ministerstvo za finansii

Transkript

2
MAKEDONYA CUMHURİYETİNDE
YAŞAYAN ETNİK TOPLULUKLAR DİLLERİNİN KULLANILMASI ALANINDAN
MİLLİ YASA MEVZUATINA AİT
REHBER
Haziran 2009 yılı
Makedonya Cumhuriyetinde yaşayan etnik topluluklar dillerinin kullanılması alanından milli yasa mevzuatına ait
Rehber
Yayıncılar:
Açık Toplum-Makedonya Enstitüsü Vakfı
Etniler Arası Diyalog ve Topluluğun
Gelişmesi- Ortak Değerleri Destekleyen Vatandaş Birliği
Yayınlcılar için:
Vladimir Milçin
Hayriye Ahmed
Müellif: Darko Yanevski
Makedonca dili düzeltmeni: Elka Yaçeva-Ulçar
Dil Redaksiyonu - çeviri:
Arnavutça
- Sami Buşi
Türkçe
- Talat Selim
Romanca
- Latif Demir
Srpça
- Lidiya Kungulovska
Ulahça
- Lyubıtsa Georgieva
Boşnakça
- Emina Kurtoviç
İngilizce
- Lençe Çadlovska
Tasarım ve basım: Brigada dizayn
Adet: 300
Bu yayın, Avrupa Birliği yardımıyla hazırlanmıştır. Bu yayının içeriği, Açık Toplum-Makedonya Vakfı ve Ortak Değerler’in sorumluluğundadır ve hiçbir şekilde Avrupa Birliğinin görüşlerini yansıtmamaktadır.
4
Multietnik Ortamda Yaşamak - Eşit hak, imkan ve korumaya sahip vatandaşlar
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
İLGİLİ ULUSLARARASI DÜZENLEMELER
ÇERÇEVE ANLAŞMASI
ANAYASA
MAKEDONYA CUMHURİYETİ’NDE VE YEREL İDARE BİRİMLERİNDE VATANDAŞLARIN EN AZ %20 SİNİN
KONUŞTUĞU DİLİN KULLANILMASI KANUNU
MAKEDONYA CUMHURİYETİ MECLİSİ’NDE DİL KULLANIMI
DİĞER KURAL VE AKİTLERİN İLANI
HÜKÜMET VE DEVLET YÖNETİMİ MAKAMLARI
ADLİ VE İDARİ İŞLEMLER
HALK SAVUNUCUSU (OMBUDSMAN)
ADLİYEDE VE DEVLET İDARESİNDE İLANLAR VE AND İÇME TÖRENLERİ
SEÇİMLER VE DOLAYSIZ OYLAMA BİÇİMLERİ
KİMLİK BELGELERİ VE RESMİ KAYITLAR
Makedonya Cumhuriyeti Vatandaşlarinin Pasaportlari
Nüfus Sicili Ve Diğer Kayitlar
YEREL YÖNETİM
GEÇERLI YASALAR LISTESI
KARAYOLLARINDA TRAFİK GÜVENLİĞİ
SOKAK, MEYDAN, KÖPRÜ VE DİĞER ALTYAPILARIN ADLARININ BELİRLENMESİ
ÖĞRENİM VE KÜLTÜR
RADYODİFUZYON ÇALIŞMASI
MALİYE VE EKONOMİ
BİLGİ ALMA ÖZGÜRLÜĞÜ
ETNİK TOPLULUKLAR HAKLARINI GELİŞTİRME VE KORUMA KURUMLARI
1. Topluluklar mensupları dillerinde eğitimin gelişmesi ve ilerletilmesi yönetmeliği
2. Makedonya Cumhuriyetinde topluluklar mensupları kültürlerinin afirmasyon ve ilerletme yönetmeliği
3. Çerçeve anlaşmasını uygulama sekreterliği
4. Makedonya Cumhuriyeti nüfusunun % 20- sinden daha az olan topluluklar mensupları haklarının ilerletilmesi
ve korunması acentası
SONUÇ VE ÖNERİLER
SORU VE SORUNLARA YANITLAR
5
21
23
25
28
29
30
32
34
36
41
43
46
49
50
51
52
54
55
56
60
63
65
66
66
67
67
67
68
70
5
Makedonya Cumhuriyetinde yaşayan etnik topluluklar dillerinin kullanılması alanından milli yasa mevzuatına ait Rehber
GİRİŞ
Dil her milletin temel simgelerinden biridir. Dil aslında, milletleri bir birinden ayırt eden belki de en
önemli özelliklerden biridir. Dil aracılığı ile insanlar
aralarında iletişim kurarak anlaşırlar. Dil günlük yaşamı kolaylaştırır ve vatandaşların temel hak ve
özgürlüklerini kullanmasını sağlar. Yazı, bir düşünce
ifade şekli olarak dile destek oluyor. Dilin, biraz da
birbirine ters düşen iki rolü var. Bir taraftan, birleştirici rolüyle vatandaşlar ile kurumlar arasında iletişim
kurma kanalı olarak kullanılmaktadır. Diğer taraftan
ise ayırımcı rolüyle vatandaşları etnik, kültürel ve siyasi hatta ayırmaktadır.
Bir dil kullanılmadığı halde, unutulma tehlikesiyle
karşı karşıya gelmektedir! Unutulma tehlikesiyle yüzeleşen diller Enstitüsü dil bilimcilerinden Deyvid
Harison’un yaptığı bir araştırmada inanılmaz sonuçlara ulaşmıştır. Günümüzde Dünyada konuşulan 7 000
dilden insanların yarısı sadece 83 dili konuşuyor,
küçük dillerin çoğu ise baybolma tehlikesiyle yüz yüze
gelmektedir. Bu yüzyılın sonuna kadar dillerin yarısının kaybolma tehlikesi ortada. Dünya nüfusunun
sadece yüzde on oranı yaklaşık 3 500 dili konuşuyor.
Bir dil her nekadar birbirine yakın insanlar çevresinde
kullanılsa da (aile fertleri ve akrabalar), dilin yaşayacağına ve nesilden nesile taşınacağına bir garanti
sayılamaz. Her vatandaşın kendi dilini kullanabilmesine imkan yaratarak, bunun resmi seviyede
kullanabilmesi ve devletin, dilin kullanılmasını sağlamakla yükümlü olması, dilin korunması için daha
büyük garanti sayılmaktadır.
Dilin kullanılması, özellikle resmi konuşulan dilin
doğru kullanılması, sadece hak olarak değil, tüm
faktörlerin yükümlülüğü anlamına da gelmektedir!
Aslında, dilin yanlış kullanılması beraberinde büyük
tehlike taşımaktadır, yani resmi dilde bir terim için gerekli sözün bulunmasına rağmen, yerine yabancı
sözcüklerin kullanılması veya Makedonca bir sözün
latin harfleriyle (Türkçe bir sözün Kiril harfleriyle)
yazılması. Bu uygulamanın, dilin korunmasını olumsuz
etkileyebilir, özellikle belirli ifade ve tanımlarım
özelliği açısından. Bu nedenle, resmi dillerin doğru
Türkçe
kullanılması ve kullanma yeri hakkında varolan kuralları ihlal edenlere karşı, çok ağır yasal önlemler
öngörülmüştür.
Makedonya Cumhuriyeti’ndeki siyasi sahnede dillerin kullanılması güncel bir konudur. Bu bağlamda
karşınızdaki bu Rehber, önceden “Ortak Değerler” adlı
Etniler Arası Diyalog ve Toplulukların Geliştirilmesine
Destek Olan Vatandaş Topluluğu tarafından yayımlanan “Makedonya Cumhuriyetinde Devlet Yönetim
Makamları ile İletişimde Topluluklar Dillerinin Kullanılması Hakkının Sağlanması: Milli Azınlıkların
Korunmasına Ait Çerçeve Konvansiyonu ile Bölgesel
ve Azınlık Dillerine Ait Avrupa Buyurusu ile Uyumluluk”
adlı Rehber ile birlikte, bu konunun ne kadar geniş
kapsamlı ve bileşik olduğunu anlamakta geniş kamu
oyun kavrayabilmesine yardımcı olabilir.
Makedonya Cumhuriyetinde dili kullanma hakkı
Anayasa ve Yasalarla düzenlenmiştir. Bu, dillerin
kullanılması ile alakalı her hususun MC Anayasası ve
MC Meclisi tarafından hukuki belge olarak çıkarılan
Yasalarla düzenlenmiş olduğu anlamına gelmektedir.
Dilin kullanılmasının, MC Hükümeti, Devlet Yönetim
Makamları veya Yerel Yönetim tarafından çıkarılan
Yasa hükmündeki Akitlerle düzenlenmesine imkan
verilmemiştir. Bu suretle, bir yandan bu hakkın önemi
vurgulanırken diğer yandan da yüzlerce makam
tarafından bir sürü (farklı) kuralların uygulanmasıyla
çıkabilecek kaos önlenmektedir.
Dillerin geniş anlamda kullanılması yönünde Makedonya Cumhuriyeti tarafından alınan ilk adımlardan
biri, “Milli Azınlıkların Korunmasına Ait Çerçeve Konvansiyonu”’nun onayıdır. Bu Konvansiyon yanısıra,
Makedonya Cumhuriyetinde Azınlık Politikaların temel
çerçevelerinden biri, genelde, Milli Azınlıkların Korunmasına Ait Çerçeve Konvansiyonu ile belirlenen
standartlar dışına çıkan Çerçeve Anlaşmasının uygulanmasıdır. Aynı şekilde Bölgesel ve Azınlık Dillerine
Ait Avrupa Buyurusu imzalanmış ve onay beklemektedir. Yine de Makedonya Cumhuriyeti vatandaşları için
en önemli husus Anayasa ve Yasaların, özellikle yeni
7
Multietnik Ortamda Yaşamak -Eşit hak, imkan ve korumaya sahip vatandaşlar
çıkarılan Makedonya Cumhuriyetinde ve Yerel Yönetim
Birimlerinde Nüfusun en az % 20 Oranının Konuştuğu
Dillerin Kullanılması Yasası, Makedonya Cumhuriyetinde konuşulan dillerin resmi iletişimde de kullanılmasına geniş imkanlar yaratmaktadır.
Rehberi okurken, dillerin kullanılması meselesinin
aynı veya çok benzer şekilde düzenlendiği Yasalardan
çoğunun, bulunduğumuz on yıllık dönemin ilk yarısında çıktığını fark edeceksiniz. Bu bir rastlantı değildir,
eğer kamu alanında dillerin kullanım konseptini radikal şekilde değiştiren etkenlerin, Çerçeve Anlaşması
ve 2001 yılında onaylanan Anayasa değiştirgelerin
olduğunu göz önüne alırsak. Anayasa değiştirgeleri,
Anayasa ile belirlenen genel kuralların düzeltilmesi
çerçevesinde, bir sürü Yasada değişiklik ve ilavelerin
yapılmasını gerektirdi. Sonuçta yine de, Yasalara
yapılan değişiklik ve ilaveler sadece geçici bir çözümdü. Toplumsal yaşamın her hücresinde dillerin resmi
kullanışını düzenleyecek tek bir Yasanın çıkarılması
ihtiyacı üzerine yıllarca süren tartışmalar nihayet,
Makedonya Cumhuriyetinde ve Yerel Yönetim Birimlerinde Nüfusun en az % 20 Oranının Konuştuğu Dillerin
Kullanılması Yasası’nın çıkarılmasıyla tamamlandı.
Yasada yok denilecek kadar az yenilikler bulunmakla
birlikte, birçok diğer Yasada dillerin kullanılması ile
ilgili düzenleme ve çözümleri içine alarak hazırlanmıştır.
8
Dillerin kullanılmasına ait Anayasa değiştirgesinden hareketle, bütün Yasalarda şu tanımla karşılaşacaksınız “MC nüfusunun en az % 20 oranının
kullandığı diğer resmi dil...”. Yani, Makedonca dili ve
bunun Kiril alfabesi dışında, hiç bir yerde açıkça diğer
bir dil ve alfabe yazılı değildir. Ancak, 2002 yılında
yapılan son nüfus sayımına göre, MC’de toplam nüfus
sayısından en az % 20 nüfusa sahip tek etnik topluluk
Arnavut topluluğudur. Bu yüzden, “diğer resmi dil”
statüsüne, şu anda sadece MC’de yaşayan Arnavut
etnik topluluğu ve onun alfabesi sahiptir.
Topluluklar dillerinin ve alfabelerinin kamusal
kullanışına ait İnceleme şu alanlara ve kurumlara
aittir: MC Meclisi; Vatandaşların Bakanlıklar ve Devlet
Yönetim Makamları ile iletişimi; Dava işlemleri; İdari
işlemler; İcra işlemleri; Halkın Savunucusu; Seçim
süreci; Vatandaşların dolayısız oylama işlemi; Vatandaşların kimlik belgeleri; Sicil kütük kaydı; Polis
yetkilerinin kullanılması; Radyodifuzyon faaliyeti; Altyapı yapıları; Yerel Yönetim; Maliye; Ekonomi; Eğitim
ve Bilim; Kültür; ve bu hakların geliştirilmesi ve korunması için önemli olan kurumlar.
Bu Rehberde müellif, Makedonya Cumhuriyetinde
dillerin kullanılması hakkının Yasal düzenlemesi hakkında kendi düşünce ve tutumunu açıklamaz, sadece
basit ve anlaşılır bir yaklaşımla, hukuki çerçeveyi
tanıtmaya çalışmaktadır. Verilen birçok örnek, soru,
ilüstrasyon ve form vasıtasıyla bu konunun vatandaşların ihtiyaç ve çıkarlarına daha yakın olması
amaçlanmaktadır. Bu Rehberin hedef kitlesini göz
önüne alarak, ana fikir, bu yayım aracılığı ile, MC’de
dillerin kullanılması ile ilgili (vatandaşların) hakları ve
(yönetimin) yükümlülükleri konusunda, okuyucuları
bilgilendirmektir. Nitekim, hukuku bilmek onu uygulayabilmek demektir.
Rehberin tamamını, Makedonya Cumhuriyetinde
konuşulan bütün dillerdeki versiyonlarda hazırlanmış
şekilde, aşağıda yazılı web sitelerinde bulabilirsiniz:
www.podistosonce.org.mk, www.soros.org.mk,
www.cv.org.mk.
Vodi~
za nacionalnoto zakonodavstvo vo sferata na upotrebata na jazicite na etni~kite zaednici vo Republika Makedonija
VOVED
Jazikot pretstavuva eden od osnovnite belezi
na sekoj narod. Vsu{nost, jazikot e edna od karakteristikite, moèbi i najzna~ajnata, po koja i se
razlikuvaat narodite. Preku jazikot lu|eto me|usebno komuniciraat i se razbiraat. Jazikot go
olesnuva sekojdnevniot ìvot i im ovozmoùva na
gra|anite da gi ostvaruvaat svoite osnovni slobodi i prava. Pismoto samo se nadovrzuva na jazikot, odnosno toa e forma preku koja se izrazuva
govorot. Jazikot igra dvojna, po malku kontradiktorna, uloga. Od edna strana, homogenizira, odnosno sluì kako kanal za komunikacija me|u gra|anite i instituciite; od druga, diverzificira,
odnosno gi razdeluva gra|anite spored etni~ka,
kulturna i politi~ka linija.
Ako ne se praktikuva eden jazik postoi opasnost
od negovo izumirawe! Lingvistot Dejvid Harison
od Institutot za zagrozeni jazici napravil istraùvawe i do{ol do frapantni zaklu~oci. Od 7000
jazici, kolku {to denes se zboruvaat vo svetot,
duri polovina od naselenieto koristi samo 83, a
na mnogu od malite jazici im se zakanuva celosno
izumirawe. Taka, do krajot na ovoj vek moàt da
is~eznat duri polovina od jazicite. Okolu 3500
jazici gi zboruvaat samo edna desettina od svetskoto naselenie. Kolku i da se koristi eden jazik
vo krugot na najbliskite (semejstvoto i rodninite), sepak, toa ne e dovolna garancija deka jazikot }e opstoi i }e se prenesuva od pokolenie na
pokolenie. Pogolema sigurnost za za~uvuvawe na
jazikot postoi ako toj se upotrebuva i na oficijalno nivo kako zagarantirano pravo na upotreba od
strana na gra|aninot i ako dràvata ima obvrska
da ovozmoì negova upotreba.
Upotrebata na jazikot, osobeno pravilnata
upotreba na slu`benite jazici, ne pretstavuva samo pravo, tuku i obvrska za site subjekti! Imeno,
mnogu golema opasnost pretstavuva jazi~noto izvrtuvawe, odnosno upotrebata na tu|i zborovi za
termini za koi postojat soodvetni zborovi vo
slu`benite jazici ili, pak, pi{uvawe na makedon-
Makedonski jezik
ski zbor so latini~no pismo. Takvata praktika moè da ima negativno vlijanie vrz za~uvuvaweto na
jazikot i posebno vrz avtohtonosta na odredeni
izrazi i poimi. Poradi toa, postojat strogi zakonski sankcii za onie {to nema da gi po~ituvaat
pravilata koi se odnesuvaat na pravilniot na~in
i mesta na upotreba na slu`benite jazici.
Vo politi~kiot ìvot na Republika Makedonija
pra{aweto za upotrebata na jazicite e aktuelno.
Vo taa smisla, ovoj vodi~, zaedno so prethodno izdadeniot vodi~ „Ostvaruvawe na pravoto na upotreba na jazicite na zaednicite vo komunikacijata
so organite na dràvnata vlast vo Republika Makedonija: Usoglasenost so Ramkovnata konvencija
za za{tita na nacionalnite malcinstva i so Evropskata povelba za regionalnite ili malcinskite jazici“, izdadena od Zdruènieto na gra|ani
za poddr{ka na me|uetni~ki dijalog i razvoj na
zaednicite „Zaedni~ki vrednosti“, moè da posluàt za po{iroko zapoznavawe na javnosta za
obemot i sloènosta na ovaa materija.
Vo Republika Makedonija pravoto na upotreba
na jazik e ustavna i zakonska kategorija. Ova zna~i
deka s# {to e povrzano so upotreba na jazicite se
regulira so Ustavot na Republika Makedonija i so
zakonite kako pravni akti koi gi donesuva Sobranieto na Republika Makedonija. Ne e dozvoleno
upotrebata na jazikot da se regulira so podzakonski akti koi gi nosat Vladata na Republika Makedonija, organite na dràvnata uprava ili lokalnata vlast. So ova ne samo {to se potencira zna~eweto na ova pravo, tuku se izbegnuva mo`nosta od
sozdavawe haos i golem broj (razli~ni) pravila
koi bi gi nosele stotici organi.
Eden od prvite ~ekori {to go prezede Republika Makedonija vo nasoka na {iroka upotreba na jazicite e ratifikacijata na „Ramkovnata konvencija za za{tita na nacionalnite malcinstva“. Osven
ovaa konvencija, osnovna ramka za malcinskata
politika vo Republika Makedonija pretstavuva
9
@iveewe vo multietni~ka sredina - gra|ani so ednakvi prava,mo`nosti i za{tita
sproveduvaweto na Ramkovniot dogovor, koj, glavno, gi nadminuva standardite utvrdeni so Ramkovnata konvencija za za{tita na nacionalnite
malcinstva. Evropskata povelba za regionalni jazici i jazici na malcinstvata e, isto taka, potpi{ana i se ~eka nejzino ratifikuvawe. Sepak, najzna~ajno za gra|anite vo Republika Makedonija e
{to Ustavot i zakonite, osobeno novodoneseniot
Zakon za upotrebata na jazikot {to go zboruvaat
najmalku 20% od gra|anite vo Republika Makedonija i vo edinicite na lokalnata samouprava,
ovozmoùvaat dosta {iroka upotreba na slu`beno
nivo na jazicite koi se govorat vo Republika Makedonija.
îtaj}i go Vodi~ot }e zabeleìte deka pove}eto zakoni, vo koi na ist ili na sli~en na~in e regulirano pra{aweto za upotrebata na jazicite, se
doneseni vo prvata polovina od tekovnata dekada. Ova ne e slu~ajno, ako se ima predvid deka ona
{to radikalno go smeni konceptot na upotreba na
jazicite vo javnata sfera se Ramkovniot dogovor i
ustavnite amandmani, koi bea doneseni vo 2001
godina. Vtorite, predizvikaa lavina zakonski izmeni i dopolnuvawa vo nasoka na dorazrabotka na
op{tite pravila sodràni vo Ustavot. Sepak, na
krajot, zakonskite izmeni i dopolnuvawa bea samo
preodno re{enie. Dolgogodi{nata debata okolu
potrebata za donesuvawe na eden edinstven zakon
vo koj }e se regulira pra{aweto za upotrebata na
slu`benite jazici vo site sferi na op{testvenoto
ìveewe zavr{i so donesuvaweto na Zakonot za
upotrebata na jazikot {to go zboruvaat najmalku
20% od gra|anite vo Republika Makedonija i vo
edinicite na lokalnata samouprava. Zakonot ne
sodrì, re~isi, nikakvi novini, tuku gi prezema
ve}e postojnite re{enija za na~inot na upotrebata na jazicite koi se sodràt vo golem broj drugi
zakoni.
10
Vodej}i se od ustavniot amandman vo vrska so
upotrebata na jazicite vo site zakoni }e ja sretnete formulacijata „drug slu`ben jazik {to go
zboruvaat najmalku 20% od gra|anite na Republika Makedonija...“. Zna~i, nikade eksplicitno ne
se spomnuvaat drug jazik i pismo, osven makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo. No, spored
posledniot popis odràn 2002 godina, edinstvenata etni~ka zaednica vo Republika Makedonija
koja u~estvuva so najmalku 20% vo vkupnata populacija e albanskata. Poradi toa, statusot na „drug
slu`ben jazik“, vo momentov, go ima jazikot na albanskata etni~ka zaednica vo Republika Makedonija i negovoto pismo.
Pregledot na javnata upotreba na jazicite na
zaednicite i na nivnite pisma se odnesuva na
slednive oblasti i institucii: Sobranieto na Republika Makedonija; komunikacijata na gra|anite
so ministerstvata i organite na dràvnata uprava; sudskite postapki; upravnata postapka; izvr{uvaweto sankcii; narodniot pravobranitel; izborniot proces; neposrednoto izjasnuvawe na gra|anite; izdavaweto li~ni dokumenti na gra|anite; vodeweto na mati~nata evidencija; primenata
na policiski ovlastuvawa; radiodifuznata dejnost; infrastrukturnite objekti; lokalnata samouprava; finansiite; ekonomijata; obrazovanieto i
naukata; kulturata; kako i organite koi se zna~ajni za unapreduvaweto i za{titata na ova pravo.
Vo ovoj Vodi~ avtorot ne dava svoe mislewe i
stav vo vrska so zakonskoto ureduvawe na pravoto
za upotreba na jazicite vo Republika Makedonija,
tuku se obiduva na ednostaven i razbirliv na~in
da ja pretstavi pravnata ramka. Preku golem broj
primeri, pra{awa, ilustracii i obrasci ovaa materija e priblièna kon potrebite i interesite
na gra|anite. Imaj}i ja predvid celnata grupa na
ovoj Vodi~, idejata e ~itatelite preku ovaa publikacija da gi doznaat pravata (na gra|anite) i
obvrskite (na vlasta) povrzani so upotrebata na
jazicite vo Republika Makedonija. Naedno, poznavaweto na pravoto zna~i i negovo soodvetno
prakticirawe.
Celosnata verzija na Vodi~ot moète da ja
najdete na veb-stranicite www.podistosonce.org.mk,
www.soros.org.mk, www.cv.org.mk, na sekoj od jazicite koi se govorat vo Republika Makedonija.
Guide on the national legislation in the field of using the languages of ethnic communities in the Republic of Macedonia
INTRODUCTION
Language is one of the essential indicators of every
nation. It is certainly one of the characteristics, perhaps
the most significant, which makes the distinction
among nations. People communicate and understand
each other by means of languages. Language makes
daily life easier and enables citizens to achieve their essential freedoms and rights. Writing is complementary
to language, being a form through which speech is expressed. Thus language plays a dual, yet somehow contradictory role. On the one hand, it provides a homogenous channel of communication among people
and institutions. On the other hand, it diversifies, i.e.
divides people based on their ethnic, cultural and political line.
Unless a language is practised, it may simply disappear! Linguist David Harrison from the Institute of Endangered Languages has come to surprising conclusions based on research. Out of 7,000 languages
spoken today in the world, only 82 are used by as much
as half of the population and many of the ‘small’ languages are threatened with extinction. So, by the end
of this century as many as half of the languages will disappear. About 3,500 languages are spoken by one
tenth of the world population. As much a language is
used within the close family and friends, it is still not
a guarantee that it will survive and be passed on to next
generations. It is more certain that a language will survive if it is used at official level and is guaranteed as a
right to the citizens and certainly if the state has the
obligation to provide conditions for its use.
The use of a language, particularly the proper use of
the official language, is not only a right, but also an obligation for every entity! Language distortion is very dangerous, particularly the use of foreign words when there
is an equivalent in the official language, or for instance
writing the Macedonian word in Latin alphabet. This
practice may have a negative effect on preserving the language and particularly on the authenticity of certain expressions and concepts. Thus, there are stringent legal
sanctions for those who do not obey the rules related to
the correct way and place of using the official languages.
English language
In the political life of the Republic of Macedonia the
issue of the use of languages is being discussed thoroughly nowadays. In this respect this Guide, along
with the previously published Guide on Exercising the
Right for Using Languages of Communities in Communication with the State Authorities in the Republic of
Macedonia: Harmonization with the Framework Convention on the Protection of National Minorities and the
European Charter on Regional and Minority Languages,
issued by the Citizens’ Association ‘Common Values’ for
the Support of Inter-Ethnic Dialogue and Community Development, can serve for better informing the public
about the scope and complexity of this matter.
In the Republic of Macedonia the right to using a language is a constitutional and legal category. This means
that anything related to languages is regulated by the
Constitution of the Republic of Macedonia and the legislation adopted by the Assembly of the Republic of
Macedonia. It is not allowed to regulate the use of languages with sub-laws adopted by the Government of
the Republic of Macedonia, the state institutions or local governments. This not only highlights the significance of this right, but also provides for avoiding the
chaos and a large number of different rules which may
be adopted by hundreds of institutions.
One of the first steps undertaken by the Republic of
Macedonia regarding the broad use of languages was
the ratification of the Framework Convention on the Protection of National Minorities. In addition to this Convention, the basic framework for the minority policy in
the Republic of Macedonia is the implementation of the
Framework Agreement which in general goes beyond
the standards defined by the Framework Convention for
the Protection of National Minorities. The European
Charter on Regional and Minority Languages has also
been signed and its ratification is underway. However,
the most important thing for the citizens in the Republic
of Macedonia is that the Constitution and laws, particularly the recently adopted Law on Using Languages
Spoken by at least 20% of the Citizens in the Republic
of Macedonia and the Units of Local Self-Government,
11
Living in Multiethnic Environment - Citizens with Equal Rights, Opportunities and Protection
provides for a comprehensive use of the languages spoken in the Republic of Macedonia for official purposes.
While reading the Guide you will notice that most of
the laws in which the language issue is regulated in the
same or similar way were adopted in the first half of this
decade. This is certainly not a coincidence if you take
into consideration that what radically changed the concept of using languages in public are the Framework
Agreement and the constitutional amendments adopted
in 2001. The latter aroused numerous legislative
changes and amendments to more precisely define
the general rules stipulated in the Constitution. However, in the end, the legislation changes and amendments were only a transitional solution. The years-long
debate on the need to adopt one comprehensive law
which will regulate the issue of using the official languages in all spheres of social life ended with the
adoption of the Law on Using Languages Spoken by at
least 20% of the Citizens in the Republic of Macedonia
and the Units of Local Self-Government. The Law does
not contain any new solutions, but rather translates the
existing solutions on using the languages which are included in a large number of other laws.
Based on the constitutional amendments related to
the use of languages, you will find the formulation:
“other official language spoken by at least 20% of the
citizens of the Republic of Macedonia…” Thus, a language or alphabet other than the Macedonian language and its Cyrillic Alphabet is not explicitly mentioned. However, based on the latest Census in 2002
the only ethnic community in the Republic of Macedonia participating with a minimum of 20% in the total
population is the Albanian. Accordingly, for the time being, the Albanian ethnic community in the Republic of
Macedonia and its alphabet has the status of “another
official language”.
The public use of the languages of communities
and their alphabets refers to the following areas and institutions: the Assembly of the Republic of Macedonia;
citizens’ communication with ministries and state authorities; court proceedings; administrative procedures;
executing sanctions; ombudsman; election processes;
direct citizens’ involvement; issuing personal docu-
12
ments for citizens; making records; executing police authority; radio and TV broadcasting; infrastructural constructions; local self-government; finance; economy; education and science; culture; and the institutions
relevant to the promotion and protection of this right.
In this Guide the author does not express his opinion and attitude regarding the legislative manner in
which to regulate the right to use languages in the Republic of Macedonia, but rather tries to present a legal
framework in a straightforward and understandable
way. A large number of examples, questions, illustrations and forms serve to meet the needs and interests
of the citizens. Having in mind the focus group of this
Guide, the idea is to inform the citizens of their rights
and of the obligations of authorities related to the use
of languages in the Republic of Macedonia. Knowing
your rights means being able to use them accordingly.
The complete version of this Guide can be found at
www.podistosonce.org.mk, www.soros.org.mk,
www.cv.org.mk, in each of the languages spoken
in the Republic of Macedonia.
