FE * ENG - La bibliothèque numérique kurde (BNK)

Transkript

Mustafa GAZI
FE *
ENG
Kurdî-Tirkî
msOm
I
Enstîtuya Kurdî ya Amedê
Mustafa GAZI
FERHENG
Kurdî - Tirkî
Enstttuya Kurdî ya Amedê
Wesanên Enstîtuya Kurdî ya Amedê: 5
Ferheng: 1
FERHENG
Mustafa GAZÎ
Sererastkirin:
Semra Ozbey
Serwet Denîz
Berg & Rûpelsazî:
AzadZAL
Çapxane:
Berçem
Çapa Yekemin:
Gelawêj 2006
ISBN: 975-98532-4-8
Edubba Sosyal Bilim Bilgi İletişim Merkezi Basın Yayın Reklamcılık
Eğitim Sanayi Ve Ticaret Limited Şirketi
Huzurevleri Kalem Sokak No: 32
Kayapınar / DİYARBAKIR
Mustafa Gazi
FERHENG
3
PESEK
Ev berhema di desti we de encama keda salan e. Berhevkar
seri xwe pi re êşandiye û xwestiye ku keda xwe tevlî karen ku
li ser zimani kurdî hatine kirin bike. Bi guman karekî bi
rûmet e. Mirov dikare bibije karekî taybet û yekaneye.
Her çiqas wek FERHENG hatibe binavkirin jî, wek fer-
hengên heyî nîn e. Ev ferhengeke herimi ye. Gotinin ku di
nav
hozekî de
û
li herimeke
teng pi
tin
axaftin
hatine
tomarkirin. Ji ber vi yeki jî divi bi çavi ferhengeke giştî li
neyi nihirtin. Ev xebateke sînorkirîye. Hin peyv û bilivkirina
wan dişibin herimin din li hinek jî xweser in.
Me çima pidivî bi çapkirina berhemeke bi vî rengi dît?
Heta niha li ser zimani kurdî gelek xebatin cihi hatine kirin
li
bi
baweriya
me
kimasiyin
berbiçav
kimasiyan jî xebatin herimî ne.
hene.
Yek ji
van
Lewre her herimeke me
xwedî hinek taybetî û cihirengiyan e. Ji bo ku em zimani xwe
baş binasin ûji hev veçirînin divi em her hoz û herima xwe
tir û sertir vekolin. Li gor encamin ku derkevin holijî pirsgirikin zimani xwe çareser bikin. Bi gotineke din di vi pivajoyi de pidivî bi xebatên hür û kûr heye. Ji bervi pidiviyi jî
em vi berhemi çap dikin û digihînin ber desti we kurdîhezan.
Diferhengi de gelek mijarin nîqaşi hene. Amadekar bixwe
jî hinek mijar destnîşan kirin e û di dawiya ferhengi de bicih
kirine. Ev mijar û wekî dinijî divi baş bin vekolîn da ku em
bigihîjin encamin baş.
Em i karin xweyin bi vî rengî bidomînin.
Enstituya Kurdî ya Antede
Du gotin:
Ev xebata min xebateke herêmî û taybetî ye. Min vê xebatê tenê
di nav hin mensûbên eşîra Keja de çêkir.
Li gor fıkra min ev ferheng ji bo zimanzanan, akademîsyenan,
Enstîtuyên Kurdî, hwd. divê nimûneyeke balkêş be.
Ku piçek be jî feydeya min bigihîje zimanê Kurdî ez ê gelekî şad
û bextewar bim...
Mustafa
KISALTMALAR:
bkz.
bakınız
çd.
çocuklar dilinde
d.
dişil
e.
eril
GAZI
a 1) Hayret sözcüğü, a ji te ra ha:
alif e. Yem, hayvan yemi.
Hoppala! Buyur bakalım!
alif kirin Hayvanları yemlemek.
2) -im, -in malikiyet sıfatı, a bi
aliqîn Birine veya bir yere takıl¬
xêr hebû: Sevindirici bir
mak, ez çûm qehwê, aliqîm
durum, güzel bir rastlantı
wir: Kahveye gittim, oraya
olarak; "iyi ki."
takıldım.
abûqat Avukat.
alî e. Taraf, yön.
aciz Bezgin, bezen, bıkkın.
alî Yardım, yardım etme. alî hev
aciz bûn Bıkmak, sıkılmak.
aciz kirin Bıktırmak, bezdirmek.
kirin: Yardımlaşmak. aBk: Bir
taraf.
acizî d. Bıkkınlık.
alî kirin Yardım etmek.
ad d. Ahit, yemin, bi ad û wehd
alme Laçka, laçka olma.
be: "Yemin olsun, ahdolsun"
anlamında yemin biçimi, li min
bi ad be gi ez îdî qahwê
alme bûn Laçka olmak, nigê
sendelyê alme bûye:
Sandalyenin ayağı laçkalaşmış.
vexum: Bana ahdolsun ki artık
alûc d. Erik.
kahve içmeyeceğim.
alvêr d. Alışveriş, alım-satım.
adard Mart.
amojn d. Amca karısı.
ad kirin Ahdetmek,yemin etmek.
anê/anik çd. Anne.
afatî d. Musibet, felaket, bela.
angorî -a göre.
afır e. Hayvan yemliği, yem tek¬
anha Şimdi.
nesi, yemlik.
anîn Getirmek, anîn cî: Yapmak,
afsun Bileme.
gerçekleştirmek; yerine
afsun kirin Bilemek.
getirmek (bir şeyi.) anîn dunyê:
ajnê Yüzme, suda yüzme.
Dünyaya getirmek, doğurmak.
ajnêber Yüzücü.
anîn serê wî: Başına beklen¬
ajnêberi d. Yüzücülük.
medik, şaşırtıcı bir olay vb.
ajnê kirin Yüzmek, suda yüzmek.
getirmek, bi anîn dan:
ajo Sürücü.
Getirtmek.
ajotin Sürmek, (dajo, bajo)
anka Şimdi.
ajotî Sürülmüş olan tarla vb.
ap e. Amca.
akincî Yerleşik, göçebe olmayan.
apardûman d. Apartman.
alastin Yalamak, (dalêse, balêse)
apo Amcaya hitap şekli.
alemûn bkz. "bafûn"
apo çd. Baba.
alemyon bkz. "bafûn"
aqil avêrin Aklını yitirmek. Hemo
aqit
aqil avêtiye: Hemo aklını yitir¬
miş.
aqit bkz. "dims"
aqûbet d. Akıbet, aqûbetî li serê
te be: darısı başına.
ar e. Ateş. ar ji laşê (bedena/canê)
av
ağrımak, serî li min arya:
Başım çatlıyor, başım çok
ağrıyor, (diare, biare)
asas Aslında, aslına bakılırsa.
asê Sarp, asi, yalçın.
asilin Mahsur kalmak. Elo û Silo
wî çûn: Çok ateşi çıkmak, vücut
di çiyê da asilin: Elo ve Silo
harareti normalden çok olmak,
dağda mahsur kaldılar, (diasile,
arê wî ketin: (Hasta için) Vücut
biasile)
ısısı azalmak, ateşi düşmek, arê
asrax e. Tavan.
Xwedê: "Allah'ın ateşi" anlamı¬
aş e. Değirmen.
na gelen bu söz haşarı, yaramaz
aşêf Toprağı çapalama işi.
çocuklar için söylenir.
aşêf kirin Toprağı çapalamak ve
araqîf/ İçki.
araqxur Ayyaş.
arav d. Çamaşır yıkandıktan sonra
geriye kalan artık su, çamaşır
suyu.
yabani bitkileri ayıklayıp
temizlemek.
aşiq Çingene.
aşiqtî d. Çingenelik.
aşît d. Çığ.
aravî d. bkz. Arav.
aşortmen e. Eşofman.
ard e. Un.
aştîrf Barış.
ardû e. Yakacak.
aşt kirin Barışmak, barış yapmak.
arema İskambilde, elliiki oyunun¬
da son el, son oyun.
argûn e. Ocak, ateş ocağı,
şömine.
me aşt kir: Biz banştık.
aşûjin d. İçi doldurulmuş çuval¬
ların ağzını dikmekte kullanılan
ve bu iş için yapılan ip.
arî d. Kül, ateş külü.
aşxane d. Lokanta.
ar kirin Arlanmak, uslanmak.
atare Yalan, aslı astan olmayan
arkolk e. Ateş karıştırmada kul¬
lanılan sopa.
arode Uyuşuk kimse.
arsim d. Nezle, bi arsimê ketin:
Nezleye yakalanmak.
şey. atare tuneye: Yalandır,
asılsızdır; aslı astan yok.
atle nekirin Ara vermemek, hiç
duraksamam ak.
av d. Su. av ji devê wî çûn:
arsimî Nezleli.
Ağzının suyu akmak, ağzı
arsimî bûn Nezle olmak.
sulanmak, ava ruyê wî rijyan:
arvan e. Un, genel olarak un.
Utanma duygusunu yitirmek,
arvvane d. Dişi deve, maya.
hayasızlaşmak. av fi av
aryan (Özellikle baş) Şiddetle
Tümden, hiç geri gelmemece-
azırın
ava
mak, (diawiqîne, biawiqîne)
sine.
ava bayındır, şen.
ava bûn 1) Bayındır olmak,
şenelmek. 2) Güneş, ay ve yıldı¬
zların batması.
awiqîn Gecikmek, aksamak, mîz
le awiqîye: idrar Zorluğu
çekiyor, (diawiqe, biawiqe)
awir d. Dik bakış.
ava firngiya Domates salçası.
ax d. Toprak.
ava îsota Biber salçası.
ax Hayıflanma sözcüğü, ah!
ava kirin Bayındır hale getirmek,
şeneltmek.
axatî d. Ağalık.
ava lamo bkz. "qazaxî"
ava reş Glokom, kara su.
ava şamika bkz. "ava firngiya"
avdan Sulamak, su vermek.
avdest d. Abdest.
avdestxane d. Abdesthane, hela.
avdew d. Ayran, su katılmış ayran.
avêtin Atmak,
axa Ağa, yörenin başı, aşiret reisi,
(davêje, bavêje)
avis Gebe.
avis bûn Gebe olmak.
avisî d. Gebelik.
avis kirin Gebe bırakmak.
avî d. 1) Sulak toprak 2) Çiy, şeb¬
nem.
avîtin atmak, (davîje, bavîje)
axbandir d. İlkbaharda tarlalarda
biten yapraksız, çiçeksiz olup
pişirilerek yemeği yapılan bir
bitki.
axbanî d. Bir çeşit kadın
başörtüsü.
axifîn (Yara) İrin bağlamak.
(diaxife, biaxife)
axirê Nihayet, sonunda, axirê çû:
Nihayet gitti, axirê em jê pa
bûn: Nihayet ondan kurtulduk.
axîn d. Ah çekme, hayıflanma.
axîn kirin Ah çekmek, hayıflan¬
mak.
avlik d. Sperm, meni.
axret d. Ahiret.
avnisêl d. Süzgeç.
axretî Ahretlik.
avrênc bkz. "meşk"
avrî d. Yiyecek içecek artığı.
avsinîk d. Arsenik.
avsîrk d. Sarımsaklı papara.
avşî d. Ark vb. yerlerin kenarların¬
da yeşeren ot, çimen vb. şeyler.
avşo d. İçecek artığı.
avşolik Küflü.
avzêm d. Su kaynağı.
avzûm d. Toka.
awiqandin Geciktirmek, aksat
axur e. Ahır.
ax û wax Ah vah.
ay ay, Ah, of.
ayid Ait.
ayîn d. Ah, beddua.
az d. Başsağlığı ziyareti.
azeb Bekâr.
azebî d. Bekârlık.
azirîn (Yara) Azmak, yaranın
azması, (diazire, biazire)
B
ba e. Rüzgar, yel. bayê bezê:
Çabucak, acele olarak, hızlı bir
şekilde, bayê bezê here bîne:
Acele olarak, koşa koşa git
getir, bayê kur: Şimal rüzgarı,
lodos, bayê pîrê: Kocakarı
fırtınası, ber bê ketin:
Rüzgara kapılmak. li ber bê
çûn: Rüzgara kapılmak.
bajarîko Şehirlivari, şehirli
usulü.
bajarvan Kırdan şehre gidip
gelenlere denir.
bakevn d. Koyun ve sığırlarda
romatizma.
ba kirin Yellendirmek, rüzgara
savurmak, sallamak.
bakur e. Kuzey.
babaegîd Babayiğit.
bakurî Kuzeyli.
babed d. Çeşit, tür.
bal d. Dikkat, dikkat etme. bala
babilûk d. Siğil.
badan Bükmek, burmak.
xu dayin: dikkat etmek,
gözlemlemek.
badok d. Büküm.
balcan e. Patlıcan.
bafûn e. Alüminyum.
Balcîqa d. Belçika ve Belçika
bagirtî Şişik, şişmiş olan.
malı bir çeşit tabanca.
bahol d. Bavul.
balgî e. Yastık.
bahoz d. Fırtına, bora.
balgîyê mara Yılanyastığı otu.
bahr-bahr d. Meleme.
balîf bkz. "balgî"
bahryan Melemek, (dibahre,
bibahre)
bajar e. Şehir.
bajarî Şehirli.
balo Hiç olmazsa, bari.
banandin Alıştırmak, (dibanîne,
bibanîne)
bane d. Koyunların ilkbahar
befş
ban kirin
otlağı.
başwala Donsuz, kil otsuz.
ban kirin Çağırmak.
batî e. Testis.
banyan Alışmak, (dibane,
batofk d. Diyarbakır
bibane)
bapêş d. Nezle.
Türkçesinde "batof' şeklinde
telaffuz edilen, ilaç olarak da
bapîr e. Dede.
kullanılan bir bitki. Bitkinin
baq d. Demet.
toprak üstünde kalan kısmı
baq-baq d. Gıdaklama, tavuğun
kurutulup kurt düşürmede,
"git git gıdak" diye ses çıkar¬
yarayı iyileştirmede, sarılık
ması.
hastalığını gidermede kul¬
baqil Uslu, akıllı.
baqil bûn Uslanmak, akıllan¬
mak.
lanılır. (Lat. Herba Hyperici)
bav e. Baba.
bavmarî e. Üvey baba.
baqilî d. Usluluk, akıllılık.
bavo Babaya hitap şekli.
baqîn d. Tepki.
bavtî d. Babalık, baba olma
bar e. Yük. bi bara: Sürüyle,
pek çok.
baran d. Yağmur, baran sekinî
durumu.
bav û kal Ecdat, ata, cet.
bawer İnanan, inanmış olan.
ga cil kir: İş işten geçtikten
bawer bûn İnanmak, güvenmek.
sonra davrananlar için
bawerî d. İnanç, iman, güven.
söylenir, ji ber baranê revya
bawer kirin İnanmak.
ber çironekê: Güç bir durum¬
bawî Romatizmalı.
dan kurtulayım derken daha
bawîşk Esneme.
kötüsüyle karşılaşmayı anlatır.
baxçe e. Bahçe.
barandin Yağdırmak.
baxdenos d. Maydanos.
barçêmk e. Yarasa.
baz e. Şahin.
barîn Yağmak.
bazar d .1) Pazar (günü). 2)
bar kirin Yüklemek, taşınmak.
Pazarlık.
bask e. Kanat.
bazar kirin Pazarlık etmek.
bastiq e. Pestil.
bazdan 1) Koşmak. 2) Halay
baş İyi.
çekmek.
baş bûn İyi olmak, iyileşmek.
bazin e. Bilezik.
başî d. İyilik.
bazinê huştu Köprücük kemiği.
baş kirin İyi etmek,
bec Yabani, susuz toprak parçası.
iyileştirmek.
beden d. 1) Sur. 2) Vücut.
başqe Başka.
bedew Şuh, alımlı, çekici.
baştir Daha iyi.
befş Kaval kemiği.
beg
beqa nekirin
10
beg Bey.
belhazirî Hali hazırda.
bcgtî d. Beylik.
beli-reş Siyah renkli ve dik
behc d. Kızgınlık, öfke.
behecandin Kızdırmak, öfke¬
lendirmek.
kulaklı hayvan.
belk d. Yaprak.
belka guh Kulak tozu.
behecîn Kızmak, öfkelenmek.
bel kirin Ayakta işemek.
behr d. Deniz.
belovacî Tersyüz.
behs d. Bahsetme.
beloxwarî Eğri büğrü.
behs kirin Bahsetmek.
belqitandin Gebertmek.
behzî Bembeyaz, apak kimse.
bejn d. Boy. bejn revandin:
(dibelqitîne, bibelqitîne)
belqitîn Gebermek, belqityê:
Boy atmak, boyu uzamak.
Geberesice! (kadın için).
bejn û bal: Endam, boy pos.
belqityo: Geberesice! (erkek
bel Kulakları dik olan hayvan.
bela d. Bela. bela xu dîyin:
için).
belût Domalma.
Yaptığı kötülüklerin karşılığını
belût bûn Domalmak.
bulmak; belasını bulmak, bela
belût kirin Domaltmak.
xu tê dan: (Biri) Başına bela
belxem d. Balgam.
olmak, (ona) belasını sürmek.
ben e. ip. benê sola: Ayakkabı
li bela xu geryan: Belasını
aramak, li belê geryan
bağı.
bencik d. Yabani haşhaş.
Bela aramak.
bend d. Sınır taşları.
bela Dağınık.
bendazik İri göbekli kimse.
bela bûn Dağılmak.
bende Birini veya bir şeyi bek¬
bela kirin dağıtmak.
belakir Belalı kimse.
belaş Bedava, mift î belaş: Çok
ucuz, sudan ucuz.
bclaşî Bir şeyin bedava olması
durumu.
belatewş Boşuna, beyhude.
leme.
bendik d. Peynire katılan bir
bitki.
bendike d. Çuldan oluşturulan
büyük torba, büyük çuval.
bend kirin Taş dizmek, taşlar¬
dan set yapmak.
belek Alaca.
bengulî d. Saç bağı.
belek bûn Alacalaşmak.
benîşt e. Sakız.
belek kirin Alacalaştırmak.
benkulabe Sabanın, öküzün
belekî d. Alacalık.
boynuna takılan halka kısmı.
belengaz Yoksul, perişan.
beq e. Kurbağa.
belengazît/. Yoksulluk, perişanlık.
beqa nekirin Anında, sesini bile
beqê bccî
beref kirin
//
çıkaramadan ölmek.
beqê becî Kara kurbağası.
berbazin e. Bileziğin önüne
takılan süs boncuğu.
ber d. 1) Kilim. 2) Aşiretin kolu.
berbejn d. Boy muskası.
ber e. Astar.
berber Takas etme, değiş tokuş.
ber Ürün anlamında yalnızca
berberoşk bkz. "geneg"
"sêberî" (üç defa doğum yap¬
berbijêr Aşağıya doğru.
mış, üç defa ürün vermiş
berbijor Yukarıya doğru.
koyun), "çarberî" (dört defa
berbû e. Gelin alayı.
doğum yapmış, dört defa ürün
berçem Paytak, paytak bacaklı.
vermiş koyun) gibi kelimelerde
berçok d. Çoban kepeneğinde
kullanılır.
ber Ön, ön taraf, ber xu
nedîyin: Rahat yüzü
çobanın sopasını koyduğu
bölüm.
berdan Bırakmak, salıvermek.
görmemek, berê xu bi wî da
bera hev dan: Birbirine
kirin: Ona yüzünü dönmek.
düşürmek, birbirine bırakmak.
berê xu guherandin: Yüzünü
berde binê te erd e!: (Biri
(birinden) çevirmek.
aşırı yalan söylediğinde) "Ha
beredayî
Serseri, başıboş
kimse.
beradayîtî d. Serserilik,
başıboşluk.
beran e. Koç.
berate e. Leş.
berayîd. En.
beraz e. Domuz.
berbangî d. Sabah vakti koyun
otlatması.
berbar İş yapabilme gücü. ji
berbarê xu da ketin: Elden
ayaktan düşmek, diya min ji
berbarê xu da ketîye: Annem
elden ayaktan düşmüş.
berbat Berbat.
berbat bûn Berbat olmak.
berbatî d. Berbat olma durumu,
berbatlık.
berbat kirin Berbatlaştırmak.
söyle ha söyle kimsenin
inandığı yok zaten." berdê
berdê: Kim kime dum duma.
berdayî Bırakılmış, salıverilmiş
olan.
berdelav kirin Koyunları su
kıyısına götürüp su içmelerini
sağlamak.
berdest Düşkün, aciz.
berdevk e. Kapı önü.
berdêl Karşılıklı kız alıp verme,
takas etme.
berdêlî d. Karşılılı kız alıp
verme biçimindeki evliliklerde
evlenen kızlardan her biri.
berdêlî kirin Karşılıklı kız alıp
vermek, takas etmek.
berdilk d. Göğüslük.
berdîr bkz. "berindîr"
beref kirin Toplamak, bir araya
bervînek
12
berembîlo
berindîr d. 3 Yaşındaki dişi
getirmek, derlemek.
berembîlo d. Parabellum marka
koyun.
beri -den önce. beri nîvro:
tabanca.
berê Önce, eskiden, ji berê da:
Öğleden önce
Uzun zamandan beri, eskiden
berjer Aşağı doğru.
beri, öteden beri.
berjor Yukarı doğru.
berêberê İlk önce.
berket d. Bereket.
berê kemberê İlaç olarak da
berketin Üzülmek.
berketî Meftun, ez ne berketiya
kullanılan bir ot.
te me: Sana meftun değilim.
berêvarê Akşamüstü.
berf d. Kar.
bermal d. Kilim.
berferatî Fırat nehri kıyısında
bermalî d. Ev hanımı.
bermirad Evlenme çağına
oturanlara denir.
berga 1 Yaşını geçmiş, döllenme
çağına gelmiş olan dişi sığır.
bergend Karşılık, değer, ez ê li
bergendî solên te sê cot göre
bidim te: Ayakkabılarına
gelmiş olan.
bermîl Yiyilebilen bir bitki.
bernîr Çift öküzlerinde boyun¬
duruk ipi.
bero e. Meşe palamudu, bero ji
karşılık üç çift çorap vere¬
ceftê da ket, go dev î çere
ceğim sana. Asê bergendî deh
ye!: Soyunu hor görenler için
söylenir.
keçika ye: Asê on kıza
beroş d. Kazan.
bedeldir.
berger d. Yalvarma, yalvarış.
bergeryan Yalvarmak, ez pir li
ber bavê xu geryam,
dîsa jî
beroşk d. Güneşlik yer, güneşe
bakan yer.
berpal Yokuşlu.
nenermijî: Babama çok yal¬
berrî d. Çöl.
vardım, yine de yumuşamadı.
berrînî Çöllük.
bergiro bkz. "geneg"
berserî Başucu.
bergirtin Hayvanların gebe
bersîf d. Yanıt.
kalması.
bergîr d. 1) Beygir 2) İnatçı
kadın.
berguherk d. Şafak öncesi
koyun otlatması.
beridîn (İnsan, hayvan ve bitki
için) Olgunlaşmak, gövermek.
(diberide, biberide)
bersîf dan Yanıtlamak.
berşoşk Mide ekşimesi.
berşoşkî bûn Midesi ekşimek.
bertir Daha önceki.
bertîl d. Rüşvet.
ber vî -e doğru, ber vî min bîne:
Bana doğru getir.
bervînek d. Kadınların, yün
berwar
bêdawî
13
eğirirken yanlarına takıp iği
bexdadî d. Bir kefiye çeşidi.
üzerinde kaydırdıkları kösele
bexşîş d. Bahşiş.
parçası.
berwar e. Yamaç.
berx Kuzu.
berxudan Direnmek.
berxudar Berhudar, berxudar
bext e. 1) Güvenirlik. 2) Baht,
talih.
bextreş Bahtı kara, kötü talihli.
bextreşî d. Bahtı kara olma
durumu, kötü talihlilik.
be: "Hoş geldin" sözüne
beyar d. Ekilmemiş arazi.
karşılık olarak söylenir; "hoş
beyîk d. Döven veya benzeri
bulduk", "safa bulduk."
berxudarîd. Selamet, esenlik.
berxur d. Koyunların etek kıs¬
araçların, hayvana bağlanan iki
uzun ağacı.
beytar Veteriner.
mında oluşan bir tür kaşıntı
bez e. İçyağı.
hastalığı.
bez d. Koşu.
berzendk d. Kol yakası.
beza Koşucu.
berzewac Evlenme çağına
bezyan Koşmak.
gelmiş olan.
berzik d. Etek kılları.
bes Yeter.
bê Gayrî, -den başka, -siz. bê
lome be: "Allah saklasın"
anlamındaki söz.
bes bûn Yeter olmak.
bêar Arsız.
best d. Derin olmayan vadi.
bêav Susuz, suyu olmayan.
beşt e. Kalın direk, kiriş.
bêbav Babasız.
bet d. Toy kuşu.
bêbcr Ensiz.
beta fiso Bir tür toy kuşu.
bêbext 1) Bahtsız. 2) Kalleş,
betal İşsiz güçsüz, işi olmayan,
boşta olan.
betalî d. İşsiz güçsüz olma,
boşta olma durumu.
hain.
bêbextî d. Kalleşlik, hainlik.
bêcî Yersiz, yeri olmayan.
bêçar Çaresiz, zavallı.
betal kirin Paydos etmek.
bêçare Çaresiz.
betan e. Elbise astarı.
bêçarî d. Çaresizlik,
betanî d. Battaniye.
bêçik d. Ellik, ekin biçenlerin
betilandin Yormak, yorgun
düşürmek.
kullandığı ellik aleti.
bêçî d. Parmak, bêçiya şehdê:
betilin Yorulmak.
İşaret parmağı, bêciya xu di
betin e. Ana rahmi.
her qulî (qulikê) ra kirin:
betr d. Şakak.
Bexda d. Bağdat.
Burnunu her işe sokmak.
bêdawî Sonsuz, sonu olmayan.
bêdeng
bêsiûd
14
bêdeng Sessiz, sakin.
bêmal Evsiz.
bêdengî d. Sessizlik.
bêmehd Keyifsiz, moralsiz.
bêderd Dertsiz, tasasız.
bênamûs Namussuz.
bêdest Elsiz.
bên av Adsız.
bêdê Anasız.
bênder d. Harman.
bedii Gönülsüz.
bêpar Paysız, mahrum.
bêdîn Dinsiz.
bêpî Kolsuz.
bêesl Soysuz, asılsız.
bêpîr Soysuz.
bêguman Şüphesiz.
bêpîrtîd. Soysuzluk.
bêgune Suçsuz, günahsız.
bêr d. Kürek.
bêhal Halsiz.
bêrç d. Keileri sağıma sürme işi.
bêhawe Biçimsiz.
bêrç kirin Keçileri sağıma
bêhemd Gayri ihtiyari,
bilmeyerek, istemeden.
bêhemdî İstek dışı olan,
bilmeyerek olan, doğal
olmayan gelişme.
bêheş Sersem, akılsız.
bêheş bûn Herhangi bir neden
yüzünden zihni karışmak veya
zekâsı uyuşmak, ne yaptığının
farkında olmamak, sersem¬
leşmek.
sürmek.
bêrê Yolsuz, yolu olmayan.
bêrik d. 1) Küçük kürek. 2) bkz.
"pîr
berim d. Küçücük göl.
bêrî d. Cep. bêriya kefen tüne:
"Para, ölürken götürülmez"
anlamında cimriler için
söylenir.
beri d. Koyun sağımı ve koyun
sağımının yapıldığı yer.
bêheşî d. Sersemlik.
bêrî kirin Koyunları sağmak.
bêheş kirin Sersem etmek.
bêrîvan Koyun sağan kız.
bêhêl Yansız, tarafsız.
bêr kirin 1 ) Küremek. 2)
bejin Kansız.
bêjing d. Kalbur, elek.
bêjing kirin Elemek, kalburdan
geçirmek.
bekar İşsiz.
bêkes Kimsesiz.
Koyunları sağıma sürmek.
bêruh Ruhsuz, cansız, beti benzi
kalmamış olan. bêruh mayin:
Yüzü sararıp solmak, cansız ve
güçsüz kalmak.
bêrû Yüzsüz, yüzü olmayan.
bêkesî d. Kimsesizlik.
Bêrût d. Beyrut.
bêkêf Keyifsiz, neşesiz, moral¬
bêsemt Terbiyesiz, görgüsüz
siz.
kimse.
bêkêr Yararsız, faydasız.
bêsilme Beslemelik (kimse).
bêlûg d. Bölük, askeri bölük.
bêsiûd Talihsiz.
bêsî
bêsî Karların çukur yerleri
doldurması.
bêş d. Salma, salma parası.
bêşewq Işıksız.
bêşîr Sütsüz.
betam Tatsız.
bêtar 1) Aslı astan olmayan
yalan, büyük yalan. 2) Çok iri,
azman.
betili Parmaksız.
bêtir Daha çok.
bêtirs Korkusuz, korkusuzca.
bêtîn Isısız.
bilind kirin
15
bi heve bûn İki şeyin birbirine
yapışması, birbirine tutturul¬
ması, ("bi hev ve bûn"dan)
bi heve kirin İki şeyi birbirine
yapıştırmak, birbirine tuttur¬
mak, ("bi hev ve kirin" den)
bi hev ketin Aralarında anlaş¬
mazlık çıkmak, birbirine
düşmek.
bi hev xistin İliklemek, birbirine
tutturmak, qunçikê xu bi hev
xe: Düğmelerini ilikle.
bihîstin duymak, bihîstina gi
bêwec Yüzsüz, uğursuz.
min bihîst...: Duyduğum odur
bêwext Vakitsiz.
ki...
bêxatir Hatırsız, kıymetsiz.
bihîv d. Badem.
bêxew Uykusuz.
bih kirin "Höt" demek, yıldır¬
bêxwedê Allahsız.
mak.
bêxwedî Sahipsiz.
bihost d. Karış.
bêxwedîtî d. Sahipsizlik.
bihost kirin Karışlamak.
bêxwê Tuzsuz.
bijang e. Kirpik.
bêxwîn Kansız.
bijare Seçkin.
bêyom Uğursuz.
bijartin Ayıklamak.
bêzar 1) Dilsiz. 2) Bezgin,
bijê/bijo çd. Çiş.
bıkkın.
bijmar e. Kırkayak.
bêzar bûn Bezmek.
bijok İmrenen.
bêzar kirin Bezdirmek.
bijyan İmrenmek, (dibije, bibi-
bêzaro Çocuksuz.
je)
bi ile, Göre, vasıtasıyla.
bikir Bakire.
bi ber xistin (Olumsuz yönde
bilbil e. Bülbül.
birine) Yol göstermek.
bilbizîq d. Yabani lale.
bi cî Yerli, yeri olan.
büikçd Pipi.
biçûk Küçük.
bilind Yüksek.
biçûk bûn Küçülmek.
bilind bûn Yükselmek, yüksek
biçûk kirin Küçültmek.
olmak.
biçûktî d. Küçüklük.
bilindî d. Yükseklik.
biheş Akıllı, zeki.
bilind kirin Yükseltmek, yüksek
bilî bûn
etmek.
bilî bûn Oyalanmak, meşgul
olmak.
biriqandin
16
binî alt, Dip. binî girtin:
(Yemek) Dibi tutmak.
binketin Mağlup olmak. ew bi
bilo çd. Pipi.
ser ketin, em jî bin ketin:
bilq-bilq d. Fokurdama, fokurtu.
Onlar galip geldiler biz ise
bilqik d. Su kabarcığı.
bilqyan Fokurdamak, (dibilqe,
bibilqe)
bilûr d. Kaval.
yenildik.
binkoz d. Yeni doğmuş kuzu¬
ların altına serilen kurumuş ot,
sap vb. şeyler.
bilûrvan Kavalcı.
binrax d. Yere serilen yaygı.
bilxur d. Bulgur.
bir d. Kısım, grup, sürü.
bilxurhêr Bulgur öğütme maki¬
bira e. Erkek kardeş.
nesiyle bulgur öğüten kimse,
bira -sun (emir sözcüğü)
bulgur öğütücüsü.
bira bi Olsun! Tamam!
bilyan Oyalanmak, meşgul
birabir Kardeş götüren, kardeşi
olmak. Hêlîn bi bûka paçîn
kardeşten ayıran, kardeşi baba
dibile: Hêlin bez bebekle
evinden götüren. (Kadınlar
oyalanıyor.
için söylenir.)
bimbarck Mübarek.
birak e. Ahbap, dost.
bi min Bence, bana sorarsan,
birakose Yüzde dost kalpte hain
fikrime göre.
bin Alt. binê xu şil kirin: Altını
olan kimse.
bira qe Olsun!
ıslatmak, ji bin: Alttan, dipten.
birastî Gerçekten.
ji bin da: (Mecazi) Kökten,
biraştin Izgara yapmak, kızart¬
temelden.
mak, (dibirêje, bibirêje)
binav d. Dişbudak ağacı.
biratîd Kardeşlik.
binçeng d. Koltukaltı. dan
birazê Erkek kardeş çocuğu.
binçenga: Yaltaklanmak, yağ
bire d. Burç.
çekmek; koltuğuna vermek.
birçî Aç. bi zikê birçî: Boş
bindarî d. Kadınların toplu bir
mideyle, aç karnına.
şekilde ağaç gölgesinde iğ
birçî bûn Acıkmak.
eğirmeleri.
birçî kirin Acıktırmak.
bindest el Altında olan.
birçîtî d. Açlık.
binerdik d. Yer elması.
birek d. Testere.
binevş d. Menekşe.
birin Götürmek.
binê xetê Sınırın öte tarafı.
birine d. Pirinç.
binge d. Temel, esas.
biriqandin Parlatmak.
biriqîn
biriqîn Parlamak.
birin d. Yara.
bîllesebeb
17
bişkul d. Keçi, koyun ve deve
dışkısı.
birîndar Yaralı.
bi te Sence, sana göre, fıkrince.
birîndar bûn Yaralanmak.
bitir 1) Olgun (daha çok
birîndarî^. Yaralıhk.
birîndar kirin Yaralamak.
birk d. Karasaban tutağı.
birnotîrf Burunotu.
birq d. Katran.
yetişmiş olan bitki, hayvan) 2)
Saygısız, terbiyesiz kimse.
bitir bûn Olgunlaşmak,
yetişmek.
biv/bive/bivitê Küçük çocukları
birqonek Parlak.
ateş vb. tehlikeli şeylerden
birrîn Kesmek, biçmek.
uzak tutmak için kullanılan
birû e. Kaş.
birûsîn Işıldamak, (dibirûse,
bibirûse)
birûsk d. 1) Yıldırım. 2) Alnın
sözcük.
bivir d. Balta.
bixaltî e. Teyze oğlu.
bixawî d. El ve ayak bileği.
ortası, iki kaş arası, li birûska
bizaştîr d. Meleş.
eniya wî xistin: Alnının
bizdandin Ödünü koparmak.
ortasına (çatına) vurmak.
bi ser ketin Yenmek, mağlup
bizdyan Ödü kopmak.
bizin d. Keçi.
etmek, ez bi ser wî ketim:
bizir Bezir.
Onu yendim.
bizmar e. Çivi.
bi ser xistin Yenmek, mağlup
etmek, başarmak, min bi ser
bizmik e. Koyun ve keçi yavru¬
larının süt emmesini önlemek
wî xist: Onu mağlup ettim.
için ağızlarına takılan tahta
min bi ser xist: Başardım.
çubuk, bir çeşit burunsalık.
bisilman Müslüman.
bisilmantî d. Müslümanlık.
bizmikê kon Çadırın parçalarını
birbirine tutturmakta kullanılan
bisk e. Zülüf.
ve bir çeşit düğme görevi
bismîla Bismillah.
yapan tahta çubuklar.
bist Sağ, esen, zinde.
bişkaftin (Dikiş) Sökmek.
(dibişkive, bibişkive, bişkaft)
bişkivandin (Dikiş) Sökmek.
(dibişkivîne, bibişkivîne)
bizorê Zorla, güçbela, zar zor,
zoraki.
bî d. Söğüt ağacı.
bî Dul.
bîh d. Kaparo, peşinat.
bişkivîn (Dikiş) Sökülmek.
bîlle Billahi.
bişkofk d. Düğme. (bkz.
bîlleheq Haksız yere.
"qunçik")
bîllesebeb Sebepsiz yere.
bîn
bîn d. 1) Koku. bîn ketin: İçine
bîvil
18
dikeve: Vatan aklıma
koku düşmek, kokuşmak, bîna
geldiğinde gözlerim yaşarıyor.
fisa bi ser xistin: Yenmek,
bi bîra wî xistin: (Ona)
fena mağlup etmek; "duman
Anımsatmak, ji bîra wî çûn:
etmek", bîn û buxar:
Unutmak, hatırlamamak, aklın¬
(Hamam, banyo mutfak vb.
dan çıkmak, tê bîra min nayê
yerlerde) Buharla karışık
bîra min ...: Bildim bileli,
bunaltıcı kokular. 2) Soluk,
kendimi bildim bileli.
nefes, bîna wî çikandin:
Nefes alıp veremez duruma
bîra bûn Unutulmak, em ji bîra
bûn: Unutulduk.
getirmek, nefesini kesmek.
bîra kirin Unutmak.
bîna wî çikyan: Nefes alıp
bîr anîn Akla getirmek, anmak,
veremez duruma gelmek,
hatırlamak.
nefessiz kalmak, nefesi
bîrawir Reşit.
kesilmek, bîna wî fire bûn:
bîr birin Akıl etmek, hatırlamak.
Sıkıntısı, tasası dağılmak; içi
te sol anî? na, min qet bîra
rahat etmek, içi ferahlamak.
wira nebir: Ayakkabı getirdin
bîna wî nehatin ber wî: Nefes
mi? hayır, onu hiç akıl
alamamak, bîna xu fire girtin:
Gönlünü ferah tutmak, bîna xu
edemedim.
bîr bûn Aklı ermek, çevresinde
girtin: Dinlenmek, bîna xu
olup bitenleri, doğruyu yanlışı
teng kirin: Kızmak, öfkelen¬
anlamaya başlamak, ez îdî
mek, sinirlenmek.
bîra her tiştî dibim: Benim
bînfire Gönlü ferah, rahat,
tahammüllü.
bînfıreyî d. Gönül ferahlığı,
tahammüllülük.
herşeye aklım eriyor artık.
bîrik d. Küçük kuyu.
bîri d. Özleme, hasret.
bîrî kirin Özlemek.
bîn kirin Koklamak.
bîrovd. Sedef hastalığı.
bînteng Asabi.
bîst d. Süre, zaman, kısa zaman
bîntengî d. Asabilik.
bînvedan Hızlı hızlı soluk alıp
vermek.
bîr d. 1) Kuyu. 2) Şuur, bilinç,
us. bi bîra wî ketin/ketin bîra
parçası.
bîst e. Yirmi.
bîstan e. Bostan.
bîstik Bir süre, kısa bir süre.
bîvil d. Burun, bîvila xu
wî: Aklına düşmek, aklına
hilkirin: Beğenmemek,
gelmek, gava welat bi bîra
küçümsemek, "burun kıvır¬
min dikeve hêsir bi çavê min
mak."
bo
bo İçin.
boçik d. Kuyruk ve kuyruk
sokumu.
boçikî Bel kayması olan kimse.
bolvir Savurgan.
bolvirî d. Savurganlık.
bona İçin.
boncî Süs köpeği, fino.
boraq d. Kurban bayramında
kesilen kurban.
borê qer Kürt mitolojik masal¬
larında adı geçen bir at.
borî d. Boru
bor kirin Dürmek. libûnkar
kulava bor dike: Keçeci
keçeleri duruyor.
boş Bol.
boş bûn Bol olmak.
Bota Botan aşireti, Botanlılar.
botı.. Ufak yapılı keçi.
Botî Botan aşiretine mensup
olan kimse, Botanlı.
boxe e. Kısırlaştırılmamış öküz.
boyax d. Boya.
boyax kirin Boyamak.
boz Açık sarıya çalan renk.
bozik Sarışın erkek.
bozo Sarışın erkek.
buha e. Fiat, eder.
buha Pahalı.
buha bûn Pahalılaşmak.
buha kirin Pahalılaştırmak.
buhar <i Bahar.
buhartin bkz. "buhurandin"
buhayî d. Pahalılık.
bûyin
19
buho çd. Böcek.
buhuk d. Böcek.
buhur d. Akarsu geçidi.
buhurandin Geçirmek.
(dibuhurîne, bibuhurîne)
buhurîn Geçmek.
bujîı/. Yele.
burxî d. Vida.
buxçe d. Bohça.
buxt d. İftira.
buxtan d. İftira.
bûk d. Gelin, bûka paçîn
Bezden yapılmış oyuncak
bebek.
bûkik d. Gözde oluşan arpacık.
bûktî d. Gelinlik, gelin olma
durumu.
bûm Baykuşun bir çeşidi
bûn Olmak, bû birq û birûsk:
Kaybedilen (veya kaybolan)
birşey bir türlü bulunamamak;
"sanki yer yarıldı da içine
girdi." bûn kenê xelkê: El
aleme alay konusu olmak, bûn
merî: Bir kimse, kendini
yetiştirip topluma yararlı duru¬
ma gelmek; adam olmak, bûn
mina barûtê: Aşırı kızmak.
bûr-bûr d. Feryat.
bûrîn d. Feryat, feryat etme.
bûryan (İnek ve öküz)
Böğürmek, (dibûre, bibûre)
bûtbût bkz. "dîksilêman"
bûyin Olmak.
cab d. Yanıt, cevap.
cab dan Yanıtlamak.
cabhazir Hazırcevap kimse.
camêr Centilmen, alicenap.
cangiranî d. Ağır canlılık, üşen¬
genlik.
canik Hanımefendi, terbiyeli ve
münasip bayan.
camêrî d. Centilmenlik.
canî d. Gençlik.
can e. 1) Can, ruh. 2) Vücut.
cankos Zangoç, çan.
bira canê te sax be: Çeşitli
canzerik d. "zerik" denen
kayıplar karşısında "sen sağsın
böceğin insan ve özellikle
ya, önemli olan bu" anlamında
koyunlara bulaştırdığı sarılık
teselli sözü; "canın sağ olsun!"
hastalığı.
çik û can: Capcanlı, taze,
canzerkî Sarılık olmuş koyun.
zinde, ji canê xu aciz bûn:
car d. Defa, kez, sefer.
Canından bezmek, ölümü göze
carê/carkê: Bir sefer
alacak kadar sıkıntı içinde
("carekê"den). cara berê:
olmak, canından bezmek,
Geçen sefer, cara di: Geçen
canından usanmak, min canê
xu li erdê nedîye: Bu sıkıntıya
sefer, pir cara: Çoğu kez.
cara Hiçbir zaman, asla. min
katlanmaya, bu tehlikeye atıl¬
cara jê ra tiştik xirab nego:
maya hiç niyetim yok; canımı
Asla ona kötü birşey demedim.
sokakta bulmadım.
car car Bazı bazı.
can Genç, taze, zinde.
carcim d. İşlemeli kilim.
canbaz Hayvan tüccan.
cardi Yine, bir daha.
canbazî d. Hayvan tüccarlığı.
caris Haşin, arsız.
can dan Can vermek.
carna Bazen.
canfeda Canını feda eden.
carût d. Soba vb. için kullanılan
cange e. Dana.
cangiran Ağır canlı, üşengen.
küçük kürek.
caw e. Bez.
cawin
cilik
21
cawîn Bezden yapılmış olan.
cem Nezd, yan.
cax d. Parmaklık, cağ.
cem Yükün bir tarafı, denk.
cax kirin Parmaklıklı hale
cemed d. Buz.
getirmek.
cemidandin Dondurmak.
caxkirî Parmaklıklı, çağlı.
cemidîn Donmak.
ce e. Arpa.
cem kirin Yükü denk hale
cebar Kırık çıkık hekimi.
getirmek.
ccbilxane d. Cephane.
cemi d. Cemre.
cebirandin Kırık çıkık organları
cenan Yarıcı, ortakçı.
onarmak, kaynaştırmak.
cebirîn Kırık çıkık organların
onarılması, kaynaşması.
ceft d. Deri boyamada kullanılan
bir ağaç kökü.
cehcek d. Çöreğe katılan bir
bitki.
cenanî d. Yarıcılık, ortakçılık.
cendirme Jandarma.
ceng d. Savaş, cenk.
cengawer Cengaver.
ceng kirin Savaşmak.
ceribandin Denemek, sınamak.
cewahîr Değerli taşlar.
cehde d. Cadde.
cewr bkz. "cewrik"
cehdû d. Cadı.
cewrik Köpek ve tazı gibi hay¬
cehemand/in bkz. "cehnimandin"
vanların yavrusu.
ceyran d. Elektrik, cereyan.
cehemîn bkz. "cehnimîn"
cezer Arpaların sararma zamanı.
cehnimandin Gebertmek.
cêbkêsan Yankesici.
cehnime d. Cehennem, cehnima
cênîg d. Favori.
wî kirin: "Defolup gitmek,
cêwî İkiz.
cehenneme gitmek, cehenneme
cibe d. Cüppe.
kadar yolu olmak" anlamında
cihdan e. 3 Yaşındaki erkek
öfke sözü. cehnima wî kiriye:
deve.
(Onun) Cehenneme kadar yolu
cine Ayrı.
var.
cihê bûn Ayrılmak.
cehnimî Cehennemlik.
cihê kirin Ayırmak.
cehnimîn 1) Cehennem olmak,
cihîz e. Çeyiz.
defolup gitmek. 2) Gebermek.
cihûd Yahudi.
cehnî Tay.
cil d. Yaygı, çul vb. şeyler.
cehtirî d. Kekik otu.
cil e. Giysi.
celb d. Çamur.
cilct d. Jilet.
celewî d. Atlarda oluşan ölümcül
cilik d. Yaygıcık, küçük çul vb.
ruam (sakağı) hastalığı.
şeyler.
cilik
cilik e. Giysicik.
cilq Cıvık (kimse).
cilqî d. (İnsan için) Cıvıklık.
cilqîn Tokat vururken çıkan ses.
cil û caw e. Manifatura.
cilûq e. Erkek hindi.
cimbûş d. Cümbüş.
cimêlî bkz. "devşewitî"
cin e. Cin. bi cina ketin: Cin
çarpmak, cin tavilê digê zara:
Cinler çocukları çok çabuk
çarpar, cin pê girtin: Cin çarp¬
mak.
cinavvir e. Canavar.
cinaze e. Cenaze.
cindar Cinli, cin çarpmış olan.
cinet d. Cennet.
cinetî Cennetlik.
cinh e. Ucu kalın (dövüş için
kullanılan) sopa.
cino e. Cinli, cin çarpmış olan
erkek.
cir (Birinin) Öfkesini yatıştırma,
öfkesini dindirme.
cir e. Su testisi.
cirbûh İri sıçan.
cirdîxezal Kuş yavruları ve
küçük fareleri yiyerek besle¬
nen iri bir tür sıçan.
cirdon e. Sıçan.
cirîng Tokat sesi. cirîngî jê
anîn: Tokat şaplatmak,
(şamar) vurmak (sesli bir
şekilde.)
cirm d. Cereme, suç bedeli,
ceza.
cisn e. Cins, tür.
civandin Yığmak, bir araya
22
ciq
getirmek.
civyan Yığılmak, bir araya
gelmek.
cixare d. Sigara.
cixcixe d. Jelatin.
cixilandin Öfkelendirmek,
kızdırmak, (dicixilîne,
bicixilîne)
cixilîn Öfkelenmek, kızmak.
(dicixile, bicixile)
cixîz d. Çizgi.
cixîz kirin Çizmek, çiziştirmek.
Cizîr d. Şırnak'ın Cizre ilçesi.
cizlawît Eskiden giyilen bir tür
lastik ayakkabı
cî e. Yer. bi cî bûn: Yeri bulun¬
mak, yeri tespit olmak, bi cî
kirin: Yerini bulmak, yerini
tespit etmek, ciyê ar lê tüne
be dû jê ranabe: "Ateş
olmayan yerden duman çık¬
maz", cî cî: Yer yer. cî dan:
Yer vermek, cî girtin: Yer
almak, cî bi cî: Yer yer. di cî
da: Anında, yerinde, di cî
xistin: Yerine koymak, yerine
oturtmak, ez ê derî di cî xim:
Kapıyı yerine oturtacağım, li
ciyê rehetî: Boş yere, gereksiz
yere, durduk yerde.
cîgercf. Ciğer.
cîmêr Ergenlik çağına girmekte
olan erkek çocuk.
cînciq d. İncik boncuk.
cîq Çocukla oynarken gözler bir
süre kapatılıp aniden açılarak
söylenen sözcük.
ciq
cunı
23
cîq d. Karkuşu.
curn e. Kurna (soku.)
cîran Komşu.
cuzbe d. Zikir, bi cuzbê ketin:
cîranbehecî Komşu çatlatan,
Tann'nm adını art arda tekrar¬
komşu kıskandıran (giysi vb.
layıp kendinden geçmek,
şeyler için söylenir.)
zikretmek.
cîrantî d. Komşuluk.
cüzdan e. Cüzdan.
co d. Kanal, ark.
cû Tavuklara yem vermeye
col Koyun sürüsünden bir grup.
comerd Cömert.
çağırırken söylenen sözcük;
"bili bili."
cömerdi d. Cömertlik.
cûcî/cûcû çd. Tavuk.
cot Çift, "tek"in karşıtı.
cûm d. Sakız kalıbı.
cot e. Ekim işi, toprağı işleme.
cûn Haki renk.
cotarî Çiftçi.
cûnik bkz. "cûn"
cotik İkiz.
cûre Bodur, kısa.
cot kirin Çift sürmek.
cûyin (Ağızda) Çiğnemek.
cuher e. Atın yem torbası.
cünî e. Dibek taşı.
culhet d. Cesaret.
ça Ne kadar, ne kadar da, ne de
("çaryek"ten)
ça rind e!: Ne kadar da
çarmêrkî Bağdaş oturma şekli.
güzeldir! ("çuqa"dan "ça"ya
çarnig Dört ayaklı.
dönüşmüş.)
çarox d. Çarık.
çahm Bence, galiba, bana
sorarsan.
çarparsû Azıdişi.
çarpî Emekleme, dört ayak
çakêt e. Ceket.
üzerinde yürüme, bi çarpiya
çakil Ucu eğri sopa.
dimeşe: Emekleyerek yürüyor,
çakûç e. Çekiç.
çakût bkz. "çakûç"
çal d. Çukur.
dört ayak üzerinde yürüyor.
çarsibe Öbür gün değil daha
öbür gün.
çalik d. Çukurcuk.
çarsid e. Dört yüz.'
calim d. Afi, caka. calim firotin:
çarşef d. Çarşaf.
Caka satmak.
çalmîş Sakar.
çarşemî d. Çarşamba.
çarşî d. Çarşı. Çarşya Şewitî:
çandin Ekmek, ekin ekmek.
Diyarbakır'ın Balıkçılarbaşı
çandir d. Çadır.
semtinde bulunan ünlü bir
çanqal d. Çengel.
çanqal kirin Çengellemek.
çapik d. Ağaçtan yapılmış kap
çarşı.
çav e. Göz. çav berdan: Göz
koymak, göz dikmek, çav
çaqmaq Tüfek horozu.
kirin: Gözle işaret etmek; göz
çaqo bkz. "kêr"
etmek, min çav kir wî: Ona
çar e. Dört. bi çar çava giryan:
göz ettim, çav qurç kirin:
"İki gözü iki çeşme" ağlamak.
çaralî Dört taraf.
Göz kırpmak, çav lê
gerandin: (Bir şeye)
çardax d. Çardak.
