TEKNİK TEKSTİLE GEÇİŞTE MODEL UYGULAMALAR

Transkript

TEKNİK TEKSTİLE GEÇİŞTE MODEL
UYGULAMALAR
Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?
“TEKSTİL VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNDE
ORTAK KURULUŞ <BUTEKOM>” PROJESİ
TEKNOLOJİK DEĞERLENDİRME RAPORU
HAZİRAN 2014
1
1
İçindekiler
İbrahim BURKAY .................................................................................................5
Tamer DEĞİRMENCİ ...........................................................................................6
Prof. Dr. Yusuf ULCAY .........................................................................................7
1. GİRİŞ ..........................................................................................................9
2. TEKNİK TEKSTİLLERİN TANIMLANMASI ...................................................11
3. TEKNİK TEKSTİLLERİN SINIFLANDIRILMASI ..............................................12
3.1.
Tarım Teknik Tekstilleri (Agrotech).............................................13
3.2.
Bina ve İnşaat Sektörü Teknik Tekstilleri (Buildtech) ..................15
3.4.
Jeotekstiller (Geotech) ................................................................19
3.5.
Ev Teknik Tekstilleri (Hometech) ................................................21
3.7.
Hijyen ve Tıbbi Tekstiller (Meditech) ..........................................25
3.8.
Taşımacılık Tekstilleri (Mobiltech) ..............................................27
3.9.
Ambalaj Tekstilleri (Packtech) ....................................................29
3.10.
Spor ve Boş Zaman Tekstilleri (Sportech) ...................................31
3.11.
Ekolojik ve Çevre Teknik Tekstilleri (Ecotech) .............................33
3.12.
Koruyucu Elbiseler (Protech).......................................................35
4. TEKNİK TEKSTİLLERDE KULLANILAN İPLİKLER ..........................................37
5. TEKNİK TEKSTİL KUMAŞ YAPILARI ...........................................................39
5.1.
Dokuma ......................................................................................39
5.2.
Örme ..........................................................................................40
5.3.
Dokusuz Yüzeyler .......................................................................41
6. TEKNİK TEKSTİLLERE UYGULANAN BİTİM İŞLEMLERİ ve KAPLAMA
YÖNTEMLERİ ....................................................................................................43
7. KOMPOZİT MALZEMELER ........................................................................45
8. TEKNİK TEKSTİLLERE UYGULANAN TESTLER ............................................47
9. DÜNYA’ DA VE TÜRKİYE’ DE TEKNİK TEKSTİLLERİN YERİ VE ÖNEMİ ........49
9.1.
Türkiye Teknik Tekstil İhracatı ....................................................49
9.2.
Türkiye Teknik Tekstil İthalatı .....................................................49
9.3.
Dünya Teknik Tekstil İhracatı .....................................................50
9.4.
Dünya Teknik Tekstil İthalatı ......................................................50
9.5.
Teknik Tekstiller Üzerine Geleceğe Dair Öngörüler ....................52
9.6.
Teknik Tekstil Üretiminde Rekabet .............................................55
9.7.
Gelecekteki Stratejilere Dair Öneriler .........................................56
9.8.
Teknik Tekstiller ile Çevre ...........................................................57
9.9.
Teknolojik Değişim .....................................................................58
9.10.
Teknik Tekstil Üretimine Geçişte Firmaların Göz Önünde
Bulundurması Gereken Hususlar..................................................................59
3
3
9.11.
Teknik Tekstil Fuarlarından Öne Çıkanlar ...................................60
9.12.
Teknik Tekstiller ile İlgili Önemli Linkler ......................................61
10.
‘TEKSTİL VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNDE ORTAK KURULUŞ:
BUTEKOM’ PROJESİ ..........................................................................................62
10.1.
Proje Hakkında Ön Bilgi ..............................................................62
10.2.
Teknik Tekstil Alt Grubunun Organizasyona Dahil Edilmesi: ......67
10.3.
Model Uygulama Çalışma Sistemi Hakkında Genel Bilgiler ........69
10.3.1.
Proje Uygulamasında Kullanılan Tanımlar .............................69
10.3.2.
Model Uygulama Adımları .....................................................70
10.4.
Proje kapsamında Gerçekleştirilen Model Uygulama Süreci ......74
10.4.1.
Model Uygulama- TERBİYE ....................................................74
4
10.4.2.
Model Uygulama – DOKUMA ................................................79
10.4.3.
Model Uygulama – LİF-İPLİK ..................................................84
4
İbrahim BURKAY
BTSO Yönetim Kurulu Başkanı
2023 Türkiye hedeflerimize adım adım
yaklaşırken,
gündemimizde
olan
Teknik
Tekstillerde üretim payı ve ihracatının
arttırılmasının
zorunluluğunu
daha
fazla
hissetmeye başladık. Bildiğiniz üzere UTİB olarak
2007 yılında oluşturulan “Tekstil Teknolojileri
Çalışma Grubu”nda ortak akıl toplantılarımızı
gerçekleştirirken de, “Teknik Tekstil Dönüşümü”
ana gündem maddemizdi.
Teknik tekstillerin konfeksiyon için üretilen tekstillerden kabaca iki kat hızlı
büyüdüğünü veriler göstermektedir. Teknik Tekstillerde ihracat payımız ve üretimde
yıllara göre artış gösterirken, ithalattaki artış oranı daha fazladır. Türk sanayicileri
olarak, gelişen teknik tekstiller sektöründe başarılı olabilmek için konvansiyonel
tekstillerde elde ettiğimiz bilgi birikimimizi, başarı ve tecrübelerimizi günümüzün en
temel stratejik kavramı olan AR-GE çalışmalarıyla bütünleştirmeli ve gücümüzü bu
konuda yoğunlaştırmalıyız. Bu yönlenmeyle, rekabet gücümüze destek sağlayacak
katma değeri yüksek teknik tekstil ürünleri ile ülkemizin temel sektörlerinden biri olan
tekstil sektörünün sürdürülebilirliğini de sağlamış oluruz.
Teknik Tekstil üretimine geçis sektör için gündemde olan ancak nasıl
başlanacağı konusunda bigiye ihityaç duyulan bir konudur. 2008 yılında sektöre
öncülük etmek amacıyla yola çıkan BUTEKOM, adım adım Teknik Tekstiller konusunda
çalışmalarını gerçekleştirmeye devam etmektedir. Bu konudaki önemli adımlardan biri
BEBKA tarafından desteklenen ve başarıyla tamamlanan “Tekstil ve Konfeksiyon
Sektöründe Ortak Kuruluş: “BUTEKOM” projesi kapsamında yaptığı “TEKNİk TEKSTİL
DÖNÜŞÜMÜ” için rol model olacak “Teknik Tekstil Geçişi Model Uygulamaları” dır. Söz
konusu çalışmada her bir üretim grubunun (lif-iplik, dokuma ve terbiye) tüm
aşamalarda yaptıkları çalışmaları görmekteyiz. Bu tür çalışmalar ile aslında çoğu bilgiye
sahip olduğumuzu, sadece bu bilgileri kullanmak için ARGE’ ye olan inancımızı ve
sistematik bir çalışma gerekliliğini çok net ortaya koyabiliriz.
Firmalarınızda el kitabı olarak kullanbileceğiniz ve sizlere faydalı olacağına
inandığım bu çalışmaya katkı koyan herkese teşekkür eder, işlerinizde başarı ve
kolaylıklar dilerim.
5
5
Tamer DEĞİRMENCİ
BEBKA Genel Sekreteri
Sürdürülebilir kalkınma ve bölgesel gelişme
alanında faaliyet gösteren bir kurum olan Bursa
Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) mali
destek
programları
aracılığı
ile
bölgenin
kalkınmasına katkı sağlayacak projelere destek
vermektedir. Uygulanan mali destek programları,
bölgenin potansiyelini ortaya çıkarmada önemli
katkılar sağlarken bölge genelinde birçok alanda
yapılan analiz çalışmaları da ilgili konularda birçok kurum ve kuruluşa yol gösterici
olmaktadır.
Tüm dünyada tekstil sanayii teknik tekstile doğru esaslı bir yönelim
halindedir. Bugün inşaatlardan itfaiye elbiselerine, taşımacılıktan sağlığa kadar
yaşantımızın her alanında yer alan teknik tekstil bütün tekstil uygulamaları içerisinde
en hızlı büyüyen segment olarak dikkat çekmektedir. Teknik tekstil sektörü, gerek
üretim sürecinde yaratılan katma değer ve gerekse de ihracat gelirleri içindeki yüksek
payı nedeniyle ekonomik kalkınma sürecinde önemsenmelidir. Bu nedenle ar-ge ve
altyapı yatırımlarını arttırmak, nitelikli işgücünü geliştirmek, teknoloji transferini
arttırmak ve uluslararası alanda da işbirliğini arttırmak hedeflenmelidir.
Türkiye’nin lokomotif sektörlerinden olan tekstil ve konfeksiyon sektörü
bölgenin rekabet gücünü artıran anahtar sektörlerden biridir. Bölge için stratejik
öneme sahip bu sektörde yüksek katma değerli üretime geçiş, firmaların mevcut
durumda rekabet gücünün arttırılması ve uluslararası alanda yeni pazarlara girmesi,
üniversite-sanayi ve diğer destekleyici kurumların işbirlikleri ile mümkün olabilecektir.
BEBKA’nın 2012 Sürdürülebilir Sanayi Mali Destek Programı kapsamında
destek alan Uludağ Tekstil İhracatçıları Birliği’nin “Tekstil Ve Konfeksiyon Sektöründe
Ortak Kuruluş: «BUTEKOM»” projesini bu hedeflere ulaşmakta bir adım olarak
görmekteyim. Ortak fayda sağlamak ve firmalarda Ar-Ge bilincini geliştirmek için
kurulmuş olan, sektör açısından önemli çalışmalar yapan Bursa Tekstil ve Konfeksiyon
Ar-Ge Merkezi (BUTEKOM) ’un mevcut yapısının güçlendirmeyi ve etkinliğini arttırmayı
hedefleyen projenin somut çıktılarını şimdiden görmeye başladık.
Proje kapsamında hazırlanan bu dokümanın da teknik tekstil üretimi yapan,
bu konuda ar-ge çalışmaları yürüten ve bu segmente geçişi planlayan firmalar ve
sektör temsilcilerine yol gösterici olacağına inanıyorum. Projede emeği geçen herkese
teşekkürlerimi sunar, projenin bölgesel kalkınma açısından hayırlı olmasını temenni
ederim.
6
6
Prof. Dr. Yusuf ULCAY
Tekstil Mühendisliği Bölümü- Uludağ Üniversitesi
Gelişmiş ülkelerinde devlet politikaları, AR-GE teşvikleri ve
bu ürünlere devletin yerli malı alımını özendirmesi ve
zorlaması, teknik tekstil üretiminde önemli itici güç
olmuştur. Türkiye’de sektörün en önemli zayıf noktası, ARGE çalışmalarının gelişmiş ülkeler ile kıyaslandığında yok
denecek kadar az olmasıdır. Teknik tekstil ürünleri de ciddi
AR-GE çalışmalarına ihtiyaç göstermektedir. Gelişmiş ülkeler
AR-GE, ÜR-GE, inovasyon ve teknolojiyi kullanarak, istidam
olarak küçülseler de, tekstil sektörlerini yeniden
yapılandırarak ciroları önemli miktarda artmıştır.
Türkiye için öncelikli bir sektör olan tekstil ve konfeksiyon sektörünün
maalesef uzun vadeli katma değeri yüksek ürünlere yönelik stratejik dönüşüm planı
yoktur. Bu sektörün pazarlama, direk tüketiciye ulaşım ve henüz etkin dağıtım
kanallarına sahip değildir.
Savunma sanayinin önem kazandığı ülkemizde askeri ve korunma amaçlı
tekstillerin milli olarak üretilebilmesi için AR-GE ve alım destekleri beraber
düşünülmelidir. Deprem kuşağında olan ülkemizde kentsel dönüşümlerden dolayı hızlı
gelişen inşaat sektöründe, tekstil malzemelerinin depreme karşı güçlendirme ile
beraber ses ve ısı yalıtımı gibi farklı amaçlara yönelik kullanımına ait standartların
oluşturulması da gerekmektedir.
Son 10 yılda 17.000 km çift yol yapılan ülkemizde otoyolların ve demiryolların
gelişmekte olduğu ve daha da gelişeceği öngörüldüğüne göre, jeotekstil çalışmaları da
AR-GE kapsamında öncelikli destek kapsamında olması gerekmektedir.
İklim
şartlarındaki yağmur, dolu, don gibi ani değişimler ile haşere, böcek ve kuşlara karşı
tarım tekstillerinin de kullanımının çiftçimiz tarafından kullanımının artması için hem
araştırmacıya hem de çiftçiye destek verilmelidir.
Tıbbi tekstiller konusunda ithalatı sürekli artan implante edilen yapay damar,
ameliyat ipliği, mesh gibi ürünlerin araştırma çalışmalarına ve yerli üretimine destek
verilmesi önem arz etmektedir. Taşımacılık sektöründe emniyet kemeri, hava yastığı,
koltuk kumaşı, halatlar ve yelken bezleri gibi Türkiye’nin hali hazırda ürettiği ürünlerde
AR-GE çalışmalarına destek verilerek teşvik edilmesi, ayrıca otomobil, deniz taşıtları,
tren ve uçakların gövde yapıları başta olmak üzere birçok aksamında tekstil takviyeli
kompozit yapı kullanımına yönelik AR-GE çalışmaları ile üretimlerine destek verilmesi
önemlidir. Çok farklı sektörde kullanılan filtreler, sızdırmazlık elemanları, basınçlı
7
7
borular, taşıma bantları gibi endüstriyel tekstillerin hammaddesini üreten sanayimizin
bu ürünleri yapabilecek kabiliyete gelmesi özendirilmelidir.
Bu bahsedilen ürünlerin temelini oluşturacak polimer hammadde ile sentetik
ve suni lif ve ipliklerin üretimi ve geliştirmesi ile bu ürünleri üretecek ilgili makinaların
ve proseslerin geliştirilmesine yönelik AR-GE çalışmalarına da ciddi destek verilmesi
gerekmektedir.
Ayrıca, teknik tekstillerin ülkemizde üretim ve kullanımının arttırılması için,
devlet ihaleleri ile kamu kullanımında de mutlaka en az %51 yerli üretim aranmalıdır.
Teknik tekstil üretimi ve kullanımına yönelik milli standartlar oluşturulmalıdır.
Teknik tekstil pazarı, devam eden gelişmelerle giderek daha da fazla nitelik
kazanmaktadır. Bu pazarın önemiyle birlikte uygulamalar da giderek artmaktadır.
Teknik tekstiller artık sadece birkaç tane gelişmiş ülkenin endüstrisi değil, küresel bir
endüstri haline gelmiştir. Tüm bölgeler ve endüstriler bu tip ürünlerin üreticisi olmasa
da, teknik tekstil kullanıcılarıdır.
8
8
1.
GİRİŞ
“Tekstil ve Teknik Tekstil Mükemmeliyet Merkezi”
Avrupa’da yatırım ve istihdam bakımından, en büyük tekstil sektörü
Türkiye’de olmasına rağmen, sektörün en önemli zayıf noktası, AR-GE çalışmalarının
kıyaslandığında yok denecek kadar az olmasıdır. Bu yetersizliğin ülkemizdeki Teknik
Tekstil üretimi ve ihracatına yansıdığını da çok net görmekteyiz. 2013 yılında teknik
tekstil sektör ihracatımız yaklaşık 1,8 milyar dolar gerçekleşmiştir. Teknik Tekstillerde
ihracat payımız ve üretimde yıllara göre artış gösterirken, ithalattaki artış oranı daha
fazladır. Teknik tekstil ürünleri ciddi AR-GE çalışmalarına ihtiyaç göstermektedir.
Gelişmiş ülkeler AR-GE, ÜR-GE, inovasyon ve teknolojiyi kullanarak, istidam olarak
küçülseler de, tekstil sektörlerini yeniden yapılandırarak ciroları önemli miktarda
artmıştır.
BUTEKOM ’un kuruluş amacı tekstil firmalarının yenilikçi ve teknik tekstil
ürünleri üretmelerinin sağlanması, moda ve markaya yönelik katma değeri yüksek
ürünlerin geliştirilmesi, üretim verimliliğinin arttırılması, paydaşlar arasında gerekli
eğitim, koordinasyon ve iletişimin zamanında sağlanması için, basta UIB üyeleri olmak
üzere, Bursa ve çevresindeki tüm tekstil işletmelerinin dağınık AR-GE faaliyetlerini
belirlenen konulara odaklamak ve yönlendirmektir.
2013 yılında BEBKA tarafından desteklenen “Tekstil ve Konfeksiyon
Sektöründe Ortak Kuruluş: BUTEKOM” kapsamında yapılan “Teknik Tekstil Model
Uygulamaları” projesi ile 3 farklı tekstil işletmesinde (iplik, dokuma ve terbiye
alanlarında olmak üzere) Teknik Tekstil Üretimi konusunda ARGE faaliyetleri
yürütülmüştür. Projenin hedefinde her firmada en az bir teknik tekstil ürününü
üretilebilir duruma gelmesi söz konusu idi. Proje sonunda gelinen noktada, dokuma
firmasında bir, terbiye firmasında iki ve iplik firmasında üç farklı teknk tekstil ürününün
prototip numunleri elde edilmiştir. Bu süreç içerisinde gerekli testler ve danışmanlık
hizmetleri için, ülkemizde mevcut olmaması sebebi ile yurtdışından hizmet olarak
alınmıştır. Bu hizmetlerin ülkemiz içerisinde yapılması Türk Tekstil sektörünün Teknik
Tekstil Dönüşümü için çok büyük önem arz etmektedir.
Teknik Tekstil Dönüşümde en gerekli unsur olarak karşımıza çıkan laboratıvar
alt yapısı yetersiziğinin, BUTEKOM tarafından yeni bir proje ile güçlendirilmesi
hedeflenmektedir.Bursa Ticaret ve Sanayi Odası ve BEBKA’ nın destekleri ile Bursa’da
gerçekleştirilmesi hedeflenen “Tekstil ve Teknik Tekstil Mükemmeliyet” projesinin
genel amacı “Teknik Tekstiller öncelikli alan olmak üzere hem bölgede hem de
ülkemizde Tekstil ve Hazır Giyim Sektörlerinin sürdürülebilirliğine katkı sağlamak ve
yönlendirmek amacıyla ARGE alt yapısını kurmak ve güçlendirmek” tir.
9
9
Söz konusu proje genel olarak özel sektör işletmeciliğini güçlendirecek
şekilde,
- Tekstil ve Konfeksiyon sektörlerinin Teknik Tekstil Üretimine yönelerek,
üretim ve ihracat kapasitesinin geliştirilmesi, iyi uygulama örneklerinin
oluşturulmasına,
- Teknik Tekstil konusunda özel bilgi, beceri ve teknolojilerin geliştirilmesi,
transferi veya yaygınlaştırılmasına,
- Üniversite- üniversite ve üniversite-sanayi işbirliğinin desteklenmesine,
işbirliği ağları ve değer zinciri oluşturulması ve kümelenmelerin desteklenmesine
olanak sağlayacaktır.
Proje kapsamında oluşturulacak laboratuvarlar, yapılan tüm çalışmaları
destekleyecek bir alt yapıdır. Laboratuvarın varlığı ARGE çalışmalarını hızlandıracak ve
sektöre daha fazla hizmet vermeye olanak sağlayacaktır. Projenin çıktıları farklı
projelerin gerçekleştirilmesinde de katkı sağlayacaktır. UTİB, BUTEKOM’ un
gelişmesine dair projeleri 2010 yılından beri gerçekleştirmektedir. Yapılan her proje
yeni projelerin gelişmesine destek olmuştur. Ayrıca projede elde edinilen eğitim alt
yapısı daha sonra firmalara hizmet seklinde sunulacaktır. Proje kapsamında tesis
edilecek sektöre özel eğitim alanları tüm firmaların kullanımına açık olacaktır. Proje
kapsamında alınacak kaynaklar, cihazlar ve programlar farklı uygulamalarda
kullanılacaktır. BUTEKOM, sektör paydaşlarının kararı doğrultusunda kurulan bir kurum
olması ve Ekonomi Bakanlığı onayı ile kurulan bir merkez olması sebebi ve 6 yıldır elde
ettiği başarılar ile sektörün ilgi alanı olmuştur. Sektöre özel birçok çalışmaya dahil
