LYS Coğrafya TM

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS UYGULAMA FÖYÜ (TM-TS)
LYS COÐRAFYA - 29
ÝKLÝM TÝPLERÝ VE BÝTKÝ ÖRTÜSÜ - I
D E R S H A N E L E R Ý
Ders anlatým föyleri öðrenci tarafýndan dersten sonra tekrar çalýþýlmalýdýr.
Adý Soyadý :...............................................................
Bu kitapçýðýn her hakký saklýdýr. Tüm haklarý bry Birey Eðitim Yayýncýlýk Pazarlama Ltd. Þti.’e aittir. Kýsmen de olsa alýntý yapýlamaz. Metin ve sorular,
kitapçýðý yayýmlayan þirketin önceden izni olmaksýzýn elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayýt sistemiyle çoðaltýlamaz yayýmlanamaz.
ÝKLÝM TÝPLERÝ VE BÝTKÝ ÖRTÜSÜ - I
ÝKLÝM – BÝTKÝ ÖRTÜSÜ ÝLÝÞKÝSÝ
Ýklim ve bitki örtüsü birbirine baðlý iki kavramdýr. Genel olarak herhangi bir bölgedeki bitki örtüsünün daðýlýþýný belirleyen temel faktör ....................... özellikleridir.
Her iklimin kendine has bir doðal bitki örtüsü vardýr.
Örnek;
•
Akdeniz ikliminin bitki örtüsü .......................dir.
•
Ekvatoral iklimin bitki örtüsü ....................... yaðmur ormanlarýdýr.
•
Sert karasal iklimin bitki örtüsü ....................... yapraklý ormanlardýr.
Harita-1: Yeryüzündeki baþlýca bitki kuþaklarý
Örnek Soru 1:
Aþaðýdakilerden hangisi iki ayrý bölgenin benzer iklim özelliklerine sahip olduðunu gösteren en saðlam kanýttýr?
A) Birbirine komþu olmalarý
B) Yükseltilerinin ayný olmasý
D) Ayný enlemler arasýnda yer almalarý
C) Bitki örtülerinin ayný olmasý
E) Ayný boylamlar arasýnda yer almalarý
(1981/ÖSS)
Ýklim Bölgeleri
Sýcaklýk Durumlarýna Göre
Yaðýþ Durumlarýna Göre
........................... Kuþak Ýklimleri
........................... Ýklimler
........................... Kuþak Ýklimleri
Yarý ........................... Ýklimler
........................... Ýklimler
........................... Kuþak Ýklimleri
Yarý ........................... Ýklimler
Tablo-1: Ýklim bölgeleri
1
Harita-2: Sýcaklýk kuþaklarý
Sýcaklýklarýna Göre Ýklim Tipleri
Sýcak Kuþak Ýklimleri
Ilýman Kuþak Ýklimleri
Soðuk Kuþak Ýklimleri
.................................... Ýklim
.................................... Ýklimi
.................................... Ýklim
.................................... Ýklimi
.................................... Ýklimi
(Kutup altý)
.................................... Ýklim
.................................... Ýklimi
.................................... Ýklim
.................................... Ýklimi
.................................... Ýklimi
Tablo-2: Sýcaklýklarýna göre iklim tipleri
A. SICAK KUÞAK ÝKLÝMLERÝ
•
Sýcaklýk her mevsim ......................tir.
•
Yýllýk sýcaklýk ortalamasý .........°C’nin üzerindedir.
•
Güneþ ýþýnlarýnýn geliþ açýsý yýl içinde az deðiþtiði için yýllýk sýcaklýk farklarý ...........dýr.
•
Mevsimler belirgin ......................dir. Genel olarak tek mevsim (yaz) özellikleri görülür.
•
Ýklim tipleri, sýcaklýk durumundan çok, ...................... durumuna göre ayýrdedilir.
•
Dünya’nýn en fazla yaðýþ alan Muson ve Ekvatoral iklimleri ile en az yaðýþ alan subtropikal çöl iklimleri, sýcak kuþak iklim bölgesinde yer alýr.
1. EKVATORAL ÝKLÝM
Görüldüðü Yerler:
•
Yaklaþýk olarak ............ Kuzey ve ............ Güney enlemleri arasýnda kalan yerlerde 1000 metreden daha
alçak alanlarda görülür.
•
Güney Amerika’daki ............................ Havzasý’nda,
•
Afrika’da ........................ Havzasý’nda ve ......................
