9. Bölüm Türev Araçların MuhasebeleĢtirilmesi - dt

Transkript

9. Bölüm
Türev Araçların
MuhasebeleĢtirilmesi
Doç. Dr. Cemal ELĠTAġ
Amaçlarımız
Bu bölümü tamamladıktan
olabileceksiniz:
sonra;
aşağıdaki
bilgi
ve
becerilere
sahip
Hedging araçlarını tanıma,
Türev araçlarının işleyişlerini öğrenme,
Türev araçların muhasebeleştirilmesinin öğrenilmesi.
Anahtar Kavramlar
Hedging
Türev Araçlar
Muhasebeleştirme
Ġçindekiler
FĠRMA DIġI HEDGĠNG YÖNTEMLERĠ
Forward SözleĢmeleri
Futures SözleĢmeleri
Swap SözleĢmeleri
Opsiyon SözleĢmeleri
TÜREV ÜRÜNLER VE MUHASEBELEġTĠRMESĠ
Forward SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi
Future SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi
Swap SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi
Option SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi
Cap (Faiz Tavan) ve Floor (Faiz Taban) SözleĢmelerinin
MuhasebeleĢtirilmesi
1
© Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı
izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem
başlatılır.
BÖLÜM 1. FĠRMA DIġI HEDGING YÖNTEMLERĠ1
Firmalar döviz kuru ve faiz oranı riskinden korunmak için firma dışı hedging
yöntemlerine de başvurmaktadır. Bu yöntemlerin başlıcaları forward, futures, swap
ve opsiyon sözleşmeleridir. Bu sözleşmeler aynı zamanda türev ürün olarak da
adlandırılmaktadır. Aşağıda bu türev ürünler tablo halinde gösterilip, detaylı olarak
incelenecektir.
Şekil 1. Türev Ürünler ve Çeşitleri
Türev Ürünler ve ÇeĢitleri
Forward
SözleĢmeleri
Futures
SözleĢmeleri
Swap
SözleĢmeleri
Döviz Forward
Sözleşmeleri
Döviz Futures
Sözleşmeleri
Para Swapı
Sözleşmeleri
Faiz Forward
Sözleşmeleri
Faiz Futures
Sözleşmeleri
Faiz Swapı
Sözleşmeleri
Ticari Mal
Forward
Sözleşmeleri
Endeks Futures
Sözleşmeleri
Opsiyon
SözleĢmeleri
Satınalma
Opsiyonu
Sözleşmesi
Satma
Opsiyonu
Sözleşmesi
1
Bu çalışma notu; Elitaş, C., Elitaş, B. L. ve Kalafat, M. “Türev Ürünler ve Muhasebe Sistematiği”,
Mali Pusula Dergisi, Nisan-2009, Sayı: 52, ISSN: 1305-3086, ss. 34-48, (2009)’dan türetilmiştir.
2
başlatılır.
Ticari Ürün
Futures
Sözleşmeleri
Forward SözleĢmeleri
Forward sözleşmeleri, belirli bir varlığın (emtia, döviz, menkul kıymet, atın
gibi) önceden belirlenmiş bir fiyat ve miktar üzerinden gelecekteki bir tarihte alımı
veya satımını öngören sözleşmelerdir. Bu sözleşmelerde, alım-satıma konu olan
varlığın fiyatı, miktarı, özellikleri, teslim yeri, ödeme tarihi ve diğer özel şartlar
taraflar arsında kararlaştırılır. Bu nedenle, her forward sözleşme tarafların iradeleri
doğrultusunda oluşan özel bir sözleşmedir (Koç, 1999:69). Forward sözleşmeleri her
türlü mal ve hizmet için düzenlenebilmesine rağmen, ağırlıklı olarak ürün (mal),
döviz ve faiz oranları için kullanılmaktadır (Parlakkaya, 2005:111).
Özellikle, işlem hacmi büyük ve kâr marjı küçük işletmelerde, kur risklerine
karşı korunmak, büyük bir önem taşımaktadır. Bu sebeple, kur riskini ortadan
kaldırmak için, belli bir süre sonra eline döviz geçecek olan ihracatçı, forward
sözleşmesi ile belli bir kurdan vadeli döviz satacaktır. Aynı şekilde, belli bir süre
sonra ödemede bulunacak olan ithalatçı da forward sözleşmesi ile belli bir kurdan
döviz alacaktır. Böylece belli bir süre sonra, ihracatçı eline ne kadar ulusal para
geçeceğini, ithalatçı da ne kadar ulusal para ödeyeceğini bilecektir. Böylece, döviz
kurları ne kadar değişirse değişsin, hem ihracatçı hem de ithalatçı döviz kuru
değişmelerinden korunmuş olacaklardır (Ceylan, 2003:376).
Futures SözleĢmeleri
Futures sözleşmesi; bir future borsasında, gelecekteki belirli bir tarihte, belirli
bir malın, hisse senedinin, borçlanma senedinin ya da yabancı paranın belirli bir
miktarının teslimini şarta bağlayan sözleşmelerdir. Futures sözleşmeler, organize
3
başlatılır.
olmuş futures piyasalarda ve bu piyasaların garantisi altında yapılmalıdır. Bu durum
futures sözleşmesi yapan insanlara sağlanan güvenle bu piyasalardaki işlem hacminin
artmasını sağlamıştır. Bu sözleşmelerin en önemli fonksiyonu sözleşme konusu
malların fiyatlarındaki düşme veya yükselme risklerine karşı alıcı ve satıcıyı
korumalarıdır (Öznacar, 2006:18).
Futures sözleşmeleri ile riskten korunma dört ana grup halinde yapılmaktadır.
Bunlar döviz futures sözleşmeleri, faiz futures sözleşmeleri, endeks futures
sözleşmeleri ve ticari ürün futures sözleşmeleridir. Aşağıda bu sözleşmelere kısaca
değinilecektir.
Swap SözleĢmeleri
Swap, belirli bir miktar ve nitelikteki para, döviz, altın, mali araç, alacak, mal
gibi varlıklarla; yükümlülüklerin, önceden belirlenen fiyat ve koşullara göre,
gelecekteki bir tarihte ve banka şeklinde organize olan bir piyasada değiş-tokuşunu
kapsamına alan vadeli bir işlem olarak tanımlanabilir (Örten ve Örten, 2001:309).
Dar anlamda ve en çok kullanılan şekliyle swapı, banka şeklinde organize
olmuş bir piyasada faiz, para ve her ikisinin birlikte değiştirilmesi (değiş-tokuşu)
olarak tanımlamak mümkündür (İrtem, 1997:51).
Swap işlemlerinin birçok yararı söz konusudur. Bunlar arasında en
önemlilerinden biri swapın, işlemi yapan tarafların maliyetini önemli ölçüde
azaltmasıdır. Böyle bir fırsat swap işlemine giren tarafların kredi değerliliğinin ve
dolayısıyla risklerinin farklı düzeyde olmasından kaynaklanmaktadır. Bir diğer yararı
da tarafların vergi yasalarından ve bir takım ekonomik düzenlemelerden
kaçınmalarına olanak sağlamasıdır. Bu durum genellikle, swap işlemine giren
tarafların farklı ülkelerde olmaları halinde söz konusu olmaktadır (Chambers,
2007:141).
4
başlatılır.
