kızların okullulaşmasının önündeki engeller ve çözüm önerileri

KIZLARIN OKULLULAŞMASININ ÖNÜNDEKİ
ENGELLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
ALAN ARAŞTIRMASI RAPORU
(Proje Faaliyeti B.1.4)
KIZLARIN OKULLULAŞMASININ ÖNÜNDEKİ ENGELLER VE
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
ALAN ARAŞTIRMASI RAPORU
Hazırlayanlar
Doç. Dr. Cennet Engin-Demir
Rahime Çobanoğlu
Bu raporda belirtilen görüşler yazarlarına aittir ve bu görüşler Milli Eğitim Bakanlığı’nın, ÇSGB’nin, IKGPRO’nun,
British Council’in, EDUSER’in, ICON’ın görüşlerini ve politikalarını yansıtmayabilir.
2
ÖNSÖZ
Herkesin kaliteli bir ilköğretimi ve ortaöğretimi tamamlaması Türkiye’nin önde gelen hedefleri arasındadır. Bu
konuda Milli Eğitim Bakanlığı ve diğer kamu kurumlarınca yürütülen çalışmalar ve çeşitli sivil toplum
kuruluşlarının gerçekleştirdikleri kampanyalarla, özellikle ilköğretimde okullulaşmada önemli kazanımlar elde
edilmiştir. Ne var ki, yürütülen bütün çalışmalar ve yapılan yasal düzenlemeler, özellikle kız çocuklarının, hem
ilköğretimde hem de ortaöğretimde okullulaşma oranlarının Türkiye’nin bütün bölgelerinde belirlenen
hedeflere ulaşmasında ve eğitimde cinsiyet eşitliğinin sağlanmasında yeterli olmamıştır. Okullulaşma oranının
artırılması kadar önemli bir başka boyut da okula gidebilen kız çocuklarının okula düzenli olarak devam
etmelerinin sağlanması ve okulu terk etmelerinin önlenmesidir. Bu konuda hem kamunun hem de sivil toplum
kuruluşlarının gayreti sürmektedir.
Avrupa Birliği desteğiyle geliştirilip finanse edilmiş olan “Özellikle Kız Çocuklarının Okullulaşma Oranının
Artırılması Projesi” de kız çocukları arasında okullulaşmanın artırılması ve devamsızlık ile okulu terk oranlarının
düşürülmesi amacı ile Mayıs 2011’de başlamış ve Mayıs 2013’e kadar devam etmesi planlanmıştır. Projenin hak
sahibi Milli Eğitim Bakanlığı, yüklenicisi ise Merkezi Finans ve İhale Birimidir. Proje 12 bölge ve 16 pilot noktayı
kapsamaktadır. Proje uygulamaları için Ağrı, Adıyaman, Batman, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Erzurum,
Gaziantep, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Van pilot iller olarak seçilmiştir.
Proje kapsamında yürütülen çalışmalardan birisi de bu illerde araştırma bulgularına dayalı eylem planları
yapmak ve uygulamaktır. Bu amaçla her bir ilde ortak yöntem ve veri toplama araçları kullanılarak nitel veriler
toplanmıştır. Bu rapor, 16 ilde Nisan-Mayıs-Haziran 2012 tarihleri arasında yürütülmüş alan araştırmalar
sonucunda elde edilen ve raporlaştırılmış olan bulguların birleştirilerek özetlenmesi amacı ile hazırlanmıştır. 16
ilde gerçekleştirilen alan araştırmaları sonucunda elde edilen sonuçların ve kızların okullulaşması, devamsızlık
ve okulu terk ile ilgili olarak sunulan bu çerçevenin belki de kamuoyu ve değişik çevrelerce bilinen bir durum
olduğu söylenebilir. Buna katılmamak mümkün değildir. Fakat yelpazesi oldukça geniş bir katılımcı grubundan
bilimsel araştırma yöntemleri kullanılarak belirlenmiş olan görüşler, ortaya konulan bu tablonun, bu konuda
yapılması gerekenler hakkında önemli ipuçlarını barındırdığı düşünülmektedir.
11 Nisan 2012 de 28261 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ‘İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’ (no:6287) kapsamında eğitim sisteminde önemli değişiklikler yapılmıştır.
Bunlardan biri, zorunlu eğitimin 12 yıla çıkarılması, diğeri de İlköğretimin dörder yıllık iki kademeye (İlkokul ve
3
Ortaokul) ayrılmış olmasıdır. Aynı zamanda okula başlama yaşı 72 aydan 66 aya çekilmiştir. Bu raporun konusu
olan alan araştırmalarının gerçekleştirildiği Nisan-Mayıs-Haziran (2012) aylarında yapılan değişiklikler henüz
uygulanmaya başlanmamıştır. Bu nedenle katılımcıların görüşleri, yani araştırma bulguları değerlendirilirken, bu
noktanın gözönünde bulundurulması gereklidir. Alan araştırmalarına dayalı eylem planlarının yapılması ve
uygulanması aşamasında zorunlu eğitime ilişkin yapılan değişikliklerin gözönüne alınmasında yarar vardır.
İllerdeki çalışmaları yürüten yerel araştırmacılara, bu konuda onlara yardımcı olan İl Milli Eğitim Müdürlüğü
yetkililerine ve araştırmacılarla görüşmeyi kabul eden bütün katılımcılara teşekkürlerimizi sunuyoruz.
4
İÇİNDEKİLER
YÖNETİCİ ÖZETİ .......................................................................................................................... 9
Amaç ................................................................................................................................................................... 9
Yöntem .............................................................................................................................................................. 10
Sonuçlar ve Öneriler .......................................................................................................................................... 10
Sosyo-ekonomik alanda çözüm önerileri .......................................................................................................... 13
Olumsuz geleneksel yaklaşımlar ile ilgili çözüm önerileri ................................................................................. 14
Eğitim politika ve uygulamaları ile ilgili öneriler ............................................................................................... 14
BÖLÜM I ................................................................................................................................... 16
1. Giriş........................................................................................................................................................... 16
1.1.1. Kızların okullulaşmasını etkileyen faktörler ............................................................................................ 19
1.1.2 Kızların okullulaşmasına yönelik gerçekleştirilen Milli Eğitim Bakanlığı projeleri .................................... 21
1.1.3 Proje kapsamındaki illerde okullulaşma oranları ..................................................................................... 26
1.1.4 Okula devam ve okulu terkin tanımı ........................................................................................................ 28
1.1.5 Proje kapsamındaki illerde okula devam ve okulu terk oranları .............................................................. 29
BÖLÜM II .................................................................................................................................. 32
2. Yöntem ..................................................................................................................................................... 32
BÖLÜM III ................................................................................................................................. 38
3. Araştırma Bulguları ................................................................................................................................... 38
3.1.1 Okullulaşmayı etkileyen sosyo-kültürel faktörler ..................................................................................... 40
3.1.2 Okullulaşmayı etkileyen okul ile ilgili faktörler ........................................................................................ 44
3.1.3 Okullulaşmayı etkileyen aile ile ilgili faktörler ......................................................................................... 49
3.1.4 Okullulaşmayı etkileyen ekonomik faktörler ............................................................................................ 52
3.1.6 Okullulaşmayı etkileyen politik faktörler ................................................................................................. 54
3.2.1 Devamsızlık ve okulu terki etkileyen okul ile ilgili faktörler ...................................................................... 57
5
3.2.2 Devamsızlık ve okulu terki etkileyen aile ile ilgili faktörler ....................................................................... 63
3.2.3 Devamsızlık ve okulu terki etkileyen ekonomik faktörler ......................................................................... 67
3.2.4 Devamsızlık ve okulu terki etkileyen sosyo-kültürel faktörler .................................................................. 69
3.2.5 Devamsızlık ve okulu terki etkileyen kişisel faktörler ............................................................................... 72
3.3.1 Okullulaşmayı artırmak, devamsızlık ve okulu terki önlemek için okula yönelik ...................................... 78
öneriler .............................................................................................................................................................. 78
3.3.2 Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki önlemek için aile ile ilgili öneriler ............................. 85
3.3.3 Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki önlemek için ekonomik alanda yapılan öneriler ...... 87
3.3.4 Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki önlemek için sosyo-kültürel alanda yapılan öneriler 88
3.3.5 Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki önlemek için politik alanda yapılan öneriler ............ 89
BÖLÜM IV ................................................................................................................................. 90
4. Sonuçlar ve Öneriler ................................................................................................................................. 90
4.1 Sosyo-ekonomik alanda çözüm önerileri..................................................................................................... 93
4.2 Olumsuz geleneksel yaklaşımlar ile ilgili çözüm önerileri............................................................................ 93
4.3 Eğitim politika ve uygulamaları ile ilgili öneriler ......................................................................................... 94
6
TABLOLAR
Tablo 1 Öğretim Yılı ve Cinsiyete göre İlköğretim ve Ortaöğretim Düzeyinde Okullulaşma Oranları ................... 18
Tablo 2 16 İlde Cinsiyete göre Okullulaşma Oranları (2010-2011) ........................................................................ 27
Tablo 3 Okula Devamsızlık ve Okulu Terk Oranları ............................................................................................... 31
Tablo 4 Toplanılan Veri Türü, Veri Toplama Yöntemleri ve Örneklem Seçimi ...................................................... 34
Tablo 5 İllere Göre Veri Toplanan Gruplar ve Katılımcı Grupların Dağılımı ........................................................... 36
Tablo 6 Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki önlemekiçin okula yönelik öneriler .......................... 81
Tablo 7 Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki azaltmak için ailelere yönelik öneriler ..................... 86
Tablo 8 Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terkin önlenmesi için ekonomik alanda yapılan öneriler . 87
Tablo 9 Kızların okullulaşmasının artırılması devamsızlık ve okulu terkin önlenmesi için sosyo-kültürel alanda
yapılan öneriler ..................................................................................................................................................... 88
Tablo 10 Kızların okullulaşmasının artırılması, devamsızlık ve okulu terkin önlenmesi için politik alanda yapılan
öneriler ................................................................................................................................................................ 889
7
GRAFİKLER
Grafik 1-Okullulaşmayı Etkileyen Faktörler ........................................................................................................... 40
Grafik 2-Okullulaşmayı Etkileyen Sosyo-Kültürel Faktörler ................................................................................... 41
Grafik 3-Okullulaşmayı Etkileyen Okul İle İlgili Faktörler ...................................................................................... 46
Grafik 4-Okullulamayı Etkileyen Aile İle İlgili Faktörler ......................................................................................... 50
Grafik 5-Okullulaşmayı Etkileyen Ekonomik Faktörler .......................................................................................... 53
Grafik 6-Okullulaşmayı Etkileyen Politik Faktörler ................................................................................................ 55
Grafik 7-Devamsızlık ve Okulu Terki Etkileyen Faktörler....................................................................................... 57
Grafik 8-Devamsızlık ve Okulu Terki Etkileyen Okul İle İlgili Faktörler .................................................................. 59
Grafik 9-Devamsızlık ve Okulu Terki Etkileyen Aile İle İlgili Faktörler ................................................................... 64
Grafik 10-Devamsızlık ve Okulu Terki Etkileyen Ekonomik Faktörler .................................................................... 68
Grafik 11-Devamsızlık ve Okulu Terki Etkileyen Sosyo-Kültürel Faktörler ............................................................ 70
Grafik 12-Devamsızlık ve Okulu Terki Etkileyen Kişisel Faktörler .......................................................................... 73
Grafik 13-Okulluşma, Devamsızlık ve Okulu Terk İle İlgili Öneriler ....................................................................... 78
Grafik 14-Okullulaşmayı Artırmak ve Devamsızlık ve Terki Önlemek İçin Okula Yönelik Öneriler ........................ 80
8
YÖNETİCİ ÖZETİ
“Özellikle Kız Çocuklarının Okullulaşma Oranının Artırılması Projesi” Avrupa Birliği desteğiyle
geliştirilip finanse edilmiştir. Projenin hak sahibi Milli Eğitim Bakanlığı’dır. Projenin yüklenicisi Merkezi
Finans ve İhale Birimidir. Proje dahilinde hedeflenen yerleşimler, NUTS-II düzeyinde belirlenmiş 12
bölge ve 16 pilot noktayı kapsamaktadır. Pilot iller, Ağrı, Adıyaman, Batman, Bayburt, Bingöl, Bitlis,
Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Van, özellikle
ortaöğretimde kızların okullulaşma oranlarının Türkiye ortalamasına göre düşük olması nedeni ile
seçilmiştir. Bu illerin çoğunda kızların okullulaşma oranları ilköğretim düzeyinde de Türkiye
ortalamasının altındadır (MEB İstatistikleri, Örgün Eğitim, 2010-2011).
Projenin genel amacı, eğitimin kalitesini yükseltmek, iş piyasaları ve eğitim arasındaki bağları
güçlendirmek ve özellikle kızların, eğitimin bütün düzeylerine kayıtlılık oranlarını artırmak suretiyle
insan sermayesinin geliştirilmesini sağlamaktır. Projenin daha özeldeki amaçları ise şunlardır:
1. İlköğretim ve ortaöğretimde kayıtlı öğrenci sayısını çağ okul nüfusuna olabildiğince
yaklaştırabilmek.
2. İlköğretim ve ortaöğretimde okuldan ayrılmaların olabildiğince önüne geçmek.
3. Çalışan işgücünün mesleki becerileri ve yeterliliklerini geliştirebilmek.
4. Kız çocuklarına öncelik tanımak kaydıyla eğitimin önemi konusunda ailelerde bilinç
geliştirebilmek.
Özellikle Kız Çocuklarının Okullulaşma Oranının Arttırılması Projesi 3 Mayıs 2011’de başlamıştır ve 2
Mayıs 2013’e kadar devam edecektir. Proje, özellikle kız çocukları için ilköğretim ve ortaöğretime
erişimin artırılması ve devamsızlık ve okulu terk (sürekli devamsızlık ve diplomasız ayrılma)
oranlarının azaltılması çabalarının yoğunlaştırılmasını hedeflemektedir.
Amaç
Projenin yukarıda belirtilen amaçlarının gerçekleştirilebilmesi için her bir ilde araştırma sonuçlarına
dayalı eylem planları yapılması gereklidir. Bu amaçla proje kapsamındaki 16 pilot ilde, ilköğretim ve
9
ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız çocuklar arasındaki düşük okullulaşma oranı
ile devamsızlık ve okul terk oranlarının yüksek olması ve bunların nedenlerini yerel yöneticiler,
toplum liderleri, sivil toplum kuruluşları, müdür, öğretmen, öğrenci ve veli bakış açısından incelemek
için Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında alan araştırmaları gerçekleştirilmiştir.
Yöntem
Veriler 16 ilde toplam 2682 katılımcı ile yüzyüze görüşmeler ve odak grup görüşmeleri yolu ile
toplanmış ve içerik analizine tabii tutulmuştur. Bu çalışma, 16 ilde gerçekleştirilmiş olan alan
araştırmaların sonucunda elde edilen bulguları içeren il raporlarını inceleyip, özetleyerek araştırma
gerçekleştirilen illerde kızların okullulaşmasını engelleyen faktörler ile devamsızlık ve okulu terk etme
nedenleri üzerinde genel bir resim ortaya çıkarmayı amaçlamıştır.
Sonuçlar ve Öneriler
Proje kapsamındaki 16 ilde gerçekleştirilmiş olan alan araştırmalarında yerel düzeyde toplumda
kızların eğitimi ile ilgili olabilecek değişik gruplar (başta öğrenci, öğretmen, veli, idareciler, yerel
yöneticiler, toplum liderleri ve sivil toplum kuruluşları temsilcileri) içinden seçilmiş katılımcıların
görüşleri alınarak toplanmış olan nitel verilerin, Türkiye’de çok önemli ve bir o kadar da karmaşık olan
kızların eğitimi ve okullulaşması sorununun detaylı bir şekilde ortaya konmasına büyük oranda katkı
sağlayacağı düşünülmektedir. Bunun yanında, katılımcıların kızların okullulaşmasının artırılması,
devamsızlık ve okulu terkin azaltılması konusundaki önerilerinin, sorunları bizzat yaşayan veya tanık
olanların önerileri olması nedeni ile mutlaka göz önüne alınması gerektiği aşikardır.
Araştırma kapsamındaki 16 ilin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyleri ile okullulaşma oranları
incelendiğinde hemen hemen hepsinin bu konuda Türkiye ortalamasının altında olduğu
görülmektedir. İllerin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini artırmak için harcanacak çabaların içinde
eğitimin, özellikle kız çocuklarının eğitiminin, çok önemli bir yeri olduğu göz önüne alınmalıdır. Bu
bağlamda hem kız hem de erkek çocuklarının okullulaşma oranının artırılması, devamsızlık ve okulu
10
terklerin azaltılması noktasında bu sorunların nedenlerinin belirlenerek gerekli eylem planlarının
geliştirilmesi önemlidir. Proje kapsamındaki illerde gerçekleştirilen alan araştırmalarının bulguları,
okullulaşma oranının düşük, devamsızlık ve okulu terk oranının yüksek olmasında sosyo-kültürel,
okula ilişkin, aileye ilişkin, ekonomik,
kişisel ve politik faktörlerin belirleyici olduğunu ortaya
koymuştur.
Sosyo-kültürel faktörler başlığı altında gruplanan nedenler incelendiğinde, içinde özellikle geleneksel
yapı ve toplumsal cinsiyet algısı ile sosyal çevrenin etkisi nedeni ile karma eğitime karşı olma, mahalle
baskısı, eğitimden ve özellikle kızların eğitiminden fazla bir şey beklememe gibi nedenlerin öne çıktığı
görülmektedir. Ailenin yoksulluğunun ve kalabalık olmasının doğal bir sonucu olarak, öncelikle fiziksel
gereksinimlerini karşılamaya yönelmesiyle birlikte çocukları gerek dışarıda, gerekse evde çalıştırmak
suretiyle işgücünden yararlanmak istemesi, çocukların okullulaşmasını etkileyen bir diğer faktör
olarak ortaya çıkmıştır. Çocuklar hem okuldan arta kalan zamanlarda hem de yılın belli dönemlerinde
(başka il ya da bölgede mevsimlik işçi olarak) çalıştırılmaktadır ya da okuldan alınıp yaylaya
götürülmektedir. Bu durum doğal olarak öğrencinin okuldan uzak kalmasına ve okul başarısının
olumsuz yönde etkilenmesine neden olmaktadır. Ailenin, tüm çocukları okutmanın kendisine ciddi
maliyetler getireceği, bu maliyetleri zaten karşılayacak durumun olmadığı düşüncesinde olması ve kız
çocuğunun okul başarısızlığı bahane edilmek suretiyle hemen okuldan alınması da sık rastlanan
durumlardan biri olarak göze çarpmaktadır. Ancak bu durum erkek çocuklar için fazla söz konusu
olmamaktadır. Bu noktada, kızlara yönelik toplumsal cinsiyet algısı nedeni ile, onlar aleyhine bir
cinsiyet ayrımcılığının yapılması söz konusudur. Çoğunlukla sosyo-ekonomik düzeyi düşük olan
ailelerin eğitimin önemine ve çıktılarına inanmaması, eğitimi bir değer olarak görmemesi, bu konuda
bilinçsiz olması, çocuklarına eğitsel destek vermemesi, evde ders çalışma ortamlarını sağlayamaması
ve aile ortamlarında olumlu rol modellerinin bulunmaması gibi faktörler kız çocuklarının
okullulaşması önündeki engellerdendir.
Bulgular, okula ilişkin faktörlerin de en az sosyo-kültürel ve ailevi faktörler kadar okullulaşma özellikle
de devamsızlık ve okulu terk üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Okul ve sosyal çevre
11
güvenliğinin olmaması, okul ortamından ve yönetici ve öğretmenlerin tutumlarından kaynaklı okula
ve öğretmene olan güvensizlik, okullarda şiddet uygulanması, öğretmen sirkülasyonunun fazla olması,
öğretmenin toplumda itibarsızlaştırılması, okulların ailelere uzak olması, taşımalı sistemin sakıncaları,
il ve ilçe merkezlerinde yeterli düzeyde değişik okulların bulunmaması, yurt ve pansiyonların
yetersizlikleri, öğretmenlerin stajyer ve deneyimsiz olması, rehberlik hizmetlerinde ve ev
ziyaretlerindeki yetersizlikler, kızların okula gitmemesinde, gidiyorsa da devamsızlık yapması veya
okulu terk etmesinde önemli faktörler olarak görülmektedir.
Merkezi olarak geliştirilerek okullarda uygulanan eğitim programlarının, öğrencilerin ilgi ve
ihtiyaçlarına göre geliştirilmemiş olması nedeni ile onların günlük yaşamlarını kolaylaştırıcı bir etkiye
sahip olmadığı dile getirilmiştir. Program ile birlikte okulların fiziki ve sosyal olanaklarının yetersizliği
öğrencilerin okulu kendilerine hitap eden bir yer olarak görmelerini engellemektedir.
Bazı yerlerde okula yeni başlayan çocukların Türkçeyi bilmemesi ya da ortaöğretime başlayan
öğrencilerin yoğun 9. sınıf programı sonucunda zorlanması okula uyum problemlerine sebep
olmaktadır. Okullarda devamsızlık takip sisteminin iyi işlememesi nedeni ile devamsız öğrencilerin
yeterince takip edilmemesi ve bazı durumlarda devamsızlığa göz yumulması çocukların zamanla okulu
terk etmelerine neden olmaktadır.
Bulgular, bazı durumlarda çocukların kişisel nedenlerden dolayı okula gitmedikleri, devamsızlık
yaptıkları veya okulu bıraktıklarını göstermektedir. Bunlardan en önemlisi öğrencinin başarısız olması
ve eğer eğitimini sürdürürse başarısız olmaktan korkması olarak ortaya çıkmıştır. Bu durumda aynı
zamanda okul ve ortamı ile yakından ilgili olan başarısızlık çocukların özellikle de kızların okulu
bırakmasında en önemli nedenlerden biridir. Zaten birçok aile, başarısız olan kız çocuklarını hemen
okuldan almakta, buna karşılık başarısız olsa da erkek çocuklarını okutmayı sürdürmektedir.
Politik nedenler olarak da iki durumdan sözetmek mümkündür. Bunlardan birincisi eğitim politikaları
ile ilgili nedenleri içerirken, diğeri de daha çok illerdeki sosyo-politik durumların okullulaşmayı
12
düşürmesi, devamsızlık ve okulu terk oranını olumsuz yönde etkilemesi olarak ortaya çıkmaktadır.
Eğitim politikalarına ilişkin olarak, bölgesel müfredat olmaması, eğitim politikalarının sık sık
değiştirilmesi, eğitim sisteminin sınava odaklı olması ve bu sınavlarda başarısız olanı okulu terk
etmeye zorlaması ve okulöncesi eğitime gereken önemin verilmemesi, zaten sosyo-kültürel olarak
okullarda sorun yaşayan çocukların daha da zor uyum sağlamasına neden olmakta ve okulu terk
sonucunu doğurmaktadır. Araştırma yapılan illerde güvenlik ve terör sorununun olması da bazı aileler
tarafından çocukların okula gönderilmemesine neden olmaktadır.
Araştırma sonuçlarına dayalı olarak özellikle kız çocuklarının okullulaşma oranının artırılması,
devamsızlığın ve okulu terkin önlenmesi için yapılan çözüm önerileri aşağıda belirtilmiştir.
Araştırmanın gerçekleştirildiği illere özel ve daha detaylı öneriler her bir ilin raporunda yer
almaktadır.
Sosyo-ekonomik alanda çözüm önerileri

Araştırmanın gerçekleştirildiği illerde ve bölgelerde yoksulluk, göç ve işşizliği önleyecek ekonomik
kalkınma planları yapılıp hayata geçirilmeli ve özellikle çocuk işçiliğinin önlenmesi için yapılan
çalışmalar artırılmalıdır. Bu illerde yıllardır süregelen sosyal ve ekonomik sistem (feudal yapı vb.)
ile halkın gelecek inancını tahrip eden terör ve güvenlik ile ilgili sorunlar çözülmelidir.

Aile planlaması ilgili eğitim ve yayın çalışmaları hem il merkezlerinde hem de köylerde daha etkili
bir şekilde sürdürülmelidir.

Toplumdaki her kesimin, özellikle kız çocuklarının eğitiminin önemi konusunda kampanyalar
düzenlenerek veya yetişkin eğitimi etkinlikleri yaygınlaştırılarak eğitilmesi yolu ile farkındalıkları
artırılmalıdır. Halihazırda uygulanan kampanyaların geliştirilerek sürdürülmesi gereklidir.

Kızlar için halihazırda ödenen Şartlı Eğitim Yardımı’ndan (ŞEY) yararlanacak olanların iyi
belirlenmesi ve ödeme miktarlarının artırılması gereklidir. Bunun yanında, özellikle okul
malzemeleri ve kıyafetler devlet tarafından karşılanmalı, ücretsiz öğle yemeği ve ücretsiz ek ders
desteği sağlanmalı,
burs verilmeli, ve gerektiği durumlarda da
öğrencilere eğitim desteği
13
sağlanmalıdır. Aynı zamanda, kırsal bölgelerde yaşayan ailelerin kız çocuklarına ücretsiz yurt ve
pansiyon hizmeti sunulmalıdır.
Olumsuz geleneksel yaklaşımlar ile ilgili çözüm önerileri

Kızların erken yaşlarda okuldan alınarak evlendirilmelerin engellenmesi için aileler erken evliliğin
sonuçları konusunda bilgilendirilmeli ve bu konuda var alan yasal müeyyideler koşulsuz olarak
uygulanmalıdır.

Başta baba olmak üzere, ailenin diğer erkek üyelerinin (abi, amca, dede vb.) ile toplum
liderlerinin kızların okutulması konusunda bilinçlendirilmesi için çalışmalar yapılmalıdır. Böylece
aileler üzerindeki toplum baskısı da ortadan kaldırılabilir.

Öğretmen, muhtar ve din görevlileri aileleri kızlarını okula göndermeleri konusunda ikna etmek
için evleri ziyaret etmeli ve ikna komitesinde okuyan kız üniversite öğrencisi, hemşire, öğretmen,
mühendis vb. rol modelleri mutlaka yer almalıdır.

Kızların eğitimi konusunda toplumun bilinçlendirilmesi için medyanın desteği sağlanmalıdır.

Toplumda eğitime karşı var olan olumsuz tutumun değiştirilmesi için dini ve aşiret liderleri, siyasi
parti temsilcileri, muhtarlar, müftü ve imamlar, STK, resmi kurumların temsilcileri, eğitimciler vb.
grupların hep birlikte sorumluluk üstlenmesi için koordinasyon çalışmaları yapılmalı ve bu konuda
yeni modeller geliştirilmelidir.
Eğitim politika ve uygulamaları ile ilgili öneriler
Özellikle devamsızlık ve okulu terkin önlenmesinde en önemli kurumun okul olduğu görülmektedir.
Bu nedenle kızların okullulaşmasında ve özellikle devamsızlığın ve okulu terkin önlenmesinde eğitim
kurumları ve politika belirleyicilerine önemli görevler düşmektedir. Bunlar şöyle sıralanabilir:
14

Sosyal devlet anlayışı benimsenerek devlet tarafından eğitime daha fazla kaynak ayrılmalı ve
illerin yapısına uygun eğitim politikaları geliştirilip, uygulanmalıdır. Bununla ilişkili olarak,
eğitim programları, illerin veya bölgelerin ihtiyaçları gözönüne alınarak geliştirilmelidir.

Ailelerin okula ve çevresine yönelik olumsuz algı ve güvensizliklerini gidermek için okul-aile
işbirliği geliştirilmeli ve okul ailelerin rahatça girip çıkabildiği yerler haline getirilmelidir.

Okullardaki ve sınıflardaki öğrenci sayıları azaltılmalı, sosyal ve sportif etkinlikler artırılarak
okullar bir cazibe merkezi haline getirilmelidir. Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgerindeki
öğretmen sirkülasyonun önlenmesi için politikalar geliştirilmeli öğretmen yetiştirme
kurumlarında bu bölgelerin koşullarını anlatan eğitim verilmelidir.

İl, ilçe ve beldelerde kızlar için yeterli sayıda yurt ve pansiyonlar yapılmalı ve burada sağlanan
hizmetlerin kalitesi artırılmalıdır.
Ayrıca taşımalı sistemin olumsuzlukları ortadan
kaldırılmalıdır.

İl, ilçe ve beldelerde meslek liselerinin, mesleki ve teknik liselerin sayısının artırılması yolu ile
ortaöğretim kurumları yaygınlaştırılmalıdır.

Okulöncesi kurumların sayısının artırılması yolu ile çocukların eğitime daha erken yaşta hazır
hale gelmesi sağlanmalı ve bu yolla Türkçe’yi öğrenme zorluğu azaltılmalıdır.

Okula düzenli devam etmeyen öğrencilerin yöneticiler tarafından takip edilmesi ve okul-aile
iletişiminin artırılması yolu ile aileler bu konuda düzenli olarak bilgilendirilmelidir. Bunu
sağlamak için öğrencilerin devamsızlık nedenleri ve devamsızlığa neden olan risklerin
belirlenmesi ve öğrencilerin takip edilmesi noktalarında okulların ve üst yönetimlerin
kapasitesini artırıcı ve farkındalık sağlayıcı çalışmalar yapılmalıdır.