Vodi~ националног законодавства у сфери употребе језика етничких заједница у Републици Македонији
УВОД
Језик представља једнo од основних обележја
сваког народа. У суштини, језик је једна од карактеристика, можда и најзначајнија, по којој се
разликују народи. Путем језика људи међусобно
комуницирају и разумевају се. Језик олакшава свакодневни живот и омогућава грађанима остваривање својих основних слобода и права. Писмо се
само надовезује на језик, односно то је облик, којим се изражава говор. Језик игра двоструку,
помало контрадикторну улогу. С једне стране, хомогенизира, односно служи као канал комуникације између грађана и институција. С друге, диверзифицира, односно раздељује грађане по етничкој,
културној и политичкој линији.
Ако се не практикује један језик постоји опасност његовог изумирања! Лингвист Дејвид Харисон, са Института угрожених језика, током истраживања дошао је до фрапантних закључака. Од
7.000 језика, колико се данас говоре у свету, чак
половина становништва користи само 83, а многим малим језицима прети комплетно изумирање.
Тако је до краја овог века могуће да исчезне чак
половина језика. Око 3.500 језика говори само једна десетина светског становништва. Колико и да
се користи један језик у кругу најближих ( породица и рођаци ), ипак, то није довољна гаранција да
ће језик опстати и да ће се преносити с покољења
на покољење. Већа сигурност очувања језика постоји ако се тај користи и на официјалном нивоу,
као загарантoвано право употребе од стране грађана и ако држава има обавезу да омогући његову
употребу.
Употреба језика, посебно правилна употреба
службених језика, не представља само право, већ
и обавезу свих субјеката! Наиме, много већу опасност представља језичко извртање, односно
употреба туђих речи за термине, за које постоје одговарајуће речи у службеним језицима или писање
македонскe речи латиничним писмом. Таква пракса може да има негативан утицај на очување језика
Srpski jezik
и посебно на аутохтоност одређених израза и појмова. Због тога, постоје строге законске санкције
за оне, који не поштују правила која се односе на
правилан начин и место употребе службених језика.
У политичком животу Републике Македоније питање употребе језика је актуелно. У том смислу,
овај водич, заједно са претходно издатим водичем “Остваривање права употребе језика заједница у комуникацији са органима државне власти у
Републици Македонији: Усаглашеност са Оквирном
конвенцијом о заштити националних мањина и Европском повељом о регионалним или мањинским
језицима”, издатој од стране Удружења грађана
за подршку међуетничких дијалога и развоја заједница “Заједничке вредности”, могу да послуже
ширем запознавању јавности о обиму и сложености
ове материје.
У Републици Македонији, право употребе језика
је уставна и законска категорија. Ово значи да се
све што је повезано са употребом језика регулише
Уставом РМ и законима као правним актима, које
доноси Скупштина РМ. Није дозвољено да се употреба језика регулише подзаконским актима које
доноси Влада РМ, органи државне управе или локалне власти. Овим, не само што се потенцира
значај овог права, већ се избегава и могућност
стварања хаоса и већег броја (различитих) правила
која би доносила стотице органа.
Један од првих корака који је преузела Република Македонија у смеру шире употребе језика је
ратификација “Оквирне конвенције о заштити националних мањина”. Осим ове конвенције, основни
оквир политике мањина у Републици Македонији
представља спровођење Оквирног договора, који
углавном, надмашује стандарде, утврђене Оквирном конвенцијом о заштити нациoналних мањина.
Европска повеља о регионалним језицима и језицима мањина је, исто тако, потписана и чека се њено
13
@iveti u multietni~koj sredini - Graђani sa jednakim pravima, moguћnostima i za{titom
ратификовање. Ипак, најзначајније за грађане у Републици Македонији је што Устав и закони, посебно новодонешен Закон о употреби језика којим
говори најмање 20% грађана у Републици Македонији и у јединицама локалне самоуправе, омогућавају доста широку употребу на службеном нивоу,
језика, који се говоре у Републици Македонији.
Читајући Водич, забележићете да је више закона, у којима је на исти или сличан начин регулисано
питање употребе језика, донешено у првој половини текуће декаде. Ово није случајно, ако се узме у
обзир, да је оно што је радикално променило концепт употребе језика у јавној сфери, Оквирни договор и уставни амандмани, донешени 2001-е године. Друго, проузроковали су лавину законских
измена и допуна у смеру доразраде општих правила садржаних у Уставу. Ипак, на крају, законске
измене и допуне, биле су само прелазно решење.
Дугогодишња дебата око потребе доношења
једног јединственог закона у коме ће се регулисати питања о употреби службених језика у свим
сферама друштвеног живота завршило је доношењем Закона о употреби језика којим говори
најмање 20% грађана у Републици Македонији и у
јединицама локалне самоуправе. Закон не садржи
скоро никакве новине, већ је преузет из већ постојећих решења о начину употребе језика, који се
садрже у већем броју других закона.
Водећи се уставним амандманом у вези употребе језика у свим законима, срешћете се са формулацијом “други службени језик којим говори најмање 20% грађана РМ...”. Значи, нигде се експлицитно не помиње други језик и писмо, осим македонског и његовог ћириличног писма. Али, према
последњем попису, одржаном 2002 године,
14
јединствена етничка заједница у РМ, која учествује
с најмање 20% у укупној популацији је албанска.
Због тога, статус “другог службеног језика”, моментално има језик албанске етничке заједнице у
РМ и његово писмо.
Преглед јавне употребе језика заједница и
њихових писама односи се на следеће области и
институције: Скупштину РМ; комуникацију грађана
са министарствима и органима државне управе;
судске поступке; управне поступке; извршавање
санкција; народног правобранитеља; изборни процес; непосредно изјашњавање грађана; издавање
личних докумената грађанима; вођење матичне
евиденције; примену полицијских овлашћења; радиодифузну делатност; инфраструктурне објекте;
локалну самоуправу; финансије; економију; образовање и науку; културу; као и органе који су значајни за унапређење и заштиту овог права.
У овом Водичу аутор не даје своје мишљење и
став у вези законског уређења права употребе језика у Републици Македонији, већ покушава да на
једноставан и разумљив начин представи правни
оквир. Путем великог броја примера, питања, илустрација и образаца ова материја је приближена
потребама и интересима грађана, Имајући у виду
циљну групу овог Водича, идеја је да читатељи
преко ове публикације дознају права (грађана) и
обавезе (власти ), повезаних употребом језика у
РМ. Исто тако, познавање права значи и његово
одговарајуће практиковање.
Целу верзију Водича можете наћи на веб страницама www.podistosonce.org.mk, www.soros.org.mk,
www.cv.org.mk, на сваком од језика, који се говори
у Републици Македонији
Conducãtor ti leghislativa natsionalã tu sfera a ufilizariljei a limbilor a comunitãtslor etnitsi tu Republica Machidunia
INTRODUCTSII
Limba armãneascã
Limba easti un di seamnili fundamentali a cafi unlui
popul. S-cljeama, limba easti unã di caracteristichili,
poati shi naima importantã, dupu cari s-aleg miletsli.
Cu limba oaminjlji fac comunicatsii anamisa un di
alantu shi s-achicãsescu. Limba u-fatsi bana ma
lishoarã shi lã da puteari a bãnãtorlor su-realizeadzã
a lor libertati fundamentalã cum shi ãndrepturli a lor.
Grama mash s-leagã di limbã. Ica ia easti formã cu
cari s-spuni zborlu. Limba ari dau, cãt niheam shi rolji
contradictorã. Di unã parti, homoghenizeadzã, ica
easti ca cãnal ti comunicatsii anamisa di bãnãtorlji
shi institutsiili. Di altã, diverzificheadzã, ica lji-ãmpartã bãnãtorlji dupu linii etnicã, culturalã shi politicã.
Tu bana politicã tu Republica Machidunia easti
actualã ãntribarea ti ufilizarea a limbilor. Ashitsi, aestu
conducãtor, deadun cu atsel di ma ninti „Realizarea
a ãndreptului ti ufilizarea a limbilor a comunitãtslor tu
comunicatsia cu organili a condutsirãljei a statlui tu
Republica Machidunia: Adecvat cu Conventsia ãncaduratã ti apurari a minoritãtslor etnitsi shi cu Documentul european ti limbili reghionali ica limbili a
minoritãtslor“, editatã di Sutsata a bãnãtorlor ti sustsãniri a dialoglui interetnic shi developari a
comunitãtslor „Valoari deadun“, poati s-priaducã ti
ma largã cunushteari a publicãljei ti mãriljea shi ti
atsea cãt complexã easti aestã materii.
Ma s-nu s-practicheadzã unã limbã, ari fricã di a
ljei cheardiri! Lingvistul Deivid Harison di la Institutlu
ti limbi cari cher adrã cercetari shi vini pãnã di
concluzii frapanti. Di 7000 di limbi, cãt s-zburãscu azã
tu lumea tutã, tãsh giumitati di bãnãtorlji ufilizescu
mash 83, a ti naima njitsli limbi ari mari fricã ti cheardiri di dip. Ashitsi, pãnã tu bitisita alishtei etã poati
s-chearã tãsh giumitati di tuti limbi. Vãrnã 3 500 di
limbi li-zburãscu 10% di bãnãtorlji di lumea tutã. Cãt
shi s-zburascã unã limbã tu familii, iara atsea nu easti
garantsii ca limba va s-armãnã shi ca va s-treacã di
bãrnu la bãrnu. Ma mari sigurantsã ti tsãnarea a limbãljei ari cara s-ufilizeascã shi pi nivel ofitsial ca
ãndreptu garantat ti ufilizari di partea a bãnãtorlui cu
atsea tsi statlu va s-aibã obligatsii s-da a lui ufilizeari.
Tu Republica Machidunia, ãndreptul ti ufilizarea a
limbãljei easti categorii constitutsionalã shi categorii
regulatã cu nomurli. Aestã s-cljeamã ca tut tsi easti
ligatã cu ufilizarea a limbilor s-reguleadzã cu Constitutsia ali RM shi cu nomurli ca acti iuritsitsi cari
li-aproachi Parlamentul ali RM. Nu poati ufilizarea a
limbãljei s-reguleadzã cu acti sum nomurli cari liaproachi Guvernul ali RM, organili a condutsirãljei a
statlui ica condutsirea localã. Cu aestã nu mash tsi sda ma mari importantsã pi aestu ãndreptu, ma shi
s-ascapã di haoslu shi ma multi (di tuti turlii) di reguli
cari va li-aproachi suti di oragni.
Ufilizarea a limbãljei, ma multu ufilizarea a limbilor
ofitsiali, nu easti mash ãndreptu, ma shi obligatsii ti
tuti subiecti! S-cljeamã ma mari fricã easti shutsarea
a limbãljei, ica ufilizarea a zboarilor xeani ti cari ari
zboarã adecvati tu limbili ofitsiali, ica ãngrãpseari a
zborlui machidunescu cu gramã latinã. Ahtari praxã
poati s-aibã influentsã negativã ti tsãneari a limbãljei
sh-nica ma multu pi autohtonitatea a nãscãntilor
zboarã shi termini. Ti atsea, ari sanctsii rigorozi ti
atselj tsi noari s-li tinjiseascã regulili cari suntu ti
ufilizarea a limbilor ofitsiali.
Unã di protili jgljoati tsi u-adrã Republica Machidunia ti ma largã ufilizari a limbilor easti ratificarea a
„Conventsiiljei ãncaduratã ti apurari a minoritãtslor
natsionali“. Pi ninga aestã conventsii, cadur fundamental ti politica ti minoritãtsli tu Republica
Machidunia easti shi realizarea a Contractului ãncadurat, cari, tu printsip li-nãstreatsi standardili dati cu
Conventsia ãncaduratã ti apurari a minoritãtslor
natsionali. Documentul european ti limbili reghionali
shi limbili a minoritãtslor idghea ashitsi easti
ãnsimnatã shi s-ashteaptã ratificarea a ljei. Ma iara,
naima importantã ti bãnãtorlji di Republica Machidunia easti atsea tsi Constitutsia shi nomurli, naima
multu nãulu Nom ti ufilizarea a limbãljei tsi u-zburãscu
naima ptsãn 20% di bãnãtorlji tu Republica Machidu-
15
Banã tu loc multietnic - Bãnãtori cu idghi ãndrepturi, puteri shi avigljeari
nia shi tu locurli a condutsirãljei localã, da puteari ti
largã ufilizari pi nivel ofitsial a limbilor cari s-zburãscu
tu Republica Machiduna.
Cu dghivãsarea alãshtui Conducãtor va s-bãgats
iergu ca ma multu di nomurli iu s-reaguleadzã ãntribarea ti ufilizarea a limbilor pi unã ica altã turlii, suntu
aprucheati tu prota giumitati di decada tsi urmeadzã.
Aestã nu vini ashitsi, cara s-aibã tu videari ca atsea
tsi adrã alãxiri radicalã a contseptului ti ufilizarea a
limbilor tu sfera publicã easti Contractul ãncadurat shi
amandmanili a Constitutsiiljei cari era aprucheati la
anlu 2001. Aesti alanti, arãpoi, provocarã mãri alãxiri
shi adãvgãri ti prilucrari a regulilor ghenerali dati cu
Constitutsia. Ma iara, tu soni, alãxerli a nomurlor cum
shi adãvgarea a lor era mash solutsii temporalã.
Debatili di multsã anj ti lipsitura ta s-aducã un nom iu
va s-reguleadzã ãntribarea ti ufilizarea a limbilor
ofitsiali tu tuti sferi di bãnaticlu bitisi cu adutsarea a
Nomlui ti ufilizari a limbãljei tsi u-zburãscu naima
ptsãn 20% di bãnãtorlji tu Republica Machidunia shi
tu locãrli a condutsirãljei localã. Nomlu noari, malju
dzã, vãrnã nali lucri, ma mash lo di solutsiili ti
ufilizarea a limbilor tsi suntu dati cu multi alti nomuri.
Dupu amandmanlu a Constitutsiiljei ligat cu
ufilizarea a limbilor tu tuti nomuri va u-stãvãrsits
formulatsia „altã limbã ofitsialã tsi u-zburãscu naima
ptsãn 20% di bãnãtorlji ali RM...“. S-cljeamã, iuva nu
s-adutsi a minti explitsit altã gramã shi limbã, ma
mash limba machiduneascã shi gramã a ljei chirilicã.
Ma, dupu reghistrarea a bãnãtorlor dit soni realizat la
anlu 2002, unicã comunitati etnicã tu RM cari
partitspeadzã cu naima ptsãn 20% di tutã populatsii
easti comunitatea arbinisheascã. Ti atsea, statuslu
„altã limbã ofitsialã“, tu aestu momentu, easti a
16
limbãljei a comunitatiljei arbinisheascã tu RM cum shi
grama a ljei.
Bilansul ti ufilizarea publicã a limbilor a comunitãtslor shi gramili a lor easti ti aesti sferi shi institutsii:
Parlamentul ali RM; comunicatsia a bãnãtorlor cu ministeriatili shi organili a condutsirãljei a statlui;
protsedurili la giudits; protsedurili conducatoari; realizarea a sanctsiilor; ombudsmanlu popular; protsesili
la alidzerli; declararea directã a bãnãtorlor; documentili personali a bãnãtorlor; evidentsia a bãnãtorlor;
ufilizarea a puteariljei a politsiiljei; radiodifuzia; obiectili infrastructuri; condutsirea localã; finansiili;
economia; educatsia shi shtintsa; cultura; cum shi
organili cari suntu importanti ti niintari shi avigljeari
alãshtiu ãndreptu.
Tu aestu Conducãtor autorlu nu da a lui mindueari
ligatã ti atsea cum s-ãndredzi cu nomlu ãndreptul ti
ufilizarea a limbilor tu Republica Machidunia, ma fatsi
eforturi cu un modus simplu shi achicãsit su s-lu spunã cadurlu iuristic. Cu multi egzempli, ãntribãri,
ilustrãri shi formulãri aestã materii easti ma aproapea
di lipsiturli shi interesili a bãnãtorlor. Cara su-avem tu
videari targhet grupa alãshtui Conducãtor, idea easti
dghivãsitorlji pit aestã publicatsii s-li ãnveatsã
ãndrepturli (a bãnãtorlor) shi obligatsiili (a statlui)
ligati cu ufilizarea a limbilor tu RM. Tu idghea oarã,
cunushtarea a ãndreptului s-cljeamã shi a lui
practicari adecvatã.
Verzia completã a Conducãtorlui putets su-aflats pi veb
frãndzãli www.podistosonce.org.mk, www.soros.org.mk,
www.cv.org.mk, pi tuti limbi cari s-zburãscu tu Republica Machidunia.
Vodič nacionalnog zakonodavstva u oblasti upotrebe jezika etničkih zajednica u Republici Makedoniji
UVOD
Jezik predstavlja jedno od osnovnih obilježja svakog naroda. Ustvari, jezik je jedna od karakteristika,
možda i najznačajnija po kojoj se narodi razlikuju. Putem jezika ljudi međusobno komuniciraju i razumijevaju se. Jezik olakšava svakodnevni život i omogućava građanima da ostvare svoje osnovne slobode i
prava. Pismo se samo nadovezuje na jezik, tačnije, to
je oblik preko kojeg izražavamo govor.
Jezik ima dvojnu, po malo i kontradiktornu ulogu. S
jedne strane homogenizira, tačnije služi kao kanal za
komunikaciju između građana i institucija. S druge
strane, diverzificira, tj. razdvaja građane na etničku,
kulturnu i političku osnovu.
Ukoliko se ne praktikuje jedan jezik, postoji opasnost za njegovo izumiranje! Lingvist Dejvid Harison sa
Instituta ugroženih jezika, uradio je jedno istraživanje
i došao do zapanjujućih zaključaka.
Od 7.000 jezika, koliko se danas govori u svijetu,
čak polovina stanovništva koristi samo 83, a mnogim
malim jezicima prijeti cjelosno izumiranje. Zbog toga,
krajem ovog vijeka može nestati čak polovina jezika.
Oko 3.500 jezika govori samo jedna desetina svjetskog stanovništva. Koliko god da se jedan jezik
upotrebljava u krugu najbližih (porodica i rodbina),
ipak to nije dovoljna garancija da će jezik opstati, i da
će se prenositi na buduće naraštaje. Veća je sigurnost
očuvanja jednog jezika ako se taj jezik upotrebljava i
na oficijalnom nivou, kao zagarantovano pravo upotrebe od strane građana, te ako država ima obavezu da
omogući njegovu upotrebu.
Upotreba jezika, posebno pravilna upotreba službenih jezika, ne predstavlja samo pravo, već i obavezu
svih subjekata! Naime, veoma veliku opasnost predstavlja jezično izvrtanje, tj. upotreba tuđih riječi za
termine za koje postoje odgovarajuće riječi u službenim jezicima, ili pisanje makedonskih riječi latinicom.
Takva praksa može imati negativni utjecaj na očuvanje
Bosanski jezik
jezika i osobito na autentičnost određenih izraza i
pojmova. Zbog toga postoje stroge zakonske sankcije
za one koji neće poštivati pravila koja se odnose na
pravilni način i na mjesta upotrebe službenih jezika.
U političkom životu u Republici Makedoniji pitanje
o upotrebi jezika je aktualno. U tom smislu, ovaj vodič,
zajedno sa prethodno izdatim vodičem ,,Ostvarivanje
prava za upotrebu jezika etničkih zajednica u komunikaciji sa organima državne vlasti u Republici
Makedoniji: U suglasnosti sa Okvirnom konvencijom
za zaštitu nacionalnih manjina i sa Evropskom
poveljom regionalnih ili manjinskih jezika, izdata od
Udruženja građana za podršku međuetničkog dijaloga
i razvoja zajednica ,,Zajedničke vrijednosti,, mogu
poslužiti za šire upoznavanje javnosti, kako bi shvatili
obim i složenost ove materije.
U Republici Makedoniji pravo na upotrebu jezika je
ustavna i zakonska kategorija. To znači da sve sto je
povezano sa upotrebom jezika reguliše se Ustavom
RM i sa zakonima kao pravni akti, koje donosi Parlament RM. Nije dozvoljeno da se upotreba jezika
regulira podzakonskim aktima koje donosi Vlada RM,
organi državne uprave ili lokalne vlasti. Time se naglašava ne samo značenje ovog prava, već se
izbjegava i mogućnost za stvaranje haosa i velikog
broja (različitih) pravila, koja bi uspostavili stotine
organa.
Jedan od prvih koraka koje je preuzela Republika
Makedonija u pravcu široke upotrebe jezika je ratifikacija ,,Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih
manjina,,. Pored ove konvencije, osnovni ram manjinske politike u Republici Makedoniji predstavlja i
provedba Okvirnog (Ohridskog) ugovora, koji uglavnom prevazilazi standarde utvrđene Okvirnom konvencijom za zaštitu nacionalnih manjina.
Evropska povelja regionalnih jezika i manjinskih
jezika, također je potpisana i čeka se na njenu ratifi-
17
Živjeti u multietničkoj sredini - Građani sa jednakim pravima, mogućnostima i zaštitom
kaciju. Ipak, najznačajnije za građane Republike Makedonije je to što Ustav i zakoni, posebno novi Zakon
za upotrebu jezika koji govori najmanje 20% građana
u RM i u jedinicama lokalne samouprave, omogućavaju veoma široku upotrebu na službenom nivou,
jezicima koji se govore u Republici Makedoniji.
Čitajući Vodič, primjetit ćete da su većina zakona u
kojima je na isti ili sličan način regulirano pitanje o
upotrebi jezika, doneseni u prvoj polovini tekuće
dekade. To nije slučajno, imajući u obzir da ono što je
radikalno promjenilo koncept upotrebe jezika u javnoj
sferi su Okvirni ugovor i ustavni amandmani, koji su
bili donijeti 2001 godine. Ostali su izazvali lavinu
zakonskih izmjena i dopuna u pravcu doizgradnje
općih pravila, sadržanih u Ustavu. Ipak, na kraju su
zakonske izmjene i dopune bile samo prelazno riješenje. Dugogodišnja debata u vezi potrebe za donošenje
jednog jedinog zakona u kojem bi se regulisalo pitanje
za upotrebu službenih jezika u svim sferama društvenog života, završila je donošenjem Zakona za upotrebu jezika koji govore najmanje 20% građana u Republici Makedoniji i u jedinicama lokalne samouprave.
Zakon ne sadrži skoro nikakvih noviteta, samo
preuzima već postojeća riješenja o načinu upotrebe
jezika, koja se sadrže u velikom broju drugih zakona.
Vodeći se ustavnim amandmanom u vezi upotrebe
jezika u svim zakonima, naći ćete formulaciju ,,drugi
službeni jezik koji govori najmanje 20% građana
RM…,, Znači, nigdje se eksplicitno ne spominje drugi
jezik i pismo, osim makedonski jezik i njegovo kirilsko
pismo.
18
Ali, prema posljednjem popisu održanom 2002 godine, jedina etnička zajednica u RM koja učestvuje sa
najmanje 20% u ukupnoj populaciji je Albanska. Zbog
toga, status „drugi službeni jezik“ u trenutku ima jezik
albanske etničke zajednice u RM i njeno pismo.
Pregled javne upotrebe jezika etničkih zajednica i
njihovog pisma, odnosi se na sljedeće oblasti i institucije: Parlament RM; komunikacija građana sa
ministarstvima i organima državne uprave; sudski postupci; upravni postupak; izvršenje sankcija; narodni
pravobranitelj; izborni proces; neposredno izjašnjavanje građana; vođenje matične evidencije; primjena
policijskih ovlaštenja; radiodifuzna dejnost; infrastrukturni objekti; lokalna samouprava; finansije; ekonomija; obrazovanje i nauka; kultura; kao i organi koji su
značajni za unaprijeđenje i zaštitu ovog prava.
U ovom Vodiču autor ne daje svoje mišljenje i stav
u vezi sa zakonskim uređenjem prava na upotrebu
jezika u Republici Makedoniji, već pokušava da na
jednostavan i razumljiv način predstavi pravni okvir.
Preko većeg broja primjera, pitanja, ilustracija i
obrazaca, ova je materija približena potrebama i interesima građana. Imajući u obzir ciljnu grupu ovog
Vodiča, ideja je da čitatelji preko ove publikacije saznaju prava (građana) i obaveze (vlasti) vezano za
upotrebu jezika u RM. Najzad, poznavanje prava znači
i njegovo adekvatno prakticiranje.
Cjelosnu verziju Vodiča, možete naći na web stranicama www.podistosonce.org.mk, www.soros.org.mk,
www.cv.org.mk, na svim jezicima koji se govore u RM.
DORACAK mbi legjislacionin kombëtar për përdorimin e gjuhëve të bashkësive etnike në Republikën e Maqedonisë
PARATHËNIE
Gjuha paraqet si një ndër shenjat themelore të secilit popull. Në të vërtetë, gjuha është një ndër
karakteristikat, ndoshta edhe më e rëndësishmja, në
bazë të së cilës edhe dallohen popujt. Me anë të gjuhës njerëzit komunikojnë dhe kuptohen mes vete.
Gjuha lehtëson jetën e përditshme dhe u mundëson
qytetarëve t’i realizojnë të drejtat dhe liritë e tyre themelore. Alfabeti vetëm ndërlidhet me gjuhën,
respektivisht ajo është forma me anë të së cilës
shprehet të folurit. Gjuha luan rol, më pak kontradiktor, të dyfishtë. Nga njëra anë, homogjenizon,
respektivisht shërben si kanal për komunikim ndërmjet qytetarëve dhe institucioneve. Nga ana tjetër,
diversifikon, respektivisht ndan qytetarët sipas vijës
etnike, kulturore dhe politike.
Nëse një gjuhë nuk praktikohet, ekziston rreziku i
zhdukjes së saj! Linguisti Dejvid Harison nga Instituti
për gjuhë të rrezikuara ka bërë një kërkim dhe ka ardhur në përfundime të habitshme. Prej 7 000 gjuhëve,
aq sa fliten sot në botë, deri më gjysma e popullatës
përdorin vetëm 83, ndërsa shumë gjuhëve të vogla u
kanoset zhdukje e tërësishme. Në këtë mënyrë, deri
në fund të këtij shekulli mund të zhduken deri më
gjysma e gjuhëve. Vetëm dhjetë për qind e popullatës
botërore flasin rreth 3 500 gjuhë. Kush e di se sa të
përdoret një gjuhë në rrethin e më të afërmve
(familjes dhe farefisit), megjithatë, kjo nuk është garanci e mjaftueshme se gjuha do të mbijetojë dhe do
të bartet prej gjenerate në gjeneratë. Siguri më e madhe e ruajtjes së gjuhës ekziston kur ajo përdoret edhe
në nivel zyrtar si e drejtë e garantuar e përdorimit nga
ana e qytetarit dhe nëse shteti ka obligim të mundësojë përdorimin e saj.
Përdorimi i gjuhës, në veçanti përdorimi i drejtë i
gjuhëve zyrtare, nuk paraqet vetëm të drejtë por edhe
obligim për të gjithë subjektet! Domethënë, shtrembërimi gjuhësor paraqet rrezik të madh, respektivisht
përdorimi i fjalëve të huaja për terme për të cilat ekzistojnë fjalë përkatëse në gjuhët zyrtare ose, shkrimi
i një fjale maqedonase me alfabet latin. Praktika e tillë
mund të ketë ndikim negativ në ruajtjen e gjuhës dhe
Gjuhë shqipe
në veçanti mbi autoktoninë e shprehjeve dhe nocioneve të caktuara. Për këtë shkak, ekzistojnë sanksione të rrepta ligjore për ata të cilët nuk do t’i respektojnë rregullat që kanë të bëjnë me përdorimin e
gjuhëve zyrtare në mënyrë dhe vende adekuate.
Në jetën politike në Republikën e Maqedonisë,
çështja e përdorimit të gjuhëve është aktuale. Në këtë
drejtim, ky doracak, së bashku me doracakun e botuar
më parë “Realizimi i të drejtës së përdorimit të gjuhëve
të bashkësive në komunikim me organet e pushtetit të
shtetit në Republikën e Maqedonisë: Harmonizimi me
Konventën kornizë për mbrojtjen e pakicave kombëtare
dhe me Kartën evropiane për gjuhët rajonale ose të
pakicave“, i botuar nga ana e Shoqatës qytetare për
përkrahje të dialogut ndëretnik dhe zhvillimit të bashkësive “Vlera të përbashkëta”, mund të shërbejnë për
njoftim më të gjërë të publikut për gjerësinë dhe ndërlikueshmërinë e kësaj materieje.
Në Republikën e Maqedonisë, e drejta e përdorimit
të gjuhës është kategori kushtetuese dhe ligjore. Kjo
do të thotë se gjithçka që ka të bëjë me përdorimin e
gjuhëve rregullohet me Kushtetutën e RM-së dhe me
ligjet si akte juridike të cilat i miraton Kuvendi i RM-së.
Nuk lejohet që përdorimi i gjuhës të rregullohet me
akte nënligjore të cilat i miraton Qeveria e RM-së,
organet e administrimit shtetëror apo pushtetit lokal.
Me këtë, jo vetëm që theksohet rëndësia e kësaj të
drejte, por shmanget edhe mundësia e krijimit të
kaosit dhe rregullave të shumta (të ndryshme) të cilat
do t’i miratonin qindra organe.
Një ndër hapat e parë që ndërmori Republika e Maqedonisë në drejtim të përdorimit të gjërë të gjuhëve
është ratifikimi i „Konventës kornizë për mbrojtjen e
pakicave kombëtare“. Përveç kësaj konvente, kornizë
themelore për politikën e pakicave në Republikën e
Maqedonisë paraqet implementimi i Marrëveshjes
Kornizë, e cila, kryesisht, tejkalon standardet e caktuara me Konventën kornizë për mbrojtje të pakicave
kombëtare. Karta Evropiane për gjuhë rajonale dhe
gjuhë të pakicave është, gjithashtu, e nënshkruar dhe
19
Jetesë në mjedis multietnik - Qytetarë me të drejta, mundësi dhe mbrojtje të barabartë
pritet ratifikimi i saj. Megjithatë, për qytetarët e Republikës së Maqedonisë më me rëndësi është ajo se
Kushtetuta dhe ligjet, veçanërisht Ligji i posa miratuar
për përdorimin e gjuhës të cilën e flasin së paku 20%
e qytetarëve në Republikën e Maqedonisë dhe në njësitë e vetadministrimit lokal, mundësojnë përdorim
mjaft të gjërë të gjuhëve të cilat fliten në Republikën
e Maqedonisë në nivel zyrtar.