Bunların yanı sıra, düşük maliyetli finansman bulmak, yüksek getirili
varlıklar elde etmek, faiz ve döviz riskine karşı korunmak, kısa vadeli aktif-pasif
yönetim stratejilerini tamamlamak, aracılık ücreti elde etmek gibi faktörler de swap
sözleşmelerinin amaçları içerisinde yer almaktadır (Kaygusuz, 1998:49).
Yapıları itibariyle swaplar para ve faiz swapı olmak üzere ikiye ayrılır. Genel
olarak aynı para birimine dayalı swaplar faiz, farklı para birimine dayalı swaplar kur
riskini azaltma amacı taşımaktadır (Tuncel, 1996:28).
Para ve faiz swapları dışında paralel borçlar, karşılıklı borçlar, varlık
swapları, swap opsiyonları, uzun vadeli forward döviz anlaşmaları, kokteyl swapları,
mal swapları gibi kavramlar da swap türleri içinde yer almaktadır.
Opsiyon SözleĢmeleri
Opsiyon sözleşmesi, belirli miktardaki bir malı, gelecekte belirli bir tarihte,
önceden belirlenen bir fiyat üzerinden satın alma ya da satma hakkı veren bir
sözleşmedir (Cıngıllı, 1992:21).
Opsiyonu satın alan taraf belirli bir fiyat üzerinden söz konusu ürünü satın
alma ya da almama keyfiyetini elde etmekte, öte yandan opsiyonu satan taraf, alıcı
talep ettiğinde bu ürünü başlangıçta anlaşılmış olan fiyat üzerinden teslim etme
yükümlülüğünü üstlenmektedir (Kırım, 1991:38).
Görüldüğü gibi opsiyon sözleşmesi alıcısı için bir hak ifade etmekte iken
satıcısı için bir yükümlülük ifade etmektedir (Özdemir, 2005:55).
Opsiyon sözleşmeleri hem organize piyasalarda hem de borsa dışında işlem
görmektedirler. Organize piyasalarda işlem gören opsiyon sözleşmelerinin, standart
miktarı, özellikleri, önceden belirlenmiş fiyatları ve belli ödeme günleri
bulunmaktadır. Borsa dışında işlem gören opsiyon sözleşmeleri daha çok döviz
opsiyon sözleşmeleridir. Bu sözleşmelerde özellikler, miktar, fiyat, belirlenen mal
5
başlatılır.
veya finansal araç ve ödeme günleri taraflarca iki taraflı anlaşmayla belirlenir
(Toroslu, 2000: 106).
Opsiyon sözleşmeleri vadelerine göre Amerikan tipi opsiyon ve Avrupa tipi
opsiyon karşımıza çıkmaktadır. Avrupa tipi opsiyonlar, alıcı tarafından sadece vade
günü uygulanabilen opsiyonlardır. Amerikan tipi opsiyonlar ise, alıcı tarafından
opsiyon süresi içinde herhangi bir günde veya vadesinde uygulanabilen opsiyonlardır
(Kırım, 1991:39).
Bunun yanı sıra, opsiyon sözleşmeleri temel olarak, satınalma ve satma
opsiyonu olarak ikiye ayrılmaktadır (Parlakkaya, 2005:143).
BÖLÜM 2. TÜREV ÜRÜNLER VE MUHASEBELEġTĠRMESĠ
Türev ürünler ile ilgili kazanç ve kayıpların kayda alınmasında “ihtiyatlılık”,
gelir ve giderlerin ilgili oldukları dönemle ilişkilendirilmesinde “dönemsellik”, mali
olaylara ilişkin muhasebe kayıtlarının yapılmasında “özün önceliği” kavramlarından
yararlanılmaktadır (Örten ve Örten, 2001:23).
Türev
ürünlerin
muhasebeleştirilmesinde,
genelde
finansal
araçların
bilançoda gösterilmesi ve finansal borçların açıklanması ile ilgili 32, finansal
araçların kayıtlanması, değerlemesi ve finansal bilgilerin açıklanması ile ilgili 39
nolu Uluslararası Muhasebe Standartları; özelde, Sermaye Piyasası ve Vergi
Mevzuatı, Maliye Bakanlığı Tek Düzen Muhasebe Sistemi göz önünde
bulundurulmaktadır (Örten ve Örten, 2001:23).
6
başlatılır.
Forward SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi
Forward sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesine yönelik iki yaklaşım söz
konusudur. Bunlardan biri forward sözleşmelerini bilanço dışında tutmak, diğeri de
forward sözleşmeyi bilançoya dahil etmektir. Söz konusu yaklaşımlar aşağıda
incelenecektir.
Forward Sözleşmelerini Bilanço Dışında Bırakmak
Bu yaklaşıma göre forward sözleşmeler, sözleşmeye taraf olanları sözleşmede
belirtilen vade sonunda belirli bir varlığı belirli bir fiyattan satın alma veya satmakla
zorunlu tutan anlaşmalar olduğu kabul edilir. Bu yaklaşıma göre forward sözleşmeler
genel ilke olarak bilanço dışında tutulmalıdır ve Nazım Hesap’larda iz bedeliyle
muhasebeleştirilmelidir (Parlakkaya, 1999:131).
Forward sözleşmelerinin bilanço dışında tutulmasını benimseyen yaklaşımın
savunucuları, sözleşmede belirtilen anaparanın varsayımsal olduğunu, bu nedenle
gerçek anlamda bir borç alacak ilişkisi olmadığını, bundan dolayı da nazım
hesapların kullanılmasını belirtirler. Ayrıca, bu tür sözleşmelerin ısmarlama
yapıldığında takas edilmesinin mümkün olmadığını, ciro edilemediğini, ciro
edilemediği için de bir piyasasının oluşmayacağını, forward sözleşmesine ilişkin
kesin kazanç ve kaybın ancak vade sonunda ortaya çıkabileceğini belirterek,
sözleşme süresi boyunca düzeltme işlemi yapılmayacağını ifade etmektedirler. Hatta
bu tür sözleşmeler için “kumar oynamaktan farklı değildir” ifadesi kullanılmaktadır
(Tenker, 1999:367).
Örnek: XYZ işletmesi ekmek üretmektedir. Un fiyatlarının gelecek 6 ay
içinde artacağını tahmin etmektedir. Fiyatlar arttığında ekmek fiyatlarını sabit tutup
rakiplerine karşı üstünlük sağlamak istemektedir. Bu nedenle gelecekte alacağı unun
fiyatını şimdiden garantilemeyi amaçlamaktadır. Kendisine un satışında bulunan bir
7
başlatılır.
fabrikayla anlaşarak 30 Mart 2008’de 1 kg unun fiyatını 3 TL üzerinden
garantilemek istemektedir. 10 ton üzerinden yapılan sözleşmenin yapıldığı gün (15
Eylül 2007) 1 kg un = 2,5 TL’dir. 30 Mart 2008’de un teslim alınmıştır, unun kg
piyasa fiyatı 3,25 TL’dir.