Başta okul olmak üzere il/ilçe yönetimlerini destekleyecek mekanizmalar oluşturulmalı ve
hem merkezi düzeyde hem de yerelde özellikle bu konuda yetiştirilmiş uzmanlarca
devamsızlık ve okul terkini önleme birimleri kurulmalıdır.
15
BÖLÜM I
1. Giriş
“Özellikle Kız Çocuklarının Okullulaşma Oranının Artırılması Projesi” Avrupa Birliği desteğiyle
geliştirilip finanse edilmiştir. Projenin hak sahibi Milli Eğitim Bakanlığı’dır. Projenin yüklenicisi Merkezi
Finans ve İhale Birimidir. Proje dahilinde hedeflenen yerleşimler NUTS-II düzeyinde belirlenmiş 12
bölge ve 16 pilot noktayı kapsamaktadır. Pilot iller, Ağrı, Adıyaman, Batman, Bayburt, Bingöl, Bitlis,
Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Van İlköğretim ve
özellikle Ortaöğretimde kızların okullulaşma oranının düşük olduğu iller olmaları nedeni ile seçilmiştir.
Projenin genel amacı, eğitimin kalitesini yükseltmek, iş piyasaları ve eğitim arasındaki bağları
güçlendirmek ve özellikle kızların, eğitimin bütün düzeylerine kayıtlılık oranlarını artırmak suretiyle
insan sermayesinin geliştirilmesini sağlamaktır. Projenin daha özeldeki amaçları ise şunlardır:
1. İlköğretim ve ortaöğretimde kayıtlı öğrenci sayısını çağ okul nüfusuna olabildiğince
yaklaştırabilmek.
2. İlköğretim ve ortaöğretimde okuldan ayrılmaların olabildiğince önüne geçmek.
3. Çalışan işgücünün mesleki becerileri ve yeterliliklerini geliştirebilmek.
4. Kız çocuklarına öncelik tanımak kaydıyla eğitimin önemi konusunda ailelerde bilinç
geliştirebilmek.
“Özellikle Kız Çocuklarının Okullulaşma Oranının Arttırılması Projesi” 3 Mayıs 2011’de başlamış olan 2
yıllık bir bir projedir. Proje, özellikle kız çocukları için ilköğretim ve ortaöğretime erişimin artırılması
ve devamsızlık ve okul terk oranlarının azaltılması çabalarının yoğunlaştırılmasını hedeflemektedir.
Projenin yukarıda belirtilen amaçlarının gerçekleştirilebilmesi için araştırma sonuçlarına dayalı eylem
planları yapılması gereklidir. Bu amaçla proje kapsamındaki 16 pilot ilde, ilköğretim ve ortaöğretim
çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız çocuklar arasındaki düşük okullulaşma oranı ile
16
devamsızlık ve okul terk oranlarının yüksek olması ve bunların nedenlerini yerel yöneticiler, toplum
liderleri, sivil toplum kuruluşları, müdür, öğretmen, öğrenci ve veli bakış açısından incelemek için
Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında alan araştırmaları gerçekleştirilmiştir.
Veriler 16 ilde toplam 2682 katılımcı ile yüzyüze görüşmeler ve odak grup görüşmeleri yolu ile
toplanmış ve içerik analizine tabii tutulmuştur. Bu çalışma, 16 ilde gerçekleştirilmiş olan alan
araştırmaların sonucunda elde edilen bulguları içeren il raporlarını inceleyip, özetleyerek araştırma
gerçekleştirilen illerde kızların okullulaşmasını engelleyen faktörler ile devamsızlık ve okulu terk etme
nedenleri üzerinde genel bir resim ortaya çıkarmayı amaçlamıştır.
Çalışmanın birinci bölümünde kızların okullulaşması ve okulu terk ile ilgili alanyazın incelemesinden
elde edilen sonuçları içeren arkaplan ile birlikte okullulaşma, devamsızlık ve okulu terk kavramlarının
tanımları verilmektedir. İkinci bölümde alan araştırmalarında kullanılan yöntem, üçüncü bölümde
çalışmada elde edilen bulgular, dördüncü ve son bölümde ise varılan sonuçlar ve çözüm önerileri
sunulmaktadır.
1.1 Arkaplan
Türkiye, Milli Eğitim Temel Kanunu’nun da (1973) “Eğitimde kadın, erkek herkese fırsat ve imkân
eşitliği sağlanır”(Madde 8) ilkesini benimsenmiştir. Ayrıca, Türkiye taraf olduğu İnsan Hakları Evrensel
Beyannamesi (1948), Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslar arası Sözleşmesi (1976), Kadına
Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (1979), Çocuk Hakları Sözleşmesi (1989) ve Pekin
Deklarasyonu (1995) gibi birçok sözleşme ile de tüm çocukların, cinsiyet farkı gözetmeden, temel
eğitim hakkını uluslar arası düzeyde devlet güvencesi altına almıştır. (Ulusal ve Yerel Sivil İzleme
Grupları 2005 Yılı Değerlendirme Raporu, 2005). Ne var ki bu tür yasal düzenlemeler Türkiye’de
eğitimde cinsiyet eşitliğinin sağlanması için yeterli olmamıştır.
Türkiye, ilk ve ortaöğretimde cinsiyet eşitliğinin sağlaması bakımından UNESCO’nun Herkes için
Eğitim 2015 hedefini gerçekleştirmesi riskli görülen 24 ülkeden birisidir (Aydagül, 2007). İlköğretimde
17
kızların okullulaşmasına önem verilmesi gerektiği vurgusunun yapıldığı Milli Eğitim Bakanlığı’nın
stratejik planında, özellikle ortaöğretim seviyesinde eğitime erişimde kız-erkek brüt okullulaşma
oranları arasındaki farkın 2014 yılı sonuna kadar % 2’nin altına düşürülmesi hedeflenmiştir (Milli
Eğitim Bakanlığı [MEB], 2010).
Tablo 1, Türkiye’de 1997-2012 öğretim yılları arasında ilköğretim ve ortaöğretim seviyesinde cinsiyete
göre okullulaşma oranlarını göstermektedir. 2011-2012 öğretim yılında Türkiye genelinde kesintisiz
sekiz yıllık ilköğretime devam eden kız öğrenci oranı (%98.56) erkek öğrenci oranına (%98.77)
yaklaşmış görünse de, 6-13 yaş grubunda 3940; 14-17 yaş grubunda 15582; 18-21 yaş grubunda
52298; 22-24 yaş grubunda 56582; ve toplamda 2617566 olan okuma yazma bilmeyen kadın sayısı,
her yaş grubunda erkeklerden daha fazla olmakla birlikte toplamda okuma yazma bilmeyen erkek
sayısının neredeyse beş katıdır (Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK], 2011). Ülke çapında ortaöğretim
düzeyinde cinsiyetler arasındaki farklılıklar daha da belirginleşmekte; %68.53 olan erkek öğrenci
okullulaşma oranına karşın kızların okullulaşma oranı %66.14’te kalmaktadır (TÜİK, 2011).
Tablo 1
Öğretim Yılı ve Cinsiyete göre İlköğretim ve Ortaöğretim Düzeyinde Net Okullulaşma
Oranları
Öğretim yılı
1997-98
1998-99
1999-00
2000-01
2001-02
2002-03
2003-04
2004-05
2005-06
2006-07
2007-08
2008-09
2009-10
2010-11
2011-12
İlköğretim
Erkek
Kadın
Ortaöğretim
Erkek
Kadın
90.25
94.48
98.41
99.58
96.20
94.49
93.41
92.58
92.29
92.25
98.53
96.99
98.47
98.59
98.77
41.39
42.34
44.05
48.49
53.01
55.72
58.01
59.05
61.13
60.71
61.17
60.63
67.55
68.17
68.53
78.97
83.79
88.45
90.79
88.45
87.34
86.89
86.63
87.16
87.93
96.14
95.97
97.84
98.22
98.56
34.16
35.22
36.52
39.18
42.97
45.16
48.50
50.51
51.95
52.16
55.81
56.30
62.21
63.86
66.14
TUİK, Eğitim İstatistikleri (2011)
18
1.1.1. Kızların okullulaşmasını etkileyen faktörler
Ülke geneline yansıyan eğitimdeki cinsiyet eşitsizliği, Türkiye’de özellikle bazı kızları daha çok
etkilemektedir. Devlet Planlama Teşkilatı ve Dünya Bankası tarafından yapılan bir çalışma, doğu
illerinde ve bu illerin taşra bölgelerinde yaşayan kızların okullulaşmasının daha fazla tehdit altında
olduğunu ve özellikle düşük gelirli ailelerden gelen kızların okulu terk etme olasılığının erkeklere
kıyasla daha yüksek olduğunu göstermiştir (Ferreira & Gignoux, 2010). Genel olarak sosyo-ekonomik
gelişim düzeyinin yüksek olduğu bölgelerde kadınların eğitim seviyesinin daha yüksek olduğu
gözlenmektedir (Güçlü, Gümüş, & Gümüş, 2010). Nitekim artan milli gelirine rağmen eğitimde fırsat
eşitliği alanında istenilen düzeyde gelişme gösteremeyen Türkiye’de ülke çapında fakir ailelerden
gelen kızların %6’sı ortalama iki yıldan daha az eğitim görmekte ve bu oran Doğu illerinde yaşayan ve
yerel dilde konuşan kızlar arasında %43’e kadar yükselmektedir (UNESCO, 2010). Bu bulguya paralel
olarak, diğer bölgelere kıyasla daha düşük gelir düzeyine sahip olan Doğu ve Güneydoğu Anadolu
bölgelerinde eğitimin tüm kademelerinde kız öğrenci mezun sayısı diğer bölgelere göre anlamlı
ölçüde daha düşüktür (Şahin & Gülmez, 1999). 1997 yılında zorunlu eğitim süresinin sekiz yıla
çıkarılmasının daha çok şehirlerde ikamet eden kızların okula devam oranları üzerinde önemli bir etki
yarattığı göz önüne alındığında okulu terk oranlarının daha yüksek olduğu taşra bölgeleri için sadece
okullulaşma oranının değil, mezuniyet oranın artırılması için önlemlerin alınması gerekliliği ortadadır
(Göksel, 2008).
Hiç şüphesiz kızların okullulaşmasında bölgesel farkların oluşmasında o bölgelerde ikamet eden
ailelerin özellikleri büyük rol oynamaktadır. Ailenin gelir ve eğitim düzeyinin artmasıyla birlikte genel
olarak okullulaşma oranının arttığı gözlemlenen Türkiye’de, özellikle bu artış kız çocuklarının
okullulaşmasında daha yüksek bir düzeyde gerçekleşmektedir (Tansel, 2002). Yani, ailelerin özellikleri
kız çocuklarının eğitimde daha belirleyici bir role sahip olabilir. Okul terk oranı erkeklere göre %5-10
arasında daha yüksek olan ve okulu daha erken yaşlarda terk eden kız öğrenciler arasında anne
okuryazarsa %40 olan okulu terk oranı annenin eğitimsiz olduğu durumlarda %85’e yükselmektedir
(Gökşen, Cemalcılar, & Gürlesel, 2006). Annenin ilköğretimi tamamlamış olması ya da babanın
19
ortaöğretim mezunu olması, daha az sayıda erkek kardeşin olması ve annenin düzgün ve akıcı Türkçe
konuşabiliyor olması kızların ilköğretime katılımını artırırken, cinsiyet rollerine karşı geleneksel
olmayan anne tutumu ve annenin çalışıyor olması onların ortaöğretime devamının belirleyicileri
olarak saptanmıştır (Smits & Gündüz-Hoşgör, 2006). Ayrıca, çocuk bakımına yardımcı olabilecek diğer
aile üyelerinin olmasının kızların ilköğretime katılımını artırdığı ve metropoliten bölgelerde
yaşamanın, ataerkil özellikleri daha az taşıyan bir ailede yetişmenin ve abla olmaktansa küçük kız
kardeş olmanın, ilköğretim sonrası eğitimde kızların okullulaşmasını olumlu olarak etkilediği
saptanmıştır (Rankin & Aytaç, 2006).
Karma eğitimden kaynaklanan endişelerden dolayı ergenlik çağına girmiş kız çocukları için okula
gitmenin aileler tarafından uygun görülmemesi, kızların evdeki görevlerini yapmalarının okul
görevlerini yapmalarından daha önemli görülmesi ve erkeklerin ailenin devamı için daha değerli
algılanması gibi kültürel inançlar da kızların okullulaşmasının arıtılmasında aşılmasını gereken engeller
olarak görülebilir (İlhan-Tunç, 2009). Kızların eğitimi konusunda mevcut yasa ve düzenlemelerin
yetersiz uygulandığı ve eğitim süreçlerinin cinsiyet eşitsizliklerini pekiştirdiği Türkiye’de, kadına düşük
bir statü atfeden ve eğitimi gereksiz ve önemsiz gören yanlış kültürel yaklaşımlar ile içselleştirilmiş
kalıplaşmış cinsiyet rollerinin kaçınılmaz bir sonucu olarak nüfusa geç kayıt ettirilen ve doğum kaydı
zamanında yapılmayan kız çocukları okula gitmek yerine evde işgücü olarak kullanılmakta, erken
yaşlarda evlendirilmekte ve maddi sıkıntılar nedeniyle erkek çocukların eğitimi için feda
edilmektedirler (Otaran, Sayın, Güven, Gürkaynak, & Atakul, 2003).
Okulların ailelerin ikamet ettiği yerleşim yerlerinden uzak olması ve dolayısıyla okullara ulaşımda
yaşanan sıkıntılar ve eğitimin iş fırsatı sunmaktaki yetersizliği gibi sebepler de ailelerin kızlarını neden
okula göndermediklerini açıklayabilir (Alat & Alat, 2011). Bunların yanı sıra, kızlar için olumlu rol
modellerinin azlığı, medyanın ve özellikle televizyonların cinsiyetçi tutum ve davranışları beslemesi,
okulların çocuklar için çekici öğrenme merkezleri olmayışı, eğitimdeki kalite yoksunluğu ve aile
planlaması konusundaki yetersizlikler de kız çocuklarının okullulaşamamasının nedenleri arasında yer
almaktadır (Ulusal ve Yerel Sivil İzleme Grupları 2005 Yılı Değerlendirme Raporu, 2005). Tüm bu
20
tespitler göz önüne alındığında, Türkiye’de kızların okullulaşmasının ekonomik, sosyal, ailevi ve
yapısal bileşenler içeren çok boyutlu ve karmaşık bir mesele olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
Tan’ın (2008) belirttiği gibi, Türkiye’de eğitimde kadın-erkek eşitliğinin sağlanmasında yaşanan belirli
ilerlemelere, yaygınlaşmaya başlayan toplumsal farkındalığa, projelere ve kampanyalara ve artan
kadın kararlılığına rağmen öncelikli alanlarda güçlü devlet politikalarının geliştirilmesine, kadınlara
yönelik özel önlemler alınmasına, eğitimde cinsiyet eşitliği ile ilgili verilerdeki belirsizliğin ortadan
kaldırılmasına, politikalarda, metinlerde, uygulamalarda, ders araç-gereçlerinde çelişkilerin ve
tutarsızlıkların kaldırılarak bütünsel bir yaklaşımın geliştirilmesine ve okulun toplumsal cinsiyet
rollerinin yeniden üretimine katkısının eğitim yoluyla ortadan kaldırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
1.1.2 Kızların okullulaşmasına yönelik gerçekleştirilen Milli Eğitim Bakanlığı projeleri
Kız ve erkek tüm çocukların kaliteli eğitime erişimini sağlamak amacı ile, Milli Eğitim Bakanlığı
tarafından çok sayıda çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar özellikle zorunlu eğitim çağında olup
eğitim hakkından yoksun kalan çocuklar arasında, kız çocuklar üzerine odaklanmıştır. Ayrıca bu
çalışmalar, tüm çocukların eğitiminde ulaşabilecekleri en üst düzeye kadar ulaşabilmeleri için fırsat
eşitliğine sahip olabilmeleri, dolayısıyla, kız ve erkek çocuklara karşı cinsiyete dayalı her türlü
ayrımcılığın ortadan kaldırılmasını da amaçlamıştır.
Bu çalışmalardan en önemlisi Milli Eğitim Bakanlığı tarafından kızların eğitime erişiminin iyileştirilmesi
ve onların okula devam etmelerini ve okulda başarılı olmalarını engelleyen faktörlerin ortadan
kaldırılması amacıyla 2002 yılında başlatılan Haydi Kızlar Okula, Kız Çocuklarının Okullulaşmasına
Destek Kampanyası’dır. 2002- 2003 yılında kız çocuklarının okullulaşma oranlarının en düşük olduğu
Ağrı, Batman, Diyarbakır, Hakkari, Muş, Şanlıurfa, Siirt, Şırnak ve Van ilerinde uygulamaya konulan
kampanyaya 2004 yılında 23 il, 2005 yılında 20 il ve 2006 yılında 28 il eklenerek ülke genelinde
kampanya faaliyetleri aşamalı olarak yaygınlaştırılmıştır. Bu kampanya kapsamında illerde durum
analizi çalışmaları ve bilgilendirme toplantıları yapılmış, kampanya materyalleri hazırlanıp illere
dağıtılmış, kampanyanın gerçekleştirildiği illerde sürekli izleme ve değerlendirme faaliyetleri
21
yürütülmüş, sivil toplum kuruluşları ile işbirliği toplantısı yapılmış, Diyanet İşleri Bakanlığı’nın konu ile
ilgili hutbe okuması sağlanmış ve ikna çalışmalarında din görevlilerinin desteği alınmış, Şartlı Eğitim
Yardımı, yapılan bağışlar, sağlanan burslar ve YIBO uygulaması ile yoksul ailelere maddi destek
sağlanmış, kamu kurum ve kuruşları ile eş güdüm içerisinde çalışılmıştır. Toplumsal bir seferberliğe
dönüştürülen tüm bu çalışmaların sonucunda Milli Eğitim Bakanlığı 2003-2007 yılları arasında
ilköğretim çağındaki yaklaşık 240 bin kız çocuğunun ve 110 bin erkek çocuğunun okullulaşmasının
sağlanarak eğitimde cinsiyetler arası farkın azalmasında önemli bir yol kat edildiğini bildirmiştir.
Yürütülen çalışmalardan bir diğeri, YİBO’lardan Liselere, Liselerden Topluma Eğitim Destekleri
projesidir (2011). Kahramanmaraş’ta Yatılı Bölge İlköğretim Okulları’nda 7.ve 8. sınıfa devam eden
4000 kız öğrenci ve 7000 aile ile yürütülen bu tarama çalışmasında merkezde yaşayan kızların %4045’lik kısmının ve ilçelerde ikamet edenlerin %55-60’lık kısmının okula devam etmesi riskli
bulunmuştur. İlçelerde yaşayan ailelerin sadece %33.66’sı ve merkez ve köylerde yaşayan ailelerin
%50.04’ü her koşulda kızını okutacağını belirtmiştir. “Çevremdekiler okuyup ne olacaksın diyor”,
“Ailem, maddi durumu kötü olduğu için okul masraflarımı karşılayamaz”, “Çevremde okuyan insanlar
iş bulamıyor”, “Sınıfımı arkadaşlarımı sevmiyorum” ve “Kalacak yer problemim var” gibi görüşler hem
kırsalda hem merkezde yaşayan kız öğrencilerinin en az %5’i tarafından dile getirilmiştir. Veliler ise
yaşadıkları bölge fark etmeksizin sırasıyla daha çok maddi imkânsızlıklardan, çevreye duyulan
güvensizlikten, kalacak yer sıkıntısından ve eğitimin meslek edindiremediğinden bahsetmişlerdir. Bu
bulgulardan çevre baskısı, ekonomik sıkıntılar, iş kaygısı, kadının iş hayatında istihdamı, okulun
öğrenciler için çekici olmaması ve barınma problemleri gibi etmenlerin Kahramanmaraş ili örneğinde
kız öğrencilerinin okullulaşmasını etkilediği sonucuna varılmıştır.
Bir başka çalışma, Çankırı’da ilköğretimden sonra okula devam etmeyen kızların tespit edilmesi ile
onların okula gitmeme nedenlerinin araştırıldığı Kırmızı Tebeşir Projesi’dir. Bulgular, Çankırı ili
örneğinde kızların okullulaşmasının önündeki en büyük engellin ailelerin ekonomik yetersizliği
olduğunu göstermiştir. Çoğunlukla ilkokul mezunu olan annelerinin ev hanımı ve babalarının çiftçi
olarak çalıştığı kız öğrencilerin eğitim için ekonomik desteğe ihtiyaç duyduğu bu çalışmada özellikle
22
vurgulanmıştır. Ayrıca, özellikle ilçe, köy ve beldelerde ikamet eden kız öğrenciler için barınma ve
okula ulaşma sorunlarının çözülmesi ve ailelerin salt meslek edinimi dışında eğitimin bireylere
sağladığı katkılar hakkında bilinçlendirilmesi kızların okullulaşma oranlarının artırılması için önemli
görülmüştür.
Geleceğin Annelerine Eğitim projesi ise Mardin’de gerçekleştirilmiştir. 180 aile ziyaretinin sonucunda,
ailelerin %60’ının maddi yetersizliklerden ve %33’ünün ise gelenek ve göreneklerden ve kız
çocuklarının ev işlerinde çalışması gerekliliğinden dolayı kız çocuklarını okula göndermedikleri
belirtilmiştir. Daha detaylı bir şekilde belirtmek gerekirse, servis sıkıntısı ve servis ücretlerinin yüksek
olması, öğrencinin okul başarısının düşük olması, liselerdeki öğrenci ortamının kız çocukları için uygun
görülmemesi, evde sürekli bakım isteyen bir bireyin olması, kız çocuklarının kendi istekleri, okulların
fiziksel koşullarının yetersizliği, okulların kalabalık olması ve okullarda disiplin problemlerinin
yaşanıyor olması, yurt eksikliği, erkek kardeşlerin baskısı, kıyafetlerde yaşanan sıkıntılar, ikamet
edilen yerde okul olmaması, babanın işsizliği, babanın hayatta olmayışı, anne ya da babanın evden
ayrı olması, kalabalık aileler, bazı bölgelere okula ulaşımda öğrencilerin can güvenliğinin tehlikede
olması, kız çocuklarının ergenliğe girmesi, erken evlilik ve kız çocuklarının okumaması gerektiği inanışı
Mardin örnekleminde kız çocuklarının okullulaşmasını engelleyen faktörler olarak aile görüşmelerinde
ortaya çıkmıştır. Bu bulgular doğrultusunda hazırlanan proje raporunda, kızların okullulaşmasına
yönelik veli görüşlerine göre dokuz tip aile belirlenmiştir: (1) tüm koşullara rağmen çocuklarını okula
gönderme hususunda kararlı ve istekli aileler, (2) maddi imkânların sunulması halinde çocuklarını
okula göndermeye hevesli aileler, (3) maddi destek sağlanmasının yanı sıra güven telkin edici bir
yapıda kız çocuklarını okula gönderebilecek istekli ve yoksul aileler, (4) farklı nedenlerden dolayı kız
çocuklarının okumalarını engelleyen isteksiz aileler, (5) genel olarak aile şerefi ve töresel unsurlardan
ötürü okul ortamına karşı olumsuz bir tutum besleyen kaygılı aileler, (6) kız çocuklarının eğitimine
önem vermese de maddi destek almak için onları okula gönderebilecek aileler, (7) okula gitmemekle
ilgili suçu kız çocuklarına atan bahane üreten aileler,(8) sosyal çevre baskısı nedeniyle kız çocuklarını
okutmayan aileler ve (9) kızların sadece okuma yazma öğrenmesiyle yetinen aileler. Bu
23
sınıflandırmada, kızlarını okula gönderme konusunda bazı aileleri ikna etmek diğerlerine göre daha
kolay görünmektedir.
Malatya ilinde Kızlarını Okut Geleceğini Aydınlat projesi kapsamında ise yine kız çocuklarının okula
gidememesinin nedenlerini ortaya çıkarmak amacıyla 386 öğrenciye ve 534 veliye anket
uygulanmıştır. Öğrenciler için okula gidememelerinin en başında ailelerinin ekonomik yetersizliği
(%29.5) gelmektedir. Bunu sırasıyla ailelerin tutum ve davranışları (12.2%), ulaşım sorunları (%11.7),
okula gitmeyi istememek (%11.1), başarısız olmaktan korkmak (%9.3) ve kılık-kıyafet sorununun
olması izlemektedir (%5.4).Katılımcı veliler öğrenciler gibi en yüksek oranda (28.5%) ekonomik
yetersizlikleri okula gidememe nedeni olarak tanımlamışlardır. Kılık-kıyafet sorununun olması
(%20.4), ulaşım sorunu (%15.1), öğrencinin okumak istememesi (%10.7), oturulan yerde lise
olmaması (%5.7), başarısız olmaktan korkulması (%5.3) gibi faktörler ayrıca okula gitmeme sebepleri
olarak veliler tarafından ön plana çıkarılmıştır. Çocuklardaki başarısız olma korkusunun rehber
öğretmenlerinin katkısı ile kırılmasının, aileler için okula ulaşım ve barınma sorunlarının çözülmesinin,
ailelerin kız çocuklarının eğitimi konusundaki olumsuz tutum ve düşüncelerinin değiştirilmesinin ve
kadın öğretmenlerin rol model olarak aile ziyaretlerinde bulunmalarının kızların okullulaşma
oranlarına yönelik Malatya ili örneğinde olumlu sonuçlar doğurduğu bildirilmiştir.
Kars örnekleminde ise Kızlar İlerliyor Projesi yürütülmüştür. 293 kız öğrenciye uygulanan anket
sonuçlarına göre, %72.7’sinin 5-9 kişilik ailelerde yaşadığı, %41’inin 4 ila 7 kardeşi olduğu, %63.1’inin
ailesinin asgari ücret altında aylık gelire sahip olduğu saptanan öğrencilerden %2.4’ü okulu bırakmayı
sık sık düşündüğünü ve %20.5’i ise okulu bırakmayı bir kez düşündüğünü belirtmiştir. Okulu bırakma
düşüncesinin sıklıkla bahsedilen nedenleri olarak evlilik düşüncesi (%23.2), okulun eve uzak olması
(%8.2), ailelerin maddi sıkıntıları (%4.8) ve okul başarısının düşük olması (%3.4) olarak ortaya
çıkmıştır. Öğrencilerin %14.3’ü okuldan alınma yönünde ailelerinden bir kez tehdit aldığını ve %4.4’ü
ise bu tehdidin sıklıkla olduğunu belirtmiştir. Öğrencilere göre bu durumun nedeni çoğunlukla
ailelerin onları evlendirmek istemeleri (%18.8) ve okul bittiğinde çalışmalarına zaten izin verilmeyecek
(%18.8) olmasıdır.
24
Okullara erişim ve devamın artırılması amacıyla hayata geçirilen bakanlık projelerinden bir diğeri ise
Yetiştirici Sınıf Öğretim Programı’dır. 2008 yılında uygulamaya konulan bu proje ile okula kazandırılan
10-14 yaş grubundaki çocukların okula uyumlarının kolaylaştırılması ve eğitimlerini akranları ile
birlikte etkili bir biçimde sürdürebilmelerinin sağlanması hedeflenmiştir. Bu programda esas olarak
çocukların bir sonraki yıl devam edecekleri ilköğretim programında başarılı olabilmeleri için
yeterlikleri artırılmaktadır. Çocuğun eğitim düzeyi ve yaşına göre çeşitlenen programın içeriğinde
daha çok yaşam becerilerinin kazandırılmasına öncelik verilmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı verilerine
göre 11.154 kız öğrenci ve 6.712 erkek öğrenci 2008-2010 yılları arasında bu programa katılmıştır. Bu
öğrencilerden toplam 15.450’si programı tamamlarken 2.416’sı programı tamamlayamamıştır.
MEB tarafından yürütülen projelerin yanı sıra kızların okullu olmasını sağlamak amacıyla bazı özel
kurumlar ve sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülen kampanyalar ve projeler de bulunmaktadır.
Doğan Medya tarafından 2005 yılında başlatılan ve diğer bazı sivil toplum örgütlerinin ve Milli Eğitim
Bakanlığı’nın desteğiyle güçlenen Baba Beni Okula Gönder kampanyası çerçevesinde kız çocuklarının
okula
gidememe
nedenleri
saptanmış,
maddi
destek
fırsatları
yaratılmış
ve
kızların
okullulaşmamasına yönelik toplumsal bilincin artırılmasına yönelik faaliyetler gerçekleştirilmiştir.
Proje verilerine göre altı buçuk yıl içerinde bu kampanya dahilinde 33 yurdun ve 11 ilköğretim
okulunun yapımı tamamlanmış ve 10.524 kız öğrenciye eğitim bursu sağlanmıştır. Yine, AÇEV, ERG ve
KADER ortaklığında 2005 yılında başlatılan ve 2008 yılında tamamlanan Eğitimde ve Toplumsal
Katılımda Cinsiyet Eşitliğinin Sağlanması projesi ile de politika süreçlerinin etkilenmesi, bireysel
dönüşümün sağlanması ve toplumsal destek ve farkındalığın oluşturulması hedeflenmiştir. Bu
amaçlara yönelik olarak kadın haklarına dair yurttaşlık eğitimi programı hazırlanıp okuma yazma
kurslarına entegre edilmiş, okuma yazma ve yurttaşlık eğitimi verilmiş, milletvekilleri, bürokratlar, STK
temsilcileri ve yerel liderler ziyaret edilmiş, çocuğunu okula göndermeme eğilimdeki anne ve
babalara seminerlerle ulaşılmış, toplumu bilgilendirme toplantıları düzenlenmiş, yerel ve ulusal sivil
izleme grupları oluşturulmuş, gazeteciler bilgilendirilmiş ve araştırma ve bilgi derleme çalışmaları
25
kapsamında çalıştaylar ve ulusal konferanslar düzenlenip raporlar hazırlanmıştır. Bu projeye
toplamda 13.850 kişinin katıldığı bildirilmiştir.
Eğitimdeki eşitsizliklerin giderilmesinde, eğitimin standartlaştırılarak imkânların eşit bir şekilde
dağıtıldığı veya her çocuğa eşit bir şekilde davranılan politikalardan eğitsel olarak risk taşıyan
çocukların pozitif ayrımcılığına izin veren, eşit olmayan fakat adil uygulamalara geçilmesi önemli
görülmektedir (Evetts, 1970). Bu konularda Milli Eğitim Bakanlığı, Temel Eğitim Genel Müdürlüğü
tarafından yürütülmekte olan İlköğretim Kurumları Standartları (İKS) uygulamasının yararlı olacağı
düşünülmektedir. Millî Eğitim Bakanlığına bağlı ilköğretim okulları ile ilçe, il ve merkezi düzeyde,
okulda çocuğa yönelik sunulan her türlü hizmete ilişkin verilerin toplanmasına ve gerekli
planlamaların yapılmasına kaynak oluşturacak bir iç denetim ve öz değerlendirme sistemi olan İKS,
okulların belirlenen alanlardaki mevcut durumlarının tespit edilmesi, olması gereken durum ile farkın
ortaya konulması ve devamında okulların taşıması gereken özelliklerine ulaştırılması amacıyla gerek
duyulan geliştirici faaliyetlere kaynak oluşturabilmesi amacıyla yapılan bir çalışmadır. Bu çalışmaların
okullarda verilen eğitimin kalitesini artırması beklenmektedir. İlköğretim Kurumları Standartları
okullarda çocuk dostu öğrenme ortamlarının oluşturulabilmesi ve yapılan tüm faaliyetlerin çocukların
yüksek yararı gözetilerek yürütülmesi için çocuk hakları sözleşmesinin Okul Liderliği ve Yönetime
Katılım, Eğitim Öğretime Erişim, Etkili Eğitim Öğretim, Sağlık, Güvenlik ve Koruma, Eğitim Öğretim
Süreçlerinde Toplumsal Cinsiyete Duyarlılık esaslarına dayanılarak hazırlanmıştır.
1.1.3 Proje kapsamındaki illerde okullulaşma oranları
Net Okullulaşma Oranı, ilgili öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan öğrencilerin, ait olduğu
öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilir (Milli Eğitim
İstatistikleri: Örgün Eğitim 2010-2011). Tablo 2’de “Özellikle Kız Çocuklarının Okullulaşmasının
Artırılması” projesi pilot iller kapsamında yer alan 16 ilde, 2010-2011 eğitim-öğretim yılı ilköğretim ve
ortaöğretimde cinsiyete göre okullulaşma oranları gösterilmektedir. 16 il karşılaştırıldığında kızların
okullulaşma oranı ilköğretim seviyesinde %94.25 ile %98.96 ve ortaöğretim seviyesinde %20.30 ile
26
%56.06 arasında değişmektedir. İlköğretimde okullulaşma oranın en yüksek olduğu il Gaziantep iken
en düşük olduğu il Van’dır. Ortaöğretim düzeyinde ise kız okullulaşma oranı en yüksek oranda
Bayburt ve en düşük oranda Ağrı’da gözlenmektedir. Tüm illerde özellikle ortaöğretime erişimde
kızların aleyhine belirgin farklılıkların olduğu dikkat çekmektedir.
Tablo 2
16 İlde Cinsiyete göre Net Okullulaşma Oranları (2010-2011)
İlköğretim
Ortaöğretim
İl
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Adıyaman
98.27
97.88
61.80
56.00
Ağrı
97.22
98.35
34.43
23.04
Batman
97.78
97.74
53.19
41.23
Bayburt
98.60
97.42
74.89
56.06
Bingöl
95.87
94.80
52.41
38.84
Bitlis
95.89
95.08
43.98
26.64
Diyarbakır
98.66
98.39
50.23
39.72
Erzurum
96.77
96.82
56.43
42.94
Gaziantep
99.27
98.96
58.10
51.59
Kars
96.79
96.10
44.74
41.55
Mardin
96.84
96.72
50.10
35.09
Muş
97.32
98.84
35.77
22.96
Siirt
97.35
96.80
46.23
29.52
Şanlıurfa
97.99
96.66
40.17
27.62
Şırnak
97.47
96.54
42.06
28.00
Van
96.29
94.25
40.15
28.21
Türkiye
98.59
98.22
68.17
63.86
Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim 2010-2011
Tablo 2’de görüldüğü gibi ilköğretim düzeyinde kızlar ile erkeklerin okullulaşma oranları arasındaki
fark, ortaöğretim düzeyindeki fark ile karşılaştırıldığında oldukça azdır. İlköğretim düzeyinde kız ve
erkeklerin okullulaşma oranları arasındaki farkın az olmasına, ilköğretimin kız erkek tüm çocuklara
yaygınlaştırılması hedefine ulaşmak amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı’nca yürütülmüş olan Milli Eğitimi
Geliştirme Projesi, Temel Eğitim Programı, AB Temel Eğitimi Destekleme Programı, Haydi Kızlar Okula
Kampanyası, Yetiştirici Sınıflar Öğretim Programı gibi kapsamlı calışmalar katkıda bulunmuştur.
Bunların yanında yukarıda da belirtildiği gibi hem ulusal düzeyde hem de yerel düzeyde kamu ve sivil
27
toplum kuruluşları işbirliği ile uygulanmış ve uygulanmakta olan projelerin ilköğretim dönemindeki
kızların okullulaşmasının artması üzerinde etkili olduğu görülmüştür.
1.1.4 Okula devam ve okulu terkin tanımı
Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları Yönetmeliği’nde (Madde 25), ilköğretim çağındaki
öğrencilerin okula devamı özüre bağlı izinler (doğal afet, aile bireylerinden birinin ağır hastalığı ya da
ölüm, kendilerinin sağlık problemleri) dışında zorunlu kılınmıştır. Aynı yönetmeliğin 31. maddesinde,
“Ancak mecburi ilköğretim çağı dışına çıkan ve iki yıl daha öğrenim görmesine imkân verilen ortaokul
veya imam-hatip ortaokulu son sınıfındaki öğrencilerin o öğretim yılı sonuna kadar okula devamları
sağlanır. Bu kapsamdaki öğrencilerden başarısız olanlar ile ara sınıflarda öğrenim çağı dışına çıkan ve
iki yıl uzatma hakkını kullanan öğrencilere, ders yılı sonunda öğrenim belgesi düzenlenir ve bu
öğrencilerin kayıtları e-okul sistemi üzerinden Açık Öğretim Ortaokuluna yapılır” denilerek örgün
ilköğretimden hangi durumlarda ilişik kesileceği belirtilmiştir.
Ortaöğretim Kurumları Sınıf Geçme ve Sınav Yönetmeliği hükümlerine göre ise, ortaöğretimde ders
yılı içerisinde toplam 20 gün özürsüz devamsızlık yapan öğrenciler notlarına bakılmaksızın başarısız
sayılmaktadırlar. “Öğrenim süresi içinde ikinci defa sınıf tekrarı durumuna düşen öğrencilerin öğretim
yılı sonunda okulla ilişiği kesilir. Mezun olamayan son sınıf öğrencilerinden sınıf tekrarı yapmış olanlar
bir, sınıf tekrarı yapmamış olanlar ise iki öğretim yılı daha başarısız oldukları derslerden sorumluluk
sınavına girebilir. Bu sınavlar sonucunda da başarısız olan öğrencilerin öğretim yılı sonunda okulla
ilişiği kesilir.”(Madde 57) hükmüyle de ortaöğretim kademesinde öğrencilerin öğrenim hakkının hangi
durumlarda ortadan kalkacağı belirtilmiştir.
Ayrıca, Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 28. maddesinde ortaöğretim
kurumlarına evli olanların kayıt yaptıramayacağı ve öğrenci iken evlenenlerin ise kayıtlarının silinerek
okulla ilişiklerinin kesileceği belirtilmiştir. Genel olarak, okula devamsızlık, genel nedenlere, mevsimlik
gezici ve geçici tarım işçiliğine, okul korkusuna, resen kayıtlı olmaya bağlı olarak iki gün üste üste
özürsüz ardışık devamsızlık, son on beş eğitim günü içinde üç gün gerçekleşen kesintili özürsüz
28
devamsızlık, geç kalma, derse katılmama, dersten ve okuldan erken ayrılma şeklinde son on beş
eğitim günü içinde iki kez yarım gün gerçekleşen gün içi özürsüz devamsızlık ve kaza, ölüm, doğal afet,
yangın, gözaltına alınma, tutuklanma, tedavi görme gibi nedenlerden kaynaklanan veya devamsızlık
nedeninin gerçeğe aykırı şekilde beyan edildiği özürlü devamsızlık şeklinde sınıflandırılabilir
(İlköğretim Genel Müdürlüğü, 2011). Devamsızlığa yönelik tanımlar Aşamalı Devamsızlık Yönetimi
sistemi uygulama kılavuzunda yer alan hali ile EK-2’de verilmektedir.
Ne var ki, okula devam ve devamsızlıkla ilgili bu tür tanımların olmasına karşın, Türkiye’de okulu
terkin tanımı konusunda bir belirsizlik söz konusudur (Gökşen, Cemalcılar, & Gürlesel, 2006). Gökşen,
Cemalcılar ve Gürlesel hukuki çerçevede Türkiye’de ilköğretim düzeyinde okulu terki, bir öğrencinin
zorunlu sekiz yıllık eğitime ilköğretime kayıt yaptırmamış olması, 14 yaşından küçük olması, izinsiz ve
özürsüz sürekli devamsızlık yapması, devamsızlık ettiği süre boyunca başka bir okulla ilişiğinin
olmaması, bir sonraki dönemde okula tekrar kayıt yaptırmaması, okuldan raporlu veya izinli olmaması
ve yurt dışında olmaması şeklinde tanımlamışlardır. Bunların doğal bir sonucu olarak, okulu terk eden
öğrenciler resmi bir diploma alamadan okul yaşantılarını sonlandırmaktadırlar. Bu raporda okulu terk
kavramı sürekli devamsızlık ve diplomasız ayrılma anlamında kullanılmıştır.
1.1.5 Proje kapsamındaki illerde okula devam ve okulu terk oranları
Tablo 3’te 16 il için ve Türkiye genelinde ilköğretim ve ortaöğretim düzeyinde okula devamsızlık ve
ortaöğretim düzeyinde okulu terk oranları gösterilmiştir. Tablo 3’de de görüldüğü üzere, Türkiye
genelinde olduğu gibi, ilköğretim düzeyinde Bingöl, Bitlis, Siirt ve Şanlıurfa hariç diğer 12 ilde ve
ortaöğretim düzeyinde tüm illerde erkeklerin okula devamsızlık oranı kızlardan daha yüksektir.
Şanlıurfa’daki kız öğrencilerin okula devamsızlık oranları hariç, bu oran hem kızlar hem de erkekler
için diğer tüm illerde ortaöğretim düzeyinde artış göstermektedir. İlköğretimde özellikle Şanlıurfa’da
ikamet eden kız (%31,1) ve erkek çocuklar (30,6%) diğer illerde yaşayan çocuklara göre daha çok
okula devamsızlık yapmıştır. Genel ortaöğretimde ise Bitlis’te yaşayan kız öğrenciler (%25,3) ve
Bayburt’ta ikamet eden erkek öğrenciler (%44,9); mesleki ve teknik ortaöğretimde Ağrı’da yaşayan kız
29
öğrenciler (%28,6) ve Şırnak’ta ikamet eden erkek öğrenciler (%47,4) diğer illerde yaşayan öğrencilere
göre daha çok devamsızlık yapmışlardır. Devamsızlık oranı ilköğretim ve genel ortaöğretim düzeyinde
kız ve erkek öğrenciler için Adıyaman’da ve mesleki-teknik liseler için kızlar da Adıyaman’da ve
erkeklerde Batman’da en düşük düzeyde tespit edilmiştir.
Bunların yanı sıra, ortaöğretim düzeyinde Türkiye genelinde %4 ila %6 arasında belirlenen okulu terk
oranının, on altı il karşılaştırıldığında kızlarda en yüksek oranda Ağrı, Bayburt, Gaziantep ve
Şanlıurfa’da (%6-8) gözlendiği söylenebilir. Muş ve Mardin’de (%2-4) yaşayan kızların ise okulu diğer
illerde yaşayan kızlara göre daha düşük oranda terk ettiği görülmektedir. Erkekler tüm illerde ve
Türkiye genelinde kızlara göre okulu terk konusunda daha riskli bir grubu oluşturmaktadır. Erkekler
için okulu terk oranın en düşük olduğu il Muş (%8), en yük olduğu iller ise Gaziantep ve Kars (%12-14)
olarak görünmektedir. Kesin veriler olmamakla birlikte, bu oranın ilköğretim düzeyinde %8 olduğu
UNICEF tarafından bildirilmektedir.
Bu ve benzeri istatistiklerin ışığında, Temel Eğitim Genel Müdürlüğü okula devamsızlığın ve terkin
önüne
geçebilmek amacıyla risk
altındaki çocukların erken dönemde belirleneceği ve
bireyselleştirilmiş müdahale programlarının uygulanacağı Aşamalı Devamsızlık Yönetimi Modelini
(ADEY) uygulamaya başlamıştır. Bu sistemin amacı ilköğretime kayıtlı kız erkek tüm çocukların okula
düzenli devamlarını sağlamak ve okuldan diplomasız ayrılmalarını önlemek için belirlenen devamsızlık
tanımlarına uygun bir şekilde okul devamsızlığının erken tanınmasını, değerlendirilmesini,
bireyselleştirilmiş müdahalelerin yapılmasını sağlamak ve bu çocukların takibini yapmaktır. Hedefleri
ise şunlardır:

