar için
önemli olacak birçok bilgi ve veriye ulaşılmaktadır.
Yukarıda görülen bu seçeneklerden Bütçe Gerekçesi seçildiğinde 2007 yılından itibaren bütçe gerekçeleri seçeneklerine ulaşılmaktadır. Herhangi bir yılın bütçe gerekçesini seçtiğimizde karşımıza çı29 Bütçe yapma süreci ve STK’ların katılım aşamaları ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Çok Yıllı Bütçe Süreci ve Orta Vadeli Mali Plan İzleme Kılavuzu, STK Çalışmaları - Eğitim Kitapları, Kamu Harcamalarını İzleme Dizisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011, İstanbul.
59
kan belge indirilebilir durumdadır. Belgenin ister tümü ister ayrı ayrı bölümlerini indirme seçenekleri bulunmaktadır.
Kaynak no. 2: Kamu Kesimi Makro Dengeleri ile ilgili Veriler
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından hazırlanan yıllık programlar kamu maliyesindeki gelişmeler dahil olmak üzere makro ekonomik gelişmeleri ve hedefleri içeren bir belgedir. Kamu kesiminin genel dengesi, kamu kesimi borçlanma gereği, cari ve sabit fiyatla GSYH değerleri gibi tüm büyüklüklere bu yıllıklardan ulaşılabilmektedir. Ayrıca, İstihdamın Artırılması; Beşeri ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi; Bölgesel Gelişmenin Sağlanması; Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Etkinliğin
Artırılması gibi başlıklar altında STK’lar için önemli bilgiler her yıl yayınlanan yıllık programlarda yer
almaktadır. STK’lar için önemli olan bir diğer bilgi de kamu yatırımları ile ilgili ayrıntılı bilgilerin yine DPT tarafından yayınlanmasıdır.
Adım 1: DPT internet sitesinden ana sayfaya giriniz. www.dpt.gov.tr
Adım 2: İnternet sitesinde sol sütunda çok sayıda seçenekler bulunmaktadır. Bunlar arasında
Planlar, Programlar, Kamu Yatırımları, Sosyal Destek Programı (SODES) seçenekleri yer almaktadır.
Bu seçenekler arasından Programlar seçeneğini tıklayın.
Adım 3: Programlar seçeneğinin altında ise Yıllık Programlar seçeneğini göreceksiniz. Yıllık
Programlar seçeneğini tıkladığınızda son yılın programı sayfada belirmekte, hemen altnda yer alan
yıl tercihlerinden ise 1996 yılından bu yana yayınlanmış olan yıllık programlara ulaşılabilmektedir.
Kaynak 3: Merkezi Yönetim Kapsamındaki İdarelerin Gerçekleşmiş Harcamaları
(toplulaştırılmış)
BÜMKO bütçe gerekçeleri ve ekleri dışında önemli kamu maliyesi istatistiklerini internet sitesinden yayınlamaktadır. Bunların arasında ekonomik ve fonksiyonel sınıflandırmaya göre gerçekleşmiş
harcamaların en temel kalemlerinin yıllar itibariyle gelişiminin TL, GSYH’ya oranı ve toplam içindeki
payı bazında izlenebileceği toplulaştırılmış tablolar gelmektedir.
Adım 1: www.bumko.gov.tr adresinden ana sayfanın sol sütununda yer alan İstatistikler seçeneğini tıklayınız.
60
Adım 2: Bütçe Büyüklükleri ve Gerçekleşmeleri seçeneğini tıklayın. Birçok istatistiki bilgiye buradan ulaşılabilmektedir. Örneğin Cumhuriyetten Günümüze Bütçe Büyüklükleri, Merkezi Yönetim
ve Genel Yönetim Bütçesi, vergilerin nereye harcandığı gibi seçenekler bulunmaktadır. Biz 2006-2010
Merkezi Yönetim Bütçesi’ni seçelim.
Adım 3: Bu seçenek altında gerek ekonomik sınıflandırmaya göre gerekse fonksiyonel sınıflandırmaya göre bütçe giderlerine ulaşabiliyoruz. Bu iki tablo ana başlıklar altında toplulaştırılmış olarak
harcamaları izlemek istediğimizde hızla ulaşabileceğimiz ve her yıl yenilenen tabloları bize sunuyor.
Kaynak 4: Merkezi Yönetim Kapsamındaki İdarelerin Gerçekleşmiş Harcamaları
(ayrıntılı)
Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü, genel yönetim kapsamındaki idareler için tahakkuk esaslı muhasebe sisteminin gerçekleşmesi30 için tüm verileri kayıt altında tutmakta ve orijinal verilerden kaynaklanan Kamu Hesapları Bülteni’ni aylık olarak yayınlamaktadır.