Körfezi kýyýlarýnda,
•
...................................... adalarýnda belirgin olarak görülür.
0°
Harita-3: Ekvatoral iklimin yeryüzündeki yayýlýþ alanlarý
2
Sýcaklýk Özellikleri
•
Yýllýk sýcaklýk ortalamasý ............ – ............°C’dir.
•
Yýllýk sýcaklýk farký ............ – ............°C’dir.
F
(°C)
40
30
Güneþ ýþýnlarýnýn yere düþme açýsýnýn yýl boyunca .............. deðiþmesi,
250
20
.................................. yýl boyunca yüksek olmasýdýr.
200
10
150
0
100
–10
50
–20
Yaðýþ Özellikleri
•
Sıcaklık
300
Bu durumun nedenleri;
F
Yağış
(mm)
350
Her mevsim yaðýþlý olduðundan yaðýþ rejimi ........................dir.
0
Bu durumun nedenleri;
F
Sürekli yükselici hava hareketlerinin olmasý (sürekli termik alçak basýnç
merkezi)
F
Alize rüzgarlarýnýn karþýlaþma alaný olmasýdýr.
O Ş M N M H T A E E K A
–30
Grafik-1: Ekvatoral iklimin sýcaklýk
ve yaðýþ grafiði
•
Yaðýþlarýn tamamý ................................. (yükselim) kökenlidir.
•
Güneþ ýþýnlarýnýn daha ................... açýlarla düþtüðü (Mart – Nisan ve Eylül – Ekim) dönemlerinde sýcaklýðýn artmasýna baðlý olarak yaðýþlar da artar.
•
Yýllýk yaðýþ miktarý 2000 mm’nin üzerindedir.
•
Mutlak nem miktarý ve baðýl nem oraný yüksektir.
Uyarý:
Sýcaklýk farkýnýn az ve yaðýþýn fazla olmasý nedeniyle Ekvatoral iklimde kimyasal çözünme etkilidir.
Örnek Soru 2:
Ekvatoral bölgelerin bol yaðýþ almasýný saðlayan etken aþaðýdakilerden hangisidir?
A) Yer þekillerinin elveriþli olmasý
B) Denizlerin karalardan fazla yer tutmasý
D) Buharlaþmanýn çok hýzlý olmasý
C) Yükselici hava hareketlerinin olmasý
E) Bitki örtüsünün çok gür olmasý
(1988/ÖYS)
Örnek Soru 3:
Yandaki grafikte, Ekvatoral iklimin görüldüðü bölgelerdeki yýllýk yaðýþ daðýlýþý verilmiþtir.
mm
Bu bölgelerde yaðýþ miktarýnýn yýl içinde iki kez yükselmesi ne ile açýklanabilir?
300
A) Nemli hava kütlelerinin etkili olmasýyla
200
B) Sürekli rüzgar kuþaðýnda bulunmasýyla
100
C) Güneþ ýþýnlarýnýn Ekvator’a dik gelmesiyle
O Þ M N M H T A E E K A
D) Akarsu seviyelerinin yükselmesiyle
E) Sürekli alçak basýnç alanýnda bulunmasýyla
(1989/ÖYS)
Doðal Bitki Örtüsü
•
Yýl boyunca sýcaklýðýn ve nemliliðin fazla olmasýna baðlý olarak ........................ yapraklý gür ormanlar görülür.
•
Bu ormanlar bütün yýl yeþil kalan, uzun boylu (40 – 50 m) aðaçlardan oluþur.
•
Bu ormanlara tropikal yaðmur ormanlarý denir.
Resim-1: Tropikal Yaðmur Ormanlarý
Uyarý:
Ekvatoral iklimde 0 – 1000 metreler arasýnda sýcaklýk ve nemlilik fazla olduðu için nüfus seyrektir. Nüfusun yoðun
olduðu yerler daha serin olan 1000 metreden sonra baþlar.
3
2. SAVAN (YAZLARI YAÐIÞLI TROPÝKAL) ÝKLÝM
Görüldüðü Yerler:
Her iki yarýmkürenin .......... ve .......... paralelleri arasýnda
görülür. Ekvatoral iklim bölgesiyle ............... iklim bölgeleri arasýnda geçiþ tipi özelliðindedir.
