Okul Öncesi Dönem Çocuklarında Yalan

OKUL ÖNCESİ DÖNEM ÇOCUKLARINDA YALAN
Daha önceden başkalarını aldatmak için tasarlanmış ve belli bir amaca yönelik
düzenlenmiş beyanlar yalan olarak tanımlanmaktadır. Bir beyanlar sözle olabildiği gibi,
jest, yazı ve susmayla da olabilir . Sosyal bir davranış olan yalanın amacı, başkalarını
yanıltmaktır. Günlük yaşamımızda hemen hemen hepimiz yalana başvururuz. Yalan
herkesçe ayıplanan bir davranıştır. Genellikle kendi yalanımızı gerekli, diğer insanların
söylediği yalanı büyük yalan olarak görürüz.
Ana babaların birçoğu, çocuğun gerçeğe sadık kalmasını çok erken bir dönemde isterler.
Oysa 3 yaş çocuğunun inanılmayacak öyküler-uydurması ve taklit oyunlarında hoşlanması
doğaldır. Çocuk zeki ve hayal gücü geniş olduğu ölçüde bunda başarılı olur. Öykü uydurma
ve taklit oyunu yalan söylemek değildir ve bunu engelleyici hiçbir girişimde
bulunulmamalıdır. Yaşamın ilk 5 yılında çocuğun yalan söylemesi konusunda endişe etmeye
gerek yoktur. Gerçeğe sadık kalma çocukta giderek gelişen bir olgudur. Çocuğun gerçeğe
sadık kalması konusunda ısrar etmek ve çocuğa yalan söylediğini kanıtlama girişiminde
bulunmak yanlıştır. Çocuk açıkça anlaşılan bir yalan söylediği zaman endişeyle
karşılanmamalıdır. Ancak çocuk 4 yaşına geldiğinde, yalan salt övünmekten öte bir amaçla
söylenmişse, düş gücü ürünü ya da bir şaka değilse, o zaman annenin çocuğa, eğer doğruyu
söylemezse ona ne zaman inanacağını bilmeyeceğini söylemesi yeterlidir. Sert cezalar
suçlanmadan kaçmak için çocuğun yalan söylemesine yol açar.
Yaşamın ilk 7 yılında çocuğun yalan söylemesi bu durumun bir uyum ve davranış sorunu
olduğu anlamına gelmez. Çocuklar 7 yaşına kadar gerçeğe uygun olmayan şeyler söylerler.
İnanılması zor öyküler uydurur, olayları abartılı bir şekilde, kendi algıladıkları biçimde
anlatırlar. Çocukta gerçeklik duygusu zaman içinde kazanılır. 7 yaşına kadar çocukların
söyledikleri yalanlara “;Sözde Yalan”; denir. Sözde yalanlar çocuğun hayal gücünden
türer. Bu tür yalanlar anne-babanın çocuk eğitimindeki baskıcı tutumlarından, çocukta
var olan cezalandırılma korkusundan kaynaklanır.
Çocuk yalan söylemeyi ilk olarak sözde yalanlara başvurduğu zaman öğrenir. Bu dönemde
yalan söylemenin ona zevk verdiğini, onu ceza almaktan kurtardığını ve dikkat çektiğini
görür ve ileriki dönemlerde de yalan söylemeyi sürdürebilir.
Yalanının bir çok çeşidinden söz etmek mümkündür. Bunlardan bazıları şunlardır :
Hayali Yalanlar: Küçük çocuklar gerçeği iyi değerlendiremedikleri için uydururlar.
Yetişkinler bunları yalan olarak görür. Bu yalanlar erken çocukluk döneminde, okul çağına
gelmemiş çocuklarda görülür. Çocuk hayal ile gerçeği ayırt edemediğinden yalan söyler.
Hayvanlar ile konuşur, oyunlarında, size bi çok şey icat ettiğini gösteren davranışlarda
1
bulunur. Duyduklarının etkisinde kalarak, bunları gördüğünü söyleyebilir. Birçok hayali
uydurmadan bahsedebilir. Çok fazla hayali konudan bahsederler bu dönemdeki çocuklar.