Kaynak 3’te ekonomik ve fonksiyonel koda göre sınıflandırılmış verileri yıllar itibariyle ana başlıklar halinde toplulaştırılmış olarak bulabilmekteydik. Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün sitesinde
ise ekonomik kodda EKOD4, fonksiyonel kodda ise FKOD3 düzeyine inen harcama tablolarına ulaşılabilmektedir. Bu tablolar her yıl için ayrı ayrı aylık ve toplam yıllık harcamayı gösterecek şekilde
verilmektedir.
Adım 1: www.muhasebat.gov.tr ana sayfasında Kamu Hesapları Bülteni seçeneği çıkmaktadır.
Kamu Hesapları Bülteni’ni görüntülemek için tıklayınız.
Adım 2: Bu seçenekten sonra karşımıza istediğimiz idarenin harcamalarına ulaşmak için organizasyon şeması olarak tasarlanmış tüm Genel Yönetim idarelerinin yer aldığı bir gösterim çıkmaktadır. Bu gösterimde istediğimiz kutuyu seçerek ilerlememiz mümkündür. Merkezi Yönetim kapsamındaki genel ve özel bütçeli idareler en kapsamlı verilerin sunulduğu idarelerdir.
30 Tahakkuk esaslı bütçe ile ilgili bilgiler için bkz. Mutluer, K. Öner, E. ve Kesik, A. (2007), Kamu Maliyesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
61
Adım 3: Genel Bütçeli İdareler seçeneğini tıkladığımız zaman karşımıza 2004 yılını takip eden
yıllar için genel bütçeli idarelerin çeşitli mali istatistiklerinin bir listesi çıkmaktadır. Bu listede yer
alan tablolar arasından Bütçe Gider tablolarını seçelim.
Bize çeşitli seçenekler sunulmaktadır:
Adım 4: Bütçe Gider Tabloları’nı seçtikten sonra karşımıza farklı sınıflandırmalar ve ayrıntı düzeyinde seçenekler barındıran bir liste çıkar. Bu listede EKOD2, EKOD3, EKOD4, EKO-FONK FKOD2,
FKOD3, kuruluş bazında harcamalar gibi seçenekler bulunacaktır.
Adım 5: Bunlardan istediğiniz herhangi birini seçtiğinizde, ilgili kod için aylık ayrıntıda harcamaları bulacaksınız.
62
Kaynak 5: Merkezi Yönetim İdarelerin Ödenek ve Gelir Cetvelleri
Merkezi Yönetim genel bütçeli ve özel bütçeli idarelerin ödenek ve gelir cetvelleri 2008 yılından
itibaren Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü internet sitesine her yıl Ocak ayının başında konulmaktadır. Dairelerin alt birimlerinin ödenekleri görülebildiği için yıllar itibariyle
hangi dairenin, dolayısıyla hangi hizmetin ödeneğinde bir artış planlandığını görmek açısından çok
ayrıntılı bilgiler sunmaktadır.
Adım 1: www.bumko.gov.tr sitesinden sol sütunda yer alan Bütçe seçeneğini tıklayın.
Adım 2: Karşınıza çıkan listeden Bütçe Kanun ve Ekleri seçeneğini seçin.
Adım 3: İstediğiniz yılın Bütçe Kanunu ve Eklerine ulaşın.
Adım 4: Herhangi bir yılı seçtiğinizde karşınıza çıkan listede Kurumlar İtibariyle Ödenek (A) Gelir (B) ve Finansman (F) Cetvelleri’ni seçmek gerekmektedir.
Adım 5: Karşınıza iki seçenek listesi çıkmaktadır. Birincisinde 2008, 2009 ve 2010 yıllarından
birini seçmeniz gerekmektedir. Diğerinde ise tüm genel ve özel bütçeli idarelerin listesi çıkmaktadır.
Genel bütçeli bir idareyi seçtiğinizde ödenek cetvelini pdf olarak görebilirsiniz. Herhangi bir özel
bütçeli idareyi seçtiğinizde idarenin ise ödenek ve gelir cetvelini pdf olarak görebilirsiniz.
İdarelerin ödenek ve gelir cetvellerine BÜMKO’nun anasayfasında sağ köşede yer alan 2010 yılı
Merkezi Yönetim Bütçesi seçeneğinin altında bulunan Ödenek (A) Gelir (B) ve Finansman (F) Cetvelleri seçeneğinden ulaşılabilmektedir. Ana sayfada değişiklik olabilmesine karşı yukarıda bilginin
bulunduğu yer tarif edilmiştir.
EK 2: İdarelerin Ekonomik ve Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Harcamaları
(genel bütçeli ve özel bütçeli idareler)