0°
•
Güney Amerika’da; Brezilya, Venezuela, Kolombiya,
Bolivya ve Praguay’ýn büyük bir bölümünde,
•
Afrika’da; Nijerya, Sudan, Tanzanya, Zambiya, Angola’nýn büyük bir bölümünde,
•
Orta Amerika’nýn iç kesimlerinde,
•
Avustralya’nýn .................... kesimlerinde belirgin olarak görülür.
Harita-4: Savan ikliminin yeryüzündeki yayýlýþ alanlarý
Sýcaklýk Özellikleri
•
Yýllýk sýcaklýk ortalamasý ............°C’nin üzerindedir.
•
Yýllýk sýcaklýk farký 5° – 8°C arasýnda deðiþir.
•
Ekvatoral iklime göre, sýcaklýk farkýnýn biraz fazla olmasýnýn nedeni güneþ ýþýnlarýnýn geliþ açýsýndaki deðiþimin biraz daha ........................ olmasýdýr.
(mm)
350
Yaðýþ Özellikleri
•
Sýcaklýðýn arttýðý yaz döneminde yaðýþlar ................................. sýcaklýðýn nispeten
azaldýðý kýþ dönemi ise ........................ geçer.
•
Yaðýþlarýn tamamý ................................... kökenli olup, yaðmur þeklinde düþer.
•
Yýllýk yaðýþ miktarý 1000 – 1500 mm arasýnda deðiþir.
Yağış
Sıcaklık
(°C)
40
300
30
250
20
200
10
150
0
100
–10
50
–20
0
O Ş M N M H T A E E K A
–30
Grafik-2: Savan ikliminin sýcaklýk ve
yaðýþ grafiði
Doðal Bitki Örtüsü
•
Yaðýþlý dönemde yeþeren, kurak dönemde kuruyan yüksek boylu
(1 – 1,5 metre) ot topluluklarýdýr.
•
........................ adý verilen bu ot topluluklarý arasýnda yer yer deðiþik türden aðaç topluluklarýna da rastlanýr.
•
Akarsu boylarýnda galeri ormanlarý adý verilen bitkiler görülür.
Resim-2: Savan Bitki Örtüsü
3. MUSON ÝKLÝMÝ
Görüldüðü Yerler:
0°
Harita-5: Muson ikliminin yeryüzündeki yayýlýþ alanlarý
4
•
.......... – .......... enlemleri arasýnda özellikle Asya’nýn
.............................. ve ...................................... görülür.
•
Hindistan, Tayland, Malezya, Çin, Japonya ve Güney
Kore gibi ülkelerde görülür.
Sýcaklýk Özellikleri
•
Yýllýk sýcaklýk ortalamasý etkili olduðu ülkeye göre deðiþmektedir.
•
Genel olarak Asya’nýn güneyindeki Hindistan, Malezya gibi ülkelerde yýllýk sýcaklýk
ortalamasý .........’nin üzerinde iken daha kuzeydeki Japonya ve Güney Kore gibi
ülkelerde .......... – ..........°C civarýdandýr.
•
Yýllýk sýcaklýk farký 5° – 15°C arasýnda deðiþir.
Yaðýþ Özellikleri
•
Yaz mevsimi bol ......................, kýþ mevsimi ......................týr. Bu durumun nedeni,
Muson rüzgarlarýnýn yazýn ..........................., kýþýn ......................... esmesi ile ilgilidir.
•
Yýllýk yaðýþ miktarý 2000 mm’nin üzerindedir.
•
Dünya’da en fazla yaðýþý alan yer Muson iklim bölgesinde bulunur. (Hindistan’da
Çerapunçi yöresi 12.000 mm yaðýþ alýr.)
•
Daðlýk kesimlerde yaz musonlarý ......................(orografik) yaðýþlara neden olur.
(mm)
700
Yağış
Sıcaklık
(°C)
40
600
30
500
20
400
10
300
0
200
–10
100
–20
0
O Ş M N M H T A E E K A
–30
Grafik-3: Muson ikliminin sýcaklýk ve
yaðýþ grafiði
Doðal Bitki Örtüsü
•
Yaðýþsýz dönemde yapraðýný döken .................................dýr.
•
Az yaðýþ alan iç kesimlerde ise yer yer savanlara rastlanýr.
Resim-3: Muson Ormanlarý
4. ÇÖL ÝKLÝMÝ
Çöl iklimi üçe ayrýlýr:
a) ........................ Çöller
b) ........................ Kuþak Çölleri
c) ........................ Kuþak Çölleri
a. Tropikal Çöller
Görüldüðü Yerler:
Dönenceler ile .......... enlemleri çevresinde görülür.