edilmiştir. Söz konusu proje ile yeni bir tecrübe daha kazanılması, bu merkeze karsı ilgi
ve sahiplenmeyi daha da arttıracaktır.
Projelerle büyümeyi hedefleyen BUTEKOM siz sektör paydaşlarına katkıda
bulunacak projeler üretmeye ve öncülük etmeye devam edecektir. Sektöre
özel bir kaynak olması hedeflenen” Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?”
çalışmasını hazırlayan ekibimize ve hazırlanmasına katkı koyan herkese
teşekkür eder ve çalışmanın sizlere faydalı olmasını dileriz.
Saygılarımla,
Proje Yürütücüsü
Şengül TEKE
10
10
2. TEKNİK TEKSTİLLERİN TANIMLANMASI
Tekstil, oldukça geniş uygulama alanına sahip ve çok çeşitli ürün gamı bulunan
bir sektördür. Teknik tekstiller ise
Teknik tekstiller üzerine dünyada en fazla
estetik ve dekoratif özelliklerinden
kabul gören tanım ‘ The Textile Institute’
ziyade sahip oldukları teknik ve
tarafından yapılmış ve ‘Textile Terms and
performans özellikler nedeniyle imal
Definitions’ adlı yayında yayınlanmış olan
“Teknik tekstiller, estetik ve dekoratif
edilen
tekstil
ürünlerini
özelliklerinden ziyade, sahip oldukları
kapsamaktadır. Bu tanımın altında
teknik ve performans özellikleri için imal
teknik tekstiller; endüstride, uzay
edilen tekstil malzemeleri ve
sanayiinde,
askeri
alanda,
ürünleridir.” şeklindedir.
denizcilikte,
tıpta,
inşaatta,
jeotekstillerde,
ulaştırmada
ve
yüksek teknoloji uygulamalarında kullanılan fonksiyonellik gerektiren tekstil
ürünleridir. Teknik tekstilleri diğer tekstil ürünlerinden ayıran başlıca fark;
hazır giyim (koruyucu giysiler hariç) ve iç alan tekstillerinin hariç tutulduğu,
daha dar bir alan olan endüstriyel tekstil kısmıdır.
Teknik Tekstil ürünlerini Üretim Teknolojileri açısından değerlendirdiğimizde 8
alt grupta inceleyebiliriz:
- Teknoloji, makine ve aksesuarlar: Üretim prosesleri, proses teknolojisi,
makine ve ekipmanları, kontrol prosesi, yıkama ve yenileme teknolojisi, atık
bertarafı ve geri dönüşüm teknolojisi, teknik aksesuarlar ve kalite güvence
- Lifler ve iplikler
- Dokuma kumaşlar, ince bezler, kordonlar ve örgü kumaşlar: Özellikle
şeritler, tel, kord bezleri, halatlar ve ağlar
- Dokusuz yüzeyler
- Kaplamalı tekstil ürünleri: Lamineli tekstiller, çadır/kanvas, ambalaj, çuval
bezi, branda kumaşları, tente malzemeleri, kılıflar ve aksesuarları
- Kompoziter: Takviye tekstilleri, kompozit tekstiller, reçineli, yapısal
bileşenler ve kalıplar, lif takviyeli malzemeler, membran sistemleri, filmler
ve astarlar, tekstil takviyeli plastikler ve beton bölümleri, boru sistemleri ve
konteynerler ile metal, plastik ve cam gibi katılar üzerine lamine etmek
üzere kullanılan tekstil tabaka ürünleri
11
11
- Bondtec: Sızdırmazlık ve kalıplama, laminasyon ve kaplama malzemeleri,
hammadde ve katkı maddeleri, uygulama prosesi, malzeme ön işlemi,
plastikler ve diğer katılaştırma maddeleri, adhesif karışım ve uygulama
ekipmanları, yüzey iyileştirme teknolojileri, plazma işlemi ve floklama
- Avantex: Yeni konfeksiyon konseptlerini içeren inovatif konfeksiyon
tekstilleri, giyilebilir akıllı tekstiller, membranlar, mikrosistem teknolojileri,
nanoteknoloji, tasarım, prototip, giyime-hazır ve inovatif konfeksiyon
teknolojilerini içerir[1].
3.
TEKNİK TEKSTİLLERİN SINIFLANDIRILMASI
Teknik tekstillerin geçmişten günümüze gösterdiği hızlı gelişim ile tekstilin
hemen hemen tüm sektörlerle olan ilişkisi ürünlerin gruplara ayrılmasını
gerektirmiştir. Bu gruplandırma ile teknik tekstil ürünleri kullanım alanlarına
göre 12 alt gruba ayrılmıştır.
Tablo 1. Teknik Tekstilleri Son Kullanım Alanlarına Göre Sınıflandırılması [2]
TANIM
PAZARLAR / TANIMLAR
TARIM TEKNİK TEKSTİLLERİ
(AGROTECH)
Tarım, su ürünleri, bahçecilik ve ormancılık
BİNA VE İNŞAAT SEKTÖRÜ TEKNİK
TEKSTİLLERİ (BUİLDTECH)
Yapı ve İnşaat Sektörleri
GİYİM TEKNİK TEKSTİLLERİ
(CLOTHTECH)
Ayakkabı ve hazır giyimde kullanılan teknik parçalar
JEOTEKSTİLLER (GEOTECH)
İnşaat mühendisliği ve çevre düzenlemesi
EV TEKNİK TEKSTİLLERİ (HOMETECH)
Mobilya, ev tekstili ve yer kaplamalarının teknik parçaları
ENDÜSTRİYEL TEKSTİLLER
(INDUTECH)
Filtrasyon, taşıma bandı, temizlik ve diğer endüstriyel
kullanımlar
HİJYEN VE TIBBİ TEKSTİLLER
(MEDTECH)
Hijyen ve tıp
TAŞIMACILIK TEKSTİLLERİ
(MOBİLTECH)
Otomobiller, deniz taşıtları, raylı taşıtlar ve uzay araçları
AMBALAJ TEKSTİLLERİ (PACKTECH)
Paketleme
KORUYUCU ELBİSELER (PROTECH)
Personel ve malzeme koruması
SPOR VE BOŞ ZAMAN TEKSTİLLERİ
(SPORTECH)
Spor ve boş zaman
EKOLOJİK VE ÇEVRE TEKNİK
TEKSTİLLERİ (ECOTECH)
Çevre
12
12
3.1.
Tarım Teknik Tekstilleri (Agrotech)
Tarım teknik tekstilleri; tarımsal ürünlerin paketlenmesi, bitkilerin büyüme
sürecinin hızlandırılması, ürünlerin UV ışınlarından korunması, tarımsal
alanların ilaçlanması, yabani otların büyümesinin önlenmesi, tarımsal amaçlı
drenaj ve erozyon kontrolü, besicilikte hayvanların hava şartlarından
korunması, balıkçılık vb. gibi pek çok alanda çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır.
Bu uygulama alanlarında teknik tekstiller; ağlarda, çuvallarda, bitkilerin
korunması için gölgeliklerde, seralarda, filizlendirme aşamasında tohumların
korunmasında, zemin kuvvetlendirmede, koruyucu giysilerde, buzlanmayı
önleyici örtülerde, hortumlarda, filtrelerde vs. birçok farklı amaçla
kullanılmaktadır [8].
Tarım tekstillerinde kullanılan teknik tekstil ürünleri
dokuma, örme ya da nonwoven şeklinde
üretilebilmelerinin yanı sıra çeşitli bitim işlemleri ile de
özellik kazanabilmektedirler. Tarım tekstilleri için bu
üretim yöntemlerinden en çok tercih edileni ise
nonwoven yüzeylerdir. Nonwovenlar arasında ise
özellikle ‘spunbond’ kullanımının artış gösterdiği
Şekil 1. Ürün koruma
görülmektedir.
Nonwoven yüzeyler gölgelik, termal yalıtım malzemesi ve yabani ot önleyici
olarak kullanılmalarının yanı sıra, tarım alanında tohum çimlendirmede, hazır
çim üretiminde, bitkilerin dona, yağmura ve haşerata karşı korunmasında,
erozyon kontrol sistemlerinde ve bunlara benzer birçok faaliyette
kullanılmaktadırlar. Erozyon kontrol sistemlerinde; bitkisel kökenli nonwoven
kumaş tercih edilmesinin en önemli sebebi dayanıklılığıdır. Buna karşılık
olarak, sentetik liflerle oluşturulmuş yüzeylerin en büyük avantajı ise uzun
zaman uygulama alanında kalabilmeleridir.
Dokuma kumaşlar, bitki ve meyveleri güneşin zararlı ışınlarından korumak için
gölgelendirme amacıyla kullanılmalarının yanı sıra tavuk kümeslerinde duvar
olarak da kullanılabilmekte, böylece de hayvanların hava almaları sağlanırken
maliyet düşürülmektedir. Seralarda bitkileri böcek ve haşeratlardan korumak
13
13
amacıyla kullanılan böcek perdeleri de dokuma olarak tasarlanarak
gözeneklerin böceklerin giremeyeceği boyutlarda olması sağlanabilmektedir.
Şekil 2. Zemin Kaplama Örtüleri
Şekil 3. Gölgelendirme Ağları
İyi bir tarım tekstili ürünü, olumsuz iklim koşullarında bozulma göstermemesi
için yeterli mukavemet ve iyi geçirgenlik karakteristiklerine sahip olmalıdır.
Ürünün özellikleri üretildiği hammaddelere (liflere) ve üretim koşullarına
bağlıdır. Günümüzde; jüt, sisal gibi ağır klasik tekstillerin yerini daha hafif ve
uzun ömürlü sentetiklere, özellikle propilene bırakmasıyla bu uygulamalar
daha da yaygınlaşmaktadır. Son yıllarda özellikle nonwoven üretim tekniği ve
bunlardan üretilen kumaşların kullanım oranı artış göstermektedir [2].
Türk tarım sektörünün en önemli sorunlarından olan hasat öncesi ve sonrası
ürün kayıplarının en aza indirgenmesi, üretimde verimliliğin artırılması,
maliyetlerin düşürülmesi açısından bakıldığında, tarım teknik tekstilleri
ülkemiz için önemli bir potansiyel arz etmektedir. Ayrıca, katma değeri yüksek
tarımsal ürünlerin üretilmesinde tarım teknik tekstillerin kullanılması, bu
ürünlerden elde edilebilecek verimlerin artırılmasına önemli katkı
sağlayacaktır.
14
14
3.2.
Bina ve İnşaat Sektörü Teknik Tekstilleri (Buildtech)
Günümüzde bina yalıtım kaplamaları, hava alanları, stadyumlar, spor salonları,
fuar ve gösteri salonları ile askeri ve endüstriyel depolarda kapalı alan
oluşturmada, mevcut binaları deprem, deniz ve rüzgâr gibi tabii afetlere karşı
sağlamlaştırma faaliyetlerinde ve hafif yüksek mukavemetli taşınabilir
binaların inşa edilmesi gibi birçok çeşitli alanda inşaat tekstilleri yaygın
biçimde kullanılmaya başlanmıştır. Başlıca inşaat tekstili ürünleri şu şekildedir:
Mimari membranlar
Tente veya saçaklar
Kanvas brandalar
Zemin
ve
duvar
kaplamaları
HDPE Brandalar
Panolar
İskele ağları
Şekil 4. İnşaat Teknik Tekstilleri
Brandalar
Yeni bir bina yapılırken tekstil yüzeyleri en çok çatı, dış cephe veya beton
takviye malzemesi olarak tercih edilmektedir. Bu alanlarda genellikle nem, ısı
ve ses izolasyonu sağlamak amacıyla ya da deprem takviyesi olarak
kullanılmaktadırlar. Binaların dışında spor ve fuar merkezleri, otel vb. alanların
membran konstrüksiyonlarında, çadır, tente ve güneşlik gibi prefabrik
yapılarda, barajlar, köprülerde de teknik tekstiller kullanılmaktadır [8].
İnşaat tekstilleri, farklı uygulama alanları için istenen özelliklerin sağlanması
amacıyla; lifler, monofilament ve multifilament iplikler, dokuma, örme,
dokusuz yüzey, saç örgüsü ve kompozit materyaller gibi farklı şekillerde
üretilip, uygulama yerine göre diğer yapı malzeme ve aparatlarıyla kombine
biçimde uygulanmaktadır.
İnşaat teknik tekstil ürünlerinde en çok tercih edilen lifler cam lifi, çelik lifi,
karbon lifi, bazalt lifi, akrilik lifi, polyester lifi, naylon lifi ve HDPE’ dir.
Polyester, daha çok uygun maliyeti nedeniyle tercih sebebi olurken cam lifi
15
15
gerilmeye karşı dayanım ve ısı-ses izolasyonu gereken alanlarda kullanılır,
çelikten daha etkili ve düşük maliyetli olması sebebiyle de tercih sebebidir. Isıses izolasyonu sağlamak amacıyla cam lifinin yanı sıra içi boşluklu lif olarak da
bilinen hollow fiber da tercih edilmektedir. HDPE yüksek yoğunluğu sebebiyle
mukavemetin fazla olması gereken binalarda, poliamid ve poliolefin lifleri
hafif olmaları nedeniyle geçici konutlarda kullanılmaktadırlar. Bunların yanı
sıra özellikle Japonya’ da depreme dayanıklı binalarda takviye malzemesi
olarak karbon lifi de büyük ilgi görmektedir. Ancak bu malzeminin fiyatı halen
geniş çaplı kullanım için dezavantajlı durumdadır.
Asma-Germe yapılarda ise, PVC kaplı polyester kumaşlar daha çok tercih
edilmektedir. Bu tarz yapılarda tekstil malzemesi katmanlar halinde
kullanılabildiğinden birçok malzeme ile sağlanamayan 3 boyutlu yapı
sağlanabilmiş olur. Kaplama malzemesine dahil edilen çeşitli ajanlar ile de
malzemenin birçok duruma karşı dayanıklı olması sağlanabilmektedir. Örnek
olarak UV koruma, alevin ilerlemesini engelleyici, renkleştirici ve mantar
önleyici ajanlar ilave edilebilmektedir.
Avantajlı oldukları özelliklerden bir kısmı
şunlardır;
Mekanik ve kimyasal etmenlere karşı
dayanım
Esneklik
Işık geçirgenliği
Düşük maliyet
Hafiflik
Fonksiyonellik vb.
İnşaat teknik tekstilleri,
geleneksel inşaat
malzemelerine kıyasla
gösterdikleri mekanik
özelliklerin en az onlar
kadar iyi olması ve bazı
durumlarda bunların da
üzerine çıkmaları
sayesinde pazar
paylarını günden güne
artırmaktadırlar.
Hafiflik, inşaat sektörü için önemli unsurlardan
biridir ve bu açıdan inşaat teknik tekstillerinin,
yapıyı sağlamlaştırma adına daha az takviye gereksinimi sunmalarının yanı sıra
ortalama ağırlıklarının yapıda kullanılacak tuğla, çelik veya beton ağırlığından
30 kat daha hafif olması birçok durumda kullanım alanı bulmalarını
sağlamaktadır [2].
16
16
3.3.
Giyim Teknik Tekstilleri (Clothtech)
Günümüzde giyim teknik tekstilleri 2 farklı alt gruba ayrılmış durumdadır.
Bunlardan biri hazır giyim ve ayakkabı sektörlerinde kullanılan telalar,
vatkalar, dikiş iplikleri ve ayakkabı bağı gibi aksesuar/yardımcı malzemeler
olarak düşünülmektedir. Diğeri ise dokuma, örme veya dokusuz yüzey gibi
malzemelerden üretilmiş fonksiyonel konfeksiyon malzemeleri ve ürünleridir.
Fonksiyonel konfeksiyon malzemeleri ve ürünleri, katma değeri yüksek ve ileri
teknoloji gerektiren ürünler olarak değerlendirilmektedir. Literatürde tıbbi,
koruyucu, askeri, taşımacılık teknik tekstilleri gibi birçok alanın yanı sıra giyim
teknik tekstillerinin kapsamına giren, ancak yüklendikleri işlev ve yapılar
itibariyle özelleşen ‘fonksiyonel giysileri’ ‘akıllı tekstiller’ olarak farklı bir
başlıkta değerlendiren araştırmacılar da mevcuttur.
Giyim teknik tekstil ürünleri fonksiyonel dokusuz yüzey ve spacer kumaşlar,
çeşitli sensörler ile donatılmış konfeksiyon ürünleri, elektromanyetik koruyucu
malzemeler, iletken kumaşlar ve bantlar, ısıtıcı veya soğutucu özelliğe sahip
tekstiller, konfor açısından iyileştirilmiş ürün grupları gibi pek çok teknik giyim
ürünlerini kapsamaktadır.
Aksesuar/Yardımcı malzemeler grubuna dahil olan telalar ve vatkalar çeşitli
bitim işlemleri ile yapıştırıcı, güç tutuşur veya su iticilik özelliklerini
kazanabilmektedirler. Telaların fonksiyonu, yapıştırıldığı kumaşın şeklini
koruması ve sabit kalmasını sağlaması, giysilere ek bir hacim ve şekil
kazandırmasıdır.
Şekil 5. Fermuar
17
17
Özellikle yalıtım malzemeleri ve telalar için nonwoven teknolojisi önemli bir
üretim tekniğidir. Telalar ayrıca dokuma, raşel, düz ve yuvarlak örgü olarak da
üretilmektedir. Aksesuar/Yardımcı malzemeler grubunda kabul edilen diğer
bir ürün olan ayakkabı bağında ise daha çok saç örgü tekniği ön plana
çıkmaktadır. Suni deri, ayakkabılarda sıklıkla kullanılmaktadır. Ayrıca son
yıllarda, özellikle spor ayakkabılarda, membran teknolojisi de ön plana
çıkmaktadır. Bu alanda sıklıkla tercih edilen lifler, poliester ve poliamid
lifleridir.
Diğer birçok sektörde de olduğu gibi nonwovenların bu sektörde kullanımı,
dokuma ve örme ürünlerle kıyaslandığında artış göstermektedir.
Şekil 6. Giyim teknik tekstilleri
18
18
3.4.
Jeotekstiller (Geotech)
Geotekstil, Amerika Standartlarında yapılan tanıma göre; insan yapısı bir
proje, yapı veya sistemin bir parçası olarak temel elemanı, zemin, kaya ve
toprakla veya geoteknik mühendisliği ile ilgili herhangi bir malzeme ile
kullanılan geçirimli tekstil ürünüdür. Başlıca
geotekstil
ürünleri;
Geo-kompozitler,
geogridler, geo keçeler, geo-membranlar ve
geo-ağlardır.
Hem doğal hem de sentetik lifler kullanılarak
geotekstil
ürünlerinin
elde
edilmesi
Şekil 7. Halat
mümkündür. Sentetik liflerin biyolojik olarak
parçalanmamaları, kalıcı uygulamalarda tercih edilmelerinin başlıca sebebidir.
Geotekstillerin üretiminde sentetik lif olarak daha çok; polipropilen,
polietilen, polyester, poliamid ve polivinilklorür kullanılmaktadır.
En çok kullanılan iki sentetik lif, özellikle kimyasal dayanımları nedeniyle
polipropilen ve polietilendir. Polipropilen lifleri aynı zamanda, düşük maliyet,
düşük özgül ağırlıkları ve mukavemet özellikleri nedeniyle, en önemli
hammadde niteliğini taşımaktadır. Yüksek mukavemet gerektiren ürünlerde,
diğer sentetiklerin maliyetlerinin yüksek, ve bulunabilirliklerinin düşük olması
nedeniyle genellikle polyester tercih edilmektedir. Geotekstillerin üretiminde
doğal lifler de kullanılabilmekte olup, fonksiyonlarını sınırlı bir süre yerine
getirmelerinin beklendiği uygulamalarda; keten, pamuk, jüt, sisal, abaka,
kenaf vb. gibi doğal liflerin kullanımı tercih edilmektedir. Ayrıca, hindistan
cevizi liflerinin çürümeye, çamura ve neme dayanımı nedeniyle, bunlardan
üretilen gözenekli nonwoven yüzeyler, toprak erozyonunu önlemek ve
toprağın kondisyonlanmasını sağlamak amacıyla kullanılabilmektedir.
Geotekstiller, filtre edebilme, destek, kuvvetlendirme ve ayırma yeteneğine
sahip malzemeler olup, bu işlevlerin kombinasyonları için kullanılmaktadırlar.
Tüm teknik tekstil ürünleri ile karşılaştırıldığında geotekstillerin en fazla
büyüme oranına sahip sınıf olduğu görülmektedir. Gelecekte bu büyümenin
19
19
sanayileşmiş ülkelerde orta seviyelerde olacağı beklenirken, gelişmekte ve az
gelişmiş ülkelerde büyüme potansiyelinin yüksek seviyelerde olacağı tahmin
edilmektedir.
Geotekstillerin üretim tekniklerine
göre sınıflandırımasında genel
olarak iki ana sınıf vardır; bunlar
dokunmuş
ve
dokunmamış
(nonwoven) ürünlerdir. Bu gruplar
da kendi aralarında üretildikleri
ipliğin ve lifin türüne göre alt
gruplara ayrılırlar. Dokunmuş tipleri,
belirli bir geometrik yaklaşımla tek
Şekil 8. Geotekstil Uygulaması
filamentli, çok filamentli, şerit
esaslı, kesikli film tipi gibi ayırmak mümkünken, dokunmamış ürünler
sınıflandırılırken liflerin bağlanma prosesleri esas alınarak, ısıl, kimyasal ya da
mekanik birleştirmeli olarak ayrılırlar.
Dokunmamış (Nonwoven) Geotekstiller: Dokunmamış geotekstiller; ipliğe
dönüştürülmemiş, çeşitli yöntemlerle birbirine tutturulmuş, doğal ya da
sentetik, kesikli ya da sonsuz uzunlukta elyaflardan oluşurlar. Nonwoven
ürünler, geotekstil uygulamalarının %80’ini oluşturmaktadır. Geotekstiller
alanında nonwoven yapılar genellikle yol altlarında, yeraltı drenaj
yüzeylerinde, nehir yataklarında, hava alanlarının ve atletizm sahalarının
altında kullanılmaktadırlar. Aynı zamanda kanalizasyonların alt yüzeyinde,
toprak katmanlarının ayırımında, sürekli erozyon kontrolünde ve arazi
doldurmada jeomembran kaplama maddesi olarak da işlev görmektedirler.
Dokunmuş (woven) Geotekstiller/Yüksek Mukavemetli Geotekstiller: Genellikle
yüksek çekme mukavemeti istenildiğinde kullanılan dokunmuş geotekstiller,
iki yönde kesintisiz iplik içermektedir. Bu bakımdan ipliğin tüm teknik
avantajlarından yararlanılarak düşük uzamalarda yüksek mukavemetler elde
edilir. Bu özellikler nedeniyle toprak destekleme faaliyetlerinde avantajlı
durumdadırlar [2].
20
20
3.5.
Ev Teknik Tekstilleri (Hometech)