Forward sözleşmelerinin bilanço dışında tutulmasını benimseyen yaklaşıma
göre bu işleme ilişkin muhasebe kaydı şöyle olacaktır:
15.10.07
956 FORWARD’DAN BORÇLULAR
957 FORWARD’DAN ALACAKLILAR
30.000*
30.000
/
Muhasebe kaydından da anlaşılacağı gibi forward sözleşmesinin konusu olan
10 ton unun teslim tarihindeki fiyatı üzerinden nazım hesaplara kayıt yapılmış ve söz
konusu sözleşme, bilanço dışında tutulmuştur. Sözleşme konusu olan malın teslim
tarihinde, normal mal alış kaydı yapılacaktır.
Forward Sözleşmelerini Bilançoya Dahil Etmek
Forward sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesindeki ikinci yaklaşım, bu
sözleşmeleri bilançoya dahil etmektir. Bu yaklaşıma göre forward sözleşmeler bir
satın alma hakkı (varlık) ve bir bedel ödeme yükümlülüğü (borç) olarak kayıtlara
*
Burada sözleşmede belirtilen tutar nazım hesaplara alınmıştır. Bunu iz bedeliyle muhasebeleştirmek
de mümkündür. Bkz. PARLAKKAYA, s.131.
8
başlatılır.
15.10.07
alınabilmelidir. Sözleşme konusu enstrümanın piyasa değerindeki değişmeler de
finansal raporlarda dipnot olarak açıklanmalıdır. Dönem içinde meydana gelen fiyat
değişmeleri dikkate alınmamalıdır. Fakat piyasa fiyatında önemli düşüşler söz
konusu olursa ya da düşüşler bekleniyorsa muhtemel zararlar için ihtiyatlılık kavramı
gereği karşılık ayrılmalıdır. Vade sonunda ortaya çıkan kesin kâr veya zarara göre
karşılığın iptal kaydı yapılabilir (Kaygusuz, 1998:35-36).
136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR
30.000
30.000
336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR
Sözleşmenin kayda alınması
30.03.08
150 İLK MADDE MALZ. STOK
30.000
30.000
136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR
Sözleşme konusu malın teslim alınması
30.03.08
336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR
100 KASA
30.000
30.000
Sözleşme konusu mal bedelinin ödenmesi
/
Yukarıda yapılan muhasebe kaydından da anlaşılacağı gibi, sözleşmenin
yapıldığı anda, hem alıcının hem de satıcının hiçbir kazanç ve kaybı yoktur. Yani
sözleşme değeri sıfırdır. Kazanç ya da kayıp, malın teslim edilmesinde ortaya
9
başlatılır.
çıkmaktadır. Dolayısıyla sözleşmenin değerini etkileyen en önemli etken malın
piyasa fiyatıdır. Yukarıdaki örnekte de un alıcısı ekmek üreten firma, undaki
(32.500-30.000) 2.500 TL’ lik fiyat artışından korunmuştur.
Future SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi
Future işlemlerinin muhasebeleştirilmesinde alıcı açısından borsa üyelik
aidatının ödenmesi, aracı kurum komisyonunun ödenmesi, ön teminatın (başlangıç
marjı) ödenmesi, alış veya satış sözleşmesinin satın alınması, günlük hesaplamaların
(hesap mutabakatının) gerçekleştirilmesi, sözleşme konusu yükümlülüğün vade
sonunda yerine getirilmesi, ön teminatın geri alınması, alış veya satış sözleşmesine
ait kaydın iptal edilmesi, future sözleşmeleriyle ilgili diğer mali olaylara ait kayıtlar
gibi işlemler yapılabilmektedir.
İşletme, bir aracı kurumla gelecek sözleşmesi düzenler ise aracı kuruma
başlangıç marjı olarak sözleşme değerinin belli bir yüzdesini yatırır. (Eğer işletmenin
borsada koltuğu var ise, yani borsada üye ise, aracı kurum yerine doğrudan işlem
yapar ve marjın ödenmesini takas odasına yapar). Marjın tutarı işlemenin kayıtlarına
aktif olarak yansır. Future sözleşmeleri bilanço dışı hesaplar olarak tanımlandığı için
alınan ya da satılan future sözleşmeleri, düzenlendiği gün nazım hesaplara
kaydedilmelidir (Kaygusuz, 1998:58).
Örnek: İplik üretimi konusunda faaliyet gösteren M firması, pamuk
fiyatlarının yükseleceğini tahmin etmekte olup, 6 aylık pamuk future sözleşme satın
almak istemektedir.
Borsa üyelik aidatını daha önce ödeyerek gerekli muhasebe kayıtlarını yapmış
olan bu firma, K Aracı Kurumuna başvurarak future işlemi için gerekli olan 200$
komisyon ve 200$ başlangıç teminatını peşin olarak ödemiştir.
10
başlatılır.
Aracı kurum, M firmasından aldığı emir doğrultusunda bir adet 6 ay vadeli
pamuk future sözleşmesini 20.000$’dan satın almış ve durumu M firmasına
bildirmiştir.
Pamuk future sözleşmesinin 6 aylık ortalama fiyat değişimleri şöyle
olmuştur**:
T0 Ayı
T1 Ayı
T2 Ayı
T3 Ayı
T4 Ayı
T5 Ayı
T6 Ayı
20.000
22.000
24.000
21.000
18.000
18.000
18.000***
M firması future işleminden ortaya çıkan kârı veya zararı aylık olarak kayda
alacaktır ****
Future Kontrat Alıcısının Kaydı
/
126 TEMİNAT VE DEPOZİTOLAR
200
200
100 KASA
Başlangıç teminatının yatırılması
/
653 KOMİSYON GİDERLERİ
200
**
Sözleşme fiyat değişiklikleri günlük olarak belli olmakta ve kar zararla ilgili olarak günlük
mutabakat sağlanmaktadır. Tekrarı önlemek ve kolay anlaşılmasını sağlamak amacıyla örnekte aylık
ortalama fiyatlar esas alınmıştır.
***
İşlemleri uzatmamak amacıyla örnekte 5. ve 6. aylarda fiyat değişmesinin olmadığı kabul
edilmiştir.
****
Muhasebe kayıtlarının günlük olarak yapılması daha anlamlıdır. İşlemleri tekrarlamamak amacıyla
örnekte aylık kayıtlama yapılması öngörülmüştür.
11
başlatılır.
200
100 KASA
Alış komisyonunun ödeme kaydı
/
956 FUTURE İŞL. BORÇLULAR
20.000
20.000
957 FUTURE İŞL. ALACAKLILAR
/
127 DİĞER TİCARİ ALACAKLAR
2.000
2.000
380 GELECEK AYLARA AİT GELİR.
Kontrat fiyatındaki 2000 TL’lık artışın kaydı (T1 Ayı)
/
2.000
2.000
380 GELECEK AYLARA AİT GELİR.
/
180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER
3.000
3.000
329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR
Kontrat fiyatındaki 3000 TL’lık azalışın kaydı (T3 Ayı)
/
3.000
3.000
12
başlatılır.
/
T5 ve T6 aylarında değişme olmadığı için herhangi bir kayda gerek yoktur.
Vade sonunda pamuğun teslim alınması ve kar zararın tespit edilmesine
yönelik kayıtlar şöyle olacaktır:
/
380 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER
659 DİĞER OL. GİDER VE ZARARLAR
4.000
2.000
6.000
180 GEL. AYLARA AİT GELİRLER
Gelecek aylara ait gelirlerle gelecek yıllara ait giderlerin
kapatılması ve kontrattan oluşan kar zararın hesaplara
alınması
/
20.000
20.000
Nazım hesaplara alınan sözleşme kaydının iptali
/
150 İLK MADDE MALZ. STOKLARI
191 İNDİRİLECEK KDV
100 KASA
20.000
3.000
23.000
Sözleşmesi yapılan pamuğun teslim alınması
Future Kontrat Satıcısının Kayıtları
/
13
başlatılır.
