İtalyan Çilek Yetiştiriciliğine Güncel Bakış

İtalyan Çilek Yetiştiriciliğine Güncel Bakış

MEYVECİLİK
İtalyan Çilek Yetiştiriciliğine
Güncel Bakış
İtalyan CRA-FRF programı tarafından geliştirilen
‘Brilla’ çeşidine ait meyveler.
Gianluca BARUZZİ1
Mustafa ÖZGEN2
Sedat SERÇE3
Ç
ilek yetiştiriciliği için sahip olduğu uygun ekolojik koşullar,
köklü çilek ıslah programları,
güçlü üretici birlikleri ve doğru pazarlama stratejileri (Şekil 1) gibi etkenler yüzünden İtalya son yıllara kadar
dünyanın önemli çilek üretici ve dış
satımcı ülkeleri arasında yer almaktaydı. Ancak, 2000 yıllından beri İtalyan çilek üretimi düşüş eğilimindedir.
FAO istatistiklerine göre üretim 50.000
ton ve dışsatım 20.000 ton dolaylarına
kadar gerilerken, dış alım 30.000 tonu
geçmiştir. Bu düşüş eğiliminin başlıca
nedenleri artan girdi fiyatları, artan işçilik giderleri, üretimin dar bir aralığa
sıkışması ve yetiştiricilikte kullanılan
güncel çeşitlerin tüketicilerin özellikle
tat ve aroma gibi kalite özelliklerine
cevap verememesi sıralanabilir. Bu
yazıda, ülkemiz bir grup çilek yetiştiricisinin İtalya’ya düzenlediği teknik
gezi çerçevesinde oluşturduğu izlenimleri (Şekil 2) ile İtalyan çilek yetiştiriciliği değerlendirilecektir.
İtalyan çilek yetiştiriciliği Güney
ve Kuzey olmak üzere iki temel bölge altında değerlendirilebilir. Toplam
üretimin yaklaşık %60’ı güneyde yapılmaktadır. Güney’deki yetiştiricilik
alanlarının %92’isinin çoğunluğu tünel olan örtü altında yapılmaktadır.
Kuzey bölgelerinin yetiştiricilikteki
pay yaklaşık %40 olup yetiştiriciliğin
%68’i açıkta ve %32’si örtü altında
yapılmaktadır (Şekil 3). Çilek derimlerinin büyük çoğunluğu Mart–Haziran aylarında gerçekleşse de değişik
bölgelerde yapılan yetiştiricilik yüzünden yıl boyunca pazarlara çilek
sunulabilmektedir (Şekil 4). Fide tipi
olarak taze, plug ve frigo fideler kul-
lanılmaktadır (Şekil 5). Güney’deki
önemli yetiştiricilik alanları Sicilya,
Calabria, Basilicata, Campania iken
Kuzey’deki önemli yetiştiricilik alanları Emilia-Romagna, Piemonte, Veneto ve Trentino’dur. Bu bölgelerde
yapılan yetiştiricilikte dikim zamanları
ve fide tipleri, çeşitler, derim zamanları ve yetiştiricilik teknikleri gibi konularda önemli farklılıklar gözlemlenmektedir. Bu yüzden, bölgeler kısaca
ayrı ayrı değerlendirilecektir.
Güney İtalya:
Sicilya:
İtalyan çilek üretiminin yaklaşık
%9’unun yapıldığı adada üretimin tamamı ‘Florida Fortuna’ çeşidi ve taze
bitki ile yapılmaktadır. Yüksek bölgelerde yetiştirilen taze bitkiler Eylül
ayında dikilmekte ve Kasım sonundan Mayıs - Haziran sonuna kadar
meyve vermektedir.
Unità di Ricerca, per la Frutticoltura (Forlì), CRA-FRF, Via La Canapona, 1 bis – Magliano, 47100 Forlì – İTALYA; [email protected].
Niğde Üniversitesi, Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, Bitkisel Üretim ve Teknolojileri Bölümü, 51240, Niğde; [email protected].