Geçmişe baktığımızda ev tekstili ürünleri genel olarak mefruşat tarzı
ürünlerden oluşurken, günümüzde bunların yerini ev teknik tekstil ürünlerinin
aldığı görülmektedir. Tekstillerin kullanıldığı diğer birçok alanda olduğu gibi
gelişen teknolojiyle beraber bu alanda da teknik tekstil ürünleri kullanılmaya
başlanmıştır. Bunlara örnek olarak, çeşitli kaplama kumaşlardan yapılan stor
perdeler, yüksek yalıtım özellikli içi boş liflerden üretilen yatak ve uyku
tulumları, güç tutuşur lif veya güç tutuşurluk kazandıran kaplama
yöntemleriyle üretilen çeşitli ev ürünleri, döşemelikler vs. verilebilir. İlave
olarak halı arka yüzeyleri, perdeler, mobilya ve yatak ürünlerinin astar ve
telaları, yastık ve yorgan dolgu malzemeleri gibi pek çok ev ürününde teknik
tekstiller yer almaktadır.
Mobilyalarda, geçmişte kullanılan yaylar yerine dar dokuma bantlar, güç
tutuşur özellik kazandırmak adına kullanılan tehlikeli toksik gazlar çıkaran
köpükler yerine güç tutuşur dolgu ve astar kumaşları kullanılmaktadır. Son
gelişmeler ile toz akarlarını yok eden ve antimikrobiyal özelliğe sahip
nonwovenlar da mobilya sektöründe tercih edilmektedir. Ayrıca pek çok evde
kullanılan duvar kağıtlarının yerini de birer teknik tekstil ürünü olan duvar
bezleri almaya başlamaktadır [8].
Kumaş duvar kağıtları, ev teknik tekstili ürünleri arasında son zamanlarda
ciddi artış görülenlerden biridir ve birçok çeşitli özellikte üretilebilmektedirler.
Bunlara örnek olarak;
Kir tutmazlık
Ses izolasyonu
Isıl izolasyon
Güç tutuşurluk
UV koruma
Koku izolasyonu sağlama veya güzel koku yayma gibi özellikler
verilebilir.
Bu özellikler tekstil yüzeylerine kaplama, laminasyon, çektirme vb.
yöntemlerle kazandırılabilmektedir.
21
21
Üretim yöntemlerine bakıldığında; halı, koltuk altları ve perde bantları gibi
alanlarda genellikle düz dokuma kumaşların kullanımına devam edilirken
elektrik süpürgesi, mutfak aspiratörü, havalandırma filtreleri gibi alanlarda
daha çok nonwoven ürünler tercih edilmektedir. Bu ürünlerde ise klasik
liflerin yanı sıra içi boş lifler, güç tutuşur lifler, antibakteriyal lifler ve metal
lifleri de uygulama alanı bulmaktadır.
Başlıca ev teknik tekstil ürünleri:
 Dolgu lifler
 Yatak ve yastık elemanları
 Halı arka yüzeyleri (Jüt ve sentetik)
 İçi dolgulu oyuncaklar
 Stor perdeler
 Güneş koruyucu tekstil ürünleri
 Havalandırma filtreleri
 Temizleyici vakum filtre malzemeleri
 Dokusuz yüzey mendiller
 Sivrisinek koruyucular[9]
Şekil 9. Ev teknik tekstilleri
Ev teknik tekstillerinde özellikle güç tutuşur ürünler son yıllarda çokça talep
edilir hale gelmiştir. Bu alandaki ürünler arasında en geniş Pazar bulanı ise
yangın battaniyeleridir.
Şekil 10. Yangın battaniyesi
22
22
3.6.
Endüstriyel Tekstiller (Indutech)
Endüstriyel tekstiller, endüstriyel amaçlı kullanılan teknik tekstil ürün
gruplarını içermektedir. Önceleri teknik tekstillerin tümü için endüstriyel
tekstiller tanımı kullanılırken, belirli bir işlev gören ve performans artırıcı
tekstil ürünlerinin sağlık, spor, tarım gibi sektörlerde de yaygın bir şekilde
kullanılmaya başlanmasıyla, endüstriyel tekstiller, teknik tekstillerin bir alt dalı
olarak görülmeye başlanmıştır. Hızla gelişme gösteren endüstriyel tekstil
ürünlerinin gelecekte sanayileşmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki
üretimlerinde, yıllık %4-5 oranında bir artış beklenmektedir.
Endüstriyel teknik tekstil ürünlerinin üretiminde nonwoven, dokuma ve örme
kumaşlar kullanılabilmektedir. Ancak diğer teknik tekstil gruplarında da
olduğu gibi son yıllarda dokusuz yüzeylerin kullanımı dokuma ve örme
ürünlerin önüne geçmiş durumdadır.
Endüstriyel tekstiller geniş bir uygulama alanına sahiptir. Genel olarak bu
gruba:
-
Konveyor bantlar
Aşındırma bantları
Contalar
Sızdırmazlık elemanları
Emniyet kemerleri
Sigara filtre çubukları
Cam pil ayırıcılar
Kaplamalı aşındırıcılar
Halatlar
Kompozitler
Baskılı devre kartları
Filtreler dahil edilmektedir.
Şekil 10. Dokusuz yüzey filtreler
23
23
Bu ürünler arasında en fazla kullanım alanına sahip olanlardan biri filtrelerdir.
Filtreler, katı parçacıkların sıvı ve gazlardan ayrılmasını sağlayarak sayısız
endüstriyel işlem için ürünün saflığını artıran, enerji tasarrufu sağlayan,
üretim verimliliğini yükselten, değerli maddelerin geri kazanılmasına olanak
tanıyan ve kirlilik kontrolünde genel anlamda artış sağlayan en temel
unsurlardan biridir. Filtre ortamının görevini tam olarak yerine getirirken
genellikle son derece ağır fiziksel ve kimyasal koşullar altında oldukça uzun bir
süre çalışması beklenebilmektedir. Bir operasyonun başarısı açısından
performans son derece önemli olduğundan, kumaşın kullanım esnasında
bozulmasının, ürün kaybı, bakım ve üretim maliyetleri kaybı ile çevre kirletme
maliyeti gibi, çok ağır sonuçları olabilmektedir. Bu sebeplerden filtre
kumaşlarının dayanıklılığı da oldukça önem arz etmektedir. Bu kullanım
alanları göz önüne alınarak filtreler farklı kullanım alanlarına göre farklı
tekniklerle üretilebilmektedirler. Örneğin; HEPA filtreler içerisinde dokuma
veya nonwoven kumaşlar kullanılırken, toz, sıvı ve duman filtrelerinde
nonwoven kumaşların kullanımı daha yaygındır.
Endüstriyel amaçlı kullanılan tekstil yapılarında kullanılan
liflerin mukavemetinin ve kopma dayanımının belirli bir
derecede olması gerekmektedir.
Endüstriyel tekstiller alanında poliamid lifi geniş bir uygulama alanına sahiptir.
Polyamid lifi, filtrelerden, konveyor kayışlarına, contalara kadar birçok
uygulamada kullanılmaktadır. Ayrıca polyester lifi de otomobillerde kullanılan
filtrelerde ve kord bezlerinde geniş bir kullanım alanı bulmuştur. Polipropilen
ve polietilen lifleri özellikle hava filtrelerinde kullanılmaktadır. Bu liflerin
dışında yüksek performanslı lifler de endüstriyel tekstillerde kullanılmaktadır.
Aramid lifleri, yüksek sıcaklığa ve kimyasallara karşı dayanımı nedeniyle
filtrelerde (özellikle sıcak gaz filtrasyonunda), dokuma kayışlarda, halat ve
kablolarda ve yüksek performanslı nonwoven kumaşlarda kullanılmaktadır.
Karbon lifleri, nonwoven filtrelerde ve su arıtma cihazlarında kullanılmaktadır.
Aromatik poliester lifleri korozyona dayanımlı filtrelerde kullanılmaktadır [9].
24
24
3.7.
Hijyen ve Tıbbi Tekstiller (Meditech)
Tıbbi tekstiller geleneksel tekstil üretim yöntemleri ile üretilebilen ürünlerden
nano ölçekli, ileri teknoloji gerektiren yenilikçi üretim yöntemlerine kadar çok
çeşitli makine, ekipman ve yöntemlerle elde edilebilen; insan ve hayvan
sağlığını, hijyenini ve hatta kozmetiğini ilgilendiren çok geniş bir ürün
çeşitliliğini kapsamaktadır.
Tıbbi tekstillerin geçmişi, ilk olarak insan ve hayvanlarda yaraların
iyileştirilmesi ve hasta bakımı sırasında kullanılan örtü, sargı bezi, silme
pansuman bezlerinin kullanımına dayanmaktadır. Bu ürünler biyolojik olarak
kullanıldıkları ortam ile uyumlu olmalarının yanı sıra asit, baz ve mikro
organizmalara karşı da dayanıklı olmaları gerektiğinden bu alanda tekstil
ürünleri tercih sebebidir. Geçmişte daha çok dokuma ya da örme kumaşlar
kullanılırken son yıllarda üretim kolaylığı ve kullanım alanına uygunluk gibi
sebeplerden dolayı daha çok dokusuz yüzeyler tercih edilmektedir.
Başlıca tıbbi tekstil ürünleri:
Bebek bezleri
Kaçırma bezleri
Hijyenik pedler
Cerrahi dikiş iplikleri
Tek kullanımlık hijyen ürünleri
Ameliyat elbiseleri
Şekil 11. Bebek bezleri
Yapay implantlar
Tıbbi tekstiller alanındaki ürünler teknolojinin her geçen gün gelişmesi ve
yeniliklerin artmasıyla birlikte birçok yeni özellik kazanmaktadır. Bu
yeniliklerden bir kısmı, farklı lif türlerinin birarada kullanılmasıyla oluşturulan
yeni yapılar, çeşitli bitim işlemleri, nanoteknoloji uygulamaları vs.dir. Bunların
dışında tekstil yüzeylerinde mikro organizmaların yayılımının engellenmesi,
ıslanma ve sıvı geçirme etkilerinin istenildiği şekilde kontrol edilebilmesi için
yeni teknolojilerin tekstil ürünlerine uygulanması da tıbbi tekstillerin gelişimini
önemli ölçüde artırmıştır.
25
25
Tıbbi tekstil sektöründeki en önemli gelişme son on yılda uygulama alanı
genişleyen antimikrobiyal ürünler ve nano teknolojinin etkin kullanımıdır.
Antimikrobiyal özelliğin bitim işlemi veya lif yapısal özelliği ile kumaşa
kazandırılabilmesinin yanısıra nano teknolojik uygulamalar ile de
antimikrobiyal özellikler ürünlere etkin ve kalıcı olarak aktarılabilmektedir.
Bunların dışında birçok yeni tekstil lifi ve değişik tekstil yüzeyleri yara
enfeksiyonlarının önlenmesi, ameliyathane ve ameliyat işlemlerinde
hastaların ve personelin hijyeninin sağlanması, çalışması bozulmuş organ ve
dokuların fonksiyonlarını üzerlerine almak, değişik şekillerde ortaya çıkan
yaraları
kapatmak
ve
damarları
dikmek
gibi
durumlarda
kullanılabilmektedir[2].
Gelişen teknolojiyle beraber üretimi artan tıbbi tekstillerden; ıslak mendiller,
çocuk ve yetişkin bezleri, ameliyat giysileri ve örtüleri, ameliyat iplikleri, tıbbi
maskeler, sterilizasyon paketleri, bakım ve pansuman sargıları, ilaç salınım
bantları, yapay kemik bağları, damarlar, deriler, diyaliz makinaları için içi boş
lifler vb. bakım ve hijyen ürünlerinin tüketimi de hızla artmaya devam
etmektedir. Bütün tıp ve sağlık hizmetleri sektörü, teknik tekstillerin önemli
kullanıcısı olmasıyla beraber ürünlerin birçoğunun tek kullanımlık olması da
üretim ihtiyacını artıran ve satışı pozitif etkileyen etmenler arasındadır.
Teknolojinin gelişimi ve sektörler arasında
yapılan yoğun araştırmalar sonucu sektörel
işbirlikleri ile çeşitli yeni ürünler de
üretilmektedir. Tıp ve tekstil sektörünün
sürdürdüğü çalışmaların sonuçlarının bu alanda
kullanılmasıyla ‘daha kaliteli, amaca uygun,
tedaviyi destekleyen ve ekonomik’ ürünlerin
elde edilmesi sağlanacaktır. Bu duruma ilginç bir
Şekil 12. Tıp tekstilleri
örnek “dokuma ve bitkisel ilaç dallarının işbirliği”
ile gerçekleştirilmiş olan, içine ince ilaç mikro
kapsülleri yerleştirilmiş dokuma kumaştır. Bu kumaşta egzama, artrit, hatta
depresyon gibi uzun süreli hastalıklar için gereken ilaç gün boyunca, cilt ile
temas ederek yavaşça cilde bırakılmaktadır [10].
26
26
3.8.
Taşımacılık Tekstilleri (Mobiltech)
Mobiltech, kara, deniz, hava taşıma araçlarında ve uzay sanayiinde kullanılan
teknik tekstilleri ve taşımacılık teknik tekstillerini ifade etmekte olup %23’lük
bir pay ile teknik tekstiller içinde sektörel olarak en önemli yere sahiptir.
Taşıt Teknik
Tekstilleri
Deniz
Taşıtları için
Teknik
Tekstiller
Kara Taşıtları
için Teknik
Tekstiller
Lastik Tekerli
Araçlar
Hava
Taşıtları için
Teknik
Tekstiller
Raylı Sistem
Araçlar
Şekil 13. Taşıt teknik tekstillerinin sınıflandırılması
Şekil 14 . Bir otomobilde kullanılan başlıca
görünür teknik tekstiller[2]
Taşıt teknik tekstilleri öncelikle
güvenliğin
artırılması
ve
çevresel zararın azaltılması
amacıyla
kullanılmaktadır.
Daha sonraki beklentiler ise
mevcut fonksiyonların daha iyi
seviyelere getirilmesidir. Örnek
olarak;
araba,
tren
ve
uçaklarda kullanılan döşemelik
tekstil ürünlerinin alev almaya
karşı dirençli ve
aşınma
dayanımı ile UV dayanıklılığının
daha
yüksek
değerlere
ulaştırılması verilebilir.
Başlıca taşıt teknik tekstili
27
27
ürünleri, naylon kord bezi, dokuma emniyet kemerleri, hava yastıkları, araç
gövde kaplamaları, tavan döşemeleri, araç döşeme ve koltukları, araç halıları,
izolasyon keçeleri, güneşlikler, kasklar, havalandırma filtreleridir. Taşıt
tekstilleri genel olarak ‘Görünür Taşıt Teknik Tekstilleri (döşeme, emniyet
kemeri vb.)’ ve ‘Görünmez Taşıt Teknik Tekstilleri (hava yastığı, kord bezi, vb.)’
şeklinde ayrılmaktadır. Şekil.14’te de görünür taşıt teknik tekstillerinin bir
bölümü gösterilmektedir. Birçok sektörde olduğu gibi taşıt sektöründe de
ekonomik ve çevresel etki değerleri en aza indirilmeye çalışılmaktadır.
Taşıtlarda bu amaca yönelik olarak ağırlık azaltma, daha az yakıt harcayarak
CO2 salınımını azaltma ve sürdürülebilir malzeme kullanımı gibi çeşitli
yöntemler uygulanmaktadır. Sürdürülebilir malzeme olarak da metalik
aksamlar yerine yeni nesil liflerle desteklenmiş kompozitlerin kullanımı
artmaktadır, bu şekilde maddi olarak da ciddi kazanımlar elde edilmektedir.
Bunların yanı sıra farklı taşıt teknik tekstilleri; kullanım kolaylığı, konfor ve
fonksiyonelliğin artırılmasının sağlanması amacıyla;
 Otomotivlerde ses izolasyonu, UV dayanımı, kir tutmazlık, güç
tutuşurluk, sürtünme dayanımı şeklinde beklentiler olabilirken,
 Trenlerde kir iticilik ve kolay temizlenebilirlik
 Uçaklarda güç tutuşurluk ve ağırlıktan kazanç
 Deniz taşıtlarında deniz suyu ve ışık haslığı
 Ağır yük taşıyan araçlarda su geçirmezlik
şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca kentleşme ve ulaşım imkânlarının
çoğalmasıyla taşıt içinde geçirilen sürelerin artması sebebiyle taşıtların
konforu ve fonksiyonelliği de üzerinde durulan noktalardan biridir. Bu
bağlamda koltukların konforu ve araç içi atmosferin geliştirilmesi konusunda
son yıllarda ciddi ilerlemeler kaydedilmektedir [2].
28
28
3.9.
Ambalaj Tekstilleri (Packtech)
Başlıca ambalaj tekstilleri çuvallar, poliolefin dokuma çuvallar, jüt çuvallar,
big-bag’ler, leno çuvallar, kağıt güçlendiriciler, sargı ambalaj malzemeleri,
yumuşak valiz ve çanta malzemeleridir. Teknik tekstillerin önemli alt
dallarından bir tanesi; endüstriyel ürün ve malzemelerin, tarım ürünlerinin
taşınması ve depolanmasında yaygın olarak kullanılan ambalaj tekstilleridir.
Hammadde olarak çoğunlukla polipropilen olmak üzere, pamuk, keten ve jüt
kullanılmaktadır.
Poliolefin Dokuma Çuvallar : Günlük hayatta en çok
karşılaştığımız ambalaj tekstilleri poliolefin (HDPE/PP)
dokuma çuvallar, leno çuvallardır. Şeker, un, tuz, bitki
tohumları, hayvan yemleri ve çeşitli kimyasalların
taşınmasında çok geniş bir kullanım alanına sahiptir. Yüksek
mukavemetli oluşu, hafif yapılı oluşu, düşük sızdırma özelliği,
Şekil 15. Çuval[2]
nemden koruma özelliği, uzun ömürlü olması ve ucuz olması
yaygın kullanımını sağlamıştır.
Big Bag Çuvallar: Jumbo bag veya FIBC olarak da bilinir.
FIBC’nin açılımı Flexible Intermediate Bulk Containers
(Esnek ara parti konteynırları)’dır. Dokuma çuvallardan
daha büyük hacimleri sayesinde büyük yığınların
taşınmasında ve saklanmasında son derece kullanışlıdır.
Polimerlerin, çeşitli kimyasalların, tarım ürünlerinin
ambalajlanmasında yaygın olarak kullanılır. Tüp
(yuvarlak) veya düz olarak dokunabilmekte
Şekil 16. Big bag çuval[2]
olurken taşıma kapasitesi ihtiyaca göre farklılık
göstermekte olup 4000 kg’a kadar yükleme kapasitesine sahip olanları vardır.
Gerekli durumlarda çuval kumaşına kaplama yapılabilmektedir. Örneğin antistatik kaplama yaygın olarak kullanılmaktadır.
29
29
Leno Çuvallar: Leno çuvallar patates, soğan, sarımsak,
limon vb. ürünlerin ambalajlanmasında, taşınmasında ve
muhafazasında
yaygın
olarak
kullanılmaktadır.
Mukavemeti ve havayı geçiren yapısı Leno çuvalları
önemli kılmıştır. Bu özelliği yiyeceklerin bozulmadan
depolanmasını ve taşınmasını sağlar.
Şekil 18. Sargı ambalaj
malzemesi[2]
Şekil 17. Leno Çuval[2]
Sargı Ambalaj Malzemeleri: Kullanım yerine göre
çeşitli özellikler kazandırılmış sentetik ve doğal
liflerden üretilen tekstil sargı ambalaj malzemeleri
çeşitli sektörlerde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Ambalaj malzemesi genellikle rulo halinde
paketlenmekte ve otomatik makine vasıtası ile
ambalajlama gerçekleştirilebilmektedir.
Jüt Bez ve Jüt Çuvallar: Jüt bezler; çantalarda, sargı ambalaj malzemesi olarak
ve duvar kaplamalarında ve her türlü ürünün ambalajlanmasında yaygın
olarak kullanılmaktadır. Jüt çuvallar ise özellikle tarımsal ürünlerin
ambalajlanmasında kullanılmaktadır. Jüt bezinin hava geçirgenliği tarımsal
ürünlerin saklanmasında avantaj sağlamaktadır.
Çay-Kahve Poşetleri : Çay-kahve poşetleri, üzerinde iplik
bağlı filtreden oluşur. Çeşitli yöntemlerle işlendikten sonra
ağaç ve bitki liflerinden imal edilmektedir.
Valizler ve Çantalar: Yumuşak valizler genellikle naylon ve
polyester dokuma kumaşlardan üretilir. Ambalaj
tekstillerinde yumuşak valiz denince; el çantaları, sırt
çantaları, cüzdanlar, evrak çantaları vb. ürünler akla gelmektedir. Valiz
kumaşlarının kirlenmeye, aşınmaya, suya ve yırtılmalara karşı dayanıklı olması
gerekmektedir. Valiz ve çanta kumaşlarına gerekli fiziki özellikleri kazandırmak
için çeşitli apre ve kaplama işlemleri yapılabilmektedir.[2]
Şekil 19. Çay
poşeti[2]
30
30
3.10.
Spor ve Boş Zaman Tekstilleri (Sportech)
Başlıca spor tekstil ürünleri:
Spor kompozitleri
Suni çim
Paraşüt kumaşları
Balon kumaşları
Yelken kumaşları
Uyku tulumları
Spor hasırlar
Spor ayakkabı bileşenleri
Çadır kumaşları
Mayo kumaşları
Spor tekstilleri, sporcuların giydiği kıyafet, kullandıkları malzeme ve
ayakkabıları içermektedir. Bunlara örnek olarak sporda kullanılan kompozit
malzemeler, yapay çim, paraşüt kumaşları, balon kumaşları, yat ve yelken
giysi ve kumaşları, kayak giysi ve malzemeleri, uyku çantaları, çadırlar, yüzücü
kıyafetleri, ağlar, atlet ayakkabıları, tenis ayakkabıları vb. sayılabilir. Uygulama
alanları içerisinde gerek miktar ve gerekse değer olarak en önemli pay spor
ayakkabıları ve ayakkabı parçalarına aittir.
Spor tekstillerinden beklenen performans özellikleri benzer elyaf ve
kumaşlardan olanlara göre genelde farklıdır. Yağmur, kar, soğuk, sıcak ve
yüksek gerilimlere karşı bariyer görevi görürken, tüketicinin konfor,
dökümlülük, görünüm ve kolay hareket edebilme gibi ihtiyaçlarını da
karşılayabilmelidir. Spor tekstillerinden beklenen performans özellikleri
aşağıdaki gibidir;