Anne ve babaların bu konuda çocuklarına gerçek ile hayali uygun bir şekilde anlatmaları
gerekir.
Taklit Yalanlar: Çocuklar ana-babayı örnek alır. Anne-babanın yalanına tanık olan çocuk,
yalan söylemeyi öğrenir. Çocukları eğlendirmek için, onların ilgilerini çekmek için büyükler
tarafından söylenenlerin çocuk tarafından gerçekmiş gibi algılanmasıdır. Çocuklar anne ve
babalarını, etraflarındaki diğer insanları örnek alırlar. Bu insanların yaptıkları hatalardan
habersizdirler. Anne-baba ve büyüklerin, çocukların kendilerini örnek aldıklarını
unutmadan davranmaları gerekir.
Sosyal Yalanlar: Bunlar en yaygın olan yalanlardır. Bir yere gideceğimiz zaman, gitmek
istemiyorsak, "hastayım" deriz. Toplumumuzda en çok görülen yalan türüdür. Çocuklar bu
yalanları daha çok anne ve babalarından öğrenirler. Örneğin sağlıklı olmanıza rağmen sizi
davet ettikleri yere, rahatsızım diyerek katılmamanız. Ya da çocuğunuzun öğretmeni sizi
okula çağırdığında, çocuğunuza ( hiç de işiniz yokken ), bugün okula babam gelemeyecek,
çünkü çok işi var diye söyletmeniz. Hem de bu yalanı çocuğunuzun söylemesini istemeniz.
Çocuğunuza daha önce yapmak için söz verdiğiniz halde çeşitli mazeretler ileri sürerek,
söz verdiklerinizi yapmamanız. Bu örnekleri çoğaltmak mümkün...
Savunma Yalanları: Çocuk kendini korumak için yalan söyler.Çocuk sık sık eleştiriliyorsa,
sert tepki gösteriliyorsa,mükemmelliğe zorlanıyorsa çocuk yalana başvurabilir. Çocuk
doğru söylediğinde "yalan söylüyorsun" diye suçlanan çocukta , bu yalanların alışkanlık
haline gelmesine neden olur. Çocukların ve gençlerin kendilerini korumak için söyledikleri
yalanlardır. Çocuklarından çok fazla şey isteyen ya da onların mükemmel olmalarını
bekleyen ailelerde daha yoğun olarak görülebilmektedir. Çocukları fazla zorlarsanız,
onlar da bu tür savunma yalanlarına başvuracaklardır. Hata yaptıkları zaman dövmek ve
cezalandırmak yerine, onların kendilerini ifade etmelerine imkan verilmelidir. Çok fazla
emin değilseniz çocuklarınızı itham etmeyiniz, yalan söylüyorsun demeyiniz. Ne kadar çok
ithamda bulunursanız, çocuğunuzda o kadar çok savunma yalanlarına başvuracaktır. Daha
kötüsü
bu
davranışın
çocuğunuzda
alışkanlık
halini
alacaktır.
Çocuğunuzu
bu
davranışlardan ala koymanın yolu, onu her hatasında cezalandırmak yerine, karşılıklı
güven duygusunu geliştirmektir.
Yüceltilmiş Yalanlar: Başkalarının hayranlığını kazanmak için söylenen yalanlardır.
Başkalarının beğenisi amacı ile söylenen yalanlardır. Takdir ve mükafat insanın
yaratılışında vardır. Temel bir ihtiyaç olan bu davranışları normal olarak görmeyen, bu
davranışları için yeteri kadar başarı gösteremeyen çocuklar, yalanlara başvuracaklardır.
Bu tür yalanlara başvurmanın sebepleri arasında şunları sayabiliriz:
2
• Çocuklardan beklentilerin fazlalığı.
• Yapamayacakları şeylerin istenmesi.
• Çocukların başarısız olmalarına etken olarak söyledikleri, ( örneğin başarısızlığı için
öğretmenini suçlaması ) uydurduklarının incelenmemesi vb.
Bu tür yalanların daha fazla söylenmesine neden olabilir. Bunun için çocukların olduğu gibi
kabullenilmesi ve bir çok yönden tanınması gerekir.