3
Niğde Üniversitesi, Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, Tarımsal Genetik Mühendisliği Bölümü, 51240, Niğde; [email protected].
1
2
2
mayıs 2015 sayı 27
Calabria:
Bölge İtalya’daki üretimin %6’sını
karşılamaktadır. Bölgede dikimler
Polonya ve İspanya’da üretilen taze
bitkiler ile ekim ortasında yapılmaktadır. Derimler ise Aralık sonu ile Mayıs
- Haziran sonu arasında gerçekleşmektedir. Bölgede yetiştiriciliği herhangi bir çeşit domine etmemekte;
‘Camarosa’ (%19), ‘Rania’ (%20),
‘Nabila’ (%24), Sabrina (%13), Kamila (%11), ‘Albion’ (%3) ve ‘Candonga’ (Ülkemizde ‘Sabrosa’ olarak
tescil edilmiştir) (%2) gibi çeşitler yetiştirilmektedir. Çeşitlerin yetiştiricilik
içindeki payları 2014 yılına aittir.
Campania:
Sicilya ve Calabria bölgelerine
oranla daha büyük yetiştiricilik alanları bulunan Campania, İtalyan çilek
üretiminin %22’sini oluşturmaktadır.
Bölgedeki üretimin %80’i ekim ortasında dikilen taze bitkiler ile gerçekleşmekteyken, %15’i Eylül ortasında
dikilen frigo bitkiler ile yapılmaktadır.
Bölgede ayrıca “sonbahar üretimi”
denilen programlı bir üretim şekli de
bulunmaktadır (%5). Bu sistemde
soğukta muhafaza edilen çeşitler Eylül ortasında dikilmekte ve dikimden
50 gün kadar sonra meyve vermeye
başlamaktadır. Bölgedeki yetiştiricilikte geçmiş yıllarda ‘Camarosa’ domine etmiş olsa da, 2014 yılında en çok
yetiştirilen çeşitler ‘Sabrina’ (%58),
‘Amiga’ (%12), ‘Candonga’ (%9) olup
‘Benicia ve ‘Antilla’ da yetiştirilmiştir.
Basilicata:
İtalyan çilek üretiminin yaklaşık %17’sini karşılayan bu bölge
Güney’in en soğuk bölgesidir. Bölgedeki üretimlerde çoğunlukla taze fide
(%95) kullanılmakta olup, frigo fideler
sınırlı bir alanda (%5) yetiştirilmektedir. Bölgede geçmiş yıllarda ‘Pajaro’, ‘Tethis’, ‘Camarosa’, ‘Ventana’
gibi çeşitler kullanılmakta iken 2014
yılında en çok ‘Candonga’ (%81),
‘Nabila’ (%4) ve ‘Pircinque’ (%4) yetiştirilmiştir.
Şekil 1. Çilek meyvelerinin tek sıra dizilip ambalajlanarak pazarlanmaları.
Şekil 2. İtalya çilek yetiştiriciliğini inceleyen Ülkemiz çilek yetiştiricileri.
Şekil 3. İtalya’nın önemli çilek yetiştiricilik bölgeleri.
Lazio Bölgesi
(Terracina-Sperlonga):
İtalyan çilek üretiminin %3’ünü
barındıran bölgedeki üretim tek çeşit
ile yapılmaktadır. Yuvarlak meyveli
eski bir çeşit olan ‘Favette’ (Şekil 6),
frigo fideler kullanılarak, orta boy tünellerde yetiştirilmektedir. Derimler
Mart ayında başlayıp Mayıs sonunda
tamamlanmaktadır.