Bu durumun nedeni, dinamik ........................ basýnç
merkezine baðlý olarak oluþan ........................ hava
hareketlerinin havanýn nem açýðýný artýrmasýdýr.
• ........................ Afrika’daki Büyük Sahra Çölü
0°
• ................................. Yarýmadasý’ndaki çöller
• ........................ ve ........................ arasýndaki Tar
Çölü
• .................................’nýn iç kesimlerindeki Gibson
ve Victorya Çölü
• Güneybatý Afrika’daki Namibya çölleri bu þekilde
oluþmuþ çöllerdir.
Harita-6: Çöl ikliminin yeryüzündeki yayýlýþ alanlarý
Sýcaklýk Özellikleri
•
Yýllýk sýcaklýk ortalamasý .......... – .......... °C arasýndadýr.
•
Günlük sýcaklýk farký çok ........................dýr.
(mm)
350
Gündüz 50°C’yi geçen sýcaklýklar, gece sýfýrýn altýna inebilir. Bu duruma baðlý olarak
kayaçlarda mekanik (fiziksel) çözülme fazladýr.
Uyarý:
Tropikal çöllerde yýllýk sýcaklýk farký çok fazla deðildir.
Yaðýþ Özellikleri
•
Belirli bir yaðýþ rejimi ................tur.
•
Yýllýk yaðýþ miktarý 200 mm’nin altýndadýr.
•
Yaðýþlar .................................... oluþumludur.
•
Baðýl nem oraný yýl boyunca .......................tür.
Yağış
Sıcaklık
(°C)
40
300
30
250
20
200
10
150
0
100
–10
50
–20
0
O Ş M N M H T A E E K A
–30
Grafik-4: Tropikal çöl ikliminin sýcaklýk
ve yaðýþ grafiði
5
Doðal Bitki Örtüsü
•
Doðal bitki örtüsü bakýmýndan son derece fakirdir.
•
Kurakçýl ......................... ve dikenli ..................... (kaktüs) yetiþir.
Resim-4: Sahra Çölü’nden bir görünüm
b. Orta Kuþak Çölleri
Görüldüðü Yerler:
Orta Kuþak’ta çevresi yüksek daðlarla kaplý, denize
..................... alanlarda görülür. Bu durumun nedeni,
þiddetli ..................................... ve nem miktarýnýn
.......................dýr.
0°
Harita-7: Orta Kuþak’ta þiddetli karasallýk sonucu oluþan çöllerin
yeryüzündeki yayýlýþ alanlarý
•
.................... Asya’da;
•
•
Özbekistan’da Kýzýlkum Çölü,
•
Türkmenistan’da Karakum Çölü,
•
Çin’de Gobi ve Taklamakan çölleri bulunmaktadýr.
Ýran’da Deþt-i Lût ve Deþt-i Kebir çölleri bulunmaktadýr.
Sýcaklýk Özellikleri
•
Yýllýk sýcaklýk ortalamasý .......... – .......... °C’dir.
•
Yýllýk ve günlük sýcaklýk farklarý çok ........................dýr.
(mm)
350
Yağış
Sıcaklık
(°C)
40
300
30
Yaðýþ Özellikleri
250
20
•
Belirli bir yaðýþ rejimi ................tur.
200
10
•
Yýllýk yaðýþ miktarý 200 mm’nin altýndadýr.
150
0
•
Yaðýþlar ................................. oluþumludur.
100
–10
•
50
–20
Baðýl nem oraný yýl boyunca .......................tür.
0
O Ş M N M H T A E E K A
–30
Grafik-5: Orta Kuþak çöl ikliminin
sýcaklýk ve yaðýþ grafiði
Doðal Bitki Örtüsü
•
Doðal bitki örtüsü bakýmýndan son derece fakirdir.
•
Kurakçýl ......................... ve dikenli ..................... (kaktüs) yetiþir.
c. Soðuk Kuþak Çölleri
•
........................ ve çevresi yaðýþ azlýðýndan dolayý soðuk kuþak çöller olarak adlandýrýlýr.
Uyarý:
1. Soðuk su akýntýlarýnýn etkisiyle Þili’deki Atacama Çölü, Güneybatý Afrika’daki Kalahari Çölü ve Batý Avustralya
çölleri oluþmuþtur.