İdarelerin ekonomik ve fonksiyonel sınıflandırmaya göre gerçekleşmiş harcamalarına yıllık olarak
http://stk.bilgi.edu.tr/stkButce.asp adresinden ulaşılabilmektedir. Verilerin orijinal kaynağı Maliye
Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü’dür.
63
DİZİN
Analitik Bütçe Sınıflandırılması 25
harcamaların sınıflandırılması 5, 25, 55
bütçe 3-5, 7, 9, 10, 12, 14, 17-19, 22, 24-27, 31, 34, 40, 41,
44, 48, 53, 54, 56, 57, 59-63
bütçe açığı 7, 17
bütçe dengesi 7
bütçe dışı fonlar 5, 9, 14, 18, 19
bütçe fazlası 17
bütçe gerekçesi 3, 10, 24, 59
Bütçe Kanunu 4, 7, 10, 12, 54, 59, 63
Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü 53, 56, 59, 63
büyüme 5, 20-23, 33-35, 42, 43, 45, 50, 51, 53, 55, 56
İskân ve toplum refahı hizmetleri 37
cari fiyat 17, 18-22, 33
cari transferler 26, 28, 30, 53, 56
çevre koruma hizmetleri 36-39, 44, 45, 49
deflatör 20-22
denk bütçe 17
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) 10, 17-19, 22-24, 33, 42,
47, 49, 50, 52, 60
döner sermaye kuruluşları 5, 14, 15, 18
düzenleyici ve denetleyici kurumlar 5, 9, 10, 12, 25
eğitim hizmetleri 36, 37, 40-43, 49
ekonomik işler ve hizmetler 36, 37, 49
ekonomik sınıflandırma 5, 7, 25-28, 38, 51-53, 55-57, 61
enflasyon 7, 20-22
faiz dışı fazla 7, 17, 18
faiz giderleri 26, 28
fiyat endeksi 21
fonksiyonel sınıflandırma 5, 7, 25, 26, 36-38, 48-51, 54, 55,
60, 61, 63
Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) 7, 17, 20-24, 30, 33-37, 40,
42, 43, 45, 48, 50, 51, 53, 55, 56, 60
gelir 3, 4, 5, 7, 9-15, 17-20, 25, 47, 49, 52-54, 56-58, 63
gelir cetveli 56-58, 63
genel bütçe 5, 7, 9-14, 27, 30-32, 34-36, 38-45, 47-54, 5658, 62, 63
Genel Devlet 5, 9, 10, 14, 17, 22, 23, 25
genel kamu hizmetleri 36-38, 49, 51
Genel Yönetim 5, 9, 10, 13, 14, 31, 40, 61
gider 4, 7, 17-19, 25, 27, 28, 30, 31, 40, 62
görev zararı 19, 20
64
kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri 37, 54
Kamu Hesapları Bülteni 27, 31, 38, 40, 47, 61
Kamu İktisadi Teşebbüsleri 5, 15
Kamu Kesimi Borçlanma Gereği 5, 17-19, 60
Kamu Kesimi Genel Dengesi 5, 9, 17, 18
Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu 4
kurumsal sınıflandırma 25, 54, 55
mahallî idareler 9
mal ve hizmet alım giderleri 26, 54
merkez teşkilatı 55
merkezi yönetim 4, 5, 9, 10, 12, 13, 17-19, 23, 26, 27, 30,
31, 36-38, 40, 53, 54, 56, 57, 60, 61, 63
Muhasebat Genel Müdürlüğü 27, 30, 34, 35, 38, 40, 44, 47,
48, 61, 63
oran 23, 32-34, 42, 50
ödenek cetveli 53-56, 63
özel bütçe 5, 9-12, 15, 25, 30, 31, 47, 53, 54, 56, 57, 61, 63
pay 14, 15, 17, 26, 30, 32, 37, 41, 51, 58
personel giderleri 26-29, 31, 52-55
sabit fiyat 20-24, 33, 60
sağlık hizmetleri 7, 36, 37, 39, 44, 45, 48, 49
savunma hizmetleri 36-39, 44, 45, 49
sermaye giderleri 26, 28, 31, 34-36, 51-53
sermaye transferleri 26, 28, 31, 53
sosyal güvenlik kurumları 5, 9, 13, 18, 25, 26, 29-31, 36,
53, 54
Sosyal Güvenlik Kurumu 13, 26, 30, 31, 34-36
sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetleri 37, 39, 44, 45,
49, 51, 54
taşra teşkilatı 10, 55
toplam kamu 9, 27
Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) 21, 22
Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE) 21, 22
yedek ödenekler 26, 28
Yükseköğretim Kurumları 11

Untitled - İstanbul Bilgi Üniversitesi Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim

Transkript

Benzer belgeler

nin Desteklenmesi - marmara teknokent

temel bütçe okuma yazma kılavuzu - İstanbul Bilgi Üniversitesi Sivil

Mahalli İdareler Bütçe Gerçekleşmeleri Raporu (Ocak

Mahalli İdareler Bütçe Gerçekleşmeleri Raporu (Ocak

bte d.nyas.18.qxd

PDF ( 13 )

Otomatik İstikrarlandırıcılar

temsil ağırlama yönetmeliği - Adana Su ve Kanalizasyon İdaresi

STK`lar İçin