Yüksek nem ve ısı transferi sağlayarak konforlu, nefes alabilen, kolay
giyilebilen ve işlenebilir,
Statik elektriği önlemek için yüksek elektrik iletkenliği olan,
Hafif,
31
31







Filament ipliklerden yapılan kumaşlarda kapilarite ve yüksek nem
transferi sayesinde vücudu kuru tutan,
Yüksek ter haslıkları olan,
Kışları sıcak ve yazları serin tutacak şekilde ısı iletkenlikleri olan,
Aktivite sırasında hijyen ve konfor için bakteri miktarını normal
düzeyde tutabilen,
UVA ve UVB ışınlarına karşı koruyucu,
Yüksek mukavemetli ve dayanıklı,
Aktivite sırasında daha iyi sonuçlar sağlayabilen.
Bu performans özellikleri elyaf ve polimer bilimlerindeki gelişmeler, sofistike
elyaf, iplik ve kumaş üretim teknikleri, bitim işlemleri ve kaplama/laminasyon
yöntemleri ile sağlanmaktadır. Spor ve aktif giyimde en fazla kullanılan elyaf
türü polyesterdir. Bu amaca uygun diğer elyaf türleri poliamid, polipropilen,
akrilik ve elastandır [2].
Şekil 25. Spor ve Boş Zaman Tekstilleri
32
32
3.11.
Ekolojik ve Çevre Teknik Tekstilleri (Ecotech)
‟Oekotech″, © Techtextil, Messe
Frankfurt ExhibitionGmbH tarafından
kullanılan ve teknik tekstillere yönelik
uygulama
alanlarını
sınıflandıran
yapılanma içerisinde yer alan bir
uygulama alanıdır. Çevre koruma, atık
bertarafı ve geri kazanım konularında
yeni fikirleri ve ilginç konseptleri
içermektedir. Tüm dünyada çevre konularının ön plana çıkmasıyla firmalar,
sudan yağı ayrıştıran kumaşların üretimi gibi dolaylı olarak çevre
faaliyetlerinin içerisinde bulunmakta ya da konfeksiyon atıklarını iplik haline
getirerek doğrudan çevre faaliyetlerinin içerisinde yer almaktadırlar. Pek çok
adımdan oluşan işlemler, su, enerji ve kimyasal tüketimlerini artırdığından,
tekstil sektörünün en çok kaynak tüketen sektörlerden bir tanesi olduğu
bilinmektedir. Çevresel etkilerin azaltılması konusunda ürün bazlı
davranmaktan daha çok bütüncül bir yaklaşımla üretimin her aşamasında ve
tüm ürünlerinde etkilerin azaltılması şeklinde bir politikanın izlenmeye
başladığı da söylenebilir.
Bu alanda yer alan ürünler;
-
Erozyon kontrolünde kullanılan tekstil malzemeleri
Doğayı tehlikeli maddelere karşı koruyan tekstiller
Kontamine atık suların depolanabilmesi için taşınabilir konteynırlar
Ses bariyerleri
Temiz hava/suyu korumak için kullanılan filtreler
Katı atık depolamasında kullanılan tekstiller
Genel ekolojik tekstiller başlıkları altında toplanabilir.
PP Meltblown kumaşlar üreten bir firma, herhangi bir nedenle saçılan
maddeleri adsorblamaya yarayan bir teknik tekstil ürünü üretmiştir ve üç türü
vardır. Bu ürünün, bir türünün petrol türevlerini % 800-1400 oranında
33
33
adsorplayabildiği, özellikle suya karışan petrolün ayrıştırılmasında etkili olduğu
belirtilmektedir. İkinci bir türünün asitler, çözücüler gibi kimyasalları % 8001200 oranında absorbladığı ve son olarak üçüncü türü ise kıvılcım riski
bulunan yerlerde petrolü vb. absorbladığı belirtilmektedir.
Geçmiş yıllarda firmalar ağırlıklı olarak çevre dostu ürünlerini pazarla
buluştururken, günümüzde firmaların, karbon ayak izlerini, enerji, su ve
hammadde girdilerini azaltan ve kendilerinin geliştirdikleri uygulamaları;
uygulamalar neticesinde elde ettikleri sonuçları da paylaştıkları görülmüştür.
Özellikle tekstil boya ve kimya üreticileri, su ve enerjiyi daha az harcayan ve
çevreye etkisi de daha az olan ürünler üretmek üzerine yoğunlaşmıştır. Bu
üreticiler arasında başta gelen firmalardan birinde, meydana gelecek
reaksiyonlar sırasında doğaya mümkün olan en az zararlı salınımın yapılması
için organik madde salınımı yerine su salınımı yapan kimyasallarda gelişmeler
kaydedilmiştir. Ayrıca üretilen ürünlerin toksik ya da patlayıcı olmamasına da
dikkat edilmektedir. Üretilen ürünün çevresel etkilerini belirlemek amacıyla,
ürünün yaşam döngüsü analizinin ve maliyetinin birlikte değerlendirildiği
analiz yöntemleri de kullanılmakta ve müşterilerle paylaşılmaktadır.
Doğal keçe üretimi yapan bir firma, geri kazanımın yasalarla daha da önemli
hale geldiği otomotiv sektöründe kullanılmak üzere üretim yapmaktadır.
Keçelerde bazı termoplastik binderler kullanıldığı gibi özel ürünleri olan ve
%100 doğal liflerden ürettikleri keçe ürünlerinde şeker esaslı bioreçine
emdirilerek rijit paneller üretilmektedir.
Ürün ve buna ek olarak üretim süreçlerinde de çevreye duyarlı davranış
sergileyen firmalar mevcuttur. Bu kapsamda bir firma, üretim hattı dışındaki
geri kazanım işlemlerine katılma, üretim atıklarını geri kazanma ve
sürdürülebilir üretim şeklinde bir süreç planlamıştır. Ambalaj malzemelerinde
geri kazanılmış ürünleri tercih ettiğini, tüm firma ürünlerinin dioktil ftalat
(DOP) içermediğini, Avrupa’da izin verilmeyen ürünlerin kullanılmadığını
belirtmektedir. [15]
34
34
3.12.
Koruyucu Elbiseler (Protech)
Başlıca koruyucu tekstil ürünleri:
Balistik koruyucu giysiler
Yangın geciktirici giysiler
Yangın geciktirici döşemelik kumaşlar
Radyasyondan koruyucu ürünler
Yüksek görünürlük sağlayan giyim
malzemeleri
Kimyasal koruyucu giysiler
Endüstriyel eldivenler
Yüksek irtifa giysileri
Şekil 20. Koruyucu Giysiler
Koruyucu tekstiller, yaralanma veya ölüm ile sonuçlanabilecek dış etkenlere
karşı korunmak için dizayn edilmiş önemli bir teknik tekstil sınıfıdır. Bireysel
korumada yaşanan gelişmeler, hem sivil hem de askeri personel için koruma
sağlama amacına odaklıdır. Kitle koruma amaçlı koruyucularda ise
biyokimyasal ve terörizm gibi beklenen tehditler göz önüne alınmaktadır.
Aleve Karşı Koruma: Koruyucu tekstiller alev koruma için dizayn edilirken iki
fonksiyona sahip olmaları gerekir, bunlar alev alma direnci ve alev bariyeri
olma özellikleridir. İkinci faktör eğer kullanıcı alev karşı uzun süre kalması
gerekiyor ise çok önemlidir. Artan devlet yaptırımları nedeniyle, işçi
kıyafetleri, ev tekstilleri, çocuk giysileri, döşemelik kumaşlar, toplu taşıma ve
araç tekstilleri, uyku tulumları, toplu mekânlarda kullanılan döşemelik ve
mefruşatlar gibi ürünlerde güç tutuşurluk özelliği aranmaktadır. Bu tür
ürünlerde alev geciktirici bitim işlemlerinin uygulanmasının yanı sıra, Kevlar ve
Nomex gibi güç tutuşur ürünlerin kullanılması da gerekmektedir.
Isı ve Soğuğa Karşı Termal Koruma: Isıl izolasyon amacıyla üretilen malzemeler
genelde dokusuz yüzey tekniği ile üretilmiş keçelerdir ve bunlar özellikle geri
kazanılmış Nomex, Kevlar gibi elyaflardan üretilir.
Kimyasal Koruma: Kimyasal koruyucu tekstillerin dizaynında göz önüne
alınması gereken önemli parametreler, kimyasal maddenin nüfuziyet miktarı,
35
35
penetrasyon süresi, sıvı iticilik özelliği ve bazı
kimyasal şartlarda fiziksel özelliğidir. Özel
gereksinimlere bağlı olarak kimyasal koruyucu
giysilerin tipleri sınıflandırılmaktadır. Kimya
koruma alanında kullanılan en yaygın tür
tekstil malzemesi, düz veya kaplamalı olarak
kullanılan Tyvek olefin dokusuz yüzey
kumaştır.
Balistik Koruma: Balistik koruma çeşitli hız ve
büyüklükteki mermi ve fragmanlara karşı vücudun
tamamen veya kısmen korunmasını içerir.
Şekil 23. Kimyasal
koruma giysileri
Biyolojik Koruma: Klasik tekstil lifleri, pamuk, yün, ipek gibi, bakteri ve diğer
biyolojik etkenlere karşı belirli bir sürede biyolojik degradasyona
uğramaktadırlar. Ancak bu alanda kullanılan kimyasallar ve bitim işlemleri ile
tekstil yapılarının biyolojik bozunma performansları iyileştirilebilmektedir.
Radyasyon ve Elektromanyetik Koruma: Dokuma pamuk, polyester/pamuk
veya naylon/pamuk tekstiller polietilen ve diğer polimerler ile kaplanarak bu
tür koruyucu giysilerin yapımında en çok kullanılan tiplerdir. Bunlara ilave
olarak dokusuz yüzey kumaş katmanlarda geçirgenliği azaltmak için
kullanılmaktadırlar. Tyvek dokusuz yüzey ürünler, radyasyon geçirgenliğini
azaltmak için kullanılan dokusuz yüzeylere önemli bir örnektir.
Elektrik Koruması: Elektrik korumasında iletkenlik özelliği düşük kauçuk
malzemeler yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu tür ekipmanlarda aynı zamanda
güç tutuşur özelliğin de mevcut olması gereklidir. Elektromanyetik radyasyona
karşı koruma ise elektrik korumasından daha farklıdır. Bu tür korunma yüksek
voltajlı güç kaynaklarına yakın konumda yapılan mesleklerde gereklidir. Bu
amaçla genellikle normal tekstil liflerinin yanı sıra bir de iletken lif
kullanılmaktadır [2].
36
36
4.
TEKNİK TEKSTİLLERDE KULLANILAN İPLİKLER
Teknik iplikler, teknik tekstillerin imalatında kullanılacak, kullanım alanları için
duyulan spesifik fonksiyonel gereksinimleri karşılayan ipliklerdir. Özel iplik
üretim teknikleri sayesinde veya özel lif karışımlarının seçilmesi ya da her
ikisinin kombinasyonu vasıtasıyla üretilebilirler. Genel olarak iplik tipleri,
kesikli eğrilmiş, filament (mono veya multi filament), şerit (tape), sarımlı, özlü,
katlı, kablo ve örgülü ipliklerdir. Kesikli lifler, Ring iplikçiliği, Rotor iplikçiliği,
Friksiyon iplikçiliği, Sarımlı Eğirme, Hava Jetli Eğirme, Bükümsüz İplik Eğirme
yöntemleriyle teknik iplik üretiminde kullanılmaktadır [13].
Teknik iplikler kapsamında yer alan iplikler sırasıyla dört ana grupta ele
alınabilir.
a.) Yansıtıcı İplikler: Yansıtıcı malzemeler genellikle tenis ayakkabılarında,
bisiklet tekerleklerinde ve yol işaretlerinde kullanılır. Yansıtıcı malzemelerin
birçok yararı ve avantajı düşünülerek bu malzemeleri günlük yaşamın bir
parçası haline getirmek amacı ile çeşitli boyut ve formda üretmenin yolları
aranmıştır. Aktif giyim, spor giyim ve çocuk giyiminde yansıtıcı ipliklerin
kullanımı günden güne artmaktadır.
Yansıtıcı iplikler beş sınıfta toplanabilir. Bunlar:
1.Parlak iplikler (luminescent), parlak iplikler gün içerisinde dış kaynak
tarafından maruz kaldıkları radyasyonu floresan karakterli olanlar ışık ile
temas halinde diğerleri ise karanlıkta yayarak parlak bir görünüm sergilerler.
Bu iplikler farklı renklerde parlaklık üretecek şekilde de tasarlanabilir.
2. Fosforlu iplikler (phosphorescent), fosforlu iplikler doğal güneş ışığı ya da
yapay elektrik kaynağından gelen enerjiyi emip depolayarak karanlık ortamda
görünür ışık olarak yavaşça yaymaları ile karakterize edilirler.
3. Prizmatik iplikler (prismatico),
4.Fotoparlak iplikler (Retro reflective), Foto parlak (Geri yansıtıcı- Retro
reflective) iplikler çok yeni bir teknolojinin uygulamasıdır. Bu iplikler ışığı
kaynağına doğru yansıtırlar. Bu sayede kullanıcının gündüz, düşük ışıklı
37
37
ortamlarda ve karanlıkta rahatlıkla fark edilmesi mümkün olacaktır. Gün
içinde normal renkte iken karanlıkta gümüş beyazı bir görünüme bürünürler.
5. Elektroparlak ipliklerdir (Electroluminescent), Elektroparlak iplikler
(Electroluminescent-glow in the dark) bir batarya ile güç verildiğinde ışık
yayan ipliklerdir [2].
b.) UV Koruyucu İplikler: Liflerin üzerine aktarılan UV absorblayıcı maddeler
yardımıyla liflerden geçen transmisyon değeri düşürülebilmektedir. Ayrıca UV
absorblayıcılarının ipliklerin içinde uygulanması, bir giysinin UV koruma
faktörünü büyük ölçüde geliştirmektedir [2].
c.) Antimikrobiyal İplikler: Antimikrobiyal tekstil ürünleri; antimikrobiyal
maddenin lif çekimi esnasında eklenerek lif polimer yapısı içerisine
hapsedilmesi veya bitim işleriyle tekstil mamulüne aktarılması ile elde
edilmektedir. Lif çekim teknolojisinde antimikrobiyal madde, polimer ya da lif
çekim çözeltisi içine düzeden geçirilmeden önce ilave edilmektedir. Bu şekilde
üretilen liflere antimikrobiyal lifler adı verilmektedir. Antimikrobiyal lif
üretiminde en çok kullanılan maddeler: triklosan, chitosan ve başta gümüş
olmak üzere çeşitli metal iyonlarıdır [2].
d.) Metal İplikler: Günümüzde metal içerikli iplikler giysilere kırışık, eskimiş ve
yıpranmış bir görünüm vermek için modaya yönelik olarak kullanılmaktadır.
Ayrıca metal ve metal içerikli iplikler elektromanyetik dalgalardan koruyucu ve
statik elektriklenmeyi önleyici teknik tekstil ürünlerinde de artan oranlarda
kullanılmaya başlanmıştır. Tekstilde yaygın olarak kullanılan metal teller;
paslanmaz çelik, gümüş ve bakır olarak sıralanabilir. % 100 metal telin kontinü
halde çıplak olarak kumaş üretiminde kullanımı üretim ve kullanım esnasında
çeşitli problemlerin oluşmasına ve ayrıca kumaşın estetik performansının
kötüleşmesine neden olmaktadır. Bu yüzden metal tellerin çeşitli
sentetik/doğal lif ve ipliklerle farklı yöntemlerle birleştirildiği kompozit
ipliklerin kumaş üretiminde kullanımı tercih edilmektedir [2].
38
38
5.
TEKNİK TEKSTİL KUMAŞ YAPILARI
Teknik tekstiller; özel olarak tasarlanan, herhangi bir üründe veya proses
dahilinde veya yalnız başına belirli bir fonksiyonu yerine getirmek için
kullanılan malzemeler olmalarına karşın tekstil hammaddelerinin hemen hepsi
konvansiyonel tekstil üretim yapan makineler kullanılarak üretilirler. Teknik
tekstiller genel olarak dokuma, örme ya da nonwoven yapılarında imal
edilmelerinin yanı sıra birçok alt sektörde dokusuz yüzeylerin daha fazla tercih
edildiği görülmektedir.
5.1.
Dokuma
Dokuma yapısında üretilen Teknik Tekstiller, filtreler, kord bezi, emniyet
kemerleri gibi birçok teknik tekstil alanında kullanılan ürünlerin elde
edilmesinde kullanılmaktadırlar. Bu alanlarda dokuma yapılardan beklenen;
mukavemet, kalınlık, esneklik, gözeneklilik ve dayanım değerleri kullanılan
dokuma yapısı ile ipliklerin sıklığı (bir santimetredeki iplik sayısı), ham
maddesi, yapısı (filament ya da kesikli), lineer yoğunluğu ile büküm faktörleri
vb. bağlı parametreler göz önüne
alınarak üretilirler.
Dokuma teknik tekstillerin üretilmesinde
kullanılan
dokuma
makinaları
konvansiyonel üretim için kullanılan
makinalarla aynı prensip ile çalışmalarına
Şekil 26. Dokuma Makinesi
karşın çalışma aralıkları ve kontrol üniteleri
farklılık göstermektedir. Teknik Tekstillerin
dokunmasında kullanılan dokuma makinaları kullanım alanına bağlı olarak atkı
sıklığının değişimine makine duruşu olmadan izin verebilecek, otomatik
kontrol sağlayacak, özel flanş çaplarına sahip olacak, geniş enlerde üretime
izin verecek şekilde seçilmektedirler. Dokuma teknik tekstillerin üretiminde
kullanılan iplikler özel ipliklerde olabilmektedirler. Bu nedenle dokuma
yapısının oluşturulmasında kullanılacak makinaların özelliklerinin bu ipliklerin
dokunmasına elverişli olacak şekilde seçilmesi gerekmektedir.
39
39
Teknik tekstillerin dokunmasında kullanılan bazı makinalar;
DORNIER A1 dokuma makinesi,
PICANOL OMNIplus 800
ITEMA P7300 Yüksek Performanslı Mekikçikli Dokuma Makinası
ITEMA R9500 Kancalı Dokuma Makinesi
5.2.
Örme
Örme kumaşlar, gerek iplik gerekse de makine özellikleri bakımından diğer
tekstil ürünlerine göre farklılık göstermektedirler. Bu farklılıkların bir kısmı,
yumuşaklık, esneklik, elastikiyet, iyi bir boyut stabilitesi ve dolgun kumaş
yapısıdır.
Örme teknik tekstil üretiminde, çözgü ve atkı örmeciliği ile saç örgüsü
(brading) yapılar kullanılmaktadırlar. Atkılı örme tekniğinin, çözgülü örmeye
nazaran daha basit bir sistematik yapıya sahip olmasının yanı sıra gerektirdiği
maliyet de daha düşüktür. Bu nedenle, üretimdeki riskleri çözgülü örmeye
nazaran daha az olan atkı örmeciliği, küçük ve orta ölçekli işletmeler
tarafından daha çok tercih edilen bir teknik tekstil üretim yöntemi haline
gelmiştir.
Atkılı örme tekniğinin kumaş genişliği yönündeki hareketi ile yapılmış
ilmeklerden oluşması, bu tekniği bazı tıbbi tekstillerin üretimi için daha basit
ve kullanışlı bir sistem haline getirmiştir. Tüp şekilli veya biçimlendirilmiş,
hatta üç boyutlu entegre ve dikişsiz, elastik olmayan, kompres veya destek
bandajları, çoraplar, sargılar, koruyucu giysiler vs. bu tıbbi tekstiller arasında
yer almaktadır. Bunların dışında atkılı örme tekniği, otomotiv tekstilleri, spor
giyim tekstilleri, güvenlik ve koruyucu amaçlı tekstiller ile örülmüş boşluklu
yapılar gibi teknik tekstil ürünlerinin üretiminde kullanılmaktadır.
Her iğnenin ayrı ayrı
kumaş oluşumunun
üretiminde oldukça
kumaşların örülmesi
40
iplik beslenmesi ve iğnelerin topluca hareketi nedeniyle
hızlı olduğu çözgülü örme sistemi teknik tekstillerin
önemlidir. Çözgülü örme makinelerle çok geniş enli
sağlanabilmektedir. Çözgülü örme yöntemi ile üretilen
40
ürünlerden bazıları suni damar, mesh gibi tıbbi malzemeler, filtreler, çuval ve
sera örtüsü, jeotekstiller gibi alanlarda kullanılan teknik kumaşlardır [11].
Atkılı ve çözgülü örme teknikleri ile üretilebilen hav iplikleri ile bağlanmış iki
örme kumaş yüzeyinin oluşturduğu üç boyutlu boşluklu sandviç örme
kumaşlar (spacer) günümüzde özellikle uygulama alanlarının ve gelişmelerin
yoğun olduğu örme yapılardır. Bu yapılar teknik tekstillerde; inşaat tekstilleri,
kompozit malzeme üretimi, jeotekstiller, tıbbi tekstiller, ev teknik tekstilleri,
otomotiv tekstilleri, spor tekstilleri, giyim tekstilleri alanlarındaki
uygulamalarda kullanılmaktadırlar [3].
Örgüyü oluşturan ipliklerden en az birinin örgünün kenarlarından açılı bir
biçimde katlanarak yeniden
örgü yapısı içerisine katıldığı,
düzenli bir iplik dağılımına ve
kapalı bir yapıya sahip tekstil
Şekil 27. Çeşitli Örgü Yapıları
yüzeyi ve üç boyutlu tekstil
yapılar olan saç örgüsü yapısı teknik tekstillerde kullanılan önemli yapılardan
biridir. Bu yapılar özellikle inşaat tekstilleri, askeri ve savunma tekstilleri, spor
tekstillerinde önemli kullanım alanları bulunmaktadır [12].
5.3.
Dokusuz Yüzeyler
Dokusuz yüzeyler; örme veya dokuma kumaşlardan farklı olarak, iplik oluşumu
olmadan, kesikli veya sürekli liflerin veya polimerlerin birçok bağlama
tekniklerinin herhangi birisi ile bağlanması yoluyla oluşturulmuş yapılardır.
Dokusuz yüzey üretiminde seramik, polimerler, doğal, sentetik ve rejenere
lifler gibi her türlü lif ve polimer hammadde olarak dokusuz yüzeyler
üretiminde kullanılabilmektedir. Bu yönden dokusuz yüzeyler kullanım alanı
geniş yapılardır.
Dokusuz yüzeylerin üretimi kullanım yerine göre yapılmakta olup
konvansiyonel kumaşlara göre dokusuz yüzeyler yüksek hacimde, yüksek
hızlarda ve daha düşük maliyette üretilirler ve bu yüzden dokusuz yüzeyler
41
41
estetik
amacın
güdülmediği
teknik
uygulamalarda
yaygınca
kullanılmaktadırlar. Bu bağlamda teknik tekstiller alanlarında dokusuz
yüzeyler en yaygın olarak kullanılan teknik tekstil malzemelerinden biridirler.
Dokusuz yüzeyler son kullanım özelliğine göre tasarlanmış olan bu yapılar ısıl
formlanabilir, kaplanabilirler veya üzerlerine baskı yapılabilir. Böylece bu
yapılar ile daha güvenli, daha çekici, uzun yaşam ömrü, daha düşük maliyetli
ve daha sürdürülebilir hale getirmektedirler. Dokusuz yüzeyler malzeme
seçimine ve üretim yöntemine göre sıvı çekici, sıvı itici, esnek, sağlam,
yumuşak, gergin, yanmayı geciktirici, filtre edici, antibakteriyal vb. gibi
özelliklerde üretilebilmektedirler.
Şekil 28. Çeşitli Dokusuz Yüzey Örnekleri
Dokusuz yüzeyler; tıbbi tekstiller, tarım tekstilleri, endüstriyel tekstiller,
jeotekstiller, kompozit malzemeler, spor tekstilleri, transfer kayışları ve askeri
tekstiller gibi birçok alanda uygulanabilmektedirler [13].
Teknik tekstiller genel olarak dokuma, örme ya da nonwoven yapılarında imal
edilmelerinin yanı sıra birçok alt sektörde dokusuz yüzeylerin daha fazla tercih
edildiği görülmektedir.
42
42
6.
TEKNİK TEKSTİLLERE UYGULANAN BİTİM İŞLEMLERİ ve KAPLAMA
YÖNTEMLERİ
Bitim işlemleri ürün son müşteriye ulaşmadan önce uygulanan ve kumaşa çok
çeşitli özellikler kazandırabilen işlemlerdir. Teknik tekstillere uygulanan bitim
işlemleri genel olarak 4 ana gruba ayrılır. Bunlar:
Mekanik İşlemler: Bu işlemler materyalin, istenilen efekti mekanik
olarak sağlayan makinelerden geçişini kapsamakta ve istenilen efekti artırmak
için sıklıkla bir ısıtma işlemi eşlik etmektedir. İşlemler genel olarak
kalandırlama, şardonlama, makaslama ve kompresif (Isıtmalı) çektirmedir.
Isıl Fiksaj (Termofiksaj): Bu işlem sentetik liflerin ısı ile çekmelerini
önlemek için yapılan stabilizasyon işlemidir.