Duke lexuar doracakun, do të vëreni se shumica e
ligjeve, ku në mënyrë të njëjtë apo të ngjashme është
rregulluar çështja e përdorimit të gjuhëve, janë miratuar në gjysmën e parë të kësaj dekade. Kjo nuk
është rastësi, nëse kemi parasysh atë se ajo që në
mënyrë radikale ndryshoi konceptin e përdorimit të
gjuhëve në sferën publike janë Marrëveshja Kornizë
dhe amendamentet kushtetuese, të cilat u sollën në
vitin 2001. Këta të fundit, shkaktuan ortek të ndryshimeve dhe plotësimeve ligjore në drejtim të përpunimit
të mëtutjeshëm të dispozitave të përgjithshme që përmban Kushtetuta. Megjithatë, më në fund, ndryshimet
dhe plotësimet ligjore ishin vetëm zgjidhje e përkohshme. Debati shumëvjeçar rreth nevojës së sjelljes së
një ligji të vetëm me të cilin do të rregullohet çështja
e përdorimit të gjuhëve zyrtare në të gjitha sferat e jetesës shoqërore, përfundoi me sjelljen e Ligjit për
përdorimin e gjuhës të cilën e flasin së paku 20% e
qytetarëve në Republikën e Maqedonisë dhe në njësitë e vetadministrimit lokal. Ligji nuk përmban,
pothuajse, asgjë të re, por i përmbledh zgjidhjet ekzistuese mbi mënyrën e përdorimit të gjuhëve të cilat i
përmbajnë një numër i madh ligjesh tjera.
20
Duke u prirë nga amendamenti kushtetues në lidhje
me përdorimin e gjuhëve në të gjitha ligjet do të hasni
në formulimin „gjuhë tjetër zyrtare të cilën e flasin së
paku 20% e qytetarëve në RM...“. Domethënë, askund
nuk përmendet në mënyrë eksplicite gjuhë dhe alfabet tjetër, përveç gjuhës maqedonase dhe alfabetit të
saj cirilik. Por, sipas regjistrimit të fundit të mbajtur në
vitin 2002, bashkësia e vetme etnike në RM e cila bën
pjesë me së paku 20% të popullatës së përgjithshme
është ajo shqiptare. Për këtë shkak, statusin e „gjuhë
tjetër zyrtare“, për momentin, e ka gjuha dhe alfabeti
i bashkësisë etnike shqiptare në RM.
Shqyrtimi i përdorimit publik të gjuhëve të bashkësive dhe alfabeteve të tyre ka të bëjë me këto fusha
dhe institucione: Kuvendi i RM-së; komunikimi i qytetarëve me ministritë dhe organet e administratës
shtetërore; procedurave gjyqësore; procedurës administrative; zbatimi i sanksioneve; Avokati i Popullit;
procesi zgjedhor; shprehja e drejtpërdrejtë e qytetarëve; dhënia e dokumenteve personale qytetarëve;
drejtimi i evidencës amzë; zbatimi i autorizimeve policore; veprimtaria radiodifuzive; objektet infrastrukturore; vetadministrimi lokal; financat; ekonomia; arsimi
dhe shkenca; kultura; si dhe organet të cilat janë të
rëndësishëm për avancimin dhe mbrojtjen e kësaj të
drejte.
Në këtë doracak autori nuk shpreh qëndrimin dhe
mendimin e tij në lidhje me rregullimin ligjor të së
drejtës për përdorimin e gjuhëve në Republikën e Maqedonisë, por mundohet që në mënyrë të thjeshtë
dhe të kuptueshme ta paraqet kornizën ligjore. Me
anë të një numri të madh shembujsh, pyetjesh, ilustrimesh dhe formularësh kjo materie iu është afruar
nevojave dhe interesave të qytetarëve. Duke pasur parasysh grupin qëllimor të këtij doracaku, qëllimi është
që lexuesit me anë të këtij doracaku, ti kuptojnë të
drejtat (e qytetarëve) dhe obligimet (e pushtetit) në
lidhje me përdorimin e gjuhëve në RM. Njëkohësisht,
njohja e të drejtës do të thotë aplikim adekuat i të
njëjtës.
Versionin e plotë të Doracakut mund ta gjeni në ueb
faqet www.podistosonce.org.mk, www.soros.org.mk,
www.cv.org.mk, në secilën prej gjuhëve që fliten në
Republikën e Maqedonisë.
Legarutno lil bašo nacionalno zakonoanipa ani sfera ko labaripe e čhibengere tare etnikane khedipa ani Republika Makedonia
XULIPE
I čhib si jekh tare fundavne belegoja sakone narodoskiri. Thaj adava majbut I čhib si jekh tare karakteristike, thaj adava šaj jekh tare majbare, pali savi si
aver maškar peste e sela/narodi. Prekal i čhib e
manuša kominicirinena thaj haljovena pumen. I čhib
lokharela o sakodivutno dživdipe thaj anela olenge
realizacia ke olengere fundavne tromalipa thaj hakoja.
O xramovipe sade dela jekh šukar phandlipe e čhibasa, ja pale adaja forma savi so ovela vakerdi prekal o
vakeripe. I čhib khelela dujengiri, pohari kontradiktorno, rola. Tari jekh rig, de;a homogenizacia, pa pale
ovela leli sar kanalo baši komunikacia maškar e dizutne thaj e institucie. Tari aver, kerela diverzifikacia, ja
pale ulavela e dizutnen uzal i etnikani, kulturnikani
thaj politikani linea.
Jekhe čhiba te nane ola praktika isi ola riziko taro
olakoro meripe! O lingvisto Dejvid Harison taro nstituto baše čhiba save so šaj te našaldjoven kerda jekh
rodljaripe thaj avilo dži frapantnikane phandle lafia.
Tare 7 000 čhiba, kobor so avdive ovena vakerde ani
lumia, thaj ekvaš tare dživdutne labarena sade 83, a
bute tikne čhibenge isi praktika ola te oven našalde
thaj te meren. Adjaar, dži agor akale šeliberšeskoro
šaj te našaldoven pobuter tare ekvaš e čhibendar.
Trujal 3 500 čhiba vakerena sade jekh deštori tare sa
e lumiakere manuša. Kobor thaj te ovel labardi jekh
čhib ano trujalipe tare majpaše (familia thaj jerija),
numa pale kodova nane odobor bari garancia kaj ičhib
ka ačhol thaj ka ovel legardi tari kustik ki kustik.
Pobaro sigurnipe bašo arakhipe e čhibakoro isi te si
vov labardo thaj ko oficialno nivo sar garantirime hako
bašo labaripe tari rig e dizutneskiri thaj i them te lelja
peske obligacia te šajdarel oleskoro labaripe.
O labaripe e čhibakoro, majbut o normativakoro
labaripe e oficialnikane čhibenge, na sikavela nisavo
sade hako, numa thaj obligacia baše sa e subjektoja!
Thaj adava majbaro riziko si o čhibakoro iranipe, ja
pale o labaripe e jabane lafengoro baše terminoja savenge nane lafia jekhuthe e lafenge ane oficialnikane
čhiba ja, pale, xramovipe ki makedonikani čhib e latinicakere xramovipasa. Kodoja praktika šaj te ovel ola
Romani čhib
negativnikano asari/vlijanie upral o arakhipe e čhibakoro thaj ulavdo upral e autohtonipa ke disave
terminirime fraze thaj kontekstoja. Adaleske, isi but
striktikane zakoneskere sankcie adalenge so nane te
patjivkeren e normativoja kola so si ki relacia e
normativnikane čhanesa thaj thanesa bašo labaripe e
oficialnikane čhibengoro.
Ano politikano dživdipe e Republika makedoniakoro pučipe e labaripaskoro e čhibengoro si but aktuelno. Ko adava dikhipe, akava Legarutno lil, jekhethane
e ikalde legarutne lilesa “Realiziripe e hakoskoro ko
labaripe e čhibengoro ko khedipa ani komunikacia e
organenca tari themakiri radžin ani Republika Makedonia: jekhajekhipe e Fremiskere konvenciasa bašo
arakhipa e nacionalnikane minoritetengoro thaj e Europakere konvenciasa baše regionalnikane ja pale
minoritetnikane čhiba” ikaldi taro Khedipe e dizutnengoro bašo dendo dumo ko maškaretnikano dialogol
thaj barjovipe e khedipangoro “Khetane baripena”, šaj
te den dumo bašo buvleder pendžaripa ano putardipe
baši forma thaj kompleksnipe akale materiakoro.
Ani Republika Makedonia, o hako e labaripaskoro e
čhibakoro si konstitucionaleskiri thaj zakoneskiri kategoria. Kodova anela kaj sa so si phandlo e
labaripasa e čhibengoro si regulirime e Konstitucionalesa ki RM thaj e zakonenca sar juristikane aktoja
save so anela o Parlamento e RM-koro. Nane dendo o
labaripe e čhibakoro te ovel regulirime e telozakoneskere aktonca save so anela i radži e RM-kiri, e
organoja ki themakiri vastarin ja lokalnikani vastarin.
Akalesa na sade so ovela potecirime o džnipe akale
hakoskoro numa ovela našaldo o šajdipe taro keripe
jekh haoso thaj baro gendo (verver) normativoja save
so ka anen šel organoja.
Jekh tare jekhto phirda so lela i Republika Makedonia ano drom e buvle labaripaskoro e čhibengoro si i
ratifikacia e “Fremiskere konvenciakoro bašo arakhipe
e nacionalnikane minoritetengoro”. Na sade akaja
konvencia, o fundavno fremi baši minoritetengiri politika ani Republika makedonia si o realiziripe e
21
Dźivdipe ano multietnikano maśkaripe -Dizutne jekhutne hakojenca, śajdipa thaj arakhipa
Fremiskere phandle lafesa, savo so majbut nakhavela
e standardoja zurarde e Fremiskere konvenciasa bašo
arakhipe e nacionalnikane minoritetengere. I europakiri konvencia baše regionalnikane čhiba thaj čhiba
e minoritetengere si, thaj adjaar, xramome thaj ovela
adžikerdo olakoro ratifikuipe. Numa pale, majbare
džanlipastar baše dizutne ani Republika Makedonia si
so o Konstitucionalo thaj e zakonoja, majbut o nevoando Zakono bašo labaripe e čhibengoro savo so
vakerena majhari 20% tare dizutne ani Republika
Makedonia si so o Konstitucionalo thaj e zakonoja,
majbut o nevoando Zakono bašo labaripe e čhibakoro
savo so vakerena majhari 20% tare dizutne ani Republika Makedonia thaj ane jekhina e lokalnikane
korkoriradžipaskoro, anena but buvlo labaripe ko oficialnikano nivo e čhibenge save so ovena vakerde ani
Republika Makedonia.
Drabarindo o Legarutno lil ka dikhen kaj pobuter e
zakonendar, savende so ko jekh ja pale paše čhani si
regulirime o pučipe e labaripaskoro e čhibengoro, si
ande ani jekhto ekvašin akale dešeberšipaskoro. Kodova nane nevo sar čipota, te dikhljam kaj adava so si
radikalno si o koncepto e labaripaskoro e čhibengoro
ani putardi sfera si thaj e Fremiskere phandle lafesa
thaj e konstitucionalnikane amandmanenca, save so
sine ande ano 2001 berš. E dujto, ande jekh butipe
tare zakoneskere averipa thaj džipheripe ano drom
taro džikeripe e generalnikane normativongoro saikerde ano Konstitucionalo. Numa pale ko agor, e zakoneskere averipa thaj džipheripa sine sade nakhavutni
solucia. I lungoberšengiri debata trujal o trubutnipe
bašo anipe jekhe jekhutne zakoneske ano savo ovela
regulirime o pučipe e labaripaskoro ke oficialnikane
čhiba ane sa e sfere ko amalipaskoro dživdipe
agorkerda e anipasa e Zakoneska bašo labaripe e čhibakoro savo so vakerena majhari 20% tare dizutne ani
Republika makedonia thaj ane jekhina tari loklanikani
korkoriradžin. O zakono na ikerela nisave nevipa te
dikhljam adava, numa lela akana e terdutne solucie
bašo čhani e labaripaskoro e čhibengoro save so si
ikerde ane pobuter avera zakonoja.
Cidindo e konstitucionaleskere amandmanestar e
labaripasa tare čhiba save so sas ane sa e zakonoja ka
arakhen i formulacia “aver oficialnikani čhib so vake-
22
rena majhari 20% tare dizutne e RM...”. Adjaar, nikote
eksplicitnikane na ovela vakerdi aver čhib thaj xramovipe, sade i makedonikani čhib thaj olakiri kirilicakiri
abeceda. Numa, aso o paluno xramovipe ikerdo ano
2002 berš, jekhutni etnikani khedin ani RM savi so
lela than majhari 20% ani sa i populacia si i albanikani. Adaleske, o statuso “aver oficialnikani čhib”, ano
momento, isi e albanikane etnikane khedinakere
čhiba ani RM thaj olakiri abeceda.
O dikhipe ko putardo labaripe e čhibengoro ke khedina thaj ke olengere abecede si ko akala ranika thaj
institucie: Parlamento e RM; komunikacia e dizutnengiri e ministeripanca thaj e organenca ki themakiri
vastarin; sudoskere procedure; vastaripaskere procedure; keripe sankcie; selikano hakojengoro arakhutno
/ombudsmano; o alusaripaskoro proceso, direktikano
deipe hango e dizutnengoro; ikalipe e personalnikane
dokumentongoro e dizutnengoro; legaripe matikani
evdencia; labaripe e policiakere autoripaskoro; radiodifuznikano keripe buti; infrastrukturakere objektoja;
lokalnikani korkoriradžin; finansie; ekonomia; edukacia thaj skiencia; kultura; sar thaj e organoja save so
si bare džanlipastar bašo anglipe thaj arakhipe akale
hakoskoro.
Ano akala Legarutno lil o auktoro na dela peskoro
gindipe thaj poza e zakoneskere lačharipasa thaj e hakosa bašo labaripe e čhibengoro ani Republika
Makedonia, numa dela šajdipe ko jekhutno thaj haljovutno čhani te sikavel i thamikani normative. Prekal
e bare misala, pučipa, ilustracie thaj formularoja akaja
material si pašakerdi kori e trubutnipa thaj e interesoja e dizutnengere. Isindo ko dikhipe akaja resarinakiri
grupa akale Legaripastar, i idea e drabarutneskiri si
prekal akaja publikacia te džanen e hakoja (e dizutnengere) thaj e obligacie (e radžakere) phandle e
labaripasa e čhibengere ani RM. Ko jekh, o pendžaripe
e hakoskoro anela džanipa thaj oleskoro jekhutno
prakticipiripe.
I sasti verzia akale Legarutne lileskiri ka šaj te
arakhen ke web riga www.podistosonce.org.mk,
www.soros.org.mk, www.cv.org.mk, ki sakoja čhib
savi so ovela vakerdi ani Republika Makedonia.
İLGİLİ ULUSLARARASI DÜZENLEMELER
Milli dillerin kullanılması bakımından Makedonya
Cumhuriyeti’ne ait en önemli uluslararası belgeler
hangileridir?
Makedonya Cumhuiriyeti, Milli Azınlıkların
Korunmasıyla ilgili Çerçeve Konvasyonunu onayladı
(“ Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi sayı
11/97). Bu Konvansyon “somut milli azınlığın her
mensubuna” dillerin kullanılması hakkını garanti
etmektedir: özel alanda, kamu alanında, yazı şeklinde, konuşma şeklinde ve dilin engelsiz özgürce kullanılması bakımından. Bu Çerçeve Konvansyonunun
uygulanması bakımından, bu Konvansyondan çıkan
görevler yanısıra, Makedonya Cumhuriyeti’nde
Hukuk Çerçevesi ek görevler içermektedir ve bununla, Konvansyonla belirlenen çoğunluk olmayan
toplulukların dillerinin kullanılması hakkı bakımından Uluslararası standartları aşmaktadır. Bölgesel
diller ve azınlıklar dilleri Avrupa Buyurusu’da
imzalanmış ve onaylanması beklenmektedir.
Başka ülkelerde dillerin kullanılması ne şekilde
düzenlenmiştir?
Devamda, resmi dile ve azınlıklar dillerinin kullanılmasıyla ilgili, nüfüsü, etni heterojen oluşumlu
bazı ülke Anayasalarından kısa alıntılar yer
almaktadır:
- Arnavutluk: resmi dil Arnavutçadır. Azınlıkların
anadilinde ilk öğrenim ve kısıtlı orta öğrenim hakkı
verilmiştir, mahkemede azınlıklara tercüman hakkı
tanınmıştır.
- Bulgaristan: resmi dil Bulgarcadır. Anadili Bulgarca olmayan Bulgar vatandaşı, zorunlu bulgarca
olmak üzere kendi dilini öğrenme ve kullanma hakkına sahiptir.
- Hrvatistan: Hırvatça ve latin alfabesi resmi dildir.
Bazı yerel idare birimlerinde şu durumlarda başka bir
dil veya alfabe resmi olabilir: belediyede etni grup
çoğunluk olduğunda ( %50 nin üzerinde) veya belediye yada jupanlık statüsünde belirtilmişse veya
Hırvatistan Cumhuriyeti’nin imzaladığı uluslararası
sözleşmeden görev olarak kaynaklanırsa.
- Bosna ve Hersek: devlet düzeyinde olduğu gibi
entiteler düzeyinde de iç dil, Boşnakça, Sırpça ve
Hırvatça resmi dillerdir.
- Estonya: resmi dil Estoncadır. Herkesin devlet
veya yerel idareye ve görevlilerine Estonca hitap
Makedonya Cumhuriyetinde hukuk çerçevesi,
çoğunluk olmayan topluluklar dillerinin
kullanımı ve hakkı bakımından uluslararası
standartları aşmaktadır.
etme ve bu dilde yanıt alma hakkı vardır. Nufüsün en
az %50 sini oluşturan etni azınlıklı yerel birliklerde,
herkesin o etni azınlık dilinde devletten ve yerel
idareden yanıt alma hakkı vardır.
- Yunanistan: Yunancadan başka hiçbir dilin resmi
kullanılmasına izin verilmez. Azınlık dillerinin
kullanılması özel alanla sınırlandırılmıştır.
- Slovakya: resmi dil slovakçadır. Resmi iletişimde
ana dilinin kullanılması hakkı, azınlıkların en az
nufüsün %20 sini oluşturduğu ortamlarda verilmiştir.
- Slovenya: resmi dil Slovencadir, İtalyan ve Macar azınlığının yaşadığı bölgelerde de İtalyanca ve
Macarca resmi dillerdir.
23
- İspanya: resmi dil İspanyolcadır, özel bölgelerde ise yerel diller İspanyolcayla beraber resmi dil
olarak kullanılır.
Avrupa Birliği çerçevesinde dil düzeni nasıldır?
Avrupa Birliğine üye ülke olma gayemiz
bakımından Avrupa Birliğinde dil rejimi konusunda
bu Rehberde kısa bir yer veriyoruz. AB, dünya uluslararası organizasyonlar arasında, kendi bütün devlet – üyelerin resmi dillerinin kamu kullanılmasının
uygulanması bakımından tek birliktir. AB’nin var
oluşunun ilk gününden itibaren çokdillilik belirlenmiş bir siyasettir ve muhakkak her ne kadar yeni
devlet-üye alınırsa bu böyle kalacaktır. Şu anda
sözleşmelerden eşit otantik yirmiüç dil (İrlanda dili
dahil) ve yirmiiki resmi çalışma dili mevcuttur.
AB’de dillerin kullanılmasıyla ilgili esas
prensiplerin belirlendiği yerler şunlardır: 1958
yılından Konseyin 1 sayılı düzenlemesi (4 orijinel resmi dil, yeni diller ise üyelik şartlarıyla ilgili her
akitle ilave edilir); Avrupa Birliği kurulma Sözleşmesi; AB Sözleşmesi; AB’nin kurulduğu sözleşmelere
yanaşma ve uyma şartlarına ait AKİT ve AB kurumları
Mevzuatı.
Rehber
dilinde yazılı şekilde hitap edebilir ve aynı dilde
yanıt alabilir.
Her yeni üyelikle, o anda geçerli olan AB’nin
bütün hukuku, üye olmadan önce, vatandaşların
tamamen bilgilendirilmesi amacıyla, yeni üye
ülkenin diline çevrilmelidir.
Avrupa Birliği hakkında daha fazla bilgi:
http://europa.eu/
Bu sözleşmelerden çıkan esas görevler:
kurumlardan kabul edilen hukuk ve siyasi belgeler
bütün resmi dillere çevrilir; bakanlar seviyesindeki
bütün resmi temaslarda ve karar getirilen bütün
temaslarda çeviri yapılmaktadır; parlamento oturumlarında, Avrupa Parlamentosunun her üyesi kendi
anadilinde konuşabilir ve AB her vatandaşı AB’nin
herhangi bir kurumuna, sözleşmelerin bir resmi
Sorular 1:
Dillerin kullanılmasını düzenleyen uluslararası
Akitler var mıdır yoksa bu soru tamamen milli
yasamacılığa mı bırakılmıştır? Makedonya Cumhuriyetinde bu konudaki durum nedir?
Bölgede, iki veya daha fazla resmi dilin kullanıldığı
ülke var mıdır? AB- de kaç resmi dil vardır?
Avrupa Parlamentosunda her temsilci kendi ana
dilinde konuşma yapabilir mi?
24
AB resmi web-sayfası başlangıcı, metinler 23
dilde yazılmıştır
ÇERÇEVE ANLAŞMASI
Çerçeve Anlaşması nedir?
Çerçeve Anlaşması (Framework Agreement), Ohri
Anlaşması olarak da bilinmektedir, 2001 yılında
Ohri’de, o zamanlar Makedonya Cumhuriyeti’nde en
büyük siyasi partilerin başkanları arasında imzalandı. MC hukuk sisteminde, siyasi partiler arasında
imzalanan anlaşmalar hukuk kaynağı sayılmazlar ve
bu yüzden Çerçeve Anlaşması haliyle hukuk Akiti
değildir. Bundan dolayı Çerçeve Anlaşması, MC
vatandaşları için hak ve görevler üretmez.
Fakat, şu gerçekler gözönüne alınarak,
Anlaşmaya imzasını atanlar için bir görev sayılırdı:
Anlaşmanın yapıldığı dönem- MC’da savaş
çatışması zamanında;
Anlaşmanın yapılma amacı ve tanıttığı ile
koruduğu değerler: - silahlı çatışmaları durdurmak ve Makedonya Cumhuriyetinde barış, istikrar
ve demokratik gelişmeyi garanti edecek ve ülkenin egemenliğini, toprak bütünlüğünü ve üniter
karakterini zedelemeyecek bütünleşmiş multietnili toplumun oluşması için çerçeve sağlamak;
İmzayı atanların resmiliği – MC’ de en büyük ve
önceki seçimlerde MC vatandaşlarının büyük
çoğunlukta oyunu kazanan siyasi partilerin
başkanları ; ve
Güçlü desteklçiler ve garantörler– uluslararası
toplum temsilcileri, bütün önemli uluslararası
örgütler ve dünyanın en büyük devletleri.
MC hukuk sistemine uyması amacıyla, çerçeve
Anlaşması hükümleri, Makedonya Cumhuriyeti
Anayasası ve kanunlar gibi resmi ve hukuk- görev
Akitlerine girdi. Bu yüzden şimdi Çerçeve anlaşmasının uygulanması, Makedonya Cumhuriyeti’ nde
Anayasa ve Kanunun uygulanması demektir!
Çerçeve Anlaşması neyi kapsamaktadır?
Çerçeve Anlaşması şu alanları kapsamaktadır:
Yerel idarenin gelişimi
Yerel idare yetkileri arttı ve ülkenin bölgesel
örgütlenme denetimi yapıldı.
Ayrımcılık yapmama ve hakça temsil edilme
- Devlet idaresinde ve her düzeydeki kamu kurumlarında her topluluktan vatandaşın eşit ve hakça
temsil edilmesi;
- Ombudsmanın ( ayrımcılık yapmama kurallarını
koruma, devlet idaresinde, yerel idarede ve kamu
kuruluş ile hizmetlerde topluluklar mensuplarının
eşit ve hakça temsil edilmesine özel dikkat sunmaktadır); Cumhurbaşkanı tarafından tain edilen Güvenlik Konseyine üç üyenin; Mahkeme Konseyine üç
üyenin; Anayasa Mahkemesine üç hakimin seçimi
için prösedürlerde değişme yapıldı.
Meclis Prosedürlerinin uygulanması
- Doğrudan kültür, dillerin kullanılması, eğitim,
kimlik belgeleri ve sembollerin kullanılmasıyla ilgili
kanunlar hakkında Meclis, MC’da çoğunluk olmayan
topluluklardan mevcut milletvekillerinin oy çoğunluğunun (Badenter veya çifte çoğunluk) olması şartıyla mevcut milletvekillerinin oy çoğunluğuyla karar getirmesi;
25
Çerçeve Anlaşması, çatışmalara son verip,
bütünleşmiş multi etnik toplumunun oluşması için
bir çerçevedir.
- ülkedeki topluluklar arası ilişkiler sorularını
gözden geçirecek ve onların çözümü konusunda
düşünce ve öneri verecek olan Topluluklar arası
ilişkiler Komitesinin kurulması;
- Anayasa önsözünün değişmesi kararı,
topluluklar mensupları hakları ile ilgili herhangi bir
hükmün değişmesi ve yerel idare ile ilgili kanunların
değişmesi, Makedonya Cumhuriyeti’nde çoğunluk
olmayan topluluklara mensup toplam milletvekili
sayısının oy çoğunluğu olması zorunluğuyla toplam
milletvekili sayısının üçteiki oy çoğunluğuyla yapılmaktadır.
26
Kimlik belirtilmesi
- Makedon Ortodoks Klisesi olduğu gibi
Makedonya’daki İslam Birliği, Katolik Klisesi,
Evangelist-Metodist Klisesi, Yahudi Birliği ve diğer
Dini Birlik ve Dini gruplar devletten ayrı olup Kanun
karşısında eşittirler ve Kanunla ön görülen süreçte
dini okullar ve sosyal ile hayırsever kurumlar kurmakta özgürdürler;
- Topluluklar mensupları, kendi kimlik ve
topluluklarının özelliklerini belirtme, yaşatma ve
geliştirme özgürlüğüne ve kendi topluluk sembollerini kullanma hakkına sahiptir;
- Cumhuriyet, bütün toplulukların etnik, kültür, dil
ve din kimliğini korumayı garanti etmektedir;
- Topluluklar mensupları kendi kimliklerini belirtme, yaşatma ve geliştirme adına, kültürel, sanatsal
ve eğitim kurumları olduğu gibi bilim ve diğer birlikler kurma hakkına sahiptir;
- Topluluklar mensuplarına, Kanunla belirlenmiş
şekilde, ilk ve orta eğitimlerini kendi dillerinde görmeleri sğlanmıştır. Başka dilde tedrisat yapıldığı
okullarda Makedonca dili da okunmaktadır;
- Makedonya’nın tarihi ve sanat zenginliğinin ve
Makedonya’daki bütün toplulukların korunması,
ilerletilmesi ve zenginleştirilmesi Cumhuriyet tarafından garanti edilmiştir;
- Milli Televizyon’da (Makedonya Radio Televizyonu) bütün topluluklar dillerinde programların
Rehber
sunulduğu kanalın açılması;
- Topluluklar sembollerinin serbest kullanılması.
Eğitim ve dillerin kullanılması
- Meclisin ön oturumlarında ve çalışma
toplantılarında milletvekilleri resmi dillerde konuşabilirler;
- Kanunlar resmi dillerde ilan edilir ve;
- Bütün Kamu memurları herhangi bir resmi belgede herhangi bir dilde kendi adını yazabilir.
C İlavesi, uygulanmaya ve güven oluşturma
ölçülerine adalı olup dillerin kullanılması, kültür ve
eğitimle ilgili özel 6. noktası vardır.
Çerçeve Anlaşması konusunda daha çok bilgi,
Makedonya Açık Toplum Enstitüsü Vakfının yayınlarından alınabilir:
Tezatlı görüşler: Makedonyada’ki çatışmayla ilgili Arnavut ve Makedon Toplulukları arasında hüküm süren düşünceler hakkında araştırma
Norveç Helsinki Komitesi Raporu
Yayın: FİOOM, 2003
Çerçeve Anlaşmasından sonra Makedonya
Çalışmalar derlemesi
Yayın: FIOOM, 2006
http://www.soros.org.mk/default.asp?lang=mak
&menuid=430
Sorular 2:
Çerçeve Anlaşması Hukuki Akit midir?
Çerçeve Anlaşması neden yapıldı ve onun
bütün toplum ve etni topluluklar mensupları
için önemi nedir?
Çerçeve
Anlaşmasıyla
düzenlenmiştir?
hangi
konular
Topluluklar dillerinin kullanılması bakımından
Çerçeve Anlaşması neyi sağlar?
ANAYASA
Anayasa nedir?
Belirli Devlet Makamlarının aldığı birçok çeşit
hukuk akitleri vardır. Hepsinden en önemli hukuk
akiti ve en güçlü hukuk etkisi olan akit Anayasadır.