Patolojik
Yalanlar:
Patoloji
yalan,duygulanım
bozukluğunun
bir
belirtisi
olarak
görülür.Aşağılık duygusu ve güç istemi,bazı patolojik yalanların temel nedenlerinin
oluştururlar.Patolojik yalanda çocuk sevinçli ve kaygısız görülür,ki bu kaygısızlık dikkat
çekicidir.Çocuk okulla ilgilenmez,aile içindeki olaylara kayıtsızdır,sosyal değişikliklerle
yetinir,gerçek
arkadaşlığı
çocuksudur.duygusal
alışılmamış
ve
sıklığı,sürekli
aramaz,yaşından
ahlaki
bakımında
hırsızlıkların
aşağı
olgunluğa
ortaya
görünür,davranışları
oldukça
ulaşmamıştır.Çocukta
yalanın
çıkışı,allarıma
geçilmesi
gereken
durumlardır.
Patolojik yalanın gerçeğe benzerliği önemli özelliklerinden biridir.Çocuk inanılmak için
yalan söyler ve bu amaçla önlemler alır.Yarasızlık da bir başka özelliktir.Bir kez
uydurmak alışkanlık haline geldi mi,hiçbir yarar sağlamasa bile yinelenir.Bazen de çocuk
ilginç olmak için yalan söyler.Patolojik yalan üzücü,sıkıntı veren bir gerçeğin reddini
belirtebilir,hatta çalışma objesi hakkında olabilir.Örneğin,kardeşi daha fazla ilgi gören
çocuk,
kardeşinin
hasta
olduğunu
ya
da
öldüğünü
anlatabilir.
Patolojik
yalan,
duygulanımında bir gerilmenin ifadesidir. Basit yalanla patolojik yalan arasındaki farklar
şöyle özetlenebilir. Olağan yalancılıktan gerçek,bencilce bir sonucu varmak için bilerek
saptırılır
Alışkanlık Haline Gelen Yalanlar: Çocuğun gerçekle gerçek olmayan ayrıt etmesinden
sonra yalanın hala süregelmesi halinde,yalanın temelinde çevreyle olan olumsuz ilişkiler
yatıyor demektir. Burada uydurma sözler anlatma, öyküleri icat etme ya da kendi
yararına bazı şeyleri reddetme gibi hayali yalandan daha önemli yalanlar söz konusudur.
Bu tür yalan, birtakım bencilce sonuçları elde etme amacıyla bilerek ve isteyerek
başkalarını aldatmaktır. Bu anlamdaki yalancılığın (kendini kontrol edememek ve aşırı
bencillik) le çok yakından bir ilgisi vardır. Alışkanlık halinde yalan söyleyen çocukların
kişiliklerinde, bu iki özelik bulunur. Bu durum çocukların
eğitimlerinde onları
sosyalleştirme işinin gerektiği gibi başarılmadığını işaretidir. Bir başka deyişle, çocuk
başkalarının hak ve çıkarlarını hiç olmasa kendisininki kadar değer vermesini
öğrenememiştir.
3
Çocuk çok sık yalan söylüyorsa bu önemli bir durumdur.anne baba arasındaki güven
sarsılmış demektir. Çocuk anne basısının beklentileri gücünü aştığında yada ceza
verecekler korkusuyla yalan söyleyebilir . Çocuğun yalan söyleme sıklığı ve dozu dikkate
alınarak bir uzman başvurulmalıdır.
Çocukta Yalan Söylemenin Nedenleri
* Anne ve babasından yeterli ilgi görmeyen çocuk yalan başvurabilir. Cezalandırılmaktan,
anne babasının baskısından korkan çocuk yalan başvurabilir.
* Başkalarının ilgi ve dikkatini çekmek isteyen çocuk yalana başvurabilir.
* Çevresinde yalan söyleyen bir yetişkinin varlığı çocuk yalan söylemede model oluşturur.
* Ailenin beğenisini kazanmak isteyen çocuk yalan söyleyebilir. Bu durum anne-babanın
beklentisinin yüksek olduğu durumlarda daha çok gözlenir.