Üstünkörü bakmak, şöyle bir
çarde e. On dört.
bakmak; göz gezdirmek, çavê
çare d. Çare, çözüm.
te ronî!: "Seni sevindiren olay
çargoşe Dörtköşe, dörtgen.
kutlu olsun; gözün aydın!"
çarik d. Kadın başörtüsü.
anlamında, çavê wî bar
çarîk d. Dörtte bir, çeyrek.
nebûn: Gözü doymamak, çavê
wî birrîn
çelepêş
25
wî birrîn: Gözü kesmek, çavê
çavtêr Tokgözlü.
wî lêketin: Bir şeyi rastgele
çavtêrî d. Tokgözlülük.
görmek, "gözüne ilişmek".
çavtirsyayî Gözü korkmuş olan.
çavê wî li rê mayin: Sevilen
çawa Nasıl.
bir kimseyi özlemle beklemek;
çawîş Çavuş.
gözü yolda kalmak, çavê wî
çax d. Zaman, çağ. çaxa dîk
rijyan: Gözü yaralanıp kör
birçî dibe erse bi bîrê dikeve:
olmak; gözü akmak, çavê wî
İnsanlar yoksunluğunu çektik¬
tirsandin: Yıldırmak, gözünü
leri şeyler için olmayacak
korkutmak, çavê xu jê neku-
kuruntulara kapılır, di çaxa
tan: Gözlerini üzerinden ayır¬
(...) ra: -nin yaşlarında. Eyşik
mamak, (ona) gözlerini dahi
di çaxa Miho ra ye: Eyşık
kırpmadan devamlı bakmak, di
Miho'nun yaşlarındadır.
bin çava ra: Göz altından, ji
çaxa bkz. "çaxka"
çava da ketin: Gözden
çaxka -diği zaman, çaxka tu çû:
düşmek, min çavê te xwaro/ê:
Okşamalık olarak kullanılır.
Sen gittiğinde.
çaydan e. Demlik.
çavbeloq d. Dikenli bir bitki.
çayxane d. Çayhane.
çavbeloq Patlak gözlü.
Çebaxçûr d. Bingöl ili.
çavbirçî Açgözlü.
çeç çd. El.
çavbirçîtî d. Açgözlülük.
çefi d. Kefiye.
çavçirtonek d. Saklanbaç oyunu.
çehço çd. Göz.
çavhişin Mavi gözlü.
çek e. Giysi.
çavik d. Gözlük.
çekem d. Bir cins çam.
çavî d. Gözenek.
çekur e. Eskimiş ve işe yaramaz
çavînok Nazar sahibi, nazar
değdiren kimse.
çavînokî Nazar değmiş olan.
hale gelmiş olan tulum.
çek û çol Giysi, pılı pırtı vb.
şeyler.
çavînokî kirin Nazar
çel d. Bir bebek hastalığı.
değdirmek, nazara uğratmak.
çel e. Kırk. çelê wê/wî qedyan:
çavnezerî Nazar sahibi.
(Lohusa, bebek, ölü için)
çavnûtik Kenegöz.
Doğum ya da ölümünün
çavpeqle Bakla gözlü kimse.
üzerinden kırk gün geçmek.
çavqûnde Fasik.
çele d. Ocak ayı.
çavreş Kara gözlü.
çeleng Hoş, zarif, çevik.
çavsor Gözünü kan bürümüş
çelepaş d. Kasım ayı.
olan, belalı kimse.
çelepêş d. Ekim ayı.
çelîn
çe
26
çelîn Lohusa.
çer Nasıl.
çelînîd. Lohusalik.
çerçî Gezgin satıcı, çerçi.
çclpandin (Köpek yemek
çerçîfe d. Çerçeve.
yerken) Şapırdatmak.
çerçîtî d. Gezgin satıcılık.
çelp-çelp d. Şapırtı.
çerez d. Çerez.
çelqandin Çalkalamak.
çerez kirin Çerez yemek.
çelqyan Çalkalanmak.
çergî -i gibi, nasıl ki ... çergî
çeltûg d. Çeltik.
çelziman Dilli, konuşkan.
çem e. Nehir, çem û çem:
Tümden, hiç geri gelmemecesine.
çemçik d. Derin kepçe.
çeml e. Kap vb. şeylerin kulpu.
çend Kaç, birkaç, çend ro di wê
da: Birkaç gün sonra. Çendakî: Bir süre, bir süreliğine.
Hêlîn bira çendakî li mala
ket, mir: Düştüğü gibi öldü.
çerixandin Döndürmek,
çevirmek, (diçerixîne, biçerixîne)
çer m e. Deri.
çermandin Deriyi bıçak veya
benzeri bir şeyle yüzmek.
(diçermîne, biçermîne)
çerm kirin Deriyi bıçak veya
benzeri bir şeyle yüzmek, {bkz.
"çermandin")
me bimîne: Hêlin bir süre
çerx d. Çark, torna.
bizim evde kalsın.
çerx kirin Çarka vurmak.
çeng d. Doldurulmaya hazır
durumdaki avuç.
cenge d. Çene. cenge avêtin:
can çekişmek, azraille
pençeleşmek, cenge davêje:
çetinî d. Zorluk.
çetlastîk d. Çatallastik.
cevval e. Çuval, çewalê geltikî:
Bir çeşit çuval, çewalê nîkê:
Bir çeşit çuval.
Can çekişiyor, azraille
çevvlîg d. Hafif çimenlik.
pençeleşiyor.
çewt Eğri, ters, çarpık.
çep 1) Sol. 2) Sapa, ters.
çepel Pis, murdar.
çepik Alkış, li çepika xistin:
Alkış çalmak.
çepil e. Kol.
çepo Solak (erkek.)
çeporasto Çapraz, çaprazlama.
çeqel e. Yengeç.
çeqilmast d. Yoğurda su katarak
oluşturulan ayran.
çewt bûn Eğri olmak, ters
olmak, çarpıklaşmak.
çevvtî d. Eğrilik, terslik, çarpık¬
lık.
çewt kirin Eğri etmek, çarpık
hale getirmek.
çewto mewto Eğri büğrü, çarpık
çurpuk, ters.
çexşûr d. Yiyilebilen bir bitki,
çê İyi.
çêbûn
çêbûn Yapılmak, oluşmak, iyi
olmak, düzgün olmak.
çêkirin Yapmak, oluşturmak, bi
çêkirin dan/dan çêkirin:
Yaptırmak.
çêkirî Yapılmış olan, mamul.
çêle Yavru.
çind
27
çiçikd. Meme.
çiço çd. Meme.
çiftexas Patiska.
çikandin (Su kaynağı, çeşme vb.
yerlerin suyunu) Kurutmak.
çik kirin (Direk, ağaç vb.)
Dikmek.
çelik Yavru.
çikos Cimri.
çêlkew Keklik yavrusu.
çikosîrf. Cimrilik.
çêlrû Terbiyesiz.
çikyan (Su kaynağı, çeşme vb.
çêrandin Otlatmak.
yerlerin suyu) Kurumak.
çêre d. Otlak.
çilek Pisboğaz.
Çêrmûg d. Diyarbakır'ın Çermik
çilekîc/. Pisboğazlık.
ilçesi.
çileqe Geveze.
çêryan Otlamak.
çileqî d. Gevezelik.
çêtir Daha iyi.
çilfis Hırsız.
çêtir kirin Daha iyi etmek.
çilfisandin Çalmak, aşırmak.
çêtî Et parçası, çêtî ji hev kirin:
(diçilfisîne, biçilfisîne)
Birbirini kıyasıya dövmek, bir¬
çilfısîr/ Hırsızlık.
birini perişan etmek veya bir¬
çilik d. Kadın cinsel organı.
biriyle çok sert bir biçimde
çilk d. Damla.
dalaşmak.
çilkandin (Sıvı vb.) Sıçratmak.
çêtî kirin Eti parçalamak.
çilkyan (Sıvı vb.) Sıçramak.
çêyî d. İyilik, çêyiya Keja ye, li
çilm bkz. "lîçik"
pist Mila ye: İyiliği biz yap¬
tık, karşılığını başkası aldı.
çi Ne. çi çax: ne zaman, çi
çilmisandin Soldurmak, soluklaştırmak.
çilmisîn Solmak, soluklaşmak.
feyde: Artık geçmişte kalan
çilmo bkz. "Kço"
bir durum karşısında, öne
çilo e. Yapraklan dökülmemiş
sürülenin ya da istenenin
olan ağaç dallan.
geçersizliğini, işe yaramzlığını
çilope bkz. "çilo"
göstermek için söylenir; ne
çim e. Uç.
fayda! çi heye, çi tüne ye?:
çima Neden, niçin.
Hangi haberler, ne gibi
çimaq e. Ateş yakmada kul¬
havadisler var? ne var, ne yok?
lanılan bir cins taş.
çi heyf: Çaresi yok, elden ne
çimik e. Uç.
gelir, ne çare.
çind Zıplama, sıçrama. xu çind
çıngın
kirin: Zıplamak, sıçramak.
çingîn Şıngırtı, çingînî ji tasê
hat: Tas şıngırdadı.
Çingûş d. Diyarbakır'ın Çüngüş
ilçesi.
çinîn Biçmek, ekin biçmek.
(diçine, biçine)
çip-çip d. Suyun damlama sesi.
çipisk d. Fiske.
çixsor
28
çitonî Nasıl, ne şekilde.
çiv d. 1) Zikzak. 2) Hile, oyun,
düzen.
çivandin Büzmek, (diçivîne,
biçivîne)
çiv û dolab Hile, düzen, dala¬
vere, üçkâğıt.
çixe İneği sağıma sürerken
söylenen sözcük.
çiq "Tık" tesi.
çixir d. Karda açılan yol.
çir d. Bir yudumluk sıvı.
çixlik d. İçi kof çıkan kurumuş
çir Diri, zinde.
nohut.
çira Neden, niçin.
çiya e. Dağ.
çirandin Yırtmak, (diçirîne,
çiyayî Dağlı.
biçirîne)
çizirik d. Kuyruk yağı veya
çiravk d. Su kaynağı.
içyağının eritilmesinden sonra
çirçirî kirin Yırtmak ve parça
geriye kalan posası.
parça etmek.
çirçirk d. 1) Cırcırböceği. 2)
Hallaçhanc.
çire d. Çira.
çizirîn Sızmak, su sızmak.
(diçizire, biçizire)
çiz kirin çd. 1) İşemek. 2)
Yakmak.
çirge bkz. "çiravk"
çîçik Az.
çirik d. Küçük su kaynağı.
çîk d. Uzun namlulu bir çeşit
çirî d. Meme ağzı, meme deliği.
silah.
çirnî Zayıf ve kara kuru kimse.
çîk Şey.
çironek d. Su oluğu, çörten.
çîksayî Apaçık (hava.)
çirtik 1) Hafif kadın, hoppa
çîkufte d. Çiğköfte.
kadın. 2) Parmak şaklatma.
çirtim d. Salkımdan bir parça,
salkım parçası.
çimen Çimen.
çîp d. Baldır.
çîprût Çıplak bacaklı.
çirt û virt bkz. "tirt û virt"
çîr Kayısı kurusu.
çirûsîn Parıldamak.
çît d. 1) Çadırların etrafına dik¬
çirûsk d. Parıltı.
ilen çubuklar. 2) Bezden kadın
çiryan Yırtılmak,
başörtüsü.
çist Canlı, hareketli, zinde.
çîvandin (Kurşun) Vınlamak.
çişo çd. Çiş.
çîv-çîv d. Vınlama.
çito Nasıl.
çîxsor d. Yiyilebilen bir bitki.
çuz-çuz
29
ço
ço e. Sopa.
çurûg Çürük.
ço Eşek, katır gibi hayvanlara
çuxur d. Tezek kalıbı.
hızlı yürümeleri için söylenen
çûç! çd. Otur!
sözcük.
çûçik Küçük.
çoçik d. Derin kepçe.
çûçik d. Serçe, serçegiller.
çoço çd. Eşek.
çûçî kirin çd. Oturmak.
çog d. Diz.
çûk d. Kuş.
çoganî Çökerek, dizüstü.
çûk Küçük.
çogerî Dizleri tutmaz olan.
çûktî d. Küçüklük.
çogerî bûn Dizleri tutmaz olmak.
çûn Gitmek, çûn deste (...):
çol d. Çöl, kır, kırsal alan. çol û
(...)
elini öpmek, çûn heyfa bavê
pol: Çöl, kır. çol û çepel: bkz.
qûna dê dan ser: Daha iyi
"çol û pol"
şeyler elde etmeye çalışırken
çolbir d. Kestirme yol.
çolik Bir sürü, pek çok. çolik
peya: Bir sürü erkek, çolik
zarê hûr: Bir sürü ufak çocuk.
elindekini de kaybetmek;
"Dimyat'a pirince giderken
evdeki bulgurdan olmak" çûn
rehmetê: Rahmetli olmak,
çoqal Eli sakat kimse.
vefat etmek, çûn sala xu:
çoqal bûn Eli sakat olmak.
(Çocuk) Bir yaşını doldurmak.
çoqalî d. Eli sakat olma durumu.
çûn ser qismetê xu: (Gelin
çoqal kirin Elini sakat etmek.
olacak çağa gelmiş kız)
çort Kaba, kırıcı (söz.)
Kocaya varmak, kısmeti çıkıp
çortan e. Çökelek kurusu.
evlenmek, çûn zora wî:
çortanî d. Çökelek kurusundan
Ağırına gitmek, gücüne git¬
yapılan bir tür kışlık ayran çor¬
bası.
mek.
çûr Bir koyun çeşidi.
çuqa Ne kadar.
çûyin Gitmek.
çuqas bkz. "çuqa"
çûz-çûz d. Sıçan, fare gibi hay¬
çurmîş bûn bkz. "rizyan"
vanların çıkardığı ses.
D
dabançe d. Tabanca.
daçikandin Bağ, bahçe ekimi.
(dadiçikîne, daçikîne)
daçivandin Büzmek, (dadiçivîne,
daçivîne)
daç kirin Dikmek, dik duruma
getirmek.
Tekmeyle dövmek, dan dest:
Ele vermek, yakalatmak. Beko
ez dam dest: Beko beni ele
verdi, yakalattı, dan pê: Ardına
koyulmak, takip etmek, peşinden
gitmek, dan rê: Yola koyulmak:
dan rû: Kabahatini, kusurunu
dadan 1) Ateş yakmak.
yüzüne karşı söyleyip ayıpla¬
2) Kapmak.
mak; yüz(ün)e vurmak, dan
dager d. Dönme, sapma.
dagerandin Döndürmek.
dageryan Dönmek, sapmak.
dagirtin 1) Doldurmak. 2)
Salamura yapmak, (diya min
penêr dadigre, meta min jî
îsota dadigre)
dagirtî Soldurulmuş olan.
dahatin İnmek.
dak d. Anne.
sûndê: Yemin ettirmek.
dangî d. Kuzuları emzirme
zamanı.
danhûrk d. Dövülmüş buğdaydan
arta kalan ufak, kınk vb. kırın¬
tısı.
danizilandin Süzmek, (dadinizilîne, danizilîne)
danizilîn Süzülmek, (dadinizile,
danizile)
daketin İnmek.
danîn 1) Bırakmak. 2) Kurmak.
daketî İnik, inmiş olan.
danîştin 1) İnmek, yere konmak.
dakirin Sokmak, hapsetmek.
2) Dinmek, sakinleşmek, yatış¬
daliqandin Asmak, (didaliqîne,
mak.
bidaliqîne)
dan kirin Kuzulan emzirmek.
daliqandî Asılı, asılmış olan.
dankut e. Buğday döveceği.
daliqîn Asılmak, (didaliqe,
danok d. Dişbuğdayı.
bidaliqc)
damarı d. Üvey anne.
damîş bûn Dayanmak.
dan el) Dövülmüş buğday. 2)
Günün üçte biri, öğün.
dan Vermek, dan ber gulla:
danrijî d. Dövülmüş buğdaydan
yapılan yağsız pilav.
daqultandin Yutmak.
(dadiqultîne, daqultîne)
dar d. Ağaç.
dar e. Sopa, çubuk vb. şeyler.
Kurşun yağdırmak, dan bin
darbest d. Sedye.
çenga: Pohpohlamak, yağ çek¬
darçîn d. Tarçın.
mek, dan bin pihîna: (Birini)
darda kirin Asmak.
darê dunyayê
darê dunyayê Darıdünya.
darê zorê Kaba kuvvet.
darik e. Sigara ağızlığı.
delxe
31
birîne, bidebirîne)
debirîn Barınmak, (didebire,
bidebire)
darîn Ağaçtan yapılmış olan.
debo e. Bidon.
darloq e. Dam loğunu çekmeye
def d. Davul.
yarayan üçgen ağaç.
defin kirin Defnetmek.
darmoqe d. Darbuka.
deh e. On.
darniklok Ağaçkakan.
dehdeh çd. At.
das d. Orak.
dehf d. At, katır gibi hayvanların
daşir d. Hela, kenef.
uzun kuyruk kıllan.
daşîr d. Süt anne.
dehfık d. Kuş tuzağı.
daş kirin Yün taramak.
dehf kirin Defetmek.
daw d. 1) Koyun kuyruğu. 2)
dehful bela Def-i bela.
Elbisenin etek bölümü.
dawet d. Düğün, daweta ruvî:
dehl d. Böğürtlen ormanı.
dehş Mz."dehşik"
Hava güneşliyken bastıran
dehşik Sıpa.
yağmur.
deh_w d. Dava.
dawî d. Son.
dehvvî Davalı.
dawrivandin Süzmek.
dehvv kirin Bir şeyin davasını
(dadiwrivîne, dawrivîne)
dawrivîn Süzülmek, (dadiwrive,
dawrive)
dawşandin Silkelemek, çırpmak.
(dadiwşîne, dawşîne)
gütmek, iddiasında bulunmak,
istemek.
dek Hile, aldatma.
dek û dolab Hile, düzen, katakulli,
dalavere.
daxistin İndirmek.
delal Aziz, sevgili, değerli, güzel.
dax kirin d Dağlamak.
delalî Şımarık.
daxme Dama.
delav d. Çok ufak göl, gölcük.
dayê Anaya hitap şekli.
deling Kadınların giydiği uzun
dayik d. Anne.
don, şalvar vb. paçası, daw û
dayin Vermek, dayina Xwedê:
deling hilkişandin: Bir işe gir¬
Allah vergisi.
de Haydi, de ji xu ra ha!:
Hoppala! Buyur bakalım!
işmek için hazırlanmak; paçaları
sıvamak.
delme d. Topaç.
debar d. Geçim.
delo d. Beştaş oyunu.
debax d. Dabak.
delxe d. 1) Moral, keyif, neşe. 2)
debax kirin Dabaklamak.
Alay, istihza, dalga, delxê xu pê
debirandin Danndırmak. (dide-
derbas kirin: (Onunla) Alay
Derê Mêrdînê
32
delyan
etmek, dalga geçmek.
delyan (Mide açlıktan) Kazınmak.
(didele, bidele)
dem d. Zaman.
dendik d. Çekirdek.
dendî Dilim, tane.
deng e. Ses. bê deng û hes: Sessiz
derabe d. Kepenk.
derax d. Esirgeme, diriğ.
derax kirin Esirgemek, diriğ
etmek.
derb d. 1) Darbe. 2) Kere, kez. 3)
Mermi, silah mermisi.
derbas bûn Geçmek.
sedasız bir şekilde, deng girtin:
derbas kirin Geçirmek.
Ses almak, ses kaydetmek.
derbasok d. Su geçidi.
denge defe ji dûr ve xweş e:
derben e. Çuval kulpu.
"İşin içinde olmayanlar o işi
derbend d. Sarp geçit.
kolay ya da kârlı sanırlar; davu¬
derbkanî Sapan taşı, sapana
lun sesi uzaktan hoş gelir".
denge wî birrin: Sesini kesmek.
konulup fırlatılan taş.
derbûn Sivilce veya çıbanın (ayn-
denge wî ketin: Sesi düşmek,
ca burun vb.) patlayarak irinin
ses kısıklığı, dengê xu vê ra
(ya da kanın) dışan akması; sıvı
nekirin:
(Onunla)
Konuşmamak, dargın olmak.
şeylerin kapalı bir yerden baskı
nedeniyle dışarı çıkması.
dengbêj Ses sanatçısı.
derd e. Dert.
dengbêjî d. Ses sanatçılığı.
derdiyan e. Öteberi.
dengiz d. Deniz.
der dor d. Etraf, çevre.
deng kirin Ses etmek, konuşmak.
derdû e. Öteberi.
dengvedan Aksetmek, yankı.
derem d. Dirhem.
dengxweş Güzel sesli.
deremît d. Dinamit.
deq d. Dövme, vücuda yapılan
dereng Geç, geç olma.
dövme .
deqa-deq Ucu ucuna, santimi san¬
timine.
derengî Geçlik, geç olma.
dereng ketin Geç olmak, gecik¬
mek.
deqandin Dövme yapmak.
dereng xistin Geciktirmek.
deqdeqî Benekli, benek benek,
derew d. Yalan.
nokta nokta olan.
deqe d. Dakika, deqe carê: İkide
bir, zırt pırt.
derewçîn bkz. "derewîn"
derewîn Yalancı.
derewînö d. Yalancılık.
der d. Yer, mahal.
derex d. Sıkışık an, dar vakit.
der Dış, dışan.
Derê Çiyê Diyarbakır'ın kapıların¬
derab Yorgan, döşek gibi şeyleri
dikmek.
dan biri ve Dağkapı semti.
Derê Mêrdînê Diyarbakır'ın
Derê Ruhayê
kapılanndan biri ve Mardinkapı
semti.
Derê Ruhayê Diyarbakır'ın
destbela
33
ıgnesı.
derzîdank d. İğnelik.
desbirak e. Ahbap, dost.
kapılanndan biri ve Urfakapı
desgul d. Koz.
semti.
desmêj d. Abdest. desmêj girtin:
dergîstî d. Nişanlı kız.
dergûş d. Bebek.
derhal Derhal.
deribandin Yorgan ve benzeri şey¬
leri ortasından dikmek.
Abdest almak.
dest e. El. bi dest ketin/ketin dest:
Ele geçmek, bi dest xistin: Ele
geçirmek, dan dest: Ele vermek,
yakalatmak, dest desta dişo
derizandin Çatlatmak, yarmak.
vedigere ser çava dişo: Bazı
derizîn Çatlamak.
durumlarda yardımcısız iş
derî e. Kapı. (Bu sözcük çok az ve
yapılamayacağını anlatır, dest fi
o da gerektiğinde kullanılıyor,
nig jê da ketin: (El ve ayaklan)
bunun yerine Türkçe "qapî" kul¬
Soğuktan (veya yorgunluktan)
lanılıyor.)
üşümek veya bitkin düşmek.
derketin Çıkmak.
destê sibê: Sabahın körü,
derkirin İçinden çıkarmak, dışla¬
ortalığın daha ağarmamış olduğu
mak, kovmak.
dermalok Evde oturmayı
sevmeyen kimse.
derman e. Derman, ilaç. dermanê
kulora: Çörek ilacı.
derman kirin İlaçlamak, pan¬
suman yapmak.
vakit, destê wî jê nebûn:
Bırakamamak, vazgeçememek,
terkedememek. deste xu dan
hev: El sıkışmak, deste xu li
quranê xistin: Kuran'ın üzerine
elini koyarak yemin etmek, ant
içmek; kuran'a el basmak, dest
dernixûn Ters, tersüstü.
dan ser: El koymak, dest
dernixûn bûn Ters dönmek,
hilanîn: El kaldırmak, karşı koy¬
tersüstü dönmek.
dernixûn kirin Ters döndürmek,
tersüstü döndürmek.
mak, karşı gelmek, dest
vegirtin: El açmak, avuç açmak,
ji deste wî fılitîn: Birinden kaç¬
derpê e. Don, kilot.
mayı başarmak; "elinden kurtul¬
der fi ber Etraf, çevre.
mak", ji deste wî hatin: Elinden
der ve Dış, dışan, hariç.
derxistin Çıkarmak.
derz d. Çatlak, katı cisimlerde
oluşan çatlak.
derzî d. İğne. derziya eba: Yorgan
gelmek.
destav d. Helaya çıkma destava
biçûk: Küçük abdest. destava
mezin: Büyük abdest
destbela Belalı, belayı seven
dest dan
kimse.
dest dan Elle dokunmak.
desteng Eli darda olan, maddi
sıkıntı çeken kimse.
devliken
34
beklenmedik bir durum gelenler
benzer durumlar karşısında çok
ihtiyatlı davranırlar; "sütten ağzı
yanan yoğurdu üfleyerek yer".
destengî d. Eli darda olma durumu.
devê xu li ber wî xwar kirin:
destfire Eli darda olmayan, maddi
Bir şeyi -ondan- yalvanrcasına
sıkıntısı olmayan.
destfireyî Eli darda olmama duru¬
mu.
destgirtî Cimri, elisıkı.
istemek; ağız eğmek -ona-
devê
xu li xêrê veke!: Kötü ihti¬
mallerden söz edenler için söyle¬
nen söz; ağzını hayra aç! devê
deştik e. Dibek dövme kolu.
xwe pê nekirin: (O şeyden) Hiç
destî d. Tutam.
yememek, "ağzına sürmemek", ji
destî e. Kulp, kabza.
devê xu revandin/filitandin:
dest pê kirin Başlamak.
Söylemek istemediği bir şeyi boş
dest û mist İşinde karışanının
bulunup söyleyivermek; ağzın¬
olmaması, işinde sorumsuz olma
durumu. Asê bi dest û miste xu
ye: Asê işinde sorumsuzdur,
karışanı, müdahale edeni yoktur.
destura. İzin.
dan kaçırmak.
devbelaş Boş ve gereksiz şeyler
söyleyen kimse.
devbelaşî d. Boş ve gereksiz şeyler
söyleme durumu.
destur dan İzin vermek.
devbest d. Vadi ağzı.
desrvala Eli boş.
devbikef Ağzı köpük saçan, ağzı
destvalayî d. Eli boş olma durumu.
deşil bûn Yayılmak, dağılmak.
dest d. Ova.
köpüklü.
devçarox Çarpık, iri ve biçimsiz
ağızlı (hakaret yollu kullanılır.)
deştî Ovalı.
deve e. Deve.
dev e. Ağız. devê rûvi negiya tirî,
devekî Dizüstü, deve misali oturuş.
go tirş e: Elde edemedikleri şeyi
hor göstermeye kalkışanlar için
söylenir, devê vvî ji hev çûn:
deveko Deve gibi, deveye yaraşır
şekilde, kaba bir şekilde.
develik d. Deve barınağı.
Hayretten ağzı açıkta kalmak.
devi d. Funda.
devê wî li hev piçikîn:
dev jê berdan Boşvermek.
Korkudan, hastalıktan ya da
devkivil Beceriksizce konuşan,
sarhoşluktan söyleyeceği şeyi bir
türlü anlatamamak; "dili dolaş¬
mak", devê wî ji şîr şevvitiye ji
tirsa pifi dêw dike: Başlarına
konuşmasını beceremeyen.
devkox Üst çenesi alt çenesinden
ileride olan.
devliken Güler yüzlü.
devmesîl
devmesîl d. Küçük vadi.
devnerm Tatlı sözlü, yumuşak
sözlü kimse.
devnermik Yumuşak ağızlı kimse
(alay yollu kullanılır.)
devpozix Küfürbaz.
devşekal Çarpık, iri ve biçimsiz
ağızlı (hakaret yollu kullanılır.)
devşewitî d. Yağda kızartılan
pekmeze doğranan ekmekten
oluşan yemek.
devşil Ağzı salyalı (hakaret yollu
söylenir.)
devşo d. Ayran artığı.
dêjnik
35
dews d. Yer, birinin veya bir şeyin
işgal ettiği yer.
dewsîrk d. İçine ezilmiş sarımsak
katılan ayrana doğranan ekmek¬
ten oluşan yemek.
dewx d. Baygınlık, baş dönmesi.
dewxa wî çûn: Baygınlık
geçirmek, başı dönmek.
dexîl d. Masa gözü, çekmece.
dexl e. (Birine) Sığınma, (ocağına)
düşme, ez ketime dexlê te:
Ocağına düşmüşüm, sana sığın- '
mışım.
dey d. Ot yığını.
devxwar Eğri ağızlı.
deyax d. Dayanma, dayanma gücü.
dew e. Ayran.
deyax kirin Dayanmak.
dewar e. Büyükbaş hayvan sürüsü,
deyn e. Borç. deyn û dû: "Borç
sığır.
dewarkî bkz. "dewarko"
dewarko Sığırcasına, öküzvari,
kaba bir şekilde.
vb."
anlamındaki söz. di bin
deyna da mayin: Borcu çok
olmak; "borca batmak."
deyndar Borçlu.
dewçink d. Ayran tulumu.
deyndarî d. Borçluluk.
dewijn d. Tereyağ eritildiğinde
deyn kirin Borç etmek.
üstte oluşan köpüğü.
dezge d. Tezgah.
dewixandin Baygınlaştırmak.
dezgedar Tezgahtar.
dewixîn Baygınlaşmak.
dezî e. Dikiş ipliği.
devvkil Ayran yayan kadın.
dê d. Anne. diya mera tim lawa
dewkîs e. Torbaya konularak
süzdürülen ayran.
devvl d. Kova.
nayne/tim û tim diya merya
Iawa nayne: Durum ve koşullar
her zaman uygun gitmez, fırsat¬
devvlet d. Zenginlik, servet.
lar da ele seyrek geçer, ji diya
dewletî Zengin, servet sahibi.
xu bûn: Dünyaya gelmek, doğ¬
dewr d. 1) Zaman, dönem. 2)
Yasin süresi.
dewran d. Zaman, dönem.
dewrêş Derviş.
dewrêştî d. Dervişlik.
mak.
dê/tê Ta (uzaklık ifade eden
sözcük.) mala vvan dê li ku ye:
Evleri ta nerdedir.
dêjnik d. Tereotu.
dêl
diran
36
dêl d. 1) Kuyruk. 2) Bedel, ivaz. 3)
Dişi kurt veya köpek.
dêlgur d. Dişi kurt.
delik d. 1) Kancık. 2) Kadınlar için
wî neçûn: (Yiyecek, içecek
vb.'yi) Canı istememeki, canı
çekmemek, dilê wî xweş kirin:
İsteğini yerine getirerek sevin¬
hakaret anlamında kullanılan ve
dirmek; gönlünü hoş etmek, ji
"kancık" anlamına gelen
dil: Gönülden, içtenlikle, ji dilê
safî: Gönülden, içtenlikle.
sözcük.
dêlîn (Kurt ve köpek için) Dişil.
dilbijok İmrenen.
dêmax Demek, demek ki, şu halde.
dilbirehm Merhametli.
dêr d. Kilise.
dilêş Kalp veya gönül acısı çeken.
Derik d. Mardin'in Derik ilçesi.
dil girtin Sevdalanmak.
Dersim d. Dersim, Tunceli.
dil kirin İstemek, arzu etmek.
dêw Dev.
dilnerm Yumuşak kalpli, şefkatli.
di Başka.
dilop d. Damla.
di ber ... -den önce. ez di ber wî
dilop kirin Damlamak.
hatim: Ondan önce geldim.
di ber ... da
-nin yerine, min di
dilreş Kötü kalpli, fesatçı.
dilreşî d. Kötü kalplilik, fesatçılık.
ber wî da jî da: Onun yerine de
dilşa Mutlu, şen, sevinçli.
verdim.
dilşevvitî Yufka yürekli.
dihin çd. Makina.
dik d. Seki.
dikan d. Dükkân.
dil e. Kalp, yürek, gönül, dilê
dilteng Hoşnut olmayan, içinde
sıkıntı olan, yüreği daralan.
diltengî d. Hoşnutsuzluk, canı
sıkkın olma durumu, iç sıkıntısı.
şivan bixwazc di gunnê nêrî da
dilûl Çift hörgüçlü deve.
gulmastê çêdike: Bir işi bitire¬
dilxwestik Canı isteyince yapan
cek kişi, isterse olmayacak gibi
istemeyince yapmayan, isteğine
görünen işlere çözüm yolu bulur.
göre davranan kimse.
dilê wî bijyan: Canı çekmek,
dilxweş Memnun.
imrenmek, dilê wî buhurîn: İçi
dilxweşîd. Memnuniyet.
geçmek, dilê wî çûn (xwarinê,
dims d. Pekmez.
vexwarinê): (Yiyecek, içecek
din bkz. "di"
vb.'yi) Canı istemek, canı çek¬
diqdiqandin Gıdıklamak.
mek, dilê wî hîştin: Kalbini kır¬
(didiqdiqîni, bidiqdiqîni)
mak, gücendirmek, dilê wî ketin
diran e. Diş. diranê heftsaB: Yedi
(yekê): Gönlü düşmek, sevdalan¬
yaş dişi. diran ê êqil: Azı dişi.
mak (birine), dilê wî mayin:
diranê wî nişin narin: Dişi çık¬
Kalbi kırılmak, gücenmek, dilê
mak, dış çıkarmak, diranbêr:
dir-dir
dînê
37
Kazmadiş. diranfiq: Seyrek
gitmeye üşendim.
dişli, dişleri aralıklı olan. diran-
diyar e. Üst, yukan, yukarı taraf.
ketî: Dişi yerinden çıkmış olan,
diyarê xênî: Dam, evin tepesi.
dişi düşmüş olan. diranqîç: Dişi
fırlak olan, dişlek, diranzêr:
Altın dişli.
diyarê xurbetê: Gurbet diyarı.
Diyarbekir d. Diyarbakır.
diz Hırsız, dizo: Çocuklar bir şey
dir-dir d. Motorlu araç vb. sesi.
aşırdıklarında, şaka yollu "seni
dirêj Uzun. şût î dirêj: (Boy,
gidi hırsız!" anlamına gelen bu
endam için) Çok uzun, upuzun.
sözcük kullanılır.
dirêj bûn Uzamak, uzanmak.
dizek Hırsız.
direjî d. Uzunluk.
dizî d. Hırsızlık.
dirêj ketin Uzanmak, ayaklarını
dizî Gizli, bi dizî: Gizliden,
yere uzatıp yatmak.
dirêj kirin Uzatmak.
direş d. Biz aleti.
dirik d. Diken.
diri d. Böğürtlen.
dirîhop/dirîdop d. Tahterevalli.
gizlice, dizî dizî: Gizli gizli.
dizîka Gizliden, gizlice, ez bi
dizîka ketim hundir: Gizlice
içeri girdim.
dizîn Çalmak, hırsızlık yapmak.
dizî kirin Hırsızlık yapmak.
werin em xu dirîdop bikin:
dîk e. Horoz.
Gelin tahterevalli oyunu
dîksilêman e. İbibik kuşu.
oynayalım. (Çocuklar söyler.)
dîlan d. Eğlence, halay.
dirreh Koçu çağırırken söylenen
sözcük.
dirrêt Davan (koyunlan) su içmeye
çağırırken kullanılan sözcük.
dirûn d. Dikiş.
dirûn Dikmek, bi dirûn dan:
Diktirmek, (bidirû, didirû)
dirûtin Dikmek.
dirûtî/dirûyî Dikili, dikilmiş olan.
dismal d. Mendil.
distar d. Eldeğirmeni
distarhêr Eldeğirmencisi.
dixan d. Toz toprakla karışık esen
rüzgar.
di xu ra nedîyin Üşenmek, min di
xu ra nedî herim bajêr: Şehre
dilber Alımlı, şuh.
dîlok d. Halayda söylenen türkü.
bûn dîlok: Herkesin diline
düşmek; "herkesin ağzına sakız
olmak."
dîn e. Din. dînê wî çûn ser serê
wî: Aşın öfkelenmek, li ser dînê
xu: Dinine bağlı, dini bütün
dîn Deli. ji dîna ra tim eydî ye:
Her fırsattan yararlanarak
bayrammış gibi davrananlara ve
herşeyi eğlenceli yönden alanlara
alay yollu söylenir.
dîn bûn Delirmek.
dindar Dindar.
dînê (Kadınlar için) Hey, be,
dîng
dudu
38
behey.
dora te bigere: Şemo sana kur¬
dîng d. Çeltik değirmeni.
ban olsun, dor lê girtin: Etrafını
dînik Delice.
sarmak, kuşatmak. 2) Etraf,
dîn î berradayî Zırdeli.
dîn kirin Delirtmek.
dîno (Erkekler için) Hey, be,
behey.
çevre.
doran Hayvanın karnındaki (bağır¬
sak, mide vb. yerlerdeki) yağlar.
dost Dost.
dînnV. Delilik.
dostanî d. Dostluk.
dîsa Yine, bir daha.
dostik d. Kadın dost, metres.
dîvvar e. Duvar, dîwar bi guh in:
dosö d. Dostluk.
Gizli konuşulan bir şey umul¬
doşab d. Pekmez şerbeti.
madık bir yoldan başkalarınca
doşanî Sağmal.
duyulabilir; "yerin kulağı var."
doş bûn Dolaşmak, tur atmak.
dîyin Görmek.
doşeg d. Döşek.
dîzik d. Çömlek, toprak çömlek.
doş kirin Dolaştırmak.
dizme d. Çizme.
dot d. Kız ocuğu.
do Dün.
dotin Sağmak, (didoşe, bidoşe,
dol Döl.
dot)
dolab d. 1) Çekmece, dolap. 2)
Hile, oyun, düzen.
dolbend d. Tülbent.
dolkûçik Erkek köpekle dişi tazı¬
dan olan yavru.
dolme e. Taze kabak.
doltajî Erkek tazıyla dişi köpekten
olan yavru.
dotmam d. Amca kızı.
dox d. Sap. doxa çêkûç: Çekiç
sapı, doxa bêrê: Kürek sapı,
doxa teşiyê: İğ sapı.
doxîn d. Uçkur, devê xelkê ne
doxîna min e gi girêdim:
Elalemin ağzı uçkurum değil ki
bağlayayım.
don e. 1) Kuyruk yağı. 2) Gazyağı.
doxînsist Zampara.
donxiz bkz. "beraz"
doxteşî d. İğin ince ve uzun
donzde e. On iki.
doq Dikilme.
doq bûn Dikilmek, dik durma,
dikilip durma.
doq kirin Dikmek, dik duruma
dozmam d. Amca kızı.
du e. İki.
dubend İkilik yapan.
dubendî d. İkilik.
getirmek.
dor d. 1) Sıra. bi dore: Sırayla,
sırasıyla,
çubuğu.
doyîn Dünkü, düne ait olan.
bi dora (yekî) geryan:
(Birine) Kurban olmak. Şemo bi
dudil Tereddütlü, kararsız.
dudilî d. Tereddüt, kararsızlık.
dudu e. İki. çar berxê min hene,
duhêl
dûr xistin
39
dudu ji te ra, dudu ji min ra:
duwêl Düvel.
Dört kuzum var, ikisi sana ikisi
dû art, Arka, geri. bi dû ketin: Bir
bana.
duhêl Kalburun deriden yapılan
ipleri.
dujîn Bitlenmiş kimse veya
çamaşır.
kimsenin arkasından gitmek,
arkasına düşmek, izlemek,
peşine düşmek, peşi sıra gitmek.
bi dû xistin: Bir kimseyi başka
bir kimsenin arkasına salmak,
dujînî bûn: Bitlenmek, kirlenmek.
peşine düşürmek, dû ra:
dujmin Düşman.
Ardından, arkasından, sonra, ez ê
dujminatî d. Düşmanlık.
dû ra werim: Sonra gelirim.
dunig Halayda bir oyun.
gere kes nebê duyê êr tê te: En
dünya d. Dünya, dünya alem:
küçük bir şeyden alınmıyorsun,
Bütün herkes, bütün dünya.
çok Alıngan olmuşsun; "buluttan
dünya neketin serê vvî: Hiç bir
nem kapıyorsun." li dû hev Art
şey umurunda olmamak, dünya
arda, peş peşe.
umurunda olmamak, dünya
dû e. Duman.
walî: Öteki dünya, dünya xera
dûajo Çoban yamağı.
kirin: Bir şeye kızarak bağınp
dû kirin Duman yapmak, duman
çağırmak, ortalığı velveleye ver¬
çıkarmak.
mek, hatin dunyê: Doğmak,
dûm Devam, devam etme.
dünyaya gelmek.
duman d. Duman
dupelkî Doğuştan, ji dupelkî da
dûm kirin Devam etmek.
devê wî xwar e: Onun ağzı
dûpişk d. Akrep.
doğuştan eğridir.
dûr uzak. dûrî vira: Kimsenin
duqaf Çift kafa, kafası çiftmiş gibi
olan.
duqolî bkz. "dubendî"
dure Melez.
başına bu tür felaketlerin
gelmemesini dilerim; burdan
uzak olsun, ji dûr ve: Uzaktan.
(Avesta: dûr)
durf e. Sima, yüz şekli.
dûrbînk d. Dürbün.
duru İkiyüzlü.
dûr bûn Uzak olmak.
durûtîc/. İkiyüzlülük.
dûrik d. Türkü
dusê Bir kaç.
dûr ketin Uzaklaşmak.
dusibe Öbür gün.
dusid b. İki yüz.
duşemî d. Pazartesi.
duşmîş bûn Düşünmek.
dûrme Etli butlu, dolgun, şişmanca
kimse
dûr xistin Uzaklaştırmak.
E
ebare d. Nohut kalburu.
ebe d. Aba. £bequt: Kolsuz bir
fifû kirin Affetmek.
efûn d. Afyon.
çeşit aba. ebê kindokî: Yarım
Sgal d. Agel.
kollu bir çeşit aba.
egal Deve ayağını bağlama işi.
ebr d. Dara.
ecel e. Ecel. ecelê xafîl: Habersiz
ve hazırlıksız bir sırada gelen
egal kirin Deve ayağını bağla¬
mak.
egîd Yiğit.
ölüm. ecele wî hatin: Eceli
egîdî d. Yiğitlik.
gelmek.
eheh Eyvah!
ecêb Tuhaf, garip, acaip.
ecêb mayin Şaşıp kalmak.
ehlî kêf Keyif düşkünü, eğlence
meraklısı.
ecêmayî Şaşıp kalan, şaşkın.
ekle/. Lezzet.
ecibandin Beğenmek.
eks İnat, aksi.
eçî kirin çd. Dövmek, vurmak.
eksûg Kadın, kadıncağız.
edem bûn Kökü kazınmak, kök¬
elaf Hububat tüccarı.
ten yok olmak.
edem kirin Kökünü kazımak,
kökten yok etmek.
edet d. Huy, alışkanlık, adet.
ediland/in 1)
Mükemmelleştirmek. 2) Bir
elb d. Tahta kova.
elbik d. 1) Tahta kova. 2)
Tamburalı tüfek.
elebazarî (Pazarlıkta) Götürü
usulüyle, pazarlıklı olarak.
elebrûs Amerikan tıraşı.
şeyi olması gereken duruma
elefranqe Alafranga.
getirmek, düzene sokmak.
eletexmînî Tahmini olarak.
edilî/n 1) Mükemmelleşmek. 2)
Bir şeyin olması gereken duru¬
ma gelmesi, düzene girmesi.
edxem Kıskanç.
eletirîk d. Elektrik.
eletirkî Alaturka.
elewî Alevi.
eleykîmeselam Aleykümselam.
ÊÊ çd. Kaka.
Elezîz d. Elazığ.
Eferim Aferin, bravo.
elhemdula Elhamdülillah.
Efın defin kirin Yerle bir etmek.
elimand/in Alıştırmak, öğretmek.
efletûn Tatlı dilli, münasip,
elimandî Alışık, alışmış olan,
canayakın kimse.
efrût e. İfrit.
öğrenmiş olan.
e.limîn Alışmak, öğrenmek.
efû d. Af.
Ela bkz. "Xwedê"
efûkar Affedici, bağışlayıcı.
Ela hê Zikredenlerin, zikir
elok
eşq
41
sırasında tekrarladıkları söz.
Eİok bkz. "Huli"
em Biz (birinci çoğul şahıs
arabası.
Erebî d. Arapça.
Erebko Arap usulü, Arapvari.
erê evet. erê welle: Oh olsun!,
zamiri.)
eman Aman.
emaret e. 1) Temizlik yönünden
canıma değsin!
erfat d. Arife.
evin iç görünümü. 2) Deri
ero Behey, be, hey, yahu.
temizleme işi, dabaklama.
Erqenîn d. Diyarbakır'ın Ergani
emaret kirin Deri temizlemek,
dabaklamak.
embar d. Ambar, depo.
ilçesi.
err... "Vay be!" "Vay anasını!"
anlamında hayret sözcüğü.
embar kirin Depolamak.
errik bkz. "err..."
emel e. İshal.
erûg d. Erik.
emelyat d. Ameliyat.
erzan Ucuz.
Emerîqa d. Amerika, mîna
erzan bûn Ucuzlamak.
Emerîqayê binê erdê: Gizli
erzanî d. Ucuzluk.
gizli bir takım işler çevirenlere
erzan kirin Ucuzlatmak.
söylenir.
esir d. İkindi.
emir e. Ömür.
esir kî İkindi vakti.
emir e. Emir.
esmer Buğday rengi,
emir dan Emretmek.
eşa d. Yatsı:
emir kirin Emretmek.
eşakî Yatsı vakti,
emir kirin Ömür sürmek.
esaret Tipsiz, çirkin,
emr e. Ömür.
eşar kirin Ham tulumu terbiye
encûre.
Acur.
enî d. Alın.
enîşk d. Dirsek.
etmek.
eşed d. Kelime-i şahadet, eşeda
xu anîn: Şahadet getirmek,
ennê çd. Anne.
eşîr d. Aşiret.
Entab d.
eşîrtî Aşiretçilik.
Antep.
entîke Sağlam, dayanıklı, kaliteli
(özellikle eşya.)
erbane d. Tef.
grd e. Tarla.
erd d. Yer.
eşkere Açık, aleni, eşkere
eşkere: Açık açık, açıktan
açığa.
eşkere kirin Açığa çıkarmak,
aleni leştirmek.
Ereb Arap.
eşpabî d. Kayısı kurusu.
erebe d. Araba, ereba desta: El
eşq d. 1) Merak, heves. 2) Aşk,
arabası, ereba hespa: At
sevda.
eta kirin
gta kirin Hibe etmek.
§tar Aktar.
etarî d. Aktarlık.
etifand/in Yeni doğmuş deve
yavrusuna süt emzirtmek.
etord. Dürüm.
etor kirin Dürmek, dürüm yap¬
mak.
etrakî Uzun kulaklı koyun.
etrakî Uzun kulaklı koyun.
ev Bu. ev ji me kêm bû!: Bir bu
eksikti!
evd 1) Kul. 2) Simsiyah tenli,
kara Arap, zenci.
evdal 1) Yoksul gezgin. 2)
Zavallı.
ew O. ew ro va ro: "Söz konusu
durumun olduğu günden bu
yana; o gün bugün."
ewan Bozguncu, fesatçı.
eware Meşgul olan.
eware bûn Meşgul olmak.
eware kirin Meşgul etmek, zah¬
met vermek, efû bike, min tu
heya vê derê eware kir:
Bağışla, seni buraya kadar zah¬
mete soktum.
ewil İlk. ewila ewil: Her şeyden
önce, ilk önce. ji evvil da: Öte¬
den beri, önceden.
evvilî İlkin.
ewirand/in bkz. "gware kirin"
evvirîn bkz. "eware bûn"
ewled Evlat.
ewlê buharê Bahann ilk vakit¬
leri, bahar başlangıcı.
evvr d. Bulut.
ezmanê dêv
42
gwravi d. Parçalı bulutlu hava.
ewtandin Havlatmak.
ewt-ewt d.
Havlama.
ewtyan Havlamak.
exlaq e. Ahlak.
exlemûr d. Ihlamur.
eyar e. Oğlak derisi, tuluk.
eyarşîr Oğlak derisinden
yapılmış olan süt tulumu.
eyb d. Ayıp. eyba reş: Utanılacak
durum, büyük ayıp.
eyb kirin Ayıp etmek.
eydanî d. Bayramlık, bayramlaş¬
ma.
eydanî kirin Bayramlaşmak.
eydî d. Bayram, eydiya te bimbarek be!: Bayramın kutlu
olsun!
ey ey Keçilere seslenirken söyle¬
nen sözcük.
eynat İnatçı.
eynarî d. İnat.
eynikrf bkz. "neynik"
eynî Aynı.
eywan d. Salon, eyvan.
ez Ben (birinci tekil şahıs zamiri.)
ezab e. Azap. eza bê cehnimê: 1.
Cehennemde uğranılacağına
inanılan ceza 2. Zorlu eziyet,
insafsızca çektirilen sıkıntı
ezber Ezber.
ezber kirin Ezberlemek.
Ezircan d. Erzincan.
Ezirgan d. Erzincan.
ezman e. Gök.
szmanê dêv Damak.
E
ê 1) Sahiplik belirtme sözcüğü. 2)
êriş d. Saldın.
Birinin konuşmaya başlamasını
êriş kirin Saldırmak.
veya konuşmaya devam etmesi¬
İri Masum. |ri û bêrî: Masum,
ni sağlamak için söylenen
sözcük.
suçsuz, günahsız.
êş d. Acı, ağrı, hastalık.
êg/ê gi O ki, kim ki.
êşandin Ağrıtmak, acıtmak.
êl d. Aşiret, kabile.
eşyan Ağrımak, acımak.
êleg e. Yelek.
êtam Yetim.
elek Çingene.
êvar d. Akşam, êvar bi êvar:
êletî Geçici, eğreti, bi êletî
Akşam akşam, akşamdan akşa¬
bidrû: Eğreti dik, geçici olarak
ma, êvara te bi xêr: Hayırlı
dik.
akşamlar, êvarê: Akşamleyin.
êlûn d. Eylül.
êvarkî: akşamleyin.
êm e. Yem.
ezidî Yezidi.
êmidî e. Yuvarlak acur.
êzing e. Odun.
êmilk Yeni doğmuş kuzu.
êzingvan Oduncu.
êmîş d. Yemiş.
fal Damızlık, tohumluk erkek hay¬
van.
falxes Tohumluk olmaktan çıkmış
olan erkek hayvan.
Çok sevindi, fen û fût Hile, oyun,
düzen, dalavere, katakulli, tu jî
fena min bike: Sen de benim
gibi yap.
fam Anlama.
feq d. Tuzak.
fam kirin Anlamak, bi famkirin
feqî Din öğrenimi yapan öğrenci.
dan: Anlamasını sağlamak.
famxirab Kötü anlayışlı.
famxirabî d. Kötü anlayışlılık.
feqîr 1) Fakir. 2) Kendi halinde,
kimseye bir zaran olmayan
kimse.
fanolye/fanoB e. Fanila.
feqîrokî Utangaç davranışlı.
fanos d. Fener.
fer d. Tek.
farîg d. Piliç.
fera d. Kap.
fasiq Fasik.
feraşo e. Bulaşık bezi.
fatreşk d. Dalak.
Ferat e. Fırat nehri.
fayiz d. Faiz.
fera û fol Kap kaçak.
fecir Felç, felç olma.
ferikandin 1) (Düğünü) Sona
fecri Felçli.
erdirmek, bitirmek, dağıtmak. 2)
fecri bûn Felç olmak.
Hazmetme, şîv li min feriki:
fedeqî bûn Fıtık olmak.
fediq Fıtık.
fediyok Utangaç.