Çok sayıda olan kanunlardan farklı olarak Anayasa
tektir. Anayasa’da, bir devlette en önemli konularda
kurallar bulunmaktadır. Bu yüzden haklı olarak Anayasa’ya “Kanunlar Kanunu denir”.
Makedonya Cumhuriyeti Anayasa’sı, 17 Kasım
1991 yılında Makedonya Cumhuriyeti’nin ilk çok
partili Meclisi tarafından getirilmiştir.
Anayasa’yla, bir bütünlük olarak vatandaşların ve
toplumun yararından en önemli sorular düzenlenip
vatandaşalrın hak ve özgürlükleri ve hukuk sisteminin esasları belirlenir
Şimdiye
kadar
getirilen
bütün
MC
Anayasa’larında toplulukların statüsü, hakları ve
dillerin kullanılması
Aşağıdaki tabelada, 1945 yılından bu güne kadar
MC Anayasa’larında etnik toplulukların statüsü (adı)
ve kendi anadillerini kullanma haklarının garanti
edildiği alanlar belirtilmiştir. Statü ve isim konusunda bir gelişme görülebilir, fakat daha öenmli olan kendi dillerini kullanma haklarının verildiği
alanların genişlemesi ilgi çekmektedir. “kültür
kimliğini koruma hakkı” olarak hakkın açıkça gösterilemsine bir bakıma olanak sağlamayan genel formulasyonlarla başlanmış, daha sonra detaylara gidilmiştir: “Devlet Makamlarındaki süreçte kendi dil
ve alfabeyi kullanma hakkı”.
27
Anayasa değiştirgelerinde dillerin kullanımı nasıl
düzenlenmiştir?
nde vatandaşların en az %20 sinin konuştuğu dilin k
ullanılması kanununda.
1992-2006 yıları arası dönemde 30 değiştirge geti
rilmiştir. Değiştirgelerle, Anayasa’da belirli değişmeler ve ilaveler yapılır.
Vatandaşalrın en az %20 sinin Makedon dilinden farklı resmi dil konuşan yerel idare birimlerinde yaşayan herhangi bir vatandaş, Bakanlıkların b
ölge birimleriyle temaslarında hangi resmi dili ve alf
abeyi isterse kullanabilir. Yerel idare birimlerinden yetkili bölgesel birimler Makedon dili ve Kiril Alfabesinde veya vatandaşın kullandığı resmi dil ve Alfabeyle yanıt verebilir. Her vatandaş Bakanlıklarla tem
aslarında resmi dillerden ve Alfabelerden birini kullanabilir, Bakanlıklar ise Makedon dili ve Kiril Alfabe
siyle ve vatandaşın kullandığı dil ve Alfabede yanıt v
ermektedirler.
En büyük sayıda değiştirge, Çerçeve Anlaşması ve
ondan çıkan görevler sonucu 2001 yılında getirilmiştir. Dillerin kullanılmasının düzenlendiği en önem
li değiştirge, tamamen dillerin kullanılmasına ait ola
n V. Değiştirgedir:
„1. Makedonya Cumhuriyeti genelinde ve uluslararası ilişkilerde resmi dil Makedon dili ve Kiril alfa
bedir.
Bu madde uyarınca, vatandaşalrın en az %20 sini
n konuştuğu başka bir dil de resmi dil ve alfabedir.
Makedon Dili ve Kiril Alfabesinin resmi olduğu açı
kça belirtilmesine rağmen, bir sonraki noktayla, MC A
nayasa’larında ilk defa başka bir dil ve alfabenin de r
esmi olmasına olanak sağlanmıştır. Fakat başka bir d
ilin resmi olabilmesi için bir şart koşulmakta-o dili M
C’da vatandaşalrın en az %20 sinin kullanmasıdır. Şu anda, bu koşulu yerine getiren tek dil, MC’da
Arnavut topluluğunun dilidir. Teoretik olarak değişik
dil konuşan bir topluluk MC toplam nüfüsünün %20
sine ulaştığı durumda o dil de resmi olabilir. Bu deği
ştirgenin bir sonraki noktalarında, başka bir dilin “re
smiliğinin” ne demek olduğu ile ilgili Çerçeve verilmektedir.
Anayasa’yla, vatandaşların ve bir bütünlük olarak
toplumun çıkarından olan en önemli sorular
düzenlenmektedir, yani vatandaşların hak ve
özgürlükleri ve hukuk sisteminin temelleri
düzenlenmektedir.
Makedon Dilinden farklı resmi dilde konuşan vata
ndaşalrın kimlik belgeleri, Makedon dili ve Kiril alfab
esi olduğu gibi Kanun uyarınca kendi dili ve alfabesi
nde de verilmektedir.
Bu hüküm, kimlik kartı, pasaportlar, sicil kaydı Ka
nunlarında yeniden işlem görmüştür, yani şimdi Mak
edonya Cumhuriyeti’nde ve yerel idare birimleri-
28
Rehber
Bu hüküm Makedonya Cumhuriyeti’nde ve Yerel id
are birimlerinde vatandaşların en az %20 sinin konuş
tuğu dilin kullanılması Kanununda işlem görmüştür(aktarılmıştır).
Makedonya Cumhuriyeti’nde devlet idaresi maka
mlarında Makedonca dilinden farklı resmi dil, Kanun
uyarınca kullanılabilir.
Bu hükümle bir çerçeve oluşturulur, yani açıkça sadece Kanunla(MC Meclisi’nin getiridği Hukuk akiti, ki
bu hukuk akitleri hierarşisinde Anayasa’dan sonra ge
lmektedir) dillerin kullanılmasının düzenlenebileceği belirtilmektedir. Böylece dillerin kullanılmasının ek Kanun akitleriyle(idarenin, yerel idare maka
mlarının ve diğer makamların getirdikleri hukuk akitleri) düzenlenmesi olanağı ortadan kaldırılmaktadır. Dillerin kullanılması kanunla düzenleme kuralı
dışında bir istisna vardır. Meclis Mevzuatı Kanun değ
ildir, fakat Makedonya Cumhuriyeti Meclisi’ndeki çalı
şmalar hiçbir Kanunla düzenlenmediğinden, bu Mevz
uatın, Kanun özelliğinde olduğu sayılır. Bu yüzden Mevzuatta, Meclis çalışmalarında dillerin kullanılmasıyla ilgili hükümler de bulunmaktadır.
Yerel idare birimlerinde, vatandaşların en az %20
sinin kullandığı dil ve alfabe, Makedon dili ve Kiril alf
abesi yanısıra, resmi dildir. Yerel idare birimlerinde %20 den az vatandaşın dil ve alfabesinin kullanılması hakkında Yerel idare birimleri Makamları kara
r getirmektedir.
Bu hüküm, Yerel idare Kanunu ve Üsküp Kenti Ka
nununda, yani şimdi Makedonya Cumhuriyeti’nde ve
Yerel İdare birliklerinde vatandaşların en az %20 si
nin konuştuğu dilin kullanılması Kanununda yenide
n işlev görmüştür. Bu hükümle de bir bakıma, dillerin kullanılmasının Kanunla düzenlendiği kuralında bir istisna yapılmaktadır. Belediyeler ve Üsküp Kenti, o Belediyede veya Üsküp Kenti’nde %20 den az v
atandaşın konuştuğu başka bir dil ve alfabenin resm
i kullanılması kararını getirebilirler. Bu karar, Beledi
yenin en üst düzey hukuk akiti-Statü ile getirilebilir.
2. Bu değiştirgeyle, Makedonya Cumhuriyeti Ana
yasasının 7. maddesi değiştirilir.
Anayasa değiştirgesi VIII, topluluk mensuplarının özgürce kendilerini ifade etmeleri kendi kim
liklerini ve topluluklarının özelliklerini yaşatma ve g
eliştirme ile kendi topluluklarının sembollerini kullanma hakkına adalıdır. Bu değiştirgenin 5. paragrafıyla:
Makedonya Cumhuriyeti’nin bütün bölgesinde ve
onun uluslararası ilişkilerinde resmi dil Makedon
dili ve Kiril alfabesidir. Bu madde uyarınca,
vatandaşların en az %20sinin konuştuğu dil ve
alfabesi de resmi dil dir.
okullarda kendi dillerinde okuma hakkına sahiptir. Başka dilde tedrisatın yapıldığı okullarda Maked
on dili de okutulmaktadır.” Belirlenmektedir.
Bu hüküm ilk, orta ve yüksek eğitim Kanunlarında
veya şimdi Makedonya Cumhuriyeti’nde ve Yerel İda
re birliklerinde vatandaşların en az %20 sinin konuş
tuğu dilin kullanılması Kanununda yeniden işlev gör
müştür.
“Topluluk mensupları, Kanun uyarınca, ilk ve orta
Sorular 3:
Anayasa ve Kanun arasındaki fark nedir?
1991 yılında getirilen Makedonya Cumhuriyeti Anayasa’sı ne şekilde değiştirildi? En çok
değişmeler ne zaman yapıldı?
Anayasa, daha çok dilin resmi kullanılmasını sağlar mı? Bir dilin resmi dil olması için şart
nedir?
29
Rehber
MAKEDONYA CUMHURİYETİ’NDE VE YEREL İDARE BİRİMLERİNDE
VATANDAŞLARIN EN AZ %20 SİNİN KONUŞTUĞU
DİLİN KULLANILMASI KANUNU
Bu Kanun, Kanun hükümleri belirtilerek, Kanunun
kapsadığı bölgelerde dillerin kullanılması biçim ve
şartlar hakkında açıklamalar, örnek ve sorularla desteklenerek Rehberin geri kalan bölümünde tamamen ele alınmıştır. Bu bölümde, Kanunun yanlız genel (giriş) hükümleri açıklanmıştır.
Kanunun adından da anlaşıldığı gibi,
Kanunla Makedonya Cumhuriyeti’nde vatandaşalrın
en az %20 sinin (Makedon dili ve Kiril alfabesi olduğu gibi Arnavut dili ve Alfabesi) ve yerel idare birimlerinde (belirli topluluk mensupları sayısının Belediyenin toplam nüfüsun en az %20 sini oluşturduğu)
konuştuğu dilin kullanılması düzenlenmektedir.
Kanunla, Makedonya Cumhuriyeti’nde vatandaşların
en az %20sinin konuştuğu (Makedonca dili ve onun
Kiril alfabesi olduğu gibi Arnavut dili ve onun
Alfabesi) ve Yerel Yönetim birimlerinde (belirli
topluluk mensupları sayısının, toplam nufüsün en az
%20sini oluşturduğu belediyelerde) dilin
kullanılması düzenlenmektedir.
30
Buna göre bu Kanun, şu anda Makedon dili ve Kiril
alfabesine (resmi dil ve alfabe) ve Arnavut dili ve
Alfabesine (MC’da vatandaşalrın %20 den çok vatandaşın konuştuğu başka bir resmi dil olarak) aittir. Fakat, belirli bir ölçüde diğer etnik toplulukların
dillerinin sınırlı resmi kullanılmasına da aittir
(örneğin, belirli topluluk sayısının, toplam nüfüs sayısından en az %20 olan Belediye Makamlarında
dilin resmiliği veya kimlik belgesinde özel adın yazılması).
Bu Kanunun kapsadığı alanlar veya Makedonya
Cumhuriyeti’nde vatandaşalrın en az %20 sinin konuştuğu dilin kullanılması hükümlerinin uygulandığı
ortamlar şunlardır: MC Meclisi, vatandaşların Bakanlıklar ve Devlet İdaresi Makamlarıyla temasları,
Mahkeme süreçleri, İdari süreçler, Cezaların icrası,
Ombudsman, seçim süreci, vatandaşların dolaysız
ifadesi, vatandaşlara kimlik belgelerinin verilmesi,
sicil kaydı, polis yetkilerinin uygulanması, radyo difuzyon, alt yapılar, yerel idare, maliye, ekonomi, eğitim ve bilim, kültür ve bu Kanun uyarınca diğer alan
ve kuruluşlarda.
MAKEDON DİLİNİN KULLANILMASI KANUNU
Bunu biliyor muydunuz:
- Makedon dilinde yayınlanan bütün yazılar,
kamuya çıkarılmadan önce dil düzeltmeni tarafından
gözden geçirilmelidir;
- düzeltilmeden yayınlanan metinler için ceza,
denar karşılığında 2500 ile 3000 avro dur.
Makedon dilinin kullanılması Kanunuyla,
Makedonya Cumhuriyeti’nde Resmi dil olarak
Makedon dilinin kullanılması düzenlenmektedir.
Makedon dili Makedon literatür dili ve Kiril Alfabesidir ve kullanılması, onun korunması, ilerletilmesi
ve zenginleştirilmesini kapsamaktadır. Kanunun amacı vatandaşalrın serbest yaratması ve kültürel, dil
ve din özbenliğinin geliştirilmesi hakkının sınırlan-
Bu Kanunun amacı, Makedon dili ve Kiril alfabesinin
korunmasıdır.
ması değildir. Kanunla, ki bu MC Anayasa’sı ve
Makedonya Cumhuriyeti^nde ve Yerel İdare birimlerinde vatandaşaların en az %20 sinin konuştuğu
dilin kullanılması Kanunuyla da düzenlenmişitr, topluluklar mensuplarının dil ve alfabeyi resmi kullanma hakkı sınırlanmaz.
Bu Kanunun amacı, Makedon dili ve Kiril
Alfabesini korumaktır. Kanunda, dil ve Alfabenin bozulmasını öneleyecek bir çok önlem ve mekanizma
bulunmaktadır. Kanunla, hükümlerin saygılanmaması durumunda ağır cezalar öngörülmüştür.
31
Rehber
MAKEDONYA CUMHURİYETİ MECLİSİ’NDE DİL KULLANIMI
Geçerli Kanunlar listesi:
Makedonya Cumhuriyeti Anayasa’sı
(“Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi”sayı
52/91); değiştirgeler I ve II (1/92), değiştirge III
(31/98), değiştirgeler IV, V, VI, VI, VII, VIII, IX, X,
XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII ve XVIII (91/01),
değiştirge XIX (84/03), değitirgeler XX, XXI, XXII,
XXIII, XXIV, XXV, XXVI, XXVII, XXVIII, XXIX ve XXX
(107/05).
/*
Makedonya Cumhuriyeti Meclis Mevzuatı
(“Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi”sayı
91/08)
Meclis neyi temsil eder?
Meclis Devletin en üst düzey ve yasamacılık
makamıdır. Hergünlük konuşmada Meclis için uluslararası deyim olan Parlamento de kullanılmaktadır. Adından da anlaşılacağı gibi, temsilciler-milletvekilleri toplanmasıdır. Milletvekilleri genel ve
dolaysız Parlamento seçimleriyle seçilirler. Görev
süresi dolmadan Meclis’in feshedilmesi sadece
milletvekillerinin oy çoğunluğuyla yapılabilir.
Meclis’i, Meclis başkanı yönetmektedir.
Hergünlük konuşmada “spikör” olarak ta anılan başkan, milletvekilleri tarafından seçilir. Başkan, (bütün
milletvekillerinin katıldığı ve en önemli akitlerin alındığı) oturumları Makedonca dilinde yönetmektedir.
32
Meclis ve Meclis Komisiyonları çalışmalarında dil
kullanımı nasıl dzüenlenmiştir?
*Makedonya Cumhuriyeti Meclisi’nin çalışmalarıyla ilgili sorular, MC Anayasa’sı ve Meclis Mevzuatı
haricinde hiçbir Kanunla düzenlenmemiştir. Meclis
Mevzuatı, resmi-hukuk bakımından Kanun değildir.
Fakat Meclis ile ilgili Kanun olmadığından, Meclis
sözkonusu olduğunda bu Mevzuatın Kanun özelliği
taşıdığı sayılmakta.
Meclis çalışmalarında dillerin kullanımı konusunda uzun bir süre yoğun tartışmalar yürütüldü.
Nihayet, yeni Meclis Mevzuatı’nın kabul edilmesiyle
(Temmuz 2008) ve ardından Makedonya Cumhuriyeti’nde ve Yerel İdare birimlerinde vatandaşların
en az %20 sinin konuştuğu dilin kullanılması Kanununun kabul edilmesiyle, bütün ikircimlikler ve
anlaşmazlıklar çözüme ulaştı. Bundan sonra da Meclis çalışmalarında resmi dil, Makedon dili ve Kiril
Alfabesidir. Yenilikler, çalışmalarda diğer dillerin
genişletilmiş resmi kullanımı olanağıyla ilgilidir:
Makedoncadan farklı ve Makedonya Cumhuriyeti
vatandaşalrının en az %20 sinin konuştuğu dili
konuşan milletvekilli, Meclis oturumunda ve Komisiyon oturumlarında olduğu gibi Komisiyon oturumu
Başkanlığını yaptığında da o dili kullanabilir.
vatandaşalrının en az %20 sinin konuştuğu dili konuşan milletvekilli, Meclis’in Komisiyon oturumlarında başkanlık yaptığında o dili kullanabilir.
Arnavut etni topluluğu mensubu milletvekili
oturumda Arnavutça konuşabilir, Komisiyon Başkanı
ise bu Komisiyon oturumunu da Arnavutça yürütebilir.
Eğer o milletvekili Meclis Başkanı veya Asbaşkanıysa Meclis’in oturumlarını Makedonca dilinde
yapmaya mecburdur. Başka etni topluluğa mensub
bir milletvekili (Makedon veya Arnavut olmayan)
Meclis ve Komisiyon oturumlarında kendi anadilinde
konuşamaz.
vatandaşalrının en az %20 sinin konuştuğu dili konuşan milletvekilli, Meclis malzemelerini kendi anadi-linde ve alfabesinde alabilir.
Meclis çalışmalarına katılmya veya Meclis’te konuşma yapmaya davet edilen başka ülke vatandaşalrı
kendi dillerinde konuşabilirler.
Mekdonca dilinden farklı bir dilde yapılan konuşma muhakkak Makeodncaya çevrilir.
Makedonya Cumhuriyeti vayandaşlarının en
az %20sinin konuştuğu, Makedoncadan farklı
dil konuşan milletvekili, Meclis oturumunda,
komisiyon toplantısında ve komisiyon toplantısının başkanlığını yaptığında o dilde konuşabilir, fakat diğer dillerin kullanılması da sınırlanmamalıdır.
MC Meclis’i hakkında daha çok bilgi:
„11 Oktomvri“ bb, 1000 Skopje,
Republika Makedoniya
tel: 02/ 3 112 255 ;
elektronik adres: [email protected];
web-site: http://www.sobranie.mk
Dil kullanımı hükümlerinin pratikte uygulanması?
Bu hükümlerin pratikte uygulanması amacıyla
Makedonya Cumhuriyeti Meclis’i, tamamen Makedonca ve Arnavutça simulte çeviri (iki kanallı audio
çıkışlı) için sistemle donatılmıştır. Ön oturumların ve
Komisiyon toplantılarının düzenlendiği alanlarda, mikrofonlu konfrans sistemi yerleştirilmiştir. Meclis’te
birçok profesyonel tercümna çalışmaktadır.
Sorular4:
Meclis nasıl bir makamdır?
Meclis Başaknı kimdir? Oturumları hangi dilde yönetir?
Hangi topluluğa mensub olursa olsun her milletvekilli kendi dilinde konuşabilir mi?
33
Rehber
“MAKEDONYA CUMHURİYETİ RESMİ GAZETESİNDE”
KANUNLARIN VE DİĞER KURAL VE AKİTLERİN İLANI
Geçerli Kanunlar Listesi:
“Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesinde”
kuralların ve diğer kural ve akitlerin ilanı
Kanunu (“Makedonya Cumhuriyeti Resmi
Gazetesi” sayı 56/99 ve 43/02)
Kanun ve diğer Kurallar neden ve nerede ilan
edilir?
Vatandaşların, Kanunlar ve diğer Kurallarda
belirlenenlere uyması amacıyla onların bilgilenmesi
gerekmektedir. Bu nedenle Kanun ve diğer
Kuralların, uygulanmaya başlamadan önce aleni ilan
edilmeleri önemlidir. Kanun ve diğer Kuralların alındıklarından en geç 8 gün süresinde Makedonya
Cumhuriyeti Resmi Gazetesi’nde ilan edilmelerine
ait Anayasa hükmü bu Kanunda işlenmiştir.
Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi yayıncılığı
aynı adlı Kamu şirketi yetkisindedir. Resmi Gazetenin basılmış yayını ödenmektedir, bu Kamu şirketinin internet sayfasında, 2001 yılından şimdiye
kadar yayınlanan sayılara ulaşamk ücretsizdir.
Resmi Gazetede Kanunlar ve diğer Kurallar hangi
dilde ve alfaede yayınlanır?
34
Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi
Makeodnca dili ve Kiril Alfabesiyle yayınlanır fakat
Kanunların, MC vatandaşalrının en az %20 sinin
konuştuğu diğer bir resmi dil ve alfabede de
yayınlanması mecburidir
Makedonya Cumhuriyeti’nde topluluklara mensub vatandaşalrın en az %20 sinin konuştuğu diğer
resmi dil ve alfabe, Makedonya Cumhuriyeti’nde
Arnavut etni toluluğunun dili olan Arnavutça dili
olduğundan Kanunlar Arnavutça da ilan edilir.
Bu Kural Haziran, 2002 tarihinden uygulanmaya
başladı ve Arnavut topluluğunun çıkarından (kültür,
dil) soruları düzenlemeye ait olup olmadığı
farketmeksizin, MC Meclisi’nin getirdiği bütün
Kanunlarla ilgilidir. Fakat bu Kuralla sadece Kanunlar kapsanmıştır. MC Resmi Gazetesinde mecburen
ilan edilen diğer hukuk akitleri kapsanmamıştır. Ör.
sigara kullanmadan korunma kanunu Makedon dili
ve Kiril alfabesinde ve Arnavut topluluğunun dil ve
alfabesinde ilan edilir. Fakat, sigara kullanmanın
sağlığa zararlı olduğu uyarıları belirleme yönergesi
sadece Makedon dili ve Kiril alfabesiyle yayınlanır.
Aynı durum, geçerli olmayan evraklar ve mecburi
olarak MC Resmi Gazetesinde ilan edilen Kamu
tedarik ilanları için de geçerlidir. Onlar, kaybolan
diplomanın Arnavut etni topluluğuna mensub
vatandaşa ait olmasına rağmen, sadece Makedon
dili ve Kiril alfabesiyle yayınlanır.
“Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi” Kamu
şirketi ve yayınları ile ilgili daha fazla bilgi:
YP Sluzben Vesnik na RM
bul. „Partizanski Odredi“ br. 29, 1000 Skopje
tel +389-2-3298860, +389-2-3290471;
faks. + 389-2-3112267
elektronik adres: [email protected];
web-site: www.slvesnik.com.mk
Mkaedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi,
Makedonca dilinde ve onun Kiril alfabesinde
yayınlanır, fakat Kanunlar muhakkak, Makedonya
Cumhuriyeti vatandaşalrının en az %20sinin
konuştuğu başka dil ve alfabede de ilan
edilmektedir.
Sorular 5:
Bütün Kanunlar aleni ilan edilir mi?
Kanunlar ve diğer kurallar sadece Makedon dili ve Alfaesiyle mi ilan edilir? MC’da, AB’ne üye
bütün ülkelerin resmi dillerine bütün yasama ve resmi belgelerin tercüme edilmesi kuralı
uygulanır mı?
35
Rehber
HÜKÜMET VE DEVLET YÖNETİMİ MAKAMLARI
Hükümet Kanunu (“Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi” sayı.59/00, 26/01, 12/03, 55/05, 37/06,
115/07, 19/08 ve 82/08)
Hükümet Çalışma Tüzüğü (“Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi” sayı.38/01, 98/02, 9/03, 47/03,
64/03, 67/03, 51/06, 58/06, 5/07, 15/07, 26/07, 30/07, 58/07, 105/07, 116/07, 129/07, 157/07, 29/08,
36/08 ve 51/08)
Develet Yönetim Makamlarının Örgütlenmesi ve Çalışması Kanunu (“Makedonya Cumhuriyeti Resmi
Gazetesi” sayı105/07, 146/07 ve 82/08)
Hükümet nedir ve nasıl çalışır?
36
Hükümet icra yönetiminin bir bölümü olup
Meclis’in getirdiği Kanunları icra eder. Diğer taraftan
Meclis’in getirdiği hukuk akitlerinin daha büyük
bölümünü (kanunlar, Anayasa değiştirgeleri, bütçe,
alan planlaması vb.) Hükümet hazırlar ve önerir.
Hükümet’i vatandaşlar doğrudan seçmez, onu Meclis seçer ve değiştirir. Hükümet, oluşum bakımından, Meclis’ten daha küçük bir Makamdır. Meclis’te
milletvekilli koltuğu çoğunluğunu kazanan partinin
bununla Hükümet’i kurma hakkı da vardır.
Hükümet çalışmalarını yöneten ve Hükümet’i temsil eden Hükümet Başkanıdır, günlük konuşmada
ona Başbakan denir. Hükümet toplu bir Makam olup, belirli alanları yöneten bakanlardan oluşur.
Örneğin, bütçe, vergiler, Devlet borçlanmaları ve
kredileri, bankacılık ve diğer mali işler bir alan
sayılıp Maliye Bakanlığı yetkisindedir. Büyük sayıda
Bakanlığın, merkezi ve ana hizmetleri yanısıra: a)
onlara bağlı makamları(örneğin Eğitim ve Bilim
Bakanlığı kapsamında, Eğitimi Geliştirme Bürosu ve
b) daha büyük belediyelerde yerleşen bölgesel
birimleri vardır. Bu bölge birimleri aşırı Bakanlıklar,
vatandaşalrın ve tüzel kişilerin hergünlük ve günden
güne artan ihtiyaçlarına daha yakın olmayı amaçlamaktadırlar. Diğer Devletlerden farklı olarak
(örneğin Sırbistan Cumhuriyeti) MC’da topluluklar
veya azınlıklara ait özel Bakanlık yoktur.
Hükümet, haftada bir kere, gerekirse daha sık da
düzenlediği oturumlarda çalışmalarını sürdürüp
kararlar almalıdır. Hükümet ve Bakanlıkların, ek Yasa akitleri (yönerge, tüzük, kararlar) hazırlama ve
getirme ve değişik alanlarda belirli durumların çözümü ile ilgili acil önlemler ( ör. belirli bölgede sel
yüzünden kriz masası kurma ve yardım sağlama)
alma yetkisi vardır.
Devlet idare makamları hangileridir?
Bakanlıklar yanısıra, Devlet’in yani İktidarın
(Meclis, Hükümet, Belediye Konseyleri) kurduğu ve
yetkisinde olduğu büyük sayıda diğer makam ve
enstitüler bulunuyor. Hepsine idare (Devlet) makamları denir: yönetmelikler, ajentalar, kurumlar, bürolar, vb. Bakanlıklar ve onların kapsamında ki Makamlar, Devlet İdaresini oluşturan en büyük sayıda
Makamlar olduklarına rağmen, doğrudan Hükümet
İcra Yönetiminin bir bölümü olarak Hükümet,
belirli alanları yöneten bakanlardan oluşan
toplu bir bünyedir.
veya Bakanlıkların yetkisinde olmayan yönetim
Makamları da vardır, onlar bağımsız Makamlar
olarak çalışırlar (örneğin Elektronik İletişim ajentası
veya Enerji Düzenleme Komisiyonu).
Hükümet, Bakanlıklar ve diğer Yönetim
Makamlarında dil kullanımı nasıl düzenlenmiştir?
Vatandaş nasıl hitab eder? Vatandaşalrın en az
%20 sinin Makedoncadan farklı resmi dil konuştuğu
yerel idare biriminde yaşayan vatandaş Bakanlıklar
ve bu Yerel İdare biriminde Bakanlıkların bölgesel
birliklerinde o resmi dili ve Alfabeyi kullanabilir.
Bakanlıklar ve bölgesel birimler nasıl yanıt verir?
Bakanlıklar ve Yerel İdare birimlerinden yetkili bölgesel birimler Makedon dili ve Kiril Alfabesiyle ve
vatandaşın kullandığı resmi dil ve alfabesiyle yanıt
verir.
Bu demektir ki Yönetim Makamlarında dilin resmi
kullanılması hakkı sınırlıdır yani şu anda:
Örneğin, Gostivar Belediyesi bölgesinde yaşıyan
etni Arnavut, Gostivar Belediyesi Maliye Bakanlığı
bölgesel birimine, Arnavut dilinde ve alfabesinde
yazılı denasiyonalizasyon başvurusu sunabilir. Diğer
taraftan, Ohri Belediyesi bölgesinde yaşıyan bir etni
Arnavut aynı başvuruyu Arnavut dili ve alfabesinde
yazamaz bunu kesinlikle Makedon dili ve alfabesiyle
yapmalıdır çünkü Ohri Belediyesinde Arnavut etni
topluluğu, toplam nufüsün %20 sinden daha azdır.
MC Hükümeti ve Yönetim Makamları ile ilgili daha
fazla bilgi:
„İlindenska“ bb, 1000 Skopje
tel: 02 3 115 324 ;
web-site: http://vlada.mk
Bakanlıklar ve onların bölgesel birimlerine
müracaat ve yanıt almak için kullanılabilir, Hükümet’e veya Hükümet’ten doğrudan müracaat
veya yanıt için kullanılamaz (çünkü, haliyle vatandaşalrın çıkarından olan en büyük sayıda işler
Bakanlıklar yetkisinde olduğundan vatandaş
onlarla doğrudan temas eder);
Sadece MC’da Arnavut topluluğu mensupları kullanmaktadır, MC’da çoğunluk olmayan diğer topluluk mensuplarına bu hak verilmemişitr; ve
Bölgesel birimlerle iletişimde sadece Belediyenin
toplam nüfüsundan en az %20 sinin temsil
edildiği Belediyede yaşıyan MC Arnavut topluluğu
mensupları kullanabilir.