20.000
20.000
/
2.000
2.000
329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR.
/
2.000
2.000
/
3.000
3.000
/
3.000
3.000
/
T5 ve T6 aylarında değişme olmadığı için herhangi bir kayda gerek yoktur.
14
başlatılır.
Vade sonunda pamuğun teslim alınması ve kar zararın tespit edilmesine
yönelik kayıtlar şöyle olacaktır:
/
4.000
2.000
100 KASA
6.000
Alacak ve borçların mahsup edilmesi ve kalan alacağın tahsili
/
380 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER
6.000
4.000
180 GELECEK YILLARA AİT GİDER
2.000
649 DİĞ. OL. GELİR VE KARLAR
Gelecek aylara ait gider ve gelirlerin kapatılması ve farkın kar
veya zarara alınması
/
20.000
20.000
Sözleşmenin sona ermesi ve nazım hesap kaydının iptali
/
100 KASA
600 YURTİÇİ SATIŞLAR
391 HES. KDV
23.000
20.000
3.000
Sözleşmesi yapılan pamuğun teslim edilmesi
15
başlatılır.
/
621 SATILAN TİC. MAL MALİYETİ
14.000
153 TİCARİ MALLAR
14.000
Teslimi yapılan pamuk maliyetinin SMM’ye aktarılması
/
Swap SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi
Swap sözleşmeleri ile işletme değişik amaçları hedeflemektedir. Düşük
maliyetli finansman bulmak, yüksek getirili varlıklar elde etmek, faiz ve döviz
riskine karşı korunmak, kısa vadeli aktif/pasif yönetim stratejilerini tamamlamak,
aracılık ücreti elde etmek ve spekülasyon yapmak bu amaçların başlıcalarıdır. Çok
çeşitli swap işlem türleri olmasına rağmen her bir tür için uygulanan
muhasebeleştirme politikası aynıdır. Daha önceki türev ürünlerin muhasebe
esaslarında belirtilen muhasebe ilkeleri swap için de geçerlidir. Swap sözleşmelerinin
opsiyon ve gelecek sözleşmelerinden farklı olarak kendine özgü bir niteliği vardır.
Swap sözleşmesi kullanan işletme, maliyetlerinin bir kısmını diğer işletme ile swap
eder. Bu sonuç olarak hem kar ve zarar hesabının hem de bilançonun incelenmesini
gerektirir (Kaygusuz, 1998:49).
Swap işlemlerine ait mali olayları şu şekilde özetlemek mümkündür:
 Swap sözleşmesinin kayda alınması
 Yabancı paraların swapı (değiş tokuş edilmesi)
 Faiz giderlerinin tahakkuk ettirilmesi ve ödenmesi
 Faiz gelirlerinin tahakkuk ettirilmesi ve tahsili
 Swap konusu ana paraların iadesi
 Swap sözleşmesine ait kaydın iptal edilmesi
16
başlatılır.
 Swap sözleşmesiyle ilgili diğer mali olayların kayda alınması.
Aşağıda para swapı ve faiz oranı swapı uygulaması örneği yapılmıştır.
Yapılan uygulamadaki hesaplar tekdüzen muhasebe sisteminde yer alan hesaplar
olup, genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri göz önünde bulundurulmuştur.
Para Swapı Örnek Uygulaması2
V Firmasının 2 aylık ihracat programı şöyledir:
1. 3. 2000 tarihinde Almanya’ya 5000 DM
31. 4. 2000 tarihinde Amerika’ya 4000 USD
Bu firma 1. 3. 2000 tarihinde 5000 DM’ lik ihracatı gerçekleştirmiş ve
bedelini 15.3. 2000 tarihinde tahsil etmiştir. İhracatın gerçekleşme ve bedelinin tahsil
edilme tarihlerinde 1 DM = 28.310 TL’dir. Amerika’ya yapmayı planladığı ihracatın
gerçekleştirilebilmesi için ilk madde ve malzeme ithalatı yapmak isteyen firma
USD’ye ihtiyaç duymaktadır.
V firması 20.3. 2000 tarihinde 1.000 USD’lik ihracat avansı vermiş ve 15.4.
2000 tarihinde kalan borcunu nakden ödeyerek 2.000 USD’lik ilk madde malzemeyi
teslim almıştır (avansın verildiği tarihte bir USD’nin TL kuru 41.304 TL’dir. İlk
madde ve malzemenin teslim alındığı tarihte 41.600 TL’dir.)
V firması Y firması ile 15.3.2000 tarihinde 31.4.2000 vadeli bir swap
anlaşması imzalamıştır. Anlaşmaya göre V firması Y firmasına 5.000 DM verecek, Y
firmasından 3.433, 594 USD alacak; DM için %18, USD için %15 faiz oranı
üzerinden faiz hesaplanacaktır.
2
http://www.odevindir.net/OdevDetay.ASP?ID=49&OdevID=11284 Erişim Tarihi:10.10.2008
17
başlatılır.
V firması USD aldığı için USD olarak hesaplanan faizin TL karşılığını Y
firmasına, Y firması ise almış olduğu DM için hesaplanan DM faizinin TL karşılığını
V firmasına her ayın sonunda karşılıklı olarak ödeyeceklerdir.
V firması Amerika’ya 4.000 USD’lik ihracatı 28.4.2000 tarihinde
gerçekleştirmiştir ve ihracat bedeli 30. 4. 2000 tarihinde tahsil edilmiştir.
Mukaveledeki özel hükme göre vade sonunda anaparalar karşılıklı olarak iade
edilecektir.
1.3.2000 tarihi ile 30.4.2000 tarihleri arasında DM kurunda değişiklik
olmamıştır. Yani her iki tarihte de 1 DM = 28.310 TL’dir.
1.3.2000
141.550.000
120 ALICILAR
141.550.000
601 YURTDIŞI SATIŞLAR
5000 DM tutarındaki ihracatın kaydı 5000 x 28.310 TL
15.3.2000
141.550.000
100 KASA
141.550.000
120 ALICILAR
İhracat bedelinin tahsili 5000 DM x 28.310 TL
/
15.3.2000
962 SWAP İŞLEMİNDEN BORÇLULAR
963 SWAP İŞLEM. ALACAKLILAR
141.550.000
141.550.000
Swap sözleşmesinin nazım hesaplara kaydedilmesi
15.3.2000
18
başlatılır.
141.550.000
100 KASA
100. 02 USD Kasası (3.433, 594)
141.550.000
100 KASA
100.01 DM Kasası (5.000 DM)
Swap sözleşmesi gereği anaparanın değiştirilmesi
20.3.2000
159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI
41.300.000
41.300.000
100 KASA
İthalat için verilen sipariş avansının kaydı (1000$x41.300)
15.4.2000
150 İLK MADDE VE MALZAME*
82.900.000
12.435.000
41.300.000
159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLAR
54.035.000
100 KASA
İthal edilen ilk madde malzemenin teslim alınması ve avans
mahsubunun yapılması sonucunda kalan kısmın ödenmesi
31.03.2000
780 FİNANSMAN GİDERLERİ
100 KASA
*
1.779.034
266.855
2.045.889
41.300.000 + 1000 USD x 41.600 = 82.900.000TL
19
başlatılır.