Yemeği hazmettim.
ferikin (Düğün) Sona ermek, bit¬
mek, dağılmak.
fedî d. Utanma.
ferman d. Emir, ferman.
fedîkar Mahcup.
fersend d. Fırsat.
fedîkarî Mahcubiyet.
ferş e. Yassı ve geniş kaya.
fedî kirin Utanmak.
feşir Hayret etme.
fedqî Fıtık, fıtık olan.
feşir bûn Hayret etmek.
fedqî bûn Fıtık olmak.
fetisandin Boğmak.
fehş Fahiş.
fetişin Boğulmak.
feks Engel, engelleme.
ftxrd. Kıvanç.
feks lêxistin Engellemek, mani
fêhl Foya, açık, kusur, uygunsuz
olmak, ez ê feks li ber Simo
xim: Sımo'ya mani olacağım.
yol.
feİrî d. Meyve.
felqe d. Dilim.
fesat Bozguncu.
felqe İkizlerden her biri.
fêsati d. Bozgunculuk, fisk û lesatî:
felqe kirin Dilimlemek.
Adam çekiştirme işi, fesatçılık,
fen d. Hile, oyun, düzen, fen (lê)
fitne fücur.
kirin: (Ona) Hile yapmak, dala¬
fêz d. Koyunların dinlenme yeri.
vere yapmak.
fikar^. Düşünce, kaygı.
fena Gibi, benzer, fena ro lê hilê:
fıkirîn Düşünmek
fikr
fikr d. Fikir.
filankes Falan kişi.
filan û bîvan Falan filan.
file Hıristiyan.
fûr-fûr
45
fişek Sürekli sessiz ve fena kokulu
osuruk yapan kimse.
fisirîn Kaytarmak, (difisire,
bifisire)
filekî Gavurcasına, zalimce.
fisteq e. Kokarca.
fileti d. Hıristiyanlık.
fistiqîn Tökezlemek, sendelemek.
filhan d. Bir cins toprak.
fistoqî Kolay çözülebilen düğüm.
find d. Kibrit.
fiş-fiş d. Sümüklü veya bumu tıkalı
fir d. 1) Yudum. 2) Uçuş, uçma
fırandin Uçurmak.
olanlann çıkardığı sesi anlatmakta
kullanılan sözcük.
fire Geniş, bol.
fiş kirin Sümkürmek.
fire bûn Genişlemek, bol olmak.
fitarc/. İftar.
fire kirin Genişletmek, bol etmek.
fitar Oruçlu olmayan.
fireyî d. Genişlik, bolluk.
fitil d. Büküm.
firêse İri yan ve güçlü kuvvetli
fitilandin Bir şeyi burup başka bir
kimse.
firfirok d. Uçurtma.
fırikandin Oğuşturmak.
şeyin etrafına sarmak.
fitihn Bir şeyin burulup başka bir
şeyin etrafına sanlması.
firildaq d. Hile, dalavere.
fîkandin Islık çalmak.
firingî d. Domates.
fik-fik d. Islık sesi.
firiz e. Aynkotu.
filket d. Firkete.
firîg Olgunlaşmamış buğday başağı.
Fîrewn Firavun.
firk d. Omurgada oluşan ağrı.
fiso Hangi kuzu sütünü emerse
fir kirip Yudumlamak.
emsin itiraz etmeyen koyun.
firne d. Fınn.
fistan e. Fistan.
firnik d. Burun deliği.
fit İri yan, güçlü kuvvetli kimse.
firo d. Süt hayvanlannın doğumdan
fit bûn (Borçta) Ödeşmek,
sonraki ilk sütü.
fite bkz. "fit"
fırotan Satım, satmak işi, satış.
fitê Şıllık.
firotin Satmak.
fitikJ. Islık.
fırşik d. Kuzu ve oğlak midesi.
fors d. Hava atma, fiyaka, gösteriş.
firtone d. Fırtına.
fort d. Palavra.
firtone Hileci, dalavereci.
fotêr e. Fötr şapka.
firyan Uçmak, dike ji kêfa bifire:
fûr-fûr d. Terin biteviye ve damla
"Çok sevinçlidir, sevincinden
damla aktığını anlatmakta kul¬
neredeyse kanatlanıp uçacak."
lanılan söz.
fis d. Sessiz ve fena kokulu osuruk.
ga e. Öküz.
gavantîı/. Sığırtmaçlık.
gac d. İplik yumağı.
gawir Gavur, mîna gawira: Hiç
gafkê Bir ara, biraz sonra, ez ê
gafkê werim: Biraz sonra
gelirim.
gakwîvî e. Yaban öküzü.
galgal d. Laf, konuşma, bi gal-
acımaksızm, insafsızca.
gawirko Gavurcasına, zalimce.
gazine d. Sitem, serzeniş.
gazincok Çok sitemde bulunan,
hep dert yanan kimse.
gala da ketin: Lafa dalmak,
gazî d. Çağrı.
konuşmaya dalmak, galgal
gazî kirin Çağırmak.
lêxistin: Dolayısıyla anlatmak
ge Bazen, kâh.
istemek, "laf dokundurmak".
gebe d. 1) Bir çeşit kilim. 2)
galgala li min dixe: Bana laf
Koyunların boyunlarında
dokunduruyor, galgala bi
oluşan şişkinlik.
qûnê fam kirin: Sözü tersin¬
gede Çocuk.
den anlamak; "kazı koz anla¬
gedetît/. Çocukluk.
mak", galgalê belaş: Boş ve
gef d. Tehdit, korkutma.
saçma laf, önemi ve değeri
gef xwarin Tehdit etmek.
olmayan laf. min galgala te bi
gelek Çok, pek çok.
şekir biri: "Sözünü balla kes¬
gelî e. Derin vadi.
tim."
galgal kirin Laf etmek, konuş¬
mak.
galik e. Nakışsız, düz ve kalın
yün çorap ,
gamêş e. Manda,
gelî Ey!
gelo 1) Acaba. 2) Mı? (soru
şekli, soru edatı.)
gelt d. Bir çeşit kilim.
gemar d. Kir, pasak.
gemari Kirli, pasaklı.
ganî d. Öküz arabası, kağnı,
gemarî bûn Kirlenmek.
garan d. Sığır sürüsü,
gemarî kirin Kirletmek.
garis e. Darı,
gen Keskin aletlerde meydana
garisê misrî Mısır,
gelen aşınma.
garisî Darıdan yapılmış olan,
gend d. Pislik, pasak.
gav d.l) Adım, 2) An, kısa
gendel Pis, pasaklı, mundar
zaman parçası, gav bi gav:
Adım adım. gava di: Az önce.
gavan e. Sığırtmaç.
kimse.
gend fi gemar d. Kir, pasak,
pislik.
gend û gû
gend û gû e. Bokla karışık pis¬
lik, iğrenç kir.
gej
47
seven, gezgin.
gerrek İğrenç kir.
geneg d. Ayçiçeği.
geryan Gezmek, dolaşmak.
genim e. Buğday.
geryayî Gezmiş olan.
genimî Buğdaydan yapılmış
ges kirin Isırmak, dişlemek.
olan, buğdaydan olan.
genimok Bir tür yabani buğday.
genî 1) Kokuşmuş, içine koku
düşmüş olan. 2) Sinsi.
genî bûn İçine koku düşmek,
kokuşmak.
genî kirin İçine koku düşürmek,
kokuşmasını sağlamak.
geşt d. Parsa.
gevizandin Ağnamak, debelen¬
mek.
gevler Bezgin, bezmiş olan.
gewad Pezevenk (hakaret için
kullanılır.)
gewende Serseri, başıboş kimse.
gewez Koyu kahverengi.
genîtî d. Sinsilik.
gewî Kibirli, kaba kimse.
gep d. Yanak.
gewr Kirli beyaz.
ger d. Gezi, gezme, dolaşma.
gewr bûn Beyazlaşmak.
gerandin Gezdirmek, dolaştır¬
gewrî 1) Beyazlık. 2) Yemek
mak.
borusu, iç boğaz. 3) Gözde
gerden d. Boyun, gerdan.
oluşan beyaz leke. di gewriya
gere Gerek.
wî ra neçûn xwarê: (Kaygı,
gere Gerek, -sı lazım.
üzüntü, acı bir durum vb.'den
gergerok çd. Çocukların
dolayı) İsteksiz yemek, iştahı
yürümelerini sağlamakta kul¬
kesilmek, gewriya wî iş (hişk)
lanılan üç tekerlekli araba.
bûn: Çok susamak, "boğazı
ger m Sıcak.
kurumak."
germajok d. İsilik.
gewr i boz Beyaz tenli.
germajokî bûn İsilik olmak.
gewr kirin Beyazlaştırmak.
germav d. Ilıca.
gewroxî Beyaza çalan renkte
germayîc/. Sıcaklık.
germ bûn Sıcak olmak, ısınmak.
germijîn (Türkçe karşılığı yok.)
Çok ısınmaktan dolayı lapalaş-
olan.
gewşeg 1) İçimi sert olmayan
tütün. 2) Eli kalkmayan,
korkak kimse.
mak, lapalaşıp tadı bozulmak.
geyîk d. El parmağı eklemi.
(digermije, bigermije)
gezî/geze/gize çd Isır!
germ kirin Sıcak etmek, ısıt¬
mak.
gerok Çok gezen, gezmeyi
gezî kirin çd. Isırmak.
gezo d. Bir tür bostan hastalığı.
gêj Sersem, başı dönen, gêjê:
gêj bûn
sersem kadın, gêjo: Sersem
herif.
gêj bûn Sersemlemek, başı dön¬
mek.
48
Ağır.
giran bûn Ağırlaşmak.
giranî d. 1) Ağırlık. 2) Ağır
oynanan bir halay oyunu.
gêjgele d. İzdiham.
giran kirin Ağırlaştırmak.
gêjî d. Sersemlik.
girboxe İri yarı.
gêj kirin Sersemletmek.
gir bûn İrileşmek.
gêr bûn Yuvarlanmak.
girêdan Bağlamak.
gêre d. Karınca.
girêdan d. Giyiniş, giyim
gêr kirin Yuvarlamak.
gêrmî d. Pilav, ayran çorbası vb.
kuşam, girêdana Keja:
Kejanlıların giyim tarzı.
türden yemekler, gêrmiya
girêdayî Bağlı, bağlanmış olan.
rizê: Pirinç pilavı, gêrmiya
girêkd. Düğüm.
bilxurê: Bulgur pilavı.
girêkwîrk d. Kördüğüm.
gi Ki, ise, eğer, şayet.
girêz d. Salya.
gidî Gidi.
girik d. Başparmak.
gidîno "Gidî"nin çoğulu.
girik e. Küçük tepe.
gidîş d. Biçilip dizilmiş ekin
girî e. Ağlama, ağlayış, bi girî
yığını.
gijgijandin İnek veya düve ile
kirin: Ağlatmak.
gir kirin İrileştirmek.
çiftleşmesi için boğayı tahrik
girmik d. Eklem.
etmek, (digijgijîne, bigijgi-
girmikê piya bkz. "gürze piya"
jîne)
girnase Zengin, servet sahibi
gijik Darmadağın ve birbirine
kimse.
karışmış olan saç, tüy vb.
girr Kin, inat.
şeyler.
girrîn d. Motorlu kara taşıt¬
gilik d. Klitoris.
gilî e. Şikâyet, yakınma, giliyê
larının çıkardığı ses.
girtin 1) Almak, tutmak, tutukla¬
xu (pê) kirin: Dert yanmak
mak, bi girtin dan:
(ona.)
Yakalatmak, ele vermek, girtin
gilîkar Şikâyetçi.
ser: Baskın yapmak, esker girt
gilî kirin Şikâyet etmek, yakın¬
ser gund: Asker köye baskın
mak.
yaptı. 2) Ağzını kapatmak.
gir e. Tepe, tümsek.
girtî Kapalı, tutuklu.
gir İri.
girûzî d. Acıklı ağlama.
giran e. Balyoz.
giryan Ağlamak.
giran 1) Ağırbaşlı kimse. 2)
giş hep, Tümü, hepsi, genel.
gişk
gişk bkz. "giş"
giv Sütün, mayalanmış ama daha
tam peynir olmamış peltek
hali.
Gixe!/gixik! çd. Gül!
gizêr d. Havuç.
gizêrê tirê İshal yapıcı bir bitki.
gizgizîn Zonklamak.
gizûz d. Güve.
gîha e. Ot.
gîhan Yetişmek, ulaşmak, digê,
bigê, gîha)
gîhandin Yetiştirmek, ulaştır¬
mak, (digihîne, bigihîne)
gîsin e. Saban demiri.
gîsk e. Çepiç, keçi tekesi.
goç/goçê/goço çd. Et.
gog d. Top. goga zêr: Güzel ve
tombul olan kucak çocukları
için bir benzetme sözü.
gol d. Göl.
golik Buzağı.
gom d. Koyun ini.
gome e. Büyük ve yere sabit taş.
gonc e. Düğümü olan ve çok zor
kırılabilen odun.
gopal e. Baston.
gor d. Mezar.
göre d. Çorap.
göre Göre. gorey qal dikin:
Dediklerine bakılırsa,
dediklerine göre.
gorim d. Görümce.
goristan d. Mezarlık.
gornepişk Özellikle mezardaki
ölülere dadanan bir tür böcek.
goroz d. Tomar.
gorpişk bkz. "gornepişk"
guhar
49
goşe d. Köşe.
goşt e. Et.
gotin d. Söz, laf, konuşma,
deyiş, gotina ewil: İlk söz.
hatin ser gotina wî: İlk başta
birinin düşüncesini kabul
etmezken sonradan doğru
bulup onu kabul etmek,
"dediğine gelmek."
gotin Söylemek, demek, ez
dibêm qey: Sanırım, tahminimce. merî dibê qey: sanırsın ki,
sanki, tu dibê qey: Sanki,
sanırsın ki. tu mebê: Deme! tu
nabê: Meğer, meğerse.
gotinê pêşiya Atasözü.
govend d. Halay.
gozleg d. İri gözlü nohut
kalburu.
gozlîg bkz. "çavik"
guç e. (Bez, halı, masa vb.
şeylerde) Köşe, uç.
guh e. Kulak, guhê wî giran e:
Onun kulakları ağır işitiyor.
guh dagirtin: Belli etmeden
söylenilenleri duymaya çalış¬
mak; "kulak kabartmak", guhê
xu kerr kirin: Duymamış gibi
davranmak; "duymazlıktan
gelmek", ji guh kirin/j i guha
da kirin: Gürültü veya
gevezelikle bir kimseyi tedir¬
gin etmek, "kafa şişirmek"
guhan e. Hayvan memesi.
guhanreşî d. Hayvanlarda meme
iltihabı.
guhar e. Küpe.
guh dan
guh dan 1) Dinlemek, kulak ver¬
mek. 2) Bir şeyi korumak,
önemsemek; kulak asmak.
guhdar Dinleyici.
guhdar bûn Dinlemek.
guhdarî Dinleme.
guhdarî kirin Dinlemek. (Bazen
"guhdar"daki h düşer ve bu
"gudarî kirin" biçiminde kul¬
lanılır.)
guher d. Açık alan.
guhcrandin Değiştirmek, değiş
tokuş etmek, bi hev
guherandin: (Birbiriyle)
Değiş tokuş etmek.
(diguherîne, biguhcrîne)
guhestin Nakletmek, taşımak,
yer değiştirmek, (diguhêze,
biguhêze, guhest)
guhfire Aldırış etmeyen, vur¬
dumduymaz, ihmalkâr.
guhişk d. Dizlerin iç kısmı.
guj Su vb. boşaltırken çıkan sesi
anlatmakta kullanılan sözcük.
gul d. Gül.
gulan d. Mayıs (ayı.)
gulaş d. Güreş.
gulfan Aşırı yalancı.
gulgulî Gül desenli.
gulik d. Püskül.
gulî d. Dal.
gulî e. Saç örgüsü, belik, gulîsor: Sansın veya kızıl saçlı
bayan, gulîzer: Sarışın bayan.
gulîbir Yas vb. bir olaydan
dolayı örgüsü kesilmiş bayan.
(bkz. "porkur")
gupandin
50
gülle d. 1) Kurşun, gülle, gülle
tê da sar kirin: Kurşunlamak,
vücuduna kurşun saplamak. 2)
Misket. 3) Gözbebeği.
gulok d. İplik yumağı.
gulover/gurover Yuvarlak.
gulover bûn Yuvarlaklaşmak.
guloverît/. Yuvarlaklık.
gulover kirin Yuvarlaklaştırmak.
gulp İnsan veya hayvan yere
düşerken çıkan sesi anlatmakta
gulyê hespê bkz. "bujî"
guman d. Kuşku.
gumgumok d. Bir cins
semender.
gumîn d. Gümbürtü.
gun e. Testis.
gund e. Köy.
gundî Köylü.
gundîko Köylü usulü, köylüvari.
gundîtî d. Köylülük, köylü olma
durumu.
güne e. Günah, suç. gunekê:
"Vay haline!" "Zavallıcık!"
anlamındaki sözcük, gunê xu
pê anîn: (Ona) Acımak, yazığı
gelmek.
gunek Fıtıklı olan kimse.
gunekar Günahkâr.
gunekarî d. Günahkârlık.
gunekî Fıtık.
gunîr Çift öküzlerinde boyun¬
duruk ipi.
gupandin 1) Sıvı olmayan şey¬
leri herhangi bir Kaba
sıkıştırarak doldurmak. 2)
(Mecazi olarak) Cinsel ilişkide
gupik
bulunmak, sikmek, (digupîne,
bigupîne)
gupik d. Penis başı.
gur e. Kurt, yırtıcı hayvanlardan
olan kurt.
guran Deriyi elle yüzmek.
(diguro, biguro)
gurcan e. Alaca renkli bir tür
tarla faresi.
gurçik d. Böbrek.
gurd e. Dokuma tezgahının bir
parçası.
gurê manco Umacı, öcü.
gurêx bkz. "gurxenêq"
gur-gur d. Gök gürültüsü.
guricîn (Gök) Gürlemek.
(digurice, bigurice)
gurî Kel.
gurî bûn Kelleşmek,
tüysüzleşmek.
gurî kirin Kelleştirmek, tüysüz
hale sokmak.
gurîtî d. Kellik, tüysüzlük.
gurmih d. Pamuk, yapağı, kıl
vb. şeylerin yumağı.
gurr d. İtaat, söz dinleme, gurra
wî kirin: Sözünden çıkma¬
mak, itaat etmek, sözünü din¬
lemek.
gurxenêq Kurtboğan köpek,
kurtçul köpek.
gwîzik
51
guv-guv d. Rüzgarın uğultulu
sesi.
guvişk 1) (Helva, haşlanmış
sebze vb. şeyler için) Avuçta
sıkılarak oluşturulan lokma. 2)
Yaş çamaşır.
guvîj d. Alıç.
gû e. İnsan dışkısı, bok. gû di xu
dan: Çok kızmak, çok öfke¬
lenmek; "ifrit olmak", ji gûkî
ra nabe: Bir boka yaramıyor.
gûgerîn d. Bokböceği.
gû kirin bkz. "rîyin"
gûmişk Fare dışkısı.
gûxur "Bok yiyen" anlamındaki
hakaret sözcüğü.
gûyîn Boktan olan, boka ait
olan, bokçul.
gwîn Bozuntuya vermeme, istifi¬
ni bozmama.
gvvînî e. Geven.
gwînîkurk e. Ufak ve dikenli bir
cins geven.
gvvîriz d. Çirişotu denilen
yiyilebilen bir bitki, yapraklan
ilaç diye kullanılır, ağrıyı
keser, yaranın cerahatini çeker.
(Lat. Folium Asphodeli)
gwîşî d. Salkım.
gwîz d. Ceviz.
gurz d. Demet.
gwîzan d. Ustura.
gurz e. Gürz, topuz.
gwîzik d. Bacak kemiğinin ayak¬
gürze piya Omuz başları.
la birleştiği yerin iki tarafında
gustîl d. Yüzük.
bulunan ceviz şeklinde olan
guvaştin Sıkmak, limon veya
şişkin kemik.
yaş çamaşır misali sıkmak.
H
ha Seslenişi duyan kimsenin kendi¬
sine seslenildiğini duyduğunu
belirten ve "buyur", "ne var?",
"ne istiyorsun?" anlamına gelen
sözcük, ha bibê ha bibê: "Ha
söyle ha söyle, para etmiyor ki,
laf anlamıyor ki."
hac d. Haber, bilgi, malumat, hac
û bac: Haber, bilgi, malumat, bê
hac û bac: Herşeyden habersiz.
hadê Haydi.
hafız Kör.
haho d. Feryat, figan.
hak-hak d. Kahkaha.
hal d. Nezle.
hal e. Hal, durum, ji hal da ketin:
Halden düşmek, takatten
düşmek, ji hal da xistin: Halden
durumdaki kimse.
halxweş Durumu iyi olan, hali
vakti yerinde olan.
hamiş Atı durdurmakta kullanılan
sözcük, durması için ata söyle¬
nen sözcük.
hamûd e. At semeri.
ham û tam Bihaber, alakası bulun¬
mayan.
han İsimlerin sonuna gelen ve
"filan" anlamı taşıyan bir zamir.
har Kuduz, kuduruk.
har bûn Kudurmak.
har kirin Kudurtmak.
hasilandin Muhtaç etmek.
(dihasüîne, bihasilîne)
hasilîn Muhtaç olmak, (dihasile,
bihasile)
düşürmek, takatsiz bırakmak, ji
hatê d. Teyze.
hal û heş da ketin: Halden
hatin Gelmek, hatin bîra wî:
düşmek, takatten düşmek, hal
Aklına gelmek, anımsamak.
mesele: Bütün mesele, mese¬
hatin cî: Yerine gelmek, hatin
lenin tamamı, hal û hewal:
dunyê: Doğmak, dünyaya
Ahval, bi halkî: Hamile (kadın.)
gelmek, hatin îmanê: 1. İslam¬
halbû Halbuki.
hal bûn Hallolmak.
halet e. Saban.
hal kirin Halletmek.
halkiri Halledilmiş olan.
halmewt d. Nezle. (Soranca:
helamet)
halmevvtî Nezleli.
halxirab Durumu kötü olan, kötü
lığı benimsemek 2. Sonunda
doğruyu söylemek. 3. Önce karşı
çıktığı birşeyi kabul edip iste¬
nileni yapmak.
havil d. Çare, çıkar yol, çözüm.
havîn d. Yaz.
havînge d. Yazlık.
hawe e. 1) Biçim, şekil. 2) Müzik
parçalannda tür, hava
hawûd
helandin
53
hawûd e. Deve semeri.
heciqîn Ezilmek.
hay d. Haber, malumat, haberi
heçî d. Çengel.
olma. bê hay û bay: Herşeyden
habersiz, feqîro bê hay û bay
hat kuştin: Zavallı herşeyden
habersiz öldürüldü, hay jê bûn:
Haberi olmak, haya min jê
hebû: Haberim vardı, haber¬
dardım, lê hay bûn: Farkına
hedar Uyanık, tetikte olan,
dikkatli.
hedik d. Kışın karda batmamak
için giyilen bir çeşit kar
ayakkabısı.
hedimandin Yıkmak, harabeye
döndürmek.
varmak, -ni farketmek. ez lê hay
hedimîn Yıkılmak, harap olmak.
nebûm: Farkına varmadım, fark
hedûr d. Yalnızlığını giderme işi.
etmedim.
haylo Bir kimseye bir şey hatır¬
latıldığında, hatırlayan kişi
tarafından kullanılan ünlem.
heb d. 1) Hap.2) Tane.3) Bir tür
hayvan hastalığı.
heban d. Kuzu postundan yapılan
ve içine ekmek konulan çoban
çantası.
hebilmêlûk d. İshal yapıcı bir
bitki.
hebin e. Halat.
hebirman d. Kış için kurutulup
saklanan nar taneleri.
hebirmanî d. Kış için kurutulup
hefs d. 1) Hapishane. 2) İçtinap,
sakınma, hefsa xu kirin: İçtinap
etmek, sakınmak.
hefsar e. Hayvan yulan.
hefsid e. Yedi yüz.
hefsî Tutuklu, mahpus.
hefşo e. Ağıl.
heft e. Yedi.
hefte d. Hafta.
heftê e. Yetmiş.
heftreng Rengarenk giysi veya
dokuma türünden şeyler.
heftruh Ölümle sonuçlanabilecek
birçok tehlikeyi atlatıp sağ kala¬
bilen (kimse ya da canlı.)
saklanan nar tanelerinden yapılan
heftûzk d. Çıban.
şerbet.
heg Eğer, şayet.
hebîn bkz. "Xwedê hebînî"
heger Eğer, şayet.
hebûn d. Varlık, servet.
hek d. Abla.
hebûn Varolmak, hebû tunebû:
hela hela Allah Allah! Şuna bak
Masallarda "bir varmış bir yok¬
muş" diye başlayan tekerleme.
hec d. 1) Çalı, çırpı. 2) Hac.
hecac d. Kasırga.
hele! Yok be!
helak Ağır hasta.
helal 1) Helal. 2) Temiz, pâk,
haram olmayan.
hecheck d. Kırlangıç.
helamet d. Nezle.
heciqandin Ezmek.
helandin Eritmek.
helandî
helandî Eritilmiş olan.
helavv d. Helva,
helawa êrd İrmik helvası.
helana sor bkz. "helawa êrd"
hel-hel d. Hızlı hızlı soluk alıp
verirken çıkan sesi anlatmakta
helikandin/(xu lê helikandin)
her
54
eyerlenmeye, palan vurulmaya
alışması, (dihemile, bihemile)
hem kirin çd. Yemek veya yiyecek
yemek yemek.
hempişt Bir kardeşten sonra gelen
kardeş.
hemzik d. Bir çeşit yemek.
henek d. Şaka. henekê xu pê
(Cinsel olarak birine) Sulanmak.
kirin: (Onunla) Alay etmek,
xu lê dihelikîne, xu lê bihe-
dalga geçmek.
likîne.
henekçî Şakacı.
helisandin Ezmek.
henekvan Şakacı.
helisîn Ezilmek.
hepê/hepo çd. Yemek, yiyecek.
heliz 1) Bir ot cinsi. 2) Çok şişman
olan ve zor hareket edebilen
kimseler için kullanılan sözcük.
helîl d. İpek.
hepis kirin Hapsetmek.
hepisxane d. Hapishane.
hep kirin çd. Yemek vb. Yemek.
heq e. Hak. heq neheq: Haklı da
helvan Erimek.
olsa haksız da olsa, başka yolu
hem çd. Yemek, yiyecek.
yok. heqê mêra inkar meke:
hema 1) Ama, lakin. 2) Hemen.
hema hema: Aşağı yukan,
"Yiğidi öldür ama hakkını
yeme", ji heq derketin: Zor bir
neredeyse, hemen hemen, hema
işi başarı ile bitirmek, gereğini
wer: Öylesine, öylece.
tüm olarak yerine getirmek,
hemawî d. Bir çeşit kefiye.
hakkından gelmek, heqê xu
hember Karşı, mukabil.
helal kirin: Hakkını, emeğini
hemd e. İstenç, irade, bi hemdê
bağışlamak; hakkını helal etmek.
xu: Kendi iradesiyle.
heqî d. Haklılık.
hemet Himaye, koruma.
heqîb d. Heybe.
hemetî d. Himaye.
heqîq Akik.
hemetkar Himaye eden, koruyucu.
heq kirin Hak etmek.
hemet kirin Himaye etmek, koru¬
her Her. her carê: Her seferinde.
mak.
hemilandin At, katır gibi hayvan-
her dîk li ser ziblê xu xurt e:
Herkes ancak kendi çevresinde
lan eyerlemeye, palan vurmaya
bir değer taşır ve sözünü orada
alıştırmak, (dihemilîne,
geçirebilir, her gav: Her zaman.
bihemifîne)
her ro Hergün. her ro duro: Her
hemilîn At, katır gibi hayvanlann
gün; "Tann'nın günü." her niye
heram
heste
55
Xwedê: bkz. "Her ro duro." her
tera, hesab bi misqala: İnsanlar,
tim: Her zaman, her tişt: Her
aralanndaki akrabalık derecesi
şey. her yek: Her bir, her biri.
ne kadar ileri olursa olsun, alış
heram 1) Haram, hil û heram
verişte yabancı imiş gibi davran¬
kirin: Bir şeyi berbat hale sok¬
malı, birbirinden menfaat bekle¬
mak, içinden çıkılmaz hale
memelidir, hatin hesabê wî:
getirmek. 2) Bozguncu.
Ona uygun ve elverişli olmak.
heram bûn Bozulmak, kirlenmek,
haram olmak.
heramî d. Bozgunculuk.
heram kirin Bozmak, kirletmek,
haram etmek.
herb d. Savaş.
herçî Her, ise, her ki, ...gelince,
hepsi.
hesabê mal û çarşiyê nabe yek:
İşler önceden tasarlandığı halde,
umulmayan durumlar ortaya
çıkabilir.
hesan d. Bileği taşı.
hesandin Haberdar etmek, pê
hesandin: Duyurmak, haberdar
etmek
herdu Her ikisi.
hesan kirin Bilemek.
hergî -ça, -e. hergî dihere zehîf
hesibandin 1) Hesaplamak. 2)
dibe: Gittikçe zayıflıyor, hergî
Saygı göstermek, hesaba katmak,
serî bimîne qul (qûn) ecêba
(birşeyden) saymak, bi tiştekî
dibine: Yaşadıkça insanın türlü
nehesibandin: (Birini) Hiç bir
olaylarla, ilginç durumlarla
karşılaşabileceğini anlatır.
heri "Git" anlamındaki düzensiz
fiil.
şeyden saymamak.
hesin e. Demir.
hesinî Demirden yapılmış olan.
hesîr d. Hasır.
herikîn Akmak.
hesk d. Kepçe.
herimandin Bozmak, işe yaramaz
hesnî Kederli, üzgün.
hale getirmek, haram etmek.
herimin Bozulmak, işe yaramaz
hale gelmek, haram olmak.
heri d. Çamur.
herkes Herkes, herkes û xu:
Herkes kendine.
hesp At.
hespikê hesinî (Eskiden) Bisiklet.
(Bizim dedelerimiz bisikleti ilk
gördüklerinde, ona, tıpkı
Kızılderililer gibi "hespikê
hesinî/hespê hesinî" (demir
herq d. Kanal, ark.
atçık veya demir at) demişler.
herqidor Çepeçevre.
Ama herhalde bu isim uzun ve
hervvanî e. Bir çeşit kürk.
telaffuzu zor olduğu için fazla
hesab e. Hesap, bi hesabi min:
Bence, sanınm. birati bi qeyn-
uzun ömürlü olamamış.)
heste e. Çakmak.
hestî
hestî e. Kemik.
hestîhêr İnatçı, şirret kadın.
hewante
56
ayrılmış, darmadağın, demonteleşmiş olan şey.
hesûd Kıskanç.
hev dan/dan hev Biriktirmek.
hesûdî d. Kıskançlık.
hevde d. Dokuma tezgahında kul¬
hesyan Haberdar olmak, bi xu
lanılan yün.
hesyan: Kendine gelmek, uyan¬
hevdu Birbirini.
mak, aklı başına gelmek, pê
hevgel Karma koyun sürüsü.
hesyan Duymak, haberdar
hevîr e. Hamur.
olmak.
hevîrtirş e. Mayalı hamur.
heş e. Akıl. heşê wî çûn: Başı
dolanmak, heşê wî çûn ser serê
wî: Tepesi atmak, heşê wî hatin
serê vvî: 1. Kendine gelmek,
hevkidank d. Hamur açmada kul¬
lanılan hamur bezi.
hevnîsk d. Mercimek, nohut,
soğandan oluşan bir yemek.
ayılmak 2. Doğruyu yanlıştan
hevrîng d. Yapağı makası.
ayırabilecek duruma gelmek,
hevrîş bkz. "heıtl"
gerçeğin farkına varmak; aklı
hevrîşk d. Yağa doğranan ekmek¬
başına gelmek, heşê xu wenda
kirin: Hafızasını kaybetmek.
heşa Haşa. heşa ji hizûreVheşa ji
hizûra we: Haşa huzurdan.
ten oluşan yemek.
hev ra Birlikte, beraber.
hevser Arkadaş, denk.
hev û di Birbirini, hev û di
heştir e. Deve.
maçkirin: Öpüşmek, hev û di
heta Kadar, değin.
xwarin: (İki ya da daha fazla
hetanî Kadar, değin.
kişi) Birbiriyle uğraşmak.
hetikandin Rezil etmek.
hevûri bkz. "gîsk"
hetikîn Rezil olmak.
hew 1) Son, tamam. 2) Yalnız, yal¬
hev Beraberlik, birleştiricilik göre¬
vi yapan bir sözcük, hev girtin:
Birbirini tutmak, birbirine destek
olmak, birbirine arka çıkmak.
heval Arkadaş.
nızca, bir tek, sadece. hew Aso
hat: Bir tek Aso geldi.
hewa d. Hava. bi hewa ketin:
Havalanmak, tiyare bi hewa
dikeve: Uçak havalanıyor.
hevalçûk d. Etene, meşime, son.
hewadîs Havadis.
hevalkiras e. Kadın iç giysisi.
hewal d. Ahval.
hevaltî d. Arkadaşlık.
hewale</. Havale.
hevcark d. Yedi defa soktuktan
hevvan d. Havan.
sonra insanı bıraktığına inanılan
bir böcek.
hevdakefî Parçalan birbirinden
hewandin 1) Yatıştırmak, teskin
etmek. 2) Barındırmak.
hevvante d. Avanta, hewante ye!:
hewar
"Yağma yok!" "Öyle şey olmaz!"
hewar d. İmdat sözcüğü.
hewayî Boş, havai.
hew bûn Bir şeyin bitmesi, sona
ermesi, son bulması.
hêc
57
heyf d. 1) Öç, intikam, heyf
hilanîn: İntikam almak, öç
almak. 2) Yazık.
heyirandin Şaşkına çevirmek,
şaşkınlaştırmak.
hewce Gerekme.
heyirîn Şaşkına dönmek.
hewce kirin Gerekmek.
heyn e. Kendi halindelik. Şîrîn di
hewceyî Gereklilik.
heynê xu da ye: Şirin kendi
hewcêg/hewcê gi -ına, -ine. hew-
halindedir. Şîrîn hiç kimsenin
cêg tê wî bikirî vîya bikire:
işine karışmaz.
Onu satın alacağına bunu satın
heyr d. Şaşkınlık.
al.
heyran d. Hayran, kurban, bi
hewes d. Heves
heyran û qurban: Dil dökerek,
hevâd. Kuma
yalvarırcasına.
hewînî d. Can sıkıntısının yok
olması, avuntu, yatışma.
hewîtî d. Kumalık, kuma olma
durumu.
hewq d. Sebze bahçesi.
hevvqa O kadar, bu kadar.
heysid e. Sekiz yüz.
heyşt e. Sekiz.
heyştê e. Seksen.
heyştik Yeni evlenmiş olan gelinin
sekiz günlüğüne baba evini
ziyareti.
hewqas bkz. "hewqa"
heyvan e. Maya.
hewş d. Avlu.
heyvan kirin Mayalamak.
hewyan Yatışmak, teskin olmak.
heyvvan e. Hayvan.
hewz Havuz.
heywax Eyvah.
heya Kadar, değin, heya dêv: Boş
hezandin Titretmek, sarsmak.
yer kalmamak üzere; "ağzına
hezar e. Bin.
kadar." heya îmanê: Boş yer
hezaz d. Bataklık.
kalmamak üzere; "ağzına kadar."
hezek d. Batak.
heya navê mera derdikeve bira
hezêran d. Haziran.
canê mera derkeve: İnsanın bir
hez kirin Sevmek, bi hezkirin
kere adı çıktıktan sonra onun
dan: Sevdirmek.
hakkındaki genel kanı artık
hezok Titrek.
düzelmez, heya nuha: Şimdiye
hezyan Titremek, sarsılmak.
kadar, heya qiyametê: Dünya
hêbet Can havli, ji hêbeta: Ölüm
durdukça, sonsuzluğa dek,
"kıyamete kadar."
heyanî Kadar, değin
korkusundan kaynaklanan güçlü
tepkiyle; "can havli ile."
hêc Çıldıran, sağa sola saldıran,
hêcbfin
zaptedilemeyen hayvan.
hêc bûn Hayvanın çıldırması, sağa
sola saldırması.
hêcîr d. İncir.
hêcîrkerk d. Yabani incir.
hêc kirin Hayvanı çıldırtmak, sağa
sola saldırmasına neden olmak.
hêdî Yavaş.
hêwir
58
hêrfonek Gevrek.
hêrifandin (Gevrek veya benzeri
şeyleri) Ufaltmak, toz haline
getirmek, (dihêrifîne,
bihêrifine)
herifin (Gevrek veya benzeri
şeyler) Ufalmak, toz haline
gelmek, (dihêrife, bihêrife)
hêdî hêdî Yavaş yavaş.
hêrik e. Küçük tepe.
hêdîka Yavaşça, yavaş bir şekilde.
hers d. Kızgınlık, öfke. hêrsa wî
hêdî kirin Yavaşlatmak.
hêge d. Eye.
danîştin: Öfkesi dinmek, sinir¬
leri yatışmak.
hêja Değerli.
hêrs bûn Kızmak, öfkelenmek.
hêjandin Sallamak.
hêrs ketin: Sinirlenmek..
hcj kirin Sallamak.
hêrs kirin Kızdırmak, öfke¬
hêk d. Yumurta.
hêkel e. Heykel.
hê ketin Zikredip kendinden
geçmek.
lendirmek.
hersok Çabuk kızan, çabuk öfkele¬
nen kimse.
hêsir Gözyaşı, hêsir barandin:
hêl d. Taraf, yan, yön.
Hüngür hüngür ağlamak, hêsir
hêl d. Güç, kuvvet.
bi çava ketin: Duygulandıncı
hêlîn d. Yuva, kuş yuvası.
bir durum ya da olay karşısında
hêlînkew d. Keklik yuvası.
gözleri yaşla dolmak; "gözleri
hêlkan d. Salıncak.
yaşarmak", hêsir quraftin: İki
Hêlwan d. Urfa'nın Hilvan ilçesi.
gözü iki çeşme ağlamak, hüngür
hêmî Çürüme (giysi, kumaş vb.
şeyler için kullanılır.)
hêmî bûn (Giysi, kumaş vb.)
Çürümek.
Hênê d. Diyarbakır'ın Hani ilçesi.
hênijîn Uyuklamak.
hênî d. (Taş fırlatma şeklinde
oynanan oyunlarda) Taşı hedefe
atmak için durulan yer.
hêram Kabe'ye girerken hacıların
örtündükleri dikişsiz örtü.
hlran Öğütmek.
hüngür ağlamak.
hêsîr Esir.
hêsîrtid. Esirlik.
hêstir d. Katır.
hêşiftî Koyun ve sığırların
memelerinde oluşan ve sütlerinin
kesilmesine neden olan bir
hastalık.
hêşî d. Kurulan çadınn yanı.
hêşîg d. Eşik.
hêt d. But
hêwir Barınma.
hêwirandin
hêwirandin Barındırmak.
(dihêwirine, bihêwirine)
hêwirîn Bannmak. (dihêwire,
bihêwire)
hêzranî e. Bir çeşit kamıştan
yapılan baston.
hilpifandin
59
hilfirîne)
hilfiryan Uçmak, (hildifire, hilfire)
hilgirtin Taşımak, yüklemek.
(hildigre, hilgire)
hilhatin 1) Yükselmek, dû hiltê:
hibrî d. İpekli başörtüsü.
Duman yükseliyor. 2) Sığmak.
hibûbk d. El ve ayak parmağı
ce di torbe hilnayê: Arpa tor¬
eklemi.
hiçiz Haciz, hiçiz hatin ser: Haciz
konmak (bir şeye.)
hidet d. Hiddet.
hi hi Olması beklenen bir şeyin
gerçekleşmesi durumunda söyle¬
nen ve "işte şimdi tamam",
"şimdi oldu işte" anlamına gelen
söz.
hihi "Hele hele!", "bak hele!"
anlamındaki ünlem.
hi ihi "Oldu mu şimdi?" "Yaptığını
beğendin mi?" anlamındaki söz.
hijde e. On sekiz.
hilanîn 1) Bir şeyi kaldırmak, bir
kenara ayırmak veya saklamak.
baya sığmıyor.
hilhilî Çok yaşlı kimse.
hilik San başlı bir koyun cinsi.
hilî 1) 5-6 Aylık kuzu. 2) Bahann
erken gelmesi.
hiK
"Kalk, fırla!" anlamındaki
sözcük.
hilkirin Kaldimak. (hildike, hilke)
hilkişandin Çekmek, çekip çıkar¬
mak, (hildikşîne, hilkişîne)
hilkişyan 1) Çekilmek, çekilip
çıkarılmak. 2) Tırmanmak.
(hildikşe, hilkişe)
hilkutan Çakmak, dövmek.
(hildikute, hilkute)
hilkutandin Hoplatmak, sarsmak.
(hildikutîne, hilkutîne)
2) İçine almak, çekmek, birine
hüm d. 1) Nefes. 2) Buhar.
avê pir hilrîne: Pirinç çok su
hilmoşkî Sıcaktan tadı bozulmuş
çekiyor.
hilatin (Güneş) Doğmak, (hiltê,
hilê)
hilati Kabarık ekmek, ekşi ekmek.
hilbijartin Ayıklamak.
hilborîk d. Şamata, curcuna.
hildan d. Hareketli oynanan bir
folklor oyunu.
hildan Kaldırmak.
hilêbî Koyun sağımcısı.
hilfirandin Uçurmak, (hildifırîne,
olan yemek vb.
hilmoşkî bûn Yemek vb. şeylerin
sıcaktan tadının bozulması.
hilopirçî Birbirine kanşmış olan
saç, tüy vb. şeyler.
hilpekyan 1) Aniden tüm hızıyla
kaçmak, fırlamak. 2) Şiş olmak,
balon gibi şişmek, (hildipeke,
hilpeke)
hilpifandin Üfleyerek tozunu
almak, birince hildipifinim:
hilqûm
pirincin tozunu üfleyerek alıyo¬
rum, (hildipifîne, hilpifîne)
hilqûm d. Can çekişme.
hilşandin Yıkmak, (hildişîne,
hilşîne)
hilşyan Yıkılmak, (hildişe, hilşe)
hilşyayî Yıkık, yıkılmış olan.
hilûp Koni, mahrut .
hilûpî Konik, satila hilûpî: konik
bakraç.
him Hem.
himêlît/. Hamayli.
himêz d. Kucak.
himêz kirin Kucaklamak.
himîn d. Gümbürtü.
hinar d. Nar.
hincik d. Taranmamış ve birbirine
karışmış olan saçlar, hince:
Saçlan taranmamış ve birbirine
karışmış olan kız. hinco: Saçları
taranmamış ve birbirine kanşmış
olan erkek.
hincirandin Ezmek, paramparça
etmek, (dihincirîne, bihincirîne)
hincirîn Ezilmek, paramparça
olmak, (dihincire, bihincire)
hinda Nezd.
hindik Az. (hindik hindik: Azar
azar. hindik mabû: Az daha, az
kalsın, hemen hemen olacaktı.
hindikê xu: En azından, yoksa
yoksa.
hindik bûn Azalmak.
hindikî d. Azlık.
hindik kirin Azaltmak.
hine d. Kına.
hişin bûn
60
hinedaşk d. Kayalann yüzünde
biten yosun, yapraklı kara yosun¬
ları.
hine kirin Kınalamak.
hingirîn Kişneme.
hingirme d. Münakaşa, ağız dalaşı.
hingiv d. Bal.
hingulîsk d. Yüzük.
hinik 1) Pis koku, iğrenç koku. 2)
Az, biraz, bazı.
hirç d. Ayı.
hirço pirço Saçlan, tüyleri,
püskülleri vb. şeyleri birbirine
kanşmış olan herhangi biri veya
herhangi bir şey.
hirhop Hoppa kimse.
.
hirîd. Yün.
hirîşo Yün yıkayıcısı, yün yıkayan
kimse.
hirmî d. Armut.
hise d. Hisse.
hisedar Hissedar.
hisret d. Hasret.
hisretî d. Hasret çeken, hasretlik.
h istin e. Diken.
histirîbirk d. Çalı, çırpı, diken vb.
şeyleri biçmede kullanılan bir
alet.
histûn d. Sütun, direk, te histûna
dilê min şikand: Sen beni
kırdın, gönlümü incittin.
histûr Kaba, kalın.
histûrî d. Kabalık, kalınlık.
hiş "Sus", "ses çıkarma" anlamın¬
daki sözcük.
hiş bi Sus! de hiş be lo!: Sus be!
hişin Mavi.
hişin bûn 1) Mavileşmek. 2)
hişin hatin
Yeşermek.
hişin hatin Yeşermek, diranê pitika me hişin tê: Bebeğimizin
dişleri çıkıyor.
hişin kirin Mavileştirmek.
hişk Kuru. (Pehlevice: huşk,
xuşk)
hiş ke Sus! de hiş ke lo!: Sus be!
hol kirin
61
hîtik Tiftik keçisi.
hîv d. Ay, gökteki ay. hîva bin
ewr: Uzun süre ortalıkta gözük¬
meyenler için söylenir.
hîvastin Örmek, (dihîvêse,
bihîvêse)
hîvî d. Umut, beklenti, hîvya xu
birrîn: Umudunu kesmek, artık
hişnayî d. Yeşillik, sebze.
umutlanmamak, hîvya min ji
hîcim e. Büyük kaya.
Xwedê heye...: Umanm..., inşal¬
Hîk-hîk d. "Kıs kıs" gülme.
hîle d. 1) Bilinmez hastalık, maraz.
lah...
hîvron d. Dolunay.
2) Tiksinti, hîla wî jê çûn:
hîz e. Yağ tulumu.
(Birinden) Tiksinmek, nefret
ho 1) Sığırları güderken kullanılan
etmek, hîla min ji Sîno dihere:
Sino'dan tiksinti duyuyorum.
sözcük. 2) Uzaktaki kimselere
seslenirken kullanılan sözcük.
hîm e. Temel.
hoç kirin çd. Kalkmak.
hîn Daha, henüz, hîn û hîn: "Ta o
hogeç e. 2 Yaşındaki koç.
zamandan", "daha o tarihten
beri."
hogir 1) Alışık, hogirî hev bûn:
Biribirine alışmak, hogirî hev
hînd Dövüş horozu.
kirin: Biribirine alıştırmak.
hînga O halde, o zaman.
hogirî nimê bûye: Namaza
hîngî -ken daha. hîngî eyarê te
alışmış. 2) Yoldaş, arkadaş.
pere dike xanîkî ji wî bixwaze:
hogir bûn Alışmak.
Daha değerin varken ondan bir
hogir kirin Alıştırmak.
ev iste.
ho ho... Usanç veya sevinç belirten
hînik Serin.
hînik bûn Serinlemek.
hînik kirin Serinletmek.
hîn kayî d. Serinlik.
hîq-hîq d. Nefessiz kalan birinin
çıkardığı sesi anlatmakta kul¬
lanılan söz.
hîr-hîr d. Kişneme, kişneyiş.
bir ünlem.
hol d. Harman dövme, harman
sürme işi.
hol Harman sürme sırasında har¬
manı daha çabuk sürmesi için
hayvana söylenen sözcük.
.
hol bûn Hoplamak, zıplamak,
sıçramak.
hîro d. Hatmi çiçeği.
holik d. Çoban kulübesi.
hîryan Kişnemek, (dihîre, bihîre)
hol kirin Hoplamak, atlamak. Şero
hîştin Bırakmak.
xu holî ser xatî kir: Şero halının
hol kirin
üstüne atladı.
hol kirin Harman dövmek, harman
sürmek.
hophop çd. Araba.
söylenir.
hoqe Bir ağırlık ölçüsü.
horî d. Huri.
suçunu ona yüklemek 2. Bir işin
yüklemek, "üstüne yıkmak."
huştu di ber da mayın: Boynu
altında kalmak, hustyê xu xwar
kirin: Kendisine acındıncı
davranışta bulunmak.
hors e. Örs.
hoste Usta. (Pehlevice: ostat)
hostetîrf Ustalık.
hustukurt/. Yaka.
hustuxwar Boynu bükük.
huş Eşek ve katın durdurmak için
hoşt Hoşt.
hov Vahşi.
hutikd. Yumruk.
hovtîd. Vahşilik.
hu kim e. Egemenlik, erk, güç.
hükme wî pere kirin: Hükmü
(sözü) geçmek, hükmü yetmek.
hukimat d. Hükümet.
hukimdar Hükümdar.
hu kim kirin Hükmetmek.
hula kirin Yuhlamak, kovmak.
hulî d. Hindi.
hut kirin Yumruklamak.
huvde e. On yedi.
hûf kirin Yutmak.
hû kirin Ağzını yaklaştmp
soluğunu bir şeyin üzerine hızla
vermek, hohlamak.
hûn Siz (ikinci çoğul şahıs zamiri.)
hûnan Örmek, (dihûne, bihûne)
hûr e. Mide.
hulo bkz. "hulî"
hûr Ufak.
hundik d. Yumruk.
hundir İç, içeri, hundir lê
qetandin: Ödünü koparmak, te
hundir li min qetand/te
hundirê min qetand: Ödümü
kopardın, hundirê wî xerabûn:
Midesi bozulmak,
huştu ra kirin: 1. Başkasının
sorumluluğunu, ağırlığını ona
hophop Develeri durdurmak için
hundir le
qeryan: Ödü kopmak, ji hundir
da: İçten, içerden.
hur Tam manasıyla, bütünüyle,
tümden, safi, gerçek manasıyla.
huştu e. Boyun, di huştu da
hîştin:
hût
62
Boynunda bırakmak, di
hûr bûn Ufalmak.
hûrgir İri göbekli kimse.
hûrhûrî bûn Unufak olmak.
hûrhûrî kirin Unufak etmek.
hûrik d. Pirinç kınğı, pirinç ufağı.
hûrik Ufak, ufacık, küçücük.
hûr kirin Ufaltmak.
hûrkirî Ufaltılmış veya bozdurul¬
muş olan.
hûr mûr Ufak tefek şeyler, öte
beri.
hût e. Dev.
i "Evet" anlamında kullanılan bir
sözcük.
istefila Estağfurullah.
İş Kuru, sert.
İçel d. Bir çeşit kilim.
İşbihîv d. Bir ağaç çeşidi.
ilim İlla.
İş bûn Kurumak.
ingirîn Darılmak, (diingire,
İşk Kuru, sert. işk î ola:
biingire)
Kupkuru, pek kuru, çok sert.
İnînî/enînî Meydan okuma.
İska Yüksek sesle.
inînî xwestin Meydan okumak.
İşkî d. Kuruluk.
int-int d. Ikınma, inilti, inleme.
İşk kirin Kurutmak.
jnryan İnlemek veya nefesini
işkolekî Kuruca, sertçe.
içinde tutarak kendini zorla¬
İşkonekî Kuruca, sertçe.
mak; ıkınmak, (dünte, biinte)
itim Kör.
îdî Artık, bundan böyle.
ifade d. İfade, ifada vvî girtin: 1.
İfadesini almak. 2. Cezasını
vermek.
îftere d. İftira.
îjar Bu sefer, bu kez.
îlancux d. Yılancık hastalığı.
îlehîm İlle.
îlela İlallah. îlela kirin: Bıkıp
usanmış olmak; "yaka silk¬
mek."
îlhes İlle.
îlim İlle.
îlm e. İlim.
îman d. İman. hatin îmanê: 1.
İslamlığı benimsemek. 2.
Sonunda doğruyu söylemek 3.
Önce karşı çıktığı birşeyi
kabul edip istenileni yapmak.
îmana vvî çikandin: (Birini)
Çok yormak, (ona) çok sıkıntı
vermek imanını gevretmek.
îmana wî jê çûn: bkz. "hîla
wî jê çûn."
îna kirin İnanmak.
încaz d. Kara erik.
înciraxî bûn Büyük acı, eziyet
ve sıkıntılar çekmek.
înciraxî kirin Büyük acı, eziyet
ve sıkıntılar çektirmek.
m\d. Cuma.
îpirnî d. Yiyilebilen bir bitki.