Sorular 6:
Hükümet’i kim seçer ve görevi nedir?
Bakanlıklar ve Yerel Yönetim Birimlerinden yetkili
Bakanlıkların bölgesel birimleri, Makedon dili ve
Kiril alfabesiyle olduğu gibi, vatandaşın kullandığı
resmi dil ve alfabeyle yanıt vermektedirler.
Hükümet oluşumunda kaç Bakanlık vardır ve
Etni Topluluklar Bakanlığı var mıdır?
Bütün vatandaşlalr, Hükümet ve Devlet
Yönetimi Makamlarıyla kendi anadilinde
iletişimde bulunabilir mi?
37
Rehber
ADLİ VE İDARİ İŞLEMLER
Suç İşlemi Kanunu (“Makedonya Cumhuriyeti
Resmi Gazetesi” sayı 15/97, 18/99, 44/02,
27/04, 74/04, 15/05, 75/06 ve 83/08)
Dava Süreci Kanunu (“Makedonya Cumhuriyeti
Resmi Gazetesi” sayı.79/05)
Dava Dışı Süreç Kanunu (“Makedonya
Cumhuriyeti Resmi Gazetesi” sayı.9/08)
Aciz Kanunu (“Makedonya Cumhuriyeti Resmi
Gazetesi” sayı 35/05, 44/06, 50/06, 124/06,
129/06, 20/07 ve 8/08)
İhlal Kanunu (“Makedonya Cumhuriyeti Resmi
İdari Dava Kanunu (“Makedonya Cumhuriyeti
Resmi Gazetesi” sayı 62/06 ve 27/08)
Genel Yönetim Süreci Kanunu (“Makedonya
Mahkeme nasıl bir makamdır?
Mahkeme Yönetimini mahkemeler icra eder.
Kuralları ihlal etme ve insanlar arasında anlaşmazlıklar her zamandan varmış ve olacak, mahkeme ise
bu durumlarda kimin haklı olup olmadığına karar
vaerir. Mahkemeler tarafından kanunların konkre
durumlarda uygulanması adaletin yerini bulması demektir. Kendi çalışmalarında mahkemeler kendi başına ve bağımsızdırlar. Mahkeme sisteminde mahkeme yönetimini asli mahkemeler, temyiz mahkemelri, Anayasa mahkemesi ve Makedonya Cumhuriyet’i Yüksek Mahkemesi ypmaktadır.
38
Vatandaşlar ve tüzel kişiler neden mahkemelere
ve yönetim makamlarına başvururlar? Ne gibi işlemler var ve neden yapılmaktadır?
Vatandaşlar ve tüzel kişiler kendi hak ve çıkarlarını, mahkemeler veya Makedonya Cumhuriyeti’nde
Yönetim makalmarında sürdürülen işlemlerle gerçekleştirirler. Fakat bu makamlarda işlemler, görevleri
yerine getirmeme veya suç işleme yüzünden de başlatılıp yürütülmektedir. Vatandaş, belirli bir mülk
konusunda sahipliğinin belirlenmesini isteyebilir.
Vatandaş, bir kişi tarafından ağır yaralandığı yüzünden tazminat arayabilir. Vatandaş, vergi ödemediği
için suçlu ilan edilebilir.
Vatandaş ve suç işlemlerinin bir bölümü mahkemelerde yapılır. Yönetim süreçleri yönetim makamlarında (Bakanlıklar, Yönetmelikler, ajentalar)
yapılır. Suç işlemi, mahkemelerin (kural icabı) ve yönetim makamlarının (istisna durumlarda) yetkisi olan tek süreçtir.
Mahkemelerde veya yönetim makamlarında yürütülen süreçlerde dil kullanımı hakkı neden önemlidir?
Bu süreçlerin yürütülmesi sırasında, vatandaş ve
tüzel kişilere, süreçte taraflar olarak ve hangi sıfatla
katıldıkları bakılmadan (başvuran, maruz kalan,
suçlayan, suçlanan) bütün haklarının sağlanmasının
garanti edilmesi çok önemlidir. Genel standartlar
yanısıra: tarafların eşit ve ayırımcılık yapılmama durumu, vatandaşa hukuk yardımı sunma vb. Sürekli
anadili kullanma yani vatandaşın tanıdığı ve anladığı dili kullanma hakkı ortaya çıkmaktadır. Vatandaş kendi anadilinde yani en iyi bildiği ve konuştuğu dilde makamlarla temaslarında kendisini en iyi
hissetmektedir. Bir kişinin yazılı şekilde (örneğin sosyal yardım hakkının verilmesi konusunda yazılı başvuru) veya sözlü olarak (örneğin tazminat ödeme
sürecinde sözlü tartışma), dili pek bilmediği yüzünden yanlış ifade etmesi, gerçeklerin yanlış belirlenmesine yol açabilir ve bununla hakkı kısıtlanabilir.
Suç işleme ve ihlal sürecinde dil kullanımı nasıl
düzenlenmiştir?
İnsan hakları uluslararası belgelerinin amaçlarından biri, suç işleminde suşlanan kişiye azgari hak
sağlamaktır. Diğerleri arasında zanlı veya suçlananın dil kullanma hakkıdır. Hükümlerin hedefi, dilin
bir engel olmamasını sağlamaktır, kişi suçlandığı
konuyu anlamalıdır. Bu yüzden anladığı dilde “onun
alehinde suç duyurusunun niteliği ve nedenleri için
haberdar edilmesi” hakkı garanti edilmiştir.
Yerli adliyede, anadilinin kullanılması olanakları
bakımından bir adım daha ileriye atılmıştır, doğrusu
sürecin hemen de her aşamasında ve süreçle ilgili
olan her kişiye bu hak tanınmaktadır.
Mahkeme süreçlerinde resmi dil Makedonca ve
Kiril alfabesidir, daha çok sayıda süreç etkinlikleri
ve aşamalrda, vatandaşalrın en az %20 sinin konuştuğu diğer resmi dil ve alfabede kullanılmaktadır:
- Çağırılan, soruşturmaya alınan veya tutuklanan
kişiye, çağırılma, soruşturma veya tutuklanma
nedeninin, ona karşı herhangi bir suç duyurusu olduğu gibi var olan hakları konusunda anladığı dilde
bildirilmesi hakkı. Bu haktan yararlanma, kişinin MC
toplam nufüsünün belirli oranda etni topluluğa mensubiyetiyle koşullandırılmaz. Bu demektir ki MC’nın
her vatandaşı veya yabancı bir vatandaş bu haka
sahiptir;
- Makedoncadan farklı resmi dil konuşan
suçlananın, madurun, davacının, tanık ve suç belir-
Mahkeme süreçlerinde büyük sayıda işlemler ve
aşamalarda, ( suç, davalı, dava dışı ve yönetim
davası) resmi dil Makedon dili ve onun Kiril
alfabesidir, vatandaşların en az %20sinin
konuştuğu başka resmi dil de kullanılmaktadır.
leme işlemine katılan diğer kişilerin soruşturma
öncesi, soruşturma sırasında, diğer mahkeme etkinlikleri ve duruşmalarda olduğu gibi ağlaşı süreçlerinde de kendi dil ve alfabesini kullanma hakkı.
Mahkeme, kişinin veya diğerlerinin söylediklerini olduğu gibi o kişinin veya ilişkili diğer kişilerin söylediklerini ve kimlik belgeleri ve diğer kanıt malzemelerinin sözlü çevirisini sağlayacak. Mahkeme, duruşma veya davalının savunması için önemden olan
yazılı malzemelerin de yazılı çevirisini sağlayacak;
- Mahkeme duruşmasında, duruşmanın yapıldığı
dili anlamayan veya konuşmayan diğer tarafların, tanıkların ve diğer ilgili kişilere ücretsiz çevirmen yardımı hakkı sağlanmıştır. Çevirmen hakkı konusunda kişi bilgilendirilecek. Çeviriyi yeminli tercüman
yapmaktadır;
- Vatandaşların, ağlaşı, dava ve başvuruları Makedonca dilinden farklı resmi dilde sunma hakkı. Bu
müracatları mahkeme çeviri yapıp duruşmayla ilgili
diğer taraflara iletmektedir;
- Mahkemeler, çaığırı, karar ve diğer yaızlı belgeleri sürecin yürütüldüğü dilde sunmalıdır, Makedonca dilinden farklı resmi dil konuşan vatandaşalra ise o dilde bu belgeleri sunmalıdır. Tutuklu
olan, ceza evinde bulunan veya bir sağlık kuruluşunda psihiyatri tedavi gören suç zanlısına, süreç
esnasında kullandığı dilde bu belgelerin tercümesi
sunulacak. Süreç esnasında kullanılan dili anlamayan suç zanlısına, süreç esansında kullandığı dilde
mahkeme kararının tercümesi iletilir;
-Duruşma süreci esansında çeviri mecburiyeti
saygılanmadığından mahkeme kararını red etma
hakkı.
39
SORUN 1
The police has deprived of free movement the following persons: Iliyaz Kadriu (member of the
Albanian ethnic community and an employee of the
State Ombudsman’s Office of Republic of Macedonia), Petko Stojanovski (member of the Macedonian ethnic community) and Hakan Belozoglu
(member of the Turkish ethnic community), all three
citizens in the Republic of Macedonia, under the suspicion that they performed a number of crimes: counterfeiting documents, fraud and abuse of official
duty. The reasons as to why they have been detained were read in Macedonian language. During
the main hearing, the documents were presented in
Macedonian language. Iliyaz submitted a written document to the court in Albanian language, Hakan in
Turkish, whereas the court translated Ilyaz’s document in Macedonian and submitted to the other
parties, but not that of Hakan.
Were the police activities in accordance with the
law when the reasons for depriving from free movement of the tree suspects were read only in
Macedonian language?
Was Ilyaz allowed to use the Albanian language
during the procedure, and did Hakan have to speak
in Macedonian?
Did the documents have to be translated into
another language? If yes, which one?
Did the court act accordingly when the written
document submitted by Iliyaz was translated into
Macedonian, and Hakan’s document was not?
Rehber
Dava, dava dışı ve idari davalarda dillerin kullanımı nasıl düzenlenmiştir?
Dava sürecinde mahkeme, kişisel ve aile ilişkileri,
iş ilişkişeri gerçek ve tüzel kişilerin mal mülk ve
diğer vatandaş-hukuk ilişkileri konusundaki anlaşmazlıklar ile ilgili tartışır ve karar getirir. Dava dışı
süreçlerde mahkeme, genelde anlaşmazlık özelliği
olmayan kişisel, ailevi, mal mülk ve diğer durumlar
(örneğin, kayıp bir kişinin ölmüş ilan edilmesi veya
ergenlik çağından sonra ana babların hak ve görevlerinin devamı gibi) konusunda karar getirmektedir.
İdari dava sürecinde nihai karardan memnun olmayan kişinin İdari Mahkemede dava açması sırasında
yapılır.
Haciz ise bir görevi yerine getirme ve İdari
süreçle alınan kararın, para ödemeyle koşullanan bir
mahkeme kararının zoraki yaptırılması için yetkili
kişiler tarafından gerçekleşen süreçtir.
Dava, dava dışı ve idari davalar süreçlerinde resmi dil Makedonca ve Kiril alfabesidir, fakat diğer bir
resmi dil ve onun alfabesi de kullanılabilir. Vatandaşalrın en az %20 sinin konuştuğu başka resmi dil
kullanan vatandaş bu hakkını şu süreçlerde ve aşamalarda kullanabilir:
- Duruşma sırasında ve mahkemede diğer süreç
etkinlikleri hakkında sözlü bilgilendirme esanasında.Duruşma sırasında mahkeme çevirmenleri taraflara sözlü çeviri yapmaktadır, kanıt olarak duruşmada kullanılan belgeler de sözlü ve yazılı oalrak
çevrilmektedir;
- İlgili tarafların ve diğer katılanların, dava, ağlaşı
ve diğer evrakları mahkemeye o resmi dilde ve
alfabede sunma hakkı. Bu gibi belgeleri mahkeme
Makedon diline ve Kiril alfabesiyle çeviri yapar ve
sürece katılan ilgili taraflara iletir.
Diğer taraftan mahkemenin görevleri şunlardır:
- Diğer resmi dili ve alfabesini kullanan ilgili tarafı
veya sürece katılanı, Makedon dilini ve onun Kiril
alfabesini anlamayan topluluğa mensup ilgili tarafı
40
veya sürece katılanı o dili kullanma hakkı veya çevirmen hakkı konusunda haberdar etmek;
Belediye ve Üsküp Kenti makamlarında o dili kullanma hakkına sahiptirler.
- Bu vatandaşlara, davet, karar ve diğer mahkeme
mektuplarına o resmi dilde ve alfabede iletmek.
Bakanlıkların bölgesel birimleriyle temaslarında
diğer resmi dili ve alfabeyi kullanma hakkına, Makedonca dilinden farklı ve vatandaşların en az %20
sinin konuştuğu dilin resmi olduğu Yerel İdare biriminde yaşayan her vatandaş sahiptir. O Yerel birlik
birimlerinden yetkili bölgesel birlikler Makedon dili
ve Kiril alfabesiyle olduğu gibi, vatandaşın kullandığı resmi dil ve alfabeyle yanıt vermektedir. Her
vatandaş, Bakanlıklarla temaslarında resmi dillerden ve alfabelerden birini kullanabilir, Bakanlıklar ise
Makedonca dili ve Kiril alfabesiyle olduğu gibi
vatandaşın kullandığı resmi dil ve alfabeyle de yanıt
vermektedir.
Bu süreçlerde, resmi statüsü olmayan dilleri kullanan diğer toplulukların dillerinin kullanılması da
sağlanmıştır. MC vatandaşı, Makeedonca dili ve Kiril
alfabesi anadili olmayan ile Makedonca dili ve Kiril
alfabesinden farklı resmi dili kullanmayan mahkeme sürecinde ilgili taraflar ve diğer katılımcıların
ha kl arı şunlardır:
- mahkeme sürecini, çevirmen aracılığıyla kendi
dillerinde takip etme hakları konusunda bilgilendirilmek;
- sürecin yapıldığı dili bildiklerini beyan ettiklerinde çevirme hakkından vaz geçme olanağı;
- duruşmalara katılarak kendi dilinde diğer süreç
etkinliklerine sözlü katılabilmek.
Mahkeme, Makedonya Cumhuriyeti vatandaşı
olan ilgili taraflar ve sürece katılanların çeviri harcamalarını karşılamaktadır.
Genel idari süreçte dil kullanımı nasıl düzenlenmiştir?
Genel idari sürecini Bakanlıklar ve Devlet
İdaresinin diğer makamları, gerçek ve tüzel kişilerin
hakları, görevleri veya çıkarları konusunda karar
getirdiklerinde uygulamaktalar. Bu süreç bir
taraftan, Devlet İdaresi makamları önünde yürütüldüğünden ve bu makamlar arasında iletişimi
kapsadığından, ve diğer taraftan vatandaşlar ve
tüzel kişilerle ilgili olduğundan, Devlet İdaresi makamlarında dillerin kullanılmasıyla ilgili aynı kurallar geçerlidir ve uygulanmaktadır (“Hükümet ve Devlet İdaresi makamları” bölümüne bak).
Başka bir resmi dil konuşan vatandaşlar (MC
vatandaşalrının en az %20 sinin konuştuğu dil),
Devlet İdaresi makamlarında yürütülen İdari süreçte,
Resmi dil olan Makedoncadan farklı dil konuşan
ilgili taraflar, belgeleri o dil ve alfabede de sunabilirler. Bu belgeleri, sürecin yürütüldüğü makamlar tarafınca Makedon dili ve Kiril alfabesine çevrilip
işlem yapılmaktadır. İdari sürecin yürütüldüğü makamlar, idari işler konusunda karar getirdiklerinde
resmi Makedon dili ve Kiril alfabesiyle ve ilgili tarafın kullandığı resmi dil ve alfabesiyle yanıt sunmaktadırlar.
İdari süreç esnasında, sürecin yürütüldüğü dili
bilmeyen tanık, çevirmen aracılığıyla soruşturulacak. İdari süreçte bazı soruşturma çevirmen
aracılığıyla yapılırsa, tutanakta soruşturulan kişinin
hangi dilde konuştuğu ve çevirmenin kim olduğu
kayıd edilecek.
Başka resmi dil konuşan vatandaşlar (Mkaedonya
Cumhuriyeti vatandaşlarının en az %20sinin
konuştuğu dil), Devlet Yönetimi Makamlarında
sürdürülen Yönetim Sürecinde, Belediye ve Üsküp
Kenti makamlarında, o dili kullanma hakkına
sahiptirler.
41
Rehber
Bütün bu haklara, Ceza Uygulama Yönetmeliği,
Ceza Uygulama Kurumu veya diğer devlet makamlarıyla iletişimde mahkum edilen kişiler de sahiptir.
Sorular 7:
Mahkemelerin rolü nedir?
Vatandaşlar haklarını araman için nereye müracaat ederler?
Hangi süreçleri mahkemeler, hangilerini devlet yönetim makamları yapmaktadır?
Bir kişi tutuklandığında anladığı ve konuştuğu dili kullanma hakkına sahip midir yoksa bu hak sadece
mahkeme tarafından suçlu bulunduğunda mı tanınacak?
42
HALK SAVUNUCUSU (OMBUDSMAN)
Geçerli Kanun Listesi:
Halk Savunucusu Kanunu (“Makedonya
Cumhuriyeti Resmi Gazetesi “ sayı 60/03)
üzere, vatandaşın haklarının ihlal
değerlendirdiğinde süreç başlatabilir.
Halk Savunucusu neyi temsil eder?
Günlük konuşmada, Halk Savunucusu yerine,
İsveç dilinden bir söz olan ve bir çok ülkede bu
enstitünün adlandırıldığı Ombudsman terimi
kullanılmaktadır. MC Hukuk sistemine bu enstitünün
dahil edilmesi, vatandaş haklarının daha büyük derecede korunması ihtiyacından ortaya çıkmıştır.
Halk Savunucusunun ana görevi, Anayasa ve Kanun
tanımından kaynaklanarak Devlet İdaresi (örneğin
Bakanlıklar, Yönetmelikler, Komisyonlardan) ve
kamu yetkili bir çok kurum (örneğin İktisat Odalarından, Makedonya Otomoto birliğinden) gibi diğer
makamlar tarafından, ihlal edildiği durumlarda, vatandaşların Anayasa ve Kanun haklarını koruyan enstitüdür. Halk Savunucusu enstitü adı olduğu gibi
bu enstitüyü yöneten kişi için de aynı ad kullanılmaktadır.
Vatandaşlar
ne
durumlarda
Savunucusuna nasıl müracaat ederler?
ve
Halk
Her kişi, Halk Savunucusuna, Anayasa ve Kanun
hakları ihlal edildiğini düşündüğünde, özellikle de
yukarıda anılan makamlarda topluluklar mensuplarının gereken biçimde ve hakça temsil edilmesi ve
ayırımcılık yapılmaması kuralları ihlal edildiğinde
ağlaşı sunabilir. Halk Savunucusu, kendi inisiyativi
edildiğini
Halk Savunucusuna sunulan ağlaşı imzalı, sunanın
kimlik bilgilerini içermeli ve ağlaşının nedeni olan
gerçekleri ve kanıtları içermelidir. Ağlaşı yazılı veya
tutanakla sözlü olarak sunulabilir ve onun için hiç
bir vergi veya ödenti gerekmez.
Halk Savunucusu ile işlemlerde dil kullanımı
nasıl düzenlenmiştir?
Halk Savunucusu ile temaslarda resmi dil Makedonca ve Kiril alfabesidir, fakat vatandaşların en az
%20 sinin konuştuğu diğer dil ve alfabe de resmi
dir. Herkes, Halk Savunucusuyla temaslarında resmi
dil ve alfabeden birini kullanabilir. Halk Savunucusu
Makedon dili ve Kiril alfabesi ve ağlaşıyı sunan kişinin kullanıdığı dil ve alfabe de yanıt vermelidir.
Dil kullanımı bakımından bu Kanunda yer alan
hükümlerin sayısı azdır. Fakat kanunun bir hükmü,
genel idare süreçlerinde dil kullanımına ilişkin bütün hükümlerin, Halk Savunucusu ile yapılan işlerde
de geçerli olduğunu belirtmektedir .
Halk Savunucusu, Devlet Yönetimi Makamları
tarafından, Anayasa ve Yasal hakları ihlal
edildiğinde vatandaşları koruyan enstitüdür.
43
Halk Savunucusu – bürolar ve iletişim-bilgi:
Web-site: http://www.ombudsman.mk
Rehber
e-mail: [email protected]
Skopje
Adres:
ul. „Dimitrie Çupovska“ br.2
telefon: 02/ 3 129 335; faks: 02/ 3 129 359
е-posta: [email protected]
Ustrumca
Adres:
ul. „Marşal Tito“ bb (zgrada na Kjubı
Makedoniya)
telefon: 034/ 329 995; faks: 034/ 329 997
Kırçova
Адреса: bul. „Osloboduvanje“ bb (zgrada na Kjubı
Makedoniya)
telefon: 045/ 228 586; faks: 045/ 228 584
Tetova
Аdres: ul. „İlindenska“ br.85
тelefon: 044/ 344 081; faks: 044/ 344 083
Manastır
Adres:
ul. „Jane Sandanskı“ bb (zgrada na Kjubı
Makedoniya)
telefon: 047/ 242 310; faks: 047/ 242 510
İştip
Adres:
ul „Toşo Arsov“ bb (zgrada na Kjubı
Makedoniya)
telefon: 047/ 242 310; faks: 047/ 242 510
Kumanova
Аdres: ul. „Trg Nova Yugoslaviya“ br.24
тelefon: 031/ 431 488; faks: 031/ 431 520
Sorular 8:
Devlet makamları tarafından hakları ihlal edildiğinde vatandaşlar kime başvurmalıdır?
Halk Savunucusuyla iletişim, MC Anayasası’nda anılan topluluklar dillerinde yapılabilir mi?
44
ADLİYEDE VE DEVLET İDARESİNDE İLANLAR VE AND İÇME TÖRENLERİ
Mahkemeler Kanunu (“ Makedonya Cumhuriyeti
Resmi Gazetesi” sayı.58/06, 62/06, 35/08 ve
61/08)
Makedonya Cumhuriyeti Mahkeme Konseyi
Knaunu (“ Makedonya Cumhuriyeti Resmi
Kamu Savcılık Kanunu (“ Makedonya
Cumhuriyeti Resmi Gazetesi” sayı 150/07)
Makedonya Cumhuriyeti Kamu Savcılar Konseyi
Kanunu (“ Makedonya Cumhuriyeti Resmi
Gazetesi” sayı 150/07)
Hakim ve Kamu Savcıları eğitimi akademisi
Gazetesi” sayı 13/06)
Devlet Savunma Kanunu (“ Makedonya
Devlet Mmenurları Kanunu (“ Makedonya
Cumhuriyeti Resmi Gazetesi” sayı.59/00,
112/00, 30/01, 34/01, 103/01, 43/02, 98/02,
100/02, 17/03, 40/03, 84/03, 85/03, 17/04,
69/04, 81/05, 108/05, 61/06 ve 36/07)
Mahkemeler – Mahkemeler, adli idareyi yapan
bağımsız Devlet makamlarıdır. Mahkemelerde yürütülen süreçler dışında mahkemelerde topluluklar
dillerinin kullanımı mahkemenin mühür, adı ve adliye alanından merkezinin, Makedon dili ve Kiril alfabesi yanısıra o belediyede yaşayan vatandaşalrın en
az %20 sinin konuştuğu dil ve onun alfabesinin ikinci resmi dil olduğu belediyede, Makedonca ve Kiril
alfabesiyle ve o belediye bölgesinde resmi olan di-
ğer dil ve alfabe de yazılmaktadır. Bu mahkemelerde, diğer resmi dili konuşan topluluk mensubu olan
yeni seçilmiş Hakim veya Hakim-Jürinin törenli and
içmesi Makedonca dilinde yapılır, Makedon dili ve
Alfabesinde ve o topluluk dili ve alfabesinde imzalanır.
Makedonca dili ve Kiril alfabesi yanısıra, o
Belediyede vatandaşların en az %20sinin
konuştuğu dilin resmi dil ve alfabe olduğu
belediyede merkezi olan Adliye alanından
makamın mühürü, adı ve merkezi, Makedon dili ve
Kiril alfabesi ve o belediye bölgesinde resmi olan
dil ve alfabede yazılmaktadır.
Mahkeme Konseyi – Hakimlerin seçimi ve
görevlerinden değiştirilmesi sırasında en çok belirgin olan adliye idaresinde daha büyük bağımsızlık
amacıyla mahkeme konseyi kurulmuştur. Adli idarenin profesyonelliği ve bağımsızlığına bir garanti olarak mahkeme konseyinin ana yetkisi, hakimleri seçme ve görevlerinden almaktır. Bu oluşumun 15 üyesinin seçimi ise karmadır, yani konsey üyelerinin bir
bölümü otomatikman seçilir, bir bölümü ilan ve iç
seçimler aracılığıyla hakimler sırasından seçilir, bir
bölümünü ise önceden ilan edilerek MC Meclis’i veya Cumhurbaşkanı öerisiyle seçilir. Mahkeme Konseyi üyesi seçimi ilanı, hakim seçimi ilanı olduğu
gibi, birisi, Makedonya Cumhuriyeti’nde vatandaşların ne az %20 sinin konuştuğu Makedoncadan farklı
resmi dilde olan en az iki gazetede yayınlanır. Makedonca dilinden farklı resmi dil konuşan topluluk
45
mensubu yeni seçilen konsey üyeleri, törenli beyanı
makedonca yapmaktalar, Makedonca dili ve Kiril
alfabesinde ve o topluluğun dil ve alfabesinde imzalarlar.
Kamu Savcılığı, suç işlemleri ve suç işleyenlerle
uğraşan tek ve bağımsız devlet makamıdır. Kamu
savcılığı toplum çıkarını korumaktadır. Örneğin
mefkide olan bir kişi, resmi görevini kötüye kullanmışsa veya bir kişi ağır soygun yapmışsa, kamu
savcılığı, bu kişilere karşı suç duyurusunda
bulunma ve suç duyurusunu mahkemede tesmil etme yetkisine sahiptir. Topluluklar dillerinin kullanımı, bir veya daha fazla mahkeme bölgesinde, ki
bunlardan en az bir mahkeme merkezinin, bu belediyede yaşayan vatandaşların en az %20 sinin konuştuğu dilin ikinci resmi dil olduğu belediyede
kurulan bilgesel kamu savcılıklarında daha belirgindir. Bu kamu savcılıklarında mühür, ad ve merkez
Makedon dili ve Kiril alfabesiyle ve o belediye bölgesinde resmi dil olan dil ve alfabesinde yazılmıştır.
Bu kamu savcılıklarında, diğer resmi dili konuşan
topluluk mensubu yeni seçilen kamu savcısı, törenli
beyanı Makedonca dilinde yapmakta, Makedonca
dili ve Kiril alfabesiyle ve o topluluk dili ve alfabesiyle imzalar. Örneğin, Gostivar belediyesi bölgesi
için kamu savcısı olarak bir Arnavut topluluğu
mensubu seçilirse, o kişi beyyanını Makedonca dilinde yapacak yazılı beyanatı ise Makedonca ve Arnavutça imzalayacak. Kamu Savcısı atanması için ilan,
MC Resmi Gazetesinde ve birisi, Makedonya Cumhuriyeti’nde vatandaşların ne az %20 sinin konuştuğu
Makedoncadan farklı resmi dilde olan en az iki
gazetede yayınlanır.
Kamu Savcılar Konseyi – Kamu Savcılarının
seçimi ve görevlerinden değiştirilmesi sırasında en
çok belirgin olan kamu savcılığında daha büyük bağımsızlık amacıyla kamu savcılar konseyi kurulmuştur. Kamu Savcılar konseyi, Kamu Savcılığın profesyoneliği ve bağımsızlığının bir garantisi olarak
ana yetkisi kamu savcılarını seçme ve görevden almadır. Bu makama 11 üyenin seçimi karmadır. Bir
bölümü otomatikman seçilir, bir bölümü ilan ve iç
seçimle kamu savcıları sıralarından seçilir, bir
46
Rehber
bölümünü de MC Meclis’i seçer. Kamu Savcılar Konseyi üyesi seçimi ilanı, hakim seçimi ilanı olduğu
gibi, birisi, Makedonya Cumhuriyeti’nde vatandaşların en az %20 sinin konuştuğu Makedoncadan
farklı resmi dilde olan en az iki gazetede yayınlanır.
Makedonca dilinden farklı resmi dil konuşan
topluluk mensubu yeni seçilen kamu savcılar konsey
üyeleri, törenli beyanı makedonca yapmaktalar,
Makedonca dili ve Kiril alfabesinde ve o topluluğun
dil ve alfabesinde imzalarlar.
Hakim ve Kamu Savcıları eğitimi akademisi yeni
bir kuruluş olup, hakim ve kamu savcılarının profesyonel uzmanlaşmasına katkı sunmayı amaçlamaktadır. Akademiyii müdür yönetir. İcrayı ise İcra
Müdürü yapar. Bu iki kişi, önceden yapılan aleni ilan
esasına göre tain edilir. Akademi müdürü ve İcra
müdürünün atanması ve eğitim için akademiye aday
seçimi ilanları MC Resmi Gazetesinde ve birisi, Makedonya Cumhuriyeti’nde vatandaşların en az %20
sinin konuştuğu Makedoncadan farklı resmi dilde
olan en az iki gazetede yayınlanır.