Swap sözleşmesi gereğince USD’nin Mart dönemi faiz
giderinin ödenmesi
4.634,146 x (0.15/12)= 57,927 USD
57,927 USD x 41.450 TL=1.779.034
31.03.2000
2.594.658
100 KASA
2.256.225
642 FAİZ GELİRLERİ
338.433
391 HESAPLANAN KDV
Swap sözleşmesi gereğince Mart dönemine ait DM faiz
gelirinin tahsil edilmesi
5.000 DM x (0.18/12)=75 DM
75 DM x 30.038 TL = 2.256.225 TL
28.4.2000
168.000.000
120 ALICILAR
168.000.000
601 YURTDIŞI SATIŞLAR
K Firmasına yapılan 4.000 USD tutarındaki ihracatın kaydı
4.000 USD x 42.000 = 168.000.000
30.04.2000
100 KASA
120 ALICILAR
168.000.000
168.000.000
K Firmasına yapılan 4.000 USD’lık ihracatın tahsili
20
başlatılır.
4.000 USD x 42.000 = 168.000.000
30.04.2000
656 KAMBİYO ZARARI
2.660.948
141.550.000
100 KASA
100.02 DEM KASASI (4.000 DM)
144.219.948
100 KASA
100.01 USD KASASI (3.433,594)
Swap sözleşmesi gereği anaparanın iadesi
30.4.2000
1.802.640
270.396
2.073.036
100 KASA
Swap sözleşmesi gereği ödenen USD faizi
3.433, 594 USD (0.15/12)= 42,920 USD
42,920 USD x 42.000 TL =1.802.640 TL
30.4.2000
2.716.875
100 KASA
642 FAİZ GELİRİ
391 HESAPLANAN KDV
2.362.500
354.375
Swap sözleşmesi gereği tahsil edilen DM faiz gelirinin kaydı
5000 DM (0.18/12) = 75 DM
21
başlatılır.
75 DM x 31.500 = 2.362.500 TL
30.4.2000
963 SWAPTAN ALACAKLILAR
141.550.000
962 SWAPTAN BORÇLULAR
141.550.000
Swap sözleşmesinin sona ermesi
/
Faiz Oranı Swapı Örnek Uygulaması3
Kredi değeri düşük olan E firmasına bir kredi kurumu tarafından %11 sabit
faizli ya da LIBOR + 1 değişken faizli 20.000 USD tutarında 6 ay vadeli bir kredi
teklifi yapılmıştır. E firması sabit faizli krediyi tercih etmiştir.
Kredi değeri daha yüksek olan F firması ise aynı miktar ve aynı vadeli bir
krediyi LIBOR + ½ değişken faiz ya da %9,25 sabit faiz üzerinden sağlama
olanağına sahiptir. Bu firma da değişken faizli krediyi tercih etmiştir.
Bu iki firma bir banka aracılığı ile faiz oranı swapı anlaşması yapmışlardır.
Anlaşmaya göre E firmasının faiz yükü F firması, F firmasının faiz yükü E firması
tarafından ödenecektir. LIBOR faiz oranı % 9,50’dir.
3
http://www.odevindir.net/OdevDetay.ASP?ID=49&OdevID=11284 Erişim Tarihi:10.10.2008
22
başlatılır.
Yapılan anlaşmaya
göre
taraflar
bankaya
%1
oranında
komisyon
ödeyeceklerdir.
Krediler 1.1.1994’de alınmış olup, faiz hesaplamaları iki günlük ek valör de
dikkate alınarak 2.7.1994’de yapılacak ve ödemeler gerçekleştirilecektir.
Yukarıdaki örneğe göre faiz oranı alıcısının durumunda olan F firmasının
muhasebe kayıtları şöyle yapılacaktır:
/
141.550.000
100 KASA
100. 02 USD Kasası (3.433, 594)
141.550.000
100 KASA
100.01 DM Kasası (5.000 DM)
Swap sözleşmesi gereği anaparanın değiştirilmesi
/
159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI
41.300.000
41.300.000
100 KASA
İthalat için verilen sipariş avansının kaydı
(1000$x41.300)
/
100 KASA
700.000.000
Dolar Kasası
300 BANKA KREDİLERİ
700.000.000
20.000$X35.000 TL kur üzerinden USD kredisi
alınması
/
23
başlatılır.
20.000$
20.000$
Swap sözleşmesinin kayda alınması
/
Faiz swapı olduğu için anaparalar değiştirilmiyor
/
70.300.000
10.545.000
80.845.000
100 KASA
(20.000 X 9,25) 38.000 TL = 70.300.000
F firmasının sabit faiz üzerinden hesaplanan faizi
ödemesi
/
87.400.000
100 KASA
649 DİĞ. FAAL. OL. GELİR KAR.
391 HESAPLANAN KDV
76.000.000
11.400.000
(20.000 X 9,50+1/2) 38.000 TL = 70.300.000
E firmasının sabit faiz üzerinden hesaplanan faizi
tahsil
/
24
başlatılır.
7.600.000
7.600.000
100 KASA
Aracı bankaya komisyon ödenmesi
/
20.000$
20.000$
Swap sözleşmesinin iptal edilmesi
/
Option SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi
Opsiyon sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesinde genel muhasebe ilkeleri
esas alınmaktadır. Opsiyona ilişkin muhasebe uygulamaları genelde future
işlemlerine benzemektedir. Bu sözleşmelerin nasıl kayıtlara geçirileceğine dair ilke
“tahakkuk ilkesi” dir (Kaygusuz, 1998:43).
Örnek: Bir Türk firması olan Z firması bir ABD firmasından bir dolarlık
ithalat yapmış ve ithalat bedelinin 5 ay sonra ödenmesi kararlaştırılmıştır. Z firması 5
ay sonra doların yükseleceğini tahmin etmektedir. Bu nedenle kur riskini ortadan
kaldırmak amacıyla, cari kur üzerinden 5 ay vadeli bir option sözleşmesi satın
almıştır. Ödenen aracı kurum komisyonu 500 TL, option primi 500 TL’dir. Takas
odasına yatırılmak üzere aracı kuruma ödenen başlangıç teminatı 2.150 TL’dir.
Bir dolara ait cari mukavele ve ortalama kurların aylık dönemlerdeki
durumları aşağıdaki gibidir:
25
başlatılır.
Cari kur
21.500 TL
Kullanım kuru
21.500 TL
T1 dönemindeki kur
22.000 TL
T2 dönemindeki kur
22.500 TL
T3 dönemindeki kur
21.750 TL
T4 dönemindeki kur
20.500 TL
T5 dönemindeki kur
22.000 TL
Alıcının Muhasebe Kayıtları
/
500
75
575
100 KASA
Aracı kurum komisyonunun ödenmesi
/
659 DİĞER OLAĞAN GİD. VE ZARARLAR
191 İNDİRİLECEK KDV.
500
75
575
100 KASA
Option priminin ödenmesi
/
126 VERİLEN DEP. VE TEMİNATLAR
100 KASA
2.150
2.150
26
başlatılır.