îro Bugün.
îroyîn Bugünkü, bugüne ait olan.
îs "Vay be!" "Vay anasını!"
îsal Bu yıl.
îskînîd. Hıçkırık.
îskyan Hıçkırmak, (diîske,
biîske)
îsot d. Biber.
îspatî d. İskambilde, elliiki oyu¬
nunda sinekli.
îspenax d. Ispanak.
Ispeyî d. Diyarbakır'daki ünlü
Sipahi Çarşısı
îsteson/îstesûn d. İstasyon.
îstop Stop, durma.
îstop kirin Stop etmek.
îşela İnşallah.
îşev Bu gece.
îşlig e. Gömlek.
îzin d. İzin. bi îzna Xwedê:
Allah'ın izniyle.
jan d. Sızı.
jê sar bûn: (Birinden veya bir
jana zirav Verem.
şeyden) Soğumak, jê vebûn: -
jan dan Sızlamak, sızı vermek.
den kesilmek, -den soğumak,
jarjor d. Şarjör.
canı veya iştahı (onu) çekmez
jan kirin Sızlamak, sızı yapmak.
olmak, ez ji goşt vebûme:
jehr d. Zehir.
Etten soğumuşum, jê veqe-
jehra silêmanî Aşırı acı şeyler
tandin: -den ayırmak, jê xwîn
için kullanılan bir deyim.
jehrdadayî Zehirlenmiş olan.
verşiyan: (Ondan) Aşırı nefret
etmek.
jehrdadayî bûn Zehirlenmek.
jêbûn Kesilmek.
jehrdadayî kirin Zehirlemek.
jêhatî Becerikli.
jehr û ziqûm bkz. "jehra silê-
jêkirin Kesmek.
jêlî Aşağı, aşağıdan, aşağı
manî"
jendin Ditmek, pamuk yün gibi
taraftan.
nesneleri tellere ayırıp kabart¬
jêr Aşağı.
mak, (dijene, bijene)
jê ra Ona.
jê -den, -dan, ondan, jê birin:
(Oyun vb. şeyler için) Yutmak,
jêrin Aşağı taraftaki, aşağıya ait
olan.
kazanmak, jê da ketin: -den
ji -den, -dan, -le, -leyin.
düşmek,
ji ber çûn Düşük yapmak, gede
jê da xistin: -den
düşürmek, jê danîn: -den
düşürmek, -den indirmek, fiyatını
ji ber Sarê çûye: Sarê düşük
yapmış.
düşürmek, jê geribîn:
ji bo İçin.
İlişmemek, karışmamak, rahat
ji bona İçin.
bırakmak. Beko ji min
ji hev Birbirinden, ji hev bûn:
nageribe: Beko beni rahat
Birbirinden aynlmak. ji hev
bırakmıyor. Beko bana
da ketin: Demonte olmak, ji
karışıyor, jê geryan bkz. "jê
hev da xistin: Demonte
geribîn". jê hewyan:
etmek, parçalarını birbirinden
İlişmemek, karışmamak, rahat
ayırmak, ji hev gerandin:
bırakmak. Beko ji min
Birbirinden ayırmak, ayırt
nahewe: Beko beni rahat
etmek. wan ji hev bigerîne:
bırakmıyor. Beko bana karışıyor.
Onları birbirinden ayır. Xwedê
J«JO
Asê û Zînê ji hev gerandîye:
Tanrı Asê ile Zinê'yi bir¬
birinden ayırt etmiş, ji hev
kirin Birbirinden ayırmak, ji
hev safi bûn Ayrışmak, saflaş¬
mak....
jijo Kirpi.
jimartin Saymak, (dijmêre,
bijmêre)
ji nêz da Açlıktan.
jin d. Kadın.
jinbî d. Dul kadın.
jinik d. Kadın.
jintî d. Kadın elti.
jinxal d. Dayı karısı.
ji pez İrade dışı, bilinç dışı.
ji pezn İrade dışı, bilinç dışı. ji
pezna qisa dike: İrade dışı
konuşuyor, sayıklıyor.
66
jorın
jirgî -den beri. jirgî tu hatîyî
Sîno qet rehet nasekine: Sen
geldiğinden beridir Sino hiç
rahat durmuyor.
jirra Ciddi, sahi.
jixu Zaten.
ji xu Kendinden.
ji xu kirin (Giysiyi) Üzerinden
çıkarmak, soymak.
jî De, dahi.
jîk e. Direk, kiriş.
jolî Yukarıdan, yukarı taraftan.
ew ji jolî tê: O yukarıdan
geliyor.
jor Yukarı.
jorin Yukarıya ait olan, yukarı
taraftaki.
K
ka bkz. "kanê"
ka d. Saman.
kab d. Aşık kemiği ve aşık
kemiğiyle oynanan oyun.
kabgawir Aşık kemiğiyle
oynanan bir çeşit oyun.
kurutulan tütün.
kanê "Nerde" "Hani?" anlamın¬
daki sözcük.
kanî d. 1) Pınar. 2) Sapan.
kanîn Edebilmek, yapabilmek.
nikane bi kerê, bi daşikê
kabok d. Diz.
kane: Büyüklerden birine kızıp
kadit d. Samanyolu.
da ondan alamadığı hıncını
kadîn d. Samanlık.
kendisinden daha zayıf olandan
kakil Ceviz, badem gibi şeylerin
(veya çevresindekilerden)
içi.
kal Çiğ (meyve, yemiş gibi
şeyler.)
kal Yaşlı, ihtiyar adam.
çıkarmaya çalışanları anlatır.
nikane qûna xu ji erdê rake:
Hantal, şişman veya tembel
insanlar için söylenir, (ez
kalan e. Kın.
kanim, ez ê bikanibim, tu
kalanî d.En\i, yassı ve kaba
dikanî)
bıçak.
kal bûn İhtiyarlamak, yaşlanmak.
kanun d. Aralık ve ocak
aylarının ortak adı.
kalik e. Dede.
kapek d. Kepek.
kalî d. 1) İhtiyarlık, yaşlılık 2)
kapik İpten bir parça.
Çiğlik.
kalın Melemek, (dikale, bikale)
kal-kal d. Meleme, koyunların
"me" diye çıkardıkları ses.
kapol d. Çok ufak saman, toz
halindeki saman.
kar Oğlak.
kar d. Kâr, kazanç.
kalo Dedeye hitap şekli.
kar e. İş, çalışma.
kalo e. Uğurböceği.
karçî Çalışkan.
kalome 1) Yaşlı ve güçlü
karik çd. Oğlak.
kuvvetli erkek. 2) Eski bıçak,
kari d. Yılanyastığı otu.
kılıç vb. şeyler.
karin Acıyla bağırmak, (dikare,
kalşûv d. Nadas süresi bittikten
sonra sürülüp ekilen tarla.
kalxenî d. Bir çeşit yemek.
kalyan Melemek, (dikale,
bikale)
kamaş d. Yeşilken koparılıp
bikare)
karkir İşçi.
kar kirin 1) İş yapmak, çalışmak.
2) Tesir etmek, para etmek.
kam Uyuz ve uyuzlu.
kartol d. Patates.
kar û hal
kelmkarî
68
kar û hal e. İş güç, meşguliyet.
kef d. 1) Köpük. 2) Avuç içi, aya.
karvan Oğlak çobanı.
kef dan Köpük vermek,
karvvan e. Kervan.
karya gulika Yılanyastığı otunun
bir cinsi.
karyan Acıyla bağırmak.
(dikare, bikare)
karya zinara Yılanyastığı otunun
bir cinsi.
kaş e. Dik yokuş.
kaş kirin Çekmek, sürükleyerek
çekmek.
kat d. Ekinler biçilirken tarlaya
köpürmek.
kefene mara Yılan gömleği.
keftar e. Sırtlan.
kefz/kevz d. Kurbağa köpüğü,
yosun.
kej Sarışın.
kejî d. (Kadınlarda) Kuşak, bele
bağlanan kuşak.
kek e. Ağabey.
keke çd. Ağabey.
keke Kekeme.
dökülen tanelerden ertesi yıl
kekej Kekeme.
kendiliğinden yetişen ekin,
kekemi d. Nezle.
halaza.
kekibe Meydan okuma.
katib Kâtip.
kekibe xwestin Meydan okumak.
katik d. Halaza.
kekirçd. Şeker.
kavir 2 Yaşındaki koyun, şişek.
keko Ağabeye hitap şekli.
kaxet d. Kâğıt.
kel d. Kaynama.
kaxetîn Kâğıttan yapılmış olan.
kela d. Kale.
kayik d. Geviş.
kelandin Kaynatmak.
kayin Geviş getirmek, (dikaye,
kelbitan d. Kerpeten.
bikaye)
kelboqî Kolay çözülebilen
keç d. Kız.
keçel Kel.
keldiz d. Haydut ini, hırsız kalesi.
keçel bûn Kelleşmek.
kelem d. Lahana.
keçeli d. Kellik.
keleş Fedai.
keçik d. Kız.
keleşkof d. Kalaşnikof.
keçiktî d. Kızlık, kız olma duru¬
kel-kel d. Kaynamayı veya aşırı
mu.
ked d. Emek.
keda enîyê Öz emek.
sıcaklığı anlatan söz.
kelmê Sık sık altını ıslatan kız
çocuğu.
kedik d. Küçük ayran tulumu.
kelmêş d. Sivrisinek.
kedî Evcil.
kelmîzek Sık sık altını ıslatan
kedî bûn Evcilleşmek.
kedî kirin Evcilleştirmek.
çocuk.
kelmkarî Eski püskü olmuş,
kelmkarî
kerkon
69
çürümüş, işe yaramaz hale
kenandin Güldürmek.
gelmiş olan eşya vb.
kenar e. Kenar.
kelmkarî bûn Eski püskü hale
kendal d. Bayır.
gelmek, çürümek, işe yaramaz
kenêr d. Sedir ağacı.
hale gelmek.
kenîfe d. Hela, tuvalet.
kelmo Sık sık altını ıslatan erkek
çocuk.
kelogirî Yarı ağlamaklı olma
durumu.
kelogirî bûn Yarı ağlamaklı
olmak.
kelogirî kirin Yarı ağlamaklı
hale getirmek.
keloşk d. Kale harabesi.
kelox Etsiz, cılız hayvan.
kelpîç e. Kerpiç.
kelxwî Ani gelen terleme, aniden
bastıran terleme.
kenîn Gülmek.
kenyan Gülmek.
kepir Sert toprak.
kepiro Bir cins kumaş.
ker Eşek. kerê pîr hefsarê
rengîn: Gereksiz özenti ve gös¬
terişi anlatır.
kerajo Eşek sürücüsü.
kerax Pirinç tarlasına bakıp
gözetleyen görevli.
kerb d. Üzüntü, ez ji kerba
nexweş ketim: Üzüntüden
hastalandım.
kelyan Kaynamak.
kerbe Kehribar.
kember d. 1) Kemer. 2) Yabani
kerbeşk d. Yiyilebilen dikenli bir
gül.
kemêl d. Koyun, keçi gibi hay¬
vanların kuyruk altındaki kıl¬
larına takılıp kuruyan pislik;
çakıldak.
bitki.
kerdiz Eşek hırsızı.
kerdî d. "mişar"ın yuvarlak
olanı ("mişar" sözcüğüne
bakınız.)
kemilîn Olgunlaşmak.
kerem d. Lütuf.
kem kirin Kılları, tüyleri
kerem kirin Lütfetmek.
kesmek, kısaltmak.
kereng e. Kenger.
ken e. Gülüş, bûn kenê xelkê: El
kerê (Kadınlar için) Hey, behey,
alemin eğlenip alay ettiği biri
yahu. kerê tu tu: (Kadınlar
durumuna düşmek, ji kena iş
için) "Gördün mü gününü!"
(hişk) bûn: Gülmekten kırıl¬
anlamındaki söz.
mak, kenkî da ser min: Gülme
kerge d. Üzüm kaynatma kazanı,
tuttu beni. ji kena nvîvî di zik
kerî e. Koyun sürüsü.
da neman: Gülmekten kırıl¬
kerkere İriyarı kimse.
mak, kenê wî hatin: Gülesi
kerkon e. Eskimiş, eski püskü
gelmek:
hale gelmiş çadır.
kerme
kerme e. Ahır ve ağıllarda
kuruyan gübre parçaları.
kero (Erkekler için) Behey, be,
kevnî
70
birbirine düşmek, bi ser av û
arê ketin: Delirmek, çıldırmak.
ketin ber desta: Yaşlılık,
yahu. kero tu tu: (Erkekler
sakatlık gibi'nedenlerle çalışma
için) "Gördün mü gününü!"
gücünü yitirip yaşamını tek
anlamındaki söz.
başına yürütememek, düşkün¬
kerr Sağır, bi kerr û lalî:
Kimsenin ruhu bile duymadan,
sessiz sedasız bir biçimde.
leşmek, ketin bextê wî: bkz.
"ketin dexlê wî". ketin deste
hev: El ele tutuşmak, ketin
kerr bûn Sağırlaşmak.
dexlê wî: (Ona) Koruması için
kerr kirin Sağırlaştırmak.
sığınmak ya da ondan yardım
kerre Çok iri, azman.
istemek; "ocağına düşmek".
kerrî d. Sağırlık.
ketin hefsê/hepsê: Suçlu
kertal e. Kenger kurusu.
bulunup cezaevine konmak;
kertîc/. Eşeklik.
hapse girmek, ketin qirika
kerxane d. Genelev.
hev: Kavga etmek; boğaz
kes Kimse, kes nabê dewê min
boğaza gelmek, ketin serê wî:
tirş e: Herkes sattığı malı,
Kafasına yatmak, tiştê gi te go
herkes kendi işini, tutumunu ve
ket serê min: Söylediğin şey
davranışını över.
kafama yattı, ketin şikê:
keser d. İç çekmesi.
Kuşkuya düşmek, şüphelen¬
kesîre Zavallı, kendi halinde
mek.
kimse.
kevanî d. Ev hanımı.
kesk Yeşil.
kevanti d. Ev hanımlığı.
kesk bûn Yeşil olmak.
kevçî e. Kaşık.
keskî d. Yeşillik, yeşil olma duru¬
mu.
kevir e. Taş.
kevirê hedê Mezarda, ölünün
kesk kirin Yeşil etmek.
başı üstüne gelecek şekilde
keskûsor</. Gökkuşağı.
enlemesine bırakılan uzun ve
kespik d. Nazar boncuğu.
yassı taş.
kesp û kar e. İş, iş güç, hizmet.
kevirê hesta Çakmak taşı.
kesrewan d. Bir cins kadın
kevirhêr Taş öğütücü, taş öğüten
başörtüsü.
makine.
keşîş e. Papaz.
kevn Eski.
keşke d. Bir yemek çeşidi.
kevnar Eski, antik.
ketin Düşmek, bi hev ketin:
kevn bûn Eskimek.
Aralarında anlaşmazlık çıkmak,
kevnî d. Eskilik.
kevn kirin
kevn kirin Eskitmek.
kevn û kot Eskimiş eşya, eski
püskü eşya.
kêlîşk
71
mutluluktan neredeyse kanat¬
lanıp uçacak" anlamında çok
sevinçli birinin durumunu ifade
kevok d. Güvercin.
ederken kullanılan söz. kêfa
kevot d. Akçaağaç, isfendan.
mîra kirin: Bolluk içinde yaşa¬
kevûrk d. Dikenli bir bitki.
mak; bey gibi yaşamak, kêfa te
kew d Dağlama, kaynaştırma.
zane: Nasıl istersen öyle yap,
kew d. Keklik.
keyfin bilir, kêfa wî hatin:
kew Gri.
Neşelenmek, keyfi gelmek.
kewa çîr Çil keklik.
kêfa wî hatin cî: Keyfi yerine
kewa gozel Kınalı keklik.
gelmek, kêfa wî xera kirin:
kevvandin Yarayı dağlamak, kay¬
Canını sıkmak, keyfini bozmak.
naştırmak.
kewar d. 1) Arı kovanı. 2)
Hububat ambarı.
kewaşe e. Kurumuş ot, dal, çalı
vb. şeyler.
kewhişink d. Bir cins yabani
güvercin.
kewn d. Devir, dönem.
kewyan Yaranın dağlanması,
kaynaşmak.
keya Kâhya.
keyatît/. Kâhyalık
keys d. Fırsat, olanak.
kezab Yalancı.
kezeb d. Ciğer, kezeba wî hatin
kêfa wî xweş bûn: Keyfi
yerine gelmek, sevinmek, neşe¬
lenmek, kêfa wi xweş kirin:
Sevindirmek, neşelendirmek, li
kêfa xu mêze kirin:
Dilediğince yaşamak, güzel
vakit geçirmek, keyfine bak¬
mak.
kêf kirin Keyif sürmek. w
kêfxweş Neşeli, sevinçli, keyifli.
kêfxweşî d. Neşeli olma durumu,
sevinçlilik.
kêl d.l) Dikiş. 2) Kile. 3) Mezar
taşı.
kelek d. Yan, yan taraf. li ser
devê wî: Yüreği ağzına
kêlekê: Yanlama, yanlamasına,
gelmek, kezeba wî şewitîn: 1.
yan olarak veya yampiri bir
Susamak. 2. Çok üzülmek.
şekilde.
kezebhilûk Yufka yürekli.
kêlik 1) Mezar taşı. 2) Direk.
kezebreqî d. Bir çeşit hayvan
kêlimandin Konuşturmak.
hastalığı.
kezî d. Saç örgüsü, belik.
kêç d. Pire.
kêf d. Neşe, sevinç, keyif, dike ji
kêfa bifire: "Çok sevinçlidir,
(dikêiimîne, bikêlimîne)
kelimin Konuşmak, (dikelime,
bikêlime)
kêlîşk d. Çapak, gözde oluşan
çapak, çavê min kêlîşka
kêm
dibire: Gözlerimde çapak
oluşuyor.
kêm Eksik, noksan, ev ji me kêm
bû!: Bir bu eksikti!
kêmanî d. Eksiklik, noksanlık,
kusur.
kêmaqil Ahmak, aklı kıt kimse.
kamber Dar enli, eni dar olan.
kêm bûn Eksilmek, noksanlaşmak.
kêmfersend Fırsatçı, oportünist.
kcmfcrsendî d. Fırsatçılık.
kêm kirin Eksiltmek, noksanlaştırmak.
kirênek
72
çalı çırpı gibi şeyler.
kil d. Sürme, göz sürmesi.
kilam d. Türkü.
kilamê qedîm Kur'an, kelam-ı
kadim, bi kilamê qedîm:
"Kutsal kitap üzerine yemin
ederim ki."
kilandin Yayık yaymak, (dik¬
iline, bikilîne)
kildank d. Sürme kabı.
kil kirin 1) Göze sürme çekmek.
2) bkz. "kilandin"
kin Kısa. kin î kutek: Kısa ve
şişman kimse, kino mino:
kcmtir Daha eksik, daha noksan.
Ufak tefek, minicik, mini min¬
kêr d. Bıçak.
nacık.
kêran d. Mertek, kiriş.
kin bûn Kısalmak.
kêrhatin İşe yaramak, elvermek.
kine e. Giysi, kine û kol: bkz.
kêrik d. Küçük bıçak.
kêrt/kert Eskiden kullanılan
"çek û çol"
kindir d. Kenevirden yapılmış ip.
yirmi beş kuruş değerindeki
kindira wî bi dar da kirin:
para.
Asacak kadar (ona) kızmak.
kês d. Hamıanda, kalburdan
kinik Kısa boylu kimse.
geçirilen üründen geriye kalan
kinî d. Kısalık.
çer çöple karışık tahıl taneleri.
kin kirin Kısaltmak.
kesat Zayıf.
kesim d. Fiyaka, caka.
kir Güdük kulaklı oğlak, kuzu
vb.
kêsreg e. Kesek.
kiras e. Entari.
kêş 1) Çeken, çekici. 2) İri yarı,
kiraşo Çamaşır yıkayan kadın,
güçlü kuvvetli erkek.
çamaşırcı kadın.
kêzik d. Böcek.
kirbît/kibrit/kufrît d. Kibrit.
kidê çd. Oğlak.
kirê d. Kira. dan kirê: Kiraya
kid-kid d. Oğlaklara seslenirken
kifş d. Keşif.
vermek.
kireç d. Kireç.
kirêçî Kiracı.
kihêl d. Küheylan.
kirê kirin Kiralamak.
kijale d. Kirişlerin üzerine serilen
kirênekû'. Kıkırdak.
kirin
kirin Yapmak, etmek, kir nekir:
Her ne yaptıysa; bütün çabasına
koç
73
nen sözcük.
kixs bkz. "kixsik"
rağmen, dike: -mek üzere, dike
kixsik d. Soğan arpacığı.
lêxe: Vurmak üzere, dikira: -
kiyan Ayran yaymak, (ez dikêm,
mek üzereyken, -mek üzereydi.
ez ê bikêm, min kiya, min
dikira lêxista: Vurmak üzerey¬
kiyabû, min kiyaye, min
di, vurmak üzereyken.
bikiya, dikê, bikê)
kiritandin Katı bir şey yerken
kiz Yanık yün kokusu.
ağızdan ses çıkarmak, gıcırdat¬
kizin Burçak.
mak.
kizirandin Alazlamak, tütsüle-
kirîb Kirve.
mek.
kirîbatî d. Kirvelik.
kizirin Alazlanmak, tütsülenmek.
kiri boz Bembeyaz ve güdük
kiz- kiz d. Bebeğin yarı ağlamaklı
kulaklı oğlak, teke gibi hayvan¬
lar.
sesi veya iniltisi.
kizot Kor.
kirin Satın almak.
kizûrî Yanmış yemek.
kirkişîn Kahırlanmak, (dikirkişe,
kizûrî bûn Yemeğin yanması.
bikirkişe)
kizûrî kirin Yemeği yakmak.
kirt bkz. "kirtîn"
kizvvan d. Çitlembik.
kirtik d. Kıkırdak.
kî Kim. kî mêr e...!: "İçinizde
kirtîn En ufak ses, çıt (ses çıkar¬
mama.)
kiryaz d. Kiraz.
kitab d. Kitap.
erkek varsa..! "Kendine güve¬
nen...!"
anlamında meydan
okuma.
kîjan Hangi, hangisi.
kitan d. Bir çeşit kadın başörtüsü.
kînga Ne zaman.
kitanbelaş Pamuklu fabrika bezi.
kip kirin Kenetlemek, min pacê
kiş Tavukları kovarken kullanılan
sözcük.
kîp kir: Pencereyi kenetledim,
tam kapattım.
kişandin Çekmek.
kîr e. Penis.
kişyan Çekilmek, bi erdê ve
kîrxirîn Orospu.
kişyan: (Etek, yaygı, giysi ya
da paçalar, etek bölümü vb.)
Yerlere sürünmek.
kitim Ketum.
kîs e. Kese. ji kîsî diya xu çûn:
Bok yoluna gitmek.
kîsik e. Ufak kese.
kîs kirin Keselemek.
kivil d. Ölü davar (koyun) tüyü.
ko Kör, keskin olmayan.
kix Küçük çocuklara zararlı, pis
ko bûn Körelmek.
şeyleri yememeleri için söyle
koç d. Göç ve yüklenen göç
koç kirin
eşyası.
kort bûn
74
kor bûn Kör olmak.
koç kirin Göç etmek.
korfam Kalın kafalı.
köçek İyi rakseden, iyi danseden
kormîşk d. Kör fare, köstebek.
kimse.
koçer Göçebe.
koçerî d. Göçebelik.
kofi d. Kadınların başörtülerini
başlarına dolayıp düğüm¬
lemeleri.
koka vvî anîn Kökünü kazımak,
koro Körolasıca! Kör herif!
kort d. Çukur, kert kort: Çarpık
çurpuk, çukurlu yol, sokak vb.
kortaxî d. Tavukkarası hastalığı.
kortik d. Küçük çukur, çukurcuk.
kortika çav: Göz çukuru, göz
yuvarı.
kırıma uğratmak, soyunu tüket¬
korûcax/korîcax Çocuksuz aile.
mek.
korx d. İçinde çeltik, buğday vb.
kokim Yaşlı, ihtiyar.
ko kirin Köreltmek.
şeyler dövülen içi çukur veya
oyuk taş.
kol Boynuzsuz keçi veya koç.
köse Köse.
kol d. Omuz.
kosemisrî d. Bir çeşit kılıç.
kolan Kazmak.
kosetîc/. Köselik.
köle Köle.
kosre Bıçak vb. şeyleri bilemekte
kolert d. Kölelik.
kullanılan bir cins taş.
kolm d. Büyük ve içi çukurlu taş.
kostekqetandin Çocukların
kolme d. Evin yağmur suyundan
kendi başlarına yürüye¬
korunmasını sağlamak için
arkasında açılan ark.
koloz e. Erkek yün başlığı.
kom d. Topluluk, yığın, kom û
bilmeleri, "ipini koparmak."
koş d. (Mecazi) Kadın cinsel
organı.
köşk d. Köşk.
kuflet: Topluca, hep birlikte,
koşkar Ayakkabı tamircisi.
cümbür cemaat.
koşkarî d. Ayakkabı tamirciliği.
kom bûn Yığılmak, kümelen¬
mek.
kötek d. Dayak, kötek, kötek
xwarin: Dövülmek, dayak
komirrf Kömür.
yemek. (Bu sözcük "vurmak,
kom kirin Yığmak, toplamak.
dövmek" anlamına gelen
kon e. Çadır, konê sê histûnî: Üç
direkli çadır.
kone Savuşan, kaytancı.
konê pîrê Örümcek ağı.
kor Kör.
koranî Körce, körcesine.
"kutan" fiilinden türemiş.)
kotin Kemirmek, (dikoje, biko-
je)
kotî İğrenç bir hastalığı olan
kimse.
kotî bûn İğrenç bir hastalığa
koval
yakalanmak.
koval Sarmal, helezon.
kovik d. Huni biçiminde, külah
biçiminde olan şey.
kox bkz. "devkox"
koxpinîk Enayi.
koz d. Kuzu-oğlak ağılı.
kozik d. Eneze, gözleği, siper.
kozir d. Köz.
kulyan
75
mun (felaket vb.) üzerine daha
kötüsünün gelmesini anlatır.
kula şewatê: Acı veren yara,
çıban vb. şeyler, kula xirab:
Kanser.
kulab d. Koyun kuyruğunun etli
ve yağlı kısmı.
kulandin Topallatmak, (dikulîne,
bikulîne)
ku Nere, neresi
kulav e. Keçe.
kubab d. Kebap.
kul bûn Yara, çıban vb. şeyler
kubar Kibar.
kuç Ele sığabilen irilikteki taş.
oluşmak.
külek Topal.
kuçê qewetê: Taşı ileri fır¬
kulêmek d. Kalça.
latarak oynanan bir tür güç
kulêmekî Kalça nahiyesinde
sınama oyunu.
kuçe d. Sokak.
oluşan romatizmal hastalığa
yakalanmış olan kimse.
kuçe İtibarsız, değersiz kimse.
kulih e. Küllah.
kuçik Ateş ocağına bırakılan ve
kulik e. Yastık kılıfı.
üzerinde yemek vb. pişirilen
kulî d. 1) Çekire. 2) Kar tanesi.
taşlar.
kulî e. Yumak.
ku da Nereye.
kulîlk d. Çiçek.
ku der Hangi yer, neresi.
kulîn d. Divan altı.
kudik Aslan, ayı gibi hayvanların
kulînçe d. Çörek.
yavrusu.
kulk d. 1) Gevenin pamuksu tüy¬
kufık d. 1) Küf. 2) Sümük.
leri. 2) Keçi kılındaki beyaz ve
kufıkî Küflü.
pamuksu tüyler.
kufikî bûn Küflenmek.
kufikî kirin Küflendirmek.
kufir d. Küfür.
kufirbaz Küfürbaz.
kuflet d. Külfet.
küfte d. Köfte.
kuftîn d. Sigara püfürdetme.
kulm d. 1) İki elin açılmasıyla
oluşturulan avuç. 2) Yumruk.
kulmist d. İki elin birleştirilme¬
siyle oluşturulan avuç.
kulor d. Ortası delikli ekmek,
çörek.
kulp-kulp d. Tulumdaki ayran
kuft-kuft d. Sigara püfürdetme.
vb.'yi yayarken çıkan ses.
kul d. Yara, dert, hastalık, kula
kulyan Topallamak, (dikule,
dû mirine: Çok kötü bir duru
bikule)
kum
kum e. Başlık.
kumêt Koyu kızıl renkli bir at
cinsi.
kumik d. Şişe, çaydan vb. şey¬
lerin kapağı.
kuvark
76
bikurise)
kurîşk Kıvırcık.
kur kirin Tıraş etmek.
kürk e. Kürk.
kurm e. Kurt, solucan, tırtıl.
kun e. Su tulumu.
kurm bi çavê wî ketin:
kuncandin Kumaş, bez türü şey¬
Gözüne uyku girmemek, hiç
leri diş, taş veya benzeri bir
şeyle ezmek, (dikuncîne,
bikuncîne)
kuncî e. Susam.
kuncyan Kumaş, bez türü şey¬
lerin diş, taş veya benzeri bir
şeyle ezilmesi, (dikunce,
bikunce)
kund e. Baykuş.
kundê kwîr bkz. "kund"
kundir e. Kabak, kundirê avê:
su kabağı, kundirê zivistanî:
Kış kabağı.
kungî d. Çadırda, üzerine yatak¬
ların konulduğu özel tahtalar.
uyumamak, kurmê xu
rijandin: Kurtlarını dökmek.
Kurmanc Bir Kürt boyu.
Kurmancî d. "Kurmanc"
denilen Kürt boyunun konuş¬
tuğu lehçe.
kurmancko Köylüvari, köylü
usulü.
kurmik e. Kavun, karpuz, hıyar
gibi şeylerin ufak olanları.
kurmî Kurtlu, içine kurt düşmüş
olan, kurtlanmış olan.
kurmî bûn Kurtlanmak.
kurmî kirin Kurtlandırmak.
kurmwîrî/kurmûrî Karınca.
kur e. Oğul.
kuro Be! Behey! Oğul! Yahu!
kur d. Dağı oluşturan tepelerden
kurot Basık, küt, yassı.
her biri.
kur 1) Tıraş, tıraş olma. kur û
kur-pist d. Fısıltı.
kursî d. İskemle, kürsü.
kem kirin: Kılları, tüyleri
kurtêl d. Ekmek kırıntısı.
kesmek, kesip kısaltmak. 2)
kus d. Sessiz ve kokusuz osuruk.
Kısa. 3) Güdük kulaklı koyun.
kuş Bir taş cinsi.
kur bûn Tıraş olmak.
kurbeşk e. Porsuk.
Kurd Kürt.
kuştin Öldürmek, bi kuştin
dan/dan kuştin: Öldürtmek.
(dikuje, bikuje)
Kurdistan d. Kürdistan.
kuştî Maktul.
kurik Sıpa.
kutan Dövmek, çakmak.
kurisandin Aşındırmak.
kut kirin Dövmek, vurmak.
(dikurisîne, bikurisîne)
kurisîn Aşınmak, (dikurise,
kuvan d. Yay.
kuvark d. Mantar.
kuxandin
kuxandin Öksürtmek.
kuxik d. Öksürük.
kuxikî Öksürüklü, sürekli
öksüren kimse.
kuxtîn d. Öksürme.
kuxt-kuxt d. Öksüren birinin
körî
77
kûrik d. Issız yer, tenha, köşe
bucak.
kûr kirin Derinleştirmek.
kût Topal, kel û kût: "Uyuz,
sakat, topal vb." anlamındaki
söz.
öksürüşünü anlatmakta kul¬
kût bûn Topal olmak.
lanılan söz.
kûtî Köpek yavrularına
kuxyan Öksürmek.
kûçik e. Köpek, kûçikbab:
seslenirken kullanılan sözcük.
kût kirin Topal etmek.
"Köpeğin dölü" anlamına gelen
kûz e. Su testisi.
bir küfür biçimi, kûçikê
kûze e. Sansar.
Helebê: Züğürt, önemsiz, değer
kûzik e. Küçük su testisi.
verilmeyen kimse.
kwêrgî Tavşan, kwêrgî ji çiya
kûçiktî d. Köpeklik.
xeyidiye haya çiyê jê tuneye:
kûçî çd. Köpek.
İstenilen etkiyi yapmaktan çok
kûlik d. Kir, toz, pasak.
uzak kalan dargınlıklar
kûp e. Küp.
kûpandin Berelemek, çökertmek,
(madeni şeylerin içe doğru
karşısında söylenir.
kwêrî d Yayığı gergin tutan iki
ağacı.
çökertilmesi.) (dikûpîne,
kwînêr d. Çıban.
bikûpîne)
kwîr Kör.
kûp kirin Hastanın karnına küp
ile hacamat yapmak.
kûpyan Berelenmek, çökmek
kwîr bûn Kör olmak.
kwîrik d. Buğday başaklannın
boş olması.
(madeni şeylerin içe doğru
kwîr kirin Kör etmek.
çökmesi.) (dikûpe, bikûpe)
kwîsî e. Kaplumbağa.
kûr Derin.
kwîvî Yabani.
kûr bûn Derinleşmek.
körgî Tavşan.
kûrayî d. Derinlik.
körî <£ Yayığı gergin tutan iki
küre d. Demirci körüğü.
ağacı.
labût d. Çift sürerken saban
demirini temizlemek için
üvendireye geçirilen demir.
lee "Ya, işte böyle" anlamındaki
sözcük.
Ieflefk d. Sarmaşıklı bir ot.
la hewli wela La havle.
legan d. Leğen.
lakan d. 1) Bir çeşit kar
legleg d. Leylek.
ayakkabısı. 2) Ayakkabıya
Ieht e. İri ve yassı taş.
yapışan çamur.
leke d. Leke.
lal Dilsiz.
lal bûn Dilsizleşmek, lal olmak.
lem d. 1) Sebze bitkisi, tevek. 2)
Hayvan memeleri.
lala çd. Uyku.
lema Onun için, o yüzden.
lala kirin çd. Uyumak.
lem-lem d. Kendi kendine
lalê Dilsiz kadın.
söylenme, çi lem-lema te ye?:
lalîrf Dilsizlik.
Nedir kendi kendine söylenip
lalî kirin çd. Uyumak.
lal kirin Dilsizleştirmek.
lalo Dilsiz erkek.
lalûte Konuşma yeteneği kıt
duruyorsun?
lemreş d. Koyunların
memesinde oluşan bir hastalık.
lenger d. Kapı zıvanası.
olan, dilsiz kimseler gibi
lengeri d. Büyük tepsi.
konuşan.
lep e. El.
lapat d. Elin bütünüyle vurulan
şamar, kaba bir şekilde vurulan
tokat.
lepik e. Eldiven.
lep-lep d. Karın yağışını anlat¬
makta kullanılan sözcük.
lapûrî bkz. "hirço pirço",
"hevdaketî"
laş e. Vücut.
law e. Oğul, erkek evlat.
lawik e. Oğlan, genç adam.
leq Kıpırdama, kımıldama.
leqandin Kıpırdatmak, kımıldat¬
mak.
leqat İkinci sefer sürülen, iki
sefer üst üste sürülen tarla.
lawîn Erkek cinsten olan.
leqeb e. Lakap.
lawmet e. Hala oğlu.
leqitîn (Ayağı) Takılmak, (dile-
lawxal e. Dayı oğlu.
qite, bileqite)
le "Ya" anlamındaki ilgeç.
leqyan Kıpırdamak, kımıldamak.
lebelê Ama, lâkin, bununla bir¬
lewantet/. Lavanta.
likte.
lewitandin Bulaştırmak.
lec e. Kavga, vuruşma, lec û
bec:
Büyük kavga, büyük
vuruşma.
lewitîn Bulaşmak.
lewlewok Velveleci.
lexem d. Lağım.
lexerî
lexerî Atıl, durağan, hareketsiz.
lext d. İtme.
lext kirin İtmek.
leylan d. Serap, ılgıt.
leymûn d. Limon.
lez Hızlı, acele. Iez û bez: Çabu¬
cak, çok acele olarak.
lez kirin Acele etmek, çabuk
olmak.
lê Kadınlara seslenirken kul¬
lanılan sözcük.
Iê çûn (Birisine) Çekmek, (biri¬
sine) benzemek. Zînê li diya
lihêf
79
libikîn Zayıflamak, cılızlaşmak.
(dilibike, bilibike)
libûn d. Keçe yapımında kul¬
lanılan yün.
libûnçî bkz "libûnkar"
libûnkar Keçe yapımcısı.
Licê d. Diyarbakır'ın Lice ilçesi.
licimîn Topallamak, (dilicime,
bilicime)
li dar xistin 1) Kurmak. 2)
Asmak.
li hev Birbirine, birbirini
li hev anîn 1) Barştırmak,
xu çûye: Zînê annesine çek¬
uzlaştırmak. 2) (Allah) Rast
miş.
getirmek, uygun getirmek,
lê gerandin Etrafına sarmak,
dolamak.
lê geryan 1) Etrafına sarılmak,
dolanmak. 2) Aramak, araştır¬
mak.
lê hatin Uymak, uygun gelmek,
yakışmak, pantor li te nayê:
Pantolon sana yakışmıyor.
leketin Değmek.
lêkirin 1) (Sıvı vb.) Dökmek. 2)
Kar ve yağmurun yağması. 3)
İnşa etmek, duvar örmek
lemişt d. Alüvyon.
lêqewimî Görmüş geçirmiş,
tecrübeli kimse, güngörmüş.
lêv d. Dudak.
lêvse Dişlek.
lêvsor Dudağı boyalı, dudağına
ruj vb. sürmüş olan.
lêxistin Dövmek, vurmak, bi
lêxistin dan: Dövdürmek.
Ii Yer bildiren bir edat.
başarılı kılmak. Xwedê îşê te
li hev bîne: Allah işini rast
getirsin.
li hev gerandin Birbirine sar¬
mak, birbirine dolamak.
li hev geryan Birbirine sarılmak,
birbirine dolanmak.
li hev hatin Barışmak, uzlaş¬
mak.
Ii hev ketin Birbirine değmek,
karışmak.
li hev kirin Uzlaşmak, anlaş¬
mak.
li hev piçikandin Birbirine sar¬
mak, birbirine dolamak.
li hev piçikîn Birbirine sarılmak,
birbirine dolanmak.
li hev xistin Birbirini dövmek,
birbiriyle kavga etmek.
li hewa Anında, hemencecik, bir
çırpıda.
lihêf d. Yorgan.
likimîn
lûl kirin
80
likimîn Sendelemek, (dilikime,
bilikime)
likyan (Keçi) Melemek, (dilike,
bilike)
lanılan sözcük.
lod d. Yığın.
lodik d. Küçük yığın.
lok e. Erkek deve.
lilaw Behey! Yahu! oğul!
lokiz d. Lüks lambası.
liv d. Kımıltı, kıpırtı, teprenme.
lolib d. 1) Ayran tulumunun
liva d. Kuzu yünü, ince yün.
livandin Kımıldatmak, kıpırdat¬
mak, tepretmek.
livyan Kımıldamak, kıpırdamak,
teprenmek.
li xu danîn Tenezzül etmek, li
xu danayne bi me ra q isa
bike: Bizimle konuşmaya
tenezzül etmiyor.
li xu hay bûn Kendine gelmek,
uyanmak, bilinci yerine
gelmek.
li xu kirin Giymek, giysi
ayaklarını tutan iki çubuk.
2)
Kaval kemiği.
lolik d. Top biçiminde olan, top
gibi yuvarlak olan şeyler.
lome d. Sitem, serzeniş.
londer Pek çok, bir sürü.
lop d. Kalın şayak, çul.
lopax d. Çiğköfte vb. şeylerin
avuçta sıkılarak top şeklinde
lokma haline getirilmişi.
lopik İçli köfte.
loq e. Loğ.
giymek.
loqandin At, eşek gibi hayvan¬
liyaq Layık.
ların sarsılarak, zıplayarak
lîçê Sürekli sümüğü akan kız
yürümeleri, (diloqîne, bilo-
çocuğu.
lîçik d. Sümük.
lîço Sürekli sümüğü akan erkek
çocuk.
lîlandin Zılgıt çekmek, (dilîlîne,
bilîlîne, lîland)
lîskandin Oynatmak.
lîstik d. Oyun. lîstika fincana:
Fincanlann altına yüzük sakla¬
yarak oynanan oyun, yüzük
qîne)
lorandin Ninni söylemek.
(dilorîne, bilorîne)
lorik d. Lor peyniri.
lorî d. Ninni.
lüle bkz. "lûlî"
lûlik bkz. "lûlî"
lûlî d. 1) Boru. 2) Namlu.
lûl kirin İpliği makaraya veya
hamuru oklavaya sarmak,
oyunu.
lîstin Oynamak,
lîtird. Batman.
lîvvan Gem.
lo Erkeklere seslenirken kul
kıvrımlı hale getirmek,
bükümlü hale getirmek, lüle
yapmak.
M
ma Bir soru sözcüğü.
macir Göçmen.
maç Öpme, öpücük.
(dimaliqe, bimaliqe)
mafiştin Silmek, süpürmek.
(dimale, bimale)
maçî kirin çd. Öpmek.
malîno Ev sakinlerine hitap şekli.
maç kirin Öpmek.
malkir Hamarat.
mahfûrc/
malmeyt Ölecekmiş gibi bir
Halı.
mak (Oyunda) Ebe.
durumda olan.
mak d. Ana, anaç.
malmîrat Malı mirasa kalan.
makine d. Makine, makîna şuştinê:
malofi Evcil.
Çamaşır makinesi, makîna
malxwê Aile reisi.
çeka: Çamaşır makinesi, makî¬
malxwêtî d. Aile reisliği.
na dirûnê: Dikiş makinesi.
Mandel d. Urfa il sınırları içinde
mal e. Mal, emtia, malê dizyê:
Çalıntı mal. malê firotanê:
bulunan Karacadağ'ın en yük¬
sek tepesi.
Satılık mal. malê heram:
mange d. İnek.
Haram mal.
mangcdoş İnek sağan kadın,
mal d. 1) Ev. mala minê: "Pek
kadın inek sağımcısı.
yazık oldu, vah vah!" anlamına
manih Engel, engelleme.
gelen bu söz acınma anlatır.
manih bûn Engellemek, engel
mala te ava be: "Evin şen
olmak.
olsun!" anlamına gelen bu söz
manker Dişi eşek.
minnettarlık ve şükran duygu¬
manqal d. Mangal.
ları ifade eder. mala Xwedê:
mar e. Yılan, mîna Ii marê reş
Cami. malneketo: "Evi yıkıl-
binire: "Suratı öyle asık,
mayasıca!" anlamına gelen bu
bakışları o denli sert ki, düş¬
sözcük yakınma vb. durumlar¬
manına bakar gibi bakıyor".
da kullanılır. 2) Aile.
mîna marê pê di zik da:
malbat d. Aile, sülale.
"Ayaklan karnındaki yılan gibi"
malbûk d. 1) Gelin evi. 2)
anlamındaki bu söz kötü kalpli,
Çocukların oynadığı evcilik
oyunu.
hain ve özellikle sinsi kimseler
için söylenir.
malêz d. Bulamaç.
marê kwîr Kör yılan, engerek.
malhazirî (Evde) Halihazırda.
marî Üvey.
maliq Bakakalan, dalan, dalıp
marijok d. Kertenkele.
giden.
maliqîn Dalmak, bakakalmak.
marmasî e. Yılanbalığı.
masî e. Balık.
mast
mast e. Yoğurt.
merdî
82
etmek.
mastêrk d. Huni.
meh_feze kirin Muhafaza.
masûr d. Dokuma tezgahının
mehik çd. Kuzu.
yassı tahtası.
maşalê İnşallah, umanm.
maşela Maşallah.
max e. Kiriş.
mehle d. Mahalle.
mehne d. 1) Anlam. 2) Bahane, li
mehna geryan: Bahane ara¬
mak.
max kirin Kiriş çekmek.
mehr d. Nikâh.
mayin Kalmak, tu nemînî!:
mehr birrîn Nikâh kıymak.
Ölesin! (sevgi sözü.) (dimine,
mehr kirin Nikahlamak.
bimîne)
mehrkirî Nikâhlı kadın.
maz e. 5 Yaşındaki koç.
mazbir d. Koyun ve keçilerin tır¬
mehş e. Temizlik yönünden evin
iç görünümü.
nak bölgesinde oluşan bir
mehwên Muavin.
hastalık.
mehwêntî d. Muavinlik.
mazî e. Mazı.
mekûk d. Mekik.
mazmaze İriyarı, dolgun kimse.
Melazgir d. Muş'un Malazgirt
mazûvan Konukçu, ev sahibi.
ilçesi.
mazûvantî d. Konukçuluk.
meleqof e. Kadın fanilası.
me Biz (üçüncü çoğul şahıs
melisandin Sindirmek, pes
zamiri.)
ettirmek.
mecî d. 3 Yaşındaki dişi deve.
melisîn Sinmek, pes etmek.
medrcb d. Pirinç tarlası.
melisok Sinmiş, pes etmiş olan.
meelim Muallim, öğretmen.
melle e. Din adamı, hoca.
meelimtî d. Muallimlik.
melletî d. Din adamlığı, hocalık.
meene d. Muayene.
melûl Kederli, üzüntülü.
mcenexane d. Muayenehane.
meme çd. Su.
meh d. ay, Yılın on ikide biri.
memik d. 1) Emzik. 2) Meme.
scrê mehê: Ay başı. ser û binê
mehê: Bir çocuk hastalığı.
mehd e. 1) Yüz rengi, yüz ifade¬
Mem û Zîn Ünlü bir Kürt halk
hikâyesi ve bu hikâyenin iki
kahramanı "Mem ile Zin."
si. 2) İştah, mehdê wî neçûn
meqesc/. Makas.
(ji bo xwarin û hwd.): Midesi
meqledûz e. Mıknatıs.
kabul etmemek, "içi almamak."
mer d. Bel aleti.
mehê çd. Kuzu.
merbend d. Pranga.
mehf kirin Mahvetmek, mehf fi
merd Mert.
perişan kirin: Çok perişan
merdî d. Mertlik.
merez
meyt
83
merez d. Maraz, merezî kirin:
bkz. "merezdarî kirin")
merezdar Marazlı, merezdarî
kirin: Hasta etmek, deli etmek;
fıttııtmak.
meriko Adam gibi, centilmence,
insana yakışır bir şekilde.
mest kirin Mest etmek.
meş d. Yürüme, yürüyüş.
meşandin Yürütmek, (dimeşîne,
bimeşîne)
meşgiran Ağır yürüyen, ağır
yürüyüşlü.
meşk d. 1) İçinde ayran yayılan
meritîrf İnsanlık.
tulum, ayran tulumu, meşka
merî 1) İnsan, adam. bûn merî:
dew: Ayran tulumu. 2)
Bir kimse, kendini yetiştirip
topluma yararlı duruma
gelmek; adam olmak, merî
dibê qey: Sanki, sanırsın ki,
insan sanır ki. 2) Akraba.
Koyunların tırnak bölgesinde
oluşan bir çeşit yara.
meşsivik Hızlı yürüyen, hızlı
yürüyüşlü.
meşyan Yürümek.
merkezêt d. Bir tür kefiye.
met d. Hala, bibi.
mer kirin Bel aletiyle bellemek.
mewij d. Kuru üzüm.
merş d. Büyük ve yünlü bir çeşit
mevvlûd d. Mevlit.
kilim.
mertal e. Kalkan.
meru bkz. "merî"
mervan Saygılı, cömert, alice¬
nap.
mervanti d. Akrabalık.
merxur d. Kanser. (Bu kelime
"merî" -adam, insan- ve
mewşer d. Teneşir tahtası.
mexel e. 1) Koyunların dinlenme
yeri. 2) Koyun vb. hayvanların
yatması.
mexel kirin Koyun vb. hayvan¬
ları yatırmak, dinlendirmek.
mexlûl 1 Yaşından büyük olan
deve.
"xur" -yiyen, yiyici-
mexmer d. Tahta kova.
kelimelerinden meydana gelmiş
mexmûr Mahmur.
olup "adam/insan yiyen"
mexsed d. Maksat.
anlamındadır.)
mexsûs Mahsus.
meseb d. Mezhep.
meyandiz Mühendis.
mesele d. 1) Sorun, mesele. 2)
meyaro bkz. "meyremxort"
Fıkra, kısa masal vb. şeyler.
meselok d. Fıkra, kısa masal vb.
şeyler.
mest Mest.
mest bûn Mest olmak.
mestir Daha büyük.
(Lat. Herba Polii)
meydan d. Meydan.
meyir d. Ayran çorbası.
meyremxort bkz. "talik" (Lat.
Herba Polii)
meyt e. Cenaze.
mezel
milç
84
mezel e. Mezar.
mêw d. Bağ kütüğü, asma.
mezin Büyük, mest î mezin:
mêze kirin Bakmak, (mêze: Bak!
Büsbüyük, kocaman.
mezin bûn Büyümek.
mezin kirin 1) Büyütmek. 2)
Abartmak.
mezintir Daha büyük.
mezintî d. Büyüklük.
meznayî d. Yücelik, ululuk.
mê Dişi.
mêl d. Eğilim.
mêldar Eğilimli.
"mêze bike"den.)
mêzîn d. Tartı.
micirfe d. Karküreği.
miçiqandin (Çeşme, su kaynağı
vb. yerlerin) Suyunu kurutmak.
(dimiçiqîne, bimiçiqîne)
miçiqîn (Çeşme, su kaynağı vb.
yerlerin) Suyunun kuruması.
(dimiçiqe, bimiçiqe)
midûr Müdür.
mêmî çd. Pilav.
midûrtî d. Müdürlük.
mêr e. 1) Erkek. 2) Yiğit. 3)
mift Belaş, bedava.
Koca, kadının kocası.
mêranî d. Erkeklik, yiğitlik.
mifte d. Anahtar, kilit.
mihîn d. Kısrak.
mêrbî Dul erkek.
mij d. Sis.
mêrg d. Otlak, çayır, çimenlik.
mijdîyaq Mertek.
mêrik e. Adam.
mijguro Deriyi usulüne aykırı,
mêr kirin Kadının kocaya var¬
ması, evlenmesi.
mêrkuj Katil, adam öldüren.
yarım yamalak bir şekilde
yüzme.
mijmijok d. Yiyilebilen bir bitki
mêrkujîa'. Katillik.
mijmijonek bkz. "mijmijok"
mêrxas Yiğit.
mijok Emici.
mêrxasî d. Yiğitlik.
mijûl Meşgul, iştigal eden.
mêş d. Sinek, mêşa wî li (...)
mijûl bûn Meşgul olmak.
venîştin: (Ona, en güçsüz
olana) Gücü yetmek, mêşa wî
jî li Sîno vedine: Onun da
gücü Sino'ya yetiyor.
mijxale d. Sisli ve yağmurlu
hava.
mil e. Omuz. mil dan: Omuz ver¬
mek.
mêşe Meşe.
Mila Büyük bir Kürt aşireti.
meşe hingiv Balansı.
milahîm Mülayim.
meşin Koyun.
milamet Berbat.
meşini Koyun eti.
milamet bûn Berbat olmak.
mêş û mol e. Haşarat.
milametî d. Berbat olma durumu.
metin Emmek, (dimije, bimije,
mêt)
milamet kirin Berbat etmek.
milç Öpme sesi, öperken ağız ya
milç-milç kirin
mirîşka avê
85
da dudaklardan çıkan sesi
miqlacî Usta binici.
anlatmakta kullantlan sözcük.
miqlik Çerez.
milç-milç kirin Öperken ağız ya
da dudaklarla ses çıkarmak.
milet e
Millet.
milêb d. Yaba.
milik e. Hörgüç.
milik e. Omuz. milikê xu
mirad e. Murat, bi miradê xu şa
bûn: Çok istediği şeye kavuş¬
mak, dileği gerçekleşmek,
muradına ermek.
mirandin Öldürmek. (Bu, sadece
bazı hallerde kullanılıyor, örnek
hilkirin: Omuz silkmek, aldır¬
: ji tirsa xu dimirîne:
mamak, önem vermemek,
Korkudan ölü numarasına
önemsiz bulmak.