Devlet Savunuculuğu hükümetin yetkisinde bir
makam olup devletin mal-mülk haklarını ve çıkarlarını korumaktadır. Örneğin devlet sahipliğinde
inşaat arazisinin alım satımında bir anlaşmazlık belirdiğinde, devlet savunuculuğunda çalışan kişi, bu
mahkeme sürecinde devleti temsil etmektedir. Hükümetin Devlet Savunucusu ve Devlet Savunucuları
atadığı aleni ilan, birisi, Makedonya Cumhuriyeti’nde vatandaşların en az %20 sinin konuştuğu Makedoncadan farklı resmi dilde olan en az iki gazetede yayınlanır.
Devlet memurları devlet idaresinde, yerel idare
birimlerinde (Belediyeler ve Üsküp Kenti), ve Devlet
Memurları Kanunuyla belirlenen diğer makamlarda
(örneğin MC Meclis’i uzman hizmetleri, Anayasa Mahkemesi vb) çalışan kişilerdir. Bu makamların görevi, uzman, normativ-hukuk ve diğer işlerde çalışacak
olan devlet memuru kabulu için ilan vermektir. İlan,
birisi, Makedonya Cumhuriyeti’nde vatandaşların en
az %20 sinin konuştuğu Makedoncadan farklı resmi
dilde olan en az iki günlük gazetede yayınlanır.
SORUN 2:
Sami Vranezi MC Arnavut topluluğu mensubu
olup mesleği hukukçudur. Bir Gazetede, Kırçova
Asliye Mahkemesi bölgesi için Kamu Savcısı
seçimiyle ilgili ilan görmüş. Bütün yasal şartları
doldurduğundan adaylığını sunmuş. Kamu
Savcılar konseyi onu seçmiş ve göreve
başlamadan önce törenli and içmesi ve beyyanat
imzalaması gerekmiş.
İlan hangi gazetede verilmiş? Resmi Gazete
ve/veya günlük gazete mi? İlan “Vreme” ve
“Nova Makedonya” yayınlanmışsa, yasal süreç
korunmuş mudur?
Kamu Savcı vekili görevine seçilebilmesi için
kişinin makedonca bilmesi gerekli midir?
Beyanatı hangi dilde okumuş ve vermiş, hangi
dil ve alfabede imzalamıştır?
Sorular 9:
Adliye alanından makamlarda neler diğer resmi dilde ve alfabede de yazılmaktadır?
Bu makamlara görevli ve üyelerin seçim ilanları nerede yayınlanır?
47
Rehber
SEÇİMLER VE DOLAYSIZ OYLAMA BİÇİMLERİ
Geçerli Kanunlar Lisetesi:
Seçim Kanunu (“ Makedonya Cumhuriyeti Resmi
Seçimler ve diğer doğrudan karar verme biçimleri
neden gereklidir?
Seçimler, vatandaşlara, kendi geleceğini seçme
ve karar verme olanağını sağlar. Başka ülkelerde,
her vatandaşa yasal görev sayılan (örneğin Avustralya’da seçimlere katılmayanlar parayla cezalandırılır) farklı olarak MC vatandaşlarına yasal görev
olmayıp seçimler etik bir görevdir. Vatandaşlar yönetim temsilcilerini seçmek için oy kullanırlar. Seçme hakkına sahip bütün vatandaşlar seçim hakkını
bir çok seçimde kullanabilir:
Cumhurbaşkanı seçimi – Makedonya Cumhuriyeti
Başkanı Seçilir;
Parlamento seçimleri – Meclis milletvekilleri
seçilir;
Yerel seçimler – Belediye Başkanları ve Belediye
Konsey Üyeleri ile Üsküp Kenti Büyükşehir
Belediye Başkanı ve Konsey Üyeleri seçilir.
Şu anda, MC Meclis’ine mişşetvekilleri seçimi ve
Belediyeler ile Üsküp Kneti Konsey Üyelerinin seçimi
için orantılı seçim modeli, Cumhurbaşkanı ve Belediye ile Üsküp Kenti Belediye Başaknı seçiminde
çoğunluk seçim modeli uygulanmaktadır.
Vatandaşların siyasi parti veya (bağımsız) aday için oy kullandıkları bu seçimlerden başka, herhangi
48
bir öneri konusunda “evet” veya “red” olarak oy
verilen durumlar da vardır. Bu seçimlere referandum
denir ve vatandaşların doğrudan karar verme şeklini
oluşturur. Ülkemizde vatandaşlar, devletin egemenliği ve bağımsızlığı için düzenlenen referanduma 8
Eylül 1991 yılında çıkıp %95i “evet” oyunu kullandı.
Seçim sürecinde
düzenlenmiştir?
dillerin
kullanımı
nasıl
Temel Kural: seçimlerin düzenlenmesi sırasında
belediye seçim komisiyonları ve seçim kurulları çalışmalarında, vatandaşların en az %20sinin Makedonca dilinden farklı resmi dil konuşulan belediyelerde, Makedonca dili ve Kiril alfabesi yanısıra, o
belediyede vatandaşların en az %20sinin konuştuğu
dil ve alfabede resmi kullanıştadır.
Aday listeleri hangi dilde sunulur?
Yerel seçimler düzenlendiğinde, vatandaşların en
az %20sinin Makedoncadan farklı resmi dil konuştuğu yerel idare biriminde liste sunucusu, aday listelerini ve belediye başkanı aday listelerini o yerel idare biriminde vatandaşalrın kullandığı dil ve alfabede sunmaktadır.
Parlamento seçimleri sırasında, vatandaşların en
az %20sinin Makedoncadan farklı resmi dil konuştuğu seçim birimlerinde listeler sunucusu, aday
liste sunumunu Makedonca dili ve Kiril alfabesi yanısıra o yerel idare biriminde vatandaşalrın kullandıkları dil ve alfabede sunmaktadır.
Bu Hükümlerle, Mkaedoncadan başka diğer bir
resmi dil olan belediyelerde sunulan listelerin, o
belediyelerde vatandaşların konuştukları dilde
yazılmasına olanak sağlar.
Listeler nerede ve hangi dilde ilan edilir?
Milletvekilleri aday listeleri:
- Biri, Makedonya Cumhuriyeti’nde vatandaşların
en az %20sinin konuştuğu topluluk dilinde olan günlük basında, seçimlerin düzenleneceği günden en
geç 25 gün önce ilan edilir.
- Vatandaşların en az %20sinin Makedoncadan
farklı resmi dil konuşan belediyelerde ve o belediyede vatandaşalrın kullandıkları resmi dil ve alfabede
ilan edilir.
Topluluklar mensupları için, liste sunucusunun
adı ve adayın adı ve soyadı, yani liste
başındakinin adı soyadı, Makedonca dili ve onun
Kiril alfabesi ve mensup oldukları topluluğun dili
ve alfabesiyle yazılmaktadır.
Talimat nasıl yazılır? Devlet Seçim Komisiyonundan yayınlanan seçim talimatı Makedonca dili ve Kiril alfabesiyle ve Makedonya Cumhuriyeti Anayasa’sı
Önsözünde yer alan toplulukların dil ve alfabesinde
(Arnavutça, Türkçe, Romanca, Sırpça, Ulahça ve Boşnakça) basılır.
Oy pusulası nasıl yazılır? Oy pusulası Makedon
dilinde ve Kiril alfabesiyle basılır. Liste sunucusunun
adı, adayın adı ve soyadı yada lise başındakinin adı
ve soyadı Makedon dili ve Kiril alfabesiyle yazılır.
Topluluklar mensupları için, Liste sunucusunun
adı, adayın adı ve soyadı yada lise başındakinin adı
ve soyadı Makedon dili ve Kiril alfabesiyle ve onların
mensup oldukalrı topluluk dili ve alfabesiyle
yazılmaktadır.
Vatandaşların en az %20sinin Makedoncadan farklı resmi dil konuşan belediyelerde seçimler için oy
pusulaları Makedon dili ve Kiril alfabesi yanısıra bu
belediyede vatandaşların kullandıkları resmi dil ve
alfabeyle basılır.
Bu hükümlerle, oy pusulasının Makedonca dili ve
Kiril alfabesi yanısıra diğer resmi dil ve alfabede basılmasına olanak sağlanmaktadır, fakat bu sadece
vatandaşların en az %20sinin diğer resmi dili konuştukları belediyeler için geçerlidir. Örneğin Struga
Belediyesinde kullanılacak olan parlamento seçimleri için oy pusulası Arnavutça dili ve alfabesinde de
yazılacak, fakat komşu belediyeler olan Ohri ve Vevçani’de, aynı oy pusulası söz konusu olduğuna
49
Rehber
rağmen, sadece Makedon dili ve Kiril alfabesiyle
yazılacak. Hükümlerle, oy pusulasında yer alan sunucu ve adayların adlarının, adayın konuştuğu dil ve
alfabede yazılmasına olanak sağlanmaktadır.
nıldığı belediyelerde, Üsküp Kenti’nde ve Üsküp Kneti Belediyelerinde, oy pusulası Makedon dili ve Kiril alfabesiyle ve o belediyede, Üsküp Kenti’nde ve
Üsküp Kenti Belediyelerinde resmi kullanımda olan
resmi dil ve alfabeyle basılmaktadır.
Doğrudan karar verme biçimleri sırasında dillerin
kullanımı nasıl düzenlenmiştir?
Vatandaş girişimi – devlet düzeyinde vatandaş
girişimi için vatandaşların imzaları, seçim hakkı kaydından sorumlu Devlet Yönetmenliği makamına bir
formda sunulmaktadır. Formda, vatandaşların imzaları toplandığı öneri ve vatandaşlar hakkında genel
bilgiler bulunuyor. Makedon dili ve Kiril alfabesi yanısıra diğer bir resmi dil ve alfabenin resmi kullanımda olduğu belediyelerde ve Üsküp Kneti’nde bu
form Mkaedon dili ve Kiril alfabesinde ve o belediye
ve Üsküp Kneti’nde resmi kullanımda olan resmi dil
ve alfabeyle basılmaktadır.
Devlet düzeyinde referandum – Devlet düzeyinde
referandum için oy pusulası Makedon dili ve Kiril
alfabesiyle basılmaktadır. Makedonca dili ve Kiril alfabesi yanısıra diğer bir dil ve alfabenin resmi kullanıldığı belediyelerde ve Üsküp Kenti’nde, oy pusulası Makedon dili ve Kiril alfabesiyle ve o belediyede
ve Üsküp Kenti’nde resmi kullanımda olan resmi dil
ve alfabeyle basılmaktadır.
Yerel seviyede referandum - yerel seviyede referandum için oy pusulası Makedon dili ve Kiril alfabesiyle basılmaktadır. Makedonca dili ve Kiril alfabesi yanısıra diğer bir dil ve alfabenin resmi kulla-
Sorular 10:
Vatandaş ne için oy kullanır?
Seçimlerle idari yönetimin bütün makamları seçilir mi?
MC Meclis’i için milletvekilleri seçimi ve belediye konseyine konsey üyeleri seçimi için seçim
sistemi çoğunluk (her aday için oy verilir) veya orantılı (aday listeleri için oy verilir) seçim
sistemi midir?
Oy pusulaları hangi dil ve alfabeyle yazılır?
50
KİMLİK BELGELERİ VE RESMİ KAYITLAR
Kimlik kartı Kanunu (“ Makedonya Cumhuriyeti
Resmi Gazetesi” sayı 8/95, 38/02, 16/04, 12/05
ve 19/07)
Makedonya Cumhuriyeti vatandaşları pasaport
Gazetesi” sayı.67/92, 20/03, 46/04, 73/04 ve
19/07)
Sicil Kayıt Kanunu (“ Makedonya Cumhuriyeti
Resmi Gazetesi” sayı.8/95, 38/02 ve 66/07)
KİMLİK BELGELERİ
Kimlik kartı nedir?
Vatandaşların, idari makamlarla ve özel
enstitülerle iletişimlerinde kimliklerini belirtikleri
esas belge kimlik kartıdır. Kimlik kartı, Makedonya
Cumhuriyeti vatandaşının kimliğin, vatandaşlığın ve
adresini kanıtlayan resmi bir belgedir. 18 yaşını
doldurmuş her vatandaşın kimlik kartı olmalıdır, kendi isteği üzere 15 yaşını doldurmuş vatandaşa da
kimlik kartı verilebilir. Kimlik kartı, vatandaşın belirli
formda başvurusu üzere İçişleri Bakanlığı tarafından
verilmektedir. Vatandaşlar, kimlik kartlarını sadece
yetkili kişilere gösterme mecburiyetindedir, diğerlerine ise kendi istekleri üzere kimlik kartlarını
gösterebilirler.
Kimlik kartında
düzenlenmiştir?
dillerin
kullanımı
nasıl
Bu belgede kimlik kartının sahip olduğu görev ve
önem göz önünde bulundurularak, kimlik belgelerinin Makedon dili ve Alfabesi ve MC’da vatandaşların en az %20sinin konuştuğu başka bir dil ve
alfabede verilmesini ön gören MC Anayasa’sının V.
Değiştirgesi en büyük önem taşımaktadır. Kimlik
kartında şu bilgiler kaydedilir: vatandaşın adı ve soyadı; doğum tarihi; cinsiyeti; vatandaşlığı; yaşadığı
yer ve adres; vatandaşın sicil kayıt numarası; kayıt
numarası; kimlik kartın geçerlilik süresi ve kimlik
kartı sahibinin imzası.
Kimlik kartı formu hangi dilde yazılır? Makedonca dilinden farklı resmi dil konuşan vatandaşlar için kimlik kartı formu, vatandaşın kullandığı resmi dil ve alfabede de basımaktadır..
Kimlik kartında vatandaşın özel adı hangi dilde
yazılır? Resmi dilden farklı dil konuşan vatandaşların, onların isteği üzere, kimlik kartına kaydedilen
özel ad bilgileri Makedon dili ve Kiril alfabesiyle ve
vatandaşın kullandığı dil ve alfabede yazılmaktadır.
Makedonca dilinden farklı dil konuşan
vatandaşlara, kimlik kartı formu, vatandaşın
kullandığı resmi dil ve alfabede de basılmaktadır.
51
MAKEDONYA CUMHURİYETİ VATANDAŞLARININ
PASAPORTLARI
Pasaport ve vize neyi temsil eder?
Pasaport uluslararası bir belge olup Makedonya
Cumhuriyeti vatandaşları Devlet sınırlarını geçtiklerinde ve başka ülkeye gittiklerinde sahip olmaları
gerektiği bir belgedir. Bu nedenle, bu belgede, kullanılan diller bakımından bir çeşitlilik vardır. Genel
kabul edilen uluslararası standartlara göre, pasaportu, formu ve buraya kaydedilen bilgileri veren ülkenin resmi dili yanısıra, en geniş kullanılan dünya
dilleri olan İngilizce ve Fransızca da yazılmaktadır.
MC’da bu belgeyi veren tek yetkili makam İçişleri
Bakanlığıdır.
Diğer taraftan, vize yabancı ülke topraklarına giriş iznini temsil eder. Bir ülke kendi başına, genelde
karşılıklılık prensibinden hareket ederek, belirli devletlerden vatandaşların girişi için vize isteyip istemeyeceğine karar vermektedir.
Pasaportlarda dil kullanımı nasıl düzenlenmiştir?
Genel kural – pasaport ve vize formları Makedon
dili ve Kiril alfabesinde, İngilizce ve Fransızca ile
onların alfabesi çevirisiyle bassılmaktadır.
Diğer resmi dil – Makedoncadan farklı resmi dil
konuşan vatandaşlara, onların şahsi isteği üzere,
pasaport ve vize formları, vatandaşın kullandığı resmi dil ve alfabeyle basılmaktadır. Buraya kaydedilen bilgiler de, vatandaşın kullandığı resmi dil ve
alfabeyle yazılmaktadır .
Diğer toplulukların dilleri – resmi dilden farklı dil
konuşan vatandaşlara, onların şahsi isteği üzere,
Resmi dilden farklı dil konuşan vatandaşların,
onların kendi isteği üzere, pasaporta
kaydedilen özel ad bilgileri, Makedonca dili ve
onun Kiril alfabesiyle ve vatandaşın kullandığı
dil ve alfabeyle yazılmaktadır.
52
Rehber
pasaporta kaydedilen özel ad bilgileri Makedon dili
ve Kiril alfabesi ile vatnadaşın kullandığı dil ve
alfabeyle yaızlmaktadır.
SORUN 3:
Enver Elezi Üsküp’te yaşayan Arnavut etni
mensubu Makedonya vatandaşıdır. Yabancı ülkede
bulunan akrabası Veton Elezi’yi ziyaret etmek ister.
Veton’un yaşadığı Almanya’da iki aylık ikamet için
giriş izni ve kimliğini gösterecek bir belge sunması
gerektiği konusunda bilgilendirilir. Enver o zamana
kadar MC’nın dışına çıkmamış, kimlik belgelerinden
sadece kimlik kartına sahipmiş. Sınır hizmetleri
kimlik kartını anlamadıkları ve uluslararası tanınmış
bir belge olmadığından geçerli değildir. Enver
gereken belgeleri çıkarmak ister. Makedonca dilini
az bildiğinden, yetkili makamla iletişimini kendi
anadilinde yapmak ister.
Enver ne yapmalı? Ona hangi belgeler ve izinler
gerekir?
Kimlik belgeleri için hangi makama ve hangi dilde
baş vurulur?
Belge hangi dilde yazılacak ve içindeki bilgiler
hangi dilde olacak?
Giriş ve ikamet izni hangi dilde ve kimin
tarafından verilecek?
NÜFUS SİCİLİ VE DİĞER KAYITLAR
Vatandaşla ilgili kaydedilen ve yürütülen bilgileri
içeren ve resmi belge niteliğinde olan bir kaç çeşit
sicil kaydı vardır: yeni doğanlar sicili, nikah kaydı,
ölüm kaydı. Yürütülen diğer kayıtlar ve bunların esasına göre verilen belgeler şunlardır: sürücü ehliyeti,
traktör ruhsatı, sürücü belgesi, trafik ruhsatı ve araç
kayıd belgesi.
Sicil kayıtlarında
düzenlenmiştir?
dillerin
kullanımı
Diğer resmi dilde form, belge ve kopyalar: vatandaşların en az %20sinin Makedon dilinden farklı
resmi dil konuşulan yerel idare birimleri bölgelerinde sicil defterleri formu Makedon dili ve Kiril alfabesiyle ve vatandaşın kullandığı resmi dil ve alfabeyle basılmaktadır. Aynı biçimde buraya kaydedilen
bilgiler de yazılır. Sicil defterleri esasına göre verilen
kopyalar Makedon dili ve Kiril alfabesiyle ve vatandaşın kullandığı resmi dil ve alfabeyle verilmektedir.
nasıl
Genel kural: sicil defterleri Makedon dilinde ve
Kiril alfabesiyle kayıtlanır.
Sorular 11:
Kimlik kartı nedir, pasaport nedir?
Vatandaşlar, herhangi birinin istemesi üzere kimlik kartını gösterme mecburiyetinde midir?
Kimlik kartı formu sadece Makedon dili ve Kiril alfabesiyle mi yazılmaktadır?
Pasaportta bulunan bilgilerin, vatandaşın konuştuğu dilde ve alfabede yazılması için belirli
vatandaşın, dili ve alfabesi resmi olan topluluğa mensub olması yeterli midir?
53
Rehber
YEREL YÖNETİM
Geçerli Yasalar listesi:
Yerel Yönetim Yasası („Makedonya Cumhuriyeti
resmi gazetesi “ no.5/02)
Üsküp Kenti Yasası („Makedonya Cumhuriyeti
resmi gazetesi “ no.55/04)
Yerel Yönetim nedir ve nasıl gerçekleşmektedir?
Yerel yönetim, yerel düzeyde yönetim
organizasyonudur. Yerel idarede iktidarı vatandaşlar
doğrudan veya onların vekilleri aracılığıyla
gerçekleştirirler. Yerel idare hakkıyla vatandaşlara,
onların yerel çıkardan olan konularda karar getirme
Belediyelerde ve Üsküp Kentinde, Makedonca
dili ve onun Kiril alfabesi yanısıra, o belediye
vatandaşlarının en az %20sinin kullandığı dil
ve alfabe de resmi dildir.
olanağı verilmekte. Bu şekilde vatandaşlarda,
iktidara yakın olma hissi yaratılmaktadır.
Bizde yerel yönetim, belirli bölgelerde ahali
birliğini temsil eden belediyeler şeklinde
örgütlenmiştir. Makedonya Cumhuriyeti’nde Yerel
idare, 84 belediye ve Yerel İdarenin ayrı bir birimi
olarak Üsküp kenti olarak örgütlenmiştir. Yerel İdare
birimlerinin örgenleri, Konsey (vatandaşların temsil
örgeni) ve belediye başkanı (Konseyin kararlarını
icra eden ve belediyeyi temsil eden örgen).
54
Yerel Yönetimde Dillerin Kullanılması Nasıl
Düzenlenmiştir?
Yerel yönetimin özelliklerinden biri, belediyede,
vatandaşların % 20- sinden daha azının kültürü,
konuştukları dillerin ve alfabenin kullanılması ve
belediye arması ve bayrağının kullanılması ve
belirlenmesi ile ilgili kuralların getirilmesi için hukuk
mekanizmasıdır. Bu kurallar, Konseyin mevcut
üyelerinin oy çoğunluğuyla kabul edilmektedir. Bu
sırada, belediyede çoğunluk olmayan topluluklardan mevcut Konsey üyelerinin oy çoğunluğu
da gereklidir.
Genel Kural - Belediyelerde ve Üsküp kentinde
resmi dil Makedonca ve onun kiril alfabesidir.
Diğer Resmi Dil – belediyelerde ve Üsküp
kentinde resmi dil, Makedonca ve onun kiril alfabesi
yanısıra, belediye nüfusunun en az % 20- sinin
konuştuğu dil ve yazıdır.
Diğer Topluluklar Dillerinin Kullanılması –Belediye nüfusunun % 20- den daha azının konuştuğu
dil ve alfabenin kullanılması için belediye Konseyi,
doğrusu Üsküp Kent Konseyi karar verir.
Örnekler:
- Vraneştitsa belediyesinde, MC’ da Türk
topluluğu mensubu olan Konsey üyesi, Konsey
toplantısında Türkçe konuşabilir.
- MC’ de Roman topluluğu mensubu olan Şuto
Orizari belediyesi vatandaşı, belediye organlarına,
Roman dilinde ve alfabesinde dilekçe sunabilir.
- Üsküp kenti administrasyonu, Arnavut topluluğu
mensubu Üsküp kenti vatandaşının (kentin hangi
belediyesinde yaşadığı farketmeden) yazdığı
dilekçeye, dilekçeyi Arnavutça ve onun alfabesiyle
yazmışsa, cevabı Makedonca ve Arnavutça yazması
mecburidir.
Sorular 12:
Yerinden idare ve yerel idare hukukuyla
ne elde edilir?
Belediyeler
Resmi diller
Araçinova
Bogovinye
Brvenitsa
Çaşka
Çuçer Sandevo
Debre
Dolneni
Gostivar
Jelina
Kalkandelen
Kırçova
Kruşova
Kumanova
Lipkova
Mavrova - Rostuşa
Merkez Jupa
Oslomey
Petrovets
Plasnitsa
Sopişte
Struga
Studençan
Teartsa
Vraneştitsa
Vrapçişta
Yegunovtsa
Zayas
Zelenikova
Üsküp Kenti
Butel
Çayır
Saray
Şuto Orizari
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
Makedonca
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
türkçe
türkçe
arnavutça
arnavutça
türkçe
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
türkçe
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
arnavutça
srpça
türkçe
ulahça
romanca
Kaynakça: Yerel idare birimleri Birliği 2009
Yerel
idarenin en önemli örgenleri
hangileridir?
Yerel idare kapsamında, belirli etnik
topluluk dili ve alfabesinin resmiliği için
sözkonusu topluluğun belli oranda temsil
edilmesi gerekli midir?
55
Rehber
SOKAK, MEYDAN, KÖPRÜ VE DİĞER ALTYAPILARIN ADLARININ BELİRLENMESİ
Yürürlükte Olan Yasalar listesi:
Sokak, meydan, köprü ve diğer altyapıların
adlarının belirlenmesi Yasası („Makedonya
Cumhuriyeti Resmi Gazetesi “ no. 66/2004 ve
55/07)
milli duygularına hakaret sayılan, topluluklar arası
ilişkileri, adetleri gücendiren ve kamu ahlakına
aykırı olan adlar verilemez.
Ad belirlemede, dillerin kullanılması nasıl
düzenlenmiştir ?
Sokak, meydan, köprü ve diğer altyapıların
adlarının belirlenmesi hakkında genel bilgiler
Genel kural – Sokak, meydan, köprü ve diğer
altyapının adı Makedon Dilinde ve onun Kiril
Alfabesiyle yazılır.
Hangi adlarla adlandırılabilirler?Belediye bölgesi
veya Üsküp kenti bölgesinde sokak, meydan, köprü
veya diğer altyapının adı, coğrafi, etnografi, tarihi
kökenli, tarih, bilim, kültür alanından ünlü kişinin
adı, başka uygun adlar, adlar listesi esası üzere
önemli olay veya tarih adı olabilir.
Başka resmi dil – Vatandaşların en az % 20sinin, Makedonca dilinden farklı bir resmi dil konuştuğu belediyede, sokak adı, makedonca dili ve kiril
alfabesi yanısıra, bu belediye vatandaşlarının en az
% 20- sinin kullandığı dil ve alfabeyle de yazılır.
Vatandaşların en az %20sinin Makedoncadan farklı
resmi dil kullanılan belediyelerde, sokak adı,
Makedon dili ve onun Kiril alfabesi yanısıra, o
belediyede vatandaşların en az %20sinin kullanıdğı
dil ve alfabede yazılmaktadır.
Hangi adlarla adlandırılamazlar? Sokak, meydan,
köprü ve düğer altyapılara, Makedonya Cumhuriyeti’
nin itibarını zedeleyen, Makedonya Cumhuriyeti vatandaşlarının ve diğer devletlerin vatandaşlarının
Vatandaşların en
az %20sinin
başka bir resmi
dil (Arnavutça)
konuştuğu Çair
Belediyesinde
bir sokak adı
tabelası
Ulica
XON KENEDI
Rruga
XHON KENEDI
Sorular 13:
Vinitsa’ da meydana, “Nelson Mandela” adının verilmesi ve sadece makedon dilinde ve kiiril
alfabesinde yazılması kanuna uygun mudur?
Üsküp’ te Taş Köprüsü önündeki tabela hangi dillerde yazılmalıdır?
56
iMultietnik Ortamda Yaşamak - Eşit hak, imkan ve korumaya sahip vatandaşlar
KARAYOLLARINDA TRAFİK GÜVENLİĞİ
Karayollarında trafik güvenliği Yasası („Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi “ no. 54/07,
84/07 ve 15/08)
Karayollarında trafik güvenliği ile ilgili genel bilgiler
Bu Yasayla, karayollarında güvenlik ve korunma;
karayollarında trafik kuralları; trafik işaretleri, trafik
ruhsatları sistemi v.b. düzenlenmektedir. Kamu karayolları, Makedonya Cumhuriyeti bölgesi genelinde
aynı olan trafik işaretleriyle işaretlenmektedir. Trafik
ruhsatı, Makedonya Cumhuriyeti genelinde rengi,
içeriği, türü ve malzeme kalitesi aynı olan obrazec
olarak düzenlenmiştir.
Trafik işaretleri ve trafik ruhsatlarında dillerin
kullanılması nasıl düzenlenmiştir?
Genel kural – bildirme trafik işaretleri ve trafik
işaretlerinin kapsamında olan ve trafik işaretinin
anlamını açıklayan ek tabelalar Makedon dilinde ve
kiril alfabesiyle ve İngilizce ile Fransızca ve onların
alfabesiyle yazılmıştır. Trafik ruhsatı obrazec ve içinde bulunan bilgiler, makedon dilinde ve kiril alfabesiyle ve İngilizce ve onun alfabesiyle yazılmıştır
Diğer resmi dil –vatandaşların en az % 20- sinin
Makedoncadan farklı resmi dil konuştuğu yerel
idare birlikleri bölgelerinde, bu trafik işaretleri o re-
smi dilde ve alfabede yazılmaktadır. Makedonca
dilinden farklı resmi dil konuşan vatandaşlara,
onların isteği üzere, trafik ruhsatı, vatandaşın kullandığı resmi dilde ve alfabede basılır ve bilgiler bu
dilde ve alfabeyle yazılır.
Diğer topluluklar dillerinin kullanılması – resmi
dilden farklı dil konuşan vatandaşlara, onların isteği
üzere, trafik ruhsatına kaydedilen bilgiler, Makedonca ve kiril alfabesiyle, vatandaşın kullandığı
dil ve alfabeyle ve temel latin alfabesiyle yazılmaktadır.
Sorular 14:
Debre girişinde yol yönlerini bildiren trafik
tabelası Arnavut dilinde ve onun alfabesiyle
yazılabilir mi?
Trafik ruhsatı obrazeci ve içindeki bilgiler
hangi dillerde ve alfabelerle yazılabilir?