Devamsızlığın izlenmesinin önemi hakkında okul içi farkındalığı artırmak,

Devamsızlığın takibi için temel kural ve ilkeleri geliştirmek,

Devamsızlık ve okul terk riski olan çocukların erken dönemde saptanmasını sağlamak,

Risk altındaki çocukların iyi tanımlanmasını ve değerlendirilmesini sağlamak,

Müdahalelerin sürekliliğini sağlamak,
30

Kurumlar arası iş birliğini artırarak devamsızlığa yönelik müdahalelerin çeşitliliğini ve
etkililiğini arttırmak.
Tablo 3
Okula Devamsızlık ve Okulu Terk Oranları
2010-2011
İl
İlköğretimde
Devamsızlık*
%
Kız
Erkek
2010-2011
2009-2010
Resmi Ortaöğretimde
Resmi ve Örgün Ortaöğretimde
Devamsızlık*
Okulu Terk**
%
%
Genel
Mesleki-Teknik
Kız
Erkek
Kız
Erkek
Kız
Erkek
Adıyaman
7,1
8,1
15,0
27,5
17,8
38,7
4-6
12
Ağrı
18,2
20,4
23,5
36,7
28,6
42,2
6-8
10-12
Batman
10,9
14,0
20,1
33,2
18,2
35,0
4-6
10-12
Bayburt
8,8
10,0
22,8
44,9
25,7
46,5
6-8
8-10
Bingöl
10,6
9,7
22,2
35,3
24,4
40,1
6
10-12
Bitlis
14,7
12,9
25,3
36,5
27,8
41,8
4-6
8-10
Diyarbakır
13,5
15,4
19,0
33,6
27,4
45,6
4-6
10-12
Erzurum
13,6
15,0
20,4
35,7
22,0
44,5
4-6
8-10
Gaziantep
13,4
16,0
19,1
33,3
21,8
39,0
6-8
12-14
Kars
13,7
17,0
18,9
32,8
27,3
44,4
6-8
12-14
Mardin
15,0
15,5
20,1
34,8
21,3
37,3
0-5
10-15
Muş
18,2
21,1
24,0
33,9
27,2
45,9
2-4
8-10
Siirt
13,3
12,7
19,9
37,0
18,1
42,0
6
10-12
Şanlıurfa
31,1
30,6
20,3
32,9
22,8
42,3
6-8
12-14
Şırnak
15,1
18,9
21,2
33,7
31,3
47,4
2-4
8-10
Van
19,0
20,6
22,1
32,8
25,5
46,3
4-6
10-12
Türkiye
10,3
12,7
22,6
33,1
26,6
42,4
4-6
10-12
*10 gün ve üzeri devamsızlık oranlarıdır.**2009-2010 yılında Ortaöğretime kayıtlı olan öğrencilerin yüzde
kaçının yurtdışına çıkma veya vefat etme dışındaki nedenlerle okul ile ilişiğinin kesildiğini göstermektedir.
Yüzdeler aralıklarla verilmiştir.
Not: Tablo MEB tarafından sağlanan verilerin ERG tarafından biraraya getirilmesi ile oluşturulmuş olan ‘81
İlde Eğitim Göstergeleri’ sayfasından yararlanılarak hazırlanmıştır.
31
BÖLÜM II
2. Yöntem
2.1 Amaç
Bu çalışmanın amacı “Özellikle Kız Çocuklarının Okullulaşma Oranının Artırılması” projesi
kapsamındaki 16 ilde, ilköğretim ve ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız
çocuklar arasındaki düşük okullulaşma oranı ile devamsızlık ve okul terk oranlarının yüksek olması ve
bunların nedenlerini yerel yöneticiler, toplum liderleri, sivil toplum kuruluşları, müdür, öğretmen,
öğrenci ve veli bakış açısından incelemektir. Çalışmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır:
1. Katılımcıların bakış açısından, illerdeki kız ve erkek, özellikle de kız çocuklarının okula
gidememe nedenleri nelerdir?
2. Katılımcıların bakış açısından, illerdeki kız ve erkek, özellikle de kız çocuklarının devamsızlık
yapma ve okulu terk etme nedenleri nelerdir?
3. Katılımcıların illerdeki kızların okullulaşma oranını arttırmak, devamsızlık ve okulu terk
oranlarını düşürmek üzere yapılması gerekenler konusundaki önerileri nelerdir?
Bu amaçla, alan araştırmasını yürütmek üzere proje kapsamındaki 16 ilden, büyük çoğunluğu yerel
üniversitelerde öğretim üyesi olan araştırmacılar belirlenmiştir. Belirlenen yerel araştırmacılar
Ankara’da düzenlenen 2 günlük bir çalıştaya katılarak, projenin amacı, yapılacak olan eylem planları,
alan araştırmasının amacı, kullanılan veri toplama ve veri analizi teknikleri konusunda
bilgilendirilmişlerdir. Çalıştayda ayrıca araştırma yapılan bütün illerden toplanan verilerin standard bir
şekilde raporlandırılması amacı ile hazırlanmış olan rapor formatı ve koordinatör tarafından
hazırlanmış olan veri toplama araçları üzerinde fikir alışverişinde bulunulmuştur. Bunların yanında
yerel araştırmacılar karşılaşabilecekleri sorunları dile getirmiş ve hem katılımcılar hem de koordinator
olası çözüm önerilerini paylaşmışlardır. Yerel Araştırmacıların Eğitimi Çalıştay programı Ek-1’de
verilmektedir.
32
2.2 Veri toplama süreci ve teknikleri
Her bir ilde gerçekleştirilen araştırmalarda hem nicel hem de nitel veri toplanmıştır. Toplanılacak
nicel veriler proje kapsamındaki her bir ilin sosyo-kültürel, ekonomik ve eğitime ilişkin özelliklerini
yansıtan döküman ve istatistiklerden elde edilmiştir. İlköğretim ve ortaöğretim çağındaki çocukların,
özellikle kız çocuklarının okula gitmeme/gidememe, devamsızlık yapma ve okulu terk etmelerine
ilişkin ilgili aktörlerin algı ve görüşlerini derinlemesine incelemek için bu kişi veya gruplar ile yüzyüze
görüşmeler ve odak grup çalışmaları yapılarak nitel veri toplanmıştır. Bütün illerde aynı soru formları
kullanılmıştır. Her bir ilde gerçekleştirilen görüşmelerde kullanılmış olan veri toplama araçları Ek 3’de
verilmektedir.
Alan araştırmalarında toplanan veri türleri, veri toplanan kaynaklar/gruplar ile kullanılmış olan veri
toplama formları Tablo 4’de görülmektedir. Veri toplama işlemi başlamadan önce her bir ilin ortak bir
format üzerinden çalışma planları yapılarak proje ofisine gönderilmiş ve Milli Eğitim Bakanlığı
tarafından onaylandıktan sonra araştırmanın yürütülebilmesi için valiliklere izin yazısı gönderilmiştir.
33
Tablo 4
Toplanılan Veri Türü, Veri Toplama Yöntemleri ve Örneklem Seçimi
Toplanılan Veri Türü
Her bir ilin sosyo-kültürel, ekonomik ve eğitime
ilişkin özelliklerini gösteren nicel veri
İlköğretim ve ortaöğretim öğrencileri, ile okulu
terk etmiş veya Örgün Eğitim dışına çıkmış
öğrencilerin özellikle kız çocukların okula gitmeme
veya okulu terk etmelerine ilişkin algı ve
görüşlerine ilişkin nitel veri
İlköğretim ve ortaöğretimde çalışan öğretmenlerin
düşük okullulaşma ile devamsızlık ve okulu terk
oranlarının yüksek olmasının nedenleri ile ilgili algı
ve görüşlerine ilişkin nitel veri
İlköğretim ve ortaöğretimde çalışan yöneticilerin
düşük okullulaşma ile devamsızlık ve okulu terk
oranlarının yüksek olmasının nedenleri ile ilgili algı
ve görüşlerine ilişkin nitel veri
Denetmenlerin düşük okullulaşma ile devamsızlık
ve okulu terk oranlarının yüksek olmasının
nedenleri ile ilgili algı ve görüşlerine ilişkin nitel
veri
İl/İlçe Milli Eğitim Müdürleri’nin düşük
okullulaşma ile devamsızlık ve okulu terk
oranlarının yüksek olmasının nedenleri ile ilgili algı
ve görüşlerine ilişkin nitel veri
Resmi yerel yöneticilerin düşük okullulaşma ile
devamsızlık ve okulu terk oranlarının yüksek
olmasının nedenleri ile ilgili algı ve görüşlerine
ilişkin nitel veri
Toplum liderlerinin düşük okullulaşma ile
devamsızlık ve okulu terk oranlarının yüksek
olmasının nedenleri ile ilgili algı ve görüşlerine
ilişkin nitel veri
Sivil toplum kuruluşlarının düşük okullulaşma ile
devamsızlık ve okulu terk oranlarının yüksek
olmasının nedenleri ile ilgili algı ve görüşlerine
ilişkin nitel veri
Velilerin düşük okullulaşma ile devamsızlık ve
okulu terk oranlarının yüksek olmasının nedenleri
ile ilgili algı ve görüşlerine ilişkin nitel veri
Veri Toplanan Gruplar
Konu ile ilgili var olan
dökümanlar ve istatistiksel
bilgi kaynakları
Kız ve erkek ilköğretim okulu
ve lise öğrencileri
Okulu terk etmiş veya Örgün
Eğitim dışına çıkmış
öğrenciler
İlköğretim okulları ve
Liselerde çalışan
öğretmenler
Veri Toplama Tekniği
Döküman analizi
İlköğretim okulları ve
Liselerde çalışan müdür ve
müdür yardımcıları
Yarı yapılandırılmış
görüşme
Form 4
İl/İlçe Milli Eğitim
Müdürlüklerinde çalışan
Denetmenler
Yarı yapılandırılmış
görüşme
Form 5
İl/İlçe Milli Eğitim Müdürleri
Yarı yapılandırılmış
görüşme
Form 6
Eğitim ile ilgilenen resmi
yerel yöneticiler
Yarı yapılandırılmış
görüşme
Form 7
Toplum liderleri
Yarı yapılandırılmış
görüşme
Form 8
Form 9
Odak grup görüşmesi
Form 9
Sivil toplum kuruluşlarından
konu ile ilgili çalışan kişiler
Seçilecek veliler
Odak grup
görüşmesi,
Form 1
Form 2
Form 12
Odak grup
görüşmesi
Form 3
Odak grup görüşmesi
Form 11
34
Tablo 5 her bir ilden araştırmaya katılan katılımcı ve grupların sayılarını göstermektedir. Tablo 5’de
görüldüğü gibi 16 ilden toplam 2682 kişiden veri toplanmıştır.
2.3 Verilerin analizi
Alan araştırmasından elde edilen nitel veriler, içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Yerel
araştırmacılarının verileri belli temalar altında gruplayarak ortak bir formatta sunabilmesi amacı ile
araştırma sorularından ve ilgili alanyazından yola çıkılarak temalar belirlenmiştir. Alan araştırması
sonucunda elde edilen yüzyüze görüşme ve odak grup görüşmesi notları yerel araştırmacılar
tarafından içerik analizine tabii tutulmuş her bir katılımcı grubun görüşleri belirlenen bu temalar
altında toplanmıştır. Belirlenen temalar dışındaki görüşler de “Diğer” seçeneğinin altında
gruplanmıştır.
On altı ilde gerçekleştirilen alan araştırması araştırmacıların yazdığı “Alan Araştırması İl Raporları”
koordinator tarafından incelenmiş ve bu raporlarda elde edilmiş olan bulgular birleştirilip,
özetlenerek bu raporda sunulmuştur.
35
Batman
Bayburt
Bingöl
Bitlis
Diyarbakır
Erzurum
Gaziantep
Kars
Mardin
Muş
Siirt
Şanlıurfa
Şırnak
Van
Toplam
İlköğretim okulu öğrencileri
Lise öğrencileri
Okulu terk etmiş/örgün eğitim dışına çıkmış öğrenciler
İlköğretim okulu öğretmenleri
Lise öğretmenleri
İlköğretim okulu yöneticileri
Lise yöneticileri
Vali ve/veya yardımcısı
Kaymakam
İl Milli Eğitim Müdürlüğü Denetmenler Kurulu Başkanı
ve/veya yardımcısı
İl/İlçe Milli Eğitim Müdürü ve/veya yardımcısı
İl/İlçe müftüsü veya yardımcısı
Ağrı
Katılımcı Gruplar/İller
Adıyaman
Tablo 5
İllere Göre Veri Toplanan Gruplar ve Katılımcı Grupların Dağılımı
30
30
10
30
30
3
3
1
1
1
20
20
5
10
10
3
3
1
2
1
25
25
20
30
25
3
3
1
1
1
24
24
11
15
15
3
3
1
2
1
18
18
5
18
21
2
2
1
1
1
20
20
10
10
10
3
3
1
2
1
23
21
17
10
11
5
4
1
1
1
20
20
10
10
10
3
3
1
2
1
20
20
18
10
10
4
4
2
2
1
45
20
32
39
5
7
2
1
2
41
29
9
20
10
5
3
1
2
1
21
21
12
12
12
4
4
1
2
1
48
40
7
24
24
3
3
1
1
1
24
24
20
15
15
3
3
1
1
1
29
26
6
29
26
11
9
2
2
20
20
14
10
10
3
3
1
1
1
428
378
174
285
278
63
60
19
22
18
2
2
3
-
2
2
2
3
2
1
3
2
3
2
3
-
3
2
3
2
2
2
3
2
2
2
2
2
2
2
2
2
39
28
Batman
Bayburt
Bingöl
Bitlis
Diyarbakır
Erzurum
Gaziantep
Kars
Mardin
Muş
Siirt
Şanlıurfa
Şırnak
Van
Toplam
İmamlar
Belediye Başkanı ve/veya yardımcısı
Muhtarlar
STK ve sendika temsilcileri uzmanı
İlköğretim okulu ve lise velileri
Kanaat önderleri
Aile ve sosyal politikalar il müdürlüğü çalışanları
Vali eşi
(Mülga) Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu
çalışanları
Toplam
Ağrı
Katılımcı Gruplar/İller
Adıyaman
Tablo 5’in devamı
4
1
8
5
60
-
4
2
5
1
40
1
4
1
6
13
66
3
-
4
2
7
6
30
-
4
3
10
5
25
2
6
-
4
1
5
4
33
1
-
4
2
4
6
20
-
4
2
6
2
40
1
7
2
6
6
30
-
4
2
2
2
15
-
4
2
4
4
35
2
-
6
1
6
5
40
2
-
4
1
6
9
65
9
1
-
6
1
6
6
40
-
6
5
5
6
10
-
5
1
6
3
35
-
74
29
92
83
584
17
8
1
2
221
131
231
153
145
133
135
138
147
183
176
155
251
170
176
137
2682
BÖLÜM III
3. Araştırma Bulguları
Bu bölümde 16 ilde gerçekleştirilmiş olan alan araştırmalarından elde edilen ve tablolar halinde
sunulan nitel verilerin analizi sonucunda elde edilmiş olan bulgular incelenmiş ve bu bulgulardan yola
çıkılarak kız çocuklarının okullulaşmasını engelleyen, devamsızlık yapmalarına ve okulu terk
etmelerine neden olan faktörler belirlenmiş ve özetlenmiştir. Verilerin özetlenebilmesi için her bir
ilin raporları incelenmiş ve katılımcıların yüzyüze bireysel görüşmeler ve odak grup görüşmelerinde
dile getirdikleri görüşleri 5 ayrı tema (sosyo-kültürel, ekonomik, politik, aileye ilişkin, kişisel)
çerçevesinde sınıflandırılmıştır. Daha sonra, her bir temanın alt temaları belirlenmiş ve her bir alt
tema altında yer alan faktörler sayılarak çetele tutulmuş böylece alt kategoriler için toplam sayılar
elde edilerek grafik oluşturulmıştur. Grafiklerdeki dikey eksende yer alan rakamlar, her bir tema
altında yer alan faktörlerin katılımcılar tarafından belirtilme sıklığını göstermektedir. Bu işlemlerin
amacı, 16 ilden toplanan verilerden yola çıkılarak, bu illerde kız çocuklarının devamsızlık yapmalarına
ve okulu terk etmelerine neden olan faktörler ile ilgili olarak genel bir resim ortaya çıkarmaktır.
Verilerin analizi aşamasında katılımcılar tarafından belirtilen görüşler; 1) okullulaşma (çocukların
okula gidememe/gönderilmeme), (2) devamsızlık ve okulu terki etkileyen faktörler olarak ele
alınmıştır. Elde edilen bulgular, bu üç temel sorun başlığının birbiriyle çok yakından ilişkili olması
nedeni ile, katılımcıların her bir başlığa ilişkin görüşlerinin benzer olduğunu göstermiştir. Fakat
okullulaşmayı engelleyen nedenler, ileride de görüleceği üzere devamsızlık ve terk nedenlerinden bir
ölçüde farklılaşmaktadır. Ayrıca, verilerin analizi sırasında birçok ifadenin birden fazla başlığın altına
yerleştirilebileceği görülmüştür. Örneğin çocukların çalıştırılması ekonomik nedenler altında
tanımlanabileceği gibi geleneksel yaklaşımlar, yani çocuğa verilen değer veya bakış açısı nedeniyle
sosyo-kültürel nedenler altında da tanımlanabilmektedir. Bu noktada aşağıdaki bölümlerde de
görüleceği üzere bazı nedenler birden fazla başlığın altında yer almıştır. Dolayısıyla, elde edilen
bulgulardan yola çıkılarak, özellikle kızların okullulaşması, devamsızlık yapması ve okulu terk etmeleri
38
konusunun çok karmaşık ve toplumun değişik kesimlerini ilgilendiren bir sorun olduğunun altının
çizilmesinde fayda vardır.
Bu çalışma nitel verilerin sonucunda elde edilen bulguları içerdiği için bu bölümdeki alt temalar ile
ilgili katılımcıların söylediklerinden doğrudan alıntı yapılarak bazı örnekler verilmiştir.
3.1 Okul Çağındaki Kız Çocuklarının Okullulaşmasını Etkileyen Faktörler
Okul çağındaki çocukların, özellikle de kız çocuklarının okullulaşmasının önündeki engelleri belirlemek
amacı ile katılımcılara “Sizce okul çağındaki çocukların özellikle de kız çocuklarının okula
gitmeme/gidememe veya gönderilmeme nedenleri nelerdir?” sorusu soruldu. Bütün katılımcıların bu
soruya verdikleri yanıtlardan elde edilen görüşler farklı temalar altında gruplandığında en sık
belirtilen nedenlerin sosyo-kültürel faktörler altında toplandığı görüldü. Bunu okul ile ilgili faktörler,
aile ile ilgili faktörler, ekonomik faktörler ve politik faktörlerin izlediği görüldü. Grafik 1 her bir
temanın katılımcılar tarafından belirtilme sıklığını göstermektedir. Bu bölümün ilerleyen kısımlarında
her bir temanın altında hangi nedenlerin yer aldığı görülecektir.
39
Grafik 1-Okullulaşmayı Etkileyen Faktörler
800
700
600
Sıklık
500
400
300
200
100
0
3.1.1 Okullulaşmayı etkileyen sosyo-kültürel faktörler
Bulgular çocukların, özellikle kız çocuklarının okullulaşmasını engelleyen sosyo-kültürel faktörlerin
geleneksel yapı, toplumsal cinsiyet algısı, sosyal çevrenin etkisi, namus kavramı, karma eğitim,
mahalle baskısı, eğitimden beklenti, nüfus ile ilgili etkenler, toplum liderlerinin olumsuz telkini gibi alt
temalar altında gruplandığını göstermiştir. Grafik 2 bu faktörlerin hangi sıklıkta dile getirildiğini
göstermektedir.
40
Grafik 2-Okullulaşmayı Etkileyen Sosyo-Kültürel Faktörler
350
300
Sıklık
250
200
150
100
50
0
Grafik 2’de görüldüğü gibi kızların okullulaşmasının önündeki engeller arasında katılımcılar tarafından
en sıklıkla dile getirilenler, geleneksel yapı alt teması altında gruplanmış olan nedenler olmuştur.
Bunları şöyle sıralamak mümkündür:

Erken yaşta evlilik, nişanlılık,

Başlık parası karşılığında evlendirme,

Aşiret sistemi,

Ataerkil toplum yapısı,

Kız-erkek ilişkilerinin hoş karşılanmaması,

Kız çocuklarının okumasının ayıp olduğunun düşünülmesi,

Eğitime önem verilmemesi,

Kan davaları.
41
“Ailenin yapacağı pek bir şey yok. Kendinden öncekiler ne yapıyorsa onlar da
yapıyorlar. Kızlar erken yaşta evlendiriliyor. Devlet bunu önlemeli. Gelişmekte olan
bir ülke ama bence gelişmemiş.” (10. sınıf, Kız)
“Doğuda doğurganlık düzeyi fazla. Zihniyet yapısı farklıdır. Sorunun üç başlıkta
incelenmesi gerekir. Maddi yapı, zihniyet yapısı ve devlet. Bunun en önemlisi
devlettir. Eğer aile çocuğunu göndermiyorsa hapse atmak yerine rehabilitasyon
merkezlerine göndermeli. Eğer baba devlete güvenmiyorsa kızına da güvenmez.
Okutmamasının nedeni ayrıca ya maddi durumdur ya da zihniyettir. Çocuk köyden
ilçeye 3 km yürüyorsa gitmez.” (9. Sınıf, Kız)
İkinci sırada yer alan ve en sıklıkla dile getirilen faktörler ise toplumsal cinsiyet algısı alt teması ile ilgili
olanlardır. ‘Toplumsal Cinsiyet’ kavramı, kadınlarla erkekler arasındaki toplumsal ilişkileri belirli bir
bağlama göre tanımlamakta, erkeklerle kadınlar ve erkek çocuklarıyla kız çocukları arasındaki ilişkiye
ve bu ilişkinin sosyal olarak nasıl kurulduğuna değinmektedir. Toplumsal cinsiyet kısaca, sosyal
yönden kadın ve erkeğe verilen roller, sorumluluklar olarak tanımlanabilir. Bu çalışmada elde edilen
bulgulara göre kızların okullulaşmasını engelleyen ve toplumsal cinsiyet algısı başlığı altında
gruplanan nedenler şunlardır:

Kız çocuklarına değer verilmemesi,

Kız çocuğuna duyulan güvensizlik,

Erkek çocuklara öncelik verilmesi,

Kızlara yatırım yapılmaması,

Kızlar okumaz düşüncesi,

Kızlar okusa ne olacak düşüncesi,

Kızların ev kadını olarak yetiştirilmesi,

Okuyan kızlar değişiyor algısı.
Erkekler iş sahibi olduklarında kızlara bakıyorlar, karılarına. Onların iş sahibi
olmalarına gerek yok.” (İlköğretim Öğrencisi, Erkek)
“Birde çok önem vermiyorlar diyorlar ki, kız çocukları okusa ne olur okumasa ne
olur. Nasıl olsa evlenip eloğluna gidecek. Biz buna niye para harcayalım. Genel
olarak diyorum. Benim ailem için demiyorum.” (Okulu terk etmiş öğrenci, Kız)
42
“Ailem kız çocuğuna masraf etmenin gereksiz olduğunu düşünüyor. Evin büyük kızı
olduğu için kızını göndermeyen anneler var.” (İlköğretim Öğrencisi, Kız)
“Evimiz okula biraz uzaktı. Ben ve erkek kardeşim okula birlikte gidiyorduk. Erkek
kardeşim her seferinde yolda para bulduğunu ve benimle paylaşmak istediğini
söylerdi. Bu durumdan şüphelenmeye başladım. Erkek kardeşime “nasıl olur seninle
birlikte aynı yolu yürümeme rağmen sen para buluyorsun da ben bulamıyorum?”
dedim. Durumu epey bir zaman benden sakladı ve sonra bana gerçeği bir gün
anlattı. Babam erkek çocuğu olduğu için sadece ona para veriyormuş, kardeşim de
bu şekilde davranarak benimle paylaşma yolunu tercih ediyormuş.” (İlköğretim 7.
Sınıf öğrencisi, Kız)
Sosyo-kültürel faktörler altında gruplandırılmış olan nedenlerden sosyal çevrenin etkisi alt teması
içinde yer alan nedenler de şunlardır:

Akran gruplarının olumsuz etkisine ilişkin algılar,

Çevrede okuyan çocuğun az olması, model olmaması,

Köyden göç edenlerin kent ortamına olan güvensizliği,

Uyuşturucu trafiği ve ailelerin korkusu,

Kızların kaçması/kaçırılması,

Medyadaki olumsuz örnekler,

İnternetin olumsuz etkisi,

Okuyan kızların evlenememesi.
Bizim köyde de bir kız vardı. Hani erkek arkadaşlarıyla ilgili duyum vardı. Sen de öyle
şey yaparsın, seni de o yola çekerler gibisinden beni de okuldan almıştı. Öğretmenler
falan çağırdılar babamı ‘dersleri iyi okut dediler’. O da okuttu.” (Lise öğrencisi, Kız)
Sosyo-kültürel faktörler altında yer alan diğer nedenler ise şöyle sıralanmaktadır: Namus kavramı
(kızların okulda tacize uğradığı/uğrayacağı düşünecesi, okul ortamının ahlaki ve manevi değerlere
aykırı bir ortam oluşturacağı düşüncesi, okula giden kızlar hakkında dedikodular yapılması); karma
eğitim (belli bir yaştan sonra kız ve erkeklerin aynı okulda okumasının istenmemesi), mahalle baskısı
(kız çocuklarını okutanlara iyi gözle bakılmaması), eğitimden beklenti ( eğitimin istihdam
yaratamaması, kız çocukları okusa da hakkını alamaz düşüncesi) nüfus kaydı olmadığı veya geç kayıt
43
yaptırıldığı için okula kayıt yaptırılamaması, toplum liderlerinin (şeyh ve aşiret liderlerinin) olumsuz
yöndeki telkinleri ve aile büyüklerinin kızlarını okula gönderen aile üyelerine baskı yapması.
“Ben kızımı Anadolu lisesine verdiğim zaman babam benimle üç yıl konuşmadı.
Hadi babam eski kafalı abim vardı benden dokuz ya da on yaş büyük o bile bir yıl
konuşmadı yani küstüler benden. Niye kızımı okula verdiğim için öyle bir kanaat
vardı. Hala var mıdır? Mutlaka vardır. Ama şu an çok az kalmıştır.” (Baba )
3.1.2 Okullulaşmayı etkileyen okul ile ilgili faktörler
Araştırma bulguları, çocukların özellikle kız çocuklarının okullulaşmasının önündeki engellerden
önemli bir kısmının okul ile ilgili faktörler olduğunu göstermiştir. Bunlar okulun fiziksel ve sosyal
olanakları, okul ortamı, eğitim uygulamaları, taşımalı eğitim, okul yöneticileri ve öğretmenlerin
olumsuz tutum ve davranışları, eğitim programlarının özellikleri, öğretmenlerin özellikleri, yatılı
okullar, özellikle ortaöğretim kurumlarının yaygın olmaması nedeni ile okula erişememe, okul-veli
işbirliğinin yetersizliği ve değişik eğitim kademelerinin öğrencileri bir sonraki kademeye
hazırlayamaması gibi alt temalar altında gruplandırılmıştır (Grafik 3).
Okulların fiziksel ve sosyal olanakları kategorisinde yer alan ve kızların okullulaşmasını etkilediği için
sıklıkla belirtilen nedenler şunlardır:

Kalabalık sınıflar,

Ders araç-gereç yetersizliği,

Sosyal ve kültürel etkinliklerin olmaması,

Okulların koşulları arasındaki eşitsizlikler,

Okulların öğrenciler için cazibe merkezi olmaması.
“Bazı köy okullarımızda öyle binalar var ki tavuklarımız bile durmaz. Oradaki
öğretmenler ve öğrenciler nasıl dursun…” (Mahalle muhtarı)
“Okulların mimarisi çekici değil. Bir mabedi andırıyor adeta. Yeni okullar yapılmaya
çalışılıyor ama içerisi, bahçesi yapılmıyor. İdareciye yükleniyor. İdareci bir nevi
müteahhit oluyor. Oyun alanlarının yetersizliği, Okullardaki tel örgüler öğrencileri
okula çekmiyor.” (STK)
44
“ Kenar mahalle okullarına ödenek sağlanmıyor. Diğer okullara ödenekler çok fazla
ayrılıyor. Böyle bir ayırım sözkonusu.”(Veli)
Okulların ortamları da katılımcılar tarafından kızların okullulaşmasını engelleyen etkenler arasında
sıklıkla belirttikleri nedenler olarak ortaya çıkmıştır. Okul ortamına ilişkin belirtilen nedenler söyle
sıralanabilir:

Okulların güvensiz yerler olması,

Akran gruplarının olumsuz etkileri,

Okul çevresinde şiddet olaylarının yaşanması,

Kadın öğretmenlerin az olması,

Öğretmenlerin öğrencilerden çekinmesi,

Okul içinde madde bağımlılığının artması,

Okullarda erkek öğrencilerin baskın olması.
“Kızlar ayrı okulda olursa daha rahat okurlar ve daha güvenli olur. Çünkü kapıda
güvenlik olur. İsteyen girip çıkamaz. Öğrenciler de rahat eder, öğretmen de, aileler
de. Dışardan yabancı çok giriyor ve okul içine uyuşturucu madde sokuyorlar. Birbirini
bıçaklayan da oluyor…” (Anne)
45
Sıklık
Grafik 3-Okullulaşmayı Etkileyen Okul İle İlgili Faktörler
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Okullardaki eğitim-öğretim uygulamaları de kızların okula gitmeme/gidememe nedenlerini
oluşturmaktadır. Bu grup altında yer alan nedenler şöyledir:

Ödevlerin fazla olması,

Okulun sıkıcı olması,

Psikolojik Danışma ve Rehberlik hizmetlerinin yetersiz olması,

Okul süresinin uzun olması ve derslerin erken başlaması,

Devamsızlık takip sisteminin iyi işlememesi,

Engelli öğrencilere yeterli olanak sağlanmaması,

Okulların öğrencileri yeterince güdüleyememesi,
46

Sınav kaygısı,

Okullarda öğrencilerden istenen ek araç-gereç ve materyaller,
Araştırma bulgularına göre taşımalı eğitim uygulamaları da kızların okullulaşması önündeki
engellerden biri olarak ortaya çıkmaktadır. Taşımalı eğitimin kapsamının dar olması, her köyde okul
bulunmaması ve okulların köylere uzak olması dolayısıyla kızların taşımalı sistem ile okula
gönderilmek
istenmemesi
gibi
nedenler
katılımcılar
tarafından
belirtilen
okula
gidememe/gönderilmeme nedenleri arasındadır.
“Öyle köy var ki Bayburt’a 60 km. Adam buradan çocuğunu okumaya göndermiyor.
Göndermiyor kız çocuğunu diyor ki ‘sen otur evinde aşağı. Servisle gideceksin,
geleceksin . Gözümüz görmüyor, kulağımız duymuyor’.”(Muhtar)
Ülkenin diğer bölgelerinde de benzer şekilde uygulanan eğitim programlarının özellikleri de kızların
okullulaşmasını etkileyen faktörler olarak ortaya çıkmaktadır. Bunlar:

Eğitim programlarının yoğun olması,

Eğitim programların sık sık değişmesi,

Eğitim programların öğrencilerin günlük yaşamlarına ilişkin bilgi ve beceri geliştirmelerine
olanak sağlamaması,

Eğitim programlarının bölgesel ihtiyaçlara karşılık verememesi,

Eğitim programlarının çok dilli ve çok kültürlü eğitim anlayışına uygun olmaması,

Ezbere dönük eğitim uygulamaları,

Eğitim programlarında dini bilgilerin az yer alması,
Okullarda yönetici ve öğretmenlerin öğrencilere karşı olan tutum ve davranışları öğrencilerin okula
gitmeme nedenleri arasında yer almıştır.

Öğretmenlerin şiddet uygulaması,

Okula ve öğretmenlere güvenmeme,

Öğretmen-öğrenci iletişim eksikliği,
47

Öğretmenler ve öğrenciler arasında duygusal ilişkiler yaşanmış olması,

Öğretmenlerin sosyal çevreye uyum sağlayamaması,

Başarısız öğrencilerin öğretmenler tarafından dışlanması,
“Öğretmenler ‘Siz zaten düşük puanla gelmişsiniz’ diyerek aşağılıyorlar ve
azarlıyorlar bu yüzden onlarda okula gelmek istemiyorlar.” (Lise öğrencisi, Kız)
Yukarıdaki yönetici ve öğretmen tutum ve davranışlarının yanı sıra bu illerde çalışan öğretmenlerin
özellikleri de okullulaşma oranını düşüren etkenler olarak katılımcılar tarafından dile getirilmiştir. Bun
nedenler şöyle sıralanmıştır:

Öğretmen sirkülasyonunun fazla olması,

Öğretmenlerin deneyimsiz olması,

Öğretmen niteliğinin düşük olması,

Öğretmenlerin sayı olarak yetersizliği,

Branş öğretmenlerinin yetersiz olması,

Öğretmenlerin barınma problemleri.
“Bu dönem 17 stajer öğretmenle yeni döneme başladık. Öğretmenler zorunlu
hizmetlerini yapmak için buraya geliyorlar ve buraya alışmadan, burayı tanımadan,
eş durumundan dolayı tekrar geri gitmenin hesabını yapıyorlar. Bu durum eğitim
kalitemizi olumsuz yönde etkiliyor. Bunun sonucunda da öğrencilere ilgisiz
davranıyorlar. Bundan dolayı öğrenci okula gelmek istemiyor.”(Lise Müdürü).
“Öğretmenlerin üstüne çok geliniyor emek sarf ediyoruz ancak iyi şeyleri görmek
yerine hep eleştiri merkezli. Bu bizim motivasyonumuzu, idealistliğimizi yitirmemize
neden oluyor.” (İlköğretim Öğretmen)
“Milli Eğitimde öğretmenlerin değersizleştirilmesi, tatil konusu, maaşların farklı
boyutta yansıtılması öğrencinin gözünde olumsuzlaştırıyor. Dersler ağır. Özellikle 9.
sınıf ağır geliyor. 4 yılın müfredatı 1 yıla sıkıştırılmış.”(Lise Öğretmen)
48
Yukarıda belirtilen etkenler dışında katılımcıların kızların okullulaşma oranını düşüren nedenlerden
biri de yatılı okul uygulaması ile ilgili olarak yaşanan bazı sorunlar olmuştur:

Öğrenci yurtlarının yeterli olmaması,

Yurt ve pansiyonların iyi yönetilememesi,

Yatılı Bölge İlköğretim Okullarının (YİBO) azalması,

Çocukların yatılı okula gitmek istememesi,

Kızlara yönelik pansiyonların olmaması.
Araştırma bulguları araştırma yürütülen illerde yeterli sayıda ortaöğretim kurumu özellikle meslek ve
kız meslek liseleri, teknik liselerin, imam hatip liselerinin ve spor ve sanat liselerinin olmamasının
kızların özellikle ortaöğretime devam etmelerini engellediğini göstermiştir. Bunlara ek olarak okul-veli
işbirliğinin olmaması ve değişik eğitim kademelerinin başarısızlıkları (ilköğretim hedeflerine
ulaşamadığı için öğrencileri ortaöğretime hazırlayamaması, okulöncesi eğitim süresinde Türkçe’yi
kullanma becerisinin yeterince geliştirilememesi, okulöncesi eğitimin yaygın olmaması vb.) gibi
nedenler kızların okullulaşma oranını düşüren etkenler arasında yer almaktadır.
3.1.3 Okullulaşmayı etkileyen aile ile ilgili faktörler
Araştırma bulguları, kız çocuklarının okula gidememesinde/gönderilmemesinde aile ile ilgili
nedenlerin de önemli bir yer tuttuğu göstermiştir. Bu nedenlerin hangi sıklıkta belirtildiği Grafik 4’de
gösterilmektedir. Ailelerin eğitime karşı tutumu, anne babaların çocukları ile ilgili endişeleri, ailelerin
değerleri, aile yapısı, anne babanın eğitim düzeyi, baba baskısı gibi faktörler kızların okula
gidememesi/gönderilmemesinde etkili olmaktadır. Bunların arasında en çok belirtilen nedenler
ailelerin eğitime karşı tutumu başlığı altında gruplanmıştır. Bu başlık altında gruplanan nedenler şöyle
sıralanmıştır:

Ailenin eğitime önem vermemesi,

Ailelerin eğitim konusunda yeterli bilince sahip olmaması,

Ailelerin çocuklarına karşı ilgisizliği,
49

Ailelerin eğitimden beklentilerinin düşük olması.
Grafik 4-Okullulaşmayı Etkileyen Aile İle İlgili Faktörler
120
100
Sıklık
80
60
40
20
0
Araştırma bulguları ailelerin çocukları, özellikle de kız çocukları ile ilgili endişelerinin onları okula
göndermemeyi tercih etmelerinde önemli olduğunu göstermiştir. Bu başlık altında yer alan nedenler
şunlardır:

Kız çocukların evden uzaklaşmasını istememe,

Yatılı eğitime karşı olumsuz bakış açısı,

Karma eğitime güvenmeme/istememe,

Okullara ve çevresine güvenmeme,

Olumsuz akran etkisinden çekinme,
50

Taşımalı sisteme olumsuz bakış açısı,

Kızların gönül ilişkisi yaşayabileceği endişesi.
“Medyada yer alan aile ve okul dizilerinin aileleri ciddi boyutlarda tedirgin etmekte
ve çocuğunu okula göndermede tereddütler yaşamaktadır.”(İl Müftüsü).
“Çevre bozuk, başlarına kötü şeyler gelebilir. Bu yüzden çocuklarımı dışarı bırakmak
istemiyorum. Çocuk dışarıda sorumsuz oluyor.” (Veli)
Ailelerin sahip olduğu değerler de kızların okullulaşmasını etkileyen faktörler olarak ortaya çıkmıştır.
Bu nedenler detaylı incelendiğinde bunların toplumsal cinsiyet algısı ile çok yakından ilişkili olduğu
görülmektedir:

Kız çocuklardan beklentinin düşük olması,

Erkek çocukların güç unsuru olarak kabul edilmesi,

Kızların korunması gerektiği düşüncesi,

Ergenlik çağına girmiş olan kızların okula gitmemesi gerektiği düşüncesi,

Kız çocuklarının 2. sınıf insan olarak görülmesi,

Okulun kızların ahlakını bozacağı düşüncesi.
Aile yapısı da kızların okullulaşmasını etkileyen faktörler olarak ortaya çıkmaktadır. Kalabalık ailelerin
çocuklarının hepsini okula göndermede güçlük çekmesi, geniş aileler,
parçalanmış aileler bu
nedenlerden öne çıkanlardır.
Anne babanın eğitim düzeyinin düşük olması, özellikle babaların ve bazen amcaların kızları okula
göndermek istememesi gibi etkenler de kızların okullulaşması önündeki engellerdendir. Evde veya
aile çevresinde okula gitmiş olan başka kız çocuklarının olmaması da kızların okullulaşmasını etkileyen
etkenlerden biri olarak görülmektedir. Araştırma bulguları ailede büyük çocuk olan kızların,
kardeşlerine bakması ve ev işlerinin sorumluluğunu alması nedeni ile okula gönderilmediklerini
göstermiştir. Aynı zamanda, aile içinde hasta olan aile üyelerinin olması ve kız çocuklarının onlara
bakmak zorunda kalması da okula gidememelerine neden olmaktadır.
51
3.1.4 Okullulaşmayı etkileyen ekonomik faktörler
Kız çocuklarının okula gidememe nedenleri arasında ekonomik faktörler önemli bir yer tutmaktadır.
Katılımcılar tarafından dile getirilen ekonomik nedenler yoksulluk, çocuk işçiliği, mevsimsel göçler,
işsizlik, erkek çocukların çalışmak zorunda kalması ve kızların ev işlerinde çalıştırılması olarak
gruplanmıştır. Grafik 5 bu nedenlerin hangi sıklıkla dile getirildiğini göstermektedir. Grafik 5’de de
Görüldüğü gibi ekonomik nedenler arasında en çok yoksulluk kızların okula gidememe nedeni olarak
ortaya çıkmaktadır. Yoksulluk ile ilişkili olarak belirtilen nedenler şöyledir:

Geçim sıkıntısı,

Okul araç-gereçlerini sağlayamama,

Ulaşım masraflarını karşılayamama,

Harçlık alamama.
“Parasızlık nedeniyle okula gidemiyorlar” (İlköğretim Okulu, Öğrenci)
Burada ne bir fabrika var ne bir iş. Buradaki insanlar yazın çalışabildikleri kadar
kazanıyorlar. Ekonomik sıkıntı had safhada.” (Baba)
Elinde maddiyatı olmayan baba, kızına elbise alamıyor, harçlık veremiyor. Çocuklar da
okulda kendini ezik hissediyor. Bu durumdan çocuk da aile de etkileniyor.” (Mahalle
muhtarı)
“Ailelerin ekonomik imkansızlığı... mağdurdur... kırsal bölgedir... adamlar fakirdir...
Kızın bir yıllık masrafı, elbisesidir, ayakkabıdır, kitabıdır, vatandaşa çok zor gelir.”
(Muhtar)
52
Grafik 5-Okullulaşmayı Etkileyen Ekonomik Faktörler
250
Sıklık
200
150
100
50
0
Çocukların okullulaşmasını engelleyen ve ikinci derecede sıklıkla belirtilen ekonomik nedenler çocuk
işçiliği altında toplanmıştır. Bunlar şöyle sıralanmıştır:

Çocukların çalıştırılması,

Çocukların ailelerine destek olma isteği,

Çocukların daha kolay iş bulabilmesi,

Kırsal alanda çocukların tarım ve hayvancılık işlerinde çalışması.
Mevsimsel göçler de sıklıkla belirtilen nedenler arasında yer almaktadır ve çocuk işçiliği ile yakından
ilgilidir. Bu gruptaki nedenler arasında çocukların aileleri ile birlikte mevsimlik tarım işçisi olarak göç
etmeleri ve bazı çocukların da başka şehirlere çalışmak üzere gitmesi yer almaktadır. Bunların
yanında erkek çocukların aile bütçesine katkıda bulunmak için çalışma isteği ve kız çocuklarının
53
genellikle ev işlerinde ve bazı durumlarda tarımda çalıştırılması da kızların okullulaşmasını engelleyen
ekonomik nedenler arasındadır.
“En büyük neden çocuk işçiliği, çocuklar mevsimlik işçi olarak çalıştırılıyorlar. Mayıs
ayının 15’inden itibaren devamsızlık %50 oranında düşer, çocuklar tarım işçisi olarak
kullanılıyor.” ( İlçe Milli Eğitim Müdürü)
"Bizim mahalle nüfusu 4000'dir. Bakın şimdi nüfusu sayalım 2000 kişiyi
bulamazsınız. Yarısı çoktan Yozgat'a, Kayseri'ye Adana'ya pancara pamuğa işçiliğe
gitmişlerdir.” (Mahalle Muhtarı)
3.1.5 Okullulaşmayı etkileyen kişisel faktörler
Araştırma bulguları okullulaşma oranını etkileyen faktörlerden bazılarının kişisel nedenler altında
toplanabileceğini göstermiştir. Bunlar içinde en çok belirtilen nedenler şunlardır:

Çocuğun bir hedefinin olmaması ,

Okula karşı ilgisizlik, okulu sevmeme,

Ailesine yük olmak istememe,

Başaramamaktan korkma,

Türkçeyi anlamakta güçlük çekme,

Özel eğitim ihtiyacının karşılanamaması,

Fiziksel olarak büyük olma, büyük görünme,
Katılımcılar ayrıca medyanın kötü model olmasının, Şartlı Eğitim Yardımı uygulamasının sağlıklı
işlememesinin, okulların yakınında internet kafelerin olmasının ve sert iklim koşullarının çocukların
okula gitmesi/gönderilmesi önündeki diğer engellerden olduğunu dile getirmişlerdir.
3.1.6 Okullulaşmayı etkileyen politik faktörler
Kız çocuklarının okula gidememe/gönderilmeme nedenleri arasında politik faktörler de yer
almaktadır. Bu konuda katılımcılar tarafından dile getirilen faktörler, eğitim politikalarına olan
54
güvensizlik, kılık kıyafet sorunu, dil problemi, güvenlik ve terör, devlete güvensizlik ve siyasi görüşler
gibi başlıklar altında gruplanmıştır (Grafik 6).
Okula devam etme konusunda hukuki yaptırımların uygulanamaması, okul kapatmalar ve kurumlar
arası işbirliği gibi nedenler da az sayıda katılımcı tarafından belirtilen nedenler olarak ortaya çıkmıştır.
“Bingöl’deki çoğu aile, devlet yapısından dolayı, sistemden kaynaklı olarak da
göndermiyor. Boşaltılan köylerdeki vatandaşın devlete olan güveni kalmamış.
İktidar, ekonomik yardımla okullaşma oranını yükseltebilir.” (Öğretmen)
“Bu coğrafyada 30 yıldan beri bir terör ve şiddet olayı var… Terör eğitime darbe
vurdu. Yaşı büyük olan birçok kişi Türkçe bilmiyor. Çoğu ailelerde başörtü faktörü
yüzünden çocuklarını okula göndermiyor…” (Kanaat önderi)
Sıklık
Grafik 6-Okullulaşmayı Etkileyen Politik Faktörler
35
30
25
20
15
10
5
0
55
3.2 Kız Çocukları Arasında Devamsızlık ve Okulu Terki Etkileyen Faktörler
Okula giden çocukların özellikle de kız çocuklarının devamsızlık yapmalarının ve okulu terk
etmelerinin nedenlerini katılımcıların bakış açısından belirlemek amacı ile onlara “Sizce okula giden
öğrencilerin özellikle kız öğrencilerin devamsızlık yapma nedenleri nelerdir?” , “Sizce öğrencilerin,
özellikle kız öğrencilerin okulu terk etmelerinin nedenleri nelerdir?” soruları soruldu. Bütün
katılımcıların bu iki soruya verdikleri yanıtlar çok benzer olduğu için devamsızlık ve okul terk
nedenlerine ilişkin görüşler birlikte analiz edildi. Katılımcıların bu konulardaki görüşleri gruplandığında
en sık belirtilen nedenlerin okul ile ilgili faktörler altında toplanan nedenler olduğu görüldü. Bunu aile
ile ilgili faktörler, ekonomik faktörler, sosyo-kültürel faktörler, kişisel faktörler ve son olarak da politik
faktörlerin izlediği görüldü (Grafik 7).
“Bir kızımız dışarıda bir erkekle konuştuğu için ailesi onu okuldan aldı. Erkek bir
öğrencimiz kur’an kursuna gideceğim deyip okuldan tasdiknamesini aldı. Bir diğeri
ise köyde hayvanlara bakacağım gerekçesiyle okulu bıraktı… Bazı öğrenciler 2 yıl üst
üste başarısız olduğu için bazıları da göç nedeniyle okulu terk eder...” (Müdür Yrd.)
Araştırma bulguları, kızların okullulaşmasının yani okula gidememe veya gönderilmemelerinin daha
çok sosyo-kültürel faktörlerle ilgili olduğunu, buna karşılık, kızların okulda devamsızlık yapması ve
okulu terk etmesinde daha çok okul ile ilgili faktörlerin etkili olduğunu göstermiştir. Bu bulgudan
şöyle bir sonuç çıkarmak mümkündür. Sosyo-kültürel engelleri aşarak bir şekilde okula gidebilmiş
olan kız çocuklarının bir kısmı okulun onlara, eğitimlerine devam etmelerini sağlayacak motivasyonu
artırmak ve geliştirmek için gerekli ortamı sağlayamaması nedeni ile devamsızlık yapmakta ve sonra
da okulu terk etmektedir.
“Okulu terk nedenleri kız çocukların erken evlendirilmesi, başarısızlık, yanlış
inançlardan doğan kaygılar, kültürel nedenler, ekonomik durumlar…” (İl Milli Eğitim
Müdürü)
56
Grafik 7-Devamsızlık ve Okulu Terkini Etkileyen Faktörler
900
800
700
Sıklık
600
500
400
300
200
100
0
3.2.1 Devamsızlık ve okulu terki etkileyen okul ile ilgili faktörler
Okula giden öğrencilerin devamsızlık yapmaları ve okulu terk etmelerinin okul ile ilgili nedenlerine
daha detaylı olarak bakıldığında en sık dile getirilen nedenlerin okuldaki yönetici ve öğretmenlerin
tutum ve davranışları ile ilgili nedenler olduğu görülmüştür (Grafik, 8). Bu nedenleri okul ortamı,
okulun fiziksel ve sosyal olanakları, eğitim programları, öğretmen özellikleri, eğitim uygulamaları
yatılı okullar, ortaöğretim kurumlarının yetersizliği, taşımalı eğitim, devamsızlık takibinin etkili
57
yapılmaması, öğretim kademelerindedeki nitelik sorunu ve okul-aile işbirliğinin yetersizliğine ilişkin
nedenler izlemektedir.
Araştırma bulguları öğrencilerin devamsızlık yapmaları ve okulu terk etmelerinde yönetici ve
öğretmenlerin tutum ve davranışları ile okul ortamına ilişkin nedenlerin oldukça etkili olduğunu
göstermiştir. Yönetici ve öğretmenlerin tutum ve davranışları ile ilgili nedenler şöyle sıralanmaktadır:

Öğretmen veya yöneticilerin öğrencilere şiddet uygulaması,

Öğretmen-öğrenciler arasında iletişim eksikliği,

Öğretmen ve yöneticilerin öğrenciye karşı yanlış tutum ve davranışları,

Öğretmenlerin öğrenciler arasında ayrımcılık yapması,

Öğretmen ve öğrenci arasında yaşanan duygusal ilişkiler,

Öğretmenlerin sosyal çevreye uyum sağlayamaması.
“Senden adam olmaz git şimdiden kendine çalış’ diyen öğretmenin derslerine
girmezdim.” (Okulu terk etmiş öğrenci, Erkek)
“Yirmi tane öğrencin varsa sekiz dokuzuna sırtını dönmüşsündür. Niye onlar
başarısızdır. Düşük not almıştır. Konuşmazlar, derse katkı yapmazlar.Dolayısıyla
öğretmen de bunlara sırtını dönmüştür. Sınıf ortamında, koridoro çıktığı zaman, okul
genelinde bu çocuklar öyle çocuklardır. Her zaman başarılı çocuklar onurlandırılır,
ödüllendirilirler. O tür çocuklar şey yapılmaz. Bir manada çocukların hayattan
kopmasını, psikolojik bunalıma girmesini engellemek için elimizden geleni
yapmıyoruz. Veli bakıyor ki bundan bişey olacağı yok o zaman o da sırtını dönüyor.”
(İlköğretim okulu yönetici, Erkek)
Her konuda kısıtlanıyoruz. Şunu yapmayın, erkeklerle konuşmayın, kahkaha atmayın
diyorlar.” (10. Sınıf öğrencisi, Kız)
“Çocuğa sürekli sen geri zekalısın demesi çocuğu okuldan soğutur. Telefon
yüzünden öğretmen bir kıza tekme atmıştı. Ben olsam okulu bırakırdım.” (9. Sınıf
öğrencisi, Kız)
“Arkadaşıma sebepsiz vuran öğretmen ile tartıştım. 3 kez bana vurunca elini tuttum
hocanın. Sonra idareye götürdü ve idare bana fiziksel şiddet uyguladı. Okuldan
ayrıldım.” (Okulu Terk eden Öğrenci, Erkek)
58
Grafik 8-Devamsızlık ve Okulu Terki Etkileyen Okul İle İlgili Faktörler
160
140
120
Sıklık
100
80
60
40
20
0
Bunların yanında yönetici ve öğretmen tutum ve davranışları ile çok yakından ilgili olan diğer bir
faktör de okul ortamı olarak ortaya çıkmaktadır. Kızların devamsızlık yapmaları ve okulu terk
etmeleri/alınmalarına neden olan ve okul ortamı altında gruplanan nedenler şöyle sıralanabilir:

Okulda güvenlik sorunlarının olduğunun düşünülmesi,

Okuldaki akran gruplarının çocuk üzerindeki olumsuz etkisi,

Okul çevresinde şiddet olaylarının yaşanması,

Kadın öğretmenlerin az olması nedeni ile kızların rahat hissetmemesi,

Öğrencinin kendini okula ait hissetmemesi,

Okul içinde ve çevresinde uyuşturucu kullananların bulunması,
59

Okul çevresinde okul ile ilgili olmayan kişilerin dolaşması.
Okula ilişkin nedenler arasında okul ortamı ile yakından ilgili diğer bir faktörün de okulun öğrencilere
sunduğu fiziksel ve sosyal olanaklar olduğu görülmektedir. Bu faktör altında gruplanan ve devamsızlık
ve okulu terkler ile ilgili olduğu katılımcılar tarafından sıklıkla dile getirilen nedenler şunlardır:

Okulların öğrencileri cezp etmemesi,

Kalabalık sınıflar,

Ders araç gereçlerinin yetersiz olması,

Sosyal ve kültürel aktivitelerin olmaması veya çok az olması,

İlin değişik bölgelerinde bulunan okulların koşulları arasındaki eşitsizlikler.
“Okul dört duvar ve bir kara tahtadan ibaret değildir, ama bizim okullarımız sadece
bundan ibaret. Öğrenciye gerekli imkânları sunamıyoruz.” (İlköğretim okulu,
Öğretmen)
“İlde spor salonu, resim salonu, müzik salonu kütüphanesi olan okul yok.”
(İlköğretim okulu, Yönetici)
“Hepimizin kendini göstereceği bir alan vardır. Bu koşullar sağlanmıyor. Biz
prefabriklerde ders görüyoruz. Kışın çok soğuk, yazın da çok sıcak ve pis kokular
geliyor. Tabletlerden bahsediliyor ama biz daha kara tahtalarda ders görüyoruz…
Devlet en büyük sorundur, okullaşmada.” (10. Sınıf öğrencisi, Kız)
“Öğrenci enerjisini okulda atamıyor. Hiçbir sosyal aktivite olmadığı için dışarıya ilgi
duyuyor ve devamsızlık oluyor. Kızlarımız evde ev işi yapıyor okulda ise ders
çalışıyor...” (Öğretmen)
“Kışın elektrik kesilmeleri çok sık oluyor. Kaloriferler yanmıyor ve çocuklar
hastalanıyor. Kış şartlarından dolayı okul tatil ediliyor ve köydeki öğrencilerle
beraber bizim öğrencileri de etkiliyor… Taşımalı eğitim biterse bizim ilçedeki
öğrenciler için iyi olur.” (Baba)
Okullarda uygulanan eğitim programlarının özellikleri de öğrencilerin özellikle kızların devamsızlık
yapmaları ve okulu terk etmelerinde önemli nedenlerden biri olarak ortaya çıkmaktadır. Katılımcılar
tarafından sıklıkla belirtilen bu özellikler şöyle sıralanmıştır:

Eğitim programlarının yoğunluğu,

Eğitim programların sık sık değişmesi,
60

Eğitim programlarının çocukların günlük yaşamına ilişkin bilgi becerilerin geliştirilmesine
uygun olmaması,

9. Sınıf programının yüklü ve derslerin zor olması,
“Okullarda çocuklara hayatı öğretmiyoruz. Aile bu durumdan rahatsız ve mutlu
değildir. Hayatı öğretemediğimiz için çocuklarda yabancılaşma olur. Okulu bitiren
bir çocuğun mesleği olmuyor. Kendine yabancılaştığı için farklı yerlere saplanıyor.
Aile bu durumdan korkup çocuğunu okula göndermiyor.” (STK Temsilcisi)
Yukarıda belirtilen öğretmenlerin tutum ve davranışları, katılımcılar tarafından, çocukların
devamsızlık yapma veya okulu terk etme nedenleri arasında sıklıkla dile getirilmiştir. Belirtilen bu
özellikler daha çok öğretmen yetiştirme ve istihdam etme politikaları ile ilgili gibi görünmelerine
rağmen, herhangi bir okulda, okul ortamı, öğrenci-öğretmen ilişkisi ve dolayısıyla eğitimin kalitesini
doğrudan etkileyebilecek özellikler olduğu için okula ilişkin nedenler altında gruplanmıştır. Bunlar
şöyle sıralanabilir:

Okullarda yaşanan öğretmen sirkülasyonu,

Deneyimsiz öğretmenlerin fazla olması,

Ücretli öğretmenlerin çalıştırılması,

Öğretmenlerin sayı olarak yetersizliği,

Branş öğretmenlerin yetersiz olması,

Öğretmenlerin barınma sorunları.
“Öğretmen köylü etkileşimi yok, lojmanı yetersiz, öğretmenler köyde ikamet
edemiyor bu nedenle öğrencilerle etkileşimi azalıyor, velilerden uzaklaşıyor”
(İlköğretim okulu, Öğretmen)
Kars’ta okullarda sürekli bir öğretmen sürkilasyonunun var, öğrencilerin sürekli
öğretmen değiştirmesi nedeniyle başarı düşmekte bu nedenlede öğrenci başarısız
görünmekte” (İlköğretim okulu, Yönetici)
Eğitim programlarının özelliklerinin yanında, okulda eğitim-öğretim ile ilgili uygulamalar, öğrencilerin
okulda kendilerini rahat hissetmesi ile birlikte başarılı olmalarını etkileyen etkenlerdendir. Bu nedenle
katılımcılar okullarda gerçekleşen bazı uygulamaların, kızların devamsızlık yapmalarına ve okulu terk
61
etmelerine neden olduğunu düşünmektedir. Katılımcıların bu konuda sıklıkla dile getirdikleri görüşleri
şunlardır:

Ödevlerin fazla olması,

Okulun sıkıcı olması,

Psikolojik danışma ve Rehberlik hizmetlerinin yetersizliği,

Engelli öğrencilere yeterli olanak sağlanmaması,

Okul süresinin uzun olması,

Öğrencilere burs ve kredi olanaklarının sağlanmaması,

Başarısız öğrenciler ile ilgilenilmemesi,

Liseye giden öğrencilere yönelik oryantasyon eksikliği,

Üniversite sınavlarına çalışmak için devamsızlık yapılması,
Yatılı Bölge İlköğretim Okulları (YİBO) nüfusun az ve dağınık olduğu yerleşim yerlerinde (köy, mezra,
kom, oba) zorunlu eğitim çağına gelmiş yoksul veli çocuklarının sekiz yıllık eğitim ihtiyaçlarını
karşılamak amacıyla kurulan yatılı okullardır (http://tedp.meb.gov.tr ). Bu okullar ilköğretim çağındaki
kız ve erkek çocuklarının okullulaşmasında önemli yer oynamaktadır. Bunların yanında bu çalışmaya
katılanların bakış açısından, kızların okula gönderilmemesi, devamsızlık yapması ve okulu terk
etmesinde yatılı okula gidiyor olmanın ve yatılı okulların sorunlarının etkileri olduğu ortaya
çıkmaktadır. Yurtların yeterli olmaması, iyi yönetilememesi, kızlara ayrı pansiyon olmaması gibi
nedenler özellikle kız çocuklarının okuldan alınmasına neden olmaktadır.
“Yibo’larda özellikle devamsızlık yapanların büyük oranının kızlar olduğunu
görüyoruz.” (Denetmen)
İl ve ilçedeki ortaöğretim kurumlarının sayı ve tür olarak yetersiz olması da katılımcılar tarafından
kızların okulu terk etmesinde veya liseye devam etmemesinde etkili olan nedenler arasında
belirtilmiştir. Katılımcılar ortaöğretimin bu yıla kadar zorunlu olmaması, kız meslek ve diğer mesleki
ve teknik liselerin sayılarının az olması ve akademik liselerin gelecek için yarattığı kaygı gibi
62
nedenlerin kızların ortaöğretime devam etmemesi ve okulu terk etmesinde etkili olduğunu
belirtmişlerdir.
“Çocuğum yaklaşık 5 km. yürüyerek okula geliyor. Diğer okullara gidemiyorlar.” (Veli)
“Çocukları erken kaldırma sorun oluyor özellikle kış aylarında hava daha
aydınlanmadan çocukları uyandırıp okula gönderiyoruz.”(Veli)
Bulgular taşımalı eğitimin kapsamının dar olması, yakın çevrede okul olmaması nedeni ile taşımalı
eğitim yapılması, kızların taşımalı sistem ile gönderilmek istenmemesi gibi nedenlerin özellikle kız
öğrencilerin devamsızlık yapması ve okulu terk etmesinde etkili olduğunu göstermektedir.
“Köyden gelen lise 10. ve 11. sınıf öğrencilerine servis imkanının verilmemesi
yüzünden okula gelemeyenler var.” (İlköğretim Öğrenci)
Devamsızlık takibinin etkili yapılmaması veya devamsızlığa göz yumulması, öğretim kademelerindeki
nitelik sorununun bir sonraki kademeyi etkilemesi (örneğin ilköğretimin hedeflerine ulaşmaması, okul
öncesi eğitimin yaygın olmaması ve eğitim çıktılarının beğenilmemesi) ile okul aile işbirliğinin yetersiz
olması, ikna ekiplerinin olmaması kızların devamsızlık yapması ve okulu terk etmesinde belirtilen
diğer nedenler arasında yer almaktadır.
“Nedenlerden birisini çocukların mevsimlik işçi olarak başka illere götürülüp
çalıştırılmalarıdır. Okullara düzenli devam etmeme ve okul yönetimi tarafından
takip edilmemesi sonucu çocuk okuldan soğuyor, tekrar belli düzeyi yakalaması
zorlaşıyor, sınıftan geri kalıyor ve başarısız oluyor. Bu durum çocuğun okuldan
uzaklaşmasına neden oluyor. Ailesine de herhangi bir
yaptırım
uygulayamıyoruz.”(Kaymakam)
3.2.2 Devamsızlık ve okulu terki etkileyen aile ile ilgili faktörler
Öğrencilerin özellikle de kız öğrencilerin devamsızlık yapması ve okulu terk etmesinde aile ile ilgili
faktörler katılımcılar tarafından en sık belirtilenlar arasında, okul ile ilgili faktörlerden sonra ikinci
sırada yer almaktadır. Aile ile ilgili nedenler belirtilme sıklığına göre şu başlıklar altında gruplanmıştır:
Ailenin eğitime karşı tutumu, ailenin değer sistemi, kızların aile içinde üstlendiği roller, aile üyelerinin
63
eğitim düzeylerinin düşük olması, aile yapısı, baba baskısı, ailelerin endişeleri, aile içi sorunlar ve
hastalık. Kız çocuklarının okullulaşmasını etkileyen aile ile ilgili faktörler ile, onların devamsızlık
yapmaları ve okulu terk etmelerini etkileyen ailevi faktörler çok büyük oranda benzerlik
göstermektedir. Grafik 9 bu nedenlerin belirtilme sıklığını göstermektedir.
S
“Hem başarısız hem de az önce bahsettiğimiz ulaşımsal sıkıntılar, bunların kız
öğrenciler olması yöresel nedenler diyelim, bundan dolayı veli çok fazla tahammül
etmiyor. Yani çocuğum başarısız, başarılı olabilir devam edelim, sabredelim. İşte
plan yapalım, bu başarısızlığı nasıl giderebiliriz düşüncesinde değil. Bu başarısızlığı
gördüğünde çok rahat öylesine alabiliyor.” (Lise yönetici)
Grafik 9-Devamsızlık ve Okulu Terki Etkileyen Aile İle İlgili Faktörler
250
Sıklık
200
150
100
50
0
Aile ile ilgili nedenler arasında en sık belirtilenler, ailenin eğitime karşı tutumu alt teması altında
toplanan nedenler olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenler şöyle sıralanabilir:
64

Ailelerin eğitimin önemine inanmaması,

Ailelerin yeterli bilince sahip olmaması,

Ailelerin çocuğun eğitimine ve okul süreçlerine karşı ilgisizliği, duyarsızlığı,

Ailenin çocuğun eğitimine yeterince destek olmaması,

Çocukların aileleri tarafından okutulmayacaklarına dair inançları,

Başarısızlık nedeni ile ailelerin çocukları okuldan alması özellikle başarısız olan kızların hemen
okuldan alınması,

Davranışları nedeni ile ailelerin çocukları okuldan alması,

Ailenin okul terk olayını yadırgamaması,

Ailelerin kızların okuma-yazma öğrenmesini yeterli görmesi.
“Ailem bana kızdı, beni okula göndermemek isteyince, ben de kaçtım. Okulda
hocalarıma söyledim. Sonra çocuk şube ile birlikte ikna ettiler.” (Lise Öğrencisi, Kız)
Aile ilgili ilgili nedenler arasında yine ailelerin sahip olduğu değerler katılımcılar tarafından sıklıkla dile
getirilmiştir. Bu tema altında toplanan nedenler şöyle sıralanabilir.

Kız çocuklardan beklentinin düşük olması,

Erkek çocuklarının güç sayılması ve öncelikli olması,

Kızların korunması gerekir inancı,

Ailelerin kızlarını erkek arkadaşı olduğu için okuldan alması,

Ailelerin karma eğitime sıcak bakmamaları

Okul tercihini kendi değerlerine uygun olması açısından ailenin yapması.
“Babam ablamı erkek arkadaşı ile yakaladı. Beni de, onu da okuldan alacak.”(Lise
öğrencisi-Kız)
“lköğretim de okumaya hevesli ama ailenin de kendisine göre haklı gerekçeleri var
artık büyüdü düşüncesi var ve okuldan çekiyor.” (STK Temsilcisi)
Kızların ev içinde üstlendikleri roller onların okula devamsızlık yapması ve okulu terk etmelerine
neden olmaktadır. Özellikle evin büyük kız çocuğu olanların ev işlerinde çalıştırılmak, kardeşlerine
65
bakmak ve evdeki yaşlı veya hasta olan akrabalara bakmak üzere okuldan alınması, sıkça rastlanan bir
durum olarak ortaya çıkmaktadır.
“Ev işleri için annenin ‘bugün okula gitme, evi temizlemen lazım’ söylemlerinden
dolayı okula gidemiyorum.” (İlköğretim Öğrenci)
Kızların eğitimine ilişkin başka birçok çalışmada (Gökşen, Cemalcılar ve Gürlesel, 2006; Smith ve
Gündüz-Hoşgör, 2006) görüldüğü gibi bu çalışmanın bulguları da aile üyelerinin özellikle anne ve
babanın eğitim düzeyinin düşük olmasının hem erkek öğrencilerin, hem de kızların okuldan alınma
olasılığını arttırdığını göstermiştir. Bununla ilişkili olarak aile de başka eğitim almış birey olmaması,
kızlar için bir rol model bulunmaması sonucunu doğurduğıu için, onların okulu terk etmelerini
kolaylaştırmaktadır.
“İlköğretim de devam etmeme nedenleri erkekler için ailenin eğitimsizliği ve eğer
çocuklar başarılı değilse hadi okuldan çık deyip çırak olarak pastaneye ya da
sanayiye veriliyor. Nasılsa okulda başarılı olamıyor bari iş öğrensin deniyor. Kızlar
için de aynıları geçerli.” (Kanaat Önderi)
Katılımcılar, aile yapısının yani çok çocuklu kalabalık aileleler ile geniş aileler de yaşıyor olmanın
kızların okulda devamsızlık yapması ve okulu terk etmesini etkilediğini belirtmişlerdir. Çok çocuklu
ailelelerin bütün çocuklarını özellikle de kız çocuklarını okula göndermekte zorlandıkları bu nedenle
okula gidebilen kızların devamsızlık yaptıkları ve okulu terk etmek zorunda kaldıkları görülmektedir.
Aynı zamanda, özellikle kalabalık ailelerde ders çalışma ortamının olmamasından dolayı kızların
okuldan soğuduğu düşünülmektedir.
Araştırma bulguları ailelerin okul ve eğitim sistemine ilişkin bazı endişelerinin olması nedeni ile
kızlarını okuldan aldıklarını göstermiştir. Ailelerin endişeleri şöyle sıralanmıştır:

Kızların evden uzaklaşmasını istememe,

Ailelerin çocuklarını koruma konusunda okula güvenmemesi,

Ailelerin eğitim sistemine güvenmemesi,

Yatılı eğitim kurumlarına güvenmeme,
66

Ailenin okula ve sosyal çevresine güvenmemesi,

Okula gidip gelmek kız çocuğu için tehlikeli olur düşüncesi.
Kız çocuklarının okulda devamsızlık yapması ve okuldan alınmasında belirtilen diğer etkenlerden biri
de baba baskısı olarak ortaya çıkmaktadır. Babanın yanısıra ailenin diğer erkeklerinin (dede, amca,
ağabey vb.) kızların okumaması gerektiği konusunda baskı yaptıkları katılımcılar tarafından dile
getirilmiştir. Aile içinde sorunları olan, şiddete maruz kalan ve ailesinin bazı üyeleri özellikle annesi
hasta olan kız çocukları devamsızlık yapmakta ve okulu terk etmektedir.
3.2.3 Devamsızlık ve okulu terki etkileyen ekonomik faktörler
Okula giden çocukların özellikle de kızların devamsızlık yapması ve okulu terk etmesinde ekonomik
faktörlerin de önemli olduğu görülmektedir. Katılımcılar, ailenin yoksul olmasının, çocukların
çalıştırılmasının, ailelerin mevsimsel tarım işçiliği yapmak üzere değişik illere göç etmelerinin, kızların
ev işlerinde ve bazen tarımda çalıştırılmasının ve erkek çocukların çalışmak zorunda kalmasının
devamsızlık ve okulu terki etkileyen ekonomik nedenler olduğu belirtmişlerdir. Grafik 10 bu
nedenlerin belirtilme sıklığını göstermektedir. Sıklıkla belirtilen ekonomik nedenler arasında yoksulluk
ve bununla bağlantılı olarak çocuk emeğinin kullanılmasının öne çıktığı görülmektedir.
“Kız çocukları evde iş gücü olarak kullanıldığı için okula gelmeyebiliyor.” (Lise
öğrencisi, Kız)
"Bizim mahalle (Fırat Mahallesi) nüfusu 4000'dir. Bakın şimdi nüfusu sayalım 2000
kişiyi bulamazsınız. Yarısı çoktan Yozgat'a, Kayseri'ye Adana'ya pancara pamuğa
gitmişlerdir işçiliğe...” (Muhtar)
“Okulda yapılan deneme sınavları için 12,5 TL isteniyordu. Ama ben veremedim.
Benim kızım deneme sınavlarına giremiyordu. Bu durumda olan birçok aile var. Bu
durum gerçekten benim zoruma gitti.” (Baba)
“Nedenlerden birisini çocuk işçiliği oluşturuyor. Okullara düzenli devam etmeme
başarısızlığı getiriyor ve başarısızlık çocuğun okuldan uzaklaştırılmasına neden
oluyor.”( Kaymakam)
67
“Aidat (15 TL) istediklerinde çocuklar korkudan 15 gün okula gidemediler. Her
dönem isteniyor.” (Veli)
Grafik 10-Devamsızlık ve Okulu Terki Etkileyen Ekonomik Faktörler
300
250
Sıklık
200
150
100
50
0
68
3.2.4 Devamsızlık ve okulu terki etkileyen sosyo-kültürel faktörler
Araştırma bulguları sosyo-kültürel faktörlerin kızların okullulaşmasını etkileyen faktörler arasında
birinci sırada sıklıkla belirtilmesine rağmen devamsızlık ve okulu terki etkileyen nedenler arasında 4.
sırada yer aldığını göstermiştir. Katılımcılar tarafından çocukların özellikle kızların devamsızlık
yapmaları ve okulu terk etme nedenleri olarak belirttikleri sosyo-kültürel faktörlerin altında inançları
da içeren geleneksel yapı, toplumsal cinsiyet algısı, eğitime verilen önem, mahalle baskısı, karma
eğitim ve medyanın etkisi gibi temalar ortaya çıkmıştır (Grafik, 11). Geleneksel yapı altında yer alan ve
sıklıkta belirtilen nedenler şöyle sıralanmıştır:

Erken evlilik/nişanlılık,

Kırsal kesimde yaşıyor olmak,

Feodal yapı katı değerler,

Çocuğa gerek okulda gerekse ailede yeterli değerin verilmemesi,

Örflerden kaynaklanan tutuculuk,

Ergenlik çağına gelmiş kızların okula gitmesinin ayıp karşılanması nedeni ile okuldan alınması,

Aşiret sistemi,

Zorla veya beşik kertmesi olduğu için evlendirme,

Kan davalı olanların çocuklarını okula göndermek istememesi/alması,

Kızların kaçması veya kaçırılması,
“Kocaya kaçarak evlenen ve okulu burakan arakadaşları örnek alıyorlar ve onlarda
kocaya kaçıyorlar.” (LiseÖğrencisi-Kız)
“Köyden kurtulmak için kocaya kaçıyor öğrencimiz, ne yazık ki yine köye kocaya
kaçıyor.” (Lise Öğretmeni)
“Veliler için karma eğitim, kız çocuklarını okula göndermeme nedeni (terk nedeni)
olabiliyor.” (Lise öğretmeni)
“Aileler kız çocuklarının erkek arkadaş edinmesinden dolayı kızlarını okuldan alıyor.”
(Lise müdürü)
69
Grafik 11-Devamsızlık ve Okulu Terki Etkileyen Sosyo-Kültürel Faktörler
250
Sıklık
200
150
100
50
0
Toplumsal cinsiyet algısı yani toplumun kız ve erkek çocuklara yüklediği roller teması altında toplanan
nedenler söyle sıralanabilir:

Kızlar okumasa da olur düşüncesi,

Kızlara güvenmeme,

Kız çocuklarının ikinci planda kalması,

Kız el kapısına gidecek düşüncesi,

Erkek çocuğuna yatırım yapılması,

Kızların evde anne rolünü üstlenmesi.
70
“Maddi imkânsızlıklardan dolayı ailem göndermek istemedi. Kardeş sayısı fazlaydı.
Kızlar anneye yardımcı oluyordu. Kız çocukları ikinci plana atılıyor. Öncelik erkek
çocuklarında… Kız evlenir kocası bakar ama erkek okumalıdır düşüncesi var.”
(İlköğretim okulu terk, Kız)
Namus kavramı toplumsal cinsiyet algısı ile birlikte de düşünülebilir. Ancak katılımcıların özellikle
namus kavramına vurgu yapması ve araştırmanın gerçekleştirildiği illerde kızların devamszılık yapması
ve okulu terk etmesinde önemli olması nedeni ile ayrı bir tema olarak gruplanmıştır. Bu tema altında
yer alan nedenler şunlardır:

Kadının namus olarak algılanması,

Kızların erkek arkadaş edineceği korkusu,

“Kız çocuğu yanlış yaparsa utancını ben yaşarım” korkusu,

“Kız büyüdü erkeklerin içinde ne işi var” düşüncesi,

Okula giden kızlar hakkında dedikodu yapılması veya yapılır endişesi.
Araştırmanın gerçekleştirildiği bölgelerde eğitime verilen önem de kızların devamsızlık yapması ve
okulu terk etmesinde etkili olan nedenlerdendir. Bu tema altında gruplanan nedenler şunlardır.

Toplumun eğitimsiz olması,

Toplumda kızların eğitimine önem verilmemesi,

Eğitimden beklentinin düşük olması,

Eğitimin bir yatırım aracı olarak görülmemesi,

Okumayla iş sahibi olunmaz düşüncesi,

Kız çocuk okulu terk etmek isterse hemen kabul görmesi,
Araştırma bulguları kızların okulu terk etmesinde mahalle baskısının yani çevrenin kızlarını okutanlara
iyi gözle bakmaması, kızlarını okutanlara baskı yapması, aşiret liderlerinin olumsuz etkisi ve okuyan
kızların başına gelen olumsuz olayların etkisi gibi nedenlerin de etkili olduğunu göstermektedir.
Belirtilme sıklığı az olmakla birlikte sosyo-kültürel faktörler ile ilgili diğer nedenler ise toplumda kız ve
erkek çocukların bir okulda okumasını istememe ile medyanın olumsuz etkisi olarak belirtilmiştir. Kız
71
ve erkek öğrenclerin bir arada okumasına karşı olmalarının nedeni, kızların, ailelerinin değerlerine
karşıt olarak erkek arkadaş edinip ailenin namusuna söz getireceği veya evden kaçacağı yönündeki
inançtır. TV dizilerindeki karakterlerin ve medyada ortaya çıkan liseli kız imajının bazı durumlarda
kızların okuldan alınmasında etkili olduğu görülmektedir.
3.2.5 Devamsızlık ve okulu terki etkileyen kişisel faktörler
Katılımcıların kızların devamsızlık yapmaları ve okulu terk etme nedenleri konusunda dile getirdikleri
görüşlerden bazıları öğrencinin kendisinin isteği, başararısızlık veya başaramama korkusu, arkadaş
çevresinin etkisi, fiziksel gelişmişlik ve ergenlik, okula uyum sağlayamama, internet cafe veya
playstation alışkanlığı, eğitimden beklentisinin olmaması ve sağlık sorunları gibi öğrencinin daha çok
kendisi ile ilgili nedenlerden oluşmuş ve bu nedenler kişisel faktörler adı altında toplanmıştır. Grafik
12 bu nedenlerin katılımcılar tarafından belirtilme sıklığını göstermektedir.
Grafik 12’de görüldüğü gibi öğrencinin kendi isteği kişisel faktörler içinde en sıklıkla dile getirilen
nedenleri içermektedir. Bu nedenler şöyle sıralanabilir:

Okula karşı ilgisizlik, okulu sevmeme,

Dışarıdaki yaşamın cazip gelmesi,

Erken yaşta kolay para kazanmak istemesi,

Kızların güvensiz ortamda bulunmak istemeyişi,

Öğretmenlerin tutumundan rahatsız olma,

Yanlış okul seçimi,

Devamsızlık sınırının aşılması.
“Okula gelmeyen bir arkadaşımla rasladım, ona sordum ‘Neden okula gelmiyorsun?’
O da bana ‘Okuyup da ne yapacağım?’dedi” (İlköğretim Okulu Öğrencisi, Kız)
“%50 öğrencilerin kendisidir. Kız kardeşimde okumak istemiyor. Aileden kaynaklı
değil biz okumak istemiyoruz.” (Okulu terk etmiş öğrenci, Kız)
72
Grafik 12-Devamsızlık ve Okulu Terki Etkileyen Kişisel Faktörler
160
140
120
Sıklık
100
80
60
40
20
0
73
İkinci sırada yer alan kişisel nedenler, öğrencilerin başarısız olmaları veya başaramamaktan korkarak
bir sonraki sınıfa veya kademeye devam etmek istememeleri, ortaöğretime geçiş sürecinde
zorlanmaları ve mevsimsel göçler nedeni ile derslere ısınamamaları gibi nedenleri içermektedir.
Çocuk yakın çevreden fazla uzaklaşmadığı için özgüven eksikliği ortaya çıkıyor,
okulda da bunu aşamıyor ve okuldan uzaklaşıyor.” (İlköğretim okulu, Öğretmen)
“Derslerdeki başarısızlık sonucu sınıfta kalırsan aileme ne söylerim düşüncesi ile
arkadaşlarımız okulu bırakıyorlar.”(Lise öğrencisi)
Çocukların özellikle de kız çocuklarının devamsızlık yapmaları ve okulu terk etmelerinde arkadaş
çevresi ile sosyal çevrenin etkileri olduğu görülmektedir. Bu konuda katılımcıların sıklıkla dile
getirdikleri görüşleri şunlardır:

Okuldaki arkadaşların dalga geçmesi nedeniyle okulu bırakma,

Kötü arkadaşların olması,

Öğrencinin çevredeki kötü insanların etkisinde kalması,

Okumayan dışarıda gezen arkadaşlara özenme,

Öğrencinin kötü huylar edindiği için ailesi tarafından okuldan alınması,

Öğrencinin gönül ilişkisi yaşaması.
“Yine kötü arkadaş etkisinde kalabiliyorlar. İyi arkadaş edinen devam ediyor kötü
arkadaş edinen eğitimden uzaklaşıyor.” (Kanaat Önderi)
Özellikle kız çocuklarını okulu terk etme nedenlerinden biri de fiziksel olarak diğer çocuklardan daha
gelişmiş olmaları olarak ortaya çıkmaktadır. Bunun nedeni erken ergenliğe girmek olduğu gibi, daha
çok nüfusa geç kayıt ettirilmiş olması nedeni ile okula geç başlaması da olabilmektedir. Bunun
yanısıra katılımcılar çocukların ergenlik sorunlarını aşamadıkları için okulda başarısız olup okulu terk
ettiklerini de belirtmişlerdir.
“ 9 yaşında okula başladım. Arkadaşlarımdan fiziki olarak büyüktüm. Utanıyordum.
Babam da kızım okuyup ne olacak dedi ben de 5. sınıftan ayrıldım” (Okulu terk
etmiş öğrenci, Kız).
74
Özellikle yatılı okullara devam eden öğrencilerin devamsızlık yapma ve okulu terk etme nedenleri
arasında ailesini özleme, pansiyona alışamama veya köyden geliyor olması nedeni ile sosyal yaşama
ve okula uyum sağlayamama gibi nedenler de yer almaktadır. Bunların yanında öğrencilerin İnternet
kafe veya playstation alışkanlığı nedeniyle devamsızlık yapması, onların aileleri tarafından okuldan
alınmalarına neden olmaktadır.
Katılımcılar öğrencilerin eğitimden bir beklentisinin olmamasının onların okulu terk etmelerine neden
olduğunu belirtmişlerdır. Bulgulara göre öğrencilerin “zaten liseye gidemeyeceğim” düşünceleri,
gelecek için bir hedeflerinin olmaması, eğitimin önemini kavrayamamaları ve yararına inanmamaları,
veya başka ideallerin peşinden gitmeleri gibi nedenlerin de onların okulu bırakmaları sonucunu
doğurduğunu göstermektedir.
“ Öğrenciler işsiz olacağız okusak da görüşüne sahipler. Okuyup da ne yapacağız
görüşü çok yaygın, güvensizler, gelecek kaygısı, sistemin güvensizliği var.” (Lise
Öğretmen)
“Öğretmenlerin öğrenciye eğitim konusunda yeteri kadar rehberlik yapamaması
sonucu öğrencinin eğitime bakış açısı sabitleşiyor. Amaçsız bir öğrencilik düşüncesi
ortaya çıkıyor, dolayısıyla öğrencinin hedefsizleşmesi neticesinde devamsızlıklar
artıyor.” (Vali Yardımcısı)
3.2.6 Devamsızlık ve okulu terki etkileyen politik faktörler
Katılımcılar tarafından dile getirilen devamsızlık ve okulu terk nedenlerinden bazıları politik faktörler
olara sınıflandırılmıstır. Politik faktörler başlığı altında yer alan nedenler de eğitim politikaları, dil
problemleri, güvenlik ve terör sorunları, siyasi görüşler/olaylar temaları altında gruplandırılmıştır.
Eğitim politikaları en sık dile getirilen devamsızlık ve okulu terk nedenlerini oluşturmaktadır. Bunlar
şöyle sıralanabilir:

Eğitim politikalarına güven duyulmayışı,

Bölgesel müfredat olmaması,

Eğitim sisteminin başarısız olanı okulu terk etmeye zorlaması,
75

Açıköğretim olanağının bulunması,

Okulöncesi eğitime gereken önemin verilmemesi,

Eğitim politikalarının sınav başarısına endeksli olması.
Katılımcılar bazı çocukların okulda Türkçe’yi etkili kullanamamaktan dolayı dil problemi yaşamaları ve
başarısız olmaları nedeni ile devamsızlık yaptıkları ve okulu terk ettiklerini belirtmişlerdir. Bu konuda
en sıklıkla dile getirilen sorunlar şunlardır:

Çocukların dil problemi yaşamaları nedeni ile alt sınıflarda zorlanmaları,

Bazı lise öğrencilerinin Türkçe konuşmada sıkıntı yaşaması,

Türkçe bilmediği için başarısız sayılma,

Türkçe öğretilmesindeki zorluklar.
Araştırma yapılan illerin bazılarında bölge halkının terör olaylarından korktuğu için çocuklarını
okuldan alması da katılımcılar tarafından okulu terk nedeni olarak dile getirilmiştir. Bunların yanında
illerdeki siyasi görüş farklılıkları ve yaşanan siyasi olaylar çocukların devamsızlık yapma ve okulu terk
etme nedenleri arasında yer almaktadır. Bununla ilgili dile getirilen nedenler şunlardır:

Okullarda okumayı istemeyen grupların varlığı,

Çocukların siyasi gösterilerde kullanılması veya katılması,

Erkek çocuklarda ideolojik gruplara katılma,

Öğrencinin siyasi olaylara karıştığı için tutuklanmış olması,
“Okullarda ve okul çevrelerinde aşırı uç siyasi gruplaşmalar var, öğrenciler
kendilerini bu gruplara adıyorlar ve okuldan uzaklaşıyorlar.” (Kanaat Önderleri)
Terk etme nedenleri; siyasi görüşler, çalışma zorunluluğu ve okuldaki şiddet olayları
olabiliyor… Burası hassas bir bölgedir. Geçen senelerde köyde kalan 3 kız öğrenci
farklı siyasi görüşlerden dolayı evden dağa giderken yakalandı.” (MEB, İlçe Müdürü)
“Bir çok şey olmak istiyorum ama biliyorum ki cezaevine gireceğim.” (Lise öğrencisierkek)
76
3.3 Kız Çocuklarının Okullulaşmasını Artırmaya, Devamsızlık ve Okulu Terki Önlemeye Yönelik
Öneriler
Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki azaltmak için katılımcıların neler önerdiklerini
belirlemek
amacı
ile
onlara
“İlköğretimde
okullulaşma
oranını
arttırmak
için
neler
yapılmalıdır?”,“Ortaöğretimde okullulaşma oranını arttırmak için neler yapılmalıdır?”, “ Sizce hem
ilköğretim hem de ortaöğretimde daha fazla kız ve erkek öğrencinin okula gitmesini sağlamak için
neler yapılmalıdır?”, “Aynı şekilde okula devam eden kız ve erkeklerin özellikle de kızların okulu terk
etmelerini önlemek için neler yapılmalıdır?”, “Kız ve erkek çocukların özellikle de kız çocuklarının
okulu terk veya devamsızlık etmelerini engellemek için okullarda neler yapılmalıdır? Yöneticilere,
öğretmenlere ve velilere neler önerirsiniz?” gibi sorular soruldu. Bu sorulara verilen yanıtlar
incelendiğinde okullulaşmayı artırmaya yönelik önerilerin devamsızlık ve okulu terki azaltmaya
yönelik yapılan önerilerle hemen hemen aynı olduğu görüldü. Bu nedenle bütün öneriler, “Özellikle
Kız Çocuklarının Okullulaşmasını Artırmaya, Devamsızlık ve Okulu Terki Önlemeye Yönelik Öneriler”
başlığı altında analiz edildi.
Araştırmaya katılan bütün katılımcıların bu sorulara verdikleri yanıtlar okula yönelik öneriler, aileye
yönelik öneriler, ekonomik alanda öneriler, sosyo-kültürel alanda öneriler ve politik alanda öneriler
olmak üzere 5 tema altında gruplandı. Grafik 13 her bir tema altında yer alan önerilerin katılımcılar
tarafından
belirtilme
sıklığını
göstermektedir.
Grafik
13
incelendiğinde
kız
çocuklarının
okullulaşmasının artırılması, devamsızlık ve okulu terkin önlenmesinde katılımcılar tarafından en fazla
okula yönelik önerilerin yapıldığı görülmektedir. Bu bulgu devamsızlık ve okulu terk nedenlerinde
elde edilen bulgularla parallellik göstermektedir. Bulgular, kız çocuklarının okullulaşmasını artırmak,
devamsızlık ve okulu terki önlemek için okullara çok fazla görev düştüğünü göstermektedir. Araştırma
yürütülen illerdeki ailelerin eğitim düzeyinin nispeten düşük olduğunu ve yoksulluk faktörünü de
gözönünde bulundurursak, okulların en azından kayıt olabilmiş öğrencileri okulda tutmak ve
öğrenimlerini devam ettirmelerini sağlamak için gerekli ortamı ve kaliteli eğitimi sağlamak için çaba
harcaması gerektiği ortadadır.
77
Katılımcılar tarafından dile getirilme sıklığına göre okula yönelik önerileri, aileye yönelik öneriler
ekonomik alanda yapılan öneriler, sosyo-kültürel alanda yapılan öneriler ve politik alanda yapılan
öneriler izlemektedir (Grafik 13).
Grafik 13-Okulluşma, Devamsızlık ve Okulu Terk İle İlgili Öneriler
700
600
Sıklık
500
400
300
200
100
0
3.3.1 Okullulaşmayı artırmak, devamsızlık ve okulu terki önlemek için okula yönelik
öneriler
Çocukların özellikle kız çocuklarının okullulaşmasını artırma, devamsızlık ve okulu terki önlemek için
okulların ve okullardaki uygulamaların değiştirilip iyileştirilmesine yönelik öneriler katılımcılar
tarafından en çok dile getirilen öneriler olmuştur. Grafik 14 okul ile ilgili önerilerin hangi alt başlıklar
altında toplandığını ve hangi başlıklara ilişkin önerilerin daha sıklıkla dile getirildiğini göstermektedir.
78
Buna göre okul ile ilgili katılımcılar tarafından belirtilen öneriler sırasıyla eğitim uygulamalarının
iyileştirilmesi, okul ortamının iyileştirilmesi, eğitim kurumlarının yaygınlaştırılması, okulların cazibe
merkezlerine dönüştürülmesi, okulların fiziki olanaklarının iyileştirilmesi, öğretmenlerin ve
yöneticilerin performansının artırılması, okullara ulaşımın iyileştirilmesi, okul-aile işbirliğinin
güçlendirilmesi, eğitim programlarının iyileştirilmesi, barınma problemlerinin çözülmesi ve
öğrencilerin bilinçlendirilmesi başlıkları altında gruplandırılmıştır.
”Milli Eğitim’in öğretmen statüsü değiştirilmeli. Sistemde öğretmen çok savunmasız.
Öğretmenine sahip çıkmalı. Yeni nesil öğretmen ve idarecilerin ‘Bana ne?’ mantığı
çok önemli. Farkında herkes ama kimse engel olmuyor. İşin pedagojik boyutu ele
alınarak bunun önüne geçilmeli. MEB öğretmenlere topu atıyor ve çekiliyorlar.”
(İlköğretim Öğretmeni)
“Şu an okullarımızdaki fiziki şartlar çok yetersiz. Bir sabah ilkokul, öğlen ise ortaokul
olarak kullanacağız. Bu durum eğitim- öğretimi aksatacak… Mezralarda ve köylerde
okul kurmalıyız… Çalıştığımız bölge için öğretmen çok önemlidir… Öğretmenlerimizin
iyi eğitilmesi gerekir. Öğretmenlik mesleğini severek yapan bireyler alınırsa eğitimin
kalitesi artar.” (MEB İlçe Müdürü)
“Ortaöğretim okullulaşma oranının yükseltilmesi için bu bölgede bir lise kurulursa ve
pansiyon yapılırsa iyi olur… İnsanımız bilinçlendirilirse bu eğitim sorunu çözülebilir.
Donanımlı ve deneyimli eğitimci ve idarecilerle bu sorun çözülebilir.” (Belediye
Başkanı)
“Eğitim zorla yapılmamalı. Okullaşmayı arttırmak için okul çeşitlerini arttırmak
gerek. Farklı imkanlar sunarsak öğrencilerin bir sıkıntısı olmaz. Hassasiyete uygun
okul şartları olmalı. Aileler kız çocuklarının yanında olmasını ister… Orta öğretim
zorunlu olmasa aileler göndermez. Okullardaki kılık kıyafetin revize edilmesi iyi olur.
Bunlar mevzuatta yer almalı... ” (MEB İl Müdürü)
“Okullulaşmamanın nedeni eğitim sistemi uygulamalarıdır. Her sene değişen
sisteme öğretmenler ayak uyduramazken öğrencilerden bunu bekleyemeyiz.
Öğrenciler ve öğretmenler deşarj olmak için okula geliyor. Oysa bir öğrenci okula
severek gelmeli…” (Öğretmen)
79
Grafik 14-Okullulaşmayı Artırmak, Devamsızlık ve Terki Önlemek İçin Okula Yönelik Öneriler
140
120
Sıklık
100
80
60
40
20
0
Katılımcıların okullulaşmayı artırmak, devamsızlık ve okulu terki önlemek için okula yönelik olarak
yaptıkları ve 11 alt başlık altında gruplanmış ve her bir başlık altında yer alan öneriler Tablo 6’da
verilmektedir.
“Köylerde çok sayıda öğrenci var. Onları toplayıp merkeze getirmek yerine
köylerinde ilkokul ve lise açmak gerekir. Bazı köylerde ilkokulu bitiren çocuk okuma
yazma bilmeden mezun oluyor…” (Köy muhtarı)
“Okulla ailenin ilişkileri sağlam zemine oturtulmalıdır… Rehberlik faaliyetlerine çok
önem verilmelidir. Okullarda çocuğa dayatma olmamalı, sevdirilmelidir…” (Belediye
Başkan Yardımcısı)
80
Çocuğun güvenliği noktasında hala ailenin tereddütleri var bunları hala gidermiş
değiliz. Kazanmış çocukların kayıt yaptırdıkları okula uyumlarını kolaylaştırmak
lazım.” (Denetmen)
Tablo 6
Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki önlemek için okula yönelik öneriler
Eğitim-öğretim uygulamalarının iyileştirilmesi






