Milî "Mila" aşiretine mensup
olan kimse.
milke Mülk.
milûk Melek.
milûn Milyon.
milyah İnsana alışıp sürekli
peşinden giden koyun.
yatıyor.
mirar Kesilmeden kendi kendine
ölmüş olan hayvan, haram
ölmüş hayvan.
mirar bûn Hayvanın kendi
eceliyle ölmesi, haram ölmesi.
mircan Mercan.
mird d. Başta oluşan kepek.
milyaket Melek.
mirdar Pis, mundar
min Ben (birinci tekil şahıs
mirin Ölmek.
zamiri.)
Minara Çarnig Diyarbakır'ın
mirin d. Ölüm. ji mirine filitîn:
Azrailin elinden kurtulmak,
Hançepek semtinde bulunan,
ölümden kurtulmak, ji mirine
dört ayrı sütun üzerine oturtul¬
xirabtir kirin: Ölümden beter
muş olan ünlü minare, Dört
etmek, mirina wî hatin:
Ayaklı Minare.
Ölmek istermiş gibi tehlikeli
minasib Terbiyeli, saygılı kimse.
işlere girişmek; "eceline
minet d. Minnet, minet xwarin:
susamak", mirine dan pêş
Minnet etmek, ez mineta ji
kesî naxum: Kimseye minnet
etmem.
minêkar İstekli, arzulu.
çavê xu: Ölümü göze almak.
mirî Ölü. miryê pera: Para
düşkünü, paraya aşırı düşkün
kimse.
minê kirin İstemek, arzu etmek.
mirîd Mürit.
miqam Makam, kaide.
mirîko Ölüvari, ölü gibi, ölü
miqate Göz kulak olma,
mukayet.
miqate bûn Göz kulak olmak.
pozisyonunda.
mirîşk d. Tavuk.
mirîşka avê Çulluk.
mırışo
mîtro
86
mirîşo Ölü yıkayıcısı.
mixmor Kor.
mirnayî d. Ölme durumu, ölüm¬
miz Mayhoş.
lük.
mizavvir Dalavereci, hileci.
misas d. Üvendire.
mizawirî d. Dalavere, hilecilik.
misavvî Eşit.
mizgîn d. Müjde.
misdan Ovmak, (misdide,
mizgînî d. Müjdeyi getirene
misde)
misîn d. İbrik.
misk d. Misk. misk û ember:
Güzel kokular.
verilen armağan.
mizicîn Gülümsemek. (dimizice,
bimizice)
mî d. Dişi koyun, marya, mî bi
misqal Kalıp, miskal.
dizî here nêri wê dîsa jî bi
misqof Moskof.
şkere bizê: Gizli tutulması
mist d. Avuç.
imkânsız durumlar karşısında
misteheq Müstehak.
söylenir.
misteqîl Müstakil.
mîjo e. Beyin.
miswaq d. Misvak.
mîkut e. Tahta tokmak.
mişar d. Sebze bahçesinde, sebze
mîkutok d. Kızıl hastalığı.
ekmek için hatlarla birbirinden
ayrılmış olan toprak bölümler.
mişembe d. Muşamba.
mîmik Burnu havada olma,
kibirlilik.
mîna Gibi, benzer, mîna kûçikê
misk e. Fare.
xwedyê xu bibine: (Çocuklar
mişmiş d. Kayısı.
çok sevdikleri ve uzun
mişrag e. Meşe ağacından
zamandır görmedikleri birini
yapılan kısa değnek.
gördüklerinde) Çok sevinmek.
mişt Ağzına kadar dolu kap.
mîr Bey.
mişt bûn Kabın ağzına kadar dol¬
mîrat e. Miras.
ması.
mişt kirin Kabı ağzına kadar
doldurmak.
mîrat Körolasıca! Meret!
mîratxur Mirasyedi.
mm d. Beylik.
mit d. Tümsek.
mîrustan d. Bir hastalık.
mitehît Müteahhit.
mistin İşemek, bi tiliya kul
mitêl d. Döşek.
nemîstin: En küçük bir yardımı
mitfax d. Mutfak.
bile esirgemek, (dimîze,
mitrib Çingene.
mixare d. bkz. "şkeft"
bimîze)
mîtro d. Metre, mîtruya caw bi
mixaze d. Mağaza.
çuqasî ye?: Bezin metresi
mixerm Bir nakış çeşidi.
kaçadır? ka mîtrok caw bide
mıvan
min, mîtrokê jî ji cîrana min
ra hazir bike: Bana bir metre
mwîristan/muristan
87
mushef d. Kur' an.
(mushef/mishef sözcüğü
bez ver, bir metre de komşum
Yezidilerin kutsal kitabı
için hazırla.
tnushafi reş'ten gelmektedir,
mîvan Misafir.
burdan da anlaşılıyor ki Kürtler
mîvandar Misafirperver.
eski dinlerini bırakıp müslüman
mîvandarî d. Misafirlik.
olduktan sonra da bu sözcüğü
mîx e. Çivi.
yeni dinlerinin kutsal kitabı için
mîz d. Sidik, isek.
de kullanmışlar, bilindiği gibi
mîzawiqî İdrarını etmekte zorluk
çeken.
mîzmîzk d. Mesane, sidik tor¬
bası.
molet d. Mühlet.
mor Mor.
mor d. Mühür.
morî d. Boncuk, moriya qul bi
etara ra namîne: Az çok işe
yarayan her şeyin isteklisi
bulunur.
mor kirin Mühürlemek.
mot bkz. "dims"
motac bkz "motaj"
motaj Muhtaç. Xwedê te motajî
wî neke: İnşallah ona muhtaç
olmazsın.
movik d. Mafsal, omur.
moxil d. Un eleği.
moz d. Yaban arısı, büvelek.
mozqirtik d. Sarı renkte bir çeşit
yaban arısı.
Yezidilerin iki kutsal kitabı
vardır: 1. cihve 2. mishefa reş.
bunlardan cilwe Kürtçe'nin
Soranca lehçesiyledir, mishefa
reş îse Kurmancça lehçe¬
siyledir.)
muturh e. Eyer.
muxbîr Muhbir.
muxbîrtî d. Muhbirlik.
muxtar Muhtar.
muxtarî d. Muhtarlık.
muxurbe d. Muğrup. muxurbakî: Muğrup vakti, muxur-
bakî were: Muğrup vakti gel.
mû e. Kıl. muyê heram:
Koltukaltı, apışarası gibi yer¬
lerde çıkan tüyler; haram tüy.
mûçing d. Cımbız.
mûm d. Mum.
mûmar d. Dolama hastalığı.
mûmdank d. Şamdan.
muhbet d. Muhabbet.
mfisele d. Sabanın ok demiri.
mukir Başbelası.
mûyîn Kıldan yapılmış olan.
mukir d. İtiraf, li xu mukir
mwîrî/mfirî Karınca.
hatin: İtiraf etmek, dawîya
davvî li xu mukir hat: Nihayet
itiraf etti.
mvfîristan/müristan d. Karınca
yuvası.
.
N
na 1) Hayır (olumsuzluk yanıtı.)
ortası, nava wan xera bûn:
na lo: "Yok yahu!" "Sahi mi?"
İlişkileri bozulmak; "araları
anlamındaki söz. 2)
açılmak", nava wî qetandin:
Olumsuzluk öneki.
Ödünü koparmak, nava wî
nal d. İnilti.
nalandin İnletmek.
qetyan: Ödü kopmak.
nav e. Ad, isim. li ser navê
nalbend Nalbant.
(tiştekî yan jî kesekî): (O
nalbendî d. Nalbantlık.
şeyin veya o kimsenin)
nalyan İnlemek.
Yerinde olarak, namına, (onun)
nan e. Ekmek, mîna nanê sêlê:
hesabına, navê te bi xêr?:
İki yüzlü kimseler için
"Adını bağışlar mısın? adın
söylenir, nan û xwiyê wî ser
ne?" anlamındaki bir soruş
çogê ra ye: Ahlaksız, aşırı
biçimi, navê wî derketin: Adı
utanmaz kimseler için söylenir.
çıkmak, nav le danîn: Ad
nanê avkî: Ekşimik katıl¬
koymak, ad takmak, nav lê
mamış ekmek, nanê bajêr:
kirin: Ad koymak, ad takmak.
Şehir ekmeği, fabrika ekmeği.
navbên d. Ara.
nanê sêlê: Sac ekmeği, nanê
navcî Arabulucu, aracı.
tîrê: Sac ekmeği, nanê şkeva:
navcîtî d. Arabuluculuk, aracılık.
Yufka ekmek, nan û dan: e.
navdar Ünlü, meşhur.
Ekmek, katık vb. şeyler.
navik d. Göbek.
nançûk bkz. "tolik"
navmil Omuza atılan şey.
nandar Cömert, misafirperver.
navran d. Don, pantolon gibi
nanê çd. Ekmek.
nangenimî Dalkavukluk,
yağcılık, yaltaklanma işi.
nanik Ekmek gibi yamyassı
olmuş şey.
nankör Nankör.
giysilerin apışarası bölümü.
navroj d. Öğlen yemeği.
navsal Orta yaşlı kimse.
navteng d. Palan, semer gibi
şeylerin kemeri, bağlama
şeridi.
nankorî d. Nankörlük.
nav û deng e. Ün, şöhret.
nano Beceriksiz, tembel, ondan
nav û nûçik Kötü şöhret.
bundan otlanan kimse.
naxir d. Sığır sürüsü.
nas Tanıdık, tanış.
naz Naz.
nas kirin Tanımak, bi naskirin
nazdar Edalı.
dan: Tanıtmak.
nav d. Ara. nava ruyê: Gün
nazik Nazik.
nazir Yönetici.
nermijandin
89
nazı
nazî Naz.
nekeh d. Nikâh.
ne Olumsuzluk takısı, ne şeytên
nekeh birrin Nikâh kıymak.
bibine, ne nehlê lê bîne: Ne
neks d. Nefes darlığı.
şeytanı gör ne salavat getir.
nefire Yolunda olmayan,
nebaş Kötü.
uygunsuz.
nebaşî d. Kötülük.
nemêr İktidarsız erkek.
nebxêr Hayırsız, uğuruz.
nemêrî d. İktidarsızlık.
neçar Çaresiz, yoksul.
nemir Ölümsüz.
neçarî d. Çaresizlik, yoksulluk.
Nemrûd e. Nemrut.
neçel Ucu eğri sopa, ağaç vb.
nenûk d. Tırnak, nagê nenûka
(filankes) (Birinden) Daha
şeyler.
neçê Yanlış, hatalı.
değersiz, daha aşağı olmak;
neçê bûn Yanlış olmak, hatalı
"tırnağı bile olmamak." nenûk
û goşt ji hev naqetin: Yakın
olmak.
neçê kirin Yanlış yapmak, hata
akrabalar arasındaki bağ kolay
kolay kopmaz.
yapmak.
nefel d. Tirfil.
nepak Pis, temiz olmayan.
nefs d. 1) Öz. 2) İştiha.
nepix Şişme.
nefsek Yemek düşkünü.
nepixandin Şişirmek.
nefse kî d. Yemeğe düşkünlük.
nepixandî Şişik.
neg/ne gi Değil ki, sadece ..., -
den dolayı değil, sanılmasın ki.
nepixîn Şişmek.
neqandin Ayıklamak, seçmek.
neh e. Dokuz.
neqeb d. Gedik.
nehberk d. Dokuz taş oyunu.
neqeb kirin Gedik açmak.
neheq Haksız.
neqil d. Nakil.
neheqîd
Haksızlık.
nehf d. Fayda, yarar, çıkar.
nehfet d. Fayda, yarar, çıkar.
neqil kirin Nakletmek.
nerast Doğru olmayan, düzgün
olmayan.
nehkevirk d. Dokuz taş oyunu.
nerdiwan d. Merdiven.
nehle d. Lanet, nehle lê were:
nerind Kötü.
(Ona) Lanet olsun, (onu) Allah
nerindî d. Kötülük.
kahretsin.
nerm Yumuşak.
nehletula Allah'ın laneti.
nerm bûn Yumuşamak.
nehmet e. Nimet.
nermayî d. Yumuşaklık.
nehsid Dokuz yüz.
nermgoşt e. Kemiksiz ve
nehşît Toy, tecrübesiz.
nehyet Nihayet.
yumuşak et.
nermijandin Katı şeylerin
nermıjın
katılığını giderip yumuşatmak.
nermijîn Katı şeylerin
katılığının giderilip yumuşa¬
nêm d. İrin, cerahat, nêm girtin:
İrin bağlamak, irin toplamak,
irinli hale gelmek.
nêrgele d. Nargile.
ması.
nermika guh Kulak memesi.
nermika qêf Bıngıldak.
nermît/
nıg
90
Yumuşaklık.
nerm kirin Yumuşatmak.
nermojankî Yumuşağımsı.
nêrî e. 1) Teke. 2) Bitkilerde
tohumluk organı.
nêt d. Niyet, nêta xirab: Kötü
niyet, art düşünce, nêta baş:
İyi niyet.
nesax Sıhhatsiz, hasta.
nêt kirin Niyet etmek.
nesaxî d. Sıhhatsizlik.
nêtxirab Kötü niyetli.
neşir kirin Neşretmek.
nêzîk Yakın, ji nêzîk ve:
netê Geçersiz sayılan oyun, gele.
netu Hiç bir şey.
newal d. Vadi.
Yakından.
nêzîk bûn Yakınlaşmak, yakın
olmak, yaklaşmak.
newêrek Ödlek.
nêzîkî d. Yakınlık.
newêrekî d. Ödleklik.
nêzîk kirin Yakınlaştırmak, yak¬
newq d. Vücudun bel kısmı.
nex e. Kalın örülmüş yün iplik.
nexş d. Nakış.
laştırmak.
ni 1) Değil, ew ni kêr e: O,
bıçak değil. 2) "kanîn" ve
nexşandin Nakışlamak.
"zanîn" fiillerinin olumsuzluk
nexşbend Nakışçı.
takısı, (nikane, nizane)
nexşîn Nakışlı.
nexweş Hasta.
niç "Hayır", "olmaz" anlamında¬
ki sözcük; "cık."
nexweş bûn Hasta olmak.
niç-niç kirin "Cık" etmek.
nexweşî d. Hastalık.
nifır d. Beddua.
nexweş ketin Hastalanmak,
nifq e. Nafaka.
hasta düşmek.
nexweş kirin Hasta etmek.
nexweşokî Hastalıklı, marazlı
veya hastaymış gibi bir hali
nift d. Kibrit çöpü.
nig e. 1) Tetik, silah tetiği. 2)
Ayak. bi ser niga ketin:
(Yürüme çağına gelen çocuk)
olan kimse.
İki ayağı üzerinde durmayı
neynik d. Ayna.
başarmak; "tay durmak." di
nezan Cahil, bilgisiz.
bin niga da çûn: Ayaklar
nezanî d. Cahillik, bilgisizlik.
altında kalmak, ayaklar altında
nêçe bkz. "nêçele"
ezilmek, izdihama kapılmak, li
nêçele Nice.
nigê wî xistin 1. Laf dokun-
niqirandin
nixamtin
91
durmak 2. Ayakkabı ayağını
şeyler) Çentiklemek, diş
rahatsız etmek, ayakkabı
açmak, çentik açmak, kertik
ayağına vurmak, li ser niga:
yapmak, (diniqirîne,
Ayak üstü, ayakta olarak,
ayakta durarak, niga Ii ba
kirin: "Ölmek üzere olmak;
nalları dikmek", "niga li ba
dike: Nalları dikmek üzere".
nigê wî (te/we/...) bi xêr bû:
Geldiği yere uğur getirdiğine
inanılan kimse (veya kimseler)
biniqirîne)
niq niq d. Tavuklara yem vermeye
çağırırken kullanılan söz.
niqre d. Derin olmayan büyük
kazan.
niqurçandin Çimdiklemek.
(diniqurçîne, biniqurçîne)
niqut d. Damla.
için söylenir; "ayağı uğurlu
niqutandin Damlatmak.
geldi", nigê wî elimin
niqutîn Damlamak.
(dereke): (Biri) Bir yere gidip
nirîn Bakmak, (dinire, binire)
gelmeyi alışkanlık haline
Nisêbîn d. Mardin'in Nusaybin
getirmek; ayağı alışmak (bir
yere.) nigê xu avêtin ser hev:
Otururken bir bacağını
ötekinin üstüne koyarak otur¬
mak, "bacak bacak
üstüne
atmak."
nikil e. Gaga.
ilçesi.
nisilandin Süzmek, suyundan
arındırmak, (dinizilîne,
binizilîne)
nisilîn Süzülmek, suyundan arın¬
mak, (dinizile, binizile)
nisûbetî d. Musibet, nisûbetî
nimare d. Numara.
lêketin: Musibete uğramak.
nimê d. Namaz, nimya sibê: 1.
nisûbetî lêxistin: Musibete
Sabah namazı 2. Sabah erken,
uğratmak.
sabahın körü. bi nimê û
nişka ve
avdest: Namazında niyazında.
nişmî Titiz.
Aniden.
Simo merîkî bi nimê û avdest
nişmîtî d. Titizlik.
e: Simo namazında niyazında
nivişt d. Muska.
bir adamdır.
niviştko Üçgen biçiminde,
nimê kirin Namaz kılmak.
muska şeklinde olan,
nimûne d. Numune.
muskavari.
nin çd. Ayak.
nine Değil. ew nine: O değil.
nivîn d. Yatak, yere serilen
yatak.
nino çd. Ayak.
nivîşk e. Tereyağ.
niq nakit, Peşin.
nixamtin Örtmek, üstünü ört¬
niqirandin (Taş, maden vb.
mek, (dinixême, binixême)
nixamtî
nuhmal
92
nixamtî Örtülü, üstü örtülü.
nîvçe Yarım, yan halde.
nixilîn Halsizleşmek, güçten
nîvî Yarı, yanm.
takatten düşmek, (dinixile,
nîvî bûn Yanlanmak.
binixile)
nîvî kirin Yarılamak.
nixurî İlk evlat, ilk göz ağnsı.
niyan Cinsel ilişkide bulunmak.
(dinê, binê)
niyehw d. Miyavlama, kedilerin
"miyav" diye çıkardıkları ses.
niyêr Eril, erkek cins.
niyêrmo Hünsa.
niza Bilmem, bilmem ki, acaba.
nizar d. Dağların gölgeli yanı.
nîvmerî Erkekliğini yitirmiş
olup cinsel yönden görevini
yerine getiremeyen erkek.
nîvro d. Öğle.
nîvrokî Öğleyin, öğle vakti.
no 1) Şiddetli, sert. 2) Bir çoğul
takısı.
no bûn Şiddetlenmek, sert
olmak.
nizle d. Sızıntı.
nod e. Doksan.
nizm Alçak.
nofican d. Afiyet, nofican be!:
nizm bûn Alçalmak.
Afiyet olsun!
nizmî d. Alçaklık.
nogin d. Düve.
nizm kirin Alçaltmak.
nok d. Nohut.
nîçik d. Klitoris.
nokbec d. Yabani nohut.
nîk d. 1) İğ kancası. 2) Tığ.
no kirin Şiddetlendirmek, sert
nîna kirin çd. Oynamak, dansetmek.
etmek.
nola Gibi.
nîr e. Boyunduruk.
noman Erkek eşek.
nîsan d. Nisan.
nono çd. Cici, güzel.
nîsk Mercimek.
notî d. Şiddet, sertlik.
nîşan Nîşan, işaret, simge.
nozde On dokuz.
nîşan dan bkz. "rêdan"
nuh Yeni. ji nuh ve: Yeniden.
nîşandar Nişancı.
nip û nuh: Yepyeni, nuh î
nîşange d. Nişangah.
cedîd: Yepyeni, nuh î top:
nîşan girtin Nişan almak.
nîşanî d. Nişanlı kız.
nîşanî kirin Nişanlamak.
nîv yarım, Buçuk, nîvê hindik:
Yarıdan azı. nîvê pir: Yandan
fazlası.
nîva-nîv Yarı yarıya.
nîvber Yanm enli.
Yepyeni, nuh î xaşêl: Yepyeni.
nuha Şimdi, ji nuha da:
Şimdiden.
nuh bûn Yeni olmak, yenilen¬
mek.
nuh kirin Yeni etmek, yenile¬
mek.
nuhmal Yeni evliler, kendine
nuka
yeni ev kurmuş olan aile.
nuka Şimdi.
nuxsan Eksik, noksan, sakat.
nuxsanî d. Eksiklik, noksanlık,
kusur.
nuxse d. Muska.
nuxte d. Nokta.
nuxtik d. Nokta.
nûq Dalma, suya dalma.
nûq bûn Kuş, tavuk vb. hayvan
nuzo
93
ların su içmesi, gagalarını suya
daldırmaları, çûk nûqî avê
dibe: Kuş su içiyor.
nûranî Nur yüzlü.
nûtik d. Bit yumurtası, sirke.
nûz-nûz d. 1) Genzekçe ses
çıkarma. 2) Köpek-kedi yavrulannın çıkardıklan ses.
nûzo Genzek erkek.
o
oç çd. Et.
oxOh.
of Usanç sözcüğü, öf.
oxir d. Uğur. oxir be!: Esenlikle
olanî -denen şey. heş olanî di
min nema: Bende akıl denen
git, yolun açık olsun!, uğurlar
olsun! Oxira te a xêrê be!:
şey kalmadı, sekin olanî tê
Esenlikle git, selametle git,
tüne: Dur durak bilmiyor, dur¬
yolun açık olsun!
mak nedir bilmiyor.
olçeg d. 35 kg ağırlığındaki bir
hububat birimi.
oxweş "Oh olsun!" "Canıma
değsin!"
oxweş kirin "(Yapmakla) Çok
ölme Ekini elle derleme işi.
iyi etmek." anlamına gelen bu
omet d. Ümmet, ometa
söz başkasını üzen bir duruma
Mihemed: Muhammed
ümmeti.
önce Yonca.
operlo d. Hoparlör.
ordeg d. Ördek.
orispî Orospu.
orispîtî d. Orospuluk.
orxan d. Yorgan.
otopêz d. Otobüs.
sevinildiğini anlatmakta kul¬
lanılır.
oy Acı duyma veya feryat ifade
eden ünlem.
oyin Kurnazlık, hile, oyun, dala¬
vere, numara.
oyindar Kurnaz, hileci,
numaracı, dalavereci.
pa bûn Kurtulmak.
panik Yassı, yassı olan şay.
pace d. Pencere.
panî d. Topuk.
paç e. Çaput, bez. paçê sifrê:
pan kirin Yassılaştırmak.
Sofra bezi.
panqe d. Banka.
paçik e. Ufak çaput, bezcik.
pantore
paçîn Bezden yapılmış olan.
panzde e. On beş.
paç û pincûr e. Bez, çaput, giysi
pap e. Posa.
parçacıkları vb. şeyler.
padîşa Padişah.
Pantolon.
papik d. Patik.
papûrc/ Şose.
pak Temiz.
paq d. Bacak.
pak bûn Temiz olmak, temizlen¬
paqij Temiz.
mek. (Genellikle "pak"taki k
paqij bûn bkz. "pak bûn"
harfi düşer ve "pa bûn" şek¬
paqijî bkz. "pakî"
linde kullanılır.
paqij kirin bkz. "pa kirin"
pa kirin Temizlemek.
pakît/. Temizlik.
pal e. İri taş.
par d. Pay, hisse, li para wî
ketin: Payına düşmek.
pa ra Arkadan, geriden.
pal d. 1) Yaslanma. 2) Yamaç.
pardax Diriğ.
palas d. Kıldan yapılan bir çeşit
pardax kirin Diriğ etmek.
basit kilim.
palaxî Aşın iştahlı.
pal dan 1) Yatmak. 2)
Yaslanmak.
paldûz d. Baldız.
pale Orakçı, ekin biçen kimse,
tarım işçisi.
paleyî d. Orakçılık, tarım
işçiliği.
palik e. Eşek semeri.
palî d. Ekin biçme işi.
pardîso e. Pardösü.
parêz d. Perhiz, parêz girtin:
Perhiz tutmak, parêza devê xu
nizane: "Ağzına geleni
söylüyor."
pargûn d. Çadırı yağmur
sularından korumak için etrafı¬
na kazılan sığ hendek.
parî d. Lokma, parîkî: Bir mik¬
tar, biraz, azıcık, bir lokma.
("pariyekî"den.)
palî kirin Ekin biçmek.
par kirin Paylaşmak.
palûke d. Fabrika.
parone 1 Yaşını doldurmuş
pan 1) Yassı. 2) Basık, küt.
pan bkz "payin"
buzağı.
pars d. Sadaka toplama işi,
pan bûn Yassılaşmak.
dilenme, pars fi pûrs:
pang e. Harabe, yıkık ev.
"Dilenme" anlamındaki söz. t
parsek
pelkute
96
parsê ketin: Muhtaç duruma
paşpê Tersyüz, tersine.
düşmek, dilenmek.
paşpê kirin Tersyüz etmek, içini
parsek Dilenci.
dışına çıkarmak.
parsekî d. Dilencilik.
paş ve Arkadan, geriden.
pars kirin Dilenmek, sadaka
patlax dayin: Gizli kalması iste¬
toplamak.
parsû d. Kaburga.
parzin e. Süt vb. şeyleri
nilen ya da hoş olmayan bir
şey ansızın ortaya çıkmak.
paxil bkz. "paşil"
süzmede kullanılan bez, süzme
paxir bkz. "sifir"
bezi.
payin Beklemek, (dipê, bipê,
parzinandin Süzme beziyle
süzmek, (diparzine,
biparzine)
pa) (Pehlevice: paten,
payîten)
payîtext d. Başkent.
pastû e. Ense.
payiz d. Sonbahar.
paş Arka, art, geri.
payizxêr d. Sonbaharda yeşeren
paş da xistin Geri düşürmek,
ertelemek.
paşeport d. Pasaport.
otlar.
pazbend d. Kola takılan muska.
pel d. Yaprak, pelê cixara:
paşê Sonra.
Sigara yaprağı, pelê dara:
paşgotinî d. Dedikodu.
Ağaç yaprağı, pelê reza: Bağ
paşil d. Koyun, insan koynu.
paşin Arkaya ait olan, sonda
olan.
paşî d. Art, arka, son. paşya
Reşo bi min da bû: Reşo'nun
arkası (sırtı) bana dönüktü.
min paşya xu bi wî da kir:
Ona arkamı (sırtımı) döndüm.
yaprağı, üzüm yaprağı.
pelandin Dokunmak, yoklamak.
(dipelînc, bipelîne)
pelax e. Kurumuş ot.
pelaxtin Ezmek, (dipelêxe,
biqelêxe)
pelepûçî Boş, önemi ve değeri
olmayan (söz, laf vb.)
paşîka Sonra.
pelika' Yaprakcık.
paşînî d. Cumartesi.
pelixandin Ezmek, (dipelixîne,
paşîv d. Gece yiyilen yemek.
paşker Baliğ.
paş ketin Arkaya geçmek,
arkaya düşmek.
paşmêr Birine destek olan veya
arka çıkan kimse, destekçi.
paşnîvro Öğleden sonra.
bipelixîne)
pelixîn Ezilmek, (dipelixe,
bipelixe)
pelîn Yaprağa ait olan, yaprakcıl.
pelkandin Sıçratmak, fırlatmak.
(dipelkîne, bipelkîne)
pelkute d. İnce bulgur.
pelkyan
pelkyan Sıçramak, fırlamak.
(dipelke, bipelke)
pesinandin
97
getirmek, ufak paralarla
değiştirmek; para bozmak.
pelok d. Unlu sıvı, bulamaç.
pere kirin: Fayda etmek, etki
pembo e. Pamuk.
etmek; para etmek, pere
pencik Kedi, köpek gibi hayvan¬
ların pençesi.
penêr e. Peynir, penêrê helandî:
Erimiş peynir.
pengizandin Sıçratmak, fırlat¬
nekirin: Etkisi olmamak, işe
yaramamak, "para etmemek."
perê gir: Bütün para. perê
hûr: Bozuk para, ufak para.
pergal d. İstikrarlı, huzurlu,
mak, (dipengizîne, bipen-
tasasız olma durumu, pergala
gizîne)
wî xera bûn: İstikrarı bozul¬
pengizîn Sıçramak, fırlamak.
(dipengize, bipengize)
pepik çd. Eldiven.
pepo çd. Ayak.
pepûk d. Guguk kuşu.
mak, huzuru kalmamak.
pergendal İstikran bozulmuş,
huzuru kalmamış olan kimse.
perikandin Tüylerini yolmak.
(diperikîne, biperikîne)
peqik d. Kabarcık.
peritandin (Et) Haşlamak.
peqle d. Bakla.
peritîn (Et) Haşlanmak.
peqlewe d. Baklava
perişan Perişan.
per e. 1) Uzun kuş tüyleri, kanat.
perişan bûn Perişan olmak.
per pê ve hişin hatin:
perîşanî d. Perişanlık.
Kanatlanmak, kanatlı hale
perişan kirin Perişan etmek.
gelmek, kanatları oluşmak, per
peroncek Kedi vb. hayvanların
tuneye pê bifire: "Kanat olsa
pençesi.
takıp uçacak" anlamındaki bu
peroncek kirin Tırmalamak.
söz pek çok sevinçli olan
perpitîn Debelenmek, çırpın¬
birinin durumunu anlatmakta
kullanılır. 2) Kenar.
perçe e. Parça.
perçe kirin Parçalamak.
perde d. Perde.
perdilk d. Perde.
pere e. Para. nake du perê xer-
mak, kanat çırpmak, (diperpite, biperpite)
perpûtî Yıpranmış, eski püskü
şey.
pertav d. Takat, güç, derman, ez
ji pertav da ketime: Güçten,
takatten düşmüşüm.
abûyî: (O birinin veya o
perwane d. Pervane.
şeyin) "Hiçbir değeri ve önemi
peşin d. Övgü, övme.
yok", pere hûr kirin: Bütün
pesinandin Övmek, (dipesinîne,
parayı ufak paralar haline
bipesinîne)
pê
penc
98
peşinin Övülmek, (dipesine,
bipesine)
pesinok Övücü.
onun peşine taktım.
pê e. Ayak. li pê: Ayak üstü,
ayakta olarak, ayakta durarak.
peşk d. Kura.
pêçan Sarmak, (dipêçe, bipêçe)
petêx e. Kaklı, yumuşak ve sulu
pêçek d. Kundak, çocuk kun¬
bir çeşit kavun.
petîşok d. Ufak bir cins kavun.
pevçinîn Kavga etmek.
(pevdiçine, pevçine)
pevçûn d. Kavga.
pexîl Kıskanç.
pexîlî d. Kıskançlık.
peya e. Adam, erkek, er.
peya Yaya.
peya bûn İnmek.
peya kirin İndirmek.
peyatî d. Erkeklik, adam olma
durumu.
peyatî Yayan, yaya olarak.
peyda Temin, sağlanma.
peyda bûn Temin olmak,
sağlanmak, bulunmak,
edinilmek.
peyda kirin Temin etmek, sağla¬
mak, bulmak, edinmek.
pez e. Koyun ve keçilerden
oluşan sürü.
dağı.
pê da ... boyu, ... boyunca, pê da
pê da: Boylu boyunca.
pê da ketin Uğraşmak, em bi
sobê da ketine: Sobayla
uğraşıyoruz.
pê da kirin: Takmak, takıştır¬
mak, ez perda pê da dikim:
Perdeleri takıyorum.
pê da mistin: bkz. "pê da
rîyin"
pê da rîyin: İçine etmek, bom¬
bok etmek.
pê da xeyidîn: Azarlamak, pay¬
lamak.
pê girtin 1) (Yılan, böcek vb.)
Sancmak, sokmak, -ni ısırmak.
2) (Elektrik vb.) Çarpmak.
pêkirin (Ayağa) Giymek.
pêl d. Dalga, suda oluşan dalga.
pêl Kulak kabartma.
pêlêkirin Basmak, ayak basmak.
pezkwîvî e. Yaban keçisi.
pê li dêla kûçika meke bira
pê Arka, art. dan pê: Ardına
nê te: Kötü kimseye fırsat
koyulmak, takip etmek, peşin¬
verme ki sana kötülük yap¬
den gitmek, li pê hev: Art
masın.
arda, peş peşe. pê ketin:
pêlwan e. Pehlivan.
Ardından gitmek, peşine
pêlwantîd Pehlivanlık.
düşmek, takip etmek, pê
pênc e. Beş. pênc quruşê xu tê
xistin: Peşine takmak, peşin¬
nedan: (Ona) Önem ver¬
den gitmesini sağlamak, min
memek, değer vermemek,
Silo bi pê wî xist: Sılo'yu
aldırış etmemek, pênc tilyê
pençe
merya nabin yek: Aynı anne
babadan olan çocuklar (ya da
insanlar) çeşitli özelliklere
pıncar
99
takışt-rmak.
pêvetir -den başka, ji Hemo
pêvetir kesî nas nakim:
sahiptirler ve bu yüzden de
Hemo'dan başka kimseyi
birbirlerine benzemezler.
tanımıyorum.
pençe e. Elli.
pênsid e. Beş yüz.
pênşemî d. Perşembe.
pêwend d. Kendirden yapılmış
kısa ip.
pêwer kirin (Toz şeyleri)
pêr Önceki gün.
Serpmek, ez xwê bi şorbê wer
pêrgî Karşılama, em çûn pêrgi
dikim/ez xwê pêwerî şorbê
wi: Onu karşılamaya gittik.
dikim: Şorbaya tuz serpiyo¬
pêsîr d. Meme.
rum.
pêtag d. Arı kovanı.
pêwir d. Nebula.
pêş d. Etek. pêşik: Bir sürü, bir
pêxember Peygamber.
etek dolusu.
pêxemberî d. Peygamberlik.
pêş Ön, ileri.
pêxîr d. Bağır, göğüs.
pêş da İleri, ileriye.
pêxwarinî d. Katık.
pêş da çûn İlerlemek.
pêxwas bkz. "xwasî"
peşin İlk, birinci sırada olan,
piç Az, biraz, birazcık, azıcık.
peşin, birinciye ait olan.
pêşî d. Ön, ileri.
pêş ketin Öne geçmek, öne
girmek.
piçik Az, biraz, birazcık, azıcık.
piçifîn Filizlenmek, (dipiçife,
bipiçife)
piçikandin Etrafına dolamak.
pêşmal d. Peştemal.
piçikîn Etrafına dolanmak.
peştir Daha ileri, daha önde.
pif Üfleme, üfürük.
Fato ji Eyno peştir e: Fato
pif kirin Üflemek.
Eyno'dan daha ileridir.
pihîn d. Tekme, dan bin pihîna:-
peştir İleri gelenler.
(Birini) Tekmeyle dövmek.
pêtî d. Alev.
pijê çd. Çiş.
pê ve 1) Takılı, ilişik. 2) -den
pijgurî Ayaküstü işlerde
itibaren, ewê ji îro pê ve dest
çalıştırılan çocuk.
pê bike: Bugünden itibaren
pijiqandin Fışkırtmak.
başlayacak.
pijiqîn Fışkırmak.
pê ve girtin (Meyva için)
piling e. Kaplan.
Olmak, oluşmak, erûg pê ve
pil-pil d. Dırdır.
girtiye: Erik olmuş.
pil-pil kirin Dırdır etmek.
pê ve kirin Takmak, iliştirmek,
pincar e. Yenilebilen otlar.
pindik
pindik d. Filiz, gonca.
piştî
100
eritmek, ez çortan dipişêfim:
pinpinîk d. Kelebek.
Çökelek eritip ufaltıyorum,
pir Çok. pir cara: Çoğu sefer.
yoğurup eritiyorum, (dipişêfe,
piranî d. Çoğunluk.
pir bûn Çoğalmak.
pirç d. Saç, tüy.
bipişêfe)
pişêfk d. Eritilip ufaltılmış olan
çökelek kurusu artığı.
pirçik d. Saç, tüy.
pişik d. Akciğer.
pirç û pal Saç, tüy, kıl vb.
pişirandin (Ekmek vb.)
şeyler.
pire d. Köprü. Pira Dehderî:
Diyarbakır'daki tarihi Ongözlü
Köprü.
pirêze d. Anız.
pirik d. Karasaban'da birinci ve
ikinci parçayı tutturan parça.
piri d. Çokluk.
piri bkz. "pudu"
pirîsk d. Kıvılcım.
pir kirin Çoğaltmak.
piroç Ufak tefek yapılı olan.
Ufaltmak, (dipişirîne,
bipişirîne)
pişirin (Ekmek vb.) Ufalmak.
(dipişire, bipişire)
pişkyan Hapşırmak, (dipişke,
bipişke)
pişo çd. Kedi.
pişo pişo Yağ çekme, yaltaklan¬
ma, pişo pişo kirin: Yağ çek¬
mek, yaltaklanmak.
pişpişk d. Kadınların alınlarına
taktıklan bir takı.
pirpar d. Semizotu.
pişrast Tembel, üşengen.
pirs d. Soru.
pişrûng d. Sulu un, bulamaç.
pirsê pêşiya Atasözü.
pist art, Arka.
pirsîn Sormak.
pist d. Sırt. ji pist: Sırtından,
pirs kirin Sormak.
sayesinde, li pişta xu kirin:
pirtik d. Pürüz.
Sırtına almak, sırtlamak, li ser
pirtir Daha çok.
piştê: Sırtı yere gelecek
pis e. Oğul.
biçimde, arka üstü, sırt üstü.
pişik d. Kedi.
pist girtin: Arka çıkmak,
piskiwît d. Bisküvi.
destek olmak, pişta hev
pismam e. Amca oğlu.
girtin: Birbirine destek olmak,
pismamtî d. Amca oğlu olma
dayanışmak, pişta vvî ketin
durumu.
ber wî: İki büklüm olmak.
piso çd. Kedi.
pişta xu tu gere bi deste xu
pisqilêt d. Bisiklet,
bixurînî: İnsan, kendi işini
pist-pist d. Fısıltı.
pişaftin Eritip ufaltmak, yoğurup
kendi yapmalıdır.
piştî -den sonra.
piştî
pıvan
101
piştî e. Sırt yükü, sırtlık.
pîn d. Kümes.
piştmêr Arka çıkan, destek olan,
pînc Piç.
destekçi.
pitê 1) Dişi bebeğe hitap şekli.
pîncî d. Piçlik.
pîne d. Yama.
2) Kocanın, karısına
pîne kirin Yamamak.
seslenirken kullandığı kelime.
pîngal Yataklık eden, suçluyu
pitik d. Bebek.
pitirpêr Dün değil, evvelki gün
değil daha evvelki gün.
gizlice koruyan kimse.
pîngalî d. Yataklık, suçluyu
koruma işi.
pito Erkek bebeğe hitap şekli .
pînik d. Küçük kümes.
pixêrî bkz. "rojin"
pîqut Kolsuz giysi.
pixk Birini korkutmak, ürkütmek
pîr Yaşlı, ihtiyar, pîrê nemire
için söylenen sözcük.
buhar tê, kalo nemire pincar
pixpix d. Horultu.
tê: Umutsuz, boşu boşuna bir
pizbênd d. Kırda, sürü kaybol¬
bekleyişi anlatmak için kul¬
masın diye bir ucu koyunlar¬
dan birinin, diğer ucu da
çobanın ayağına bağlanan ve
lanılır.
pîr bûn İhtiyarlamak, yaşlan¬
mak.
sürü gitmeye kalkıştığında
pîrebotk d. Cadı.
uyuyan çobanı uyaran ip.
pîrek d. Kadın.
pizdan d. Etene, meşime, son.
pîrektî d. Kadınlık.
pizirik d. Sivilce.
pîrê d. Örümcek.
pizirîn Dokumanın birbirinden
pîrik d. Nine.
kopması, (dipizire, bipizire)
pizî d. Uçkurluk.
pizûr bkz. "hûr û pizûr"
pîrket e. Briket.
pîr kirin İhtiyarlatmak, yaş¬
landırmak.
pî e. Kol .
pîrût Çıplak kollu.
pîj e. Şiş, çorap şişi.
pîs Pis, fena, kötü.
pîjik e. Küçük şiş.
pişik Çirkin görünüşlü, pis ve
pîkolî Atın ön ayaklarıyla yukar¬
tipsiz kimse.
dan aşağıya tekme atması, yeri
pîsî d. Pislik.
tepmesi.
pîspîsk d. Ağaç kabuğundan
pîl e. Kürek kemiği.
pîlaq d. Plak.
yapılan ve kavala benzeyen bir
çeşit çalgı.
pîlaqe d. Plaka.
pîşo e. Yanık kokusu.
pîlik bkz. "pîl"
pî û bask e. Kol kanat.
pîlik e. Bir çeşit hediyelik takı.
pîvan Ölçmek, (dipîve, bipîve)
pıvaz
pîvaz d. Soğan, pîvazê işk
(hişk): Kuru soğan, pîvazê
hişin: Yeşil soğan.
pîvazok d. Soğan yahnisi.
polat e. Çelik. (Pehlevice: polat,
polavvt)
polês/pûlis Polis.
ponijîn Düşünmek.
por e. Saç.
102
puyın
pozbilindî d. Kibirlilik.
pozik e. Hayvan yavrusunun süt
emmesini engellemek için
takılan gem.
pozkufte İri burunlu kimse.
pozkurot Küt burunlu kimse.
pozpan Basık burunlu, küt
burunlu.
pozpelixî Basık burunlu kimse.
porçik d. Saç, dağınık saç.
pozterx İri burunlu kimse.
porkur Yas nedeniyle örgüsü
pudu e. Dişeti.
kesilmiş bayan.
pûç Boş, kof, çürük.
porsimk d. Hızma.
pûç bûn Uyuşmak.
porsipî Ak saçlı.
pûç kirin Uyuşturmak.
post e. Post, deri. (Pehlevice:
post, pûst)
pûk d. Tipi.
pûng d. Yarpuz.
post kirin (Post, derî) Yüzmek.
pûngbecî d. Yabani yarpuz.
pot Kısa kuyruklu, mirişk pot e:
pûrt d. Tüy, saç.
Tavuk kısa kuyrukludur.
poşman Pişman. (Pehlevice:
peşaman)
pûrtikandin Tüylerini yolmak.
(dipûrtikîne, bipûrtikîne)
pûst (Çocuklar birbirleriyle
poşman bûn Pişman olmak.
oynarken) Popoya parmak
poşmanî d. Pişmanlık.
çekerken söylenen sözcük.
(Pehlevice: peşamanîh)
pûstî qûnê bkz. "pûst"
poşman kirin Pişman etmek.
pûstqal d. Portakal.
potre d. Pudra.
pûş e. Kurumuş ot, yaprak vb.
poz e. Burun, pozê wî cixcixe
şeyler.
ye: "Ar etmiyor, burnu yan-
pûşî d. Poşu.
mıyor" anlamına gelen bu söz
pûş û pelax Kurumuş ot, yaprak
arsız kimseler için söylenir.
pozê vvî neşevvitîn: Ar
vb. şeyler.
pûyin Haşlanmiş sebze vb. şey¬
etmemek, burnu yanmamak.
leri avuca alıp sıkmak, (dipû,
pozê kêrê: Bıçak ucu.
bipû)
pozbilind Kibirli.
qab d. Kitap kapağı.
qanqiran d. Kangren.
qaçor d. (Eskiden) Hayvan ver¬
qantir d. Katır.
gisi.
qaf e. 1) Kafa, baş. qafê vvî xera
qapan d. Kantar.
qapax d. Kapak, qapaxa serî:
bûn: Kızmak, kafası bozul¬
Başın üst kısmı, saçların alında
mak. 2) Kafa kemiği,
bittiği yerin biraz ilerisinden
kurukafa.
qafgirûz Kel, dazlak.
qâfik e. Çömlek.
qafilqeda Görünmez bela.
qaf-qor e. 1) İnsan ve hayvan
iskeleti. 2) Öte beri.
qafrût Kel, başı kel olan.
qaj-qaj d. Kümes hayvanlarının
tepeye kadar olan kısmı.
qapî e. Kapı. qapiyê mirada:
İnsanı mutlu eden kimse (veya
şey); murat kapısı.
qapsûn d. Kapsül.
qaqijîn Telaşlanmak, (diqaqije,
biqaqije)
qariş bûn Karışmak, ilişmek.
ürküntüden dolayı çıkardıkları
qarixî Gözün kardan kamaşması.
ses.
qarolî bkz. "qarolye"
qal d. Bahis, bahsetme.
qarolye d. Karyola.
qalib e. Cüsse, fiziki yapı.
qar-qar d. Feryat.
qalik e. Kabuk.
qartik d. Kurumuş yara kabuğu.
qalind Kalın.
qartkulengî bkz. "micirfe"
qalindî d. Kalınlık.
qaryan Feryat etmek, (diqare,
qalix e. Tuzlanıp samanla
korunarak yaza saklanan kar.
qal kirin Bahsetmek.
qaltax Şırfıntı.
qalûç d. Küçük orak.
qam d. Boy, insan boyu.
qame bkz. "berjer"
biqare)
qasid Elçi.
qasna Şakadan, min qasna vver
go: Şaka olsun diye öyle
söyledim.
qasto Güya, sözde. {bkz.
"qaşo")
qamqulî bkz. "xûz"
qaş bûn (Kabuğu) Soyulmak.
qam sekinin çd. Taytay durmak.
qaşik e. Kabuk.
qam ke!/qam bisekine!:
qaş kirin (Kabuğunu) Soymak.
Bebeklerin ayakta durmaları
qaşo Güya, sözde,
için söylenen söz. bu sözle bir¬
qatix e. Süt ürünleri.
likte "qamogulê" kelimesini
qat kirin Katlamak.
de söylerler.
qawin e. Kavun.
qanik Kenger sakızı.
qawîş d. Koğuş.
qavvît
qelişandin
104
qawît d. Bir çeşit helva.
qax e. Kurutularak kışa saklanan
patlıcan, biber, domates gibi
şeyler.
qayil Razı, kabul eden.
qayil bûn Razı olmak.
qayim Dama oyununun berabere
bitmesi.
qayim bûn Dama oyununda
berabere kalmak.
qayim xistin Dama oyununun
berabere bitmesini sağlamak.
qeherandin Kızdırmak, öfke¬
lendirmek, (diqeherîne,
biqeherîne)
qeherîn Kızmak, öfkelenmek.
(diqehere, biqehere)
qehpe Kahpe.
qehpik Kahpe.
qehr d. 1) Kızgınlık, öfke. 2)
Üzüntü, keder, qehr û qotik:
Kahır, elem, acı, keder, qehra
vvî hatin: Kızmak, öfkelen¬
mek.
qaymax e. Kaymak.
qehreman Kahraman.
qaz d. Kaz.
qehrok Çabuk öfkelenen, asabi.
qazaxî d. Gazyağı.
qehwe d. 1) Kahve. 2) Kahve,
qazik d. Küçük tahta kova.
qe Hiç. qe mebê: Deme gitsin,
sorma gitsin, hiç sözünü etme!
qe qal meke: Sorma gitsin,
deme gitsin.
qeberdîn e. Gabardin.
qebhet e. Kabahat.
qeb-qeb d. Keklik ötüşü.
qebr d. Mezar.
qebrax Pezevenk.
qebraxî d. Pezevenklik.
qeda d. Bela, felaket, musibet.
qedandin Bitirmek, sona
erdirmek.
qedir e. Değer, prestij, kadir.
qedyan Bitmek, sona ermek.
qcfes d. 1) Kafes. 2) Küçük,
süslü ve camekânlı çeyiz
sandığı.
qefilandin Soğuktan dondurmak.
(diqefilîne, biqefilîne)
qefilîn Soğuktan donmak.
qefie d. Kafile.
kıraathane.
qela d. Kalay.
qela kirin Kalaylamak.
qelandin Kavurmak.
qelaştin Yarmak, yırtmak.
(diqelêşe, biqelêşe)
qelavv Şişman.
qelaw bûn Şişmanlamak.
qelawî d. Şişmanlık.
qelaw kirin Şişmanlatmak.
qelênek d. Kavrulmuş nohut,
buğday gibi şeyler.
qelibandin Devirmek.
qelibîn Devrilmek.
qelihandin Kökünü kazımak,
kökten yok etmek, kırıma
uğratmak.
qelihîn Kökü kazınmak, kökten
yok olmak, kınma uğramak.
qelin e. Başlık parası.
qelişandin Yarmak, yırtmak.
(diqelişîne, biqelişîne)
qelişîn
qelişîn Yarılmak, yırtılmak.
(diqelişe, biqelişe)
qertîş
105
paralel olarak getirilen yer
adlarının Türkçeleştirilmesi
qelî^. Kavurma.
sonucu unutulmuştur, ayrıca,
qelîştek d. Yarık.
Karacadağ eskiden
qelm d. Döven.
Diyarbakır'a bağlıyken,
qels Zayıf, cılız.
cumhuriyet sonrası Urfa'ya
qels bûn Zayıflamak, cılızlaş¬
mak.
qelsî d. Zayıflık, cılızlık.
dahil edildi.)
qeremendo Karamandola.
(Erkek şalvarlığı olarak kul¬
qelş d. Yarık, yırtık.
lanılan siyah renkli bir cins
qelûn d. Pipo.
bez.)
qelyan Kavrulmak.
qereqûçk d. Serçe parmağı.
qemer Esmer.
qerez d. İnat. bi min ra qereza
qenc İyi.
qene Hiç olmazsa, bari.
dike: Benimle inatlaşıyor.
qerezok İnatçı.
qencvîç d. Kanaviçe.
qerf d. Alay, istihza.
qenhet d. Kanaat.
qerf û qûçik Alay, istihza,
qer Siyah.
qerac e. Çorak arazi.
qerase e. Manivela, lövye.
qeraş Değirmenci.
qerbelek Siyah beyaz renkli
koyun.
qerçimandin Buruşturmak.
dalga.
qerimandin Yormak, bitkin
düşürmek, (diqerimîne,
biqerimîne)
qerimîn Yorulmak.
qerimok d. Hayvanların topalla¬
masına yol açan bir hastalık.
qerçimandî Buruşuk.
qerpal e. Yırtık pırtık giysi.
qerçimîn Buruşmak.
qerpe Yeni doğum yapmış keçi¬
qerçimokî Buruşuk.
lerin soğuktan korunmalarını
qerdiyan Gardiyan.
sağlamak için arkalarına
qerebafûn d. (Eskiden)
Gramofon.
örtülen bez vb. şeyler.
Qers d. Kars ili.
qerebalix d. Kalabalık.
qert Kart, kartlaşmış olan.
qereçî Çingene.
qert d. Elma, hıyar gibi şeylere
Qerejdax d. Urfa il sınırları
içinde bulunan Karacadağ.