57
Rehber
ÖĞRENİM VE KÜLTÜR
İlk öğretim Yasası („Makedonya Cumhuriyeti
Resmi Gazetesi “ no. 103/08)
Orta öğrenim Yasası („Makedonya Cumhuriyeti
Resmi Gazetesi “ no. 44/95, 16/96, 24/96,
34/96, 35/97, 82/99, 41/01, 29/02, 52/02,
40/03, 42/03, 78/03, 67/04, 51/05, 55/05,
113/05, 3/06, 35/06, 30/07, 49/07 ve 92/08)
Yüksek öğrenim Yasası (“Makedonya
Cumhuriyeti Resmi Gazetesi “ no. 35/08 ve
103/08)
Kalkandelede Devlet Üniversitesi kurulma
Yasası („Makedonya Cumhuriyeti Resmi
Gazetesi “ no..8/04 ve 81/08)
Kültür Yasası („Makedonya Cumhuriyeti Resmi
Gazetesi “ no..31/98, 49/03, 66/03, 82/05,
24/07 ve 15/08)
Giriş notları
Makedonya Cumhuriyetinde 2005-2015 dönemine ait eğitimde gelişme ulusal programında,
eğitim-öğretimin yapıldığı dili bilmeyen çocuklar,
özel muamele görmekteler. Okul öncesi sistem çerçevesinde onlarla uzman kişilerin çalışması öngörülmüştür. Ayrıca belirli oranda olan ve Makedoncanın ana dili olmayan diğer etnik topluluklar mensuplarına kendi ana dillerinde eğitim- öğretimi kendi
ana dillerinde görmeleri hakkı yasayla sağlanmıştır.
Ana dilleri Makedonca olmayan özel ihtiyaçları olan
çocuklar kategorisindeki çocukların daha büyük
58
ölçüde kapsanması özel önemdendir. Amaç, bu
çocuklara eğitim sürecine eşit haklı başlangıç sağlamaktır. Mecburi eğitime başladıklarında, Makedonca dilini bilmedikleri yüzünden olumsuz etkileri
hissetmemelidirler.
Çoğunluk olmayan etnik toplulukların ana
dillerinde ilk ve orta öğrenim hakkı, pratikte gerçekleşmiştir. Bu açıdan Çerçeve Anlaşması, varolan
normativ ve gerçek durumu tekrarlamakta ve vurgulamaktadır.Yenilikler, pedagojik dokumentasyon
bölümünde yapılmıştır ve şimdi Makedonca dili ve
kiril alfabe yanısıra topluluklar mensuplarının dilleri
ve alfabesinde de yürütülmektedir.
Topluluklar mensupları kendi dillerinde eğitim
hakkını şu şekilde gerçekleştirmektedir: topluluklar
dilinde tamamen okul öncesi eğitim hakkı; topluluklar dillerinde tamamen ilk eğitim hakkı ve topluluklar dilinde tamamen orta eğitim hakkı Makedonca dili ve onun kiril alfabesinden farklı dilde eğitim
gören topluluklar mensuplarına göre bütün eğitim
öğretim etkinliği ilgili topluluğun dil ve alfabesinde
yapılmaktadır, bütün pedagojik dokumentasyonu
ise Makedon dili ve onun kiril alfabesi ve eğitimin
yapıldığı dilde yürütülmektedir. Bu haklar kendi
dilinde eğitim gören topluluklar mensuplarına Makedon dili ve onun kiril alfabesini öğrenme
yükümlülüğünü kaldırmaz.
İlköğrenimde ve dillerin kullanılması nasıl
düzenlenmiştir?
İlkokullarda eğitim-öğretim Makedonca dili ve
kiril alfabesinde yapılmaktadır. Makedonca dili ve
onun kiril alfabesinden farklı dilde eğitim gören topluluklar temsilcileri için ilk ve devlet orta okullarında eğitim-öğretim ilgili topluluk dilinde ve alfabesinde yapılmaktadır. Fakat bu öğrencilere Makedonca dili zorlunludur.
Makedonca dilinden farklı dilde eğitimin yapıldığı
ilkokulda öğretmen, uzman görevli ve eğitmen, makedon dili dersi öğretmenleri hariç, eğitimin yapıldığı dil ve alfabeyi de bilmelidirler. İlkokul, öğretmenlere dil sınavı düzenlemelidir.
İlkokullarda eğitim-öğretimin gerçekleşmesi için
kitap ve yardımcı gereçler kullanılmaktadır. Makedonca dilinden farklı dilde eğitim gören topluluklar
mensupları ilgili topluluk dilinde kitaplar kullanmaktadır. İlkokullarda pedagojik dokumentasyon makedon dilinde ve kiril alfabesinde düzenlenip verilmektedir. Makedon dilinden farklı dilde eğitim gören topluluk mensupları öğrencileri için pedagojik
dokumentasyon makedonca dili ve kiril alfabesi ve
eğitimin yapıldığı dil ve alfabede düzenlenip verilmektedir.
Orta öğrenimde dillerin kullanımı nasıl düzenlenmişitir?
Orta okullarda eğitim-öğretim Makedonca dili ve
kiril alfabesinde yapılmaktadır. Makedonca dili ve
kiril alfabesinden farklı dilde eğitim gören topluluk
mensupları için devlet orta okullarında eğitimöğretim, ilgili topluluk dili ve alfabesinde yapılmaktadır. Bu öğrencilere makedonca dili zorunludur.
Devlet orta okullarında eğitim-öğretimin gerçekleşmesi için kitap kullanılmaktadır. Makedonca
dilinden farklı dilde eğitim gören topluluklar mensupları ilgili topluluk dilinde kitaplar kullanmaktadır.
Orta okullarda pedagojik dokumentasyon makedon
dilinde ve kiril alfabesinde düzenlenip verilmektedir.
Makedon dilinden farklı dilde eğitim gören topluluk
mensupları öğrencileri için pedagojik dokumenta-
Makedonca dili ve onun Kiril alfabesinden
farklı dilde eğitim gören topluluk mensupları
için İlk ve Devlet orta okullarında eğitimöğretim, belirli topluluk dili ve alfabesinde
düzenlenmektedir.
syon makedonca dili ve kiril alfabesi ve eğitimin
yapıldığı dil ve alfabede düzenlenip verilmektedir.
Yüksek öğrenimde dillerin kullanılması nasıl
düzenlenmiştir?
Yüksek eğitim kurumlarında eğitim makedonca
dilinde yapılmaktadır. Topluluklar mensupları, kendi
kimliklerini tanımlama koruma ve geliştirme amacıyla devlet yüksek eğitim kurumlarında ilgili programlar içeriklerle dersi makedonca dilinden farklı olan
topluluklar dilinde yapma hakkına sahiptirler. Makedonya Cumhuriyetinde nüfusun en az %20 sinin konuştuğu dilde yüksek eğitim devlet tarafından finanse edilerek sağlanmaktadır.
Okul öncesi eğitim için eğitmenler ve ilkokul
eğitimi için öğretmenlerin olduğu gibi orta okul
eğitimi için didaktik-metodik derslerden öğretmenler için devlet pedagojik yüksek eğitim kurumlarında ders, Makedonya Cumhuriyetinde çoğunluk olmayan diğer topluluk mensuplarının dillerinde de
yapılabilir.
Özel yüksek eğitim kurumlarında eğitim, Makedonya Cumhuriyetinde çoğunluk olmayan topluluk
mensuplarının dillerinde veya dünya dillerinde
yapılabilir. Makedonya Cumhuriyetinde çoğunluk
olmayan topluluk mensuplarının dillerinde veya
dünya dillerinde eğitim yapıldığında makedonca dili
ayrı ders olup en az 2 ders daha makedonca dilinde
yapılmaktadır.
Kalkandelende devlet üniversitesinin kurulması
Yasası getirilerek Makedonya Cumhuriyetinde nüfusun en az yüzde 20 sinin konuştuğu dilde yüksek
eğitimin devlet finansmanı başlatıldı. (eğitim
2004/05 eğitim yılında, alınan akreditasyondan sonra başladı). Yüksek eğitim yasasına değişme ve
ekleme yasasının getirilmesiyle olumlu diskrimi-
59
Özel yüksek eğitim kurumlarında tedrisat,
Makedonya Cumhuriyeti’nde çoğunluk olmayan
topluluklar mensupları dillerinde veya Dünya
dillerinde yapılabilir.
nasyon, devlet üniversitelerine kayıt yasal yükümlülük oldu. (bu işlem 1994 yılından beri devlet üniversitelerine kayıt sırasında uygulanmaktaydı). Güney doğu Avrupa üniversitesinin kurulmasıyla (özel
finanse edilen, ve uluslar arası toplumdan destek
gören Arnavutça, Makedonca ve İngilizce dillerinde
eğitim sağlayan) ve Kalkandelendeki üniversitenin
açılmasıyla 2004-2005 eğitim yılında Arnavut öğrencilerin oranı bütün üniversitelere yazılan toplam
öğrenci sayısından %15,5 e çıktı.
Makedonya Cumhuriyeti’nde hangi üniversitelerde etnik topluluklar dillerinde eğitim yapılmaktadır?
Kalkandelen’de Devlet Üniversitesinin kurulması
Yasaıyla, en yüksek özerk yüksek eğitim, bilim ve
sanat kuruluşu olarak Kalkandelen’de Devlet Üniversitesinin kurulması düzenlenmiştir. Kalkandelen’de
Devlet Üniversitesi kapsamında şu anda bu yüksek
eğitim kurumlar mevcuttur: Fen - Matematik fakültesi; Sanatlar Fakültesi; Ekonomi Fakültesi; Hukuk
Fakültesi; Tıp Fakültesi; Felsefe Fakültesi; Beden
Kültürü Fakültesi; Filoloji Fakültesi ve Uygulamalı
Bilimler Fakültesi. Eğitim arnavutça dilindedir. Üniversitenin etkinliği, Makedonya Cumhuriyeti bütçesi
ve diğer kaynaklardan finanse edilmektedir.
60
AGİT milli azınlıklar yüksek komseri Hans van der
Ştul, 2000 yılında Makedonya Cumhuriyeti’nde yeni
üniversitenin açılması amacıyla uluslararası donatörler vakfının kurulması için girişimde bulundu.
Devlet dışı finanse edilen üniversitelerin açılmasına
ve genelde arnavutça dilinde ders yapılmasını
müsade eden yüksek eğitim yasası uyarınca, yeni
ünivesitenin açılmasıyla ilgili detaylı plan 2000
yılının sonuna doğru başladı. Güneydoğu Avrupa
Üniversitesi(popüler olarak Ştul Üniversitesi) 2001
yılında açıldı ve başlangıçta 900 öğrencisi vardı
bugün ise 5000 den çok öğrencisi var. Merkezi
Kalkandelen’de olan üniversitenin beş fakültesi
Rehber
vardır: Hukuk Fakültesi, Biznis-Administrasyon
Fakültesi, Kamu administrasyon ve Siyasal Bilimler
Fakültesi, Çağdaş Bilimler ve Teknolojiler Fakültesi,
Diller, Kültürler ve İletişimler Fakültesi. Üniversitede,
Makedonya Cumhuriyeti’nde ilk olarak ana dersler
arnavutça dilinde yapılıp dillerin fleksibil öğrenme
siyaseti güdülmektedir. Aynı zamanda makedonca
dilinde kurslar sağlanmıştır. Bütün öğrenciler ingilizce dilini(seçmeli olarak fransızca veya almanca),
uluslararası akademi konuk-kadronun ingilizce
dilindeki derslerini takip etmek için öğrenmekteler.
Makedonya Cumhuriyetin’de çoğunluk olmayan
topluluklar mensubu öğrencilerin hakça ve eşit
temsilini sağlamak amacıyla, Üskup’te “Aziz Kiril ve
Metodiy” Üniversitesinin yüksek eğitim kurumlarında her yıl ek olarak bu topluluklar mensubu
olan öğrenciler yazılmaktadır. Bunların sayısı, öğrencş programı düzeyinde birinci seneye kayıtlanan
toplam öğrenci sayısından % 10-dan daha yüksek
değildir(devlet kotasında ve kofinansla sıralı öğrenciler). Bu oran çerçevesinde, Makedonya Cumhuriyeti toplam nüfüsunda ilgili topluluğun katılım oranına bağlı olarak, bütün topluluklar mensupları
uygun şekilde temsil edilmiştir.
Bilgi İçin:
Klakandelen Devlet Üniversitesi:
http://unite.edu.mk/
Güneydoğu Avrupa Üniversitesi:
http://www.seeu.edu.mk/
“Aziz Kiril ve Metodiy” Üniversitesi :
http://www.ukim.edu.mk/
Kültür ve kültür kurumları alanında dillerin kullanımı nasıl düzenlenmiştir?
Kültür bakanlığı, milli çıkarını gerçekleştirmek
amacıyla, her yıl Mayıs ayında, gelecek yıl için milli
çıkardan olan projeler için ilanlar açmaktadır. İlanlar, kamu bilgilendirma araçlarında yayınlanıp,
yayınlanma tarihinden itibaren 30 gün açıktır. İlanlar, Makedonca dilinde yayınlanan ve Makedonca-
dan farklı olarak vatandaşların en az % 20-sinin konuştuğu resmi dilde yayınlanan en azından bir
gazetede çıkmaktadır.
Makedonya Cumhuriyeti kültür Elçisi ünvanını
alanlara sunulan plaket, makedonya Cumhuriyeti’nde % 20-nin üzerinde olan etnik topluluklar
mensuplarına, makedon dili yanısıra, bu topluluk
mensubunun konuştuğu dilde de verilmektedir.
Yerel idare birimlerinde kurulan ve makedon dili
ve onun kiril alfabesi yanısıra, Makedonya Cumhuriyeti’nde vatandaşların en az % 20-sinin konuştuğu
dil ve alfabenin resmi olduğu yerel kütüphanelerde,
girdi kayıtları ve kütüphane esas kataloğu, Makedon dili ve kiril alfabesi ve bu yerel idare birimi alanında Makedonya Cumhuriyeti nüfusunun en az %
20-sinin konuştuğu dil ve alfabede yapılmaktadır.
Sorular 15:
Hangi topluluklara ana dillerindeve hangi düzeylerde eğitim sağlanmıştır?
Makedonca dilnin öğrenilmesii, eğitimin her düzeyinde zorunlu mudur?
Hangi devlet üniversitelerinde, Makedon dilinden farklı dillerde eğitim görmek mümkündür?
61
Rehber
RADYODİFUZYON ÇALIŞMASI
Radyodifuzyon çalışması yasası („Makedonya
Cumhuriyeti Resmi Gazetesi “ no. 100/05,
19/07, 115/07 ve 8/08)
Radyodifuzyon konseyi ne temsil eder ?
Radyodifuzyon konseyi, medyalarda çoğulculuk,
özgürlük, bağımsızlık için çalışan radyodifuzyon
alanında bağımsız düzenleme bünyesidir. Konseyin
en önemli yetkilerinden biri radyodifuzyon çalışması
için ruhsatların verilmesi, alınması ve yenilenmesi
için karar verme olduğu gibi elektronik medyaların
çalışmasını gözetlemektir. Ruhsatlar, önceden ilan
açma ve müracatlar sunmadan sonra verilir. Konsey
ruhsat müracatlarını değerlendirip günlük programda yayınlanması planlanan program içeriklerinin
janr ve konu çeşitliliği, makedonca dilinde veya
Makedonya Cumhuriyeti’nde yaşayan çoğunluk
olmayan etnik topluluklar dillerinde üretilen programların katılım oranı ve diğer kriterler üzere ruhsatları vermektedir.
Radyodifuzyoncuların, dillerin
bakımından görevleri nedir?
kullanılması
Radyodifuzyoncular, kamuya adalı program
hizmetleri yayınlayan televizyon ve radyo istasyonlarıdır. Onlar çalışmalarında radyodifuzyon yasası
kurallarına uymalıdırlar. Kuralların büyük bir
bölümü programların kaynağı ve yayınlandıkları
diller ile ilgilidir.
62
Program kaynağı – bütün televizyon ve radyo
istasyonlarının yükümlülüklerinden biri günde en az
programın % 30-nda, makedonca dili veya
Makedonya Cunhuriyeti’nde yaşayan çoğunluk
olmayan topluluklar dillerinde orjinel program sunmaktır. Bu sırada, haberler, spor olayları, oyunlar,
reklamlar, teletekst ve teleşoping hizmetleri günlük
yayın süresine hesaplanmaz. Radyodifuzyoncular
makedonca dili veya Makedonya Cunhuriyeti’nde
yaşayan çoğunluk olmayan topluluklar dillerinde en
az %30 müzik sağlamalıdırlar, konusal program
hizmetleri veya kullanıcı tarafından ödemekle şartlanan radyodifuzyoncular hariç.
Örneğin, A1 televizyonu radyodifuzuyoncu olarak
en az %30 makedonca dili veya Makedonya
Cunhuriyeti’nde yaşayan çoğunluk olmayan topluluklar dillerinde(Arnavutça, Türkçe, Romanca,
Sırpça, Ulahça, Boşnakça) filmler, belgesel yayınlar,
kültür ve eğlence yayınları sunmalıdır.
Programalrın dili – genel kurala göre radyodifuzyoncular programı makedonca dilinde yayınlamaktalar, program çoğunluk olmayan topluluğa
adalı olduğu durumlarda- bu topluluğun dilinde
yayınlanır. Bu kural, kamu iletişim ağları(kablolu
televizyonlar) aşırı yeniden yayınlanan program
servisleri için de geçerlidir. Bu programlar üretildikleri orijinal dilden farklı bir dilde altyazılı geçerse,
altyazı teleşoping ve reklamlar hariç makedonca
dilinde olamlıdır.
Örneğin, HTV’de( Hırvatistan Cumhuriyeti’nde
radyodifuzyoncu) ingilizce dilinde gösterilen film,
CabelTel Makedonya kablo operatörü tarafındna
yayınlanırsa makedonca dilinde de altyazısı olamlıdır.
Makedonya Cumhuriyeti’nde bütün toplulukların
konuşma ve dil standartlarını korumalı ve
geliştirmelidir;
Radyodifuzyoncuların progralarında yayınlanan
yabancı dil programları veya onların bölümleri
makedonca diline yada çoğunluk olmayan topluluk
diline tercüme edilmelidir. Bu kural, müzik ve sahne
olaylarının naklen yayınlanması, yabancı dil öğrenme ile ilgili eğitim programları ve yabancılara adalı
program bölümleri için geçerli değildir. Tercüme
edilmeyen program bölümleri için makedonca
dilinde veya çoğunluk olmayan topluluk dilinde
anons verilmektedir. Reklam veya teleşoping kliplari
muhakkak makedon dilinde, makedonca çeviri veya
ilgili etnik topluluk dilinde yayınlanmaktadır.
Örneğin, Sitelin haber redaksyonuna
Polonya’lı bir siyasetçinin verdiği demeç makedoncaya çevrilmelidir. Live Aid müzik olayı nakli ise
çevirisiz yapılmaktadır.
MTV, Makedonya Cunhuriyet’i bölgesinde makedon dilinde bir televizyon program servisi (MTV1) ve
makedonca dilinden farklı olan, vatandaşların en az
% 20-sinin konuştuğu ve diğer çoğunluk olmayan
topluluklar dillerinde bir televizyon program servisi
(MTV2)
yayınlamaktadır.
MRT,
Makedonya
Cunhuriyet’i bölgesinde, makedonca dilinde en az
iki radyo program servisi ve makedonca dilinden
farklı olan, vatandaşların en az % 20-sinin konuştuğu ve diğer çoğunluk olmayan topluluklar dillerinde bir radyo program servisi yayınlamaktadır.
MTV’nın dillerin kullanılması bakımından ek
yükümlülükleri nelerdir?
Makedonya Cumhuriyeti’nde kamu radyodifuzyon
hizmeti görevini Makedonya-Radyo televizyonu
(MRT) yapmaktadır. Kamu çıkarını gerçekleştirmek
amacıyla diğerleri arasında MRT’nın yükümlülükleri
şunlardır:
bütün kamu çıkarından olan program şemasını
geliştirmek ve palnlamak ve özel toplumsal grupları düşünerek diskriminasyon yapmadan
toplumun bütün bölümleri için program üretmek
ve yayınlamak;
multietnik ve çok kültürlü ortamda topluluklar
arası ilişkilerin ilerletilmesi ile ilgili oratk
analayış ve toleransın pekiştirilmesi amacıyla
programlarda çeşitli fikirlerin yer alması, toplulukların kültür özbenliğinin korunması, kültür ve
din çeşitliliğin saygılanması ve kamu dialog
kültürünün desteklenmesini sağlamak
Makedonya kültürünün gelişmesi ve uluslararası
tanıtılmasına katkı sunan her çeşit yerli
audiovizüel yaratıcılığı korumak ve geliştirmek...
Radyodifuzyon yayıncıları, programı Makedon
dilinde yayınlamaktadır, program, çoğunluk
olmayan topluluğa hitab ederse-o topluluk
dilinde yayınlanmaktadır.
MRT, komşu ülkelerde, Avrupa’da ve diğer kıtalarda yaşayan Makedonya Cunhuriyeti vatandaşları
ve göçmenlere ait makedonca ve makedonca dilinden farklı olan, vatandaşların en az % 20-sinin
konuştuğu ve diğer çoğunluk olmayan topluluklar
dillerinde ayrı radyo programları yayınlamaktadır.
MRT, komşu ülkelerde, Avrupa’da ve diğer kıtalarda
yaşayan Makedonya Cunhuriyeti vatandaşları ve
göçmenlere ait, makedonca ve makedonca dilinden
farklı olan, vatandaşların en az % 20-sinin konuştuğu ve diğer çoğunluk olmayan topluluklar dillerinde uydu aşırı en az bir radyo ve bir televizyon
program servisi yayınlamaktadır
18:00 - 22:00 saatleri arasındaki zaman, programların en çok izlendiği dönemdir. Bu yüzden
MRT, 18:00 – 22:00 saatleri arasında, Makedonca
dilinde veya MC’da yaşayan çoğunluk olmayan topluluklar dillerinde yaratılmış toplam yıllık yayınlan-
63
ma zamanından en az %40 orijinel program sağlamalıdır. Makedonca dilinde veya MC’ da yaşayan
çoğunluk olmayan topluluklar dillerinde orijinel
üretilen en az % 30 program bir gün içerisinde yayınlanmalıdır. MRT, bir gün süresince her radyo program servisinde, Makedonca dilinde veya MC’ da yaşayan çoğunluk olmayan topluluklar dillerinde en az
% 40 orijinel üretilen program sağlamalıdır. MRT,
yayınlanan solo- enstrümental müzikten en az % 45-
Rehber
inin, Makedonca dilinde veya MC’ da yaşayan
çoğunluk olmayan topluluklar dillerinde olmasını
sağlamalıdır.
Makedonya Cumhuriyeti Meclisinin çalışmalarını
yayınlamaya ait program servisini (MTV- Meclis
kanalı) yayınlama sorumluluğunu Meclis taşımaktadır.
MRT, her televizyon program hizmetinde, saat
18.00 ile saat 22.00 arasında, Makedon dili
veya Makedonya Cumhuriyeti’nde yaşayan
çoğunluk olmayan topluluklar dillerinde en az
%40 orijinel proğram sağlamalıdır.
Sorular 16:
Televizyon veya radyo istasyonları, yayınladıkları programları, Makedoncaya çevirmeli?
A1 Televizyon kanalında, “Koha”günlük gazetesi için Arnavutça dilinde yayınlanan reklam,
yasa kurallarına uygun mudur?
Discovery televizyon kanalının belgesel programının, Makedonya kablo operatörü aracılığıyla
Bulgarca altyazılı olarak yayınlanması yasa kurallarına uygun mudur?
64
MALİYE VE EKONOMİ
Yürürlükte olan Yasalar listesi:
Vergi işlemi yasası ( “Makedonya Cumhuriyeti
Resmi Gazetesi” sayı 13/06, 90/07 ve 88/08)
Ticari topluluklar yasası (“Makedonya
Cumhuriyeti Resmi Gazetesi” sayı 28/04,
84/05, 71/06, 25/07 ve 87/08)
Vergiler ve vergi işlemi nedir?
Her sistemde vatandaşlar ve tüzel kişiler, devlete
belirli vergi ödeme mecburiyetindedirler. Bu
gereçlerle devlet, kendi ihtiyaçları ve toplumun ihtiyaçlarını finanse etmektedir. Birçok çeşit kamu ödemeleri arasında en yaygın olanı vergilerdir. Örneğin,
bir ticaret şirketi, yıl boyunca yaptığı çalışmalarından kazanç sağlamıştır. Şirket. bu kazançtan belirli bir oran ayırmalı ( şu anda %10) ve gelir vergisi olarak devlet kasasına yatırmalıdır. Devlet
, yatırılan paraları, devlet memurlarının maaşları gibi belirli ihtiyaçlar için kullanmaktadır. Vergilerin daha büyük bölümü devlet bütçesi hesabına, daha
küçük bir bölümü de (ör. mal vergisi) yerel özyönetim birliklerinin bütçesine ödenmektedir.
Vergilerin özelliği çeşitli yasalarla düzenlenmiş
olmalarıdır, fakat vergi işlemini kapsayan bir özel
yasa da mevcuttur. Vergi işlemi bir çeşit yönetim işlemi olduğundan, dillerin kullanılması bakımından
genel yönetim işlemine ait olan kurallar bu işlemde
de uygulanmaktadır.
İş defterleri, ticaret defterleri ve
administrativ-mali kayıtlar nasıl yapılır?
diğer
Genelde, her tüzel kişinin kayıtlaması ve-veya
sunması gereken iş defterleri, ticaret defterleri ve diğer administratıv maliye kayıtları Makedon dilinde
kiril alfabeyle yazılmaktadır. Yinede, Kamu Gelirler
Yönetmeliği, bazı durumlarda, iş defterleri ve kayıtların görevli kişinin kullandığı dilde olmasına izin
verebilir.
Şirket adları nedir ve nasıl yazılmakta?
Çoğu defa, günlük konuşmada, şirket kelimesi
yanlış kullanılmaktadır, daha doğrusu ticaret topluluğu anlamında kullanılmaktadır. Esasında şirket, ticaret topluluğunun çalıştığı ve kimliğini belirlediği isimdir. Örneğin, Üretim ve Ticaret Ltd.Topluluğu “ YAZ” Üsküp. Burada şirketi, “YAZ” ismi ve bu
isimin önünde ve ardında bulunan bütün elemanlar
oluşturmktadır.
65
Genel bir kurala göre ticaret topluluğunun firması
Makedon dilinde olup kiril alfabeyle yazılmaktadır.
Ticaret topluluğu firmasının merkezi, vatandaşların
en az %20-sinin diğer bir resmi dilde konuştuğu
Rehber
belediyede ise firma o dilde de olabilir ve firmanın
Makedon dili ve kiril alfabesiyle yazılışıyla beraber
kullanılabılir.
Vatandaşların en az %20sinin başka bir resmi dil
konuştuğu belediyede merkezi olan ticaret
şirketinin adı, o dilde de olabilir ve şirketin,
Makedon dili ve Kiril alfabesiyle yazılı adıyla
beraber kullanılabilir.
Doğru şekilde yazılan şirket adı
Doğru yazılmayan şirket adı
Sorular 17:
Vergiler neden ödenir ve hangi devlet örgeni tarafından toplanır?
Yabancıların sahipliğinde olan firmanın adı herhangi bir dilde ve alfabeyle yazılabilir mi?
66
BİLGİ ALMA ÖZGÜRLÜĞÜ
Geçerli yasalar listesi:
Kamuya ait bilgilere serbest yanaşım yasası
( “Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi” sayı
13/06 ve 86/08)
Bilgilere serbest yanaşımın olması neden
gereklidir?
Devlet organları çalışmalarının şeffaflığı ve
vatandaşların daha iyi bilgilendirilmesi için kamuya
ait bilgilere serbest yanaşım yasası getirilmiştir. Bu
yasayla, bilgi sahibi olanların çalışmalarında açıklık
sağlanmaktadır, gerçek ve tüzel kişilere ise, kamu
özellikli bilgilere serbest yanaşım hakkını vermektedir. Bilgilere serbest yanaşım hakkına bütün tüzel ve gerçek kişiler sahiptir. Bilgi edinmek için ise
belirli yasal koşullar doldurulmalıdır. Ayrıca kamu
özellikli bilgilere serbest yanaşım hakkının gerçekleşmesi için yasal işlem izlenmelidir.
Kamu özellikli bilgilere yanaşım işleminde
dillerin kullanılması nasıl düzenlenmiştir?
Belediye makamına sunulan, kamu özellikli
bilgi istemi başvurusu, o belediyede diğer
resmi dil olan dilde de yazılabilir.
ndığı resmi dil ve alfabesiyle müracaata bulunablir.
Belediye organına sunulan kamu özellikli bilgiye
yanaşım istemi, belediyede yaşayan vatandaşların
en az %20 sinin konuştuğu dilde de yazaılabilir.
Bu maddeler dışında, işlemde dillerin kullanılması ile ilgili yasada başka kurallar yoktur. Fakat,
bu işlem bir nevi yönetme işlemi olduğundan, dillerin kullanılması bakımından genel yönetme işlemine ait olan aynı kurallar bu süreçte de uygulanmaktadır.
Sorular 18:
Kamu özellikli bilgilere serbest yanaşım
neden gereklidir?
Genel kural: bilgiyi isteyen, bilgiye sahip olana (
devlet organı) Makedon dilinde ve kiril alfabesiyle
müracaatta bulunur.
İstisna: bilgiyi arayan eğer Makedon dili ve onun
alfabesinden başka bir resmi dilde konuşursa, kulla-
Bilgilere serbest yanaşım, yazıldığı dil ve
alfabe dahil, bilginin istenme şeklinde
de serbestlik içermekte midir?