Rehberlik hizmetlerinin daha etkin hale getirilmesi
Çocukların motivasyonunu artırmaya yönelik çalışmaların yapılması
Okullara öğretmen ve idareci kadrosu dışında ayrıca eğitim koçlarının atanması
Dezavantajlı ve başarısız çocuklarla özel olarak ilgilenilmesi
Öğrenci takip sisteminin oluşturulması
Öğrencilere özgüven kazandırılması için çalışmalar yapılması
Seçmeli ders sayısının artırılması
Öğrencilere eğitim süreçlerinde kendilerini ifade etme fırsatlarının sunulması
Dil problemi yaşayan çocuklara ek kursların verilmesi
Eğitim uygulamalarının sürekliğinin sağlanması
Doğru kişilerin yönetici olarak seçilmesi
Okulun öğrencilere sevdirilmesi
Başarılı öğrencilerin ödüllenrilmesi
Devamsızlık ve başarısızlığın nedenlerinin araştırılması
Derse geç kalma durumunun esnetilmesi
Devamsızlık yönetmeliğinin değiştirilmesi ve devamsızlıktan kalma uygulamasına geçilmesi
Bireyselleştirilmiş eğitimin sağlanması
Etüt sınıflarının oluşturulması
Derslerin erken başlamaması
Eğitim süresinin kısaltılması
Öğrencilerin ilgi alanlarının ve yeteneklerinin belirlenmesi
Akademik takvimin bölgeye göre değiştirilmesi
81
Tablo 6’nın devamı
Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki önlemek için okula yönelik öneriler



















Okul ortamının iyileştirilmesi
Okullarda disiplinin etkili bir biçimde uygulanması
İlköğretim disiplin yönetmeliğinin yeniden düzenlenmesi
Katı disiplin kurallarının esnetilmesi
Okullarda demokratik değerlerin benimsenmesi
Kötü arkadaş ortamlarının oluşumunun engellenmesi
Okullarda artan madde bağımlılığına yönelik tedbirlerin alınması
Okulda güvenlik tedbirlerinin artırılması
Okula ve öğretmene güvenin sağlanması
Okullarda kadın rehber öğretmenlerin bulunması
Sık öğretmen değişiminin önüne geçilmesi
Okul çevresindeki suç ortamının temizlenmesi
Okullardaki fiziksel ve psikolojik şiddetin önlenmesi
Okul yöneticilerinden en az birisinin kadın olmasının sağlanması
Okullarda yeterli sayıda öğretmen istihdam edilmeli
Okullar arasındaki nitelik ve nicelik farklarının ortadan kaldırılması
Ücretli öğretmenlerin okullarda görevlendirilmemesi
Bölgeye deneyimli öğretmenlerin atanması
Öğretmen ve öğrenciler arasındaki duygusal ilişkilerin önlenmesi
Okullarda kadın öğretmen sayısının artırılması










Eğitim kurumlarının yaygınlaştırılması
Kız ve erkek meslek liselerinin açılması
Akademik kız liselerinin açılması
Ortaöğretim kurumlarının yaygınlaştırılması
Okul sayısının artırılması
Kızlar için imam hatip liselerinin açılması
Örgün eğitim dışında okullulaşmayı sağlamak (açık ilköğretim ve liselerin yaygınlaştırılması)
Okul türlerinin spor, sanat liseleri vb. artırılması
YİBO’ların sayısının artırılması
Özel eğitime ihtiyaç duyan öğrenciler için okulların açılması
Okul öncesi eğitim kurumlarının sayısının artırılması
82
Tablo 6’nın devamı
Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki önlemek için okula yönelik öneriler

























Okulların öğrenciler için cazip merkezler haline getirilmesi
Okulun sosyal ve kültürel olanaklarının iyileştirilmesi
Okulların spor ve sanat alanında alt yapılarını geliştirmek
Okulların hafta sonlarında sosyal ve sportif etkinlikler sunması
Okullara oyun alanlarının kurulması
Okullarda hobi atalyölerinin kurulması
Okulun fiziki olanaklarının iyileştirilmesi
Okullarda derslik sayısının artırılması ve sınıf mevcutlarının düşürülmesi
Okullarda zengin kütüphane ve laboratuvarların açılması
Internet erişimi olan bilgisayar odalarının kurulup aktif bir şekilde kullanılması
Gerekli araç ve gerecin sağlanması
Okulların temizliğinin sağlanması
Öğretmen ve yöneticilerin performanslarının artırılması
Öğretmenlerin özlük haklarının güçlendirilmesi
Okullarda öğretmenler için çalışma odalarının tahsis edilmesi
Öğretmenlerin özellikle iletişim becerilerinin geliştirilmesi ve öğretmen-öğrenci iletişiminin
güçlendirilmesi
Öğretmen ve yöneticilerin hizmet içi eğitimden geçirilmesi
Öğretmenlerin yaptırım gücünün artırılması ve mesleğinin itibarının yükseltilmesi
Öğretmenlerin yaşam standartlarının iyileştirilmesi
Yönetici ve öğretmenlerin olumsuz tutum ve davranışlarının değiştirilmesi
Yöneticilerin demokratik değerleri benimsemesi
Öğretmen ve yönetici yeterliklerinin artırılması
Öğretmen ve yöneticilerin iş adanmışlığının artırılması
Öğretmen eğitiminin gözden geçirilmesi
Öğretmenlerin ekonomik sorunlarının giderilmesi
Öğretmenlerin bölgenin özellikleri ve ihtiyaçları hakkında eğitilmesi
Öğretmenlere sosyal ve kültürel etkinlikler sunulmalı
Yöneticilerin rotasyonlu çalışmaları
Bölgede çalışan öğretmenlere ek ödeme yapılması
83
Tablo 6’nın devamı
Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki önlemek için okula yönelik öneriler


























Okullara ulaşımın iyileştirilmesi
Servis hizmetlerinin iyileştirilmesi
Taşımalı eğitimin yaygınlaştırılması
Taşımalı eğitim kaldırılarak her mahalleye/köye bir okul yapılması
Göçebe ailelere yönelik mobil eğitim imkanının sağlanması
Okul-aile işbirliğinin güçlendirilmesi
Veli toplantılarının daha sık yapılması
Aile ziyaretlerinin yapılması yolu ile ailelerle olumlu ilişkilerin geliştirilmesi
Aileleri tanımaya yönelik rehberlik hizmetlerinin yürütülmesi
Eğitim programlarının iyileştirilmesi
Derslerde uygulamaya önem verilerek zevkli ve verimli hale getirilmesi
Eğitim programlarının içeriğinin hafifletilmesi
Öğrenci merkezli programların geliştirilmesi
Eğitim programlarının toplumsal cinsiyet algısını vurgulaması
Yerel ihtiyaçlara cevap verebilen programların geliştirilmesi
Eğitim programlarının bölgesel ihtiyaçlara cevap verilebilmesi için esnek bir yapıya sahip olması
Okulun öğrencileri hayata hazırlaması-becerilerin kazandırılması
Eğitim programlarının özgür ve özgün olması
Ezberci değil öğrenci odaklı programların geliştirilmesi
Barınma probleminin çözülmesi
Yurt koşullarının iyileştirilmesi
Ücretsiz barınma hizmetlerinin sunulması ve yurt sayısının artırılması
Kızlar için yurtların yapılması
Özel yurtların açılması
Yurt ve pansiyonların aileler için güvenilir yerler haline getirilmesi
YİBO’lara, yurt ve pansiyonlara karşı olumsuz düşüncelerin ortadan kaldırılması için çalışmalar
yapılması
Öğrencilerin bilinçlendirilmesi
Büyük kentlerdeki okullara gezilerin düzenlenmesi
Öğrencilere kendilerini ilgilendirebilecek konularda seminer ve konferansların verilmesi
Öğrencilerin rol modelleri/rol modeli kadınlar ile buluşturulması
Okulun öğrencilere ve velilere tanıtılması
Öğrencilere eğitimin önemine ve toplumsal cinsiyete yönelik seminerlerin verilmesi
Ders çalışabileceğimiz kurslar olsun. Öğrencilerin büyük çoğunluğunun evlerinde
ders çalışabilecelekleri ortamları bulunmamaktadır.”(Lise Öğrencisi)
“Güzel imkanlar sağlansın insanlara. Okul olmayan yerlerde okul yapılsın. Kız ve
erkek çocuklarına eşit davransın insanlar. Bu konuda ailelere öğretmenlere çok iş
84
düşüyor. Okula güven, öğretmenlere güven olursa aileler, içi rahat bir şekilde
çocuklarını gönderirler okula...” (İlçe, İlkokul terk)
“Okulla ailenin ilişkileri sağlam zemine oturtulmalıdır… Rehberlik faaliyetlerine çok
önem verilmelidir. Okullarda çocuğa dayatma olmamalı, sevdirilmelidir…” (Belediye
Başkan Yardımcısı)
“Öğrencilerin bir kısmını öğretmenlere zimmetledik Bu şekilde takibi sağladık.”
(İlköğretim Okulu Yönetici)
3.3.2 Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki önlemek için aile ile ilgili öneriler
Araştırma bulguları, kız çocuklarının okullulaşmasını artırmak ve devamsızlığı ve okulu terki azaltmak
için yapılacak çalışmalarda okul ile birlikte aileye öncelik verilmesi gerektiğini göstermektedir.
Katılımcıların ailelere yönelik yaptıkları öneriler Tablo 7’de özetlenmiştir. Ailelerin özellikle kız
çocuklarının erken yaşta evlendirilmesinin sakıncaları, eğitimin önemi ve kızların okumasının niçin
gerektiği konusunda bilinçlendirilmeleri gerekliliği katılımcılar tarafından çok sık dile getirilmiştir.
Bunun yanında araştırmalar okul başarısını etkileyen en önemli faktörlerden birinin aile özellikleri ve
özellikle de anne babanın eğitim düzeyi olduğunu göstermiştir (Engin-Demir, 2008; Günçer ve Köse,
1993).
Ailelerin okulların, onların çocukları için ne yapmaya çalıştığını anladıkları durumlarda okula daha çok
yardımcı olduğu bilinmektedir. Bu nedenle okul-aile işbirliğinin geliştirilerek, ailelerin okul süreçleri
hakkında bilgilendirilmesi ve gereken durumlarda okulda alınan kararlara katılabilmelerinin
sağlanması yararlı olacaktir.
“Aileler bilinçlendirilirse %60-%70 bu sorun ortadan kalkar ama bu bilinçlendirmenin
soyut değil somut bir şekilde yapılması lazım. Bir tane konferansla iki tane
konferansla olacak iş değil. Velilere somut örnekler getirilmesi lazım. Bu kız şöyle
şöyleydi. İşte örnek vereceksin bu kız şöyleydi, okula gönderilmek istenmedi. Sonra
bir şekilde sağlandı ve de şu mesleği yapıyor. Rol model olunca daha etkili olacağını
düşünüyorum.”(Öğretmen, Erkek)
85
“Ailelerin kızlarını okula göndermesi adına yetkililerin güvence vermesi gerekiyor ve
okul sayısını ve çeşidini artırıcı alternatifler ailelere sunulmalı. Ayrıca öğrencilerin
yurt ve pansiyon, ulaşım sorunlarının giderilmesi, maddi desteğin sağlanması ve
ailelerin eğitilmesi gerekiyor.”(İlçe Milli Eğitim Müdürü).
“Benim babam çoban olduğu için anlayamıyor. Aile destek almayınca, öğretmenin
yaptıkları boştur. Aile destek olmalı.” (Okulu Terk Etmiş Öğrenci)
“ Babadır. Baba dese oku okuyacağız.” (Okulu Terk Etmiş Öğrenci)
Tablo 7
Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki azaltmak için ailelere yönelik öneriler
Ailelerin Eğitilmesi
Ailelerin ikna edilmesi
 Ailenin eğitimin önemine yönelik
 Aile ziyaretlerinin yapılması
duyarlılığının artırılması
 Ailelerin toplumsal cinsiyet algısına
 Özellikle babalar ile görüşülmesi
yönelik eğitilmesi
 Anne ve baba için ayrı eğitim
 Öğretmen, muhtar ve din görevlilerinin
programlarının oluşturulması
aile ziyaretlerine katılması
 Yeni evlenen çiftlere aile eğitim
 Profesyonel ve para karşılığında
programının uygulanması
çalışacak aile ikna timlerinin
oluşturulması
 Erken yaş evliliklerinin sonuçlarına yönelik
 İkna ekibine rol modeli olabilecek
olarak ailelerin bilgilendirilmesi
kişilerin dahil edilmesi
 Aile içi iletişimin eğitim yoluyla
 Ailelerin kızlarına , öğretmene ve okula
güçlendirilmesi
karşı güven duymasını sağlamak için
çalışmalar yapılması
 Din görevlilerinin aile eğitim çalışmalarına
 İkna ekiplerinde Kürtçe bilen kişilerin
katılması
yer alması
 Aile eğitiminde rol modellerinin
kullanılması
 Aile planlamasının yapılması
 Ailelerden kaynaklı okul başarısızlığının
önlenmesi için önlemlerin alınması
 Evdeki ders çalışma ortamının
iyileştirilmesi için ailelerin
bilinçlendirilmesi
86
3.3.3 Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki önlemek için ekonomik alanda
yapılan öneriler
Ekonomik faktörler okullulaşmayı engelleyen faktörler arasında 2.sırada sıklıkla belirtilen faktör iken,
devamsızlık ve okulu terki etkileyen faktörler sıralandığında okul ve ailenin arkasında 3. sırada yer
almaktadır. Yoksulluk okullulaşmanın önünde en önemli engellerden biri olarak görüldüğü için,
öğrencilere ve ailelerine maddi destek (burs, Şartlı Eğitim Yardımı vb.) sağlanması, maddi destek
dışında yardımlar yapılması, parasız eğitim ve istihdam yaratılması ekonomik alanda yapılan önerileri
içermektedir (Tablo 8) .
“Ailelere değil de, öğrencilere direk maddi yardım yapılmalı. Yoksa aile o parayı
kullanıyor. Milli Eğitim’e bağlı görevlilerde bu sorunla ilgilenmeli.” (Okulu Terk Etmiş
Öğrenci)
“Şartlı Eğitim Yardımı’ndan gelen para inanılmaz katkı sağladı. Para her şeyin
kapısını açtı.” (İlköğretim Yönetici)
Tablo 8
Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terkin önlenmesi için ekonomik alanda yapılan
öneriler
Maddi destek
sağlanması
Öğrencilere burs
verilmesi
Ailelere maddi destek
sağlanması
Okullara maddi destek
sağlanması
Şartlı Eğitim Yardımı’nın
artırılması
Öğrencilere dershane
teşvikinin verilmesi
Maddi destek dışındaki
yardımlar
Ders materyali ve kıyafet
sağlanması
Barınma ve ulaşım
hizmetlerinin ücretsiz
karşılanması
Ücretsiz öğle yemeği
sağlanması
Ücretsiz ek ders desteği
sağlanması
Parasız eğitim
İstihdam yaratılması
Parasız eğitim
Bölgeye yatırımların teşvik
edilmesi
İşsizliğin önlenmesi
Okul öncesi
eğitimin de parasız
olması
Çocuk işçiliğini önleyici
tedbirler alınması
Mevsimlik göçlerin
önlenmesi
87
“Ailenin ekonomik yapısı giderilmediği takdirde bu sorun çözülmez. Ulaşım, barınma
sorunu çözülse dahi ailelerin gelir kaynakları yoksa çocukları okula göndermez. Devlet
aile yardımı yapıyor ancak bu ücret yetersiz oluyor. Eskiden tütün vardı şimdi o bile yok.
Birkaç hayvan ile geçim sağlanmıyor. Ekip biçme arazisi de sınırlı burada.” (Müftü)
3.3.4 Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki önlemek için sosyo-kültürel
alanda yapılan öneriler
Katılımcılar, kızların okullulaşmasının artırılması, devamsızlık ve okulu terkin önlenmesi için toplumun
bilinçlendirilmesi yolu ile öncelikle toplumun kız çocuklarına bakışının değişmesi ve erken evliliklerin
önlenmesi gerektiğini düşünmektedirler (Grafik 15, Tablo 9). Toplum liderleri ve medyanın toplumun
bilinçlendirilmesi konusunda etkili olabileceğini belirtilmiştir.
“Toplumsal değer ve iş gücü sorunlarının üstesinden gelmek okulu aşan sorunlar. Daha güçlü
ekiplerin çalıştırılması gerekiyor. Çağımızın değişim çağı olduğunu hatırlatmamız gerekiyor.
Kızların gelecekte oynayacak rolün fotoğrafını hem okuyacak hem de okumayacak kızın
sonraki durumunu gösteren fotoğrafı göstermek gerekiyor.” (Denetmen).
“Bir kere kız çocuklarına değer verilmiyor. Bu çok açık ve net. Lise son sınıf öğrencilerini bu
sene İstanbul’daki kardeş okuluna 1 haftalığına geziye gönderdik. Program sonucunda
kızlardan dönüt bir öğrencinin “Bizim de değerimiz varmış” cümlesi güzel açıklıyor.”(Resmi
Yöneticiler)
Tablo 9- Okullulaşmayı Artırmak ve Devamsızlık ve Okulu Terki Önlemek İçin Soyo-Kültürel Alanda
Yapılan Öneriler
Gelenek ve göreneklerden kaynaklanan toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin yanlış düşüncelerin önüne
geçilmesi
Kız çocuğuna karşı bakış açısının değiştirilmesi
Erken evliliklerin önüne geçilmesi için halkın bilinçlendirilmesi
Mahalle baskısının ortadan kaldırılması için kanaat önderlerinin toplumsal aydınlanmaya öncülük
etmesinin teşvik edilmesi
Kitle iletişim araçları ile toplumda doğru mesajların yayılması
Kızlar okursa başına kötü bir şey gelir düşüncesinin toplumda yok edilmesi
Eğitimin öğrencileri asimile etmediği düşüncesinin güçlendirilmesi
Çevredeki rol modellerinin görünür kılınması
Kampanyaların ve bilgilendirilme toplantılarının düzenlenmesi
Muhtarların eğitilmesi
88
3.3.5 Okullulaşmayı artırmak devamsızlık ve okulu terki önlemek için politik alanda
yapılan öneriler
Bulgular, kızların okullulaşmasının artırılması devamsızlık ve okulu terkin önlenmesinde eğitim
politikalarının gözden geçirilerek değiştirilmesinin katılımcılar tarafından önemli bulunduğunu
göstermektedir. Katılımcılar, kız çocuklarının devam edebileceği kız meslek lisesi, akademik kız lisesi
gibi okulların açılmasının veya sayısının artırılmasının okulllaşma, oranını artıracağını
düşünmektedirler. Bunların yanında eğitim politikalarının daha etkili hale getirilmesi, Türkçe öğretme
sorununun çözülmesi gibi önerilerde katılımcılar tarafından dile getirilen öneriler arasında yer
almaktadır. Katılımcıların eğitim politikalarına ve dil sorununun çözülmesine yönelik önerileri Tablo
10’da verilmektedir.
Tablo 10
Kızların okullulaşmasının artırılması, devamsızlık ve okulu terkin önlenmesi için politik alanda yapılan
öneriler
Eğitim politikalarına yönelik öneriler
Karma olmayan okulların (Kız Meslek Lisesi, Kız Lisesi vb.) açılması
Başörtüsü sorununun çözülmesi
Eğitim politikalarının sık sık değişmemesi
Toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini giderecek eğitim politikaların geliştirilmesi
Ortaöğretimin zorunlu eğitim kapsamına alınması
Sınav sisteminin değiştirilmesi yolu ile sınav kaygısının önüne geçilmesi
Teknik ve mesleki eğitime önem verilmesi
İkili eğitime son verilmesi
Okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılması
Çocukların özellikle İlköğretimden sağlam bir temelle mezun olmalarının sağlanması
Ders saatinin düşürülmesi
Özel eğitime ihtiyaç duyan öğrenciler için okulların açılması
Caydırıcı cezai yaptırımların uygulanması
Devletin eğitime yönelik yatırımlarını artırması
Okul öncesi eğitim kurumlarının sayısının artırılması
“Ortaöğretim okullaşma oranının yükseltilmesi için bu bölgede bir lise kurulursa ve
pansiyon yapılırsa iyi olur… İnsanımız bilinçlendirilirse bu eğitim sorunu çözülebilir.
Donanımlı ve deneyimli eğitimci ve idarecilerle bu sorun çözülebilir.” (Belediye Başkanı)
“…Köylerdeki başarılı öğretmenlerin tespit edilip devlet tarafından desteklenmesi gerekir.
Eğer onlar başarılı olursa örnek olur ve diğerleri onu model alır. Başarı başarıyı getirir…
Eğitim sistemimizdeki sınav sistemi çok adaletsiz… Bölgesel farklılıkların olması iyi olurdu.
Doğu ve batıdaki insanları aynı kefeye sokmak adaletsizlik olur diye düşünüyorum.”
(Müftü)
89
BÖLÜM IV
4. Sonuçlar ve Öneriler
Proje kapsamındaki 16 ilde gerçekleştirilmiş olan alan araştırmalarında yerel düzeyde toplumda
kızların eğitimi ile ilgili olabilecek değişik gruplar (başta öğrenci, öğretmen, veli, idareciler, yerel
yöneticiler, toplum liderleri ve sivil toplum kuruluşları temsilcileri)
içinden seçilmiş katılımcıların görüşleri alınarak toplanmış olan nitel verilerin, Türkiye’de çok önemli
ve bir o kadar da karmaşık olan kızların eğitimi ve okullulaşması sorununun detaylı bir şekilde ortaya
konmasına büyük oranda katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bunun yanında, katılımcıların kızların
okullulaşmasının artırılması, devamsızlık ve okulu terk oranlarının azaltılması konusundaki
önerilerinin, sorunları bizzat yaşayan veya tanık olanların önerileri olması nedeni ile mutlaka göz
önüne alınması gerektiği aşikardır.
Araştırma kapsamındaki 16 ilin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyleri ile okullulaşma oranları
incelendiğinde hemen hemen hepsinin bu konuda Türkiye ortalamasının altında olduğu
görülmektedir. İllerin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini artırmak için harcanacak çabaların içinde
eğitimin, özellikle kız çocuklarının eğitiminin, çok önemli bir yeri olduğu göz önüne alınmalıdır. Bu
bağlamda hem kız hem de erkek çocuklarının okullulaşma oranının artırılması, devamsızlık ve okulu
terklerin azaltılması noktasında bu sorunların nedenlerinin belirlenerek gerekli eylem planlarının
geliştirilmesi önemlidir.
Proje kapsamındaki illerde gerçekleştirilen alan araştırmalarının bulguları, düşük okullulaşmada,
devamsızlık ve okulu terk oranının yüksek olmasında sosyo-kültürel, okula ilişkin, aileye ilişkin,
ekonomik, kişisel ve politik faktörlerin belirleyici olduğunu ortaya koymuştur.
Sosyo-kültürel faktörler başlığı altında gruplanan nedenler incelendiğinde, içinde özellikle geleneksel
yapı ve toplumsal cinsiyet algısı ile sosyal çevrenin etkisi, namus kavramı nedeni ile karma eğitime
karşı olma, mahalle baskısı, eğitimden ve özellikle kızların eğitiminden fazla bir şey beklememe gibi
nedenlerin öne çıktığı görülmektedir. Ailenin yoksulluğunun ve kalabalık olmasının doğal bir sonucu
90
olarak, öncelikle fiziksel gereksinimlerini karşılamaya yönelmesiyle birlikte çocukları gerek dışarıda
gerekse evde çalıştırmak suretiyle işgücünden yararlanmak istemesi, çocukların okullulaşmasını
etkileyen bir diğer faktör olarak ortaya çıkmıştır. Çocuklar hem okuldan arta kalan zamanlarda hem
de yılın belli dönemlerinde (başka il ya da bölgede mevsimlik işçi olarak) çalıştırılmaktadır ya da
okuldan alınıp yaylaya götürülmektedir. Bu durum doğal olarak öğrencinin okuldan uzak kalmasına
ve okul başarısının olumsuz yönde etkilenmesine neden olmaktadır.
Ailenin, tüm çocukları
okutmanın kendisine ciddi maliyetler getireceği, bu maliyetleri zaten karşılayacak durumun olmadığı
düşüncesinde olması ve kız çocuğunun okul başarısızlığı bahane edilmek suretiyle hemen okuldan
alınması da sık rastlanan durumlardan biri olarak göze çarpmaktadır. Ancak bu durum erkek çocuklar
için fazla söz konusu olmamaktadır. Bu noktada, kızlara yönelik toplumsal cinsiyet algısı nedeni ile
onlar aleyhine bir cinsiyet ayrımcılığının yapılması söz konusudur.
Çoğunlukla sosyo-ekonomik düzeyi düşük olan ailelerin eğitimin önemine ve çıktılarına inanmaması,
eğitimi bir değer olarak görmemesi, bu konuda bilinçsiz olması, çocuklarına eğitsel destek vermemesi,
evde ders çalışma ortamlarını sağlayamaması ve aile ortamlarında olumlu rol modellerinin
bulunmaması gibi faktörler çocukların okullulaşmaması önündeki engellerdendir.
Bulgular okula ilişkin faktörlerin de en az sosyo-kültürel ve ailevi faktörler kadar okullulaşma özellikle
de devamsızlık ve okulu terk üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Okul ve sosyal çevre
güvenliğinin olmaması, okul ortamı, yönetici ve öğretmenlerin tutumlarından kaynaklı olarak
Okuldan soğuma, öğretmen sirkülasyonunun fazla olması, öğretmenin toplumda itibarsızlaştırılması,
okulların ailelere uzak olması, taşımalı sistemin sakıncaları, il ve ilçe merkezlerinde yeterli düzeyde
değişik okulların bulunmaması, yurt ve pansiyonların yetersizlikleri, öğretmenlerin stajyer ve
deneyimsiz olması, rehberlik hizmetlerinde ve ev ziyaretlerindeki yetersizlikler, kızların okula
gitmemesinde, gidiyorsa da devamsızlık yapması veya okulu terk etmesinde önemli faktörler olarak
görülmektedir.
91
Merkezi olarak geliştirilerek okullarda uygulanan eğitim programlarının, öğrencilerin ilgi ve
ihtiyaçlarına karşılayamaması nedeni ile onların günlük yaşamlarını kolaylaştırıcı bir etkiye sahip
olmadığı dile getirilmiştir. Program ile birlikte okulların fiziki ve sosyal olanaklarının yetersizliği
öğrencilerin okulu kendilerine hitap eden bir yer olarak görmelerini engellemektedir.
Bazı yerlerde okula yeni başlayan çocukların Türkçeyi bilmemesi ya da ortaöğretime başlayan
öğrencilerin yoğun 9. sınıf programı sonucunda zorlanması okula uyum problemlerine sebep
olmaktadır. Okullarda devamsızlık takip sisteminin iyi işlememesi nedeni ile devamsız öğrencilerin
yeterince takip edilmemesi ve bazı durumlarda devamsızlığa göz yumulması çocukların zamanla okulu
terk etmelerine neden olmaktadır.
Bulgular, bazı durumlarda çocukların kişisel nedenlerden dolayı okula gitmedikleri, devamsızlık
yaptıkları veya okulu bıraktıklarını göstermektedir. Bunlardan en önemlisi öğrencinin başarısız olması
ve eğer eğitimini sürdürürse başarısız olmaktan korkması olarak ortaya çıkmıştır. Bu durumda aynı
zamanda okul ve ortamı ile yakından ilgili olan başarısızlık çocukların özellikle de kızların okulu
bırakmasında en önemli nedenlerden biridir. Zaten birçok aile başarısız olan kız çocuklarını hemen
okuldan almakta, buna karşılık başarısız olsa da erkek çocuklarını okutmayı sürdürmektedir.
Politik nedenler olarak da iki durumdan sözetmek mümkündür. Bunlardan birincisi eğitim politikaları
ile ilgili nedenleri içerirken, diğeri de daha çok illerdeki sosyo-politik durumların okullulaşmayı
düşürmesi, devamsızlık ve okulu terk oranını olumsuz yönde etkilemesiolarak ortaya çıkmaktadır.
Eğitim politikalarına ilişkin olarak yerel ihtiyaçları karşılayacak programların uygulanmaması, eğitim
sisteminin sık sık değiştirilmesi, eğitim sisteminin sınava odaklı olması ve bu sınavlarda başarısız olanı
okulu terk etmeye zorlaması ve okulöncesi eğitime gereken önemin verilmemesi, zaten sosyokültürel olarak okullarda sorun yaşayan çocukların daha da zor uyum sağlamasına neden olmakta ve
okulu terk sonucunu doğurmaktadır. Araştırma yapılan illerde güvenlik ve terör sorununun olması da
bazı aileler tarafından çocukların okula gönderilmemesine neden olmaktadır.
92
Araştırma sonuçlarına dayalı olarak özellikle kız çocuklarının okullulaşma oranının artırılması,
devamsızlığın ve okulu terkin önlenmesi için yapılan çözüm önerileri aşağıda belirtilmiştir.
4.1 Sosyo-ekonomik alanda çözüm önerileri

Araştırmanın gerçekleştirildiği illerde ve bölgelerde yoksulluk, göç ve işşizliği önleyecek ekonomik
kalkınma planları yapılıp hayata geçirilmeli ve özellikle çocuk işçiliğinin önlenmesi için yapılan
çalışmalar artırılmalıdır. Bu illerde yıllardır süregelen sosyal ve ekonomik sistem (feudal yapı vb.)
ile halkın gelecek inancını tahrip eden terör ve güvenlik ile ilgili sorunlar çözülmelidir.