(Karacadağ'ın kürtçe adı "kara
dağ" anlamına gelen "Çiyayê
Reş"tir. Ama bu ad asimilasyona
diş geçirme, ısırma.
qertanoz Aşın kartlaşmış olan
insan veya hayvan.
qertîş Çizgi çizgi olan, çizgili,
hatlı.
qert kirin
qert kirin Elma, hıyar gibi
şeylere diş geçirmek, ısırmak.
qerxaş Siyah beyaz renkli
koyun.
qerxûş Bir cins kartal.
qesircf. Şato.
qest d. Kasıt.
qeşa d. Buz.
qeşab d. Kaşağı.
qeşa girtin Buz tutmak.
qeşmer Soytarı, maskara.
qeşmerî d. Soytarılık, gülünçlük.
qet bkz. "qe"
qet d. Arkın suyunu kesmek için
oluşturulan engel.
qet e. İpten bir parça.
qetab d. Deve semerinin iskeleti
olan tahtalar.
qezenc
106
dilek sözü; kolay gelsin!
qewimandin Olaylara maruz
bırakmak, başına (olay)
getirmek.
qewimîn Vuku bulmak, başa
(olay) gelmek, olay olmak.
qewitandin Kovmak, (diqewitîne, biqewitîne)
qewîn Sağlam, dayanıklı.
qewîn kirin Sağlamlaştırmak,
dayanıklı hale getirmek.
qewl e. 1) "Dediği gibi"
anlamında kullanılan sözcük.
2) Randevu ve randevu yeri. 3)
Sözleşme.
qewlik e. Zarf biçimindeki bez
çanta.
qevvm e. Kavim.
qetandin Koparmak.
qews Gevşek.
qeteh d. Akit.
qey Herhalde.
qethen Katiyen, kesinlikle.
qeybet Adam çekiştirme işi,
qethîn Katiyen, kesinlikle.
qetil d. Katletme.
qetilham d. Katliam.
qetil kirin Katletmek.
qet kirin Arkın suyunu kesmek
için set oluşturmak, suyu
kesmek.
qetoberk bkz. "qetobeto"
qetobeto Parça parça olmuş ip.
dedikodu.
qeyd d. 1) Kayıt. 2) At kösteği,
bukağı.
qeyd kirin 1) Kaydetmek. 2)
Atın ayağına bukağı takmak,
köstek vurmak.
qeynter d. Kantar.
qeyntirme d. Köprü vb. yerlerin
kemeri.
qeryan Kopmak.
qeys d. Ölçü.
qevd d. 1) Tutam, demet. 2)
qeysik d. Kuş tuzağı.
Kabza. 3) Bileğin elle bir¬
leştiği yer.
qevvax 3. Kavak.
qewet d. Kuvvet, qewet be!: İş
yapan kimseye söylenen iyi
qeysî d. Kayısı.
qeys kirin Ölçüsünü almak.
qeza d. 1) İlçe, kaza. 2) Kaza. li
qezê ketin: Kazaya uğramak.
qezenc d. Kazanç, kâr.
qezenc kirin
qezenc kirin Kazanmak, kazanç
elde etmek.
qez û qerez "İnat vb." anlamın¬
daki söz.
qirêder
n7
qilopilo d. Hile, dalavere,
üçkâğıt, katakulli.
qilûs Kambur.
qilûsî d. Kamburluk.
qêmîş bûn Acımamak, kıymak.
qimil e. Kımıl.
qibûr d. Tabanca kılıfı.
qimilandin (Bez vb. şeyleri)
qicix Birine veya birinin
hareketlerine karşı sinir olma.
qicix girtin: Birine veya
birinin hareketlerine karşı sinir
olmak.
qiçik d. Yeni doğmuş bebek.
qijik d. Bir çeşit karga.
qijilandin Yağı kızartmak veya
Yakıp sarartmak, (diqimilîne,
biqimilîne)
qimilîn (Bez vb. şeylerin) Yanıp
sararması.
qinat d. Bir tahıl ölçüsü (bir tür
şinik.)
qinêberk bkz. "qinêbinê"
qinêbinê d. Yiyilebilen bir bitki.
yağda bir şey kızartmak, (diqi-
qinût Azla yetinebilen, tutumlu.
jilîne, biqijilîne)
qir d. Kırağı.
qijilîn Yağın kızarması veya
yağda bir şeyin kızarması.
qijnax d. Asalak bir böcek.
qij-qij d. Yağın kızarma sesi.
qir d. Kırım, yok etme, kökünü
kazıma, qira vvî anîn: Kökünü
kazımak, soyunu tüketmek.
qirar d. Karar, qirar girtin:
qil d. Karar.
Karar almak, qirar dan: Karar
qilafet e. Cüsse, fiziki yapı.
vermek.
qilçik d. Kadınların süs için
omuzlarına attıkları bir çeşit
yemeni.
qirax d. Kenar.
qir bûn Kökü kazınmak, kırıma
uğramak.
qilêrc/. Kir.
qirçandin Gıcırdatmak, çatırdat-
qilêrî Kirli.
mak. Reşo tiliyê xu diqirçîne:
qilêrî bûn Kirlenmek.
Reşo parmaklannı çatırdatıyor.
qilêrî kirin Kirletmek.
(diqirçîne, biqirçîne)
qilêrokî 1) Kiri, pasağı seven
qirç-qirç d. Gıcırtı, çatırtı.
kimse, pasaklı. 2) Kirlice, kir-
qirç-qirç kirin Çatırdatmak.
limsi, kirliymiş gibi olan.
qirçyan Gıcırdamak, çatır¬
qiloç e. Boynuz.
damak, (diqirçe, biqirçe)
qilop Eli veya ayağı sakat olan.
qird e. Şans, talih.
qilopanî çd. Takla.
qirdmirî Şanstan yana yüzü hiç
qilopanî d. Dalavere,
üçkâğıtçılık.
gülmeyen, şanssız, talihsiz.
q irêder d. Grayder.
qirepin
qirêpîn d. Gripin (bir tür baş
ağrısı hapı.)
qoçandin
108
qîç bûn Zayıf olmak, cılız
olmak.
qirik d. 1) İmik. 2) Karga.
qîf d. Tutku.
qirim d. Tırpan.
qîj d. Çığlık.
qir kirin Kökünü kazımak, top¬
qîj-qîj d. Çığlık, bağırtı.
tan yok etmek.
qirm û qal bkz. "qirş û qal"
qirn d. Tahmin.
qîjyan Çığlık atmak, bağırmak.
(diqîje, biqîje)
qîl e. Hayvanlann azı dişi.
qirnate d. Klarnet.
qîm Yetme.
qirnî Bir çeşit kene.
qîm kirin Yetmek, yeterli
qirnîyeo bkz. "qirnîyewî"
olmak.
qirp Çatırdama.
qînt d. Çelikçomak oyunu.
qirpandin Çatırdatmak. (diqir-
qîpik İspirto rengi.
pîne, biqirpîne)
qîq Boynu uzun ince olan kimse.
qirpik d. Geğirti.
qîr d. 1) Zift. 2) Bağırtı.
qirpyan Çatırdamak, (diqirpe,
qîrîn d. Bağırtı, gürültü.
biqirpe)
qirqirîn d. Şamata, gürültü.
qirş e. Çalı.
qirşik e. Çalıcık.
qirş û qal Çalı çırpı.
qirwelk d. Mizah (fıkra veya bu
gibi komik şeyler.)
qirxir Ak sakallı.
qîrqîr d. Gürültü, bağırıp çağır¬
ma, velvele.
qîrqîr kirin Gürültü yapmak,
bağırıp çağırmak, velvele yap¬
mak.
qîrqîrok Gürültücü, velveleci.
qîryan Bağırmak, (diqîre,
biqîre)
qisawet d. Endişe, kaygı.
qîş e. Büyük, sarp ve asi taş.
qise d. Konuşma, söz, laf.
qîtqîtî Parça parça, paramparça.
qiseçort Sözleri kaba ve kırıcı
qîtqîtî bûn Parça parça olmak.
olan kimse.
qîtqîtî kirin Parça parça etmek.
qise kirin Konuşmak.
qîz d. Kız.
qişavvî d. Kaşağı.
qîzê Koca'nın karısına hitap
qiyame Aşağıya doğru.
qiyame bûn Aşağıya doğru
yönelmek.
qizilme d. Hastanın içine
düştüğü aşın ateşli hal.
ederken kullandığı sözcük.
qîzik d. Kız.
qîzmet d. Hala kızı.
qîztî d. Kızlık.
qîzxal d. Dayı kızı.
qizilqurt Zıkkımın kökü!
qocix e. Gocuk.
qîç Zayıf, Cılız.
qoçandin İnsanın, yeni doğmuş
qol
hayvan yavrusunun süt emme¬
qulik
109
çevirmek, yönetmek.
sine yardımcı olması.
qor kirin Dizmek.
(diqoçîne, biqoçîne)
qotik d. 1) İzmarit. 2) Kahır,
qol Köpek ve kurt gibi hayvan¬
lardan kesik kuyruklu olanları.
elem, keder. 3) Öldürücü bir
hayvan hastalığı, hayvanlar bu
qolanî/qolanye d. Kolonya.
hastalığa yakalandıklannda
qol bûn (Köpek ve kurt gibi
aniden ölürler (bazen hayvan¬
hayvanlar için) Kuyruğu
lara kızdıklarında şöyle bir
kesilmek.
beddua ederler; "qotik vê
qolinc d. İki omuz arası ve iki
omuz arasında oluşan sızı.
qol kirin (Köpek ve kurt gibi
hayvanların) Kuyruğunu
kesmek.
qolo Kuyruğu kesik olan erkek
köpek.
qom d. Kavim, kabile, tu ji
keto!": "qotik" hastalığına
yakalanasıca! qotika canê te:
zıkkımın kökü!
qozî d. (Taşla oynanan oyunlar¬
da) Nişan taşı, nişan alınan taş.
qub d. 1) Kubbe. 2) Ziyaret,
türbe.
qubale d. Götürü iş.
qoma xu jî fedî nakî?:
qufe d. Üzüm sepeti, küfe.
Kavminden (kabilenden) de mi
qufil d. Kilit.
utanmıyorsun?
qufilandin Kilitlemek.
qondire d. Kundura.
qop eli Veya kolu sakat ya da
kesik olan.
(diqufilîne, biqufilîne)
q u filîn Kilitlenmek, (diqufile,
biqufile)
qopik d. Popo.
qufil kirin Kilitlemek.
qopix Kendini beğenmiş, burnu
qul d. 1) Delik. 2) Anus. 3)
havada olan, kakavan.
qopixî d. Kendini beğenmişlik.
qoq Dövüş horozu.
qor d. Dizi, sıra.
Tilki, tavşan, sincap vb. hay¬
vanların ini.
qulbe d. Kıble, güney, qulba xu
şaş kirin: Pusulasını şaşırmak.
qor bi qor Dizi dizi, sıra sıra.
qulbename d. Pusula.
qor bûn Dizilmek.
qul bûn Delinmek.
qoriçî Korucu.
qulibandin Devirmek, tersyüz
qoriçîtîo' Koruculuk.
qorik d. Sırt.
qorî İdare, idare etme, çekip
çevirme, yönetme.
qorî kirin İdare etmek, çekip
etmek, (diqulibîne,
biqulibîne)
qulibîn Devrilmek, tersyüz
olmak, (diqulibe, biqulibe)
qulik;/ Delik.
qursik û pirsik
qursik û pirsik
110
qulik û pilik Köşe bucak, tenha
ve sığıntılık yerler.
qurçimîn Boynu kopmak.
qurçimyê!: Boynu kopasıca!
(kadın için.) qurçimyo!:
quling e. Turna.
qulix d. Karakol, kolluk.
Boynu kopasıca! (erkek için.)
qul kirin Delmek.
(diqurçime, biqurçime)
qulp d. 1) Kulp. 2) İlik, elbise
qurç kirin (Göz) Kırpmak.
qurde İşe yaramayan, cılız ve
iliği.
qulpik d. Kulplu tas.
yaşlı yük hayvanı.
qulpîn Kulpu olan, kulplu.
qure Kibirli.
qulqulî Delikli, delik delik olan.
quretî d. Kibirlilik.
qulrwîvî/qulruvî d. Tilki ini,
qurf Saç, tüy gibi şeyleri kesme,
tilki yuvası.
kısaltma, kırpma.
qurf kirin Saç, tüy gibi şeyleri
qult d. Yudum.
qultandin bkz. "daqultandin"
kesmek, kırpmak.
qul û pil bkz. "qulik û pilik"
qurifandin bkz. "quraftin"
qulwela Kurân'ın "kulhuvel-
qurifin 1) Bükülerek kopmak,
lahu" diye başlayan ihlas
bükülerek kırılmak. 2) Paniğe
kapılmak, (diqurife, biqurife)
süresi.
qurincandin Çimdiklemek.
qumrî d. Kumru.
(diqurincîne, biqurincîne)
qunc d. Köşe.
quncik d. Köşe.
qurincok d Çimdik.
qunçik d. Düğme.
quri-qur d. Karın gurultusu.
quraftin Bükerek koparmak,
qurix Koruk üzüm.
bükerek kırmak, di xu da
qurm d. Ağaç kütüğü.
quraftin: Duyduğu acıyı,
qurnefil d. Karanfil.
üzüntüyü sezdirmemek, gizli
qurp Kuluçka.
gizli üzülmek,
qurp ketin Kuluçkaya yatmak.
(diqurêfe,
biqurêfe)
qurçandin (Göz) Kırpmak.
qur-qur d. Kurbağanın çıkardığı
ses, vıraklama.
(diqurçîne, biqurçîne)
qurqur beg İmalı olarak "büyük
qurçik d. Giysi parçası, bez
adam", "bey" anlamında kul¬
parçası, paçavra vb. şeyler.
qurçik û pirçik Giysi parçası,
paçavra, bez parçası vb. şeyler.
qurçimandin Boynunu kopar¬
mak, (diqurçimîne,
biqurçimîne)
lanılır. Zeyno qîza qurqur
begê ye! Zeyno qurqur bey'in
kızıdır!
qursik d. Yama.
qursik û pirsik Bez, kumaş
parçası, elbise yamamada kul-
quruşo
lanılan dokuma maddesi vb.
şeyler.
quruşo Paragöz (erkek.)
qurût bûn Eğilerek, kuş misali
111
qvvas
sıkıntı çekmek; anası ağlamak.
qûnç d. Taş yığını.
qûnç kirin Taşları üst üste yığ¬
mak.
(el yardımı olmaksızın) su
qûndax d. Tüfek dipçiği.
içmek, ez dikim qurûtî avê
qûnde İffetsiz.
bibim: Kuş misali su içe¬
qûnderzk d. Ufak dikiş.
ceğim.
qûndetîc/. İffetsizlik.
qusandin Süt, ayran gibi şey¬
lerin kaynarken kesilmelerine,
ekşiyip kabarmalarına neden
olmak, (diqusîne, biqusîne)
qusêsî Koyun kırkımcısı, koyun
kırkan kimse.
qusyan süt, ayran gibi şeylerin
kaynarken kesilmeleri, ekşiyip
kabarmaları, (diquse, biquse)
qut Kesik, kopuk.
qutifin Soğuktan donacak duru¬
ma gelmek, (diqutife,
biqutife)
qutik e. Kadınların giydiği,
yarım kollu, süslü bir çeşit
ceketimsi giysi.
qut kirin Kesmek, koparmak.
qutnî Bir çeşit dokuma maddesi.
quz e. Kadın cinsel organı.
quzek Dalkavuk, yaltakçı.
quzekî d. Dalkavukluk.
qûnek Homoseksüel, ibne.
qûngir İri kıçlı kimse.
qûnkişk 1) "Kıçı yerde sürünen"
anlamındaki bu sözcük
oldukça şişman, hantal ve iri
kıçlı kimselere söylenir. 2)
Küçük çocukların kıç üstü
sürüklene sürüklene
yürümeleri.
qûno Homoseksüel, ibne.
qûrix d. Kutup yıldızı.
qûrîn d. Feryat.
qûr-qûr d. Feryat.
qûryan Feryat etmek, (diqûre,
biqûre)
qûş d. Kuskun.
qûş kirin Kuskunlamak.
qûşxane d. Tencere.
qût e. Tavuk yemi.
qût î nemrut Ölmeyecek kadar
quzo! Yalaka herif!
yiyeceği (veya azığı) olan.
qûçik bkz. "qerf û qûçik"
Reşo qût î nemrut e:
qûn d. Kıç. qûn lê qetyan/qfina
vvî qetyan: Bütün gücünü kul¬
Reşo'nun ölmeyecek kadar
azığı var.
lanarak uğraşmak, çok zorluk
qwand Denk, emsal, kadar.
çekmek, çok yorulmak, çok
qwas Kadar, miktar.
R
rabûn Kalkmak, rabûn pê:
Otunna dunımundan ayakta
durumuna geçmek; ayağa kalk¬
mak, rabûn ser niga: Oturma
durumundan ayakta durumuna
geçmek; ayağa kalkmak.
racan Üstüne gitme, (biriyle)
dalaşma.
radan (Mecazi) Cinsel ilişkide
bulunmak, (radide, rade)
rahêlan Tutmak, kapmak, kaldır¬
mak, hela rahêle vî çevvalî: Şu
gelmek.
rast derketin Doğru olduğu
anlaşılmak, doğru çıkmak.
rast hatin Rast gelmek, rastla¬
mak.
rastı d. Doğruluk.
rastî hev hatin Rastlaşmak.
rast kirin Doğrultmak, doğru hale
getirmek.
rast û rast Doğrudan doğruya.
raxistin Sermek. (1. radixe, raxe
2.radixîne, raxîne)
çuvalı kaldırıversene. rahêlan
reben Zavallı.
hev: Güreşmek, kepışmak. me
reca/rica Rica.
rahêla hev: Güreştik, (kapıştık.)
recîd. Dilencilik.
rahîştin Bir şeyi almak için el
ref e. Kuş sürüsü.
atmak, bir şeyi yakalamak veya
ref Yandaş.
tutmak için davranmak, rahîştin
reh e. 1) Damar. 2) Bitki-ağaç
hev: Güreşmek, kapışmak, min
û Seydo me rahîşt hev:
Seydo'yla güreştik, (Seydo'yla
kapıştık.) (radihêle, rahêle)
raketin Yatmak.
rakirin Kaldırmak.
ramûsan bkz. "maç"
ramûsandin bkz. "maç kirin"
rapelîk Musallat olma, başına
bela olma.
rarû Yüzyüze olma hali. em
rarûyî hev hatin: Yüzyüze
geldik.
kökleri. (Pehlevice: reg)
rehet 1) Kolay, basit, rahat. 2)
Sağ, esen, rahat.
rehet bûn 1) Kolay olmak, rahat
olmak. 2) İyileşmek.
rehetî d. 1) Kolaylık, rahatlık. 2)
Esenlik, huzur, rahat.
rehet kirin 1) Kolaylaştırmak,
rahat hale getirmek. 2) Rahat
etmek, esenlikli ve huzurlu hale
gelmek.
rehm d. 1) Rahim. 2) Merhamet.
lê hatin rehmê: (Ona)
rast d. Düzlük, meydan.
Merhamet etmek, acımak.
rast 1) Doğru. 2) Sağ, sağ yön.
Xwedê li vvî hat rehmê: Tann
rast bûn Doğrulmak, doğru hale
ona acıdı.
rehme
Reza
113
rehme d. Rahmet.
reşik Siyahi, zenci.
rehmeti Rahmetli.
reşi-qûl Simsiyah.
reh û rîçik Bitki-ağaç kökleri,
kök tüyleri vb. şeyler.
remi d. Remil.
reşîd. Siyahlık.
reş kirin Siyahlaştırmak.
reşotankî Kara kuru kimse.
reng e. Renk.
reşreşk d. Çöreotu.
rengîn Renkli.
reş ve hatin (Gözün) Kararması,
rentele Kafadan yana sakat kimse.
rep Sertleşip dikleşme.
çavê min reş ve tên: Gözlerim
kararıyor.
repal Züğürt, çulsuz.
rev d. Kaçış.
repandin "Pat küt" dövmek.
revandin Kaçırmak, bi revandin
(direpîne, birepîne)
rep bûn Sertleşip dik hale
gelmek.
dan: Kaçırtmak.
revandî Kaçınlmış olan.
revî revî Apar topar, kaçarcasına.
repîn d. Ayak gürültüsü, tepinme.
revyan Kaçmak.
rep kirin Sertleştirip dik hale
revvag d. Çadır siperliği.
getirmek.
req e. Su kaplumbağası.
reqandin Patırtılı bir şekilde
dövmek, (direqîne, bireqîne)
reqas d. Oyun, dans, raks.
reqas Dansçı, rakkas.
reqisîn Dansetmek, raksetmek.
revvan Rahvan.
rewaqe d. Mercimek ve nohut
tınazı.
rewiqîn Ekinin veya meyvanın
boş, kof, çürük olması.
(direwiqe, birewiqe)
rex e. Yan, kenar.
reqîn d. Patırtı, takırtı.
rext e. Fişeklik.
req-req d. Patırtı, takırtı.
rez e. Bağ, üzüm bağı.
req-rût Bomboş, tamtakır.
resas e. Kurşun.
reş Siyah, kara.
(Pehlevice: rez)
Reza Diyarbakır'ın Bağlar semti.
(Burası eskiden üzüm bağları ile
reşandin Serpmek.
ünlüydü, bugün bu isim unutul¬
reşayî d. Siyahlık, karalık.
maya yüz tutmuş, bunu sürekli
reşbelek Siyah beyaz renkli.
annem kullanırdı. Bağlar ismi
reş bûn Siyahlaşmak.
yöneticilerce asimilasyon para¬
reşek d. Çeyrek.
lelinde o semte verildi, ama
reşêşk d. Çilenti.
annem ve onun yaşındakiler
reşê tarî Koyu siyah renk.
Bağlar ismini hemen hemen hiç
reş girêdan Yas tutmak; karalar
kullanmadılar, belki de alışkan¬
bağlamak.
lıktan dolayı Kürtçe ismi tercih
rezîl
ettiler)
rezîl Rezil, rezîlî aleme kirin: Ele
rind
114
rêz bûn Dizilmek.
rêz kirin Dizmek.
güne karşı rezil etmek, rezîl û
rib d. Çeyrek.
rusya: Rezil ü rüsva.
ribabt/ Rebap.
rê d. Yol. dan rê: Gidilecek yere
ribik e. Bidon.
doğru yola çıkmak, yola koyul¬
ricif Titreme, ürperti.
mak, ji rê derxistin: Aklını
ricifandin Titretmek, ürpertmek.
çelmek, baştan çıkarmak;
ricifin Titremek, ürpermek.
yoldan çıkarmak, riya vvî
ricim Kötüleme, taşlama.
vêketin: Yolu düşmek, riya xu
ricimandin Kötülemek, taşlamak.
şaş kirin: Yanlış yola sapmak,
rihal d. Damat tarafının hazırlayıp
yolunu şaşırmak.
rcber Rehber.
gelin olacak kızın evine
götürdüğü ve daha sonra kızın
rêberîd. Rehberlik.
çeyizinin de buna katılmasıyla
rêbir Haydut, eşkıya, yol kesen.
oluşturulan eşya.
rêdan Göstermek, vvî rismî rê
min bide: O resmi bana göster.
riham d. Alt dudağın alt kısmı,
bamteli.
rêjber Rençber.
rihan d. Reyhan.
rêjberîö'. Rençberlik.
rijandin Dökmek, (dirjîne, bir-
rêj kirin Kazımak.
rêketin Yola çıkmak, yola koyul¬
jîne)
rijî Yağsız yiyecek.
mak, erebe bi rê ket: Araba
rijyan Dökülmek, (dirje, birje)
yola çıktı.
rik d. Kafayı (birine) takma işi,
rêkirin Yolculamak, yolcu etmek.
inat, kin. rika xu lê girêdan:
min meta xu bi rê kir: Halamı
(Birine) Kafayı takmak, başına
yolculadım.
bela olmak, (biriyle) inatla
rêvvî Yolcu.
uğraşmak. Soro rika xu li min
rêvvîtî d. Yolculuk.
girêdaye: Soro kafayı bana tak¬
rêx d. Sığır pisliği.
rêxistin Yolculamak, yolcu etmek.
te Bazo bi rê xist?: Bazo'yu
yolculadın mı?
rêz d. 1) Satır, yazıdaki satır. 2)
mış.
rikêb d. Saldırı.
rikêb kirin Saldırmak, min
rikêbî ser vvî kir: Ona
saldırdım.
Dizi, sıra. bi reze: Dizili, bi rêz
rim d. Mızrak.
xistin: Sıralamak, ez ê nuha
rincik Pürüzlü, yırtık bez, giysi
navê zaroka bi rêz xim: Şimdi
çocuklann adını sıralayacağım.
vb. şeyler.
rind Güzel, iyi.
rind bûn
rind bûn Güzelleşmek, güzel
olmak.
ruh
115
rîşîn Püsküllü.
rîşk d. Bit yumurtası, sirke.
rindî d. Güzellik, iyilik.
rîyin Sıçmak, (dirî, birî)
rind kirin Güzel etmek, iyi
ro d. 1) Gün. ro bi ro: Gün gün,
etmek.
gün be gün. rokê pêş da: Bir
rindtir Daha güzel, daha iyi.
gün evvel, royê pê da: Gün
rino Dokuma tezgahında kul¬
boyu, bütün gün. 2) Gündüz. 3)
lanılan ağaçtan tarak.
rism e. Resim.
ristin Eğirmek, (dirêse, birêse,
rist)
Güneş, ro vekirin: Güneş
açmak, hava aydınlanmak.
roava d. Batı.
rocîMz. "rojî"
rişme d. Yular.
rohilatd. Doğu.
riz d. Pirinç.
rojin d. Baca.
rizandin Çürütmek, (dirizîne,
rojî d. Oruç.
birizîne)
rokirin Dökmek, boşaltmak, gen¬
rizyan Çürümek. (dirize, birize)
ime nav vvî çewalî roke erdê:
rizyayî Çürük, çürümüş olan.
Çuvalın içindeki buğdayı yere
rî d. Sakal, rî berdan: Sakallarını
boşalt.
kesmeyip uzatmak, sakal bırak¬
Romî Türk.
mak.
ron 1) Berrak. 2) Sıvı, cıvık, açık
rîçaU. Reçel.
rîçik bkz. "reh û rîçik"
rîkê Sık sık altını pisleten kız
çocuğu.
rîko Sık sık altını pisleten erkek
çocuk.
rîs e. Yün iplik.
rîsipî e. Yaşlı, ihtiyar, sakalı ağar¬
mış olan yaşlı kimse.
rîsî d. Kışın hayvanlara
yedirilmek üzere saklanan
burulmuş kuru ot destesi.
rîsîn Yünden yapılmış olan,
yünlü.
rîş d. Ur, şark çıbanı.
sıvı, sulu sıvı, açık ince sıvı.
ron bûn Sıvılaşmak, cıvıklaşmak,
sulu hale gelmek, (sıvı) açık
ince olmak.
ronî Aydın, ışıklı.
ronî bûn Aydınlanmak, ışıklı hale
gelmek.
ronî kirin Aydınlatmak, ışıklı hale
getirmek.
ronkayî d. Aydınlık, berraklık.
ron kirin Sıvılaştırmak, cıvık¬
laştırmak, (sıvıyı) açık ince hale
getirmek.
rot e. İnce direk, uzunca sınk.
ruh e. Ruh. bê ruh mayin: Yüzü
rîşik d. Püskül.
saranp solmak, cansız ve güçsüz
rîşî d. Püskül, saçak.
kalmak, mîna ruhê xu zanîn:
Ruha
rvvîvî/rüvî
116
Çok iyi bilmek, "adı gibi
rûdan Yüz vermek, şımartmak.
bilmek", ruh jê kişyan: Ruhu
rûgirtin Yüz bulmak, şımarmak.
bedeninden ayrılmak, ölmek.
rûgirtî Şımank.
ruh tê neman: Beti benzi
rûken Güleryüzlü.
kalmamak.
rûmet d. Yüzakı, şeref.
Ruha d. Urfa. (Pehlevice: Orya)
ruhber Canlı.
ruhistîn Azrail.
rûn e. Yağ. rûnê helandî: Erimiş
yağ. rûnê malê: Hayvansal yağ.
rûnê nebati: Bitkisel yağ.
rütbe d. Rutubet, (bkz. "şilekî")
rûnerm Yumuşak yüzlü.
rû e. Yüz, surat, bi dev û rüya:
rûnermî d. Yumuşak yüzlülük.
Yüzüstü, dan rû: Kabahatini,
kusurunu yüzüne karşı söyleyip
rûnişkandin Oturtmak.
(rûdinişkîne, rûnişkîne)
ayıplamak; yüze/yüzüne vur¬
rûniştin Oturmak, (rûdine, rûne)
mak, ji ruyê xu a vê t in: Bir
rûreş Yüz kızartıcı bir iş yapan,
istekte bulunanı bir bahane ile
uzaklaştırmak, "başından atmak
yüzü kara kimse.
rûreşî d. Yüz kızartıcı durum.
veya savmak", ruyê vvî
rûsipîti d. Yüzaklığı, şeref.
neêşyan: Utanması sıkılması
rûşuşti Terbiyesiz, saygısız kimse.
olmamak, yüzsüz olmak, ruyê
rût 1) Tüysüz, çıplak. 2) Züğürt,
vvî negirtin: Çekinme, sıkılma
çulsuz, rût î repal: Beş parasız,
gibi nedenlerle bir kimseden bir
züğürt, çulsuz kimse, rût û pût
şey istemeye, ona bir şey söyle¬
kirin: Soyup soğana çevirmek,
meye çekinmek; yüzü tutma¬
beş parasız bırakmak.
mak, ruyê xu reş kirin: Yalan
rût bûn 1) Tüysüzleşmek, çıplak
yere konuşmak; yüzünü kara
olmak. 2) Züğürtleşmek, beş
etmek, ruyê te reş be!: Yüzün
parasız olmak.
kara olsun! yalancı! rû ji rû
rût kirin 1) Tüysüzleştirmek,
fedî dike: İnsanlar karşı karşıya
çıplaklaştırmak. 2)
gelince daha kolay uzlaşırlar.
Züğürtleştirmek, beş parasız
rûber Yorgan önyüzü.
rûbes d. Okçur otu. (Pehlevice:
rêpas, rêwas)
rûçikandin Yolmak, (dirûçikîne,
birûçikîne)
rûçikîn Yolunmak.
bırakmak.
rûto Beş parası olmayan, züğürt,
meteliksiz ve itibarsız erkek.
rvvîn/rün d. Kök boyası.
rvvîvî/rüvî e. 1) Bağırsak. 2) Tilki.
sadir d. Sebze fidesi.
saqo e. Ceket.
sadir bûn (Birinden) Olmak,
sar Soğuk.
(birinin) belinden gelmek,
sar bûn Soğumak.
(birinin) dölü olmak. Oso ji
sargermî d. Nezle.
Remo sadir bûye: Oso,
sari d. Soğukluk.
Remo'nun dölüdür.
sarîbarî Abuk sabuk (söz, laf.)
safî Tamamiyle, tamamen, safı.
sarînc d. Sarnıç.
safî bûn Saf olmak, duru olmak,
sar kirin Soğutmak.
safı olmak.
safi kirin Duru etmek, saf hale
getirmek, safı etmek.
sagat Avare, işsiz güçsüz,
serseri.
sarogerm Ilık.
satan bkz. "çîp"
satil d. Bakraç.
satilko Bakracımsı, bakraç biçi¬
minde.
sak e. Manda yavrusu.
sator d. Satır, kesici satır aleti.
sal d. Yıl, sene. sala çvvînî, (sala
savv d. Ürküntü, ürkme.
çûnî): Geçen yıl. salê mehê
carê: Ayda yılda bir. salê pê
da: Yıl Boyu, bütün yıl. salê
tê: Gelecek yıl.
sal Yaş, doğuştan beri geçen
zaman, evv sê salî ye: O üç
yaşındadır.
salawext Yılın bütün zaman¬
larında, yıl on iki ay.
salix e. Salık, haber, salix dan:
(Birşeyi, birini) Onun uygun
olduğunu söylemek, tavsiye
etmek.
salixxirab Kötü salıklı.
savv girtin Ürkmek, dehşete
kapılmak.
savvgirtî Ürkmüş olan, dehşete
kapılmış olan.
sax Sağ, canlı, esen. sax bî!:
Teşekkür ederim! Eksik olma!
Sağol!
sax bûn Sağ olmak, sağlığına
kavuşmak, iyileşmek.
saxî d. Sağlık.
sax kirin Sağaltmak, sağlığına
kavuşturmak, iyileştirmek.
saxmîrat Daha ölmeden malı
mirasa kalan kimse.
sam d. İğrenç koku.
saxtî d. Yoklama.
sandoq d. Sandık.
saxtî kirin Yoklamak, here sax-
saq d. 1) Ayak bölümü olmayan ve
dize kadar uzanan bir çeşit çorap,
tiya mirîşka bike: Git tavuk¬
ları yokla.
tabansız çorap. 2) Çorap, çizme
saya Sade örülen nakışsız örgü.
gibi şeylerin ayak bölümünden
sayî Açık hava, berrak hava.
yukanda olan kısmı.
saz d. Saz, çalgı.
sazbend
sazbend Çalgıcı.
118
ser
babamın üzerini arıyorlardı.
sazbendi d. Çalgıcılık.
seklavvî Bir cins asil at.
seba İçin.
sekman Keskin nişancı.
sebir d. Sabır.
selepatî Üstünkörü.
sebir kirin Sabretmek.
selevvat d. Salavat.
sebirîn Sabretmek, (disebire,
selexane d. Kesimevi.
bisebire)
sebî Çocuk.
sed e. Yüz (yüz sayısı), sed qat:
selexane Hantal, oldukça şişman
ve ağırcanlı kimse.
selitîn Musallat olmak, evv li
Yüz kat, kat kat, pek çok
min selitiye: O bana musallat
(kıyaslama deyimi.)
olmuş, başıma bela olmuş.
seder d. Sedir.
sedqe d. Sadaka.
seet d. Saat. seet çend e?: seet ji
pênca ra dibuhure du deqe û
(diselite, biselite)
selte d. Salata, selta firingya:
Domates salatası, selta xiyara:
Cacık.
nîv: Saat kaç? Saat beşi iki
selvvan/servvan Deve çobanı .
buçuk dakika geçiyor, seet
semitîn (Derinin) Soyulması.
çend e? seet ji pênca kêm sê
deqe: Saat kaç? Saat beşe üç
dakika var.
(disemite, bisemite)
semt d. Bir kimsenin çevresi,
etrafı, yanı yöresi, ji Kamo ra
sehan d. Tabak.
bibêje bira bi semta min
sehet d. Sıhhat, sehet be!:
nekeve: Kamo'ya söyle sakın
Sıhhatler olsun! sehetxweş:
"Ağzına sağlık" anlamındaki
sözcük.
sekbav "Köpeğin dölü" anlamın¬
da bir küfür.
uğramasın yanıma.
seqem d. 1) Ayaz. 2) Zatürre.
seqem girtin: Zatürre olmak.
ser e. Baş, kafa. bi serê (...): Bir
kişinin adına yemin edilirken
sekin duruş.
"(...) başı hakkı için"
sekinandin Durdurmak, bi sek-
da, adına yemin edilen kişinin
inandin dan, (dan sek¬
anlamın¬
adından önce kullanılan yemin
inandin): Durdurmak, (disek-
biçimi, bi serê xu: Bir başına,
inîne, bisekinîne)
tek başına, hatin serê vvî: 1 .
sekinin Durmak, bise!: dur!
("bisekine"den.)
se kirin Üzerini aramak, yokla¬
Kötü durumla karşılaşmak 2.
Beklenmedik, şaşırtıcı bir olay
veya durumla karşılaşmak;
mak, kontrol etmek, polêsa
"başına gelmek", serê merî:
bavê min se dikirin: Polisler
Her bir kimseye; adam başına.
119
ser
serê te (vve) sax be: Başın
sen
sağıma yardımcı olan kimse.
(başınız) sağolsun. serê vvî
serberjêr Başaşağı doğru.
êşandin: 1. Gereksiz sözlerle
serbest 1) Serbest, özgür. 2)
(onu) bunaltmak 2. Bir iş için
Başına buyruk kimse.
(onu) tedirgin etmek, uğraştır¬
serbest bûn Serbest olmak.
mak, serê vvî ketin belê: Başı
serbest kirin Serbest etmek.
belaya girmek, serê vvî ketin
serbesti d. Serbestlik.
teşqelê: Başı derde girmek.
serbilind Şerefli, onurlu.
serê vvî xistin belê: (Onun)
serbilindî d. Şeref, onurluluk.
Başını belaya sokmak, serê xu
sercil d. Kaparo.
kirin ber xu: Başını önüne
serçavî Baştacı edilen, büyük
eğmek, serê xu x istin belê:
Başını belaya sokmak.
(Pehlevice: ser)
ser Üst. di ser ra: Üstünden,
değer verilen, üstün tutulan.
sergin e. Tezek. (Pehlevice:
sergîn)
sergome Kocaman kafalı kimse.
üzerinden, di ser ra çûn:
sergoş Geme bağlanan ip.
Taşmak, sıvı şeylerin kabı
sergovend Halayda başı çeken
taşırması,
li ser: Üzerinde,
kimse.
üstünde, li ser hev: 1 . Tekrar
serhed d. Hudut boyu.
tekrar, birbiri arkasından 2.
serhcvde Başa kakma, tenkit.
Birbirinin üstünde, ser dilê vvî
serhezok Başı sürekli titreyen,
tirş bûn: Midesi ekşimek,
midesi yanmak, ser sera, (ser
çava): Memnuniyetle, hiç
rahatsız olmaksızın; "başımla
beraber."
sera d. Saray. (Pehlevice: seray,
sray)
serad d. İri delikli elek.
titrek başlı olan insan veya
hayvan.
serhêl Halayda başı çeken
kimse.
seridandin Kalburdan geçirmek.
seridîn Kalburdan geçmek.
şerik e. 1) Başçık, başcağız. 2)
İğ başlığı.
serapê Baştan başa.
serişk Dik kafalı.
serapîra Bunca ömürden sonra,
serî 1) Başlık. 2) Baş, kafa, uç.
yaşlı haliyle, yaşlanmış olduğu
ji serî da Başından, baştan, ji
bir sırada.
serî heya binî: Her yönüyle,
serbazî Yüklemede ikinci kat
yük.
serberê Koyun sağımında,
koyunların başlarından tutup
iyice, baştan aşağı, serî lê bela
bûn: Başı çok ağnmak,
başı
çatlamak, serî Iê gerandin:
Oyalamak, serî 1c vverimîn:
serî hildan
sêgavk
120
Gürültü vb.'den dolayı rahatsız
örtü.
olmak; kafası balon gibi
şerre Yol üstü.
şişmek, serî lêxistin: Müracaat
serrût Kel.
etmek, baş vurmak.
sersal d. Yılbaşı.
serî hildan Baş kaldırmak.
serseri Serseri.
serkel d. Fazla kaynama.
serşivan Kaliteli çoban, ehil
serkul e. Eşek dışkısı.
serma d. Soğuk, serma girtin:
çoban, usta çoban.
serşo d. Yıkanma yeri, banyo.
Soğuk almak, üşütmek, serma
ser şuştin Banyo yapmak.
hilanîn: Soğuk almak, üşüt¬
ser û kine e. Üst baş.
mek.
ser û pê Kelle paça.
sermiyan e. Sermaye, anamal.
servekirî Üstü açık olan.
sermiyan Reis, aile reisi.
serwext Anlayışlı, haberdar.
scrmiyandar Sermayedar.
serxoş Sarhoş.
ser nixamtin Örtbas etmek.
serxoş bûn Sarhoş olmak.
serobin Altüst.
serxoşî d. Sarhoşluk.
scrobin kirin Altüst etmek.
serxoş kirin Sarhoş etmek.
serpalî Ekin biçen işçilerin başı,
şevval d. Soru.
orakçıbaşı.
serpişt d. Kırkılan koyunların
sırtında kırkılmadan bırakılan
kısım.
sewal kirin Sormak.
sewax d. Sıva.
sewax kirin Sıvamak, sıva vur¬
mak.
serpişte Sırtüstü.
sewq Sevk.
serqame Yukarı doğru.
sewqat d. Sevkiyat.
serqeydem (Tarlada) Hat başı,
sewq kirin Sevketmek.
hat başlangıcı.
serqiyame Yukarı doğru.
serqot Başında başlık veya örtü
olmayan, başaçık.
sevvs Akli denge bozukluğu.
sevvsî bûn Akli dengesi bozul¬
mak.
sevvt d. Avaz.
serqûnç Ağzına kadar dolu kap.
sexî Cömert.
serrast Düzeltilmiş olan.
seyandin Sıvamak, sıva vurmak.
serrast bûn Düzelmek.
serrast kirin Düzeltmek, ez
(diseyîne, biseyîne)
seyandî Sıvalı.
dikim herim antênê serrast
seyd d. Av.
bikim: Anteni düzeltmeye
seydvanî Avcı.
gidiyorum.
seyran d. Piknik.
serrax d. Yorganın üzerine atılan
seÜç.
segoşe
singilk
121
sêgavk d. Üç adım uzun atlama.
sike d. Demir kazık.
sêgoşe Üçgen.
sikran Ölüm hali, ölüm
sêkevir Üç taşla telak atma,
karıyı taşla boşama işi.
sêl d. Ekmek sacı.
döşeğinde olma hali.
siktir kirin Defetmek, siktir
etmek, siktir be!: Defol!
sênî d. Sini.
sik û sar Sopsoğuk.
sêr öf Seyir.
silav d. Selam, silav dayin:
sêr kirin Seyretmek.
Selam vermek, silav girtin:
Sêrt d. Siirt.
Bir kimsenin selamına karşılık
sêsibe Üç gün sonraki gün.
vermek; selam almak, silav
sêsid d. Üç yüz.
kirin: Selam etmek.
sêşemîo' Salı.
silek Korkak, eli kalkmayan.
sêv d. Elma.
silh d. Silah.
sêvanok d. Uyluk kemiği.
Silîva d. Diyarbakır'ın Silvan
sêvok d. Uyluk kemiği.
ilçesi.
sêvvan e. Değnek.
Silîvî Silvanlı.
Sêvvas d. Sivas.
sim e. Hayvan tırnağı, hayvan
sêvvî Öksüz.
toynağı. (Pehlevice: sumb)
sêwîtî d. Öksüzlük.
simaq d. Sumak.
sêxîçk d. Üç taşla oynanan bir
simêl d. Bıyık, simêl berdan:
Bıyıklarını kesmeyip uzatmak,
oyun.
sêzde e. On üç.
bıyık bırakmak, simêlê vvî şûr
sibat/sebat d. Şubat.
nabire: Çok büyüklenmeyi,
sibe d.
kimseden çekinmesi kalma¬
1) Yarın. 2) Sabah, siba
te bi xêr!: Hayırlı sabahlar!
Günaydın!
sibeda Yarın, ez ê sibeda
vverim: Yarın gelirim, kî sibe¬
da tê? Yarın kim geliyor?
mayı anlatır.
simêlboq Palabıyıklı.
simil e. Başak.
simsim Üzeri simli olan kadife
vb. şeyler.
sifet e. Sima, yüz.
sine d. İğde.
sifire. Bakır.
sinciq d. Ceviz, bademiçi gibi
sifîl Sivil.
şifre d. Sofra. (Pehlevice: stefr)
sihêr d. Sihir.
sihêrbaz Sihirbaz.
sihorü' Sahhur.
sihorîk d. Sincap.
şeylerden yapılan sucuk.
sincirandin (Fırın, tandır vb.
yerleri) Isıtmak.
sincirîn (Fırın, tandır vb. yer¬
lerin) Isınması.
sing e. Kazık.
sıngo
sogilme
122
singilk e. Ufak ve kısa kazık.
sivikayî d. Hafiflik.
singo e. Süngü.
sivik kirin Hafifleştirmek.
singodevvran (Eskiden) Göğüs
sivikîef Hafiflik.
göğüse çarpışmayı anlatan bir
sözcük.
sivînek d. Dam vb. yerlerin
saçağı.
sinhet e. Sanat, meslek.
sivîng bkz. "sivînek"
sinetkar Sanatkâr.
sivve Sıyrık, hafif yara.
sinî d. Sini.
sixletî d. Kalabalık.
sipî d. Bit.
sixte Sahte.
sipî Beyaz, ak.
sixtekar Sahtekâr.
sipî bûn Beyazlaşmak.
sixtekarî d. Sahtekârlık.
sipîçk d. 1) Gözakı. 2) Yumurta
sixye Sıhhiyeci, iğneci.
akı.
sipîçolkî Beyaza çalan renkte
olan.
sixyetî d. Sıhhiyecilik.
sî d. Gölge.
sî e. 1) Otuz. 2) Deri, giyecek
sipî kirin Beyazlaştırmak.
imalatında kullanılan hamlığı
sip î sax Capcanlı, sapasağlam.
giderilmiş deri.
sipî w boz Apak ve temiz olan.
sîng d. Göğüs.
siqî d. Fitil, tampon.
sînor d. Sınır.
siqî Sert içimli tütün.
sîpe Sıpa.
sirgûn Sürgün.
sîper d. Siper.
sisê Üç.
sîr d. Sarımsak. (Pehlevice: sîr)
şist Gevşek. (Pehlevice: sust)
sîravk d. Tuzlu su.
şist bûn Gevşemek.
sîrbend Atın göğsüne takılan
sistî d. Gevşeklik. (Pehlevice:
sustîh)
süsleri, at'ın süs takımı.
sîrkirî Sarmısaklanmış olan.
şist kirin Gevşetmek.
sîrkut e. Sarımsak döveceği.
sisto pisto Gevşekçe.
sîrmast d. Yoğurt ve sarımsaktan
sitar Koruma.
oluşan bir yemek.
sitare d. Barınma yeri, sığınak.
sîsalk d. Akbaba.
sitêr d. Yataklık, yatakların
sîtil d. Kazan.
konulduğu yataklık.
sitirandin Korumak.
sîxur Oklu kirpi.
sobe d. Soba. soba ceyranê:
sitirîn Barınmak.
Elektrik sobası, soba êzinga:
siûd d. Şans, talih.
Odun sobası, soba komirê:
sivik Hafif.
sivik bûn Hafifleşmek.
Kömür sobası.
sofi Sofu.
sol
sogilme d. Beğendi (alinazik)
yemeği.
sol d. Ayakkabı.
sonî sonî Eninde sonunda.
Swêrek
123
Simo'ya emanet edebilir.
stendin Almak.
stevvr Sütten kesilmiş olan hay¬
van.
sor Kırmızı.
stêvvrk d. Yıldız.
sorboz Bir at cinsi.
stran 1) Türkü söylemek. 2)
sor bûn 1) Kırmızılaşmak. 2)
Kızarmak.
Yoğurmak, (distrê, bistrê)
stran d. Türkü.
sorgul Bir cins buğday.
subhanela
sorik d. Kızamık.
sukr d. Suyu kesmek için
soring d. Kırmızı renkli bir cins
toprak.
sor kirin 1) Kırmızılaştırmak. 2)
Kızartmak.
sorsork d. Düğün evi belli olsun
diye bir sopanın ucuna takılıp
Fesuphanallah.
yapılan bent, set, büğet.
sultanîm/ Salkımsöğüt.
sunux Üzgün, melul, düşünceli.
sur d. 1) Esinti. 2) Sır.
suxre d. 1) Angarya. 2) Baştan
savma yapılan iş.
düğün evinin damına asılan
suyar Süvari, atlı, binici.
kırmızı bez parçası (kırmızı
suyar bûn Binmek.
bez asma geleneği çok eskilere
suyarî Atlı, binili olarak.
dayanmaktadır, bu gelenek
suyar kirin Bindirmek.
Karacadağ'da hala
sûc e. Suç.
sürdürülmektedir.
sûk d. Ayaz.
sorxî d. Sorgu.
sosin d. Çiğdem.
sosret Skandal, elaleme karşı
rezil olma durumu.
soterî Soytarı, serseri.
sûnd d. Yemin, dan
sûnd kirin Yemin etmek.
sûnd xwarin Yemin içmek.
sûndxwarî Yeminli.
soxe Meret! Geberesice!
sûs d. Meyankökü.
soxe Ölüden geriye kalan.
sût Aylak, serseri.
soxîn Sonuç, sonunda.
sûtal Aylak, serseri.
soz d. Söz. soz dan: Herhangi bir
sûndê: Ant
içirmek, yemin ettirmek.
sûtik Aylak, serseri.
şeyi yapacağını kesin olarak
sût î dîn Zırdeli.
söylemek; söz vermek.
sûyin 1) Ayakla vurarak sıkıştır¬
spar d. Dayanak.
mak, tepmek. 2) Bilemek,
spartin 1) Dayamak. 2) Emanet
(disû, bisû)
etmek. Hemo kane mala xu
bispêre Simo: Hemo evini
Swêrek/Sörek d. Urfa'nın
Siverek ilçesi.
şa Sevinçli, neşeli, mutlu.
(Pehlevice: şat)
şabaş d. Düğünde damat için
çalgıcıya verilen paralar,
şaş kirin Şaşırtmak.
şaş mayin Şaş kalmak.
şaşo Şaşı erkek.
şavî d. Su kaynağı, akak.
şa bûn Sevinmek, mutlu olmak.
şax e. Filiz.
şagird Çırak, öğrenci.
şax dan Filizlenmek, dallanmak.
(Pehlevice: eşakirt, eşagird)
şagirdî d. Çıraklık.
şah kral, Padişah,
şa kirin Sevindirmek, mutlu
etmek.
salebe Bir çeşit aba.
şaxşaxî Üzeri dallı desenli olan
giysi vb. şeyler.
şayî d. Sevinç, neşe, mutluluk.
(Pehlevice: şahîh)
şayîş Çekinme, ji min şayîşa
dike: Benden çekiniyor,
şalê İnşallah.
şe e. Tarak.
şalik e. Süt sağarken kullanılan
şeb d. Şap.
süzme bezi.
şalûl Arıkuşu.
şebî 1) Alımlı, çekici. 2) Asil at,
cins at.
şamik bkz. "firingî"
şehde Şahit.
şamî bkz. "hulî"
şehdeyîd. Şahitlik.
şandin Göndermek, yollamak.
şehetandin Bozmak, (dişe-
(dişine, bişîne)
şanik d. Ben, vücuttaki siyah
leke.
şanzde e. On altı.
şapat d. An, en küçük zaman
parçası.
hetîne, bişehetîne)
şehetîn Bozulmak, (dişehete,
bişehete)
şehne "şeqil" işini yapan
görevli, ("şeqil" sözcüğüne
bakınız.)
şaqiz Haylaz, yaramaz.
şek Hamarat, çalışkan.
şar d. Kadınların başlarına ört¬
şekal d. Eskimiş, yırtık pırtık
tükleri siyah yazma.
deri ayakkabı, nagê şekala
şaristan Memleket, ülke.
(filankes): bkz. "nagê nenûka
şaş Şaşı.
-filankes")
şaş bûn Şaşkınlaşmak, şaşıp
kalmak.
şekir e. Şeker, şekirê gir:
Kesme şeker, küp şeker, şekirê
şaşik d. Sarık,
hûr: Toz şeker, şekirê nav
şaşî d. Şaşırma, hata, yanlışlık.
kaxeta: Kâğıda sanlı şeker.
şekirdank
şeşkin
125
şekirê noka: Leblebi şekeri.
önlemekte kullanılan ve
şekirê qulqulî: Ortası delikli
üzerine hububat ölçüsü
şeker.
şekirdank d. Şekerlik, şeker
kabı.
şe kirin Taramak.
şekrok d. Yabani enginar.
sele Biçilip dizilmiş ekin yığını.
şelih Cömert.
şelihandin (Kabuğunu) Soymak.
(dişelihîne, bişelihîne)
şeliqîn Pişik olmak, (dişeliqe,
bişeliqe)
şelpe Kendini kaybetme, çıldır¬
ma, cinnet geçirme, şelpe bi
vvî ketin: Cinnet geçirmek.
şelte d. Yüzsüz yorgan, döşek
vb. şeyler.
şelvver e. Şalvar.
şemedan e. Muşamba.