Başlangıç teminatının ödenmesi
/
960 OPTİON İŞLEMİNDEN BORÇLULAR
21.500
21.500
961 OPS. İŞLEMİ. ALACAKLILAR
Option alış kontratının kaydı
/
127 DİĞER TİC. ALACAKLAR
500
500
649 FAAL. İLG. DİĞ. OL. GEL. KAR.
T1 döneminde oluşan karın kaydı
/
127 DİĞER TİC. ALACAKLAR
500
500
649 FAAL. İLG. DİĞ. OL. GEL. KAR.
T2 döneminde oluşan karın kaydı
/
659 DİĞ. OL. GİD. VE ZARARLAR
750
750
T3 döneminde oluşan zararın kaydı
/
659 DİĞ. OL. GEL. GİD. VE ZARARLAR*
250
*
Alıcının zararı ödediği primle sınırlı olduğundan T4 dönemindeki zararı 1.250 TL değil, (T3-T4=
21.750 – 20.500 = 1.250), opsiyon işlemi nedeniyle T1 döneminde elde ettiği 500 TL, T2 döneminde
27
başlatılır.
250
T4 döneminde oluşan zararın kaydı
/
1.000
1.000
Fiyat farkından kaynaklanan alacak ve borç hesaplarının
mahsubu
/
2.150
100 KASA
2.150
126 VERİLEN DEP. VE TEMİNATLAR
Başlangıç teminatının geri alınması
/
961 OPTİON İŞLEM. ALACAKLILAR
960 OPTİON İŞLM. BORÇLULAR.
21.500
21.500
Option alış kontratının nazım hesaplardan çıkarılması
/
elde ettiği 500 TL karların toplamı olan 1.000 TL’den T3 dönemindeki 750 TL zararın çıkarılması ile
bulunan 250 TL olmuştur.
28
başlatılır.
Yukarıda yapmış olduğumuz alıcının kayıtlarının tersi de satıcının kayıtları
olacağından ayrıca muhasebe kaydı yapmaya gerek duyulmamıştır.
Cap (Faiz Tavan) ve Floor (Faiz Taban) SözleĢmelerinin MuhasebeleĢtirilmesi
Cap ve floor sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesine etki eden özellikler
şunlardır (Tenker, 1999:371-372).
 Bu finansal araçlarla ilgili işlemler “tezgah üstü” işlemleri olarak
yapılır, bu nedenle bir depozit yatırılması söz konusu değildir.
 Bu finansal araçların da “intrinsic” ve “time” değerinden söz
edilebilir. Bilindiği gibi intrinsic değeri bu sözleşmelerin
kullanılacağı andaki değeri ile sözleşmede konu edilen değer
arasındaki farktır. “Time” değeri ise bu sözleşmelerin fiyatının
zaman içinde olumlu yönde hareket ederek daha değerli olmasını
sağlayan değerdir.
 Bu araçların keşidecisinin potansiyel kârı tahsil edilen prim
olurken, riski sınırsızdır. Buna karşılık bu araçları satın alanın
zararı, ödediği prim kadardır. Kârı ise sınırsızdır.
 Keşideciye ödenen primler geçici bir hesapta tutulmalı ve borcun
vadesi ile orantılı olarak amorti edilmelidir.
29
başlatılır.
Cap (Faiz Tavan) SözleĢmesi Uygulama Örneği: A İşletmesi B
Bankasından değişken faizli 90.000 TL tutarında uzun vadeli bir kredi almıştır. Kredi
faizlerinin yükseleceğini düşünen bu işletme, C Bankasından bir faiz tavan
sözleşmesi satın almıştır. Sözleşmenin yapıldığı tarihteki değişken faiz oranı
%80’dir. Faiz tavan sözleşmesi aşağıdaki konuları kapsamına almaktadır.
Sözleşme Tarihi
: 1.6.2008
Temel Alınan Endeks
: 6 aylık Hazine Bonosu Faizi
Vade
: 3 yıl
Hesaplaşma Sıklığı
: 6 ay
Tavan Faiz Oranı
: % 85
Prim Oranı
: %0,6
İlk altı aylık dönem sonunda hazine bonosu faiz oranındaki değişikliklere
ilişkin varsayımlar şöyledir.
a) Faiz oranı %70’e inmiştir.
b) Faiz oranı %95’e çıkmıştır.
Bu varsayımlara göre A işletmesinin faiz tavan sözleşmesi ile ilgili durumunu
inceleyelim.
a) Bu varsayıma göre, faiz tavan sözleşmesindeki hazine bonosu faiz oranı
%85, cari piyasadaki hazine bonosu faiz oranı %70’dir ve sözleşme hükmünü yerine
getirmede alıcının lehine bir sonuç söz konusu değildir. Sözleşmeye uymanın ve
%85 oranında faiz ödemenin kendisine %15 oranında daha fazla (%85-%70= %15)
faiz yükü getirmesi nedeniyle, alıcı sözleşmeye uymayacak ve cayma hakkını
kullanacaktır. Bu duruma göre alıcının zararı ödediği primi oluşturan 540 TL (90.000
x %0,6 = 540) kadar olacaktır.
30
başlatılır.
b) Bu varsayıma göre ilk altı aylık dönem sonunda değişken faizin
hesaplanmasına dayanak teşkil eden hazine bonosu faiz oranında %15’lik
(%95-%80= %15) bir artış olmuştur. Cari faiz oranları arasındaki fark %15 ise de,
faiz tavan oranı %85 olan bir sözleşme satın alması nedeniyle alıcı durumunda olan
A işletmesi, bu artışın sadece %5’lik kısmını üslenecek, geri kalan ve piyasa faiz
oranı ile sözleşme faiz oranı arasında işletme lehine bir sonuç yaratan %10’luk
(%95-%85= %10) kısmını ise C Bankası karşılayacaktır.
C Bankasının ödeyeceği faiz tutarı 4.500 TL olacaktır (90.000 x 0,10/2=
4.500)
540 YTL prim ödediği nazara alındığında, faiz tavan sözleşmesi yapması
nedeniyle alıcının net karı bu varsayıma göre 3.960 TL olacaktır.
Diğer bir anlatımla bu varsayıma göre alıcı durumunda olan A işletmesi 3.960
TL'lik riski C Bankasına devredecektir ve (b) varsayımına göre faiz tavan sözleşmesi
satıcısının (C Bankasının) durumu ise, alıcının tersidir. Yani, (a) varsayımına göre
alıcı net 540 TL kâr, (b) varsayıma göre net 3.960 TL zarar edecektir.
Faiz Oranının %70’e Ġnmesi Durumunda Yapılması Gereken Muhasebe
Kayıtları
Alıcının Kayıtları
1
01/06/2008
180 GELECEK AYLARA AĠT GĠDERLER
105
280 GELECEK YILLARA AĠT GĠDERLER
435
100 KASA
540
Prim ödemesinin kaydı.
31
başlatılır.
01/06/2008
2
928 DĠĞER TAAH. BORÇLULAR
(Faiz Tavan Sözleşmesi)
1
1
929 DĠĞER TAAH. ALACAKLILAR
(Faiz Tavan Sözleşmesi)
Sözleşmenin kaydı.