Kimyasal İşlemler: Kimyasal maddelerin kumaşa aplikasyonunu içeren
işlemler olarak tanımlanabilirler. Kimyasal maddeler su iticilik veya güç
tutuşurluk gibi çeşitli fonksiyonları sağlayabilir, ya da kumaş tutumunu
modifiye etmek için kullanılabilirler.
Yüzey Kaplama: Teknik tekstil üretiminin en önemli kısmıdır. Teknik
tekstillerin üretiminde kullanılan kaplamalar, alt tabakanın yüzeyine
kaplanabilen viskoz sıvı formundaki ürünler ile sınırlıdır. Kaplama işlemini
kurutma veya sertleştirme işlemleri izler.
Kaplama yönteminin esasını, büyük çoğunlukla, alınan flotte miktarını
ayarlayacak bir çift sıkma silindirinin bulunduğu emdirme teknelerinde
emdirme, ardından kuru sıcak hava ortamında ve genellikle ramözde sabit
ende kurutma oluşturmaktadır. Ancak kaplamanın kumaşın tek yüzüne
yapılması gerektiğinde, kumaşın tamamen kaplama flottesi içerisine
daldırılması mümkün olmayıp, bunun için başka teknikler geliştirilmiştir. Bu
amaçlar için aktarma silindirleri, rakle ile kaplama, gravur kaplama, rotasyon
şablonu ile kaplama, sıcak eriyikle kaplama veya transfer kaplama yöntemleri
uygulanmaktadır.
Kaplama yönteminin en yaygın olarak görüldüğü teknik tekstil ürünleri
telalardır. Telalar yapışkan bir kaplama malzemesi ile kaplanmış kumaşlardır
ve basıncın etkisi ile bir diğer kumaşa yapıştırılırlar [4].
43
43
Şekil 29. Teknik tekstiller malzeme, proses ve ürünleri [4]
44
44
7. KOMPOZİT MALZEMELER
Birbirine karışmayan iki veya daha fazla katının bileşimiyle oluşan katı
malzemelere "kompozit malzeme" denir. Doğadaki malzemelerin çoğu
"kompozit" olarak adlandırılan bileşik yapılı maddelerden oluşur. Bu karışımın
özelliği, kendini oluşturan maddelerin özelliklerinden çok daha üstündür.
Şekil 30. Kompozit Yapılar
Kompozitler, özellikle polimer kompozitler yüksek mukavemet, boyut ve
termal kararlılık, sertlik, aşınmaya karşı dayanıklılık gibi özellikleriyle pek çok
avantajlar sunarlar. Ayrıca kompozit malzemeler dayanıklılık ve sertlik
yönünden metallerle yarışabilecek olmasının yanında çok da hafiftirler.
Kompozit malzemelerin üç ana elemanı bulunmaktadır. Bunlar:
1. Matriks: Termoset veya termoplastik polimer malzeme olarak sürekli fazı
oluşturur. Termosetler grubunda ağırlıklı olarak poliyesterler kullanılır. Bunun
yanı sıra vinil ester /bisfenol, epoksi reçine ve fenolik reçinelerin kullanımı da
giderek yaygınlaşmaktadır. Termoplastik grubunda yaygın olarak poliamid ve
polipropilen kullanımını görmekteyiz (yaklaşık % 68.3), bunların yanı sıra
hibrid formda polietilen ve polibutilen tereftalat, polietereterketon ve
polietersulfon kullanımı da dikkat çekmektedir.
2. Takviye: Aramid, karbon, grafit, boron, silisyum karbür (SiC), alümina, cam
ve polietilen malzemelerin kısa veya uzun devamlı elyaf formunda kullanıldığı
ve matriksi yaklaşık % 60 hacim oranında pekiştirici işlevi olan malzemelerdir.
3. Katkılar: Dolgular, kimyasallar ve diğer katkılar matrikse niteliklerine göre
özelliklerin geliştirilmesi amacıyla ilave edilirler.
45
45
Şekil 31. Kompozit Malzeme Elemanları [14]
Teknik uygulamalarda metallerin önemli yeri varken, kompozit malzemeler,
düşük yoğunlukları, düşük üretim kayıpları ve kolay şekil alabilme kabiliyetleri
nedenleri ile cazip hale gelmiştir. Kompozit malzemeler, sağladıkları avantajlar
ve uygulama alanlarındaki çeşitlilik dolayısı ile bugün tekstil dünyasında
önemli bir yer işgal etmektedir. Kompozit yapıda bağ oluşturmanın neredeyse
sonsuz bir konfigürasyonda ortaya çıkarabilme imkanı, bu konuda yeni
araştırmalara ve gelişmelere yol açmıştır.
Polimerik tekstil kompozit malzemeleri, uçak-uzay, savunma, yapı-inşaat,
tüketim mallarında, korozyon dayanımı gerektiren uygulamalarda, elektrikelektronik, denizcilik, kara taşıtlarında ve özel amaçlı uygulamalarda
kullanılmaktadır. Özellikle otomotiv sektöründe giderek artan ve % 6’ya
yaklaşan bir uygulama artış hızı görülmektedir.
Ülkemizde kompozit malzeme üretimi gelişme potansiyeli yüksek bir alan
haline gelmektedir. Özellikle tekstil sektöründeki arayışlar bu amaç için önemli
bir potansiyel teşkil etmekte ve güçlü tekstil kuruluşlarının teknik, işlevsel
tekstil alanlarındaki arayışlarına kompozit teknolojileri de katılmışa
benzemektedir.
Özellikle gelişen otomotiv sektöründeki fırsatlar, kompozit malzemelerde
büyük ölçekli bir sektör yaratılabilir ve bu alanda ülkemiz dünya liderliğine
soyunabilir. Ayrıca ülkemiz açısından Savunma büyük bir itici güç olarak Ar-ge’
den başlayan dinamikleriyle bu alanda önemli açılımlara yol açacaktır [16].
46
46
8.
TEKNİK TEKSTİLLERE UYGULANAN TESTLER
Teknik tekstillerin kullanım alanlarının çok geniş bir platforma yayılması, her
bir kullanım özelliğinin tespit edilme ihtiyacını da beraberinde getirmiştir.
Üretilen malzemenin istenen özelliklerde olup olmadığının laboratuvar
koşullarında test edilmesi gerekir. Aksi takdirde kullanım aşamasında ortaya
çıkan sorunların giderilmesi maddi zararın yanında zaman israfına da neden
olur. Teknik tekstillerden beklenen özelliklerin konvansiyonel tekstillerden
beklenen özelliklerden farklı olması nedeniyle farklı test yöntemleri gereklidir.
Bu ise farklı cihaz ve ekipman gerektirir. Teknik tekstillerin özelliklerinin test
edilmesi konvansiyonel tekstillere göre zor ve uzun süre alan çalışmalardır.
Örneğin; yol yapımında kullanılan ayırma veya drenaj gibi teknik tekstil
malzemesinin
mukavemet
özellikleri
tespiti,
ortam
şartlarının
ayarlanmasındaki zorluk ve malzemeden uzun süreli dayanım istenmesi
nedeniyle zordur.
Teknik tekstil testlerine fonksiyon özelliklerinin ölçülmesi de eklenmelidir.
Bilindiği gibi teknik tekstiller belirli bir amaca göre üretilirler ve bu amaç ise
onun fonksiyonudur. Anti-bakteriyel bir kumaş üretilmiş ise bu kumaşın antibakteriyel fonksiyonu olup olmadığı, yanması geciktirilmiş bir kumaş üretilmiş
ise bunun bu fonksiyonu olup olmadığının belirlenmesi gerekir. Aynı zamanda
teknik amaçlı kumaşlar, üretim amacına yönelik fonksiyonu sağlarken konfor
özelliklerini de optimum noktada sağlaması gerekir ki bu açıdan da her teknik
tekstile konfor testlerinin de uygulanması gerekir [13].
Uluslararası her türlü üründe bir takım standartları takip etmek
gerekmektedir. Teknik tekstil ürünlerinde de hem ülkemizde hem de dünyada
çeşitli standartlar mevcuttur ve standardizasyon konusunda çalışan ulusal ve
uluslarası kurumlarından bir kısmı şunlardır: ASTM, AATCC, BSI, ISO, CEN, DIN,
JSI, IWTO. ASTM ve diğer tekstil standardizasyon kurumlarına göre tekstil
testleri için standart atmosfer koşulları ‘ %65 ±2% ‘ nispi nem ve ’ 20 ° C ± 2 ° C
sıcaklıktır [6].
47
47
Tablo 3. Başlıca Teknik Tekstil Testleri [6]
Liflere Uygulanan Testler
İplik Testleri
Kumaş Testleri
1. Lif Tanımlama Testleri
2. Lif ölçülerini
tanımlama
2.1. Lif uzunluğu
2.2. Lif genişliği
a) Ağırlık yöntemi
b) Vibrasyon yöntemi
1. Lineer yoğunluk
2. Büküm
3. Düzgünsüzlük
4. Mukavemet
5. Uzama
1. Sıklık
2. Gramaj
3. Kalınlık
5. Hava geçirgenliği
6. S geçirgenliği
7. Kumaş abrazyonu
8. Isıl geçirgenlik
9. Yanmazlık
10. Renk haslığı
11. Mekanik özellikler
Teknik Tekstiller İçin Uygulanan Standartladan Bazıları
Test Standardı
ASTM E2180
AATCC 30 Part 3
UNE-EN
14501:2006
Standard 74-1988
UNE-EN ISO
10534-2:2002
NFPA 701
EN 31092.
Adı
Standard Test Method for Determining Antimicrobial Activity
in Polymeric or Hydrophobic Materials.
Antifungal Test for Fabrics and Foam
Blinds and shutters - Thermal and visual comfort Performance characteristics and classification.
Method of Measuring Solar-Optical Properties of Materials
Acoustics - Determination of sound absorption coefficient
and impedance in impedances tubes - Part 2: Transferfunction method. (ISO 10534-2:1998).
Standard Methods of Fire Tests for Flame Propagation of
Textiles and Films.
Thermal insulation test (Rct value).
3M Test Method II Water repellency
EN 20811
Water column tests
AS/NZS 4399
UPF (UV) protection
48
48
9.
DÜNYA’ DA VE TÜRKİYE’ DE TEKNİK TEKSTİLLERİN YERİ VE ÖNEMİ
9.1.
Türkiye Teknik Tekstil İhracatı
Tablo 2. Başlıca Teknik Tekstil Ürünleri İhracatı (1000 ABD $) [7]
GTİP
Ürün Adı
2012
2013
5603
Dokunmamış Mensucat
272.294
630532
Ambalaj için Torba ve
Çuval (Sentetik Suni)
256.501
5902
Naylon,Poliamid,Poliester
vb. Esaslı Mensucat (Kord
Bezi)
158.900
9.2.
2013/12
Değişim
(%)
2013
Pay
(%)
308.122
13,2
17,6
276.870
7,9
15,8
150.604
-5,2
8,6
Türkiye Teknik Tekstil İthalatı
Tablo 3. Başlıca Teknik Tekstil Ürünleri İthalatı (1000 ABD $) [7]
GTİP
Ürün Adı
2012
2013
2013/12
Değişim (%)
2013
Pay (%)
5603
Dokunmamış
Mensucat
236.415
268.295
13,0
16,0
6210
Plastik, Kauçuk
Sıvanmış,
Emdirilmiş
Elyaftan Hazi
172.285
211.565
22,8
12,6
5903
Plastik Emdirilmiş,
Sıvanmış,
Kaplanmış
Mensucat
164.289
184.759
12,5
11,0
49
49
9.3.
Dünya Teknik Tekstil İhracatı
Teknik tekstil üretimi, geleneksel tekstil ve hazır giyim üretimine göre daha
fazla arge ve sermaye gerektirmesi vb. sebeplerden dolayı az gelişmiş veya
gelişmekte olan ülkelerdki üretim payı henüz düşük seviyelerdedir. Bunun
yanı sıra Japonya ve ABD gibi ülkelerde teknik tekstil üretimi, geleneksel
tekstil ve hazır giyim üretimini geçmektedir. Dünya 2012 teknik tekstil ihracat
rakamlarına bakıldığından da ilk 3 sırada Çin, Almanya ve ABD’ nin yer aldığı
görülmektedir. Türkiye ise bu sıralamada 1,4 pay ile 19. Sıradadır.
Tablo 4. Ülkeler Bazında Teknik Tekstil İhracatı (1000 ABD $) [7]
Ülke
2011
2012
2012/11
Değişim (%)
2012 Pay
(%)
1.
Çin
26.416.783
25.695.153
-2,9
23,5
2.
Almanya
10.838.733
10.110.419
-6,7
9,2
3.
ABD
8.983.009
9.648.835
7,4
8,8
9.4.
Dünya Teknik Tekstil İthalatı
Dünya 2012 teknik tekstil ithalat rakamlarına bakıldığında tıpkı ihracat
rakamlarında olduğu gibi ilk sırada ABD, Almanya ve Çin bulunmaktadır.
Ancak ithalat sıralamasında Çin ve ABD’ nin yer değiştirerek 13,1 pay ile ABD’
nin birinci sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye ise bu sıralamada 1,6’ lık
pay ile 18. Sıradadır.
Tablo 5. Ülkesel Bazda Teknik Tekstil İthalatı (1000 ABD $) [7]
Ülke
2011
2012
2012/11
Değişim (%)
2012 Pay
(%)
1.
ABD
12.487.906
13.133.933
5,2
13,1
2.
Almanya
9.030.021
8.162.273
-9,6
8,1
3.
Çin
5.606.860
5.513.259
-1,7
5,5
50
50
Ürün Bazında Dünya Teknik Tekstil İthalatı
Dünya’ da en fazla ithal edilen teknik tekstil ürünleri incelendiğinde ilk 3’ te
sırasıyla dokunmamış mensucat, cam lifler, cam yünü ve mamulleri-iplik,
dokuma vb ile plastik emdirilmiş, sıvanmamış, kaplanmış mensucat
ürünlerinin yer aldığı görülmektedir.
Tablo 6. Başlıca Dünya Teknik Tekstil Ürünleri İthalatı (1000 ABD $) [7]
Ürün
Kodu
Ürün Adı
2012
2012/11
Değişim (%)
2012 Pay
(%)
5603
Dokunmamış
Mensucat
(Emdirilmiş)
12.340.122
-1,7
12,3
7019
Cam Lifleri, Cam
Yünü ve Mamulleriİplik, Dokuma vb.
10.841.090
-4,2
10,8
5903
Plastik Emdirilmiş,
Sıvanmış, Kaplanmış
Mensucat
9.644.935
5,0
9,6
51
51
9.5.
Teknik Tekstiller Üzerine Geleceğe Dair Öngörüler
Teknik tekstil üzerine 2017 yılına kadar yapılan öngörülerde küresel pazarın
büyümeye devam edeceği bildirilmektedir. Bu aşamada gelişen teknoloji,
teknik tekstil sektörünün büyümesinde en büyük desteklerden biridir. Bu
büyüme aynı zamanda lif, makine ve ürün üreticileri için de önemli bir
fırsattır. Tablo 7’de teknik tekstiller konusunda söz sahibi belli başlı
ülkelerdeki ürün dağılımlarının geçmişteki durumu ile geleceğe dair öngörüleri
bulunmaktadır. Tablo ayrıntılı olarak incelendiğinde belirli ürünlerde ciddi
artış beklenirken bir kısmında da düşüşler yaşanacağı öngörülmektedir.
Buradan da trendlerin zamanla değişeceği ve çeşiti ihtiyaçlar ya da ilişkili
sektörlerdeki
gelişmeler
nedeniyle
farklı
ürünlere
yönelineceği
anlaşılmaktadır.
Tablo 7’ de Avrupa verilerine bakıldığında; 2017 yılında lif tüketiminin
yarısından fazlasının teknik tekstil ürünlerine harcanması bekleniyor. Dokusuz
yüzeylerde 2012-2013 gerçekleşen rakamlarına göre özellikle medikal ve
hijyenik ürünlerde %5 seviyesinde büyüme gözlenmiş, bu büyümede en büyük
payı ise ıslak mendiller almıştır. Bir yandan bu artışlar görülürken hazır giyim
sektöründe yaşanan sıkıntı ve çöküşlerden dolayı tela, ayakkabı kumaşları ve
dikiş ipliklerinde yüzde 3 seviyelerinde düşüşler saptanmıştır. Otomotiv
tekstilleri ise en fazla büyümenin gerçekleştiği diğer bir sektördür. Özellikle
araç lastiklerinde kullanılan kord bezi ve güvenlik tedbirlerinde alınan
önlemlerin artmasıyla birlikte hava yastıklarında kullanılan dokuma
kumaşların üretimi gün geçtikçe artmış ve artmaya devam edecektir.
Türkiye verilerine bakacak olursak; Avrupa’da olduğu gibi otomotiv sektörü ve
dokusuz yüzeylerde artışlar görülmektedir. 2010-2017 yılları arasında araç
lastiklerinde kullanılan kord bezi üretiminin her yıl %4 seviyelerinde artması
bekleniyor. Dokuma ve örgü kumaşlar %2-3 arasında artış gösterirken hava
yastıklarında kullanılan dokuma kumaşlarda %4-6 seviyelerine kadar büyüme
beklenmektedir. Endüstriyel dokusuz yüzey üretiminde ise yine en fazla
büyüme yılda %6 ile medikal ve hijyenik ürünlere aittir. Türkiye’de inşaat
tekstillerinde ise %4 civarında artış beklenmektedir.
52
52
Tablo 7. Teknik tekstil ürünlerinde tüketilen lif miktarlarındaki min. artış
oranları (2013 – 2017)( yıllık yüzde değerleri)[1]
Kaynak: CIRFS
53
53
Ülkelerin gelişim oranları karşılaştırıldığında; 2013 yılında otomotiv
sektöründe hava yastığı kumaşı üretiminde %10, ıslak mendillerde %8, inşaat
teknik tekstilleri üretiminde %7, medikal ve hijyenik ürünlerde %7 ve
filtrasyon malzemelerinde %6 ile Çin başı çekerken, otomotiv iç yapı
kumaşlarında %10’luk büyüme ile Hindistan ilk sırayı almaktadır. Dikiş iplikleri,
ayakkabı kumaşları ve hazır giyim telalarının üretiminde ise hemen hemen
tüm bölgelerde azalmalar meydana gelmiştir.
Rusya, otomotiv sektöründe kullanılan teknik tekstillerin üretimi konusunda
hız kazanmaktadır. 2009 yılında yaşanan sıkıntıların ardından motorlu araçlar
konusundaki üretimini artırmış ve 2010 yılında 1,4 milyon adede ulaştırmıştır.
Bunun 1,2 milyonluk kısmı otomobillere ait olduğundan otomotiv teknik
tekstillerindeki artış da kaçınılmazdır. 2017 yılı için yapılan öngörüler arasında
Rusya’nın motorlu araç üretiminin 2 milyona çıkması bekleniyor. Otomotiv
tekstilleri dışında endüstriyel dokusuz yüzey üretimi de hızla artmaktadır.
Özellikle tüm dünyada artması beklenen medikal ve hijyenik ürünler ile ıslak
mendiller başı çekecektir.
Çin, 2017 yılına kadar yapılan öngörülerde yüksek min. büyüme oranları
göstermesi beklenen ülkelerden biridir. Her yıl ıslak mendillerde %8, medikal
ve hijyenik ürünlerde %6, araç koltuk kılıflarında %6 büyüme beklenirken
inşaat tekstilleri, filtreler ve ayakkabı kumaşı üretimlerinde de yüksek büyüme
oranları öngörülmektedir. Bunların yanı sıra otomotiv sektöründe beklenen
gelişmeler ile hava yastığı kumaşları, otomobil dokuma ve örgü kumaşları,
araç lastiği kord bezi üretimlerinde de her yıl %6-8 seviyelerinde artış
bekleniyor. Bu üretim artışlarının yanı sıra Çin’in branda ve dikiş ipliği
pazarında ise fırsatların artacağı tahmin ediliyor.
Japonya teknik tekstil üretiminde kullanılan lif miktarındaki artış oranı Çin’e
göre daha az olmakla birlikte medikal ve hijyenik ürünler ile filtrelerde yılda
%3, ıslak mendil ve elektrik-elektronik uygulamalarında %2 seviyelerinde
büyüme beklenmektedir. Kore ve Tayvan’da da Japonya’ya benzer değerler
öngörülüyor, bu ülkelerde kapasite fazlası ve talep eksikliği kaynaklı
sebeplerden dolayı üretim artışlarında yüksek değerler beklenmemektedir [1].
54
54
9.6.
Teknik Tekstil Üretiminde Rekabet
Teknik tekstil küresel pazarının genişleyeceği aşikardır, bu sebeple de hem
gelişmiş hem de gelişmekte olan ülke üreticileri bu pazardan pay alabilmek
için rekabet içindedirler. Pazardaki büyümenin ise düşük maliyetlerden dolayı
en çok Asya ve gelişmekte olan ülkelerde olacağı öngörülüyor. Bu ülkeler
BRICS olarak anılan Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika
Cumhuriyeti’dir. Bu ülkeler daha çok temel hijyen ürünleri, jeotekstiller ya da
ayakkabı kumaşları gibi üretimi kolay ve hem yerel hem de dünya pazarında
ilgi görecek ürünlere yönelmektedirler.
Gelişmekte olan ülkelerin gelişen altyapılarıyla birlikte jeotekstiller, tarım ve
inşaat uygulamalarında kullanılan teknik tekstillerde de artışlar meydana
gelmektedir. Gelişmekte olan ülkelerin teknik tekstil ürünlerine yönelik talep
artışları gelişmiş ülkeler için ihracat fırsatlarını da artırmaktadır. Buna bağlı
olarak düşük maliyetler ve pazara yakınlık imkanlarından dolayı gelişmiş ülke
üreticilerinin bir kısmı üretim yerlerini de taşımaktadırlar.
Çekilmemiş, lif halindeki ürün teknolojisi (unspun technology) diğer teknik
tekstillere göre nispeten daha kolay olmakla beraber dünya genelinde de
kabul görmektedir. Bu sebepten günümüze kadar gelişmiş ülkelerin elinde
olan bu ürünlerin üretiminin %90’ının gelişmekte olan ülkelere kayması
öngörülmektedir.
Gelişmiş ülkelerin teknik tekstiller ile ilgili en önemli konularından bir tanesi,
yerinde üretimdir. Özellikle Amerika ve Avrupa otomotiv üreticileri, ucuz iş
gücü ve trendi yakalamak için gelişmekte olan ülkelere çeşitli yatırımlar
yapmaktadırlar. Lif üreticileri de onlara olan yakınlıklarını koruyabilmek için
aynı yola başvurmaktadırlar. Örneğin; Invista (Amerika) ve Polyamid High
Performance (Almanya) – Hava yastıklarında kullanılan polyamid endüstriyel
filament iplik üretimi konusunda Dünya’da birincidir. – Çin’de yatırımlar
yapmışlardır. Bu yatırımların yanısıra, dengeyi korumak amacıyla gelişmiş
ülkelerdeki tesislerini de korumaktadırlar.
55
55
9.7.
Gelecekteki Stratejilere Dair Öneriler
Gelişmiş ekonomiler tutarlı süren stratejileri benimserler. Teknik tekstiller
sektöründe de gelişmiş ekonomiler, sektörün küresel pazarda öneminin
sürebilmesi için uygun stratejileri benimsemek zorundadırlar. Bu alanda
unutulmaması gereken en önemli nokta gücün nitelikli ürünlerde olduğudur.
Teknolojinin hızla geliştiği günümüzde bu gelişimden diğer sektörler de
mutlaka etkilenmekte ve beraberinde gelişmek zorundadırlar. Temel tekstil
ürünlerinin üretimi bir yandan devam ederken, rekabeti sürdürebilmek adına
gelişmiş ülkeler enerjilerinin büyük çoğunluğunu teknik tekstil üretimine
yöneltmektedirler.
Gelişen teknolojiyle birlikte üretim yöntemlerinin gelişmesinin yanı sıra
fonksiyonel ham madde çeşitliliği de artmaktadır. Örnek olarak; ev tekstili
sektöründe, antibakteriyel lifler ve spacer kumaşlar döşemeliklerin hijyen ve
konforunu geliştirmek için kullanılmakta, ulaşım sektöründe; azaltılmış ağırlık
ve artırılmış mukavemet değerleri ile sıcaklığa karşı daha hassas olmaları
nedeniyle karbon lif takviyeli plastikler kullanılmakta, yapı sektöründe; köprü
kirişlerinde lif takviyeli betonlar ile toprak takviyesi ve doldurma arazilerde
geotekstiller, ekoloji alanında ise yer altı sulama sistemlerinde tekstil ürünleri
kullanılmaktadır.
Özel nitelikli ürünlerin üretimi diğer tekstil ürünlere göre daha fazla yatırım ve
işgücü maliyeti gerektirebilmektedir. Bu sebeple de özellikle otomobil
sektöründeki bazı büyük firmalar üretim sahalarını deniz aşırı ülkelere
taşımaktadırlar. Gelişmiş ülkelerin bu taşınma girişimlerinin yanında Uzak
Doğu ülkelerinin kendi mevcut kaynakları ile bu alanda gelişmeye başladıkları
ve önümüzdeki birkaç sene içerisinde ciddi gelişimler gösterecekleri de
unutulmamalıdır [1].
56
56
9.8.
Teknik Tekstiller ile Çevre
Çevresel ve ekolojik konuların, teknik tekstil sektöründeki gelişmeleri artan
bir biçimde etkilemesi beklenmektedir. Lif ve tek kullanımlık teknik ürün
üreticilerinin çevresel ve ekolojik kaygılara karşı sorumlulukları diğer alanlarla
kıyaslandığında daha fazladır, bu sebepten de bu üreticilerin dikkate alması
gereken kriterler çok daha fazladır. Çevreyi korumak adına, sektörün
gelişmesinin yanı sıra ekolojik çözümlerin de artış göstermesi gerekmektedir.
Bir kısım çözüm örneği aşağıda sunulmuştur:

Polyester lifleri için, çözeltide boyama uygulamasında artış
görülmektedir. Çözeltiden boyanmış liflerin faydalarından biri; iplik,
kumaş veya nihai ürünün boyanmış olarak elde edilebilmesi, diğeri ise
üretim maliyetlerinin azaltılmış olmasıdır. Bir başka faydası ise liflerin
çözeltide boyanma işlemi ile enerji tüketiminde kazanç ve atık suda
azalma sağlanmaktadır.

Çevreyi kirletme yönünde etkisi düşük üretim proseslerinden birine sahip
olan, lyocell liflerinin kullanımında artış beklenmektedir. Lyocell lifleri
hijyenik, tıbbi, filtrasyon ve kaplama kullanımları için oldukça uygundur.
Akrilik homopolimerlerinin filtrasyon ürünlerinde kullanımının artması
beklenmektedir.


Teknolojik üretim aşamalarında, suyla karıştırma (hydroentangling)
teknolojisindeki gelişmeler, üretimlerin binder, başka bir deyişle kimyasal,
kullanımı olmaksızın yapılabilmesine olanak vermektedir.

Birçok firma, tek kullanımlık bebek bezi gibi, biyobozunur ürünlerin
yapımına önem vermeye başlamaktadır.
57
57

Avrupa’ daki otomotiv geri dönüşüm mevzuatına göre gelecek yıllarda, bir
otomobilin %95’ inin geri dönüştürülebilir olması gerekecektir. Geri
dönüştürülebilir kısımların ise %85’ i tekrar kullanılabilir olması
gerekmektedir. Avrupa’ da imal edilen bir otomobilin yaklaşık 21 kg’ lık
kısmı tekstil ürünleridir. Dolayısıyla bu mevzuat ile beraber buradaki
teknik tekstil ürünlerinin geri dönüştürülebilir olması gerekecektir.