* Anne-babanın aşırı baskıcı, otoriter ve mükemmeliyetçi bir tutum sergilemesi
* Sürekli başkalarıyla kıyaslanan çocuk yalana başvurabilir.
* Erken çocukluk döneminde aşırı ödüllendirilen ya da hiçbir davranışı ödüllendirilmeyen
çocuk yalan söyleme gereksinimi duyabilir.
* Çocuklar arkadaşlarının dikkatini çekmek ve beğenisini kazanmak, arkadaş edinmek için
de yalana başvurabiliriler.
* Anne-babanın çocuğu küçümsemesi ve aşağılaması çocuğun yalan başvurmasına neden
olabilir.
* Çocuklar kaygı duydukları, gerginlik, sıkıntı ve korku yaşadıkları durumlardan kaçmak
için yalan söyleyebilirler.
* Anne-babaya bağımlı olan çocuk anne-babanın ilgi ve sevgisini kaybetme korkusuyla
yalana başvurabilir.
* İsteklerini gerçekleştiremeyen çocuklar hayallerini gerçekmiş gibi sunarak yalana
başvurabilirler.
* Çocuk çekingenlikle de yalan söyleyebilir. Bu tip yalanını oluşumunda heyecana kapılma
önemli rol oynar.
Anne Babalara Öneriler
4
* Anne-baba çocuğa baskıcı, otoriter bir tutumla yaklaşmamalı, çocuğu tehdit
etmemelidir.
* Yetişkinlerin çocuğa iyi bir model olması, çocuğa ve çocuğun önünde diğer insanlara da
dürüst davranmaları, çocukları da yalanlarına katılmaya zorlamamaları önemlidir.
* Çocuğun çevresindeki kişiler ne kadar dürüst olursa ise çocukta o kadar dürüst
olacaktır.
* Çocuklar hangi yaşta olursa olsun yaşına uygun bir dille doğruyu söylemek gerekir.
* Anne-babalar çocuktan yapabileceğinin üzerinde davranışlar, başaramayacakları şeyler
beklememelidir.
* Onların yetenekleri doğrultusunda isteklerde bulunun. Bunun için de çocuğunuzu
tanımaya çalışın. Çocukla konuşmak, iyi bir iletişim kurmak önemlidir. Çocukla hayalleri ve
yaşantıları paylaşılmalıdır.
* Çocuk hatalı bir davranış yaptığında bağırmak, kızmak yerine onunla bu davranışı
hakkında konuşulmalıdır. Bu, çocuğun korkuyla yalana başvurmasını önler. Çocukların
yaptıkları
hatalara
karşı
anlayışlı
olmaya
çalışın.
Hatalarının
karşılığını
hemen
cezalandırma yoluna gitmeyin. Onu dinleyin ve açıklama yapmasına imkan tanıyın.
Çocuğunuzun yaptığı hatalar karşısında, ona samimi olarak neler hissettiklerinizi anlatın.
Anlamayacağını düşünmeyin. Aşırı tepki göstermek, çocuğun sizin öfkenizden korunmak
için, yalan söylemeye devam etmesine yol açar.
* Anne-babalar çocuğu başka çocuklarla ya da kardeşleriyle kıyaslamamalıdır.
* Çocuğun hayatının ilk dönemlerinde söylediği küçük yalanlar, hayaller hoş görülebilir,
çok eleştirel olunmamalıdır.
* Çocuk iyi olan davranışlarından dolayı takdir edilmelidir.
* Çocuğunuz yalan söylediğinde ona bu söylediğinin yalan olduğunu anladığınızı
hissettirmeniz önemlidir. Anne-baba bir avcı gibi çocuğun yalanını yakalamaya
çalışmamalıdır. Bu çocuğa güvenmediğinizi gösterir ve çocuk nasıl olsa güvenmiyor diye
yalan söylemeye devam edebilir.
* Çocuklarınızın ufak tefek yalanlarını önemli değil diyerek geçiştirmeyin. Yalan yalana
itecektir. Bunu görmezlikten gelmeyin.
* Çocuklarınız arasında, ayrım veya kıskançlığa neden olabilecek söz ve davranışlardan
kaçının. Çocuklarınız kardeşleri veya arkadaşları ile kıyaslamayın.