01/12/2008
3
780 FĠNANSMAN GĠDERLERĠ
37.800
100 KASA
37.800
(381 GĠDER TAHAKKUKLARI)
Piyasaya Faiz Ödemesi
01/12/2008
4
780 FĠNANSAN GĠDERLERĠ
540
180 GELECEK AYLARA AĠT GĠD.
180
280 GELECEK YILLARA AĠT GĠD.
360
Cayma hakkının kullanılması nedeni ile primin gider
kaydı.
5
01.12.2008
928 DĠĞER TAAH.BORÇLULAR
1
1
Cayma hakkının kullanılması nedeni ile sözleşmenin
32
başlatılır.
iptal kaydı.
Not: Sadece alıcının muhasebe kayıtları yapılmıştır.
Faiz Oranını %95’e Çıkması Durumunda Yapılması Gereken Muhasebe
Kayıtları
01/06/2008
1
180
280 GELECEK YILLARA AĠT GĠDERLER
360
100 KASA
540
Prim ödemesinin kaydı.
01/06/2008
2
928 FAĠZ SWAPINDAN BORÇLULAR
1
929 FAĠZ SWAPINDAN ALAC.
1
3
01/12/2008
100 KASA
51.300
51.300
33
başlatılır.
(381 GĠDER TAHAKKUKLARI)
Piyasaya faiz ödemesi
01/12/2008
4
100 KASA
4.500
642 FAĠZ GELĠRLERĠ
4.500
Swap sözleşmesi nedeni ile tahsil edilen faiz farkı
01/12/2008
5
180
180
Prim ödemesinin bu döneme ait kısmının gider
yazılması nedeni ile
01/12/1998
6
280 GELECEK YILLARA AĠT GĠD.
360
360
Dönem ayrıcı hesapların sınıflandırılması
Floor (Faiz Taban) SözleĢmesi Uygulama Örneği: D İşletmesi 1.6.2008’de
E Bankasında 90.000 YTL tutarında bir yıl vadeli ve yıllık TÜFE (Tüketici Eşya
Fiyat Endeksi) + yıllık %12 faizli ve altışar aylık faiz ödemeli bir vadeli mevduat
hesabı açtırmıştır. TÜFE’nin düşeceğini tahmin eden D işletmesi 1.6.2008’de F
işletmesinden yıllık faiz oranı %90 (altı aylık faiz oranı %45) olan bir faiz taban
sözleşmesi satın almıştır.
34
başlatılır.
Uygulanan prim oranı %0,6’tir.
İlk altı aylık dönem sonunda TÜFE, %50 veya %35 olarak gerçekleşmiştir.
Bu bilgilere göre faiz taban sözleşmesinin alıcısı durumundaki D işletmesi ile
satıcısı durumunda olan F işletmesine etkisini, riskin devredilmesi ve risk yönetimi
açısından inceleyelim.
Konu alıcı (D işletmesi) açısından incelendiğinde TÜFE’nin %50 olması,
değişken faiz oranında altı ayda %5 artış (%50-%45) olduğunu ve faizdeki
değişmenin alıcının beklentisine uygun olmayan bir şekilde gerçekleştiğini
göstermektedir. Amacı daha fazla faiz gelir elde etmek olan alıcı, sözleşmeden
cayma hakkını kullanacak ve taban sözleşmesindeki %45 yerine piyasadaki %50 faiz
gelirini tercih edecektir. Bu durumda faiz taban sözleşmesinden dolayı alıcının karı
veya riski devretmesi söz konusu olmayacak, zararı ise ödediği prim kadar, yani 540
YTL olacaktır.
Satıcı da (F işletmesi de) tahsil ettiği primi oluşturan 540 YTL tutarında kar
elde edecektir.
İlk altı aylık dönemde TÜFE %35 olarak gerçekleşirse, taban sözleşmesi
yapılmaması durumunda alıcının mevduat faizine uygulanacak olan faiz oranı %41
olacaktır (%35 + %12 x 6 / 12 = %41 ). Ancak, altı aylık faiz oranı %45 olan bir
taban sözleşmesini satın alan alıcı opsiyon hakkını kullanacak ve, %4’lük faiz
farkına ait 3.600 YTL’yi (90.000 x 0,04= 3.600) satıcıdan tahsil edecektir. 540 YTL
prim ödediği de nazara alındığında, alıcının faiz taban sözleşmesi nedeniyle
devrettiği risk tutarı (karı) 3.060 YTL olacaktır.
TÜFE’nin %35 olarak gerçekleşmesi varsayımına göre, 3.600 YTL fark
ödeyen ve 540 YTL prim tahsil eden satıcının net zararı da 3.060 YTL olacaktır.
35
başlatılır.
Faiz Oranının %50 Olarak GerçekleĢmesi Halinde Yapılması Gereken
Muhasebe Kayıtları
01/06/2008
1
540
100 KASA
540
Prim ödenmesinin kaydı.
01/06/2008
2
1
(Faiz Taban Sözleşmesi)
1
3
01/06/2008
181 GELĠR TAHAKKUKLARI
45.000
45.000
Faiz gelirinin tahakkuk kaydı.
4
01/12/2008
36
başlatılır.
659 DĠĞER FAALĠYETLERDEN OL.GĠD.VE ZARAR.
540
540
Cayma hakkının kullanılması nedeni ile primin gider kaydedilmesi.
01/12/2008
5
1
1
Cayma nedeniyle sözleşmenin kapanış kaydı.
DeğiĢken Faiz Oranının %35 Olarak GerçekleĢmesi Durumunda
Yapılması Gereken Muhasebe Kayıtları
1 180 GELECEK AYLARA AĠT GĠDERLER
540
100 KASA
540
Prim ödenmesinin kaydı
01/06/2008
2
1
1
3
01/12/2008
37
başlatılır.
31.500
31.500
Piyasadan alınan faizin tahakkuku.
01/12/2008
4
9.000
9.000
Taban sözleşmesi faiz farkının tahakkuku
01/12/2008
5
100 KASA
40.500
40.500
Faiz gelirlerinin tahsili.
01/12/2008
6
659 DĠĞER FAAL OLAĞAN GĠDER VE
270
ZARARLAR
270
Bu döneme ait primin gider yazılması.
38
başlatılır.
ÇalıĢma Soruları
1. Aşağıdakilerden hangisi bir işletmenin hedging yapmasının nedeni olabilir?
a. Döviz kuru riskinden korunmak için.
b. Faiz oynaklığından korunmak için.
c. Döviz kuru ve faiz oranı riskinden korunmak için.
d. Firma içi oluşabilecek risklerden korunmak için.
e. Firma dışı oluşabilecek risklerden korunmak için.
2. Aşağıdakilerden hangisi bir türev ürün değildir?
a. Forward
b. Futures
c. Swap
d. Opsiyon
e. Forfaiting
3. Aşağıdakilerden hangisi bir futures sözleşmesi türüdür?
a. Satınalma futures sözleşmesi
b. Faiz futures sözleşmesi
c. Satma futures sözleşmesi
d. Ticari mal futures sözleşmesi
e. Alım futures sözleşmesi
4. Belirli bir varlığın (emtia, döviz, menkul kıymet, atın gibi) önceden belirlenmiş bir
fiyat ve miktar üzerinden gelecekteki bir tarihte alımı veya satımını öngören
sözleşme türü aşağıdakilerden hangisidir?
a. Opsiyon sözleşmeleri
b. Forfaiting sözleşmeleri
c. Swap sözleşmeleri
d. Futures sözleşmeleri
e. Forward sözleşmeleri
39
başlatılır.