Ürün imhası da önemli hususlardan birisidir. Günümüzde, %50’ den fazla
teknik tekstil ürünü “tek kullanımlık” olarak sınıflandırılmaktadır. Bununla
beraber, ürünlerin imhasının çevre üzerine güçlü bir etkisi de mevcuttur.
Üreticiler, özellikle ısı ve enerji geri kazanımıyla çöp yakma gibi, çevresel
ve ekonomik olarak sürdürülebilir bir yolla katı atıkların yönetilmesini
emniyete almak için artan bir baskıyla yüzleşeceklerdir. Buna ilave olarak,
daha kolay imha edilebilen ürünler üretmek için de ayrıca bir baskı
gerçekleşmesi beklenmektedir [1].
9.9.
Teknolojik Değişim
Teknolojik değişim, teknik tekstiller ve tekstil ürünleri için küresel pazarın
gelecek gelişiminde önemli bir rol oynayacaktır. Pazar trendlerindeki
yönelimler, ürün inovasyonu ve makine teknolojisindeki gelişmeleri önemli
ölçüde etkileyecektir.
Günümüzde perakendeciler arasında, daha yüksek performanslı kumaşlar için
talep artarken, dolaylı yoldan yüksek performanslı lif ve iplik gereksinimi de
artmaktadır.
Gelecekte, lif üreticileri için asıl odak nokta, ince lifler ve yüksek mukavemetli
lifler olacaktır. Ek olarak, yeni lif varyansları ve yeni polimerler, karbonsuzluk
doğrultusunda hareket etmek için geliştirilmeye devam edecektir. Makine
üreticileri için, çevresel kaygılar dikkate alınarak geliştirilen üretim
proseslerinin ciddi avantajlar sunacağı beklenmektedir [1].
58
58
9.10.
Teknik Tekstil Üretimine Geçişte Firmaların Göz Önünde
Bulundurması Gereken Hususlar
Nüfus istatistiklerine göre gereksinimler: Firma üreteceği ürünü belirlerken
sunacağı pazarın yeterince geniş ve mevcut gelirin elverişli olup olmadığını
analiz etmelidir.
Ekonomik gelişim: Ekonomik gelişim tüketicinin satın alma gücüne ve
endüstriyel ürünlerin artışına destek verecek yeterlilikte olmalıdır.
Gelişmiş altyapı: Firma altyapısı, teknoloji bazlı bir endüstriyi
destekleyebilecek seviyede gelişmiş olmalıdır. Yetenekli işgücü seviyesi ve
lojistik olanakları belli bir seviyenin üstünde olmalıdır.
Uygun iş çevresi: İş çevresi yatırım için uygun ve politik açıdan stabil olmalıdır.
Bunun yanında minimal yerel kısıtlamalar, uygun bir kanuni sistem, yeterli
finansal servisler ve birtakım devlet destekleri bu geçiş sürecinde etkili
olabilmektedir.
Hammadde erişimi: Hammadde bulunabilirliği ve erişimi rahat ve sorunsuz
olacağı garanti edilmelidir.
Pazar gelişimi: Ülke ve Dünya pazarı analiz edilerek üretilecek ürüne en
uygunu belirlenmelidir. Bununla birlikte bölgesel olarak yatırım imkanları
değerlendirilmeli ve en uygun alan belirlenmelidir.
Teknoloji: Üretilecek ürüne yönelik optimum teknolojik imkanlar sağlanabilir
olmalı. Teknoloji belirlenirken geleceğe yönelik uzun vadeli planlar, büyüme
hızı vs. dikkate alınmalıdır.
Çevresel ve ekonomik standartlar: Ülkenin mevcut standartları göz önünde
bulundurulurken ürünün sunulacağı Pazar ülkesi standartları da göz ardı
edilmemeli, ürünün gerek görülen tüm standartlara uyması sağlanmalıdır.
(Avrupa Birliği ve USA standartları karşılaştırıldığında USA standartlarının daha
ağır gereklilikler öngörmektedir.) Özellikle REACH Tüzüğü önemsenmelidir.
59
59
9.11.
Teknik Tekstil Fuarlarından Öne Çıkanlar
Techtextile Fuarı:
İki yılda bir Frankfurt’ ta düzenlenen Techtextile Fuarı, teknik tekstil
sektörünün en önemli organizasyonlarından biridir. Bugüne kadar fuar teknik
tekstil ürünleri, makineler, aksesuarlar, elyaflar vb. sergileyerek akademik
çevreden ve sektörden pek çok ziyaretçiyi ağırlamıştır. Techtextile 2009
Frankfurt Fuarı’ na 43 ülkeden 1201 firma, Techtextile 2011 Frankfurt Fuarı’
na 50 ülkeden 1207 firma, Techtextile 2013 Frankfurt Fuarı’ na 56 ülkeden
1652 firma ve 5 Türk ziyaretçi katılım sağlamıştır.[2, 3, 15]
ITMA-Uluslararası Tekstil Makineleri Fuarı:
ITMA-Uluslararası Tekstil Makineleri Fuarı her dört
yılda bir düzenlenen adından da anlaşılacağı gibi
tekstil makinelerinin, tekstil test cihazlarının ve
aksesuarlarının sergilendiği bir organizasyondur.
Çok sayıda ülkeden fuara katılanların ilgiyle takip
ettiği ITMA 2007’ de 41 ülkeden 1451 firma, ITMA
2011’ de 45 ülkeden 1350 firma yer almıştır. [2, 3,
15]
60
60
JEC Composites:
JEC, 100 değişik ülkeden 250.000
profesyonel ile Avrupa’ daki ve
Dünya’ daki en büyük kompozit
endüstrisi
organizasyonudur.
Bilgi hizmetleri kadar iyi bir şekilde küresel ve yerel iş ağlarını sağlayarak
kompozit pazarını sunar, tanıtımını yapar ve yayar. JEC, kompozit
profesyonellerini temel etkinlikler, teknik ve teknolojik gelişmeler, yeni
ürünler ve uygulamalar hakkında bilgilendirir. Ham madde üreticileri,
prosesçiler, distribütörler, makine ve yazılım üreticileri, enstitüler,
akademisyenler, araştırmacılar ve tüketicilerin iletişim sağlamasına olanak
sağlamayı misyon edinmiştir. JEC Composites 2013 yılında Türk katılımcı sayısı
26 iken, JEC Composites 2014 yılında Türk katılımcı sayısı 28’ e çıkmıştır. [2, 3,
15]
9.12.
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
j)
k)
l)
m)
n)
o)
p)
Teknik Tekstiller ile İlgili Önemli Linkler
http://www.innovationintextiles.com
http://technotex.gov.in
http://www.technical-textiles.net
http://www.technical-textile.com
http://www.texsite.info/
http://www.tekstilterbiye.com
http://www.textotex.com/
http://www.textileexchange.org
http://www.fibre2fashion.com
http://www.technicaltextile.net
http://www.tikp.co.uk/
http://www.textilesintelligence.com
http://www.ifth.org
http://www.textilestechniquesenfrance.com
http://textilelearner.blogspot.com.tr
http://www.technitex.org/
61
61
10. ‘TEKSTİL VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNDE ORTAK KURULUŞ:
BUTEKOM’ PROJESİ
10.1.
Proje Hakkında Ön Bilgi
Proje Adı: Tekstil ve Konfeksiyon Sektöründe Ortak Kuruluş: BUTEKOM
Destekleyen Kuruluş: Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı
Proje Yararlanıcısı: Uludağ Tekstil İhracatçıları Birliği
Proje Bütçesi: 532.680,00 TL
Destek Tutarı: 399.463,50 TL
Projenin Amaçları:
Genel Amaçlar: Bursa bölgesinde Tekstil ve Konfeksiyon Sektörlerinde
ürünlerde ve üretim süreçlerinde Ar-Ge, yenilikçilik ile genelde verimlilik,
özelde enerji verimliliği çalışmalarının hız kazanmasını destekleyecek
faaliyetler gerçekleştirmektir. Bu amaçla Tekstil ve Konfeksiyon Sektörlerinde
ürünlere ve teknolojiye katma değer sağlanarak, firmaların mevcut durumda
rekabet gücünün arttırılması ve uluslararası alanda yeni pazarlara girmesi
hedeflenmektedir.
Özel Amaçlar: 2008 yılında Tekstil Teknolojileri Çalışma Grubu’ nun belirlediği
karar doğrultusunda, ortak fayda sağlamak ve firmalarda Ar-Ge bilincini
geliştirmek için kurulmuş olan, faaliyetleri ile sektöre öncü Bursa Tekstil ve
Konfeksiyon Ar-Ge Merkezi (BUTEKOM) ’un mevcut çalışmalarını
güçlendirmek ve etkinliğini arttırmak amaçlı geliştirilmesine yönelik işbirliği
platformlarının arttırılması ve ihtisaslaşmış alt gruplarının (Teknik Tekstil ve
Sürdürülebilir) oluşturulması ve güçlendirilmesidir.
Projenin Temel Faaliyetleri: BUTEKOM 2008 yılından bu yana, sektörün
öncelikleri doğrultusunda birçok faaliyet gerçekleştirmiş ve/veya farklı
platformlarda sektörün sorunlarına yönelik toplantılara katılmıştır.
Gerçekleştirdiği bu çalışmalar neticesinde hem sektöre daha faydalı olmak
hem de kendi organizasyonun sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla üç temel
faaliyet konusunda gelişmeyi hedeflemektedir.
62
62
Sektöre Özel Veri Tabanı Oluşturmaya Yönelik
Portal Yazılımı ve Yönetimi
Teknik Tekstil Alt Grubunun Organizasyona
Dahil Edilmesi
Sürdürülebilir
Üretim
Güçlendirilmesi
Alt
Grubunun
1.
Sektöre Özel Veri Tabanı Oluşturmaya Yönelik Portal Yazılımı ve
Yönetimi: Mevcut Uzman Üye Grubu sisteminin temel alınarak Web
tabanlı işbirliği platformunun oluşturulması. Bu kapsamda bir portal
hazırlanması ve faaliyete geçirilmesi.
2.
Teknik Tekstil Alt Grubunun Organizasyona Dahil Edilmesi: İki yeni
personel istihdamının sağlanarak beraberinde 3 firmada teknik tekstil
üretimine geçiş amaçlı öncü çalışmaların yapılması ve iki personelin
uzmanlaşması, BUTEKOM personeli ve sektör çalışanlarının eğitim
alması.
3.
Sürdürülebilir Üretim Alt Grubunun Güçlendirilmesi: Mevcut yapılan
Yasam Döngüsü analizleri ve Temiz Üretim çalışmalarının
desteklenmesi amacıyla alt yapı hazırlıklarının yapılması (Çevre
Danışmanlığı Belgesi için başvuru yapılması).
63
63
Tablo 10. Ana Faaliyetlerin Genel Durumu
Portal Yazılımı ve Yönetimi
Amaçlar:
1.
2.
3.
4.
Oluşturulacak işbirliği platformda çok yönlü (sanayiakademisyen-arge merkezi-kamu) isbirliklerinin sağlanması
Uzman veri tabanının arttırılması
ARGE çalısması yapmak isteyen firmaların veri tabanının
olusturulması
ARGE proje önerileri veri tabanının oluşturulması (Bes yıldır
gerçekleştirilen UTIB ARGE PP mevcut proje önerilerinin (800
adet) firmalar tarafından ulaşılabilir bir alanda sunulması ve
ortaklık için bir alt yapı oluşturulması)
Sonuçlar:
1.
2.
3.
4.
www.butekom.org sayfası tamamen yenilenmiş, bir veri
portalına dönüşmüştür.
ARGE Proje Pazarında sunulan sektöre özel ARGE proje önerileri
(yaklaşık 1200 adet) kelime bazlı arama yapılarak, daha kolay
ulaşılır duruma gelmiştir.
Uzman veri tabanının artırılması için gerekli çalışmalar
gerçekleştirilmiştir.
Sektöre özel bilgilerin yer aldığı kütüphane, devlet destekleri,
patentler ve standartlar bölümleri güncellenmiştir.
5. BUTEKOM Akademi hayata geçirilmiştir.
64
64
Teknik Tekstil Alt Grubunun Organizasyona Dahil Edilmesi
Amaçlar:
1.
2.
3.
BUTEKOM bünyesinde iki personel istihdamı gerçeklestirilmesi
ve yetistirilmesi,
BUTEKOM’ da iki yeni ve iki mevcut 4 personelin 2 hafta teknik
tekstil egitimi alarak temel bilgi edinmeleri,
Teknik Tekstil çalısmalarında örnek teskil etmesi amacıyla 3
firmada (3 temel ürün grubunu ihtiva edecek sekilde, lif ve iplik,
kumas ve terbiye alanlarında) teknik tekstil ürününe geçisin
saglanması hedeflenmektedir.
Sonuçlar:
1.
2.
3.
BUTEKOM bünyesinde görev yapmak üzere 2 tekstil mühendisi
personel istihdam edilmiştir.
Proje kapsamında teknik tekstiller eğitimleri gerçekleştirilerek iki
yeni ve iki mevcut 4 personelin bilgilendirilmesi sağlanmıştır.
Model uygulama çalışmaları kapsamında lif-iplik, dokuma ve
terbiye alanlarında belirlenen 3 firmada teknik tekstile geçiş için
çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Dokuma firmasında bir, terbiye
firmasında iki ve lif-iplik firmasında üç adet olmak üzere toplam
6 adet TEKNİK TEKSTİL DÖNÜŞÜmü gerçekleştirilmiştir.
65
65
Sürdürülebilir Üretim Alt Grubunun Güçlendirilmesi
Amaçlar:
1.
2.
3.
4.
BUTEKOM’ un Çevre Danışmanı Belgesi için başvuru yapacak alt
yapıyı sağlaması
BUTEKOM bünyesinde bulunan bir personelin «Çevre Görevlisi»
belgesini alması
BUTEKOM bünyesine bir personel istihdamının sağlanması ve
yetiştirilmesi, personel için yeni bir analiz sistemi alınması
Yasam Döngüsü Analizlerinin daha etkin hale gelmesi için bazı
temel ölçüm aletlerinin tedarik edilmesi ve firmalar tarafından
ortak kullanıma açık olması
Sonuçlar:
1.
2.
3.
66
BUTEKOM bünyesinde bulunan bir personeli «Çevre Görevlisi»
eğitimi almıştır.
Proje kapsamında Çevre Görevlisi olarak Çevre Mühendisi
personel istihdam edilmiştir. Alınan yeni personel, “Tekstilde
Yasam Döngüsü Analizleri” konusunda uzmanlaşması için belirli
dönemlerde eğitim almıştır. Eğitimlerin kapsamı, yaşam
döngüsü değerlendirmesi hakkında genel bilgi ve satın alınan
programın uygulamalı olarak kullanımını içermektedir.
Yaşam Döngüsü Analiz Yazılım programı ile Güç ve Enerji Kalite
analizörü satın alınmıştır. Firmalara yapılan LCA hizmetlerinde
yaşanan ölçüm eksiklerinin önemli bir kısmı bu sayede
giderilmiştir
66
10.2.
Teknik Tekstil Alt Grubunun Organizasyona Dahil Edilmesi:
Genel Amaçlar:
Teknik tekstil eğitimlerinin gerçekleştirilmesi
Model Uygulama firmalarının belirlenmesi
Teknik Tekstil Geçişi için uygulamalar
Değerlendirme Raporları
Projenin bu adımında genel amaç; Bursa ve çevresindeki tekstil ve
konfeksiyon firmalarının verilecek eğitimler yardımı ile farkındalıklarının
artırılması ve ardından seçilen 3 firmada teknik tekstil ürünü üretimine geçişin
sağlanmasıdır. Bu amaç doğrultusunda, faaliyet planına uygun olarak
öncelikle, konusunda uzman kişilerin verdiği çeşitli teknik tekstil eğitimleri
düzenlenmiş
ve
duyuruların
ilgililere
ulaştırılması
sağlanmıştır.
Gerçekleştirilen eğitimler ve katılımcı sayıları aşağıdaki gibidir:
Tablo 8. Teknik Tekstil Eğitimleri
Eğitim Adı
Katılımcı
Sayısı
Eğitim
Süresi
Spor ve İnşaat Teknik Tekstilleri Eğitimi
99 kişi
2 saat
Ambalaj ve Endüstriyel Teknik Tekstilleri Eğitimi
31 kişi
2 saat
Tıbbi ve Ekolojik Teknik Tekstiller Eğitimi
36 kişi
2 saat
Tarım Tekstilleri ve Teknik İplikler Eğitimi
49 kişi
2 saat
Koruyucu ve Jeotekstiller Eğitimi
47 kişi
2 saat
Taşıt Tekstilleri ve Teknik Giysiler Eğitimi
54 kişi
2 saat
Koruyucu, Ekolojik Tekstiller ve Teknik İplikler Eğitimleri
15 kişi
3 saat
Proje kapsamında toplam '331 Kişi' ile
toplam '15 Saat' eğitim gerçekleştirilmiştir.
67
67
Verilen eğitimler ile birlikte ilgili firmaların teknik tekstiller konusunda
bilinçlendirilmesi ve üretim sahalarında yapabileceklerine dair öngörü
edinmeleri sağlanmıştır. Bu kazanımların ardından projemizde ‘ Model
Uygulama’ aşamasına gelinmiştir. Projedeki bu aşamanın esas amacı; seçilen
firmalarda mevcut durum üzerinden en uygun teknik tekstil ürününü
üretebilmek için know-how sağlanması ve üretim gerçekleştirilerek uygun
pazara sunulmasıdır. Bu amaç doğrultusunda yurtdışı menşeli, teknik tekstil
alanında oldukça tecrübeli bir danışmanlık firması ile anlaşılmış ve
uygulamalar süresince her ay gerçekleştirilen düzenli ziyaretler ile üretim,
ham madde, makine modifiskasyonu vb. gibi çeşitli alanlarda destek
alınmıştır.
Eğitimlerin ardından internet sitesi yolu ile ‘Model Uygulama’ çalışması için
çağrıya çıkılmış ve ilgili firmaların yine bu yolla başvuru yapması sağlanmıştır.
Gelen başvurular üzerinden firmalara gönderilen ‘Model Uygulama Firma
Anketi’ ile firmaların genel durumu, ürün ve pazarı, mevcut arge yeteneği ile
istekliliği gibi kriterler değerlendirilmiş ve puanlama sonucunda en uygun 3
firma belirlenmiştir.
Firmaların belirlenmesi ile beraber model uygulama çalışmalarının üretim
ayağı da başlamış bulunmaktadır. Çalışmalar 5 adımda planlanmış ve süreç
boyunca da bu adımlar takip edilmiştir.
68
68
10.3.
Model Uygulama Çalışma Sistemi Hakkında Genel Bilgiler
10.3.1. Proje Uygulamasında Kullanılan Tanımlar
Birinci Ürün: Model Uygulama firmasının üretmeyi düşündüğü üründür.
Alternatif Ürün: Model uygulama firmasının üretmek istediği ürüne benzer
nitelikte, mevcut makinelerle (veya küçük modifikasyonlarla) üretilebilecek
şekilde tavsiyede bulunulan üründür.
A ürünü: 1. Ziyarette gerçekleştirilecek görüşmeler sonucu, birinci ürün ve
alternatif ürünler arasından seçilerek üretimine karar verilen üründür.
B ürünü: Proje ürününün A planına göre üretimi sırasında karşılaşılan problem
sonucu B planı uygulanarak üretilecek üründür.
A Planı: Ürünün proje kapsamında, model uygulama firmasında üretilebilmesi
için belirlenen yol haritasıdır.
B Planı: A planı ile üretimine karar verilen proje ürünü için başlatılan
çalışmalar sırasında, daha önceden öngörülmemiş bir problem ile
karşılaşılması durumunda, mevcut yerden devam edilerek alternatif
ürünlerden birini ya da şartlara uygun ve model uygulama firmasının da kabul
edeceği ürünü (yedek proje ürününü) üretebilmek için izlenecek yol
haritasıdır.
Model Uygulama Firması: Başvuru yapan firmalardan doldurmaları istenen
‘Model Uygulama Anketi’ sonucuna göre lif-iplik, dokuma ve terbiye
alanlarından seçilen ilk 3 firmadan herbiridir.
Danışman Firma: Proje kapsamında model uygulama firmasının konvansiyonel
tekstil üretiminden teknik tekstil ürünü üretimine geçişinde know-how
desteği veren firmadır.
69
69
10.3.2. Model Uygulama Adımları
Model uygulama çalışmasının her bir adımında danışman firma personeli ile
birlikte model uygulama firmasına ziyaret gerçekleştirilir. Bu projede,
çalışmanın her ayına bir ziyaret denk gelecek şekilde 5 aylık bir program
yapılarak herbir ziyaretin 2-3 gün civarında gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir.
Ziyaret toplantıları danışman firma, model uygulama firması ve UTİBBUTEKOM’ dan en az birer personel ile gerçekleştirilir.
Ziyaretler başlamadan önce, model uygulama firmasının hangi alana yönelik
teknik tekstil ürünü üretmeyi düşündüğü danışman firma ile paylaşılarak
ziyarete hazırlıklı gelmeleri sağlanır. Danışman firmanın, model uygulama
firmasının üretmeyi düşündüğü ürün çeşitleri ve alternatifleri üzerine bir
sunum hazırlaması ve bunu ilk ziyarette sunması hedeflenir.
1. Adım:
Çalışmanın ilk ayında gerçekleştirilen bu ziyarette öncelikle danışman firma ile
model uygulama firmasının tanışması sağlanır. Her iki firmanın da kısa tanıtım
sunumları ile kendileri ve çalıştıkları alanlar hakkında kısa bilgiler vermeleri
beklenir.
Çalışmanın devamında Danışman Firma, Model Uygulama Firması’ nın
üretmeyi düşündüğü teknik tekstil ürünü, buna benzer nitelikteki çeşitli
ürünler, üretim yöntemleri ve sunulabilecek pazarlar konusundaki sunumlarını
gerçekleştirir. Sunumlar ile yapılan genel değerlendirmenin ardından firmanın
mevcut durumu makine ve proses adımları, kapasite, mekanik teçhizat, ölçüm
metodları, personel yetkinliği, kullanılan hammadde ve kimyasalların teknik
tekstil ürününe uygunluğu bakımından analiz edilir.
Model uygulama firma analizinin ardından danışman firmadan mevcut üretim
süreçlerine en uygun teknik tekstil ürünü konusunda önerilerde bulunması
beklenir. Bu ürün önerilerinin yanında üretim prosesi, gerekebilecek
modifikasyonlar ve sunulabilecek pazara dair de bilgilendirme yapılır.
70
70
Mevcut firma analizinin ardından danışman firmadan:
Eğer mümkünse, firmanın mevcut durumu ile üretilebilecek teknik tekstil
ürünü
Gerekiyor ise, minimum modifikasyon ile üretilebilecek teknik tekstil
ürünü
Firmanın üretmeyi düşündüğünü ürüne uygunluğu
Konularında bilgilendirme yapması beklenir. Bu bilgilendirmelerin ardından
karşılıklı görüşmeler sonucu:
A ürünü ve üretimi için gereken A planı
B ürünü ve üretimi için gereken B planı
Her iki ürün için de gerekli olacak testler
belirlenir. Bu üretimler için takip edilmesi gereken yol haritası belirlenip
öngörülen maliyetler üzerinden görüşülerek ilk ziyaret sona erdirilir.
A Planı
A Ürünü
B Planı
B Ürünü
Mevcut Durum
Analizi
2. Adım:
Uygulamanın 2.ziyaretine kadar model uygulama firmasının danışman
firmanın önerilerine uygun biçimde, karar verilen ürün için gerekli olan
hammadde, kimyasal ve modifikasyonları sağlamış olması beklenerek gerekli
ön çalışmaların tamamlanmasının ardından bu ziyarette pilot üretim
denemelerine
başlanması planlanır. Üretim denemeleri esnasında
oluşabilecek aksaklıkların çözümünde danışman firma önerilerde bulunarak
model uygulama firmasını yönlendirir. Üretim sonucu elde edilen numuneler
test edilmek üzere danışman firmaya gönderilir.
71
71
3. Adım:
Bu adımda 2. Ziyarette alınan numunelerin test sonuçları değerlendirilir.
Danışman firma tarafından sonuçlar doğrultusunda gerekli olabilecek
düzenlemeler konusunda bilgilendirme yapılarak aksiyon planı belirlenir.
Üretimine başlanan teknik tekstil ürününün sunulacağı pazara, pazarın
mevcut durumu ve oluşabilecek müşteri portföyüne dair bilgiler ile model
uygulama firmasının fikir edinmesi sağlanır.
4. Adım:
Üretimin genel durumu değerlendirilir, varsa iyileştirmeler konusunda model
uygulama firması bilgilendirilir. Genel giderler hesaplanarak gerçekleşen ve
gerçekleşmesi beklenen birim maliyetler karşılaştırılarak gerçekleşenin yüksek
çıkması durumunda alınabilecek aksiyonlara dair karşılıklı görüşmeler yapılır.
5. Adım:
Uygulamanın 5. Adımı kapanış niteliğindedir. Üretilen ürün ile pazardaki
benzerleri fiyat ve performans bakımından karşılaştırılarak üretilen ürünün
pazara sunulabileceği fiyata dair tavsiyelerde bulunulur.
Mevcut Durum Analizi
Üretim
Test Sonuçlarının Değerlendirilmesi
Birim fiyat ve uygun pazar
Teknik Tekstil Ürünü
72
72
Tablo 9. Model Uygulama Adımları Şematik Gösterimi
İŞLEM
AMAÇ
1.ADIM
Tanıtım Sunumları
Firmanın üretmek istediği
ürünler ve danışman
firma tavsiyeleri
Mevcut durum analizi
Mevcut pazar analizi
A ve B ürünleri tanımı
Laboratuvar Çalışması
İlk üretim denemeleri
2.ADIM
Problem tespiti
Üretimdeki aksaklıklara
çözüm önerileri
Test
Test Sonuç Raporları
3.ADIM
İyileştirme Çalışmalar
Pazar Analizi
4.ADIM
Üretim Değerlendirme
Maliyet Analizi
5.ADIM
Müşteri Analizi
Fiyat Analizi
Firma tecrübelerinin paylaşımı
Firmanın üretmek istediği ürünlere ve benzerlerine dair
danışman firma bilgilendirmesi
Mevcut makine ve üretim sahasının incelenmesi
Mevcut müşteri ve tedarikçiler hakkında bilgi edinilmesi
Proje kapsamında üretilecek ürünler ve planların
netleştirilmesi
Laboratuvarda numune hazırlanması ve üretime dair
öngörü edinilmesi
Üretim aşamasındaki işleyişin görülebilmesi, gerekli
görülen modifikasyonların devreye alınması
Üretimde görülebilecek problem ve sebeplerinin
belirlenmesi
Üretimde oluşabilecek problemlere yönelik çözümlerin
üretilmesi
Danışman firma bünyesinde gerekli testlerin
gerçekleştirilmesi
Test sonuçlarının değerlendirilmesi
Olumsuz test sonuçlarına yönelik üretimde yapılabilecek
iyileştirmelerin belirlenmesi
Ürünlerin sunulabileceği Pazar ve pazardaki rekabet
durumu üzerine bilgilendirme
Üretim son durumunun değerlendirilmesi
Genel giderlerin hesaplanarak ortalama birim maliyetin
belirlenmesi
Ürünün sunulacağı pazardaki uygun müşterilerin
belirlenmesi
Müşteriler gözönünde bulundurularak ürünün satış
fiyatının belirlenmesi
73
73
10.4.
Proje kapsamında Gerçekleştirilen Model Uygulama Süreci
Proje kapsamında belirlenen model uygulama firmaları lif-iplik, dokuma ve
terbiye alanlarında üretim yapmaktadırlar. Her bir alandaki firmada ziyaretler
ayrı ayrı gerçekleştirilmiş ve çalışmalar firmaya uygun şekilde yürütülmüştür.
10.4.1. Model Uygulama- TERBİYE
Terbiye alanındaki model uygulama çalışmaları
kaplama prosesi üzerine gerçekleştirilmiştir.
Mevcutta kaplama makinesi bulunan ve belirli
prosesleri işleyen bir firmada yeni reçeteler ve
üretim parametreleri ile bir teknik tekstil
ürünü üretiminde kullanılacak kaplama kumaş
çalışması yapılmıştır.
1. Adım:
Toplantılar danışman ve model uygulama firmalarının tanıtım sunumları ile
başlamış, ardından üretilmek istenen ürünlere dair görüşmeler ile devam
etmiştir. Model uygulama firması, A ve B ürünü olarak elde edilecek
ürünlerden beklediği özellikleri açıklamış, buna karşılık olarak danışman firma
ise A ve B planlarına dair öngörülerini bildirmiştir. Genel bilgilendirme sonrası
kullanılacak makinelerin analizi için üretim alanına geçilerek gerekli
incelemeler yapılmıştır.