Aile planlaması ilgili eğitim ve yayın çalışmaları hem il merkezlerinde hem de köylerde daha etkili
bir şekilde sürdürülmelidir.

Toplumdaki her kesimin, özellikle kız çocuklarının eğitiminin önemi konusunda kampanyalar
düzenlenerek veya yetişkin eğitimi etkinlikleri yaygınlaştırılarak eğitilmesi yolu ile farkındalıkları
artırılmalıdır.
Halihazırda
yürütülmekte
olan
çalışma
ve
kampanyalar
geliştirilerek
sürdürülmelidir.

Kızlar için halihazırda ödenen Şartlı Eğitim Yardımı’ndan (ŞEY) yararlanacak olanların iyi
belirlenmesi ve ödeme miktarlarının artırılması gereklidir. Bunun yanında, özellikle okul
malzemeleri ve kıyafetler devlet tarafından karşılanmalı, ücretsiz öğle yemeği ve ücretsiz ek ders
desteği sağlanmalı, burs verilmeli ve gerektiği durumlarda da öğrencilere eğitim yardımı
sağlanmalıdır. Aynı zamanda, kırsal bölgelerde yaşayan ailelerin kız çocuklarına ücretsiz yurt ve
pansiyon hizmeti sunulmalıdır.
4.2 Olumsuz geleneksel yaklaşımlar ile ilgili çözüm önerileri

Kızların erken yaşlarda okuldan alınarak evlendirilmelerin engellenmesi için aileler erken evliliğin
sonuçları konusunda bilgilendirilmeli ve bu konuda var alan yasal müeyyideler koşulsuz olarak
uygulanmalıdır.
93

Başta baba olmak üzere ailenin diğer erkek üyelerinin (abi, amca, dede vb.) ile toplum liderlerinin
kızların okutulması konusunda bilinçlendirilmesi için çalışmalar yapılmalıdır. Böylece aileler
üzerindeki toplum baskısı da ortadan kaldırılabilir.

Öğretmen, muhtar ve din görevlileri aileleri kızlarını okula göndermeleri konusunda ikna etmek
için evleri ziyaret etmeli ve ikna komitesinde okuyan kız üniversite öğrencisi, hemşire, öğretmen,
mühendis vb. rol modelleri mutlaka yer almalıdır.

Kızların eğitimi konusunda toplumun bilinçlendirilmesi için medyanın desteği sağlanmalıdır.

Toplumda eğitime karşı var olan olumsuz tutumun değiştirilmesi için dini ve aşiret liderleri, siyasi
parti temsilcileri, muhtarlar, müftü ve imamlar, STK, resmi kurumların temsilcileri, eğitimciler vb.
grupların hep birlikte sorumluluk üstlenmesi için koordinasyon çalışmaları yapılmalı ve bu konuda
yeni modeller geliştirilmelidir.
4.3 Eğitim politika ve uygulamaları ile ilgili öneriler
Özellikle devamsızlık ve okulu terkin önlenmesinde en önemli kurumun okul olduğu görülmektedir.
Bu nedenle kızların okullulaşmasında ve özellikle devamsızlığın ve okulu terk oranlarının
düşürülmesinde eğitim kurumları ve politika belirleyicilerine önemli görevler düşmektedir. Bunlar
şöyle sıralanabilir:

Sosyal devlet anlayışı benimsenerek, devlet tarafından eğitime daha fazla kaynak ayırılmalı ve
illerin yapısına uygun eğitim politikaları geliştirilip, uygulanmalıdır. Bununla ilişkili olarak,
eğitim programları illerin veya bölgelerin ihtiyaçları gözönüne alınarak geliştirilmelidir.

Ailelerin okula ve çevresine yönelik olumsuz algı ve güvensizliklerini gidermek için okul-aile
işbirliği geliştirilmeli ve okul ailelerin rahatça girip çıkabildiği yerler haline getirilmelidir.

Okullardaki ve sınıflardaki öğrenci sayıları azaltılmalı, sosyal ve sportif etkinlikler artırılarak
okullar bir cazibe merkezi haline getirilmelidir. Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgerindeki
öğretmen sirkülasyonun önlenmesi için politikalar geliştirilmeli öğretmen yetiştirme
kurumlarında bu bölgelerin koşullarını anlatan eğitim verilmelidir.
94

İl, ilçe ve beldelerde kızlar için yeterli sayıda yurt ve pansiyonlar yapılmalı ve burada sağlanan
hizmetlerin kalitesi artırılmalıdır. Ayrıca taşımalı sistemin olumsuzlukları ortadan
kaldırılmalıdır.

İl, ilçe ve beldelerde meslek liselerinin, mesleki ve teknik liselerin sayısının artırılması yolu ile
ortaöğretim kurumları yaygınlaştırılmalıdır.

Okulöncesi kurumların sayısının artırılması yolu ile çocukların eğitime daha erken yaşta hazır
hale gelmesi sağlanmalı ve bu yolla Türkçe’yi öğrenme zorluğu azaltılmalıdır.

Okula düzenli olarak devam etmeyen öğrencilerin yöneticiler tarafından takip edilmesi ve
okul-aile iletişiminin artırılması yolu ile aileler bu konuda düzenli olarak bilgilendirilmelidir.
Bunu sağlamak için öğrencilerin devamsızlık nedenleri ve devamsızlığa neden olan risklerin
belirlenmesi ve öğrencilerin takip edilmesi noktalarında okulların ve üst yönetimlerin
kapasitesini artırıcı ve farkındalık sağlayıcı çalışmalar yapılmalıdır.

Başta okul olmak üzere il/ilçe yönetimlerini destekleyecek mekanizmalar oluşturulmalı ve
hem merkezi düzeyde hem de yerelde özellikle bu konuda yetiştirilmiş uzmanlarca
devamsızlık ve okul terkini önleme birimleri kurulmalıdır.

2011 yılında imzalanmış olan ‘İlköğretimde Eğitime Erişim ve Devamın İzlenmesi
Çalışmalarında İşbirliği Protokolü’ etkili bir şekilde uygulanmalıdır.
95
Kaynakça
Akkoyunlu-Wigley, A., & Wigley, S. (2008). Basic education and capability development in
Turkey. In A.
Nohl, A. Akkoyunlu-Wigley, & S. Wigley (Eds.), Education in Turkey. New York: Waxmann Publishing.
Alat, Z., & Alat, K. (2011).A qualitative study of parental resistance to girls’ schooling. Educational Sciences:
Theory and Practice, 11(3), 1369-1373.
Aydagül, B. (2007). Country profile commissioned for the education for all global monitoring
report 2008,
Education for all by 2015: Will we make it. 03.07.2012 tarihinde
htpp://unesdoc.unseco.org adresinden alınmıştır.
Doğan Holding. Baba Beni Okula Gönder. 22.08.2012 tarihinde http://www.doganholding.com.tr/kurumsalsosyal-sorumluk/baba-beni-okula-gonder.aspx adresinden alınmıştır.
Eğitim Reformu Girişimi. 81 İlde Eğitim Göstergeleri. 31.07.2012 tarihinde
http://erg.sabanciuniv.edu/ilegitimgostergeleri adresinden alınmıştır.
Eğitimde ve Toplumsal Katılımda Cinsiyet Eşitliğinin Sağlanması. 2005-2008. 22.08.2012 tarihinde
http://payda.weebly.com/uploads/1/0/2/9/10299831/03_acev.pdf
adresinden alınmıştır.
Evetts, J. (1970). Equality of educational opportunity: The recent history of a concept. The British Journal of
Sociology, 21(4), 425-430.
Ferreira, F. H. G., & Gignoux, J. (2010).Inequality of opportunity for education: The case of Turkey. Ankara: State
Planning Organization of the Republic of Turkey and World Bank.
Fuller, B. & Clarke, P. (1994). Raising school effects while ignoring culture? Local conditions and the influence of
classroom tools, rules and pedagogy, Review of Educational Research, 64, 122-131.
Goksel, I. (2008, July). Determinants of school attainment in Turkey and the impact of the extension of
compulsory education. Paper presented at EcoMod International Conference on Policy Modeling, Berlin,
Germany.
Gökşen, F., Cemalcılar, Z., Gürlesel, C. F. (2006). Türkiye’de ilköğretim okullarında okulu terk ve izlenmesi ile
önlenmesine yönelik politikalar. İstanbul: AÇEV, ERG, KADER, Avrupa Birliği.
Güçlü, N., Gumus, S., & Gumus, E. (2010). The relationship between women’s education and socio-economic
development: The case of Turkey. The International Journal of Learning, 17(4), 559-570.
Günçer, B., Köse, R., 1993. Effects of family and school on Turkish students’ academic performance. Education
and Society 11 (1), 51–63).
96
Heyneman, S. P & Loxley, W. A. (1983) The effect of primary school quality on academic achievement across 29
high- and low-income countries. American Journal of Sociology, 88 (6), 1162-1194.
Howe, K. R. (1994). Assessment and equality of educational opportunity.Educational Researcher, 23(8), 27-33.
İlhan-Tunç, A. (2009). Kız çocuklarının okula gitmeme nedenleri. Van ili örneği. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Dergisi, VI(I), 237-269.
İlköğretim Genel Müdürlüğü (2011). İlköğretim okulları için aşamalı devamsızlık yönetimi (ADEY).Uygulama
Kılavuzu. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
Milli Eğitim Bakanlığı (2011). Geleceğin Annelerine Eğitim Raporu (Mardin).
Milli Eğitim Bakanlığı (2011). Kırmızı Tebeşir Projesi Raporu (Çankırı).
Milli Eğitim Bakanlığı (2011). Kızlarını Okut Geleceğini Aydınlat Raporu (Malatya).
Milli Eğitim Bakanlığı (2011). Kızlar İlerliyor Projesi Raporu (Kars).
Milli Eğitim Bakanlığı (2011). YİBO’lardan Liselere, Liselerden Topluma Eğitim Destekleri Raporu
(Kahramanmaraş).
Milli Eğitim Bakanlığı (2010). 2010-2014 stratejik plan. 07.07.2012 tarihinde
http://sgb.meb.gov.tr/Str_yon_planlama_V2/MEBStratejikPlan.pdf adresinden alınmıştır.
Milli Eğitim Bakanlığı (2010). 2010-2011. Milli eğitim istatistikleri. 03.07.2012 tarihinde http://sgb.meb.gov.tr
adresinden alınmıştır.
Milli Eğitim Temel Kanunu (1973). 02.07.2012 tarihinde htpp://mevzuat.meb.gov.tr adresinden alınmıştır.
Millî Eğitim Bakanlığı. Orta Öğretim Kurumları Sınıf Geçme Ve Sınav Yönetmeliği. 31.07.2012 tarihinde
http://mevzuat.meb.gov.tr/html/25664_0.html adresinden alınmıştır.
Millî Eğitim Bakanlığı. İlköğretim Kurumları Yönetmeliği. 31.07.2012 tarihinde
http://mevzuat.meb.gov.tr/html/225_0.html adresinden alınmıştır.
Milli Eğitim Bakanlığı. Haydi Kızlar Okula. 22.08.2012 tarihinde http://haydikizlarokula.meb.gov.tr adresinden
alınmıştır.
Milli Eğitim Bakanlığı. Yetiştirici Sınıf Öğretim Programı. 22.08.2012 tarihinde http://ysop.meb.gov.tr
adresinden alınmıştır.
Otaran, N., Sayın, A., Güven, F., Gürkaynak, İ., & Atakul, S. (2003). Eğitimin toplumsal
cinsiyet açısından
incelenmesi, Türkiye 2003. Ankara: UNICEF.
Rankin, B. H., & Aytaç, I. A. (2006). Gender inequality in schooling: The case of Turkey. Sociology of Education,
79, 25-43.
97
Schmidt, W. H., L. S., Cogan, & McKnight, C. C. (2010).Equality of educational opportunity. Myth or reality in US
schooling?, American Educator, Winter, 12-19.
Smits, J., & Gündüz-Hoşgör, A. (2006). Effects of family background characteristics on educational participation
in Turkey. International Journal of Educational Development, 26, 545-560.
Şahin, İ., & Gülmez, Y. (1999). Efficiency of education: The case in eastern and South-eastern Turkey. Social
Indicators Research, 49, 213-236.
Tan, M. (2008). Eğitim. Bulunduğu eser: Tan, M., Ecevit, Y., Sancar-Üşer, S., & Acuner, S., Türkiye’de toplumsal
cinsiyet eşitsizliği: Sorunlar, Öncelikler ve Çözüm Önerileri (ss. 27-112). İstanbul: Türk Sanayicileri ve İşadamları
Derneği ve Türkiye Kadın Girişimciler Derneği.
Tansel, A. (2002). Determinants of school attainment of boys and girls in Turkey: Individual, household and
community factors. Economics of Education Review, 21, 455-470.
Türkiye İstatistik Kurumu (2011).Eğitim istatistikleri.04.07.2012 tarihinde htpp://www.tuik.gov.tr adresinden
alınmıştır.
Ulusal ve Yerel Sivil İzleme Grupları 2005 Yılı Değerlendirme Raporu (2005).Eğitimde ve toplumsal katılımda
cinsiyet eşitliğinin sağlanması projesi. 03.07.2012 tarihinde htpp://www.acev.org adresinden alınmıştır.
UNESCO (2010).Education for all global monitoring report 2010.Reaching the marginalized. Paris: UNESCO
Publishing.
UNICEF.Okul Dışındaki Çocuklar. 31.07.2012 tarihinde http://www.unicef.org.tr/tr/content/detail/58/childrenout-of-school-2.html adresinden alınmıştır.
Wilson, D. (2004). Human rights: Promoting gender equality in and through education. Prospects, XXXIV(1), 1127.
98
EKLER
EK-1
Yerel Araştırmacıların Eğitimi Çalıştay Programı
Zaman
Konular
1. Gün
Oturum 1
9.30-12:00




Projenin tanıtılması
Alan araştırması hakkında genel bilgi
Ara (10:30-11:00)
Eylem Planı konusunda genel bilgi
Öğle Yemeği

Oturum 2
13:00-17:00


Yarı yapılandırılmış görüşme ve
yöntemlerinin tanıtılması
Ara (14:45-15:15)
Veri toplama araçlarının tanıtılması
odak
grup
görüşmesi
İkinci Gün

Oturum 1
9.30-12:00


İller için alan araştırması planlarının yapılması ve örneklem seçme
konusu
Ara (10:30-11:00)
Her bir il için hazırlanan araştırma planların sunulması ve son
şeklinin verilmesi
Öğle Yemeği
Oturum 2
13:00-15:30