5. Belirli bir miktar ve nitelikteki para, döviz, altın, mali araç, alacak, mal gibi
varlıklarla; yükümlülüklerin, önceden belirlenen fiyat ve koşullara göre, gelecekteki
bir tarihte ve banka şeklinde organize olan bir piyasada değiş-tokuşunu kapsamına
alan vadeli bir işlem olarak tanımlanan trev ürünü aşağıdakilerden hangisidir?
6. Bir borsada, gelecekteki belirli bir tarihte, belirli bir malın, hisse senedinin,
borçlanma senedinin ya da yabancı paranın belirli bir miktarının teslimini şarta
bağlayan sözleşme türü aşağıdakilerden hangisidir?
7. Belirli miktardaki bir malı, gelecekte belirli bir tarihte, önceden belirlenen bir fiyat
üzerinden satın alma ya da satma hakkı veren bir sözleşme türü aşağıdakilerden
hangisidir?
8. Forward sözlşemelerinden doğan işlemleri “bilanço dışında bırakma” gibi bir
yöntemi tercih etmiş işletmelerde sözkonusu tutarlar hangi hesapta izlenir?
a. Bilanço Hesapları
b. Nazım Hesaplar
c. Gelir Tablosu Hesapları
d. Maliyet Hesapları
e. Aktif Hesaplar
40
başlatılır.
9. “Türev ürünler ile ilgili kazanç ve kayıpların kayda alınmasında” ve “mali olaylara
ilişkin muhasebe kayıtlarının yapılmasında” aşağıdaki hangi muhasebe ilkeleri
birlikte dikkate alınmıştır?
a. İhtiyatlılık-Maliyet Esası
b. İhtiyatlılık-Dönemsellik
c. İhtiyatlılık-Tutarlılık
d. İhtiyatlılık-Kişilik
e. İhtiyatlılık-Özün Önceliği
10. Faiz Tavan (Cap) Sözleşmelerinde piyasaya yapılan faiz ödemelerinde aşağıdaki
hesaplardan hangisi kullanılır?
a. 381 GİDER TAHAKKUKLARI
b. 780 FİNANSMAN GİDERLERİ
c. 280 GELECEK YILLARA AİT GELİRLERİ
d. 180 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER
e. 100 KASA
ÇalıĢma Soruları Yanıt Anahtarı
1. c
Cevabınız yanlış ise Firma Dışı Hedging Yöntemleri
konusunu yeniden gözden geçiriniz
2. e
3. b
4. e
Cevabınız yanlış ise Forward Sözleşmeleri konusunu
yeniden gözden geçiriniz
5. c
gözden geçiriniz
Cevabınız yanlış ise Swap Sözleşmeleri konusunu yeniden
6. d
gözden geçiriniz
Cevabınız yanlış ise Futures Sözleşmesi konusunu yeniden
7. a
Cevabınız yanlış ise Opsiyon Sözleşmeleri konusunu
yeniden gözden geçiriniz
41
başlatılır.
8. b
Cevabınız yanlış ise Forward Sözleşmelerini Bilanço
Dışında Bırakmak konusunu yeniden gözden geçiriniz
9. e
Cevabınız
yanlış
ise
Türev
Muhasebeleştirilmesi konusunu yeniden gözden geçiriniz
Ürünler
ve
10. b
Cevabınız yanlış ise Cap (Faiz Tavan) Sözleşmesi
Uygulama Örneği konusunu yeniden gözden geçiriniz
Yararlanılan Kaynaklar
Anderson, J. ve Hasan R. (1991). İnterest Rate Risk Management, London.
Dönmez, Ç., Başaran, Y., Doğru, G., Yılmaz, M., Uğur, S., Kartallı, Y., Ugan, G.
(2002). Finansal Vadeli İşlem Piyasalarına Giriş, İstanbul: Tasarım
Matbaacılık.
Elitaş, C., Elitaş, B. L. ve Kalafat, M. “Türev Ürünler ve Muhasebe Sistematiği”,
Mali Pusula Dergisi, Nisan-2009, Sayı: 52, ISSN: 1305-3086, ss. 3448, (2009).
Gündüz, L. ve Tutal, M. (1995). Türev Ürünlerin Muhasebeleştirilmesi: Türkiye
Uygulaması Üzerine Bir Öneri, İstanbul: Türkiye Bankalar Birliği.
http://turmob.org.tr/yayinlar/sirkuler/s23s2.html Erişim Tarihi: 07.10.2008.
http://www.gencbilim.com/odev/15350-turev-urunler-finans-swap-odev.html
Erişim Tarihi: 10.10.2008.
Kaygusuz, S.Y. (1998). Finansal Türev Ürünlerinde Muhasebe Esasları, Ankara:
SPK Yayınları.
Kırım, A. (1991). Mali Risk Yönetimi Açısından Döviz ve Faiz Opsiyonları.
Bankacılar Dergisi, Sayı.5.
Koç, S. (1999). Forward Sözleşmelerinin Hukuki Mahiyeti, Vergi Kanunları
Karşısındaki Durumu ve Muhasebeleştirilmesi. Vergi Dünyası,
Sayı.219,s. 69.
Korkmaz, T. (1999). Hisse Senedi Opsiyonları ve Opsiyon Fiyatlama Modelleri,
Bursa: Ekin Kitapevi.
Madura, J. (1998). Financial Markets and Institutions,Ohio.
Örten, R. ve Örten, İ. (2001). Türev Finansal Araçlar ve Muhasebe Uygulamaları,
Ankara: Gazi Kitabevi.
Öznacar, R. (2006). Vadeli İşlemlerin Para Piyasalarına Etkileri.(Yayınlanmış
Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Parlakkaya, R. (1999). Forward Kontratlar ve Muhasebeleştirilmesi-II.
Mükellefin Dergisi, Sayı.77, 131.
Ross, S., Westerfield, R., Jaffe, J. (1996). Corporate Finance, Irwin.
42
başlatılır.
Seyidoğlu, H. (2003). Uluslararası Finans, İstanbul: Güzem Can Yayınları
Tenker, N. (1999). Finansal Muhasebe, Ankara: Gazi Kitapevi.
Tuncer, H.O. (1994). Ticaret Borsaları ve Vadeli İşlem Piyasaları, Ankara:
TOBB.
Yetim, S. (1998). Bankalarda Para Swapı İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi.
Yaklaşım Dergisi, Sayı.64, 70-71.
43
başlatılır.

9. Bölüm Türev Araçların MuhasebeleĢtirilmesi - dt

Transkript

Benzer belgeler

Ara yıl sınavı 2009

Ara yıl sınavı 2010

Yellen Konuşması Bilgi Notu 29.08.2016 Fed Başkanı Janet Yellen

GÜNLÜK BÜLTEN

Sayın Eczacılar, İşte, tam aradığınız gibi kefilsiz düşük faiz oranlı ve

günlük bülten - Global Menkul Değerler

haftalık makroekonomik strateji

(Microsoft PowerPoint - c\375k\375s stratejiis.PPT)

türkiye imsad ekonomik değerlendirme raporu