DANIŞMAN FİRMA TANITIM
SUNUMU
Laboratuvar İmkânları
Referanslar
Genel Kaplama Metotları
Terbiye işlemi ile kumaşa
kazandırılabilecek özellikler
Terbiye ile ilgili son trendler
Geleceğe dair öngörüler







DANIŞMAN FİRMA ÜRÜNLERE
YÖNELİK SUNUMU
Hammadde
Yardımcı kimyasallar
Üretim ve laboratuvar makine,
ekipmanları
Tedarikçi Firmalar
Aynı ürünü üreten firmalar
Standartlar
Patentler
Patentler
74
74
Tablo 10. Terbiye İş Planı
1.Adım
2.Adım
3.Adım
4.Adım
5.Adım
Personel
Sayısı
2
Gün
3
Çalışma
Saati
24
48 Saat-Adam
Danışman Firma - Saha
2
3
24
48 Saat-Adam
Danışman Firma - Ofis
1
3
24
24 Saat-Adam
UTİB –BUTEKOM - Saha
2
3
24
48 Saat-Adam
UTİB –BUTEKOM - Ofis
1
4
32
32 Saat-Adam
Model Uyg. Firması
1
2
16
16 Saat-Adam
2
2
16
32 Saat-Adam
2
2
16
32 Saat-Adam
2
2
16
32 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
Model Uyg. Firması
1
2
16
16 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
2
2
16
32 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
Model Uyg. Firması
1
2
16
16 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
2
2
16
32 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
Model Uyg. Firması
1
1
8
8 Saat-Adam
2
1
8
16 Saat-Adam
2
2
16
32 Saat-Adam
2
1
8
16 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
Kurum
Model Uyg. Firması
TOPLAM
Toplam
Saat-Adam
672
Saat-Adam
*Günlük Çalışma 8 Saattir.
75
75
Ziyaretin ikinci gününde karşılıklı görüşmeler sonucu A ve B ürünleri
belirlenmiştir. Her iki ürün de kaplama metodu ile üretilebilecek, yalnızca
kullanılan kimyasallar ve reçeteler değiştirilecektir. Ürünlerin netleşmesinin
ardından danışman firmanın ürünlere yönelik ayrıntılı sunumları
gerçekleştirilmiştir.
 Dünyadan hammadde ve yardımcı kimyasal
tedarikçisi
‘6 FİRMA’ tanıtımı
 Benzer üretim yöntemleri ile üretilmiş ürünlere dair
’12 PATENT’ tanıtımı
Firmaya ilişkin bilgiler toparlandıktan sonra üretilmesi planlanan ürünler için
gerekli hammadde ve tedarikçi firmaları belirlenmiş, yapılması gerekecek
testler listelenmiştir. İlk grup toplantı sonunda, üretici firmanın ham kumaşı
analiz edilmek ve numune hazırlamak üzere alınmıştır. Ziyaret bitiminde,
model uygulama firması danışman firmaya numune çalışmalarında
kullanılmak üzere %100 polyester, 2 farklı dokuma türünde kumaştan 5’er
metre kadar parça vermiştir.
14 Test
16 Test
A ürünü
8 ürünlük
reçete
B ürünü
9 ürünlük
reçete
2. Adım:
Danışman firma laboratuvarında 2.ziyaret tarihine kadar numune çalışmaları
yapılmış ve numuneler ziyarette model uygulama firmasına sunulmuştur.
Denemeler 1.ziyarette verilen iki farklı kumaş üzerinde gerçekleştirilmiş ve
ziyarete 8 farklı numune getirilmiştir. Numuneler üzerinden aşağıdaki gibi
76
76
çeşitli parametrelerin etkileri tartışılarak, kullanılan kimyasallar, reçeteler ve
yöntemler üzerine model uygulama firmasına tavsiyelerde bulunulmuştur.
-
Dokuma yapısının kaplanan nihai ürüne etkisi
Ön terbiye işleminin nihai ürün üzerindeki etkisi
Kaplama ana malzemesinin etkisi
Reçetedeki malzemelerin karıştırılma süresinin önemi
Kurutma ve fikseleme sıcaklığı ile süresi
Numunelerin incelenmesinin ardından, en uygun sonucu vermiş olan reçete
üzerinden laboratuvarda A ürünü denemesi yapılmış ancak karışım için
istenilen form elde edilememiş ve kaplama başarılı olmamıştır.
3. Adım:
Danışman firma geliştirmelerine devam etmiş ve bu ziyarette de model
uygulama firmasına çeşitli numuneler sunmuştur. Her iki dokuma türündeki
kumaşa A ürünü için 3, B ürünü için ise 2 farklı reçete uygulanarak toplamda
10 adet numune geliştirilmiştir. Numuneler toplantı esnasında incelenerek
sonuçları tartışılmış ve en uygun sonucun elde edildiği numune, hedeflenen
özelliklerden birinin ölçülmesi için teste alınmış ve başarılı olduğu tespit
edilmiştir. En uygun sonucu veren reçete üzerinden A ürününe dair
laboratuvar denemesi gerçekleştirilmiştir.
Uygulamanın bu adımında, laboratuvar çalışmasının yanı sıra ilk üretim
denemeleri de yapılmıştır. Hem A hem de B ürününe dair elde edilen en
uygun reçeteler kullanılarak kaplama karışım malzemesi hazırlanmış ve aynı
dokuma kumaşlara uygulanmıştır.
4. Adım:
Ziyaretin bu aşamasında danışman firma istenilen sonuca en yakın numuneleri
getirmiştir. Son ziyaretin ardından reçeteler revize edilmiş ve A ürünü için 6, B
ürünü için ise 2 numune hazırlanmıştır.
77
77
Kullanılan reçeteler ve parametreler ile ilgili olarak model uygulama firmasına
ayrıntılı açıklamalar yapılmış ve en uygun sonucu veren reçeteler üretim
makinesinde denenmiştir. Elde edilen sonuçlar, çalışmaların başarıya doğru
ilerlediğini gösterir derecede tatmin edici olmuştur. Üretim makinesinde
çalışılan numuneler test edilmek üzere danışman firma laboratuvarına
gönderilmiştir.
5. Adım:
Model uygulama sürecinin son adımı olan 5. Adımda Danışman Firma ve
Model Uygulama Firması ile birlikte Danışman Firma’ nın gerçekleştirdiği test
sonuçları incelenmiş ve karşılıklı yorumlar paylaşılmıştır. Gerekli testler hem
Danışman Firma numunelerine hem de Model Uygulama Firması’ nda üretilen
numunelere uygulanarak sonuçları karşılaştırmalı olarak sunulmuştur.
Sonuçlar üzerinden;
Ham dokuma kumaş yapısının,
Kaplama metodunun (‘ Bıçak havada’ veya ‘Bıçak silindirde’),
Kaplama kalınlığının,
Kurutma süresi ve sıcaklığının,
Tüm işlemler sonrası kumaş üzerinde kalan kaplama malzemesi ağırlığının
nihai ürün üzerindeki etkileri tartışılmıştır.
Sonuçlar standartlar ile karşılaştırıldığında Model Uygulama Firması’ nın
numune sonuçları olumlu bulunmuş ve çalışmaların başlangıcında hedeflenen
özellikler elde edilmiştir.
Son olarak; birim fiyat, ürünlerin sunulabileceği pazar ve pazardaki rakip
firmalar üzerinden görüşülerek toplantılara son verilmiştir.
78
78
10.4.2. Model Uygulama – DOKUMA
Dokuma alanındaki model uygulama çalışmaları
ev teknik tekstili üzerine gerçekleştirilmiştir.
Konvensiyonel ev tekstili ürünleri üreten model
uygulama firmasında katma değeri yüksek
teknik tekstil ürünü olan bir perdelik kumaş
üretimi amaçlanmış ve uygulamalar bu
çerçevede geliştirilmiştir.
1. Adım:
Dokuma alanındaki model uygulamanın ilk adımı danışman firma ve model
uygulama firmalarının tanıtım sunumları ile başlamıştır. Danışman firma,
model uygulama firmasının ilgilendiği ürünler konusunda ziyaret öncesinden
bilgilendirilmiş ve ziyarete hazırlıklı gelmesi sağlanmıştır. Bu sayede ilgilenilen
her bir ürüne dair hammadde bilgisi, hammadde tedarikçileri, üretim
yöntemleri, kullanılan makineler, standartlar, testler ve pazar konusunda
ayrıntılı bilgiler içeren sunumlar hazırlanmıştır. Ziyaret süresince bu sunumlar
yardımı ile model uygulama firması herbir ürün konusunda ayrıntılı olarak
bilgilendirilmesinin yanı sıra gösterilen numune ürünler ile de desteklenmiştir.
Makine parkı ziyaret edilerek gerekli incelemeler yapılmış ve makine
özellikleri ile mevcut üretim prosesleri danışman firma tarafından
kaydedilmiştir.
Ziyaretin son gününde yapılan karşılıklı görüşmeler sonucu model uygulama
firmasının mevcut üretimi ve makinelerine en uygun teknik tekstil
ürünlerinden ilk ikisi Tablo 13 baz alınarak A ve B ürünleri olarak belirlenmiş
ve yapılması gerekenlere dair bir yol haritası oluşturulmuştur. A ürünü için
teknik özellikli iplikler tedarik edilerek firmanın mevcut makinelerinde üretim
gerçekleştirilmesi, B ürünü için ise dokuma kumaş üzerine kaplama
yapılmasına karar verilmiştir.
79
79
Tablo 12. Dokuma İş Planı
Personel
Sayısı
Gün
Çalışma
Saati
Model Uyg. Firması
4
3
24
96 Saat-Adam
2
3
24
48 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
4
3
24
96 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
Model Uyg. Firması
3
2
16
48 Saat-Adam
2
2
16
32 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
2
2
16
32 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
Model Uyg. Firması
3
2
16
48 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
1
3
24
24 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
Model Uyg. Firması
3
2
16
48 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
2
2
16
32 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
Model Uyg. Firması
3
2
16
48 Saat-Adam
2
2
16
32 Saat-Adam
1
3
24
24 Saat-Adam
2
2
16
32 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
Kurum
1.ADIM
2.ADIM
3.ADIM
4.ADIM
5.ADIM
TOPLAM:
Toplam SaatAdam
896 Saat-Adam
80
80
Tablo 13. Model Uygulama-Dokuma Ürün Tablosu
Ürün
Ürün
Ürün
1 den 5 kadar puanlayınız.
A
B
C
Ham madde maliyeti/
temin edilebilirliği
Teknik olarak
üretilebilirliği (yatırım
ihyacı)
Firma dışı proses ihtiyacı
(kaplama vb.)
Pazar bulma
Rekabet Gücü
Sürdürülebilirlik (Yeni
Teknik Tekstillere yol
göstermesi)
TOPLAM
Ürün
D
Ürün
E
Ürün
F
2. Adım:
Ziyaretin 2.adımına kadar
2 çeşit iplik araştırıldı.
geçen sürede A ürününe
29 Tedarikçi Firma incelendi.
dair, hem danışman firma
9 Tedarikçi Firma ile irtibata geçildi.
hem de model uygulama
2 farklı firmadan 100’er kg iplik tedarik
firması tarafından gerekli
edildi.
görülen tür iplik için
tedarikçi firmalar araştırılmış ve 2 uygun firma belirlenerek numune iplik satın
alınmıştır. Bu iplikler ile danışman firmanın önerdiği sıklık ve dokuma yapıları
dikkate alınarak numune kumaşlar dokunmuştur. Dokunan kumaşlar için
ihtiyaç duyulan kalender işlemi mevcut numune makinesinde farklı sıcaklık ve
basınç değerlerinde gerçekleştirilmeye çalışılmış ancak danışman firmanın
beraberinde getirdiği katalog ürünleri ile karşılaştırıldığında denemlerden bazı
düzenlemelerin tekrar yapılması gerektiği görülmüştür. B ürünü için danışman
firmanın beraberinde getirdiği numuneler ile test sonuçları incelenmiştir. Test
sonuçlarına göre numunelerin istenilen testten geçtiği anlaşılmaktadır.
81
81
3. Adım:
3.ziyaret tarihine kadar bir önceki ziyarette tedarik edilen 2 farklı iplik ile
dokunmuş ham kumaşlar, ısıl işlemler için danışman firmaya gönderilmiş ve
işlem görmüş numuneler bu ziyarette model uygulama firmasına
sunulmuştur.
Tablo 14. Model Uygulama-Dokuma 3.adım numune durumu
Danışman Firma Denemeleri
Ürün Türü
Ham Kumaş Çeşidi
Numune Sayısı
A Ürünü
1.iplik ile
6
A Ürünü
2.iplik ile
7
Toplam Numune Sayısı
13
Numuneler birlikte incelenerek çözüm yolu üzerine görüşülmüş ve model
uygulama firmasında da deneme yapılmıştır, bir öncekine göre daha iyi
sonuçlar elde edilmiştir.
Çıkan sonuçlar üzerinden genel değerlendirme yapılarak, dokuma yapısı ve
sıklığın değiştirilerek yeniden kumaş dokunması ve danışman firmaya
gönderilmesine karar verilmiştir.
4. Adım:
Dokuma model uygulama çalışmasının 4. Adımından önce Model Uygulama
Firması, Danışman Firma’ nın tavsiye ettiği sıklıkta kumaşları dokumuş, bir
kısmını işlem görmesi için danışman firmaya gönderirken bir kısmına da
kendisi bitim işlemi uygulamıştır. 4. Adım ziyaretinde bu numuneler
karşılaştırılmış ve üretim esnasında karşılaşılan problemler paylaşılmıştır.
Numuneler incelendiğinde Model Uygulama Firma numunelerinin
hedeflenene çok yakın olduğu, ancak birkaç problemin mevcut olduğu
görülmüş, çözüm yolları aranmıştır.
Numuneler üzerindeki problemlerin çözümü için alınması gereken önlemlerin
belirlenmesinin ardından bu ziyarette yeni üretim denemeleri
82
82
gerçekleştirilmiştir. Denemeler sonucunda görünüm açısından hedeflenen
sonuç elde edilmiş ve numune kumaşlar test için Danışman Firma’ya
gönderilmiştir.
5. Adım:
Ziyaretin son adımında, Danışman Firma tarafından A ürününe dair
tamamlanan testlerin sonuçları incelenmiş ve sonuçlar üzerinden yorumlar
paylaşılmıştır. Model Uygulama Firması’ nda üretilen son numunelerin test
sonuçları hedeflenen değerlere ulaşıldığını göstermiş ve çalışmalar başarılı
bulunmuştur. Testler ve standartlar üzerine yapılan çeşitli yorumların
ardından Danışman Firma ürünün pazara sunulma aşamasına dair çeşitli
tavsiyelerde bulunmuş, ürünün birim fiyatı hesaplanarak pazardaki mevcutlar
ile karşılaştırılmıştır. Bunun yanı sıra ürün maliyetinin düşürülebilmesi için
yapılabilecekler tartışılmış ve çeşitli aksiyon planların yapılmıştır. Son olarak
ise, Danışman Firma tarafından ürünün satılabileceği pazara dair çeşitli
bildirimler yapılarak çalışma sona erdirilmiştir.
83
83
10.4.3. Model Uygulama – LİF-İPLİK
Model uygulama firmasının üretmeyi
arzuladığı ve üzerine yoğunlaştığı 4 teknik
tekstil ürünü danışman firma tarafından
teknik olarak anlatılmıştır. Bu anlatım
sırasında ham madde, ham madde tedariği,
üretim prosesi, üretim yapılacak makineler,
gerekiyorsa mevcut makine modifikasyonları, pazar imkanları gibi konulara
değinilmiştir.
1. Adım:
Lif-iplik model uygulama firması; mevcut makine parkuru, üretim prosesleri,
teknik ekip yetkinliği, mevcut ürünleri gibi başlıklar altında kendi mevcut
teknik durumunu aktarmış ve danışman firma ile birlikte makine parkuru
gezilerek model uygulama firması mevcut durumu analiz edilmiştir. Danışman
firma çalışılması muhtemel konular üzerinde daha önceden yapmış olduğu
araştırma ve deneyimlerini paylaşarak teknik ve ham madde tedarikçileri
hakkında bilgi vermiştir.
Toplantı sonunda A ve B planları için üretimi yapılacak ürünlere karar
verilmiştir. Buna bağlı olarak A Planı üretimi için gerekli hammadde, ilk
deneme çalışmalarının yapması için danışman firmaya gönderilmiş, gerekli
kimyasal katkı maddesi danışman firma tarafından tedarik görüşmeleri
yapılarak model uygulama firması tarafından tedarik edilmiştir. B Planı üretimi
için gerekli düze modifikasyonu için düze üretim firmalarıyla irtibata
geçilmesine karar verilmiştir. Üretim aşamasında yapılacak testlerden model
uygulama firmasında bulunanlar ile ilgili bilgi verilmiştir. Bunların haricinde
kalan testler ise danışman firma tarafından üstlenilmiştir.
2. Adım:
Model uygulama firmasından gönderilen hammaddelerle danışman firmanın
ürettiği ürünler incelenerek parametreler üzerine görüşülmüştür. Teknik
84
84
tekstil ürünü üretiminde gerekli kimyasal katkı maddesi tedariği için danışman
firmanın tedarikçilerle irtibata geçmesi kararlaştırılmıştır. Danışman firmanın;
model uygulama firmasından gelen hammadde ve tedarikçiden sağlanacak
kimyasal katkı maddesi ile A planı için ilk denemeleri, model uygulama firması
üretim parametrelerinde gerçekleştirmesi kararlaştırılmıştır. Bunun yanı sıra
parametrelerde değişiklik yapılarak da üretim gerçekleştirilmiş ve değişik
parametrelerin etkisi görülmeye çalışılmıştır.
Ayrıca B Planı için; danışman firma ve uygulama firması düze ile ilgili olarak
ayrı ayrı kendi irtibatta bulundukları firmalar ile görüşmüş ve sonuçları
toplantı sırasında teknik ve mali açıdan beraberce tartışılmış, hangi firmadan
düze tedarik edileceği belirlenmiştir. Uygulama firmasında makine (düze)
hazır olmadığından ilk denemelerin danışman firmanın kendi makinelerinde
yapılması kararlaştırılmıştır. Denemeler yine model uygulama firmasının
üretim parametreleriyle yapılmıştır.
3. Adım:
Danışman firmanın A ve B planları için ürettiği numuneler birlikte
incelenmiştir. A Planı için bir tedarikçi firmadan daha kimyasal katkı maddesi
alınmasına karar verilmiş, B Planı için optimum parametreler bulunması
amacıyla
değişik
parametrelerde
üretim
denemeleri
yapılması
kararlaştırılmıştır. Ayrıca model uygulama firmasında da B Planı için danışman
firma ile birlikte bazı üretim çalışmaları yapılmıştır. Tedarikçiden sağlanacak
katkı maddesi ile üretim çalışmaları yapılması kararlaştırılmıştır.
4. Adım:
Plan A için, uygulama firmasında üretim denemeleri yapılmış ve sonuçlar,
danışman firmada yapılan üretim ile karşılaştırılmıştır. Makine farkından,
kullanılan ham madde cinsinden kaynaklı farklar tespit edilmiş ve bu
sonuçların iyileştirilmesi için neler yapılabileceği üzerine karşılıklı tartışılmıştır.
85
85
Tablo 16. Lif-İplik İş Planı
Kurum
1.ADIM
2.ADIM
3.ADIM
4.ADIM
5.ADIM
Personel
Sayısı
Gün
Çalışma
Saati
Toplam SaatAdam
Model Uyg. Firması
6
3
24
144 Saat-Adam
2
3
24
48 Saat-Adam
2
3
24
48 Saat-Adam
3
3
24
72 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
Model Uyg. Firması
6
3
24
144 Saat-Adam
2
3
24
48 Saat-Adam
2
3
24
48 Saat-Adam
3
3
24
72 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
Model Uyg. Firması
6
2
16
96 Saat-Adam
2
2
16
32 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
3
2
16
48 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
Model Uyg. Firması
6
2
16
96 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
3
2
16
48 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
Model Uyg. Firması
6
1
8
48 Saat-Adam
2
1
8
16 Saat-Adam
1
2
16
16 Saat-Adam
3
1
8
24 Saat-Adam
1
4
32
32 Saat-Adam
TOPLAM:
1256 SaatAdam
86
86
5. Adım:
Uygulama firması Plan A ürünü ile ilgili testlere devam etmiştir. Üretmiş
olduğu farklı tekstüreli ve farklı ham maddeli POY ve FDY ipliklerin birbirine
göre farkları incelenmiştir. Bu farklı ürünlerin maliyet, kalite, kullanım alanları
vb. karşılaştırılmıştır.
Plan B ürünü için makine üretim parametreleri kademeli olarak revize edilmiş
ve optimum parametrelerin tespiti sağlanmıştır. Üretilen ürünler uygulama
firması laboratuvarında hemen kesit incelemesi, mukavemet, uzama vb.
testlere tabi tutulmuş ve istenen değerlere ulaşması konusunda parametreler
üzerinde sağlıklı revizeler yapılması sağlanmıştır. Üretilen ürünün test
sonuçlarına bakılarak hedeflenen düzeyde olup olmadığı görülmüş ve buna
göre iyileştirmeler yapılması ve kullanım alanının ihtiyacını karşılaması
hedefine ulaşılmaya çalışılmıştır.
Tablo 17. Model Uygulama-Lif iplik Uygulamaları süresince kullanılan Kimyasal
Katkı Maddesi ve Hammadde miktarları
Kullanılan Malzeme
Kimyasal Katkı Maddesi – Tedarikçi 1
(IQAP)
Kimyasal Katkı Maddesi – Tedarikçi 2
(Lanxi Minhui Photoluminescent Co.,
Ltd)
Hammadde (PET)
Danışman Firma
Uygulama Firması
10 kg
5 kg
40 kg
10 kg
200
87
87
11. KAYNAKLAR
1. CIRFS, 2011. World Markets for Technical Textiles to 2017, UK
2. Teknik Tekstil 2013 Frankfurt Fuarı BUTEKOM Teknolojik Değerlendirme
Raporu
3. Teknik Tekstil 2009 Frankfurt Fuarı Teknolojik Değerlendirme Raporu
4. Horrocks A.R., Anand, S.C. 2000. Handbook of Technical Textiles, USA
5. GHERZI, 2013. Benchmarking of the Textile Production Costs in India vis-avis Bangladesh, China, Eygpt, Indonesia, Pakistan & Turkey
6. Katkar, M., Chilukoti, G.R. 2012. Testing of Technical Textiles, Textile
Review Magazine, October
7. Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı Sektör Raporları – 2014
8. Best Practice Guide Technical Textiles and Composite Manufacturing,
National Composites Network
9. Mecit, D., Ilgaz, S., Duran, D., Başal, G., Gülümser, T., Tarakçıoğlu, I. 2007.
Teknik Tekstiller Ve Kullanım Alanları(Bölüm 2), Tekstil Ve Konfeksiyon, 3
10. http://www.tekstilteknik.com/
11.http://tekstilkutuphane.blogspot.com.tr/2011/03/cozgulu-ormekumaslar.html
12. Soydan, A.S., Kurbak, A., Küçük Çaplı Yuvarlak Tekstil Malzemeleri Ve
Üretim Metodları, Tekstil ve Mühendis, Yıl 17, Sayı 80
13. 2013 Messe Frankfurt Teknik Tekstiller Fuarı Değerlendirme Raporu, BTÜ /
DOSABSİAD, 2014/ Şubat, 119
14. Ulcay, Y., Akyol, M., Gemci, R., 2002. Polimer Esaslı Lif Takviyeli Kompozit
Malzemelerin Arabirim Mukavemeti Üzerine Farklı Kür Metotlarının Etkisinin
İncelenmesi, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Cilt 7, Sayı
1, 2002
15. Teknik Tekstil 2011 Frankfurt Fuarı Teknolojik Değerlendirme Raporu
16. Doç. Dr. Mehmet Karahan katkılarıyla.
88
88

TEKNİK TEKSTİLE GEÇİŞTE MODEL UYGULAMALAR

Transkript

Benzer belgeler

istanbul ili avrupa yakası tekstil sektöründe açık pozisyonlar

Modal Nedir? Modal, Karsu Tekstil`in stratejik ortağı Lenzing

Dünyadaki Fuarlar ve Sempozyumlar

Hey Tekstil İşçileri Mango Mağazasını İşgal Ettiler.

türkiye`de teknik tekstil sektörü

TEKSTİL SEKTÖRÜNÜN EN ÖNEMLİ DİNAMİĞİ ITM 2016

Deniz_Export

Harika bir Gösteri Daha

Global sahne hazır