Veri analizi konusunda bilgi verilmesi
Araştırma rapor formatının tanıtılması
Kapanış
99
EK-2
KAVRAMLAR, TANIMLAR
ADEY
AŞAMALI DEVAMSIZLIK YÖNETİMİ:
Temel eğitim çağındaki çocukların okula devamlarını
sağlayarak eğitimlerini zamanında diploma alarak
tamamlamaları için devamsızlığın erken tanılanması,
değerlendirilmesi, çocuğu devamsızlığa iten risk faktörlerini
en aza indirmek için bireyselleştirilmiş uygun müdahalelerin
yapılması ve okula devamsızlığın izlenmesi için geliştirilen
modeldir.
Ardışık Devamsızlık
İki gün üst üste özürsüz devamsızlık yapılması durumuna
verilen addır.
Genel Nedenlere Bağlı Ardışık Özürsüz Devamsızlık
İki gün üst üste özürsüz devamsızlık yapıldığında,
devamsızlığın nedeni okul reddi, mevsimlik tarım işçiliği veya
resen kayıtlı olma değilse Genel Nedenlere Bağlı Ardışık
Özürsüz Devamsızlık adı verilir.
Mevsimlik Gezici ve Geçici Tarım İşçiliğine Bağlı Devamsızlık
İki gün üst üste özürsüz devamsızlığın nedeni mevsimlik işçilik
ise bu duruma Mevsimlik Gezici ve Geçici Tarım İşçiliğine Bağlı
Özürsüz Devamsızlık adı verilir.
Okul Korkusuna Bağlı Devamsızlık
Okul korkusu, çeşitli kaygılar nedeniyle çocuğun okula gitmeyi
reddetmesi ya da bu konuda isteksiz görünmesi şeklinde
ortaya çıkan devamsızlığa denir.
Resen Kayıtlı Devamsızlık
Okula resen kayıtlı olduğu halde okula devam etmeyen
çocuklar için yapılan tanımdır.
Kesintili Özürsüz Devamsızlık
Son on beş (15) eğitim günü içinde üç gün kesintili özürsüz
devamsızlık yapılması durumudur.
Gün İçi Devamsızlık
Son on beş (15) eğitim günü içinde iki kez yarım gün özürsüz
devamsızlık yapılmasına gün İçi Devamsızlık adı verilir.
Geç Kalma
Çocuğun haftada en az iki kez 1. ve 2. derslere düzenli veya
düzensiz geç girmesi durumudur.
Dersten veya Okuldan Erken Ayrılma
Haftada en az iki kez herhangi bir dersten erken ayrılma veya
son saatlere (5/6. Ders) katılmama durumudur.
ERKEN UYARI
ERKEN UYARI:
Risk altındaki çocukların önceden fark edilmesi
ve gerekli psikososyal önlemlerin alınabilmesine
fırsat sağlayacak “Erken Tanı ve Yönlendirme
Sistemi” dir
100
ADEY
Derse Devamsızlık
Çocuğun yirmi (20) eğitim günü içerisinde her hangi bir derse
o dersin haftalık ders saati kadar katılmaması, hafta içinde
belirli derslere mazeret göstermeden katılmaması ya da
hafta içinde belirli ders saatlerindeki derslere mazeret
göstermeden katılmaması durumudur.
Özürlü Devamsızlık
Okula devam ederken kaza, ölüm, doğal afet, yangın,
gözaltına alınma, tutuklanma ve kısa veya uzun süreli tedavi
gerektiren hastalık gibi nedenlerden dolayı özrünü
belgelendirerek okula devam edemeyen çocukların
devamsızlık durumunu ifade eder.
Maskeli Özürlü Devamsızlık
Çocuğun devamsızlık nedenini gerçeğe aykırı şekilde
belgelendirdiği ya da beyan ettiği durumu ifade eder.
Devamsızlık Odaklı Müdahale
Temel nedenleri saptamadan doğrudan sorunun kendisine
yönelik yapılan müdahaledir.
Devamsızlık Eylem Planları
Tanımlanmış her bir devamsızlık tipine ilişkin müdahaleleri
içeren planlamalardır.
Önleme:
Önleme tanımlanmamıştır. Ancak müdahalelerle önleme
amaçlanmaktadır.
Müdahaleler:
Risk ihtiyaç analizi sonuçlarına göre risklerin azaltılması için
tanımlanmış önleme iş adımlarıdır. Okul içindedir.
Tanımlanmıştır. İş bölümü bellidir.
Risk ve İhtiyaç Değerlendirme Formu:
Çocuğun risk ve ihtiyaçlarının saptanarak çocuğa uygulanacak
ERKEN UYARI
Önleme:
Gelişmekte olan kişinin temel yaşam
becerilerine (sağlıklı ilişki kurabilme, özdenetim,
duygu denetimi vb) bütünsel bir yaklaşımla
yatırım yapılarak riskli durumlar karşısında daha
dayanıklı kalmalarını sağlamak için uygulanan
programlardır.
Erken Uyarı Alanı:
Risk tarama süreci (İlköğretim Okullarında
RİDEF), birinci düzey yönlendirme (Kurum
içinde yapılan riske ilk müdahale -Aslında
ilköğretim okullarında ADEY Müdahaleler-) ile
ön değerlendirme ekibine yönlendirme (Mobil
Ekip) ve ekibin vakayı ele alışı (ikinci düzey
yönlendirme) ve yönlendirme süreçlerini içeren
müdahalelerdir. İlk iki aşama kurum içinde
yapılır. Vakanın zorluğuna göre okul içi, SHÇEK
ve Hastane temelli çocuk koruma merkezinde
yapılır.
Risk Tarama Bilgi Formu:
Çocuğun risk ve ihtiyaçlarının saptanarak erken
101
ADEY
müdahalelere karar vermek için geliştirilmiş formdur. Okulda
sınıf öğretmeni tarafından doldurulur.
Risk Takip Kurulları (RİTA):
Çocukların devamsızlık yapmalarını önlemek, devamsızlık
yapan çocukların okula kazandırılmasını sağlamak ve bu
çocukların okula devamını izlemek amacıyla oluşturulan
kuruldur.
Okul risk takip kurulu/komisyonunun temel amacı, özellikle
devamsızlık konusunda sorun yaşayan ve ilk düzey önlemlerle
çözüm getirilemeyen çocukların okula devamını sağlamaktır.
Üç düzeyde kurulur.
- Okul RİTA
- İlçe RİTA
- İl RİTA
ERKEN UYARI
uyarı sisteminin harekete geçmesi için
geliştirilmiş formdur. Çocuğun yaşına göre
onunla temelde ilişkilenen kurumlardaki
uzmanlar tarafından doldurulur.
Okul Risk Takip Kurulu (RTK):
Çocuğun durumunu değerlendirerek, koruyucu
önleyici bir hizmet planı hazırlayıp, planın
uygulamasını takip etmek için oluşturulan
kuruldur.
102
EK-3: VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
FORM 1
Odak Grup Görüşme Formu: İlköğretim Okulu Öğrencileri
Bu çalışmanın amacı bulunduğunuz ilde, ilköğretim ve ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız
çocuklarının okula gidememe ve okulu bırakma nedenleri ilgili bilgi toplamaktır. Bu il/ilçede bulunan bir
İlköğretim okulunda okuyan öğrenciler olarak bu konudaki görüşlerinizin, konunun daha net bir şekilde
anlaşılması ve çözüm önerilerinin geliştirilmesinde önemli olduğunu düşünüyoruz. Bu çerçevede sizlere, kızların
ve erkeklerin okula gidememe ve okulu bırakma nedenlerine ilişkin sorular soracağız. Bu soruların doğru ya da
yanlış cevapları yoktur.Sadece sizlerin düşüncelerinizi öğrenmek istiyoruz.Konuşmak için elinizi kaldırarak söz
almanız bu görüşmenin verimli geçmesi açısından önemlidir.İzin verirseniz görüşmeyi ses kayıt cihazı ile
kaydetmek istiyoruz.Görüşme kayıtları Milli Eğitim Bakanlığı’nda arşivlenecektir.Katılımınız için teşekkür ederiz.
BÖLÜM I- Kişisel Bilgiler
1. İl/İlçe adı:…………………………………………………………………
2. Okul adı: ………………………………………………………………..
3. Öğrencilerin sınıf düzeyleri?…………………………………………….
4. Odak gruptaki öğrenci sayısı: Kız:………. Erkek:……..
BÖLÜM II- Okullulaşma ve Okul Terk Oranları ve Nedenlerine İlişkin Görüşler
1. Sizce mahalle/köyünüzde ilköğretim okuluna gidecek yaşta olup da okula gidemeyen çocuk var mı? Sizce bu çocukların
okula gidememe nedenleri neler olabilir? Özellikle kız çocukları neden okula gidemiyor? Erkek çocuklar neden okula
gidemiyor?
2. Bazı çocuklar okula gidebilir ama bazen okulu bitirmeden bırakabilirler. Böyle tanıdığınız birileri var mı?Okulu niçin
bıraktılar?
3. Sizce kız ve erkek öğrencilerin okulu bırakmalarında okulun (örn. öğretmen davranışları, yönetici davranışları, dersler,
arkadaşlar vb.) rolü nedir?
4. Sizce kız ev erkek öğrencilerin okulda devamsızlık yapmalarının nedenleri nelerdir? Devamsızlık yapan bir arkadaşınız
varsa neden devamsızlık yapıyor?
5. Sizce kız ve erkek öğrencilerin, özellikle de kızların okula gidebilmesi ve yarıda bırakmaması için neler yapılmalıdır?
6. Siz okula başlarken veya devam ederken okula gitme konusunda problem yaşadınız mı? Yaşayan varsa ne tür problemler
yaşadınız/yaşıyorsunuz?
7. Liseye devam etmek istiyor musunuz? İstemiyorsanız neden?
8.Bu konuda başka belirtmek istediğiniz bir şey var mı? Varsa neler? ……………………………………………..
103
FORM 2
Odak Grup Görüşme Formu :Lise Öğrencileri
Bu çalışmanın amacı bulunduğunuz ilde, ilköğretim ve ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız
çocuklarının okula gidememe ve okulu bırakma nedenleri ilgili bilgi toplamaktır. Bu il/ilçede bulunan bir lisede
okuyan öğrenciler olarak bu konudaki görüşlerinizin, konunun daha net bir şekilde anlaşılması ve çözüm
önerilerinin geliştirilmesinde önemli olduğunu düşünüyoruz. Bu çerçevede sizlere, kızların ve erkeklerin okula
gidememe ve okulu bırakma nedenlerine ilişkin sorular soracağız. Bu soruların doğru ya da yanlış cevapları
yoktur.Sadece sizlerin düşüncelerinizi öğrenmek istiyoruz.Konuşmak için elinizi kaldırarak söz almanız bu
görüşmenin verimli geçmesi açısından önemlidir. Görüşme süresinde ses kayıt cihazı ile kaydetmek istiyoruz.
Görüşme kayıtları Milli Eğitim Bakanlığı’nda arşivlenecektir.Katılımınız için teşekkür ederiz.
BÖLÜM I- Kişisel Bilgiler
1. İl/İlçe adı:…………………………………………………………………
2. Okul adı: ………………………………………………………………..
3. Öğrencilerin sınıf düzeyleri?…………………………………………….
4. Odak gruptaki öğrenci sayısı: Kız:………. Erkek:……..
BÖLÜM II- Okullulaşma ve Okul Terk Oranları ve Nedenlerine İlişkin Görüşler
1. Sizce mahalle/köyünüzde ilköğretim okuluna gidecek yaşta olup da okula gidemeyenler var mı? Sizce onların okula
gidememe nedenleri neler olabilir?Kız çocukları neden okula gidemiyor?Erkek çocuklar neden okula gidemiyor?
2. Mahalle/köyünüzde liseye gidecek yaşta olup da okula gidemeyen tanıdıklarınız var mı? Sizce bu tanıdıklarınızın okula
neden gidemiyorlar?Kızlar neden liseye gidemiyor?Erkekler neden liseye gidemiyor?
3. Sizce, kız ve erkek öğrencilerin okulu bırakma nedenleri neler olabilir? Lise çağındaki kız öğrencilerin okulunu bırakma
nedenleri neler olabilir? Sizin okulu bırakan arkadaşınız var mı? Niçin okulu bıraktı?
4. Sizce kız ve erkek öğrencilerin okulu bırakmalarında okulun (örn. öğretmen davranışları, yönetici davranışları, dersler,
arkadaşlar vb.) rolü nedir?
5. 4. Sizce kız ev erkek öğrencilerin okulda devamsızlık yapmalarının nedenleri nelerdir? Devamsızlık yapan bir arkadaşınız
varsa neden devamsızlık yapıyor?
6. Sizce kız ve erkek öğrencilerin, özellikle de kızların okula gelebilmesi ve bırakmaması için neler yapılmalıdır? Bu konuda
daha çok kimlere görev düşmektedir?Sizlerin bu konuda yapabileceği şeyler olabilir mi?Neler?
7. Siz liseye başlarken veya devam ederken evde problem yaşadınız mı/yaşıyor musunuz? Yaşayan varsa ne tür problemler
yaşadınız/yaşıyorsunuz?
8. Üniversiteye gitmek istiyor musunuz? İstemiyorsanız neden?
9. Bu konuda başka belirtmek istedikleriniz varsa neler?
104
FORM 3
Odak Grup Görüşme Formu: İlköğretim ve Lise Öğretmenleri
Bu çalışmanın amacı bulunduğunuz ilde, ilköğretim ve ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız
öğrenciler arasındaki düşük okullulaşma ve okul terk oranlarının yüksek olması ve bunların nedenlerine ilişkin
bilgi toplamaktır.Bu il/ilçede bulunan bir okulda çalışan biri olarak bu konudaki görüşlerinizin, konunun daha
net bir şekilde anlaşılması ve çözüm önerilerinin geliştirilmesinde önemli olduğunu düşünüyoruz.Bu çerçevede
size özellikle kız çocukları arasındaki düşük okullulaşma ve yüksek okul terk oranları ve nedenleri ile ilgili
görüşlerinizi öğrenmeye yönelik sorular yönelteceğiz.İzin verirseniz görüşmeyi ses kayıt cihazı ile kaydetmek
istiyoruz.Görüşme kayıtları Milli Eğitim Bakanlığı’nda arşivlenecektir.Katılımınız için teşekkür ederiz.
BÖLÜM I- Kişisel Bilgiler (Bu bölüm odak grup görüşmesine katılan her öğretmen için ayrı ayrı
doldurulacaktır)
1. İl/İlçe adı:…………………………………………………………………
2. Okul Adı: …………………………………………………………………
3. Ne zamandan beri burada çalışıyorsunuz?…………………………………………….
4. Ne zamandan beri bu ilde/ilçede/köyde yaşıyorsunuz? …………………………………………………………
5. Branşınız nedir? ……………………………………………………………………………………………
BÖLÜM II- Okullulaşma ve Okul Terk Oranları ve Nedenlerine İlişkin Görüşler
1. İlinizdeki/ilçenizdeki eğitimin durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Okullulaşma oranları konusundaki
görüşleriniz neler?Ne tür sorunlar yaşanıyor?Özellikle kız çocuklarının okullulaşma durumu hakkında ne
söyleyebilirsiniz?
2. Sizce ilinizde/ilçenizde okullulaşma oranının düşük olmasının nedenleri neler olabilir? Özellikle kız çocukları
neden okula gidemiyor?Erkek çocuklar neden okula gidemiyor?
3. Sizce, kız ve erkek çocukların ilköğretim sırasında okulu terk ve devamsızlık nedenleri neler olabilir? Özellikle
ilköğretim çağındaki kız çocuklarının okulunu bırakma nedenleri neler olabilir?
4. Sizce, ortaöğretim çağındaki kız ve erkek öğrencilerin lise öğrenimi sırasında okulu terk ve devamsızlık
nedenleri neler olabilir? Özellikle ortaöğretim çağındaki kız çocuklarının liseye gidememe ve okulu terk ve
devamsızlık nedenleri neler olabilir?
5. İlköğretimde okullulaşma oranını arttırmak için okul olarak siz neler yapıyorsunuz? Özellikle kız çocuklarının
okula gitmesini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Bize varsa bitmiş veya devam eden projelerinizden bahseder
misiniz? Bu konularda kişisel olarak neler yapıyorsunuz?
105
6. Ortaöğretimde okullulaşma oranını arttırmak için okul olarak neler yapıyorsunuz? Özellikle kız çocuklarının
liseye gitmesini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Bize varsa bitmiş veya devam eden projelerinizden bahseder
misiniz? Bu konularda kişisel olarak neler yapıyorsunuz?
7. Kız ve erkek öğrencilerin okul terk ve devamsızlık etmelerinde okulun rolü ne olabilir? (akademik yetersizlik,
müfredatın yoğun olması, öğretmen davranışları, akran davranışları v.b.)
8. Sizce hem ilköğretim hem de ortaöğretimde daha fazla kız ve erkek öğrencinin okula gitmesini sağlamak için
neler yapılmalıdır? Aynı şekilde okula devam eden kız ve erkeklerin özellikle de kızların okulu terk ve
devamsızlıklarını önlemek için neler yapılmalıdır?
9. Kız ve erkek çocukların özellikle de kız çocuklarının okulu okul terk etmeleri veya devamsızlıketmelerini
engellemek için okullarda neler yapılmalıdır? Bu konuda sizin görüşleriniz nelerdir?
9.Bu konuda başka belirtmek istediğiniz bir şey var mı? Varsa neler? ……………………………………………..
106
FORM 4
Görüşme Formu IV: Okul Müdürü/Müdür Yardımcısı
Bu çalışmanın amacı bulunduğunuz ilde, ilköğretim ve ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız
öğrenciler arasındaki düşük okullulaşma ve okul terk oranlarının yüksek olması ve bunların nedenlerine ilişkin
bilgi toplamaktır.Bu il/ilçede bulunan bir okulda çalışan biri olarak bu konudaki görüşlerinizin, konunun daha
net bir şekilde anlaşılması ve çözüm önerilerinin geliştirilmesinde önemli olduğunu düşünüyoruz.Bu çerçevede
size bulunduğunuz pozisyon, görevleriniz ve özellikle kız çocukları arasındaki düşük okullulaşma ve yüksek okul
terk oranları ve nedenleri ile ilgili görüşlerinizi öğrenmeye yönelik sorular yönelteceğiz.İzin verirseniz görüşmeyi
ses kayıt cihazı ile kaydetmek istiyoruz.Görüşme kayıtları Milli Eğitim Bakanlığı’nda arşivlenecektir.Katılımınız
için teşekkür ederiz.
BÖLÜM I- Kişisel Bilgiler
1. İl/İlçe adı:…………………………………………………………………
2. Okul adı: …………………………………………………………………
3. Pozisyonunuz : a) Müdür:…………. Müdür Yardımcısı:…………………..
4. Ne zamandan beri burada ve bu pozisyonda çalışıyorsunuz?…………………………………………….
5. Ne zamandan beri bu ilde/ilçede/köyde yaşıyorsunuz? ……………………………………………………………
6. Branşınız nedir? ………………………………………………………………………………………………………………………
BÖLÜM II- Okullulaşma ve Okul Terk Oranları ve Nedenlerine İlişkin Görüşler
1. İlinizdeki/ilçenizdeki eğitimin durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Okullulaşma oranları konusundaki
görüşleriniz neler?Ne tür sorunlar yaşanıyor?Özellikle kız çocuklarının okullulaşma durumu hakkında ne
söyleyebilirsiniz?
2. Sizce ilinizde/ilçenizde okullulaşma oranının düşük olmasının nedenleri neler olabilir? Özellikle kız çocukları
neden okula gidemiyor?Erkek çocuklar neden okula gidemiyor?
3. Sizce, kız ve erkek çocukların ilköğretim sırasında okulu terk veya devamsızlık nedenleri neler olabilir?
Özellikle ilköğretim çağındaki kız çocuklarının okulunu bırakma nedenleri neler olabilir?
4. Sizce, ortaöğretim çağındaki kız ve erkek çocukların lise öğrenimi sırasında okulu terk ve devamsızlık
nedenleri neler olabilir? Özellikle ortaöğretim çağındaki kız çocuklarının liseye gidememe ve okulu bırakma
nedenleri neler olabilir?
5. İlköğretimde okullulaşma oranını arttırmak için okul olarak siz neler yapıyorsunuz? Özellikle kız çocuklarının
okula gitmesini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Bize varsa bitmiş veya devam eden projelerinizden bahseder
misiniz? Bu konularda kişisel olarak neler yapıyorsunuz?
107
6. Ortaöğretimde okullulaşma oranını arttırmak için okul olarak neler yapıyorsunuz? Özellikle kız çocuklarının
liseye gitmesini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Bize varsa bitmiş veya devam eden projelerinizden bahseder
misiniz? Bu konularda kişisel olarak neler yapıyorsunuz?
7. Kız ve erkek öğrencilerin okul terk ve devamsızlık etmelerinde okulun rolü ne olabilir? (akademik yetersizlik,
müfredatın yoğun olması, öğretmen davranışları, akran davranışları v.b.)
8. Sizce hem ilköğretim hem de ortaöğretimde daha fazla kız ve erkek öğrencinin okula gitmesini sağlamak için
neler yapılmalıdır? Aynı şekilde okula devam eden kız ve erkeklerin özellikle de kızların okulu terk etmelerini
önlemek için neler yapılmalıdır?
9. Kız ve erkek çocukların özellikle de kız çocuklarının okulu terk etmeleri veya devamsızlık etmelerini
engellemek için okullarda neler yapılmalıdır? Bu konuda sizin görüşleriniz nelerdir?
10.Bu konuda başka belirtmek istediğiniz bir şey var mı? Varsa neler? ……………………………………………..
108
FORM 5
Görüşme Formu: İl Millî Eğitim Denetmenleri
Bu çalışmanın amacı bulunduğunuz ilde, ilköğretim ve ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız
öğrenciler arasındaki okullulaşmanın düşük ve okul terk oranlarının yüksek olması ve bunların nedenlerine
ilişkin bilgi toplamaktır.Bu ilde çalışan biri olarak bu konudaki görüşlerinizin, konunun daha net bir şekilde
anlaşılması ve çözüm önerilerinin geliştirilmesinde önemli olduğunu düşünüyoruz.Bu çerçevede size
bulunduğunuz pozisyon, görevleriniz ve özellikle kız çocukları arasındaki düşük okullulaşma ve yüksek okul terk
oranları ve nedenleri ile ilgili görüşlerinizi öğrenmeye yönelik sorular yönelteceğiz. İzin verirseniz görüşmeyi ses
kayıt cihazı ile kaydetmek istiyoruz. Görüşme kayıtları Milli Eğitim Bakanlığı’nda arşivlenecektir.Katılımınız için
teşekkür ederiz.
BÖLÜM I- Kişisel Bilgiler
1. İl/İlçe adı:…………………………………………………………………
2. Pozisyonunuz : ……………………………………………………….
3. Ne zamandan beri burada ve bu pozisyonda çalışıyorsunuz?…………………………………………….
4. Ne zamandan beri bu ilde/ilçede yaşıyorsunuz? ……………………………………………………………
BÖLÜM II- Okullulaşma ve Okul Terk Oranları ve Nedenlerine İlişkin Görüşler
1. İlinizdeki/ilçenizdeki eğitimin durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Okullulaşma oranları konusundaki görüşleriniz
neler?Ne tür sorunlar yaşanıyor?Özellikle kız çocuklarının okullulaşma durumu hakkında ne söyleyebilirsiniz?
2. Sizce ilinizde/ilçenizde okullulaşma oranının düşük olmasının nedenleri neler olabilir? Özellikle kız çocukları neden okula
gidemiyor?Erkek çocuklar neden okula gidemiyor?
3. Sizce, kız ve erkek çocukların ilköğretim sırasında okulu bırakma nedenleri neler olabilir? Özellikle ilköğretim çağındaki kız
çocuklarının okulunu bırakma nedenleri neler olabilir?
4. Sizce, ortaöğretim çağındaki kız ve erkek çocukların lise öğrenimi sırasında okulu terk veya devamsızlık nedenleri neler
olabilir? Özellikle ortaöğretim çağındaki kız çocuklarının liseye gidememe ve okulu bırakma nedenleri neler olabilir?
5. Kız ve erkek öğrencilerin okul terk ve devamsızlık etmelerinde okulun rolü ne olabilir? (akademik yetersizlik, müfredatın
yoğun olması, öğretmen davranışları, akran davranışları v.b.)
6. Sizce hem ilköğretim hem de ortaöğretimde daha fazla kız ve erkek öğrencinin okula gitmesini sağlamak için neler
yapılmalıdır? Aynı şekilde okula devam eden kız ve erkeklerin özellikle de kızların okulu terk etmelerini önlemek için neler
yapılmalıdır?
7. Kız ve erkek çocukların özellikle de kız çocuklarının okulu terk veya devamsızlık etmelerini engellemek için okullarda neler
yapılmalıdır? Bu konuda sizin görüşleriniz nelerdir?
8.Bu konuda başka belirtmek istediğiniz bir şey var mı? Varsa neler? ……………………………………………..
109
FORM 6
Görüşme Formu: İl/İlçe Millî Eğitim Müdürü
Bu çalışmanın amacı bulunduğunuz ilde, ilköğretim ve ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız
öğrenciler arasındaki düşükokullulaşma ve okul terk oranlarının yüksek olması ve bunların nedenlerine ilişkin
bilgi toplamaktır.Bu il/ilçede çalışan biri olarak bu konudaki görüşlerinizin, konunun daha net bir şekilde
anlaşılması ve çözüm önerilerinin geliştirilmesinde önemli olduğunu düşünüyoruz.Bu çerçevede size
bulunduğunuz pozisyon, görevleriniz ve özellikle kız çocukları arasındaki düşük okullulaşma ve yüksek okul terk
oranları ve nedenleri ile ilgili görüşlerinizi öğrenmeye yönelik sorular yönelteceğiz.İzin verirseniz görüşmeyi ses
kayıt cihazı ile kaydetmek istiyoruz.Görüşme kayıtları Milli Eğitim Bakanlığı’nda arşivlenecektir.Katılımınız için
teşekkür ederiz.
BÖLÜM I- Kişisel Bilgiler
1. İl/İlçe adı:…………………………………………………………………
2. Pozisyonunuz : a) Müdür:………….. Müdür Yardımcısı:……………………………..
3. Ne zamandan beri burada ve bu pozisyonda çalışıyorsunuz?…………………………………………….
4. Ne zamandan beri bu ilde/ilçede yaşıyorsunuz? ……………………………………………………………
BÖLÜM II- Okullulaşma ve Okul Terk Oranları ve Nedenlerine İlişkin Görüşler
1. İlinizdeki/ilçenizdeki eğitimin durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Okullulaşma oranları konusundaki
görüşleriniz neler?Ne tür sorunlar yaşanıyor?Özellikle kız çocuklarının okullulaşma durumu hakkında ne
söyleyebilirsiniz?
2. Sizce ilinizde/ilçenizde okullulaşma oranının düşük olmasının nedenleri neler olabilir? Özellikle kız çocukları
neden okula gidemiyor?Erkek çocuklar neden okula gidemiyor?
3. Sizce, kız ve erkek çocukların ilköğretim sırasında okulu terk veya devamsızlık nedenleri neler olabilir?
Özellikle ilköğretim çağındaki kız çocuklarının okulunu bırakma nedenleri neler olabilir?
4. Sizce, ortaöğretim çağındaki kız ve erkek çocukların lise öğrenimi sırasında okulu terk veya devamsızlık
nedenleri neler olabilir? Özellikle ortaöğretim çağındaki kız çocuklarının liseye gidememe ve okulu terk veya
devamsızlık nedenleri neler olabilir?
5. İlköğretimde okullulaşma oranını arttırmak için İl/İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü olarak siz neler yapıyorsunuz?
Özellikle kız çocuklarının okula gitmesini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Bize varsa bitmiş veya devam eden
projelerinizden bahseder misiniz?
6. Ortaöğretimde okullulaşma oranını arttırmak için İl/İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü olarak neler yapıyorsunuz?
Özellikle kız çocuklarının liseye gitmesini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Bize varsa bitmiş veya devam eden
projelerinizden bahseder misiniz?
110
7. Sizce hem ilköğretim hem ortaöğretimde daha fazla kız ve erkek öğrencinin okula gitmesini sağlamak için
neler yapılmalıdır? Aynı şekilde okula devam eden kız ve erkeklerin özellikle de kızların okulu terk etmelerini
önlemek için neler yapılmalıdır?
8. Kız ve erkek çocukların özellikle de kız çocuklarının okulu terk veya devamsızlıklarını engellemek için
okullarda neler yapılmalıdır? Bu konuda sizin görüşleriniz nelerdir?
9.Bu konuda başka belirtmek istediğiniz bir şey var mı? Varsa neler? ……………………………………………..
111
FORM 7
Görüşme Formu: Resmi Yerel Yöneticiler (Vali, Kaymakam)
Bu çalışmanın amacı bulunduğunuz ilde, ilköğretim ve ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız öğrenciler
arasındaki düşük okullulaşma ve okul terk oranlarının yüksek olması ve bunların nedenlerine ilişkin bilgi toplamaktır.Bu
ilin/ilçenin/köyün/mahallenin resmi yerel yöneticisi olarak bu konudaki görüşlerinizin, konunun daha net bir şekilde
anlaşılması ve çözüm önerilerinin geliştirilmesinde önemli olduğunu düşünüyoruz.Bu çerçevede size, bulunduğunuz
pozisyon, görevleriniz ve özellikle kız çocukları arasındaki düşük okullulaşma ve yüksek okul terk oranları ve nedenlerine ile
ilgili görüşlerinizi almaya yönelik sorular yönelteceğiz.İzin verirseniz görüşmeyi ses kayıt cihazı ile kaydetmek
istiyoruz.Görüşme kayıtları Milli Eğitim Bakanlığı’nda arşivlenecektir.Katılımınız için teşekkür ederiz.
BÖLÜM I- Kişisel Bilgiler
1. İl/İlçe adı:…………………………………………………………………
2. Görüşülen kişi/Unvanı …………………………………………………………
4.Kaç yıldır il/ilçede çalışıyorsunuz?…………………………………………….
BÖLÜM II- Okullulaşma ve Okul Terk Oranları ve Nedenlerine İlişkin Görüşler
1. İlinizdeki/ilçenizdeki okullulaşma, okul terk, devam/devamsızlık ve kızların okullulaşması hakkında kısa bir
değerlendirme yapabilir misiniz?
2. Stratejik eylem planınızda kızların okullulaşma oranı ile ilgili hedefleriniz nelerdir? Bu hedeflere ulaşmadaki
engeller ve fırsatlar nelerdir?
3. Sizce ilinizde/ilçenizde okullulaşma oranının düşük olmasının nedenleri neler olabilir? Özellikle kız çocukları
neden okula gidemiyor? Erkek çocuklar neden okula gidemiyor?
4. Sizce, kız ve erkek çocukların ilköğretim sırasında okulu terk veya devamsızlık nedenleri neler olabilir?
Özellikle ilköğretim çağındaki kız çocuklarının okulu terk nedenleri neler olabilir?
5. Sizce, ortaöğretim kız ve erkek çocukların lise öğrenimi sırasında okulu terk veya devamsızlık nedenleri neler
olabilir? Özellikle ortaöğretim çağındaki kız çocuklarının liseye okulu terk veya devam/devamsızlık nedenleri
neler olabilir?
6. İlköğretimde okullulaşma oranını arttırmak için neler yapıyorsunuz? Özellikle kız çocuklarının okula
kaydolması/devam etmesini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Bize varsa bitmiş veya devam eden
projelerinizden bahseder misiniz?
7. Ortaöğretimde okullulaşma oranını arttırmak için neler yapıyorsunuz? Özellikle kız çocuklarının liseye
gitmesini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Bize varsa bitmiş veya devam eden projelerinizden bahseder
misiniz?
8. Sizce hem ilköğretim hem de ortaöğretimde daha fazla kız ve erkek öğrencinin okula gitmesini sağlamak için
neler yapılmalıdır? Aynı şekilde okula devam eden kız ve erkeklerin özellikle de kızların okulu terk
etmelerini önlemek için neler yapılmalıdır?
9. Kız ve erkek çocukların özellikle de kız çocuklarının okulu terk veya devamsızlık etmelerini engellemek için
okullarda neler yapılmalıdır? Yöneticilere, öğretmenlere ve velilere neler önerirsiniz?
10. .Bu konuda başka belirtmek istediğiniz bir şey var mı? Varsa neler? ……………………………………………..
112
FORM 8
Görüşme Formu: Resmi Yerel Yöneticiler (Belediye Başkanları, Muhtar)
Bu çalışmanın amacı bulunduğunuz ilde, ilköğretim ve ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız öğrenciler
arasındaki düşük okullulaşma ve okul terk oranlarının yüksek olması ve bunların nedenlerine ilişkin bilgi toplamaktır.Bu
ilin/ilçenin/köyün/mahallenin resmi yerel yöneticisi olarak bu konudaki görüşlerinizin, konunun daha net bir şekilde
anlaşılması ve çözüm önerilerinin geliştirilmesinde önemli olduğunu düşünüyoruz.Bu çerçevede size, bulunduğunuz
pozisyon, görevleriniz ve özellikle kız çocukları arasındaki düşük okullulaşma ve yüksek okul terk oranları ve nedenlerine ile
ilgili görüşlerinizi almaya yönelik sorular yönelteceğiz.İzin verirseniz görüşmeyi ses kayıt cihazı ile kaydetmek
istiyoruz.Görüşme kayıtları Milli Eğitim Bakanlığı’nda arşivlenecektir.Katılımınız için teşekkür ederiz.
BÖLÜM I- Kişisel Bilgiler
1. İl/İlçe adı:…………………………………………………………………
2. Görüşülen kişi/Unvanı …………………………………………………………
3.Kaç yıldır il/ilçede çalışıyorsunuz?…………………………………………….
BÖLÜM II- Okullulaşma ve Okul Terk Oranları ve Nedenlerine İlişkin Görüşler
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
İlinizdeki/ilçenizdeki okullulaşma, okul terk, devam/devamsızlık ve kızların okullulaşması hakkında kısa
bir değerlendirme yapabilir misiniz?
Sizce ilinizde/ilçenizde okullulaşma oranının düşük olmasının nedenleri neler olabilir? Özellikle kız
çocukları neden okula gidemiyor? Erkek çocuklar neden okula gidemiyor?
Sizce, kız ve erkek çocukların ilköğretim sırasında okulu terk veya devamsızlık nedenleri neler olabilir?
Özellikle ilköğretim çağındaki kız çocuklarının okulu terk nedenleri neler olabilir?
Sizce, ortaöğretim kız ve erkek çocukların lise öğrenimi sırasında okulu terk veya devamsızlık nedenleri
neler olabilir? Özellikle ortaöğretim çağındaki kız çocuklarının liseye okulu terk veya
devam/devamsızlık nedenleri neler olabilir?
İlköğretimde okullulaşma oranını arttırmak için neler yapıyorsunuz? Özellikle kız çocuklarının okula
kaydolması/devam etmesini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Bize varsa bitmiş veya devam eden
projelerinizden bahseder misiniz?
Ortaöğretimde okullulaşma oranını arttırmak için neler yapıyorsunuz? Özellikle kız çocuklarının liseye
gitmesini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Bize varsa bitmiş veya devam eden projelerinizden
bahseder misiniz?
Sizce hem ilköğretim hem de ortaöğretimde daha fazla kız ve erkek öğrencinin okula gitmesini
sağlamak için neler yapılmalıdır? Aynı şekilde okula devam eden kız ve erkeklerin özellikle de kızların
okulu terk etmelerini önlemek için neler yapılmalıdır?
Kız ve erkek çocukların özellikle de kız çocuklarının okulu terk veya devamsızlık etmelerini engellemek
için okullarda neler yapılmalıdır? Yöneticilere, öğretmenlere ve velilere neler önerirsiniz?
Bu konuda başka belirtmek istediğiniz bir şey var mı? Varsa neler? ……………………………………………..
113
FORM 9
Görüşme Formu: İl/İlçe Müftüsü- İmam
Bu çalışmanın amacı bulunduğunuz ilde, ilköğretim ve ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız
öğrenciler arasındaki düşük okullulaşma ve okul terk oranlarının yüksek olması ve bunların nedenlerine ilişkin
bilgi toplamaktır.Bu il/ilçe/mahalle/köyde görev yapan biri olarak bu konudaki görüşlerinizin, konunun daha net
bir şekilde anlaşılması ve çözüm önerilerinin geliştirilmesinde önemli olduğunu düşünüyoruz.Bu çerçevede size
bulunduğunuz pozisyon, görevleriniz ve özellikle kız çocukları arasındaki düşük okullulaşma ve yüksek okul terk
oranları ve nedenleri ile ilgili görüşlerinizi öğrenmeye yönelik sorular yönelteceğiz.İzin verirseniz görüşmeyi ses
kayıt cihazı ile kaydetmek istiyoruz.Görüşme kayıtları Milli Eğitim Bakanlığı’nda arşivlenecektir.Katılımınız için
teşekkür ederiz.
BÖLÜM I- Kişisel Bilgiler
1. İl/İlçe/mahalle/Köy adı:…………………………………………………………………
2. Görüşülen kişi/Unvanı …………………………………………………………………
3.Kaç yıldır il/ilçede çalışıyorsunuz?……………..………………………………….
BÖLÜM II- Okullulaşma ve Okul Terk Oranları ve Nedenlerine İlişkin Görüşler
1. Bu ilde/ilçede/mahallede/köyde okul çağında olmasına rağmen okula gidemeyen veya okulu bırakan çok
sayıda kız ve erkek çocuk var mı? Özellikle kızlar açısından bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
2. Sizce mahallenizde/köyünüzde kız ve erkek çocuklarının İlköğretim okuluna gidememe nedenleri neler
olabilir? Sizce özellikle ilköğretim çağında olan kız çocukları neden okula gidemiyor?Erkek çocuklar neden okula
gidemiyor?
3. Sizce, kız ve erkek çocukların ilköğretim okulunu terk veya devamsızlık etme nedenleri neler olabilir? Özellikle
ilköğretim çağındaki kız çocuklarının okuluterk veya devamsızlık nedenleri neler olabilir?
4. Sizce, ortaöğretim çağındaki kız ve erkek çocukların lise öğrenimi sırasında okulu terk veya devamsızlık
nedenleri neler olabilir? Özellikle ortaöğretim çağındaki kızların liseye gidememe ve okulu terk veya devamsızlık
etme nedenleri neler olabilir?
5. Siz kız ve erkek çocuklarının İlköğretim okuluna gidebilmelerini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Özellikle kız
çocukların okula gönderilmesi için neler yapıyorsunuz?Onların okulu terk veya devamsızlık etmelerini
engellemek için neler yapıyorsunuz?
6. Siz kız ve erkek çocukların liseye devam edebilmelerini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Özellikle kız
çocuklarının liseye gitmesini sağlamak için neler yapıyorsunuz?Onların okulu terk veya devamsızlıketmelerini
engellemek için neler yapıyorsunuz?
114
7. Sizce hem ilköğretim okullarına hem de liseye daha fazla kız ve erkek öğrencinin gitmesini sağlamak için neler
yapılmalıdır? Aynı şekilde okula devam eden kız ve erkeklerin özellikle de kızların okulu terk veya
devamsızlıketmelerini önlemek için neler yapılmalıdır?
8. Sizce kız ve erkek çocukların özellikle de kız çocuklarının okulu terk veya devamsızlık etmelerini engellemek
için ailelere düşen görevler nelerdir?
9.Bu konuda başka belirtmek istediğiniz bir şey var mı? Varsa neler? ……………………………………………..
115
FORM 10
Odak Grup Görüşme Formu: Sivil Toplum Kuruluşları
Bu çalışmanın amacı bulunduğunuz ilde, ilköğretim ve ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız
öğrenciler arasındaki düşük okullulaşma ve yüksek okul terk oranlarına ve bunların nedenlerine ilişkin bilgi
toplamaktır.Bu il/ilçede bulunan bir sivil toplum örgütünde çalışan biri olarak bu konudaki görüşlerinizin,
konunun daha net bir şekilde anlaşılması ve çözüm önerilerinin geliştirilmesinde önemli olduğunu
düşünüyoruz.Bu çerçevede size bulunduğunuz pozisyon, görevleriniz ve özellikle kız çocukları arasındaki düşük
okullulaşma ve yüksek okul terk oranları ve nedenleri ile ilgili görüşlerinizi almaya yönelik sorular
yönelteceğiz.İzin verirseniz görüşmeyi ses kayıt cihazı ile kaydetmek istiyoruz.Görüşme kayıtları Milli Eğitim
Bakanlığı’nda arşivlenecektir.Katılımınız için teşekkür ederiz.
BÖLÜM I- Kişisel Bilgiler (Bu bölüm her bir katılımcı için ayrı doldurulacaktır)
1. İl/İlçe adı:…………………………………………………………………
2. Çalıştığınız Sivil Toplum Kurumu : …………………………………………………………………
3.Çalıştığınız kurumdaki pozisyonunuz ve görevleriniz: ……………………………………………………………….
4. Ne zamandan beri bu ilde/ilçede yaşıyorsunuz? ……………………………………………………………………
BÖLÜM II- Okullulaşma ve Okul Terk Oranları ve Nedenlerine İlişkin Görüşler
1. Bize çalıştığınız sivil toplumun amaçları ve faaliyet alanlarından söz eder misiniz?
2. İlinizdeki/ilçenizdeki okullulaşma, okul terk, devam/devamsızlık ve kızların okullulaşması hakkında kısa bir
değerlendirme yapabilir misiniz?
3. Sizce ilinizde/ilçenizde okullulaşma oranının düşük olmasının nedenleri neler olabilir? Özellikle kız çocukları
neden okula gidemiyor?Erkek çocuklar neden okula gidemiyor?
4. Sizce, kız ve erkek çocukların ilköğretim sırasında okulu terk veya devamsızlık nedenleri neler olabilir?
Özellikle ilköğretim çağındaki kız çocuklarının okul terk nedenleri neler olabilir?
5. Sizce, ortaöğretim çağındaki kız ve erkek çocukların lise öğrenimi sırasında okulu terk veya devamsızlık
nedenleri neler olabilir? Özellikle ortaöğretim çağındaki kız çocuklarının liseye gidememe ve okulu terk veya
devamsızlık nedenleri neler olabilir?
6. İlköğretimde okullulaşma oranını arttırmak için kurum olarak siz neler yapıyorsunuz? Özellikle kız
çocuklarının okula gitmesini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Bize varsa bitmiş veya devam eden
projelerinizden bahseder misiniz?
7. Ortaöğretimde okullulaşma oranını arttırmak için kurum olarak neler yapıyorsunuz? Özellikle kız çocuklarının
liseye gitmesini sağlamak için neler yapıyorsunuz? Bize varsa bitmiş veya devam eden projelerinizden bahseder
misiniz?
116
8. Sizce hem ilköğretim hem de ortaöğretimde daha fazla kız ve erkek öğrencinin okula gitmesini sağlamak için
neler yapılmalıdır? Aynı şekilde okula devam eden kız ve erkeklerin özellikle de kızların okulu terk veya
devamsızlık etmelerini önlemek için neler yapılmalıdır?
9. Kız ve erkek çocukların özellikle de kız çocuklarının okulu terk veya devamsızlık etmelerini engellemek için
okullarda neler yapılmalıdır?
10.Bu konuda başka belirtmek istediğiniz bir şey var mı? Varsa neler? ………………………………………..
117
FORM 11
Odak Grup Görüşme Formu: Veli
Bu çalışmanın amacı bulunduğunuz ilde, ilköğretim ve ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız
çocuklarının okula gidememe ve okulu terk ve devamsızlık nedenleri ilgili bilgi toplamaktır.Bu
il/ilçe/mahalle/köyde yaşayan bir ve okula giden çocuğu olan bir veli olarak bu konudaki görüşlerinizin,
konunun daha net bir şekilde anlaşılması ve çözüm önerilerinin geliştirilmesinde önemli olduğunu düşünüyoruz.
Bu çerçevede sizlere, kızların ve erkeklerin okula gidememe ve okulu bırakma nedenlerine ilişkin sorular
soracağız.Bu soruların doğru ya da yanlış cevapları yoktur.Sadece sizlerin düşüncelerinizi öğrenmek
istiyoruz.İzin verirseniz görüşmeyi ses kayıt cihazı ile kaydetmek istiyoruz.Görüşme kayıtları Milli Eğitim
Bakanlığı’nda arşivlenecektir.Katılımınız için teşekkür ederiz.
BÖLÜM I- Kişisel Bilgiler (Bu bölüm odak grup görüşmesine katılan her veli için ayrı doldurulacaktır)
1. İl/ilçe adı::.....................................
2. Mahalle/köy adı:.....................................................
3. Görüşme yapılan kişi: Anne:……. Baba:……..
4. Anne babanın eğitim durumu:
Babanın Eğitim Durumu:……………………………………………………………
Annenin Eğitim Durumu:…………………………………………………………..
5. Anne babanın mesleği:
Babanın Mesleği:………………………………………………………………….
Annenin Mesleği:…………………………………………………………………
6. Kaç çocuğunuz var? Kız:…… Erkek:……..
7. Ne zamandır burada yaşıyorsunuz?.........
8. Okula giden kaç çocuğunuz var? Kız:…….. Erkek:……..
BÖLÜM II- Okullulaşma ve Okul Terk Oranları ve Nedenlerine İlişkin Görüşler
2. İstatistikler bu ilde okul çağında olmasına rağmen okula gitmeyen kız ve erkek çocuklarının sayısının fazla
olduğu gösteriyor. Bu konuda ne düşünüyorsunuz?Bunun nedenleri neler olabilir?Özellikle okula gidemeyen kız
çocuk sayısı fazla?Sizce bunun nedenleri neler olabilir?
3. Çocuklarınızı okutmakta problem yaşıyor musunuz? Ne tür problemler yaşıyorsunuz?Çözüm için neler
yapıyorsunuz?
118
4. İstatistiklere bakılınca bu ilde/ilçede okulu bitirmeden bırakan kız ve erkek, özellikle de kız çocuklarının
sayısının fazla olduğu görülüyor. Sizce ilköğretim okulunda okuyan çocuklar neden okulu terk veya devamsızlık
ediyor?Sizce lisede okuyan kız ve erkeler özellikle de kızlar niçin okulu bırakıyorlar?
5. Sizce hem ilkokul hem de lise öğrencilerinin okulu terk veya devamsızlık etmesinde okulun (örn. öğretmeler,
müdür, dersler vb.) etkisi var mı? Var ise nasıl bir etkisi var?
6. Çocuklarınızın eğitimi konusunda ne düşünüyorsunuz? Onların üniversiteye gitmesini ister misiniz?Neden
gitmesini istersiniz?Neden gitmesini istemezdiniz?
7. Siz çocukken okumak istediniz mi? Eğer evet ise okuyabildiniz mi? İstediğiniz düzeye kadar okuyamadıysanız
nedenleri neler? (Görüşülen kişinin eğitim durumuna göre sorulacak)
8. Bu konuda başka belirtmek istedikleriniz var mı? Varsa neler? ………………………………………………...
119
FORM 12
Yarı Yapılandırılmış GörüşmeFormu :Okul Terk Etmiş ve Örgün Eğitimin Dışına Çıkmış Öğrenciler
Bu çalışmanın amacı bulunduğunuz ilde, ilköğretim ve ortaöğretim çağında bulunan kız ve erkek, özellikle de kız
çocuklarının okula gidememe ve okulu bırakma nedenleri ilgili bilgi toplamaktır. İzin verirseniz görüşmeyi ses
kayıt cihazı ile kaydetmek istiyoruz.Görüşme kayıtları Milli Eğitim Bakanlığı’nda arşivlenecektir.Katılımınız için
teşekkür ederiz.
BÖLÜM I- Kişisel Bilgiler
1. İl/İlçe adı:…………………………………………………………………
2. Kaçıncı sınıftan ayrıldınız? …………………………………..
BÖLÜM II- Okullulaşma ve Okul Terk Oranları ve Nedenlerine İlişkin Görüşler
1. Sizce öğrencilerin okulu bırakma nedenleri nelerdir?
2. Sizce kız ve erkek öğrencilerin okulu bırakmalarında okulun (örn. Öğretmen davranışları, yönetici davranışları,
dersler, arkadaşlar vb.)rolü nedir?
3. Sizin okuldan ayrılmanızın neden/nedenleri nelerdir?
4. Sizce kız ve erkek öğrencilerin, özellikle de kızların okula gelebilmesi ve bırakmaması için neler yapılmalıdır?
Bu konuda daha çok kimlere görev düşmektedir?Sizlerin bu konuda yapabileceği şeyler olabilir mi?Neler?
5.Bu konuda başka belirtmek istediğiniz bir şey var mı? Varsa neler? …………………………………………….
120