5
*
Fazla
baskıdan kaçınmalı
ve
koyduğumuz
kurallarla
çocuğun
yaşamını
fazla
sınırlamamalıyız.
* Çocuk istek, sıkıntı, kaygı ve endişelerini bizimle konuşabilmelidir.Çocuğu dinlemek ve
çözüm yollarını kendisinin bulmasına yardımcı olmak gerekir.
* Yalan söylemeyi önlemenin zor ve uzun bir yol olduğunu bilin. Ama tedavi edilebilir
olduğunu da aklınızdan çıkarmayın. Bu konuda yeter ki kararlı ve istekli olun.
* Çocuğunuzun ne zaman yalan söylediğine dikkat edin. Belki de küçük bir inceleme ile
çocuğunuzun yalan söylemesinin önleyebilirsiniz. *Küçük çocuklarımız yalan söyledikleri
zaman, bunun doğal olduğunu bilerek davranın.
* Çocuklarınıza gerçek ile hayal kavramlarını açıklamaya çalışın.
* Yalan söyleyen çocuğun yardıma ihtiyacı olduğunu kavrayın. Yalan söylediği için çocuğu
suçlamamak gerekir. Yalancı etiketi yapıştırılmış olan bir çocuk, bu etiketin gereklerini
yerine getirecektir, çünkü yaptığı işin kendini yansıttığına inanır. Bu davranışı
onaylamasak bile, çocuğumuzun kişiliğini bu davranıştan ayrı tutmak gerekir.Salt kendisi
olduğu için onu sevdiğinizi çocuğunuzun anlamasına yardımcı olun.
Anne-babaların çocuğun hangi yaşta karşılaştığı sorunların normal, kısa süreli ve geçici
olduğunu tespit edebilmesi için bu konularda bilinçli ve bilgili olması gerekmektedir.
Çocuk gelişimi ve eğitimi konusunda çok okuyan bilinçli aileler bile bu tip sorunları fark
etmekte güçlük çekmektedirler. Bu nedenle tüm anne-babaları insanın kişilik gelişiminde
çok önemli olan 0-6 yaş döneminde, 6 ayda bir bile olsa, çocuklarının gelişimlerini kontrol
ettirmek, anne-babanın farkına varamadığı bir sorun olup olmadığını öğrenmek ve ortaya
çıkabilecek olası uyum ve davranış bozukluklarına karşı önlem almak için bir uzmanlara
başvurmalarında fayda olacaktır. Çocuğun kendine model aldığı anne- babanın kendilerinin
yalan söylemesi veya bazı nedenlerle çocuğun söylediği yalanları pekiştirmesi kalıcı bir
davranış bozukluğu oluşturur. Davranış bozukluklarını oluşturan sebeplerin büyük bir
kısmı
önceden
alınan
veya
alınabilecek
tedbirlerle
önlenebilir.
Diğer
davranış
bozukluklarında olduğu gibi.
Dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan biri davranış bozukluklarının erken
teşhisidir. Çünkü davranışlar tekrarlandıkça pekişebilir ve derinleşebilir. Bu da
davranışların ortadan kaldırılmasını daha da zorlaştıracaktır.
6
Ailelerin uyum ve davranış bozuklukları konusunda çok bilinçli ve dikkatli olmaları, böyle
bir sorundan şüphelendiklerinde bir uzmana başvurmaktan çekinmemeleri gerekir. Annebaba ve çocukla yapılan ayrı ayrı görüşmelerle sorunun sebeplerini tespit edebilir.
Çocuğun yaş dönemine, sorunun çeşidine ve şiddetine göre aileye gerekli önerilerde
bulunur ve gerek görürlerse çocukla belirli bir süre düzenli olarak görüşerek sorunun
ortadan kalkması sağlanabilir.
Uyum ve davranış bozukluklarının çözümünde ailelerin amacı uzmanların amacıyla paralel
olmalıdır; amaç, davranış bozukluğunu ortadan kaldırmak değil, bu bozukluğu ortaya
çıkaran sebepleri ortadan kaldırmaya çalışmak olmalıdır.
7