şemil d. Hayvan yavrusunun süt
emmesini engellemek için
memeye takılan bez.
şemitandin Kaydırmak.
işaretlenen tahta.
şeqitandin Sıyırmak. Beko
çakêt ji ser min şeqitand:
Beko, ceketi üzerimden sıyırdı.
şeqitîn Sıyrılmak, pozê Beko
şeqitî: Beko'nun burnu
sıyrıldı.
şeqî Dinsiz.
şeqşeqî kirin (Mecazi)
Bacaklarını birbirinden ayır¬
mak, bacaklarını "cart" diye
yırtmak.
şer e. Savaş, kavga.
şerh d. Şeriat.
şerjêkirin Boğazlamak.
şer kirin Savaşmak, kavga
etmek.
şerpeze Perişan, kötü durumda
olan.
Şerqî Yezidi.
sert e. Şart, koşul.
sert Bahis, iddiaya girme, bahse .
şemitîn Kaymak.
tutuşma, sert girtin: Bahse
şemitok Kaygan.
tutuşmak.
şemî d. Cumartesi, {bkz.
"paşînî")
şemtonek Kaygan.
şemze Yeni doğmuş kuzu, oğlak,
buzağı gibi hayvanlar.
şerûd Belayı seven, kavga
etmeyi seven, kavgacı, yara¬
maz.
şervver e. Şalvar. (Pehlevice:
şervar)
şepeUd. Yağış.
şesid e. Altı yüz.
şeplor Vücutta alerji sonucu
şeş e. Altı.
meydana gelen sivilceli
şeşderb d. Tabanca, altıpatlar.
kızanklık vb. şeyler.
şeşek d. Ramazan'dan sonra tutu¬
şeq d. İki bacak arası, apışarası.
şeqil d. Hububatın çalınmasını
lan altı günlük oruç.
şeşkin Kadınlann topluca yün
sikil
126
şet
taramaları,
şet e. Nehir.
şev d. Gece. bi şev û ro: Sürekli,
şênayî d. Şenlik.
şên bûn Şenelmek, meskûn
olmak.
her zaman; gece gündüz, şeva
şênî Şen, meskûn yer.
beratê: Berat gecesi, şeva
şên kirin Şeneltmek, meskûn
hinê: Kına gecesi.
hale getirmek,
şevaro Gece gündüz, bütün gün.
şêr e. Aslan.
şevbêr d. Geceyi bir yerde
şêrgîn Kışkırtıcı,
geçirme.
şevder Geceleyin dışarda kalmış
olan kimse.
şêst e. Altmış.
şêwirîn Danışmak,
şêwr d. 1) Danışma. 2) Sohbet.
şevgêr Gece gezmeyi seven.
şêwrxweş Hoşsohbet kimse,
şevîn d. Gece otlatması.
şêx Şeyh.
şevîn Geceye ait olan.
şêxtî d. Şeyhlik,
şevîn kirin Geceleyin sürüyü
şêz d. At sineği.
kırda otlatmak.
şevvat d. 1) Yanma. 2) Acıma.
şevvate d. Yangın.
şevvitandin Yandırmak.
şibandin Benzetmek, (dişibîne,
bişibîne)
şidandin Sıkmak, (dijdîne,
bijdîne)
şevvitîn Yanmak.
şidyan Sıkılmak, (dijde, bijde)
şevvq d. Işık.
şifa Şifa. şifa be!: Afiyet olsun!
şewqe e. Şapka.
"Şifa olsun!"
şewqet d. Şefkat,
şihîre d. Şehriye.
şexs Şahıs.
şik d. Şüphe.
şê Al renkli bir at cinsi.
şikandin Kırmak, (dişkîne,
şêkirandin Şükretmek, teşekkür
etmek, (dişêkirîne, bişêkirîne)
şêlandin Soymak, soygun yap¬
mak, (dişclînc, bişêlîne)
şêlmok d. Hardal.
şêlpîs Temizlik yönünden evine
önem vermeyen, evi pasaklı
olan kadın,
bişkîne)
şikandî bkz. "navsal"
şikare d. Bir çiftçinin çifti
çubuğu olmayan biri için
ektiği ekin.
şikeft d. Mağara.
şikev d. İçinde çökelek kurusu
eritilen ağaçtan tekne.
şêl û şimûl d. Boy pos, endam,
şikeva Mayasız ekmek.
şên 1) Şen, neşeli, her tarafa
şikênandin Kirmak. (dişkênîne,
neşe saçan, herkesi şenlendiren
kimse. 2) Şen, meskûn yer.
bişkênîne)
sikil e. Biçim, şekil.
şikyan
şikyan Kırılmak, (dişkê, bişkê)
şikyayî Kırık.
şîqîn
127
mını içe doğru büküp giyme
şekli.
şil Yaş, ıslak.
şinaqî Aşırı susamiş kimse.
şil bûn Islanmak.
şinaqî bûn Aşırı susamak.
şilekî d. Nem, rutubet.
şinaqî kirin Aşın susatmak.
şilikî Yaşlı insanlarda sonradan
şindilandin Sarkıtmak.
çıkan dişler.
şilingo e. Mardin acuru.
şilî d. Yağış.
şil kirin Islatmak, binê xu şil
kirin: Altını ıslatmak.
(dişindilîne, bişindilîne)
şiqî e. Kengerin yeşil ve taze
olan yeni yeşermişi.
şirinqe d. Şırınga.
şirîg Ortak.
şilope d. Sulu kar, eriyen kar.
şirigatî d. Ortaklık.
şilp Aniden kaçan birinin ani
şirît d. Şerit.
kaçışını anlatmakta kullanılan
şirt d. Süpürge.
sözcük, şilp û bazda:
şirt kirin Süpürmek.
Birdenbire kaçtı, aniden kaçtı.
şitifin bkz "şutufin"
şil û pil Sırılsıklam.
sitil d. Fide.
şil û pil bûn Çok ıslanmak;
şitilandin Budamak, (dişitilîne,
"sırılsıklam olmak."
şil û pil kirin Çok ıslatmak;
"sırılsıklam etmek."
bişitilîne)
şiv d. İnce ve yaş dal parçası,
çubuk vb. şeyler.
şilût Çıplak, çırılçıplak.
şivan Çoban.
şilût bûn Çırılçıplak olmak.
şivantî d. Çobanlık.
şilût kirin Çırılçıplak etmek.
şivaq d. Şafak.
şil-zuha Ufak ve yassı bir taşın
şivik d. İnce ve yaş dal
bir tarafı ıslatılıp havaya fır¬
parçacığı, çubukcuk vb. şeyler.
latılarak "yaş mı kuru mu?"
şivtelîd. Şeftali,
anlamına gelen şil-zuha? diye
şiyar Uyanık.
sorulan kura çekme şekli (bir
şiyar bûn Uyanmak.
tür yazı-tura oyunu.)
şiyarî d. Uyanıklık.
sima d. Balmumu.
şiyar kirin Uyandırmak.
şimamokd Şamama.
şîhyan Kişnemek, (dişîjıe,
şimarûn Balmumu ve yağdan
bişîhe)
yapılan ve yara tedavisinde
şîlafk d. Pankreas.
kullanılan bir çeşit hamur.
şîp d. Çağlayan.
şimik d. Terlik.
şimikî Ayakkabının topuk kıs
şîqîn d. Vururken "şappadak"
diye çıkan sesi anlatmakta kul-
şuxulandî
lanı lan sözcük,
şuxulandî
128
şonik kirin Tokaçlamak.
şîr e Süt.
şop d. İz.
şîranî d. Tatlı yiyecekler, şîranî
şopger İzci.
xvvarin: Sözlü veya nişanlı
şopgerîn bkz. "şopger"
durumuna getirmek.
şor d. Sohbet, söz, laf, laflama.
şîravoçkî Yarı tatsız yiyecek vb.
şeyler.
vverin em sora bikin: Gelin
sohbet edelim (laflayalım.)
şîret d. Nasihat, tavsiye.
şor Tuzlu, tuzu fazla olan.
şîretkar Nasihatçı.
şorayî d. Tuzluluk.
şîrêz d. Çiriş.
şorbe d. Çorba, şorba nîska:
şîrgermî Ilık.
Mercimek çorbası.
şîrhelal Helal süt emmiş kimse.
şorbeşîr d. Sütlaç.
şîrheram Haram süt emmiş
şor bûn Tuzlu olmak.
kimse.
şîrîn 1) Tatlı, şirin. 2) Sempatik,
canayakın.
şîrîn bûn Tatlı olmak.
şoret d. Gösteriş, fiyaka.
şorik d. Ağızdan akan salya.
şor kirin Tuzlu yapmak, fazla
tuzlu hale getirmek.
şîrîni d. Tatlılık.
şortik d. Fazla su katılmış ayran.
şîrîn kirin Tatlılaştırmak.
şoşman Sağdıç.
şîrmaq d. Tokat.
şoşmantîrf. Sağdıçlık.
şîrq (Cam vb.) Kırılırken çıkan
şuh d. Lahza, en kısa zaman
ses.
şîrqînî d. Tokat vururken çıkan
sesi anlatmakta kullanılan
sözcük.
şîr ve kirin Çocuğu sütten
(memeden) kesmek.
şîrvekirî Sütten kesilmiş olan
çocuk.
şît Düz.
şîv d. 1) Yemek. 2) Akşamüstü
koyun otlatması,
şo Köpekleri çağınrken kul¬
lanılan sözcük,
şo Sabun tanesi, sabun kalıbı, du
şo sabûn: İki kalıp sabun.
şonik e. Tokaç, çamaşır tokacı.
parçası.
şujde d. Seccade.
şujî d. Peynir suyu, ayranın üste
çıkan su vb. kısmı.
şur Ayakta işeyenlerin çıkardığı
işeme sesi.
şuştin Yıkamak, bi şuştin
dan/dan şuştin: Yıkatmak.
(dişo, bişo, şuşt)
şutufin Tüymek, sıvışmak.
(dişutufe, bişutufe)
şuxul d. Çalışma, iş..
şuxulandin 1) Çalıştırmak. 2)
Kullanmak, (dişuxulîne,
bişuxulîne)
şuxulandî Kullanılmış olan.
şuxulîn
şvvînî/şünî
129
şuxulîn Çalışmak.
şûx Şuh.
şûf d. Yüz şekli, sima.
şwêlî/şölî Bulanık,
şûjin d. Çuvaldız.
şvvêlî bûn/şölî bûn
şûm Nazlı.
şûpik d. Yapağı yumağı.
şûr e. Kılıç.
şûrkêş 1) İyi kılıç kullanan. 2)
Fedai,
şûş bûn 1) (Buzlu, kaygan vb.
yerlerde) Kaymak. 2)
Kandınlmak, yoldan çıkanlmak.
şûşe d. Şişe.
şfişik d. Küçük şişe.
şûş kirin Kandırmak, yoldan
çıkarmak.
şût Çıplak.
şûv d. Nadas.
Bulanıklaşmak.
şwêlî kirin/şölî kirin
Buianıklaştırmak.
şwêlîtî/şölîtî d. Bulanıklık.
şvvîn/şün d. 1) Yas 2) Yer,
birinin veya herhangi birşeyin
işgal ettiği yer.
şvvînda/şünda 1) Geri, anarya.
2) Sonra. Men do hat şvvînda
ez çûm: Mendo geldikten
sonra gittim.
şvvîn da kirin/şün da kirin Geri
çekmek, gerilemek, anarya
yapmak.
şvvînî/şünî Yaslı.
ta d. Sıtma.
ta e. 1) Dikiş ipliği. 2) Bitki
tanesi. 3) Değirmen taşı. 4)
Saç kılı, saçtan bir kıl.
taloq avêtin (Mahkeme) Davayı
ileri bir tarihe ertelemek.
talşîr d. Süt salgılayan tüylü bir
bitki.
tab d. Çaba, emek.
talûke d. Tehlike.
tab xvvarin Çabalamak, emek
tam d. Tat. tam jê dîyin:
harcamak.
tabih Tabi, bağımlı, ez ne tabihî
Hayrını görmek, bir faydasını
görmek, min tam ji lawê xu
kesî me: Ben kimseye tabi
nedî: Oğlumdan hiçbir yarar
(bağlı) değilim.
görmedim, oğlumun bana
ta girtin Sıtmaya yakalanmak.
hayrı dokunmadı, tam nedan:
tajan d. İnce sızı.
Rahatını kaçırmak, rahatını
tajî e. Tazı.
bozmak, rahat vermemek, tam
tal d. Şans.
tê neman: (Birşeyin) Eski,
tal Acı (kahve, ot vb. şeylerin
güzel, hoşa giden tarafı kalma¬
acısı.)
talan d. Talan, talanê yekî
birin: Birini talan etmek.
mak, yozlaşmak, zevksizleşmek;
tadı tuzu kalmamak.
tamar d. Damar, tamara (...) di
talan bûn Talan olmak.
(...) da heye: (Soyunun ya da
talan kirin Talan etmek.
birinin) Huyuna çekmek,
talanî Talan olma durumu.
talaz d. Hortum, havada oluşan
hortum.
tal bûn Acılaşmak.
talde d. Tenha ve sakin olan yer,
"damarına çekmek."
tam dan İtmek.
tam kirin Tatmak.
tamsarkî Tatsız, lezzetsiz yiye¬
cek.
gözden ırak yer, gizlenme veya
tan Samimi arkadaş.
kulis yapma yeri.
tane e. Dana (bkz. "cange")
talib İstekli.
talik d. Kantaron otu. (Lat.
Herba Polii)
(Sanskritçe: dhenû)
tapan Deve tabanı.
taqî e. Erkeklerin giydiği, beyaz
talî d. Son, sonuç.
fistan ve uzun dondan mey¬
talîzok d. Kasırga.
dana gelen bir çeşit giysi.
tal kirin Acılaştırmak.
tar d. 1) Kasnak, kalbur vb. şey-
taret
telaq
131
lerin kasnağı. 2) Orakla ekin
tebek d. Şap hastalığı
biçerken sol elde tutulan, daha
tebekî Şap hastalığına yakalan¬
fazla biçmeyi ve tutamı
kontrol etmeyi sağlayan bir el
mış olan hayvan
teberik d. Ermiş kimseler olarak
bilinen evliya, şeyh vb. kim¬
aracr.
taret d. Abdest.
selerin vermiş olduğu ve
tarî
uğurlu olduğuna inanılan kut¬
Koyu.
tarî d.
Karanlık.
tarî bûn Karanlık olmak, karar¬
mak.
tarî kirin Karanlık etmek,
karartmak.
tar û mar Tarumar.
tar û mar kirin Tarumar etmek.
tasa manga İçinde inek sütü
sal yiyecek, içecek türünden
şeyler, ev teberik e?: Çok az
verilen veya ikram edilen bir
şeye karşılık söylenir.
tebh e. Ahlak
tefandin Söndürmek (d itefin e,
bitefine)
tefyan Sönmek (ditefe, bitefe)
sağılan ve 3-4 kilo süt alabilen
tehdayî d. Zorluk, zahmet, baskı
büyük tas.
tehde Zor, zahmetli
taştê d. Sabah kahvaltısı.
tav d. Güneş ışığı.
tavilê Derhal, hemen.
tavve d. Tava.
tavvî Sıtmalı.
tehevandin Bitkin düşürmek,
takatsiz bırakmak (ditehevîne,
bitehevîne)
tehevîn Bitkin düşmek, takatten
düşmek (diteheve, biteheve)
tax d. Mahalle.
tehmûl d. Tahammül
taxim e. Tarla sınırı.
tehmûl kirin Tahammül etmek
tazî Çıplak, şilf û tazî: Çınlçıplak.
şût î tazî: Çırılçıplak.
tazî bûn Çıplak olmak,
elbiselerini çıkarıp soyunmak.
tazî kirin Çıplak etmek,
elbiselerini soymak. xu tazî
kirin: Soyunmak.
tazîtî d. Çıplaklık.
teht e. Büyük yassı taş
tej e. Kilim, dokuma maddesi
vb. şeylerin birbirine eklenen
her bir parçası
tekelig d. Tekerlek
tekya d. Tekke
telaq bkz. "fatreşk"
telaq e. Nikâhlı kadını boşama.
te Sen, seni.
bi telaq: "Şöyle yapmazsam
tebax d. 1) Ağustos 2) Tabak
ya da şöyle değilse karım boş
tebaxçe d. Küçük tabak
düşsün" anlamında yemin
tebek Bezden veya dokuma
maddesinden bir parça
sözü; "şart olsun", telaqê xu
avêtin: bkz. "bi telaq" bi sê
telaqî bûn
teng kirin
132
telaqê bê fitye: bkz. "Bi
min têda ye: Arzum ondadır.
telaq"
min tem kir gi herim, lebele
telaqî bûn Susuzluktan ölmek,
susuz kalma sonucu ölmek
telaqreş Hain, kalleş, hûn çima
nebû: Gitmek istiyordum ama
olmadı.
temaşe d. Seyir, izleme.
wa bêbext fi telaqreş in?:
temaşe kirin Seyretmek.
Niçin böyle hainlik yapıyor¬
tembûr d. Saz, çalgı, tanbur.
sunuz.
temelî Alabrus tıraş biçimi.
telaş e. Büyük yün yumağı
temerî d. Kakül.
telbîz d. Toprak biraz eşe-
temerîk d. Kakül.
lendiğinde veya kazıldığında
temezî d. İpekli kadın başörtüsü,
ortaya çıkan nemli kısım
temisandin Bastırmak.
teleb Dişi köpeğin erkek köpekle
çiftleşme isteği
telik d. Terlik
(ditemisîne, bitemisîne)
temisin Bastırılmak
(ditemise,
bitemise)
teliqîn Köpeğin yavrulaması
temî d. Tenbih, uyarı.
telîş Deri ya da herhangi bir
tem kirin İstemek, arzu etmek.
dokuma maddesinden uzunla¬
masına kesilen parça
telîş kirin 1) Yarmak 2) Deri ya
tenapîya Başında ve omuzunda
başlık, örtü, giysi olmaması
durumu.
da herhangi bir dokuma mad¬
tendûr d. Tandır.
desini uzunlamasına kesmek
tene e. Ekin.
veya dilimlemek.
tenê Yalnız, tek başına, tik fi
telîz e. Telis.
tenê: Yalnız olarak, yanında
teloqan Takla atma işi.
hiç kimse bulunmadan, bir
teloqanî bûn: Takla atarak
yuvarlanma.
teloqanî kirin: Takla atarak
yuvarlanmak.
telp d. 1) Çay, kahve gibi şey¬
başına.
tenêbûn d. Yalnızlık.
teng Dar. teng û tal: Dapdar,
çok dar.
tengal Deve ayağını bağlama ipi
lerin tortusu. 2) Dere, kanal
tengayîd. Darlık.
gibi yerlerin kenannda yapılan
teng bûn Daralmak.
gölcük.
tengijandin Daraltmak.
telpe d. Tarla-arazi bölümleri
veya dilimleri.
telqîn d. Talkın.
tem d. Arzu, istek, meyil, tema
(ditengijîne, bitengijîne)
tengijîn Daralmak, (ditengije,
bitengije)
teng kirin Daraltmak.
tenik
teseH
133
tenik İnce, yufka gibi ince.
tercal e. Deccal.
tenik bûn İncelmek.
teres Teres.
tenikî d. İncelik.
tereşqof bkz. "keleşqof'
tenik kirin İnceltmek.
terevvîh d. Teravi.
tenişt bkz. "kelek"
terextor/tirextor d. Traktör.
tenî d. İs.
terezî d. Terazi. (Pehlevice:
tenî bûn İs olmak.
terazûk)
tenî kirin İs etmek, is sürmek.
terêx Obur, sünepe.
tepandin Tokmaklamak.
tergî Yeter ki .
(ditepîne, bitepîne)
tepelik d. Başın tepe bölümü.
tepi-dûz Dümdüz.
tepik e. Duvar vb. yerlere
yapıştırılıp kurumaya bırakılan
yaş tezek.
tep fi rep Pat küt (vurma.)
teqa d. Duvarın iç tarafında,
içine eşya koymak için yapılan
küçük dolap, kör pencere.
teqandin Patlatmak.
teqawît Tekaüt.
teqilandin Bir şeyin ağırlığını
tartmak (diteqilîne, biteqilîne)
teqilîn (Ayağı) Takılmak, (diteqile, biteqile)
terh İnce ve uzun ağaççık, çalı
gibi şeyler.
terikandin Terketmek.
(diterikîne, biterikîne)
terikîn Çatlamak, (diterike,
biterike)
teriqandin Atın parlamasına
neden olmak, (diteriqîne,
biteriqîne)
teriqîn 1) Atın parlaması. 2)
Aşırı öfkelenmek, (diteriqe,
biteriqe)
terişandin Kaydırmak, (diterişîne, biterişîne)
terişîn Kaymak, (diterişe,
biterişe)
teqîn d. Patlama, patlayış.
teri d. Kuyruk.
teqteqok d. Patpat tabancası.
terk Çatlama.
teqwîm/teqwîn d. Takvim.
ter kirin Terketmek.
teqyan Patlamak.
termê mexîl Büyükayı takım
ter Yaş ağaç, bitki gibi şeyler.
teral Tembel, teralê Bexdê:
yıldızı.
ters e. Sığırlar ve davarlar.
Hiçbir işe el sürmeden
terşonek Kaygan.
keyfince yiyip içip, yaşayan; iş
tertere İriyan kimse,
yapmayı sevmeyen, rahatına
terxê Obur, sünepe kadın.
düşkün, tembel kimseler için
terxo Obur, sünepe erkek.
söylenir.
tesediq d. Sadaka.
teraB d. Tembellik.
teselî d. Ümit, teselli, teseüya w!
teşenek
ketin: Ümidi son bulmak,
ümidi kalmamak.
teşenek d. İnsan veya hayvanlar¬
da oluşan sulu yara.
tewl
134
tevizandin Uyuşturmak, (dite-
vizîne, bitevizîne)
tevizî Gerinme, tevizî dan xu:
Uyuşukluğunu gidermek üzere
teşî d. İğ.
kollarını açarak, gövdesini
teşîris İğ eğiren kadın
gererek vücudunu gergin bir
teşk d. Bacak.
vaziyete sokma, gerinme.
teşkvaca Çarpık bacaklı.
Beko tevizya dide xu: Beko
teşqele Karışıklık, kargaşa,
şamata, sorun.
tetirxanî Mide fesadına yakalan¬
mış olan kimse.
tetirxanî bûn Mide fesadına
yakalanmak.
tetirxanî kirin Mide fesadına
uğratmak.
geriniyor.
tevizîn Uyuşmak, (ditevize,
bitevize)
tevîhev Birbirine katılmış olan,
bütün, toplu halde.
tevîhev kirin Birbirine katmak.
tevlihev bûn Karmakarışık
olmak.
teto çd. El.
tevlihev Karmakarışık.
tev hep, Birlikte.
tevlihev kirin Karmakarışık
tevayî d. Genel, birliktelik.
etmek.
tevda Tüm, hepsi, tamamen.
tevlihevî d. Karmakarışıklık.
tev dan (Yemek) Karıştırmak.
tevliv "İğne atsan yere düşmez"
tevdîr d. Evi çekip çevirme, evi
idare etme işi, ev idaresi.
olma durumu, teprenecek yer
olmaması durumu.
tevê Katılmış.
tevn d. Dokuma tezgahı.
tevê bûn Katılmak.
tevnî Dokuma tezgahının tahta¬
tevê kirin Katmak.
tevgerandin Devindirmek,
ları.
tevr e. Çapa aleti.
hareket ettirmek, (tevdigerîne,
tevşo e. Keser aleti.
tevbigerîne)
tevv 1) Hiç. 2) Ses sanatkârının
tevgeryan Devinmek, (tevdigere, tevbigere)
tevgêr d. Devinim, hareket.
tevgirêdan (Yolculuğa
çıkıldığında) Sıkı giyinmek.
(tevgirêdide, tevgirêde)
tevhev Tüm, hepsi.
teviz Uyuşma, uyuşukluk.
türkü söylerken, dinleyenlerin
onu onaylarken söyledikleri
sözcük.
tevvandin Bükmek, eğmek.
(ditevvîne, bitevvîne)
tevvîl İnce, uzun ve sıska olan.
tevvl d. Otlakta at'm ayağına
bağlanan ip, tavla.
tewlandin
tewlandin At yaylatmak.
(ditewlîne, bitewlîne)
têr xvvarin
135
bana çamur bulaştırdı.
têgeryan Bulaşmak, boyax di
tewle d. Tavla.
çakêtê Beko gerya: Beko'nun
tewqîf Tevkif.
ceketine boya bulaştı.
tewqîf kirin Tevkif etmek.
tewr Çeşit, tür.
têhildan 1) Kaldırmak, dikmek.
2) Dürtmek. (Beko ço di min
tevvrî ...o kadar ki, ...hatta.
hilda: Beko sopayla beni
tevvş İşe yaramaz, boş.
dürttü.
texmîn d. Tahmin.
tekerin Girmek, têkeve
texmîn kirin Tahmin etmek.
hundir.Vdi hundir keve!: İçeri
texsî d. Taksi.
gir!
texsîr kirin Esirgemek, diriğ
etmek.
tekirin Koymak, têkêyê!: Koy,
içine koy! solê xwe têke pek
text e. 1) Tahta. 2) Taht.
Ayakkabılarını
textik e. Küçük tahta.
giy/Ayakkabılarını ayağına
textikê çog Dizkapağı.
koy.
textilo d. Daktilo.
têkilî d. Alaka, ilişki
textîn Tahtadan yapılmış olan.
têkişandin Yorgan gibi şeylere
text û bext e. "Güvenirlik"
anlamındaki söz.
teyr e. Kuş.
teyrê hur Şahin.
teyşt d. Leğen.
yüz çekmek, (têdikşîne,
têkşîne)
tê qarmîş bûn Karışmak,
ilişmek.
têr d. Ortasından birbirine
teze Taze.
yapışık iki çuvaldan oluşan
tezetî d. Tazelik, bi tezeti: Taze
heybevari çuval.
halde.
têbuhurîn Feragat etmek,
vazgeçmek.
tê çûn Sızmak, su sızmak
(birşeyden.) av di beroşê
dihere: Kazandan su sızıyor.
têr 1) Tok. 2) Doyunca,
yeterince.
têra çûn Batmak, içinden
geçmek.
têra kirin Batırmak, içinden
geçirmek, içine sokmak.
tê da İçinde.
têr bûn Doymak.
têdan Sürmek.
teri Doyum, doyma.
têderxistin Bilmek, tahmin
têr kirin 1) Doyurmak. 2)
etmek.
têgerandin Bulaştırmak. Beko
heri di min gerand: Beko
Yetmek, yeterli gelmek.
têr xwarin Doymak, karnını
doyurmak, doyunca yemek.
têrxwarinî
tirik
136
têrxwarinî d. Doyum, doyma,
tatmin, têrxwarinya Beko
daim, devamlı, hep, her
zaman.
tuneye: Beko doymak nedir
tima Açgözlü, cimri.
bilmiyor/Beko doyumsuzdur.
timayî d. Açgözlülük.
têwerbûn Atılmak. Beko di
korte vverbû: Beko çukura
düştü.
têwerdan Kabı çalkalamak, ez
a vê di tasê vverdidim: Tası
çalkalıyorum, tasa su çalıyo¬
rum.
têwerdayî Çalkalanmış olan kap
têwerkirin Atmak. Beko kevira
têwerî/têwrî min dike: Beko
ting ring d. Saz vb. çalanların
saz çalışını anlatmakta kul¬
lanılan sözcük, tıngırdatma.
tiqis kirin Kenetlemek, (bkz.
"kîp kirin")
-tir "Daha..." anlamına gelen bu
sonek fazlalık, üstünlük sıfatı
verir. Ez ji te mestir im: Ben
senden daha büyüğüm.
tir d. Sesli osuruk, tira ser
bana taş atıyor. Beko ez têwerî
mîkut: Hiçbir yarar sağla¬
jêr kirim: Beko beni aşağıya
mayan, sonucu olmayan iş. tir
attı.
tê da neman: Hiç bir sum sak-
tidarek Hazırlık, tedarik.
layamamak; "ağzında bakla
tifal Çocuk.
ıslanmamak", tir tê nesekinîn:
tifaq d. İttifak.
Hiç bir sırrı saklayamamak;
tifık d. Tükürük.
"ağzında bakla ıslanmamak".
tifif "Tuh!" "Yazıklar olsun!"
tir û vir:
Dalavere, yalan
dolan.
tifû Tuh!
tirafûn d. Telefon.
tiho d. Dardağan
tirb d. Mezar, türbe.
tije Dolu
tirek 1) Sık sık sesli bir şekilde
tije bûn Dolmak
yellenen kimse, tirek kirin
tije kirin Doldurmak
(Birini) Çok dövmek; pestilini
tilî d. Parmak, merî tiliya xu vê
çıkarmak. 2) Burnu havada
ra dixu: Bir yiyeceğin çok
olan, kibirli.
lezzetli olduğunu anlatmak
tirekî d. Kibirlilik.
için söylenir, tiliya (bêçiya)
tirê adi Kadın!
xu di qulika moza ra kirin:
tirik d. Sesli osuruk, tirika wî
Belayı üzerine çekmek, bela
aramak.
derket in: Çok hırpalanmak;
"cıcığı çıkmak", tirik çûye,
tilîlî d. Zılgıt.
virik maye: "Ahi gitmiş vahi
tim Daima, hep. tim fi tim: Her
kalmış."
liri
tîrmar
137
tirî e. Üzüm.
işten iyi sonuç beklenmemesi
Tirk Türk.
gerektiğini anlatır, tiştik bi
Tirkî d. Türkçe.
serî da hatin: Kötü bir durum¬
tiro Pis herif, adi herif.
la karşılaşmak; başına bir şey
tirone Züppe.
gelmek. 2) Eşya.
tirp d. Turp.
tiştîr 1 Yaşını doldurmuş keçi.
tirs d. Korku.
titûn d. Tütün, titûna qaçax:
tirsandin Korkutmak.
Kaçak tütün.
tirsandî Korkutulmuş olan.
tiving d. Tüfek.
tirsek Korkak.
tixtor/dixtor Doktor, tixtorê
çava: Göz doktoru, tixtorê
tirsekîJ Korkaklık.
dirana: Diş doktoru.
tirsonek Korkak.
tirsyan Korkmak.
tixûb d. Sınır.
tirsyayî Korkmuş olan.
tiyare d. Uçak.
tirş Ekşi.
tiyê "Vah vah!", "yazık oldu!"
tirş bûn Ekşimek.
veya "umurumdaydı sanki!"
tirşik d. 1) Türlü ve bu türden
anlamlarına gelen ünlem.
sulu yemekler, tirşika kundi-
tizbî d. Tespih.
ra: kış kabağı, et ve salçadan
rî e. Kayın, elti.
meydana gelen kış yemeği.
2)
Düğün yemeği.
tirşikçî Yaltakçı, yağcı,
pohpohçu.
tirşîd. Ekşilik.
tt Susuz, susamış olan.
tî bûn Susamak, ji tîna behecîn:
Çok susamak, susuzluktan
fenalık geçirmek.
tîk Dik.
tirş kirin Ekşitmek.
rî kirin Susatmak.
tirşoqî Tadı ekşiye çalan,
rîlle Tallahi.
ekşimsi.
tîn d. Isı.
tirt û virt İkide bir, zırt pırt.
tîngermî Ilık.
tir û dîn Kafadan yana biraz
tîn tro.sk Yuvarlak herhangi bir
kontak, dengesiz, hoppa
kimse.
tisî Yavan ekmek.
tişt e. 1) Şey. tiştik pê ve tüne:
cisim.
rîr d. 1) Ok. 2) Sancı, rîr lê
rabûn: Sancısı tutmak.
tîr Yoğun, koyu, koyu sıvı
"Zaran yok, önemli değil"
rîr bûn Sıvının koyulaşması
anlamındaki söz. tiştê zû ye,
rîrêj d. Işın, güneş ışığı
şil e gû ye: Düşünüp taşın¬
rîr kirin Sıvıyı koyulaştırmak
madan, acele olarak yapılan
tîrmar e. Ok yılanı
tîş
rîş Yırtılma, yarılma
tu
138
dünya, dünya alem.
rîş bûn Yırtılmak, yarılmak
topajê berfê Kar topu.
tîşik d. Yırtmaç
top avêtin İflas etmek, top
rîş kirin Yırtmak, yarmak
rîtik Alacalı bulacah, rengarenk,
fantastik eşya
atmak.
top fi gurover Yusyuvarlak.
toq d. Köpek tasması, tavk.
rîtik çd. Oyuncak.
tor d. Ağ.
tîrî e. Bir çeşit serçe kuşu.
toraq d. Çökelek.
tîtreyî bûn Nefret etmek, ez ji
torbe e. Torba.
derevvîna tîtreyî dibim:
töre Komik (insan.)
Yalancılardan nefret ederim.
torim 1 Yaşına kadar olan deve.
tîzik d. Çifte, hayvan çiftesi.
torîn Ağdan yapılmış olan.
tobe d. Tövbe, tobe istefila:
tornevvîde/tornevvît d.
Tövbe estağfurullah.
tobedar Tövbeli.
tobe kirin Tövbe etmek, bi
Tornavida.
tortore Aylak, işsiz güçsüz
kimse.
tobekirin dan: Tövbe
toş d. An, çok kısa zaman süresi.
ettirmek.
tot bûn Yuvarlanmak, kûçik torî
tobekirî Tövbeli.
korte bû: Köpek çukura
tod d. Hastayı üzerine yatırmak
yuvarlandı.
için binek hayvanının sırtında
totik Kafa.
yapılan sedye.
tot kirin Yuvarlamak.
tof d. Bela, felaket, musibet.
tofan d. 1) Tufan 2) Bela,
felaket, musibet.
totok çd. Çocukların yürümeleri¬
ni sağlamakta kullanılan üç
tekerlekli araba.
tog İşe yaramayan köpek.
toxim e. Tohum.
tol Serseri.
tozan d. Toz toprakla karışık
tolaz Hovarda, serseri.
esen rüzgar.
tole İşe yaramayan köpek.
toz û tebar Toz toprak.
tolik d. Ebegümeci.
tu 1) Sen 2) Hiç, hiç bir, asla. tê
tomast d. Bir çeşit kaymaklı
çökelek.
derbê mêra bibînî: Sana
gününü göstereceğim,
tomofil d. Otomobil.
görürsün sen! tu bi kêfa xu yî:
tonpiz e. Topuz,
Nasıl istersen, nasıl istersen
top Büyük halı, duvardan duvara
öyle yap, keyfin nasıl istiyorsa.
halı (boydan boya halı.)
topa dunyê Herkes, bütün
tu car: Hiç bir zaman, tu dibê
qey: Sanki, sanırsın ki. tu dibê
tulh
qey devê wî kirê dixwaze:
twîj kirin
139
tüle e. Tuğla.
"Sanki ağzı kira istiyor"
tûlik e. Küçük tepe, tepecik.
anlamındaki bu söz konuşmak¬
tûm Bitki tanesi.
tan aciz kimseler için söylenir.
tûmarî Yekpare, bütün.
tu dîn î yan tu baqil î?:
tûncik d. Alna sarkan saçlar.
Delice, aptalca işler yapanlara
tûr e. Torba, çanta, tûrê parsê:
söylenir; "aklını ekmek peynir¬
le mi yedin?" tu kes: Hiç
Dilenci çantası.
tûr-tûr d. Düdük sesi.
kimse, tu ne li pêş dihere tu
tûtik Çingene pembesi.
ne Ii paş dihere: Önünde
tûtik d. 1) Mermi kovanı. 2)
ardında gidilmez, arkadaşlığı¬
na güvenilmez.
tulh d. Çıban.
tunebûn d. Yokluk.
tuni Yok (bulunmama.)
tut Köpeği kovarken kullanılan
sözcük.
tutik Ayak parmakları üzerine
çömelerek oturma şekli.
tuxt d. Eskiden kullanılan bir
ağırlık ölçüsü.
tû d. Dut.
tû kirin Tükürmek.
Düdük.
tutya e. Çinko.
tvvîj/tüj 1) Keskin, sivri 2) Acı,
biber acısı.
tvvîj bûn/tüj bûn 1)
Keskinleşmek, sivrileşmek. 2)
Acılaşmak.
tvvîjî/tüjî d. 1) Keskinlik, sivri¬
lik. 2) Acılık
tvvîj kirin/tüj kirin 1)
Keskinleştirmek,
sivrileştirmek. 2) Acılaştırmak.
u
udr Hazırlık.
söz.
ufare d. Afara.
u.r-ujr d. Deve bağırtısı.
uhu Öksüren birinin öksürüşünü
Utim Kör. (Bu, "itim" biçiminde
taklit etmek için kullanılan
de telaffuz edilir.)
uve çd. Yara, sızı, acıma, yanma
sözcük.
ulm e. Malumat, ulm fi dilm:
vb.
uzr Özür.
"Malumat, bilgi" anlamındaki
u
û Ve, ile.
Ûris d. Rusya.
ûcax e. Sülale, ocak.
û_r-û.r d. Deve bağırtısı.
Ûd d. Israr.
aryan (Deve) Bağırmak. (difire,
ûjdan e. Vicdan, fijdanê vvî
biû.re)
tehmûl nekirin: Vicdanı elver¬
ûsik J. Yüksük.
memek.
ûtid.Ütü.
ûle d. Yama.
ûtî kirin Ütülemek.
ûle kirin Yamamak,
ûrîkirî Ütülenmiş olan, ütülü.
ûmidî d. Ümit, beklenti.
ûyş İğrenme ifade eden bir
Ûris Rus
ünlem.
vaca Ters döndürülmüş, içi dışı¬
na çevrilmiş, tersine çevrilmiş
olan.
vaca bûn Ters döndürülmek, içi
dışına çıkmak, tersine
çevrilmek.
vaca kirin Ters döndürmek, içini
dışına çıkarmak.
vala Boş. vik û vala: Bomboş.
veciniqe)
veçinîn Ot, çimen gibi şeyleri
yerden koparmak, yolmak.
(vediçine, veçine) (Pehlevice:
vaçînîten/viçîten: ayıklamak)
veçirandin Yırtmak, lime lime
etmek, (vediçirîne, veçirîne)
veçiryan Yırtılmak, lime lime
olmak, (vediçire, veçire)
vala bûn Boşalmak.
veçîrkî Debelenme, çırpınma.
vala kirin Boşaltmak.
vedan 1) Eşmek, eşelemek. 2)
valayîi/. Boşluk.
Şimşek çakmak, do êvarê
valî Bu taraf, ("vî alî"den
birûsk vedida: dün akşam
"valî"ye dönüşmüş)
vana Bunlar (işaret sıfatı.)
varqilîn Farkına varmak.
(vardiqile, varqile)
şimşek çakıyordu, (vedide,
vede)
veger d. Dönüş.
vegerandin Döndürmek, geri
vaya Bu (işaret sıfatı.)
çevirmek, iade etmek, (vedi-
vebirîn Birbirinden ayırmak,
gerîne, vegerîne)
bölmek, (vedibire, vebire)
vebûn Açılmak, çözülmek.
(vedibe, vebe)
veciniqandin Ürkütmek.
(vediciniqîne, veciniqîne)
veciniqîn Ürkmek. (vediciniqe,
vegeryan Dönmek, geri dönmek.
(vedigere, vegere)
vegevizîn Ağnamak, ağınmak.
(vedigevize, vegevize)
vegirtin Açmak, kurmak (çadır
vb. şeyleri kurmak; el, çuval
vegıı neslin
vb. şeyleri açmak, (vedigre,
vegre)
veguhestin Nakletmek, nakil.
vehesyan Yetirmek, (vedihese,
vehese)
vekctin Uzanmak, yere veya
vêxistin
142
veroje, verot)
verşandin (Kazak vb.şeyleri)
Sökmek, (vedirşîne, verşîne)
verşî d. Mide bulantısı, verşiya
vvî hatin: Midesi bulanmak.
verşyan 1) (Kazak vb. şeyler)
yatağa uzanmak, (vedikeve,
sökülmek. 2) Kusmak, jê xwîn
vekeve)
verşyan: -dan aşırı nefret
vekerî Yere veya yatağa uzanmış
olan.
vckirin Açmak, bi vekirin dan:
Açtırmak, (vedike, veke)
vekirî Açık.
vekişandin Geri çekmek.
(vedikşîne, vekşîne)
vekolan Kazmak, (vedikole,
vekole)
velîstin Oynatmak, kafayı üşüt¬
mek, (vedilîze, velîze)
velo kirin Ağızdaki yiyeceği
yutmadan dışarı çıkarmak.
(velo dike, velo ke)
vemaltin 1) Sıvamak, elbise
sıvamak. 2) Silmek, süpürmek.
(vedimale, vemale)
vemirandin Söndürmek.
(vedimirîne, vemirîne)
vemirîn Sönmek, (vedimire,
vcmire)
venîştin Konmak, (vedine,
vene)
veqetandin Ayırmak, ji hev
veqetandin: Birbirinden ayır¬
mak, (vediqerîne, veqetîne)
veqeryan Ayrılmak, (vediqete,
veqete)
verotin Kazımak, (vediroje,
etmek, (vedirşe, verse)
veşartin 1) Saklamak, gizlemek
2) Ölüyü toprağa gömmek.
(vedişêre, veşêre)
veşarrî Saklı, saklanmış olan,
gömülmüş olan.
veşuştin Yıkamak, (vedişo,
veşo, veşuşt)
vexwarin d. İçecek, (vedixu,
vexu, vexwar)
vexwarin İçmek, (vedixu, vexu,
vexvvar)
vezelandin Esnek hale getirmek.
(vedizelînc, vezelîne, vezelya)
vezelyan Esnek hale gelmek.
(vedizele, vezele)
vê 1) Bu (çekime uğramış olan
dişil işaret sıfatı). 2) Bir önek.
(bkz. "pê")
vê da Bu tarafa.
vêketin Yanmak, tutuşmak.
(vêdikeve, vêkeve)
vêra Anında, hemen, derhal.
hema vêra min xu gîhandê:
Hemen anında yetiştim.
vê ra Birlikte, beraber,
vêsê Bu sabah, ("vê sibê"den.)
vêxistin Yandırmak, (l.vêdixe,
vêxe 2. vêdixîne, vêxîne)
vıngyan
vingyan Vızıldamak, (divinge,
bivinge, vingya)
vino Burnundan konuşan, gen¬
zek.
vin-vin d. Genzekçe konuşanları
anlatmakta kullanılan söz.
vinvinok Genzek.
vir bkz. "derevv"
vir Bura, burası, ji vir: Buradan.
ji vir heya mala Xwedê: Pek
çok; "yerden göğe kadar", li
vir: Burada.
vira Bura, burası, ji vira:
Buradan, ji vira vva: Bundan
böyle, li vira: Burada.
virda Buraya, bu tarafa, virda
wêda nizanim: "Şunu bunu
anlamam (bilmem); özür kabul
etmem, itiraz dinlemem."
virik d. Sulu dışkı, ishal, bi
143
vız-vız
virikê ketin: İshal olmak.
virnî Geç doğmuş olan hayvan.
virnî ketin: (Hayvan) Geç
doğmak.
virt İkide bir, zırt pırt.
viz bûn Dönmek, delme viz
dibe: Topaç dönüyor.
viz kirin Döndürmek.
vî Bu (çekime uğramış olan eril
işaret sıfatı.)
vîçînî Civciv sesi.
vîç-vîç d. Civciv sesi.
vîjik d. Sulu dışkı, ishal.
vîjo Sık sık sulu dışkı yapan
hayvan.
vîya Bu, bunu.
vîz-vîz d. Rüzgar sesi, rüzgarın
ıslık çalarak ses çıkarması.
w
wa Böyle, öyle.
xu tal kirin: Beğenilmeyen bir
vvah Bir ünlem.
durum karşısında kaşlarını
vvakîna bkz. "vva"
çatıp yüzüne somurtkan bir
vvakînka bkz. "vva"
anlam vermek; "surat asmak",
vvakîno bkz. "vva"
vvalêz e. Valiz.
vvalî o Taraf, ("vvî alî"den
"walî"ye dönüşmüş.)
vvana Onlar (işaret sıfatı.)
vvanî Böyle, bu şekilde.
waqînî^. Çığlık, feryat, ağlama
sesi.
vvar e. Yayla, yazlık yayla, yer,
yurt.
vvardoz d. Yazlık yaylaya
(kampa) çıkarken çadır kur¬
mak için tespit edilen yer.
"yüzünü ekşitmek."
vveckurmî Yüzünde hastalık vb.
nedenlerden dolayı iz kalmış
olan, çirkin suratlı kimseler
için hakaret yollu söylenir.
vvecpan Yassı suratlı.
vvectal Asık suratlı, somurtkan.
vvectepik Basık suratlı.
vvehd d. Ahit, yemin.
vvehdandin Süre belirlemek,
zaman tayin etmek, (divvehdîne,
bivvehdîne)
vvehîd Herhangi bir işi yaparken
vvarge d. Kamp yeri, yurtluk.
işlerini tek başına yapmak
vvavvîk e. Çakal.
zorunda olan, yardımcısı
wax Vah.
wax li mi bkz. "vvey li mi"
vvax û wax Vah vah.
vvax wax Vah vah.
vvaya O (işaret sıfatı.)
olmayan kimse.
vvehîdî d. Herhangi bir işi
yaparken tek başına,
Yardımcısız olma durumu.
wehjîn d. Çığlık.
vvayê Vah vah!
vvehş e. Domuz.
vve Siz.
weh weh d. Sığırlara seslenirken
vvec e. Yüz, surat, vvecê vvî
qelibîn: Yüzünün rengi
wek Gibi, benzer.
değişmek; renk atmak, wecê
vvekhev Eşit.
vvekhev bûn
wekhev bûn Eşit olmak.
wekhevîd. Eşitlik.
vvekhev kirin Eşit etmek.
vvekî di Başka, daha başka,
başka türlü.
welat e. Yurt.
vvelatî Hemşeri, yurttaş.
vveled Velet, vveledî zinya: Piç,
veledi zina.
145
wey
düzensiz fiil.
vverimandin Şişirmek.
(diwerimîne, biwerimîne)
vverimandî Şişik, şişmiş olan.
vverimîn Şişmek, (diwerime,
bivverime)
vverin "Were" fiilinin "geliniz"
anlamındaki çoğulu.
vveris e. Kıldan yapılmış ip.
vvelidîn Doğurmak, doğmak.
vverkîno Öyle, o şekilde.
vvelle 1) Vallahi. 2) "Öyle mi?"
vverm d. Şişkinlik, şiş.
"Sahi mi?" anlamındaki
vverziba e. Kuzeydoğu rüzgarı.
sözcük.
vvesayît d. Vasıta.
vvel vvel "Yok be!" anlamındaki
söz.
vvenda Yitik, kayıp.
wenda bûn Yitmek, kaybolmak.
vvenda kirin Yitirmek, kaybet¬
mek, merî dibê qey heqê aşê
xu vvenda kiriye: Üzüntülü bir
hali varmış gibi olanlar için
söylenir.
weqhet d. Olay, vukuat.
vvest d. Yorgunluk, vvesta xu
kirin (dan) der: Dinlenmek,
yorgunluğunu gidermek.
westandin Yormak, yorulmasını
sağlamak, (divvesrîne,
bivvestîne)
vvestyan Yorulmak, (divveste,
bivveste, vvestya)
vvestyayî Yorgun, yorulmuş olan.
vvesyet d. Vasiyet,
weqîrf Kıyye.
vveş d. Vaziyet.
vver Öyle. wer xuya dike: Öyle
vveşandin Döktürmek, dökmek.
anlaşılıyor ki, öyle görünüyor
vveşek d. Döküntü.
ki, durum öyle gösteriyor ki.
vveşyan Dökülmek.
vveremî kirin bkz. "merezdarî
kirin"
vvergerandin Devirmek, tersyüz
etmek, (vverdigerîne,
wergerîne)
vvergeryan Devrilmek, tersyüz
olmak, (vverdigere, vvergere)
vveşyayî Dökük, dökülmüş olan.
wext d. Zaman, vakit, di wexta
xu da: Önceden belirlenen
zamanda, düşünülen zamanda,
vaktinde.
wexteng Zamanı kıt olan,
zamanı dar olan.
vvergi Öyleyse, o halde.
wextengî d. Zaman darlığı.
vvergî Devamlı, sürekli, hep.
vvey Vay. vvey bavo: Vay be!
vvere "Gel" anlamında bir tür
Vay anasını! anlamındaki taac-
vveyla
cüp sözcüğü, vvey Ii min: Vay
halime! Vay başıma gelen!
vveyla Hay! Hay seni!
vvezinandin Tartmak, bi vvezinandin dan: Tarttırmak.
(divvezinîne, bivvezinîne)
vvezinîn Tartmak, (divvezine,
bivvezine)
vvezîfe d. Vazife.
vvezyet d. Vaziyet, durum.
wêran Viran, harap.
wêran bûn Viran olmak.
vvêran kirin Viran etmek.
Wêranşar d. Urfa'nın Viranşehir
wîşik
146
ilçesi.
vvêrîn Cesaret etmek.
vvir Ora, orası, li vvir: Orada.
vvira Ora, orası, li vvira: Orada.
vvirîni "Getir, al getir" anlamın¬
daki sözcük.
vvî 1) O (çekime uğramış eril
işaret sıfatı. Aynı zamanda
şahıs zamiri.) 2) "Aa!"
anlamındaki taaccüp sözcüğü.
vvîya Onu.
vvîşik Parmakla bebeğin dudağı¬
na dokunup gülmesini sağla¬
mak için söylenir.
xaç d. Haç.
xaçrê d. Dörtyol.
xafil Gafil, ji xafil da: Aniden,
ansızın, apansızın, haberi
olmaksızın, ji xafil da kuştin:
geçerken uğradığı yer; "yolgeçen
hanı."
xanim Hanım.
xanî e. Ev. xaniyê kirê: Kiralık
ev. xaniyê firotanê: Satılık ev.
Habersiz ve hazırlıksız olduğu
xap d. Fol.
bir anda öldürdüler.
xapandin Kandırmak, aldatmak.
xag Çiğ, ham.
(dixapîne, bixapîne)
xagî d. Çiğlik, hamlık.
xapxapk d. Tavuk kursağı.
xal e. Dayı.
xapyan Kandırılmak, aldatılmak.
xalan Dayıgil, dayılar tarafı.
\ar d. Misket.
xalifandin (Yolunu) Şaşırtmak.
xardilob/xardolabî d. Gardrop.
(dixalifine, bixalifîne)
xalifin (Yolunu) Şaşırmak.
(dixalife, bixalife)
xaliq e. Allah, (bi xaliq: bkz.
"bi Xwedê")
xar kirin (At vb.) Koşmak,
depara kalkmak.
Xarpêt d. Elazığ, Harput.
xas e. Patiska.
xas Lahana.
xalît/ Halı.
xase d. Kâse.
xalî Issız, boş, tenha, xik û xalî:
xaş e. Harar, telis.
Çok ıssız, ıpıssız, çok tenha.
xalî bûn Issız olmak, boşalmak,
tenha olmak.
xalîçe d. Küçük halı.
xalojn d. Dayı karısı.
xaşandin Haşlamak, (dixaşîne,
bixaşîne)
xaşandî Haşlanmış olan.
xaşêl Alındığından beri yıkanma
yüzü görmemiş, kullanılmamış
xalrî d. Teyze.
olan giysi veya yenmemiş olan
xam 1) Ham, işlenmemiş olan.
yiyecek vb. şeyler.
2) Acemi, toy, tecrübesiz.
xaşyan Haşlanmak.