Kuzey İtalya:
Yaz aylarının görece olarak daha
serin geçmesi yüzünden Kuzey’de
gün-nötr bitkiler yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu çeşitler genelde
baharda (Nisan) dikilmekte ve yaz
aylarında ürün vermektedir. Yağışlar
sebebiyle oluşan ürün kayıplarının
engellenmesi için plastik örtüler kullanılmaktadır. Bölgedeki üretim için
mayıs 2015 sayı 27
3
MEYVECİLİK
Şekil 4. İtalyan çilek üretiminin
zaman ve bölgelere göre yayılımı.
timde topraksız kültür kullanılmakta
ve dikimler plug fideler yapılmaktadır
(Şekil 7). Bu üretim şeklinde en çok
kullanılan çeşitler ‘Elsanta’, ‘Portola’,
‘Capri’ ve ‘Murano’dur.
Alto Adige Bölgesi (Val Martello):
Ülke çilek yetiştiriciliğinin %4’ünün
yapıldığı bölgedeki yetiştiricilik sisteminde dikilen çeşitlerin üç yıl boyunca
korunduğu bir sistem geliştirilmiştir. Bu
sistemde bitkiler güçlü frigo bitkiler ya
da plug fideler kullanılarak 40.000 bitki
/ hektar sıklıkta dikilmekte ve ilk ürünler
yaz ayları boyunda alınmaktadır (Şekil
8). Bu yetiştiricilik sisteminde başarı ile
kullanılan çeşitler ‘Elsanta’ ve ‘Marmolada’ çeşitleridir.
Şekil 5. İtalya’da üretilen plug
ve taze fideler.
Şekil 6. ‘Favette’ çeşidinin meyvelerinin
genel görünümü.
önemli gün-nötr çeşitler ‘Portola’,
‘Capri’, ‘Ischia’dır.
Emilia – Romagna Bölgesi:
İtalya’daki üretimin %7’sinin gerçekleştiği bölgede alanların %72’si
açıkta olup %28’i örtü altındadır.
Bölgedeki yetiştiricilik genelde frigo
bitkiler ve Temmuz ortasındaki yaz
dikimleri ile yapılmaktadır. Derimler örtü altında Nisan ayının ikinci
yarısında başlayıp açıkta Haziran
başında sonlanmaktadır. Bölgedeki
yetiştiricilikte kullanılan çeşitler ‘Alba’
(%32), ‘Tecla’ (%12), ‘Roxana’ (%11)
ve ‘Clery’ (%8) dir.
Veneto:
İtalyan çilek üretiminin %20’si
Veneto bölgesinde yar almaktadır.
Bölgedeki yetiştiricilikte iri frigo bitkiler Ağustos ayının ikinci yarısında
dikilmektedir. Meyve üretiminin ilk bölümü Ekim ayında başlayıp Aralık ortasında sonlanmaktadır. İkinci bölüm
ise bir sonraki bahar ayılarında gerçekleşmektedir. Bölgedeki üretimde
eskiden ‘Marmolada’, ‘Tethis’, ‘Darselect’ gibi çeşitler kullanılmaktayken
2014 yılında en çok yetiştirilen çeşitler ‘Eva’ (%38), ‘Garda’ (%11), ‘Roxana’ (%13), ‘Antea’ (%8) olmuştur.
Trentino Bölgesi:
Ülke üretiminin %3’ünün yer aldığı bu bölgede yaz aylarında çilek
üretiminin amaçlandığı “programlı
üretim” yapılmaktadır. Bölgedeki üre-
Şekil 7. Trentino Bölgesinde topraksız kültür, plug fide ve gün-nötr çeşitler ile
yapılan yaz çilek üretimi.
4
mayıs 2015 sayı 27
Piemonte Bölgesi:
Ülke çilek yetiştiricilik alanlarının
%3’ü bu bölgede yer almaktadır. Bölgedeki yetiştiricilikte genelde frigo
fideler kullanılmakta ve üretim örtü
altında yapılmakta; kısa gün çeşitleri
Temmuz başında, uzun gün çeşitleri Nisan ayında dikilmektedir (Şekil
9). Bölgedeki yetiştiricilikte ‘Portola’
başta olmak üzere gün-nötr çeşitler
yaygınlaşmaktadır. Geçmiş yıllarda
‘Marmolada’, ‘Miss’, ‘Maya’, ‘Clery’
ve ‘Arosa’ çeşitleri ile yapılan yetiştiricilikte 2014 yılında en çok kullanılan
çeşitler ‘Alba’ (%18), ‘Portola’ (%13),
‘Roxana’ (%10), ‘Asia’ (%10), ‘Rifiorenti’ (%9) olmuştur.