67
Rehber
ETNİK TOPLULUKLAR HAKLARINI GELİŞTİRME VE KORUMA KURUMLARI
Geçerli yasalar listesi:
Devlet yönetimi örgenlerinin örgütleme ve
çalışma yasası ( “Makedonya Cumhuriyeti
Resmi gazetesi” sayı 105/07, 146/07, 82/08)
Hükümet Yasası ( “Makedonya Cumhuriyeti
Resmi gazetesi” sayı59/00, 26/01, 12/03,
55/05, 37/06, 115/07, 19/08 ve 82/08)
Makedonya Cumhuriyeti’nde nüfusun % 20sinden daha az olan topluluklar mensuplarının
haklarını geliştirme ve koruma yasası
(“Makedonya Cumhuriyeti Resmi gazetesi” sayı
92/08)
Etnik toplulukları haklarının gerçekleşmesi ve
geliştirilmesi, özellikle özbenliğin, kültürün ve eğitimin esirgenmesi ve geliştirilmesi amacıyla bir kaç
devlet organı kurulmuş ve çalışmaktadır. Devamda
bu organların yetkilerine kısaca bır bakış yapacağız.
1.
Topluluklar mensupları dillerinde eğitimin
gelişmesi ve ilerletilmesi yönetmeliği
Topluluklar mensupları dillerinde eğitimin
gelişmesi ve ilerletilmesi yönetmeliği, etkinliklerini,
topluluklar mensuplarının dillerinde eğitim alanına
yöneltmektedir. Yönetmelik, dil engellerinin aşılması ve milliyetler arasında güvenin gelişmesi için çalışmaktadır. Yönetmelik, değişik dil toplulukları eğitimine özel ilgi sunmaktadır. Bu amaçla yönetmelik,
ikili ve çok taraflı düzeyde bağış veren ülkeler ve
uluslararası örgütler ve sivil toplum teşkilatlarıyla
işbirliği yapmaktadır.
68
Yönetmelik, Makedonya Cumhuriyeti hükümeti
tarafından tain edilen ve genelde belirli bir topluluk
mensubu olan müdür tarafından yönetilmektedir.
Yönetmelikte Arnavutça, Türkçe, Sırpça, Romanca,
Boşnakça ve Ulahça bölümler olup onlar:
topluluklar mensupları dillerinde eğitimin ilerletilmesi ile ilgili olan soruları takip eder, inceler
ve işler.
Topluluklar dillerinde eğitimin geliştirilmesi ile
ilgili öneriler hazırlar ve onların gerçekleşmesini
izler.
eğitim sistemi çerçevesinde eğitimle ilgili
başkaları tarafından hazırlanan ve önerilen projeler hakkında düşünce verir.
toplulukların dillerinin ilerletilmesi ile ilgili
yasalar ve diğer kuralların hazırlanmasına katılır.
Yönetmelikte barış ve tolerans ile çocuk hakları
bölümü mevcuttur. Bu bölüm Makedonya Cumhuriyeti’nde iki etnikli ve çok etnikli eğitim ve bilim
enstitülerinde, etnikler arası tolerans, kültür içi birleşme ve eğitim, güvenin sağlanması ve işbirliği
durumlarını takip eder ve geliştirir.
İrtibat-bilgi:
“İlindenska” bulvarı nosuz, 1000 Üsküp
Tel. 02 3 118 022
http://www.mon.gov.mk/mk/ministerstvo/organi/uojz
2.
Makedonya Cumhuriyetinde topluluklar
mensupları kültürlerinin afirmasyon ve
ilerletme yönetmeliği.
Makedonya Cumhuriyetinde topluluklar mensupları kültürlerinin afirmasyon ve ilerletme yönetmeliği, kültür bakanlığı kapsamında danışma organıdır. Bu enstütünün ana yetkileri, topluluklar mensuplarının kültür yaratıcılığının afirmasyonu, geliştirilmesi ve yayınlanması ile kültür mirasının korunması, esirgenmesi ve tanıtılmasıdır.
Yönetmeliğin iki bölümü vardır: 1) komşu ülkelerle işbirliği başlatma ve geliştirme, Makedonya
Cu m huriyetinde topluluklar mensuplarının kültür
özbenliğinin esirgenmesi ve ilerletilmesine adalı
uluslararası ve teknik yardım, ve yönetmen kabinesinin destekleme bölümü. 2) topluluklar mensuplarının kültür yaratıcılığının afirmasyonu, geliştirilmesi
ve yayınlanması ile kültür mirasının korunması, esirgenmesi ve tanıtılması bölümü.
İrtibat-bilgi:
“Curo Cakovıc” sok. No.61, 1000 Üsküp
Tel: 02 3 240 512
http://kultura .gov.mk/sector content.php?=UA
3.
Çerçeve anlaşmasını uygulama sekreterliği
Çerçeve anlaşması ile ilgili anayasa ve yasal
kuralların izlenmesi ve uygulanması amacıyla, Makedonya Cumhuriyeti hükümeti çerçevesinde,
çerçeve anlaşmasının uygulanması sekreterliği oluşturulmuştur. Sekreterlikte şu alanları kapsayan birçok bölüm çalışmaktadır: ilgili ve hakça temsilin iyileştirilmesi; koordinasyon ve işbirliği; çerçeve anlaşmasına bağlı Makedonya Cumhuriyetinde kamu
administrasyonun reformu ve yerinden yönetme sürecinin takibi; insan kaynakları ve mali gereçler ve
halkla ilişkiler.
Sekreterlik, çerçeve anlaşmasından çıkan görevlerin gerçekleşmesinde hükümete destek verir;
çerçeve anlaşmasından projelerin hazırlanması için
etkinlik planı hazırlar ve koordine eder; çerçeve
anlaşmasının uygulanması sürecinin gerçekleşmesine bağlı gereken insan kaynakları sağlar.
Etnik topluluklar haklarının gerçekleşmesi ve
geliştirilmesi, özellikle de özbenliğin, kültürün ve
eğitimin sürdürülmesi ve geliştirilmesi amacıyla
birçok devlet makamı kurulmuş ve çalışmaktadır.
Sekreterliğin oluşması, devlet yönetimi organları
yanısıra belediyeler ve Üsküp kenti ile işbirliği aşırı,
çerçeve anlaşmasının uygulanmasını sağlamalı ve
çerçeve anlaşmasının uzmansal uygulanmasını
sağlamalıdır.
Makedonya Cumhuriyeti nüfusunun % 20- sinden daha az olan topluluklar mensupları haklarının ilerletilmesi ve korunması acentası
Son sayımlara göre Makedonya Cumhuriyeti nüfusunun yüzde 20 sinden daha az olan toplulukların
haklarını koruma ve herşeyden önce onları ilerletme
ve tanıtma yönünde özel bir yasa getirildi. Bu amaçla, bu toplulukların haklarının gerçekleşmesi ve
korunması olduğu gibi onların ilerletilmesini takip
etme yetkisi olacak acenta oluşturulmalıdır. Bu toplulukların hakları, herşeyden önce: kamu hizmetlerinde izdihdamda gerekli ve hakça temsil, dil kullanımı, eğitim, kültür, kamu bilgilendirme ve diğer
alanlarla ilgilidir. Acenta, yukarıda anılan 3 devlet
organıyla işbirliği yapmalı ve etkinliklerini koordine
etmelidir.
4.
Sorular 19:
Çoğunluk olmayan topluluklar mensupları
ihtiyaçları için kurulan enstütülerin ilgi
alanları nelerdir?
Hani hükümet organı çerçeve anlaşmasının
uygulanması takibiyle yetkilidir?
69
Rehber
SONUÇ VE ÖNERİLER
Makedonya Cumhuriyetinde dillerin kullanımı
hukuksal olarak nasıl düzenlenmiştir?
supları için Makedon dilinde aynı zamanda kullanımda olan diğer bir resmi dil ve
Makedonya Cumhuriyeti, milli azınlıkların korunması ile ilgili çerçeve konvansiyonunu onaylamıştır.
Ulusal yasamacılıkta da toplumsal yaşamın birçok
alanlarında dillerin kullanılmasına olanak yaratarak
daha ileri bir adım atmaktadır.
c) Nüfusun % 20-sinden daha az olan diğer toplulukların sınırlı resmi kullanımı olan dilleri.
Makedonya cumhuriyeti’nde topluluklar dillerini
kullanma hakkı, Makedonya cumhuriyeti Anayasası
ve birkaç Yasayla düzenlenmiştir. Ancak, ilgili Yasa
düzenlemeleri halen hazırlanmamıştır. Makedonya
Cumhuriyeti siyasi yaşamında uzun yıllar süren tartışmalardan sonra, temmuz 2008 yılında Makedonya
Cumhuriyeti meclisi, Makedonya Cumhuriyetinde ve
yerel özyönetim birliklerinde, vatandaşların en az %
20- sinin konuştuğu dilin kullanılması ile ilgili genel
bir yasa getirdi. Fakat hala birkaç ayrı yasada, dillerin kullanılmasıyla ilgili hükümler vardır.
Makedonya Cumhuriyti’nde topluluklar dillerinin
statüsü nedir?
Makedonya Cumhuriyeti’nde:
a) Bir resmi dil (Makedonca) ve alfabe(kiril),
70
b) Nüfusun en az % 20-sinin konuştuğu ( şu anda
sadece Arnavutça) ve o dili konuşan topluluk men-
Makedonya Cumhuriyeti’nde azınlık topluluk
dilinin resmi kullanım hakkı nasıl elde edilir?
Makedonya Cumhuriyeti’nde vatandaşların en az
% 20-sinin konuştuğu (şu anda sadece Arnavutça)
diğer bir resmi dil konuşan topluluk mensubu olan
vatandaş, bu dili ve alfabeyi resmi düzeyde, hemen
de her alanda: devlet organlarıyla yazılı veya sözlü
iletişimde,mahkeme ve yönetme işlemlerinde, eğitimin her düzeyinde kullanma hakkına ve bu dilde ve
alfabeyle yazılı kimlik belgeleri ve hüviyetleri olması
hakkına sahiptir.
Makedonya Cumhuriyeti’de vatandaşların % 20sinden daha az olan topluluklar dillerinin kullanım
hakkı, daha çok durumlarda, otomatikman değil,
vatandaşın isteği üzere gerçekleşmektedir. Ör. kimlik kartı veya pasaport alındığında, bu belgelerde
yer alan şahsi bilgilerin topluluk mensubunun konuştuğu dilde yazıldığına dair hükmün uygulanması
için, bunun doldurulan başvuru formunda açıkça
belirtilmesi gereklidir.
Dilleri kullanma hakkının ilerletilmesi ve daha iyi
düzenlenmesi nasıl yapılmalıdır?
Eğer vatandaşlar, dillerin kullanılması hakkının
düzenlenmesinden memnun değilseler, Anayasanın
değişmesi (en az 150.000seçmenin imzası gereklidir),veya yasanın değişmesi (en az 10.000 seçmenin imzası gereklidir) için girişimde bulunmalıdırlar.
Meclis işleminde bulunan öneri yasanın değişmesi veya eklenmesi için değiştirgeyi, her vatandaş,
Makedonya Cumhuriyeti Meclisi veb sayfası aracılığıyla sunabilir.Bu değiştirge, Meclis sürecine girmeyecek, fakat onun içeriliğiyle, aleni yayınlanma yanısıra, Makedonya Cumhuriyeti Meclisinde ilgili bütün
yetkililer tanıtılacak.
Dil kullanma hakkı ihlal edildiğinde vatandaş
kime başvurmalıdır.?
Eğer vatandaşın, dil kullanma hakkı dahil, herhangi bir anayasa veya yasal hakkı, devlet yönetiminin
bazı örgeni tarafından ihlal edilirse, vatandaş ağlaşıyla ombutsmana başvurabilir.
Dillerin kullanımı ile ilgili haklarla daha iyi tanıtılmak veya bu konuda öneri ve girişimde bulunmak isteyen vatandaş kime başvurmalıdır?
Eğer vatandaş veya tüzel kişi, devlet yönetimi
örgenleri veya yerel yönetim örgenlerinden, dillerin
kullanılmasıyla ilgili olup olmadığı farketmeden, belirli bilgi almak isterse, başvurduğu örgenden bilgi
arama ve ücretsiz bilgi alma hakkına sahiptir. Eğer
vatandaş, dillerin kullanılmasıyla ilgili anayasa ve
yasal hükümlerin gerektiği gibi uygulanmadığını düşünürse veya bu hakların ilerletilmesi için önerileri
varsa:
Topluluklar mensupları dillerinde eğitimin gelişmesi ve ilerletilmesi yönetmeliğine,
Makedonya Cumhuriyeti’nde topluluklar kültürlerinin tanıtılması ve ilerletilmesi yönetmeliğine,
Çerçeve Anlaşmasının uygulanması sekreterliğine
ve
Makedonya Cumhuriyeti’nde nüfusun % 20- sinden daha az olan topluluklar mensupları haklarının ilerletilmesi ve korunması acentasına
başvurabilirler.
Yukarıda anılan enstitüler, çalışma alanları kapsamında, dillerin kullanılması dahil, topluluklar haklarının gelişmesi, ilerletilmesi ve korunmasıyla yükümlüdür.
71
Rehber
SORU VE SORUNLARA YANITLAR
Yanıtlar 1:
Milli azınlıkları koruma Çerçeve Konvansyonu ve bölgesel diller ve azınlıklar dilleri ile ilgili Avrupa
Buyurusu, dillerin kullanımını düzenleyen uluslararası hukuk akitleridir. Makedonya Cumhuriyeti, milli azınlıkların korunması Çerçeve Konvansyonunu onaylamıştır, fakat bölgesel diller ve azınlıklar dilleri Avrupa
Buyurusunu hala onaylamamıştır.
Bosna ve Hersekte üç resmi dil vardır: Boşnakça, Sırpça ve Hırvatça.
AB çerçevesinde yirmiiki resmi çalışma dili vardır.
Avrupa Parlamentosu her üyesi, parlamento oturumlarında kendi anadilinde konuşmaktadır.
Yanıtlar 2:
Anlaşmalar, Makedonya Cumhuriyeti hukuk düzenlemesinin bölümü olmadığından, Çerçeve Anlaşması
hukuk akiti sayılmaz, fakat onu imzalayanlar için görev özelliği var(dı).
Çerçeve Anlaşmasyıla silahlı çatışma sona erdirildi ve Makedonya Cumhuriyeti’nin özgür, istikrarlı ve
demokratik gelişmesini garanti edecek bütünleşmiş çok uluslu toplum için bir çerçeve oluşturuldu.
Çerçeve Anlaşmasıyla şu alanlar kapsandı: Yerinden Yönetimin gelişmesi, Ayırımcılık yapılmamak ve Hakça
temsil, Meclis süreçlerinin uygulanması, Kimliğin belirtilmesi, Eğitim ve Dillerin kullanımı.
Topluluklar dillerinin kullanılması bakaımından Çerçeve Anlaşmasıyla şunlar ön görüldü:Meclis oturumlarında ve Komisiyon çalışmalarında, milletvekilleri resmi dillerde konuşabilirler, Kanunlar resmi dillerde
ilan edilecek; ve bütün devlet memurları herhangi bir resmi belgede kendi adlarını hangi dilde olursa olsun
yazabilecekler.
Ynaıtlar 3:
Anayasa en önemli hukuk akitidir ve en güçlü hukuk etkisi olan akittir. Çok sayıda olan Kanunlardan farklı olarak Anayasa tektir.
Değiştirgelerle, Anayasa’da belirli değişme ve ilaveler yapılır. En büyük sayıda değiştirge, Çerçeve
Anlaşması yapıldığı 2001 yılında getirilmiştir.
72
Makedonca dili ve onun Kiril alfabesi yanısıra, vatandaşların en az %20sinin konuştuğu başka bir dil de
aynı öyle resmi dil ve alfabedir. Bu dili, Makedonya Cumhuriyeti vatandaşalrının en az%20sinin konuşması
şarttır.
Živjeti u multietničkoj sredini - Građani sa jednakim pravima, mogućnostima i zaštitom
Yanıtlar 4:
Meclis, Devlet’in en üst düzey makamıdır ve Yasama Yönetiminin taşıyıcısıdır.
Meclis Başkanlığını, Meclis Başkanı yapmaktadır. Meclis Başkanı Meclis oturumlarını Makedonca dilinde
yürütmektedir.
Başka etnik topluluğa mensup (Makedon veya Arnavut olmayan) milletvekili Meclis oturumlarında ve Meclis
Komisiyonları toplantılarında kendi anadilinde konuşamaz.
Yanıtlar 5:
Bütün Kanun ve diğer Kurallar, Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesinde ilan edilir.
Kanunlar, muhhakak, Makedonya Cumhuriyeti’nde topluluğa mensub vatandaşların en az %20sinin konuştuğu diğer resmi dil ve alfabeyle ilan edilir.
Makedonya Cumhuriyeti’nde sadece Kanunlar resmi dillere çevrilir/ilan edilir.
Yanıtlar 6:
Hükümet, İcra Yönetiminin bir bölümüdür, Kanunları icra eder. Hükümet’i, Meclis seçer ve fesh eder.
Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti’nde 15 Bakanlık vardır, fakat topluluklar veya azınlıklara ait kendi başına bir bakanlık yoktur.
Bakanlıklar ve onların bölgesel birimleriyle temaslarda, Makedon dili ve Kiril alfabesi ile Arnavut dili ve
alfabesi olan resmi diller kullanılmaktadır fakat bu bölgesel birimlerine gore sınırlı uygulanmaktadır.
Yanıtlar 7:
Mahkeme, kuralların ihlalı ve vatandaşlar arasında anlaşmazlıklar durumlarında adalet konusunda karar
veren bağımsız bir makamdır.
Vatandaşlar ve tüzel kişiler, kendi hak ve çıkarlarını, mahkemelerde veya Makedonya Cumhuriyeti Yönetim
makamlarında yürütülen süreçlerde gerçekleştirmektedir.
Vatandaş davaları ve suç işlemi süreci mahkemelerde sürdürülür. Yönetim süreci, Yönetim makamlarında
sürdürülür (Bakanlıklar, Yönetmelikler, Ajentalar). İhlal süreci ile ilgili yetkiye mahkemeler (kural icabı) ve
Yönetim makamları (istisnalar) sahiptir.
Tutuklanan kişi, tutuklanma nedeni ile ilgili, anladığı dilde bilgilendirilmesi hakkına sahiptir.
Ynaıtlar 8:
Devlet Yönetimi makamları ve Kamu yetkisi olan makamlar tarafından Anayasa ve Yasal hakları ihlal
edildiğinde vatandaşları koruyan enstitü olan Halk Savunucusuna başvurur.
Halk Savunucusuna başvurduğunda her kişi resmi dil ve alfabelerden birisini kullanabilir.
73
Rehber
Yanıtlar 9:
Adliye makamlarında mühür, ad ve merkez, vatandaşlarının en az %20sinin Makedoncadan farklı resmi dil
konuşulan belediyede kullanılan dşğer resmi dil ve alfabede de yazılmaktadır.
Adliye alanından bir makama görevli veya üyenin seçimi için ilan, biri, Makedonca dilinden farklı olarak
vatandaşların en az %20sinin konuştuğu bir resmi dilde olmak üzere basılan en az iki günlük gazetede
yayınlanmaktadır.
Yanıtlar 10:
Vatandaşlar Yönetim temsilcilerini seçmek için oy kullanırlar.
Seçimler aşırı, Makedonya Cumhuriyeti Meclis’ine milletvekilleri, Belediyeler ve Üsküp Kenti Konsey
Üyeleri, Cumhurbaşkanı, Belediye Başkanları ve Üsküp Kenti Büyükşehir Belediye Başkanı seçilir.
Şu anda, Makedonya Cumhuriyeti Meclis’ine milletvekilleri ve Belediyeler ve Üsküp Kenti Konseyine Konsey
Üyelerinin seçimi için orantılı seçim modeli uygulanmaktadır. Cumhurbaşkanı, Belediye Başaknı ve Üsküp
Kneti Büyükşehir Belediye Başkanı seçimi için çoğunluk seçim modeli uygulanır.
Oy pusulası Makedon dili ve onun Kiril alfabesinde, vatandaşların en az %20sinin başka resmi dil konuştuğu belediyelerde ise o dil ve alfabede basılmaktadır.
Yanıtlar 11:
Kimlik kartı, Makedonya Cumhuriyeti vatandaşının kimliği, vatandaşlığı ve adresinin belirlendiği resmi bir
belgedir. Pasaport, makedonya Cumhuriyeti vatandaşlarının, devlet sınırını geçtiklerinde ve yabancı bir
ülkede kaldıkları sırasında sahip olmaları gereken uluslararası bir belgedir.
Vatandaşlar, sadece yetkili resmi kişilere kimlik kartını göstermek mecburiyetindedirler.
Kimlik kartı formu, vatandaşın kullandığı resmi dil ve alfabede de basılmaktadır.
Vatandaşın isteği üzere, pasaport formu, vatandaşın kullandığı dilde basılmaktadır. Pasaporta kaydedilen
bilgiler de vatandaşın kullandığı resmi dilde ve alfabede yazılmaktadır.
Yanıtlar12:
Yerel yönetim hakkıyla, vatandaşlara, onların yerel çıkarından olan işlere katılarak karar verme olanağı
sağlanmaktadır.
Yerel yönetim birimleri makamları şunlardır: Belediye Konseyi ve Belediye Başkanı.
Belediye nufusunun % 20- den az kişinin konuştuğu dillerin ve alfabelerin kullanılması hakkında Belediye
Konseyi ya da üsküp Kenti Konseyi karar vermektedir.
74
Yanıtlar 13:
Vinitsa’daki Meydanın adı Nelson Mandela olarak adlandırılabilir ve sadece makedon dili ve alfabesiyle
yazılabilir çünkü Nelson Mandela tarihi bir şahıs ve tanınmış insan hakları savunucusudur, Vinitsa’da ise
tek resmi dil ve alfabe Makedon dili ve alfabesidir.
Üsküp’teki Taş Köprüsü önünde duran tabela,Makedonca ve Kiril alfabesiyle ve Arnavutça ve onun
alfabesiyle yazılı olmalıdır.
Yanıtlar 14:
Debre girişi önünde yol işaretlerini bildiren trafik tabelası, Arnavutça ve onun alfabesiyle de yazılı olabilir
çünkü Debre’de Arnavutça ve onun alfabesi de resmi dil ve alfabedir.
Trafik ruhsatı formu ve içerdiği bilgiler makedon dili ve kiril alfabesiyle ve ingilizce dili ve alfabesiyle yazılmaktadır, Makedonca dilinden farklı resmi dil konuşan vatandaşlar için ise, onların şahsi isteği üzere, kullandıkları resmi dil ve alfabede de yazılmaktadır. Yanıtlar 15: -Makedon dili ve onun kiril alfabesinden
farklı dilde eğitim gören topluluklar mensupları, okul öncesi, ilk ve orta eğitimin bütün eğitim- öğrenim aşamaları, o topluluğun dil ve alfabesinde yapılmaktadır. Makedonca dili ve alfabesinin öğrenilmesi,
eğitimin bütün aşamalarında zorunludur.
Kalkandelende bulunan Devlet Üniversitesi ve Güneydoğu Avrupa Üniversitesi, makedoncadan farklı dilde
tedrisat yapan devlet üniversiteleridir.
Yanıtlar 16:
Radyodifuzyon yayıncıları makedonca dilinde yayın yapmaktadır, program, çoğunluk olmayan topluluğa
adalıysa o topluluğun dilinde yayın yapılmaktadır. Radyodifuzyoncuların programlarında yayınlanan
yabancı dil programları veya program bölümleri, makedon diline, doğrusu çoğunluk olmayan topluluk diline
çevrilmelidir.
A1 televizyon kanalında Arnavutça dilinde yayınlanan “Koha” günlük gazetesi reklamı yasa kurallarına
uygundur çünkü reklam klipleri, ilgili etnik topluluğu dilinde yayınlanabilir.
Makedonya Kablo operatörü aracılığıyla aktarılarak DİSKAVERY televizyon kanalının Bulgarca altyazılı
belgesel programının yayınlanması yasal kurallara aykırıdır, çünkü yapıldığı orijinel dilden farklı dilde
altyazılı programlar, makedonca dilinde altyazılı olmalıdırlar.
Yanıtlar 17:
Vergiler, devletin kendi ihtiyaçları ve toplumun ihtiyaçlarını finansman amacıyla ödenmektedir.
Yabancıların sahipliğinde olan şirketin adı herhangi bir dilde ve alfabeyle yazılamaz çünkü şirket adları
makedon dili ve onun kiril alfabesiyle yazılmaktadır, vatandaşların en az % 20- sinin başka resmi dil konuştuğu belediyede merkezi olan şirketin adı, o dil ve alfabede yazılı olabilir.
75
Rehber
Yanıtlar 18:
Bilgilere özgürce yaklaşım, devlet makamları çalışmalarının şeffaflığı ve vatandaşlara daha çok bilgi sunma
amacıyla sağlanmıştır.
Vatandaş, istediği bilgiye ulaşma başvurusunu Makedonca dili ve Kiril alfabesiyle sunmaktadır, fakat kullandığı resmi dil ve alfabede de sunabilir. Belediye makamına sunulan başvuru, belediye nüfusunun en az
% 20-sinin konuştuğu dilde de yazılmış olabilir.
Yanıtlar 19:
Çoğunluk olmayan topluluklar mensuplarının gerekleri için kurulan enstitülerin alanları şunlardır: kimlik,
kültür ve eğitim ile Çerçeve Anlaşmasıyla kapsanan alanlar.
Çerçeve Anlaşmasının uygulanmasından sorumlu Sekreterlik, Çerçeve Anlaşmasının gerçekleşmesini izlemekle yetkilidir.
76
Sorun 1:
Zanlılar İlyaz Kadriu ve Petko Stoyanovski’ye tutuklama nedenlerini sadece Makedonca okuyan Polis, kanun
uyarınca hareket etmiştir çünkü Petko’nun anadili Makedoncadır, İlyaz’ın ise anadili Arnavutça olmasına
rağmen, çalıştığı görevi yapabilmesi için Makedoncayı bilmesi şart olduğundan, Makedonca dilini bildiği
ve anladığı varsayılmaktadır. Hakan Belezoğlu ile ilgili durumda Polis, yasa uyarınca hareket etmemiştir,
çünkü Hakan, Makedonya vatandaşı olmasına rağmen Makedonca dilini bilmeyebilir.
Süreç esnasında İlyaz Arnavutça dilini kullanma hakkına sahipmiş, çünkü, dili resmi olan bir topluluk mensubudur ve bu dil soruşturma esnasında da kullanılabilir. Eğer Hakan makedonca dilini anlamazmış ise,
çevirmen sağlamak gerekirmiş, fakat eğer Makedoncayı biliyormuşsa o halde makedonca dilini kullanmalıymış.
Suç duyurusunda bulunulan İlyaz’ın kullandığı belgeler, diğer bir resmi dil olarak Arnavutça diline de
çevrilmeliymiş.
İlyaz’ın sunduğu Arnavut dilinde yazılan yazılı belgeyi makedonca diline çevirmekle Mahkeme doğru
hareket etmiştir. Hakan’ın Türkçe dilinde yazdığı başvuruyu çevirmemekle de doğru hareket etmiştir.
Sorun 2:
İlan, en az iki günlük gazetede yayınlanmıştır.
Bildirinin ilanı sırasında kanun saygılanmamıştır çünkü, Makedonya Cumhuriyeti’nde vatandaşların en az
% 20- sinin konuştuğu diğer bir resmi dil olan Arnavutça dilinde basılan günlük gazetede de yayınlanmamıştır.
Kamu savcısı vekili yerine seçilmesi için makedonca dilini bilmelidir.
Makedonca dilinde törenli and içmiş, makedonca dilinde ve onun kiril alfabesiyle ve Arnavut dilinde ve
onun alfabesiyle imzalamıştır.
Sorun 3:
Enver, Makedonya pasaportu ve Almanya FC’ ya giriş vizesi almalıdır.
Pasaport başvurusunu, Makedon dili ve kiril alfabesiyle veya Arnavut dili ve onun alfabesiyle, İçişleri
Bakanlığına sunmalıdır.
Pasaport formu ve buraya kaydedilen bilgiler, Makedon dili ve kiril alfabesiyle, kendisi istediği takdirde,
Arnavut dili ve onun alfabesiyle de yazılacaktır.
Giriş ve oturma izni vizesi, Almanya FC Büyükelçiliği tarafından, Almanca, İngilizce ve Fransızca yazılı formda verilecek.
77
CIP - Каталогизација во публикација
Национална и универзитетска библиотека ‘’Св. Климент Охридски’’, Скопје
342.725 : 340.13 (497.7) (036)
81’246.3 : 340.13(497.7)(036)
YANEVSKİ, DARKO
Rehber Makedonya Cumhuriyeti’nde yaşayan topluluklar diletinin kullanılması alanında milli yasa mevzuatına ait ? [müellif Darko Yaneski; dil redaksiyoni – çeviri
Makedonca Elka Jaçeva Ulçar, Arnavutça Sami Buşi, Türkçe Talat Selim, Romanca Latif
Demir, Srpça Lidiya Kunhuşovska, Ulahça Lybitsa Gorgieava, Boşnakça Emina
Kurtoviç, İngilizce Lençe Çadlovksa]. – Skopje: Açık toplum- Makedonya Enstitüsü
vakfı: Etniler arası diyalog ve topluğun gelişmesi? Ortak Değerleri destekleyen vatandaş birliği, 2009 – 76 стр. ; 24 см
Вовед на повеќе јазици
ISBN 978-608-218-008-3 (ФИООМ)
ISBN 978-9989-2501-9- 4 (Заед. Вре)
а) Право на јазик – Законодавство – Македонија – Водич б) Мултилингвизам –
Законодавство – Македонија - Водич
COBISS.MK-ID 78680586
78
Rehber

ministerstvo za finansii

Transkript

Benzer belgeler

21 Şubat Anadil Günü

Made in Turkey/Italy

Makaleyi Yazdır - Edebiyat Fakültesi Dergisi

The Holy See

BASIN BÜLTENİ