(Pehlevice: xam)
xatir e. 1) Hatır, kıymet, xatir
xan d. Han. xan fi xirabe bûn:
kirin: Müsamaha etmek, hoş
Harabeye dönmek. Xana Elê
görmek. 2) Veda sözcüğü, bi
Razê: Hemen herkesin gelip
xatirê te (we): Bir yerden
xatûn
xenîm bûn
148
aynlırken orda kalana (kalan¬
xelasî d. Kurtuluş.
lara) "Allah'a ısmarladık",
xelas kirin Kurtarmak.
"esen kal/kalınız!" anlamında
xelek d. Halka.
söylenen iyi dilek sözü. xatir
xelfe Kalfa.
xwestin: Veda etmek, vedalaş¬
Xelfetî d. 1) Urfa'nın Halfeti
mak.
xatûn d. Bayan.
xav Gevşek.
xavik d. Sarığın etrafına sarılan
bez.
xavlorkî Gevşekçe.
ilçesi. 2) Kalfalık.
xelitandin Yanlışa düşürmek,
hata yapmasına neden olmak.
(dixelirîne, bixelitîne)
xelitîn Yanlışa düşmek, hata
yapmak, (dixelite, bixelite)
xavvlî d. Havlu.
xelîfe Halife.
xax 1) Acaip, tuhaf. 2) Rezil,
xelk e. 1) Halk. 2) El, yabancı,
rüsva. xax û töre: Gülünç
başkası, xelk û alem: Elalem.
durum, rezaletlik durum, xaxê
xelkîno Ey ahali!
nemayê: Rezalet, elaleme
xem d. 1) Gam, üzüntü. 2)
karşı rezil olma durumu,
Umur. xema vvî nekir in:
olmadık kötü durum.
Umurunda olmamak, umur¬
xayin Hain.
xayinrî d. Hainlik.
xazî e. Beşibiryerde, gazi altını.
samamak.
xemilandin Süslemek.
(dixemilîne, bixemilîne)
xebat d. İş, çalışma.
xemilandî Süslü, süslenmiş olan.
xebatkar İşçi.
xemilîn Süslenmek.
xeber d. 1) Haber, xebera reş:
xem kirin Umursamak, umurun¬
Kara haber, xebera te ye:
da olmak.
Haklısın, dediğin gibidir. 2)
xeml d. Süs, bezek.
Konuşma, laf. 3) Küfür, sövgü.
xemo Olayları kendine dert
xebitandin Çalıştırmak.
(dixebitîne, bixebitîne)
etmeyen, aldırış etmeyen,
gamsız, miskin.
xebitîn Çalışmak.
xemsar İhmalkâr.
xebrîşok d. Masal, hikâye.
xemsarî d. İhmalkârlık.
xedar Derin yara.
xemsewat İhmalkâr.
xedeme Hademe.
xençer d. Hançer.
xefye Hafiye.
xeniqandin Boğmak, (dixeniqîne,
xela d. Kıtlık.
bixeniqîne)
xelas Kurtulma.
xeniqîn Boğulmak.
xelas bûn Kurtulmak.
xenîm bûn (Kutsal bir şey, özel-
xenîmet
likle ekmek) Çarpmak.
xenîmet d. Ganimet.
xeniqok d. Boğmaca hastalığı.
149
xevv
xeritandin Yontmak.
(dixerirîne, bixeritîne)
xerirîn Yontulmak.
Nûjen bi xeniqokê ketiye:
xerxere d. Gargara.
Nûjen boğmacaya yakalanmış.
xesandin Kısırlaştırmak, iğdiş
xeniqokî Boğmaca hastalığına
yakalanmış olan, boğmacalı.
xenzîr e. Domuz.
xera bûn Bozulmak, arızalan¬
mak.
xerabûyî Bozuk, arızalı.
xerac d. Garaj.
xera kirin Bozmak, arızalandır¬
mak.
etmek, (dixesîne, bixesîne)
xesar d. Zarar, hasar.
xesas Kısırlaştırma işini yapan
kimse.
xesirandin Zarara uğratmak.
(dixesirîne, bixesirîne)
xesirîn Zarara uğramak, (dixesire, bixesire)
xesî Kısırlaştırılmış olan hayvan.
xerat Marangoz.
xeste d. Hastahane.
xerb d. Batı.
xestcxane d. Hastahane.
xerbilîn Kendinden geçmek, içi
xet d. 1) Hat, çizgi. 2) Sınır.
geçmek, (dixerbile, bixerbile)
xeta d. Hata.
xerc d. Harç.
xetaş Melez.
xercîd. Harçlık.
xetfi bûn (Deve) Yorulmak.
xerc kirin Hercamak.
xetif (Deve için) Yorulma,
xerdel d. Hardal.
xerîb Yabancı, garip.
xerîbdost Sokulgan.
xerîbî d. Yabancılık, gariplik,
yorgunluk.
xetimandin Tıkamak, (dixetimîne, bixetimîne)
xetimandî Tıkalı.
gurbet, xerîbî kirin:
xetimîn Tıkanmak.
Yabancılık çekmek, çekingen
xetxerî Çizgili, hatlı, üzeri çizgi
davranmak, xerîbiya dike:
Yabancılık çekiyor, çekingen
davranıyor.
xericandin Döndürmek,
desenli olan.
xew d. Uyku. di xew da mayin:
Uykuda kalmak, di xew kirin:
Uyutmak, uyumasını sağla¬
çevirmek, (dixericîne, bix-
mak, lêwik di xew ke: Çocuğu
ericîne)
yatır, di xew ra çûn Uyumak,
xeriqandin Gark etmek.
(dixeriqîne, bixeriqîne)
xeriqîn Gark olmak, (dixeriqe,
bixeriqe)
uykuya dalmak, pitik di xew
ra çû: Bebek uykuya daldı, ji
xew rakirin: Uyandırmak,
uykudan kaldırmak. xew bi
xevvar
çavê wî neketin:
Uyuyamamak, gözlerine uyku
xêzik
150
xeyidandin Küstürmek, darılt¬
mak.
girmez olmak, xevva giran:
xeyidîn Küsmek, darılmak.
Deliksiz uyku. xevva vvî hatin:
xeyn Gayri, başka.
Uyuma gereksinimi duymak,
xezal d. Ceylan.
uykusu gelmek, xevva vvî
xezal Sonbaharda sararan
revyan: Uykusu kaçmak.
yapraklar.
xevva xu girtin: Tam istediği
xezeb d. Gazap.
gibi uyumuş olmak; uykusunu
xezte d. Gazete.
almak, xevvê dan ser vvî:
xezûr e. Kayınbaba.
Birdenbire çok uykusu
xezûrtî d. Kayınbabalık.
gelmek, uyku basmak.
xêlî d. Gelinin başına sardığı
xevvar Çok uyuyan, uykucu.
xevvgêr Uyurgezer.
ipek mendil, duvak.
xênc Gayri, başka, xêncî Salo
xewgiran Uykusu derin olan.
kes nehat: Salo'dan başka
xewirandin Bayıltmak.
kimse gelmedi.
(dixewirîne, bixewirîne)
xewirandî Bayıltılmış olan,
baygın.
xêr d. 1) Hayır, sevap, bi xêr
be!: Hayırlı olsun! ser xêrê:
Hayırlısıyla, xêr e?: "Ne var?"
xewirîn Bayılmak.
"Ne oluyor?" anlamındaki söz.
xew kirin Uyumak.
xêr fi bêr: Bolluk, bereket,
xevvle d. Halvet, tenha yer, kulis.
zenginlik, xêr fi xweşî: İyilik
xevvle bûn Tenha olmak.
güzellik, sağlık, xêra Xvvedê:
xewle kirin Gizli bir şey konuş¬
"Bundan iyisi can sağlığı"
mak için tenhaya çekmek,
anlamındaki söz. 2) Fayda,
kulis yapmak, min Sîno xewle
yarar, xêr tê nehîştin: (Bir
kir: Gizli birşey konuşmak
şeyi) İşe yaramaz duruma
için Sîno'yu tenhaya çektim.
getirmek, xêr tê neman: (Bir
xewleti Tenha olma durumu.
şeyin) İşe yarar durumu
xewn d. Rüya. mîna xevvnê
kalmamak, (bir şey) artık işe
şeva: Hayal meyal.
xews Ermiş, keramet sahibi,
büyük veli.
xeyb e. Dedikodu.
xeybane Görünmeyen, gaip.
yaramaz olmak.
xêrat d. Hayrat.
xêrnexwaz Kötülükçü, iyilikten
yana olmayan.
xêrxwaz İyiliksever.
xeyd d. Küskünlük.
xêz d. Çizgi.
xeydok Çabuk darılan, alıngan.
xêzik d. Çizgi, hat.
xêz kirin
151
xêz kirin Çizmek.
xidirnebî Hıdrellez.
xiftan Kadınların giydiği kaftan.
xiftanê cebelî: Bir çeşit kaf¬
xisun
xinanî Nezle veya başka bir
nedenden dolayı burnu tıkan¬
mış olan.
xincik e. Yırtık pırtık, eskimiş
giysi.
tan.
xij kirin Sürüklemek, pitik xu
bi erdê ra xij dike: Bebek,
xire. Penis.
xirab Kötü.
karnı üzerinde sürünerek
xirabe d. Yıkık yapı, virane.
yürüyor.
xirabî d. Kötülük.
xilandin Ufaltmak, toz veya
xirabtir Daha kötü.
kıyma haline getirmek.
xirankêşan d. Şamata.
(dixilîne, bixilîne)
xirar d. Büyük saman çuvalı,
xilat d. Armağan.
xilç e. Kenger çıkarmada kul¬
lanılan ucu sivri değnek.
xilf e. Hayvan memesinin uçları.
xilik e. Helik.
xilindor d. "firo" nun katı olanı.
("firo" sözcüğüne bakınız.)
xilorîk d. Taneleri fazla iri
olmayan dolu.
xiloxwarî Eğri büğrü, çarpık
çurpuk, yamrı yumru.
xiloxwarî bûn Eğri büğrü
olmak, çarpık çurpuk olmak.
xiloxwarî kirin Eğri büğrü
etmek, çarpık çurpuk etmek.
harar.
xirboqî Kördüğüm.
xir-cir d. Ağız dalaşı, hırgür.
xirçik pirçik Bez parçacıkları
vb. şeyler.
xirê Şırfıntı, orospu.
xirêf d. İşlenmemiş ham keçi
tulumu.
xirifandin Bunatmak. (dixirifîne,
bixirifîne)
xirifi Bunak.
xirifîn Bunamak.
xirnik e. Tavşan yavrusu.
xironek d. Ufak çıngırak.
xirpik d. Kıkırdak kemiği.
xilt e. Tarla faresi, köstebek.
xirpo Adi herif.
xilxilandin
xirtik e. Hıyar, acur gibi şeylerin
Ufaltmak, toz veya
kıyma haline getirmek, (bkz.
"xilandin") (dixilxilîne,
bixilxilîne)
xilyan Ufalmak, toz veya kıyma
çok ufak olanları.
xirtikî bûn Burkulmak.
xirxal d. Halhal.
xirxe e. Hırka.
haline gelmek, hesrî xilya:
xirxote Külüstür.
Kemik ufaldı, kemik toz haline
xisard. Hasar.
geldi, (dixile, bixile)
xisim Kalbur elendikten sonra
xim-xim d. Rap rap.
geriye kalan çer çöp gibi
xistin
şeyler, kalbur dibi.
xistin Düşürmek. (1. dixe, bixe
2. dixîne, bixîne)
152
xu
xîlaf e. Yalan.
xîldank d. Kürdan bitkisi.
xîlik d. Aba.
xişab d. Matkap.
xîret d. Gayret.
xişir 1) Yeni yeni yürümeye
xîret kirin Gayret etmek.
başlayan çocuk. 2) İri.
xişir e. Kadın süs eşyası.
xişîm Toy, acemi, cahil, xortê vê
vvextê xişîm in: Günümüz
gençleri toydur.
xişm d. Hiddet, gazap, felaket.
xişrûg d. Çocukların başında
oluşan sivilceler.
xişrîn d. Hışırtı, hışırdama.
xişxişok d. Çocuk oyuncağı,
çıngırdak.
xitim Hatmetme.
xîzar d. Hızar.
xoce Hoca. Xoce Xizir: Hızır
aleyhisselam. Xoce Nisredîn:
Nasrettin Hoca.
xocerî^. Hocalık.
xof d. Korku.
xofet d. Korku.
xopan d. Yıkık, harap yer.
xopan kirin Yıkmak, harap
etmek.
xorim e. Balya, ot balyası.
xort e. Genç erkek, delikanlı.
xitim kirin Hatmetmek.
xort î xama: "Genç kız,
xiya Deveyi Ihtırırken kullanılan
yetişkin kız" anlamında kul¬
sözcük.
lanılan bir deyim.
xiya kirin Ihtırmak.
xortanî d. Gençlik.
xiyal d, Hayal.
xort bûn Gençleşmek.
xiyar e. Hıyar, salatalık.
xortik Serseri genç, hovarda .
(Pehlevice: xuyar)
xortim d. Hortum.
xizan Yoksul.
xoşav d. Hoşaf.
xizan bûn Yoksullaşmak.
xu Kendi, kendisi, bi xu:
xizanî d. Yoksulluk.
Kendiliğinden, bizzat. xu
xizan kirin Yoksullaştırmak.
avêtin: Atlamak, kendini
xizêm d. Hızma.
atmak. xu bi xu: Kendi
xizmet d. Hizmet.
kendine. xu dan bende: 1. Bir
xizmetkar Hizmetçi .
işin sırasını beklemek 2.
xizmetkarî d. Hizmetçilik.
Uygun bir fırsat beklemek, fır¬
xizmet kirin Hizmet etmek.
sat kollamak. xu danîn:
xizne d. Hazine.
Eğilmek, alçalmak, kendini
xîç e. Çakıl taşı.
eğmek. xu davvşandin:
xîçik e. Ufak çakıl taşı.
Silkelenmek, kendini silkele¬
xîçir d. Çakıllı yer, çakılhk.
mek. xu dizîn: Gizlenmek,
xu
153
xun
kendini gizlemek, xu girtin:
vevveşandin: Silkelenmek,
Kendini tutmak, kendine
kendini silkelmek. xu vexistin:
hakim olmak. xu hemet kirin:
Uzanmak, yere uzanmak. xu
Korunmak, kendini korumak,
xam kirin: Kendini saflığa
sakınmak. xu holî ser kirin:
vurmak, xu xapandin:
Üstüne atlamak, xu jê ra xweş
Oyalanmak: xu xewisandin:
kirin (Ona) Yağ çekmek, yal¬
Kırıtmak, cilve yapmak. xu
taklanmak. xu ji bîra kirin:
xistin şiklê (...): Kendini (...)
Unutmak. xu kerr kirin:
gibi göstermek, kendine (...)
Duymazlıktan gelmek. xu
kişandin: Erkeklerle yatıp
kalkmak, orospuluk yapmak.
süsü vermek.
xudarîk "Altını pisleten"
anlamındaki hakaret sözcüğü.
xu kuştin Kendini öldürmek,
xugirtf Tutumlu.
intihar etmek, xu lê boqandin:
xulam Uşak.
(Cinsel olarak birine)
xulamtî d. Uşaklık.
Sulanmak, xu lê rakişandin:
xulmaj d. Uyumak üzere olma,
(Ona) Aksilenmek, diklenmek,
karşı gelmek, kafa tutmak. xu
uyku öncesi yarı uyanık olma
durumu.
mirandin: Ölü numarasına
xulq d. Yaradılış, huy, tabiat.
yatmak, ölüymüş gibi bir
xumam d. Gözün dumanlan¬
pozisyona girmek, xu nixam-
ması, üzerinde pus varmış gibi
tin: Örtünmek. xu ragirtin:
olması.
Kendine hakim olmak,
xunavî d. Çilenti.
soğukkanlılığını korumak. xu
xur d. Kaşıntı.
teloqan kirin: Takla atmak.
xurandin Kaşımak, (dixurîne,
xu tev hilkişandin: Paçaları
bixurîne)
sıvamak. xu şaş kirin:
xurbet d. Gurbet.
Şaşırmak, yanlış yapmak, yan¬
xurc d. Hurç.
lışa düşmek, xu şêlandin:
xurcik d. Hurç.
Elbiselerini çıkarıp soymak.
xurde Hurda. (Pehlevice:
xu şuştin: Yıkanmak, kendini
xord/xvert: küçük)
yıkamak, banyo yapmak. xu
xure Obur.
vedizîn: Gizlenmek, saklan¬
xurikandin Gıdıklamak
mak. xu vegevizandin:
(dixurikîne, bixurikîne)
Ağnamak, ağınmak. xu
xurikî Gıdıklanma.
veşartin: Gizlenmek, saklan¬
xurî d. 1) Çiçek hastalığı. 2)
mak, kendini gizlemek. xu
Alev.
xurin
xurîn Kahvaltısız, daha kahvaltı
yapmamış olan.
xurînî d. Kahvaltı.
Xwedê
154
bükülmek.
xwarin d. Yiyecek.
xwarin Yemek vb. yemek, bi
xurme d. Hurma.
xwarin dan: Yedirmek, ji
xurt Güçlü, dayanıklı.
xvvarin û vexwarinê da ketin:
xurt bûn Güçlü olmak, dayanık¬
lı olmak.
xurtî d. Güçlülük, dayanıklılık.
Üzüntü, heyecan vb.'den
dolayı yiyemez içemez duruma
gelmek, iştahı kapanmak,
xur-xur d. Horultu.
"yemeden içmeden kesilmek."
xuryan Kaşınmak.
(dixu, bixu, xwar)
xusar d. Elekteki artık.
xwarî d. Eğrilik, çarpıklık.
xuset e. Huy, adet.
xwar kirin Eğmek.
xuşikandin (Hışırdatarak)
xvvarzê Kızkardeş çocuğu.
Kaydırmak, (dixuşikîne,
xwasî Yalınayak.
bixuşikîne)
xwazgînçî Görücü, istekçi.
xuşikîn (Hışırdayarak) Kaymak.
(dixuşike, bixuşike)
xuşîn d. Hışırtı, xuşînî bi dara
ket: Ağaçlar hışırdadı.
xwe d. Kızkardeş.
xvveda e. Tanrı, ilah.
xwedayî Tanrısal, ilahi.
Xvvedê e. Allah, bi erd fi
xuşk d. Kızkardeş.
ezmanê Xvvedê: "Allah'ın yeri
xuş-xuş d. Hışırtı, çağıldama.
göğü adına yemin ederim ki."
xutbe d. Hutbe.
bi Xvvedê: "Allah üstüne
xuya bûn Görünmek, belirmek.
yemin ederim ki" anlamında
xuya kirin Görünmek, belirmek.
yemin şeklindeki yemin biçi¬
xûk d. Haraç.
mi, ji (-ya) Xvvedê da: -den
xûz Kambur.
beri (sitem yollu söylenir.) ji
xûz bûn Kamburlaşmak.
bona rezza Xwedê: Allah
xûzî d. Kamburluk.
rızası için. ji êvara Xwedê da:
xûz kirin Kamburlaştırmak.
Akşamdan beri (sitem yollu
xwa bir Taaccüp sözcüğü.
söylenir.) ji siba Xvvedê da:
xvvanê bûn Görünmek.
Sabahtan beri (sitem yollu
xwanê kirin Görünmek.
söylenir.) ji Xwedê bitirse!:
xvvar 1) Eğri, eğik. 2) Aşağı.
Yapma, utan, yazıktır!
xwar ve hatin: Eğilmek, aşağı
"Allah'tan kork!" ji Xwedê ve
eğilmek, xwaro maro: Eğri
eyan e: "Allah görüyor ya",
büğrü, çarpık çurpuk.
xvvar bûn Eğilmek, çarpılmak,
"nasıl olsa Allah doğrusunu
bilir" anlamına gelen ve söyle-
Xvvedê
xwelîdank
755
nenin doğru olduğunu anlatan
Allah etmesin." Xvvedê qebûl
söz. Xvvedê bide: Dilenciyle
bike: Sevap sayılan bir iş
konuşurken "sana sadaka vere¬
yapıldığı zaman söylenir.
meyeceğim" anlamında
Xvvedê tev kal fi pîr bike:
söylenir; "Allah versin"
Yeni evlenenlere "bir arada
Xvvedê bike: Allah vere, inşal¬
yaşlanın" anlamında söylenen
lah, temennim odur ki. Xwedê
bir iyi dilek sözü; "Allah bir
dayin: Doğmak, dünyaya
yastıkta kocatsın." Xwedê
gelmek. Xvvedê (te, vve, ...)
teala: Allahü taala. Xwedê
fadîkar dernexe: "İnşallah bu
vvekîl, (Ela vvekîl): "Allah
iş
başarıyla bitirilir; Allah
utandırmasın" Xwedê hebînî:
şahidim olsun ki" anlamında
yemin biçimi. Xwedê zane: 1.
Allah aşkına. Xwedê heqê
Sanırım, galiba, bana öyle
min ji te ra nehêle: Ben sana
geliyor ki; "Allah bilir" 2.
bir şey yapamayacağım, yap¬
Belli değil. Xvvedê zêde bike:
tığın haksızlığın (kötülüğün)
Yemek yemekte bulunanlara
cezasını Allah versin,
ya da yemeğe buyurun diyen¬
"Allahından bul" Xwedê hez
lere söylenen nezaket sözü;
bike: Allah izin verirse,
"ziyade olsun."
Allah'ın izniyle. Xwedê ji min
Xvvedêo Ey Allah! Ey Allahım!
fi te ra mezin e:
xvvedî Sahip, xwedîerd: Tarla
Günün
birinde hakkımı -öcümü- ala¬
sahibi, tarlası olan kimse.
cağım; "alacağın olsun!"
Xwedîgede: Çocuk sahibi,
Xwedê ji te razî be: Yapılan
çocuğu olan kimse.
bir iyilik karşısında "Tanrı
Xwedîgund: Köy sahibi, köyü
seninle birlik olsun, iyiliğini
olan. Xwedîmal: Ev bark
senden esirgemesin"
sahibi olan kimse. Xwedîzaro:
anlamın¬
da teşekkür olarak kullanılır;
"Allah senden razı olsun"
Xvvedê mezin e: Kendisine
yapılmış olan haksızlıkların
düzeleceğine inanmak gerek¬
tiğini anlatır; "Allah büyüktür."
Xwedê neke: Olması arzu
Çocuk sahibi, çocuğu olan
kimse.
xvvedî kirin Beslemek,
yetiştirmek.
xwedîtî d. Sahiplik, sahip olma
durumu.
xwelî d. Kül. xwelî li serê te
edilmeyen bir olaydan söz
be!: "Sana yazıklar olsun!"
edilirken söylenir; "böyle
anlamındaki kınama sözü.
birşey olmamasını dilerim;
xwelîdank d. Küllük, kül tabağı.
xwelîpisk
xwinxur
156
xwelîpisk d. Toz halindeki kül.
karıştırarak yapılan ve davara
xwende Okumuş kimse.
yedirilen yiyecek.
xwendin Okumak, bi xwendin
dan/dan xwendin: Okutmak.
(dixwîne, bixwîne)
xvvesî d. Kaynana.
xwesîtî d. Kaynanalık, kaynana
olma durumu.
xwestin İstemek, bi xwestin
dan: İstetmek, (dixwaze,
bixwaze)
xvvestî İstenmiş olan kız.
xvveş Hoş, iyi, güzel.
xvveş bûn Hoş olmak, iyi olmak,
güzel olmak.
xvveşik Güzel.
xvveşî d. İyilik, güzellik, di
xvveşyê da bimîne, (bimîne bi
xvveşî): Yaşamını sağlık ve
esenlik içinde sürdürmeni
dilerim; "sağlıcakla kal!"
xvveş kirin Hoş etmek, iyi
etmek, güzel etmek.
xwî e. Huy.
xwî Nefret.
xwîdan d. Ter.
xwîdan Terlemek, (xwîdide,
xvvîde)
xwî kirin Nefret etmek.
xvvîlî bûn Kızmak, öfkelenmek.
xwîlî kirin Kızdırmak, öfke¬
lendirmek.
xwîn d. Kan. xvvîna vvî lê
kelyan: Ona yakın ilgi ve
sevgi duymak; "kanı kayna¬
mak."
xwîn bûn Kanamak.
xwîngerm Sempatik, canayakın.
xwîngermî d. Sempatiklik,
canayakınhk.
xwînî Boynunda kan davası
bulunan, kanlı.
xwîn kirin Kanatmak.
xwînmij Kanemici.
xweying d. Kızkardeş.
xwînmijî d. Kanemicilik.
xvvezîd. Tükürük.
xwînmîsrî Aşırı belalı, azgın
xvvezî Keşke.
kimse.
xwezîka Keşke.
xwînrij Kandökücü.
xvvê d. Tuz.
xwînrijît/. Kandökücülük.
xwêdank d. Yuz kabı, tuzluk.
xwînsar Antipatik.
xwê kirin Tuzlamak.
xwînşîrîn Sempatik, canayakın.
xwêmast Tuzu yoğurda
xwînxur Hunhar.
ya Ya, veya, yahut, ya hero ya
yek bûn Birleşmek, bir olmak.
mero: Zor (ya da tehlikeli) Bir
yekcar Büsbütün.
işi yaparken her şeyi göze
yek kirin Birleştirmek.
alarak, "ne olursa olsun" diye
yekşemî d. Pazar (günü).
düşünüp karar vermek; "ya
yeqînî d. İnanma, inan, tam
herrü ya merrü."
yan Veya, yahut.
yanê Yani.
yanzde e. On bir.
yar Yar, sevgili, dost.
yavv Yahu.
yaxe d. Yakı.
yaxme Yağma, yaxme ye: "Öyle
şey olmaz, öyle yapamazsın;
yağma yok!"
yek d. Bir. yek bi yek: Birer
birer, yek fi nîv: Bir buçuk.
inanma, yeqînya te ji Xwedê
hebe... : Bana inan, inan ki,
inan olsun.
yeqîn kirin Tam inanmak, yeqîn
bike: Bana inan, inan ki, inan
olsun, yeqîn be ji Xwedê:
Doğru söylüyorum, Allah
tanıktır; "Allah seni
inandırsın."
yextiyar İhtiyar, yaşlı.
yextiyarî d. İhtiyarlık.
yek carna: Arada bir, bazı
yom Uğur.
bazı. yekî gi: O ki, o biri ki,
yomît/. Yövmiye.
kim ki. yeko yeko: Birer birer.
yoxilme d. Yoklama, askeri yok¬
yekane e. Erkek domuz.
lama.
zad e. Hububat ürünü, yiyecek
maddesi.
zane Bilgili, bilen.
zanetî Bilgililik.
zanîn Bilmek, pê zanîn: Bilgisi
olmak, haberi olmak, bilmek.
zeft Zapt, elegeçirme.
zeft kirin Zaptetmek, ele
geçirmek.
zehferan d. Kusmuk, safra.
zehîf Zayıf,
zehîfokî Zayıfça.
(Aslında bizim yörede bu fiil
zehv û zêç Çoluk çocuk.
"zanibûn" biçiminde kul¬
zekem d. Nezle.
lanılıyor, ama ben tereddütte
zekemî Nezleli.
kaldığım için "zanîn" biçimini
zelal Berrak, duru.
esas aldım.) (dizane/zanc,
zelal bûn Berraklaşmak, durulaş¬
bizane)
mak.
zar e. Dil.
zelalî d. Berraklı, duruluk.
zarçepcl Kötü dilli.
zelal kirin Berraklaştırmak, duru-
zari-zar d. Zare-zar.
zarîn d. Feryat, figan etme.
zaro Çocuk, zaryê doyîn:
Tecrübesi az, toy kimse, "dünkü
çocuk."
zarotî d. Çocukluk.
laştırmak.
zeliqandin Yapıştırmak.
(dizeliqîne, bizeliqîne)
zeliqîn Yapışmak, bi erdê ve
zeliqîn: çok utanmak; "utancın¬
dan yerin dibine geçmek."
zar û zcç Çoluk çocuk.
zelqok Yapışkan.
zarxweş Tatlı dilli.
zenbelîk d. Yüksek bir yerde
zatî Zaten.
akmakta veya damlamakta olan
zatorî d. Zatürre.
suyun donmasıyla oluşan sarkık
zava e. Damat.
zavatî d. Damatlık, damat olma
durumu.
zayin Doğurmak, doğum yapmak.
(dizê, bizê, za)
Zaza Bir Kürt boyu, Zaza.
Zazakî d. "Zaza" denilen Kürt
buz parçası, saçak buzu.
zencîr d. Zincir.
zend e. Bilek.
zengrf Pas.
zengarc/. Pas.
zengari Paslı.
zengarî bûn Paslanmak.
boyunun konuştuğu lehçe,
zengarî kirin Paslandırmak.
Zazaca.
zengil e. Çıngırak.
zebelih İri yarı, güçlü kuvvetli
kimse.
zebeş e. Karpuz.
zengilok d. Adamcık kemiği,
adem elması.
zengoJ. Üzengi.
zer
zil
159
zer San.
zêde Fazla.
zerayî d. Sanlık, san olma duru¬
zêde bûn Fazlalaşmak.
mu.
zêde kirin Fazlalaştırmak.
zer bûn Sanlaşmak, sarı olmak.
zêdetir Daha fazla.
zerik d. 1) Sarılık hastalığı. 2)
zêre. Altın.
Yumurtanın şansı.
zerikî Sanlık olan kimse.
zer kirin Sanlaştırmak, sarı yap¬
mak.
zerojankî Sanya çalan renkte
olan, sarımsı.
zerin Altından yapılmış olan.
zêrzemîn d. Evlerin güneş
görmeyen bodrum vb. yerleri.
zêvistanî Lohusa.
zêvvî d. Tarla.
zibl d. Çöp yığını, zibil.
zevvac d. Evlilik.
ziblo Pis herif, adi herif.
zewicandin Evlendirmek.
zibûn d. Bir çeşit kaftan.
(dizevvicîne, bizevvicîne)
zevvicandî Evli.
zifti (Eskiden) Zaptiye, jandarma
zihêr d. Zehir, mîna zihêrê şuxu-
zevvicîn Evlenmek.
lîn: Sağlam, dakik, hiç
zevvq d. Zevk.
aksamadan çalışmak (çalışan
zexel Hileci, dalavereci, üçkâğıtçı.
saat, araba vb. şeyler için
zexelî d. Hilecilik, dalavere,
söylenir.)
üçkâğıtçılık.
zik e. Karın, bi zikê birçî: Boş
zexîre d. Zahire.
mideyle, aç karnına, zikê tazî
zexm Sağlam, dayanıklı.
tembûrê dixwaze:
zexm bûn Sağlamlaşmak,
Yoksulluğuna bakmayarak süs
dayanıklı hale gelmek.
zexmî d. Sağlamlık, dayanıklılık.
zexm kirin Sağlamlaştırmak,
dayanıklı hale getirmek.
zeyî Yeni evli gelinin, evlenme
ve gösteriş yapmak isteyenleri
anlatır, zikê vvî pê şevvirîn:
(Ona) Acımak, yazığı gelmek.
zik dayin (Duvar) Bel vermek,
kamburlaşmak.
sonrası baba evine yaptığı ilk
zikêş d. Kann ağrısı.
ziyaret.
zikêşî İshalli, amel olan kimse.
zeynandin Doğurmakta zorluk
zikmakî Doğumla ilgili, doğuştan.
çeken hayvanı doğurtmak.
zikmezin İri göbekli kimse.
(dizeynîne, bizeynîne)
ziko Obur.
zeynet e. Ziynet.
zikreş Hain, kıskanç.
zeyt e. Zeytin yağı.
zikşevvat Yufka yürekli.
zeytûn d. Zeytin.
zikşevvirî Yufka yürekli.
zêdayîd. Fazlalık.
zile. Kamış.
zilam
zilam Adam, erkek.
zilamrî d. Adam olma durumu,
erkeklik.
zilm d. Zulüm.
160
zın
zarar da edilebilir.
zirav e. Öd. ziravê wî qetandin:
Ödünü koparmak, ziravê vvî
qeryan: Ödü kopmak.
zilmkar Zulmedici.
zirav İnce.
zilmkarî d. Zulmedicilik.
zirav bûn İncelmek.
zilm kirin Zulmetmek.
ziravîd. İncelik.
zilût çıplak, Tüysüz.
ziravîçkî Uzun ve incemsi.
ziman e. Dil. li serê zimanê min
e: Bir söz ya da isim ansınacak
zirav kirin İnceltmek.
ziravoçkî Uzun ve incemsi.
gibi olup da ansınamadığı
zirhet Ziraat.
zaman söylenir, "dilimin ucun¬
zirnixîn (Yara) Şişmek.
da." zimanê vvî geryan:
Konuşabilmek, dili dönmek.
(dizirnixe, bizirnixe)
zirto Eşek herif, adi herif.
zimanê vvî negeryan: Anlatmak
zirtole Adi, serseri kimse.
istediğini tam söyleyememek,
zirx e. Zırh.
bir sözü doğru söylemeyi
ziryan Anırmak.
becerememek; "dili dön¬
zirzop İrikıyım kimse.
memek." zimanê xu birrin:
zirzopanî Kabaca, hayvanca, kaba
Susmak; "dilini kesmek."
bir şekilde.
zimandirêj Küstah.
zivistan d. Kış.
zimandirêjî d. Küstahlık.
zivistangî Kışlık.
zimanê biçûk Küçük dil.
zixt d. Nodul.
zimanok d. Dilcik.
zîft û zeber bkz. "jehra silê-
zime d. Güneş görmeyen yer.
zimrût e. Zümrüt.
zinare. Kaya.
zindîl) Canlı. 2) Zındık.
zinya Zina.
ziqitîn Çok ağrımak, çok acımak.
(diziqite, biziqite)
ziqnebût "Afiyet olmasın",
"boğazında kalsın" anlamındaki
sözcük.
ziqfim d. 1) Zakkum. 2) Zıkkım.
zirar d. Zarar, zirar birê karê ye:
Ticarette kâr etmek düşünülmez,
manî"
zîl e. Topraktan yeni çıkan bitki
ucu.
zîlanzer Kengerin yeni filizlenmiş
olanı, yeni uç vermiş olanı.
zîl dan Bitkinin uç vermesi, daha
yeni yeni yeşermesi.
zilê eleme Buğdayın yeni yeşer¬
miş olanı.
zîlik d. 1) Soğan cücüp. 2)
Klitoris.
zîlq d. Kuş dışkısı.
zîn e. Eyer.
zindan
zindan d. Zindan. (Pehlevice:
zindan)
zîpik d. Dolu, gökten yağan dolu.
zvvîrî/zürî
161
zorî d. Zorluk.
zornaq d. Kapı sürgüsü.
zox kirin Deriyi uzun parçalar
zîq-zîq d. Zırlama.
halinde kesmek, uzunlamasına
zîrt Sesli bir şekilde yellenirken
dilimlemek.
çıkan sesi anlatmakta kullanılan
zozan d. Yayla.
sözcük.
zozanî Büyüklerin sırtüstü yere
zîrrînî bkz. "zîrt"
uzanarak ayaklannı küçük
zîv e. Gümüş.
çocuklann kannlanna dayayıp
zîvir d. Dönüş, dönme.
onları havaya kaldırarak
zîvirandin Döndürmek.
(dizîvirîne, bizîvirîne)
oynadıkları bir oyun.
zuha Kuru, ıslak olmayan, zip î
zîvirîn Dönmek.
zîvîn Gümüşten yapılmış olan.
zuha: Kupkuru, yaş olmayan,.
zuha bûn Kurumak, ıslaklığı git¬
zîvvan d. Ekinler arasında yetişip
hububata karışan siyahımsı
mek.
zuha kirin Kurutmak, ıslaklığını
taneli yabani bir bitki.
zîyin İpliği masuraya sarmak veya
yumaklamak, (dizî, bizî)
zîz bûn Kendi çevresinde dön¬
gidermek.
zuhanV Kuruluk.
zurne d. Zurna.
zû
Çabuk, tez, acele, erken, zû bi
mek, kendi ekseni etrafında
zû:
dönmek.
çok çabuk.
Çabuk çabuk, acele acele,
zo Çift, "tek"in karşıtı.
zûda Çoktan.
zo-fer "Tek mi çift mi?" oyunu.
zûka Çok çabuk, çabucak.
zolte e. (Eskiden) Bir para birimi.
zû kirin Acele etmek, çabuklaştır¬
bi zoltakî nekirin: "(O birinin
mak.
veya o şeyin) Hiçbir değeri ve
zûrîn Ulumak.
önemi olmamak."
zûryan Ulumak.
zomik Top gibi yuvarlak olan
koyun.
zûr-zûrc/. Uluma.
zûtik d. Anusun iç kısmı, kalın
zonp e. Balyoz.
bağırsağın son kısmı, zûtika
zoqe bûn Bıkmak.
sibê: Sabahın körü, günün daha
zor zor Güç.
ağarmamış olduğu vakit (kızgın¬
zorayî d. Zorluk, güçlük.
lık yollu kullanılır.)
zor birin Yenmek, mağlup etmek.
zûtir Daha çabuk, daha erken.
zor dan Zorlamak.
zvvîrî/zürî Kurt, tenya.
NOTLARIM
ama (Gw, Kw, Qw) bir tek
Not: 1
ses vermektedirler.
Ö sesi ve Ö'lü sözcükler:
Körgi, Köri, Söreg, Şölî
sözcüklerini ve bunlardan
türemiş olan diğer sözcükleri
orijinal telaffuzlarına uygun
olarak sözlüğe aldım. Tümüyle
bilimsel sınırlar içerisinde
hareket ettim. Kürtçe'de
olmayan bu ses, dikkat edilirse
öz Kürtçe sözcüklerde kul¬
lanılıyor. Bunun nedenini
araştırmak benim işim değil,
ama kesinlikle bunun araştırıl¬
ması gerektiğine inanıyorum.
Not: 4
ê ve i, fi ve o uzun seslileri ve
bunları yerlerini i ve u kısa
seslilerine bırakması:
a) ê ve î uzun seslileri ile biten
isimler bir edatla kullanıldık¬
larında (cins edatı aldıklarında)
bunlar i'leşirler. Yani ê ve î
uzun seslileri yerlerini i kısa
seslisine bırakırlar. Örnek:
Dê: diya min (annem)
Xvvê: xvviya me (tuzumuz)
Tî: tiyê min (eltim)
Rî, rê: riya min (sakalım,
Not: 2
Ü sesi ve Ü'lü sözcükler:
Cüni, Müri, Mürıstan, Rün,
Rüvi, Şün, Şunda, Tüj
Not: /'de kullanmış olduğum
ifade bunun için de aynen
geçerlidir.
yolum)
b) Sonu fi seslisi ile biten isimler
bir edatla kullanıldıklarında, û
uzun seslisi yerini u kısa sesli¬
sine bırakır. Örnek:
Dû: duyê cixarê (sigaranın
dumanı)
Tû: dara tuyê (dut ağacı)
Not: 3
Gw, Kw ve Qw sesleri:
Gwîn, Gwînî, Gwîriz, Gwîşî,
Gvvîz, Gvvîzan, Gvvîzik,
Kwînêr, Kwîr, Kwîrik, Kvvîsî,
Kwîvî, Qwand, Qwas
Bunların diftong ile bir ilgisi yok
Rû: ruyê te (senin yüzün)
Gû: guyê mişka (fare dışkısı)
c) O uzun seslisi ile biten isimler
bir edat ile kullanıldıklannda,
o uzun seslisi yerini u kısa ses¬
lisine bırakır. Örnek:
Ço: çuyê min (sopam)
Devşo = devşuya te (ayran
NOTLARIM
FERHENG
163
werî, (evvê) eere, (emê) vverin,
artığım)
(hûnê) vverin, (ewê) vverin
Ro = rüya min (günüm veya
Emir:
güneşim)
Hefşo = hefşuya me (ağılımız)
Were! (gel!)
vverin! (geliniz!)
Emiri olumsuz yaparken Hatin
fiili devreye giriyor: Mê!
Not: 5
Here ve Were düzensiz fiilleri:
(gelme!),
Mên! (gelmeyiniz!)
Here (git) düzensiz fiili:
Not: 6
Şimdiki (geniş) zaman ve gele¬
cek zamanların çekiminde ile
ê Belirteci:
emirde sürekli olarak Here
ê belirteci Tu zamiriyle kul¬
düzensiz fiili kullanılıyor.
lanıldığında, onunla bileşip
Bunun dışındaki zamanlarda
Tê'ye dönüşür ve Tu'daki u ve
Çûyin fiili kullanılıyor.
kaynaştırma harfi olan y ise
Örnek:
düşer. Bu biçim (Tê), bizim
yörede genel olarak kullanılır.
Şimdiki zaman:
Ez Diherim, tu diherî, ew
Not: 7
dihere, em diherin, hûn
diherin, evv diherin
Diftong (Xw):
Gelecek zaman:
Diftong bizim yörede genel
(Ez ê) Herim, (tê/tunê/tuyê)
olarak kullanılıyor. Ama bazı
heri, (ewê) here, (emê) herin,
(hûnê) herin, (evvê) herin
hallerde ortadan kalkmış.
Xu (xwe: kendi, kendini): Xwe
biçimi genel olarak ortadan
Emir:
Here! (git!)
herin! (gidiniz!)
Mere! (gitme!)
merin! (git¬
kalkmış.
Xvvarin ve Vexwarin fillerinin
meyiniz!)
şimdiki zaman ile gelecek
zamanlarının çekiminde ve
emirde diftong kullanılmıyor:
Were Düzensiz fiili:
Gelecek zamanın çekiminde
(ve
emirin olumlu biçiminde)
sürekli olarak Were düzensiz
Şimdiki zaman:
Ez dixum, tu dixu, evv dixu, em
dixun, hûn dixun, evv dixun
fiili kullanılıyor. Bunun dışın¬
Gelecek zaman:
daki zamanlarda Hatin fiili
Ezê bixum, tê bixu, ewê bixu,
kullanılıyor. Örnek:
Geçmiş zaman:
(Ezê) vverim, (tê/tunê/tuyê)
emê bixun, hfinê bixun, ewê
bixun
Emir:
FERHENG
Bixu! (ye!)
bixun! (yiyiniz!)
Mexu! (yeme!)
NOTLARIM
164
mexun!
Tergî: yeter ki
Mademag: madem ki
(yemeyiniz!)
Not: 10
Not: 8
Sed sayısındaki değişim ve
önüne gelen sayılardaki ses
İşaret sıfatları:
Yazı dilindeki mevcut işaret
sıfatları bizim yörede de
hemen hemen aynı şekilde kul¬
düşmeleri:
Sed (yüz/ 100) tek başına kul¬
lanıldığında değişmez, ama
önüne gelen du'dan neh'e kadar
olan sayılarla kullanılınca
değişir ve önüne gelen bu
lanılıyor. Ama bu işaret sıfat¬
larının türevi olan
ve yazı
diline aykırı düşen (bizdeki)
diğer işaret sıfatlarını aşağıya
aktarıyorum:
sayılarda ses düşmeleri olur.
Örnek: sed (sed), dusıd (du
sed), sêsid (sê sed), çarsid
(çar sed),
pênsid (pênc sed),
şesid (şeş sed), hefsid (heft
sed), heysid (heyşt sed),
nehsid (neh sed). Dikkat
edilirse pênc, şeş, heft ve
Va (bu -yakın için- yalın)
Va keçika (bu kız)
Va mêrika (bu adam)
Va pantora (bu pantolon)
Va keçikana (bu krzları)
Va mêrikana (bu adamları)
Va pantorana (bu pantolonları)
heyşt sözcüklerinde ses
düşmeleri olmuştur.
VVa
(o -uzak için- yalın)
Wa keçika (o kız)
Not: 9
Gi (ki) bağlacı:
Bu bağlaç çoğunlukla sonuna
geldiği sözcükle birleşir.
Sözcük sesli harfle bitiyorsa
gi'daki i düşer. Gi bağlacı
bazen gî'ye dönüşür:
Wergi: öyle ise, o halde
Wergî: hep
Yekîg: o ki, kim ki, o biri ki
Hergî: -çe, -ça
Hewcêg: -ına, ine
Neg: değil ki...
Wa mêrika
(o adam)
Wa pantora (o pantolon)
Wa keçikana (o kızları)
Wa mêrikana (o adamları)
Wa pantorana (o pantolonları)
Vaya
(bu)
Viya (bu)
Vana
(bunlar)
Waya
(o)
Wîya
(o)
Wana
(onlar)
NOTLARIM
FERHENG
165
Not: 11
Vî ve Wî (çekime uğramış eril
b) Firngî - firngya me:
firngiya me
işaret sıfatları) ile işaret edilen
Pêşî - pêşya me: pêşiya me
isimdeki eril cins edatının
Hevalti - hevaltya me:
çekime uğramış î (veya yalın
ê) olması gerekirken, bu kurala
bazen
uyulmaz:
Bizim yörede
hevaltiya me
c) Mase - masa me: maseya me
Çire -
doğrusu
çira me: çireya me
Xwe - xwa min: xvveya min
Hefte - hefta berê: hefteya berê
Vî/Wî pera
Wî pereyî
Vî/Wî paça
Wî paçî
Sifre - sifra me: sifreya me
Vî/VVî hesina
Wî hesinî
d) Yanzde - yanzda: yanzdeyan
VîAVî kevira
Wî kevirî
Donzde - donzda: donzdeyan
e) Herdu - herda: herduyan
Not: 12
Zaro -
zara/zarya: zaroyan
Bizim yörede bazen şahıs
Not: 14
zamiriyle ê belirteci arasında
kullanılan kaynaştırma harfi
-an/ên çoğul edatı:
y'yi
Bu sözcüklerdeki -an/ên çoğul
n
şeklinde telaffuz
edatı üzerinde durmak gerekir.
ediyor:
Bilindiği üzere Kürtçe'de isim¬
Bizim yöre
doğrusu
Tenê bişuşta
(Teyê bişuşta)
ler tek başına çoğul (çavan,
Wînê bişuşta
(Wîyê bişuşta)
nigan, vb.) kullanılmaz, ama
Menê bişuşta
(Meyê bişuşta)
bazen istisnalar oluşur.
Wenê bişuşta
(Weyê bişuşta)
Aşağıda iki ayn örnek var; bir¬
inci örnektekiler ayrı birer
Ama genelde y kaynaştırma harfi
kelime haline gelmişlerdir. Bu
örneklerden ikincisinde (ve
kullanılır.
genel olarak) çoğul edatındaki
Not: 13
Bazı ses düşmeleri:
n hiç kullanılmaz.
Örnek: 1
a) Şa - şayî - saya vvê
Apan: amcagil, amcalar
Teng - tengayî - tengaya wê
Xalan: dayıgil, dayılar
Fire - fireyi - fireya wê
Tehde - tehdayî - tehdaya vvê
Zêde - zêdayî - zêdaya wê
Zer - zerayî - zeraya vvê
Zor - zorayî - zoraya wê
Xezûran: kayınpedergil
Örnek: 2
Keja: Kejan aşireti
Mila: Milan aşireti
İzola: İzolan (İzol) aşireti
FERHENG
Not: 15
Edat+stfat, sıfat+sıfat,
edat+isim kaynaşması:
Jêlî (ji+jêr: jêlî: aşağıdan)
Jolî (ji+jor: jolî: yukarıdan)
NOTLARIM
166
zaman zarfı türeten ek):
Esirkî: ikindileyin, ikindi vakti
Nîvrokî: öğleyin, öğle vakti
Eşakî: yatsı vakti
Muxurbakî: muğrup vakti
Valî: vî alî (bu taraf)
Not: 19
Walî: vvî alî (o taraf)
Vêsê: vê sibê
Belirsiz tanım harfi:
Vêvarê: vê êvarê
Belirsiz tanım harfi "hV'tır.
Ji birçîna: ji birçîbûna
Hevalik: hevalek (bir arkadaş)
Mêrikik: mêrikek (bir adam)
Not: 16
Not: 20
(wî/wê) zamiri :
a) Dikêyê: dike wî/vvê
Fiilde emir:
Rabûmêyê: rabûm wî/wê
Bizim yörede net olarak bi
Ji bîrê: ji bîra vvî/vvê
Ji bêrîyê: ji bêrîya wî/vvê
(olumlu) ve me (olumsuzu)
kullanılır. Örnek:
Ji dê: ji diya vvî/wê
Bike!: yap!
b) Seba - sebê: seba vvî/vvê
Meke!: yapma!
Bende - li bendê: li bende
Not: 21
vvî/wê
Hinda - li hinde: li hinda wî/vvê
Cins edatı eril olursa:
Dev - devê min (benim ağzım)
Not: 17
İsimlerin çekimi:
Sola Silêmîn (sola Silêmanî)
Gundê axê (gundê axayî)
Ji hêsin (ji hesinî)
Ji lêvvik (ji lawikî)
Qalindya dêr
Ji dêv (ji dev)
Dengê hêsp
Li şeytên (li şeytanî)
Ji mîvîn (ji mîvan)
Not: 18
-kî: -leyin, ...vakti (isimlerden
Deve - devê min (burdaki v vur¬
guludur) (deveye min: benim
devem)
Gun - gunê vvî (burdaki n vur¬
guludur) (onun taşağı)
Güne - gunê vvî (güneye vvî:
onun günahı)
İçindekiler
Pêşek
3
Du Gotin
4
Kısaltmalar.
4
A
5
B
8
C
20
Ç
24
D..'.'.'..'.
30
E
40
E-"
F ""
43
44
G.'.'.'.'.'.'.'.'Z
46
H
52
I
;
î
64
j
65
kZZ
67
L
78
M
81
N
88
O
94
P.
95
Q
103
R
112
s
117
Ş
T
124
130
ûZZZZ.l..!
,4°
U
140
V
141
w'
X
144
147
'""
Y
157
zZZZZZZ
158
Notlarım
162
KURTEJIYANA MİN
Li gar gafına diya mi/ı a re/ınıetîez safa 1958 V/«
ligimde Şêxuliya Jêrin (hi Siwêregê ve girêdayîye)
hatime dinê. Lê helê nasnameya kıı di bêrîka min
de, ne ya min e. Beriya min birayekl min hafiye dine
û piştî demekê miriye. Nav û nasnameya \vî biraya
min ê rehmetîji min re m İrat maye.
ilin ezpitik hû in, dipêçekê de hû m, hava inin ji
her karê xwe malêji gııııd bar dike tine Diyarhekirê.
Ez
ji
pitikiya
(bebektiya)
xwe
û
vir
de
ye
fi
Diyarbekirê dijlm. Min dibistana seretayî, a navln û
lîse li Diyarbekirê xwend. Ezji eşlra Keja me. Eşîra
m e, xizmên m e hi piranl li derdora Qerejdaxê, li
Siwêregê (Sêrek) û hinek jî li Diyarbekirê û Serê
Haniye (Ceylanpınar) bi cihûwar bûne. Seeera min
enim ye; Mustafa (ez), Bira/ıîm, Bekir, Bişo, Ayib,
Meluna, 1:11, livda, İbram, Keja.
Gelek sal in ez di nuıre zargatin, ziman û muzlka
Kurdî de dixehitim. Piştî /991 V min danzde salan
mumastetiya
zimanc
Kurdî
kir,
Kurdî da gele xtve (1991-1992).
dersen
zimanâ
\iha bi piranl di
warê muzlka Kurdî de dixebitim. Ez hem kılanı û
stranan çedikiııı, hem ên gelûrî berhev dikim û hem
jîderhi'iıeriya alhu man dikim.
Gelek xehutên min di karar û rajnameyan de
weşiyan.
Bi
navê
"Diyarbakır
TÜrkçesi"
û
"Pırpırım "êdupirtûkên min hene.
. Z
Mustafa GAZÎ
V",-

FE * ENG - La bibliothèque numérique kurde (BNK)

Transkript

Benzer belgeler

The Holy See

Made in Turkey/Italy