Görüldüğü gibi İtalyan çilek üretimi kışı çok ılık bölgelerde, plug fideler ile örtü altında yapılan kış üretiminden, Kuzey İtalya’nın yüksek
kesimlerde üç yıla kadar korunan
bahçelerdeki yaz üretimine kadar
birçok değişik bölge ve yetiştiricilik
tekniği ile yapılmaktadır. Değişik koşullarda yapılan bu üretim için çeşit
geliştirme çalışmaları CRA-FRF Çilek Islah Programı ile koordine edilmektedir. Değişik kol ve amaçlar
göz önünde bulundurularak yapılan
melezlemelerden elde dilen çeşitler,
ülkenin değişik kesimlerine yayılan
araştırma / deneme istasyonlarında
test edilmektedir. Birçok üretici birliği,
Şekil 8. Alto
Adige Bölgesi
(Val Martello)
çilek yetiştiriciliğinden bir
görünüm.
kurum ve kuruluşlar bu programa çeşitli seviyelerde destek vermektedir
(Şekil 10). Program, yeni koşullara
göre geliştirdiği çeşitleri üreticilerin
kullanımına sunulmaktadır. Programda kuzey koşulları için geliştirilen en
yeni iki çeşit ‘Garda’ (Şekil 11) ve
‘Brilla’ iken güney için ‘Pircinque’
(Şekil 12) ve ‘Jonica’ (Şekil 13)’dır.
‘Pircinque’ bir kısa gün çeşidi olup
Güney İtalya’nın çeşitli yetiştiricilik
koşullarına uyum sağlamıştır. Ilık bölgelerde taze ve plug fide ile üretilmesi önerilirken, nispeten daha soğuk
bölgeler için frigo fideler önerilmektedir. ‘Pircinque’ meyveleri düzenli, sert
ve sezon boyunca birörnek şekilde
devam etmekte olup kuru madde
içeriği yüksektir. Çeşidin dezavantajı
özellikle güneşlenme ve sıcaklığın
düşük olduğu kış günlerinde meyvenin kalikse yakın kısmının istenilen
şekilde renklenmemesidir. Bitkiler
kuvvetli geliştiklerinden dikim sıklığı
ve özellikle azot bakımından gübreleme programı bu etken göz önünde
bulundurularak düzenlenmelidir.
Programın bir diğer iki gün çeşidi
olan ‘Jonica’ taze fidelerle yetiştirildiğinde erken dönemde yüksek verim
özelliği göstermektedir. Bitkiler orta
kuvvette gelişmekte ve kompakt yapıda olmaktadır. Meyveler orta büyüklükte ve konik şekilde olup kış
aylarında bile meyve sertliği ve kuru
madde içeriği bakımından mükemmel kalitede olmaktadır. Bununla birlikte meyve kalitesi mevsim sonunda
önemli oranda düşmektedir.Y
Şekil 9. Piemonte Bölgesindeki gün-nötr
çilek yetiştiriciliğinden bir görünüm.
Şekil 11. İtalyan CRA-FRF programı tarafından
geliştirilen ‘Garda’ çeşidine ait meyveler.
Şekil 12. İtalyan CRA-FRF programı tarafından
geliştirilen ‘Pircinque’ çeşidine ait meyveler.
Şekil 13. İtalyan CRA-FRF programı tarafından
geliştirilen ‘Jonica’ çeşidine ait meyveler.
Şekil 10. İtalyan CRA-FRF programı çilek ıslah
programı ve katkıda bulunan kurum ve kuruluşlar.
mayıs 2015 sayı 27
5