2. Çöl olmayan tek kýta Avrupa’dýr.
6
III. Ekvatoral
IV. Muson
Yukarýda verilen iklim tiplerinden hangilerinin, yaðýþ
rejiminin düzenli olduðu söylenebilir?
A) Yalnýz I
B) Yalnýz III
E) III ve IV
Aþaðýda, bir merkezin aylýk ortalama sýcaklýk ve yaðýþ grafiði verilmiþtir.
Yağış
(mm)
350
Sıcaklık
(°C)
40
300
30
250
20
200
10
150
0
100
–10
50
–20
0
Birey Dershaneleri
D) II ve III
C) I ve III
4.
Birey Dershaneleri
I. Savan
II. Çöl
Birey Dershaneleri
1.
KONU TESTÝ
Birey Dershaneleri
ÝKLÝM TÝPLERÝ VE BÝTKÝ ÖRTÜSÜ - I
O Ş M N M H T A E E K A
–30
Buna göre, bu merkezin aþaðýdaki coðrafi koordinatlarý
Birey Dershaneleri
verilen yörelerden hangisinde yer aldýðý söylenebilir?
0°
I
IV
0°
B)
10°
20°
30°
70°
D)
80°
30°
0°
20°
E)
50°
40°
50°
Birey Dershaneleri
E) III ve IV
50°
40°
Birey Dershaneleri
Birey Dershaneleri
D) II ve IV
C) II ve III
40°
10°
lerinde ormanlarýn bulunduðu söylenemez?
B) I ve III
0°
50°
C)
Yukarýdaki haritada, numaralandýrýlan yörelerin hangi-
A) I ve II
10°
40°
Birey Dershaneleri
III
II
A)
Birey Dershaneleri
2.
3.
5.
• Yýllýk sýcaklýk ortalamasý 20°C’nin üzerindedir.
• En fazla yaðýþ yaz mevsiminde görülür.
Birey Dershaneleri
• Yaðýþlarýn tamamý konveksiyoneldir.
I
II
0°
Yukarýdaki haritada, numaralandýrýlan yörelerin hangilerinde mekanik çözülmenin daha fazla görüldüðü
Birey Dershaneleri
III
C) II ve III
E) III ve IV
Birey Dershaneleri
B) I ve III
D) II ve IV
I
V
III
0°
IV
Yukarýda bazý özellikleri verilen iklim tipi haritada nu-
söylenebilir?
A) I ve II
II
Birey Dershaneleri
IV
7
maralandýrýlan yörelerin hangisinde görülür?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
I. Nemliliðin fazla olmasý
II. Tropikal yaðmur ormanlarýnýn geniþ yer kaplamasý
III. Güneþ ýþýnlarýnýn yere düþme açýsýnýn yýl boyunca çok
az deðiþmesi
IV. Kimyasal çözünmenin fazla olmasý
Ekvatoral iklim bölgelerinde, yýllýk sýcaklýk farkýnýn az
9.
A) Konveksiyonel yaðýþlarýn görülmesi
B) Bitki örtüsünün orman olmasý
C) Yaðýþ rejiminin düzenli olmasý
D) Yýllýk sýcaklýk ortalamasýnýn 15°C’nin üzerinde olmasý
etkili olduðu söylenebilir?
E) Yaðýþ miktarýnýn fazla olmasý
B) I ve III
E) III ve IV
Birey Dershaneleri
D) II ve IV
C) II ve III
Birey Dershaneleri
olmasýnda yukarýdakilerden hangilerinin daha fazla
A) I ve II
10. Ekvatoral iklimde 0 – 1000 metre arasýnda, nüfusun
seyrek olmasýndaki temel etken aþaðýdakilerden hangisidir?
Birey Dershaneleri
7.
II
A) Sýcaklýðýn ve nemliliðin yüksek olmasý
B) Yaðýþ miktarýnýn fazla olmasý
C) Ormanlarýn geniþ yer kaplamasý
III
IV
Yukarýdaki haritada, numaralandýrýlan yörelerin hangisinde yaz kuraklýðýnýn yaþandýðý söylenemez?
D) II ve IV
11. Aþaðýdakilerden hangisi, savan ile muson ikliminin
benzer özelliklerinden biridir?
C) II ve III
E) III ve IV
A) Bitki örtüleri
Birey Dershaneleri
B) I ve III
E) Akarsu rejimlerinin düzenli olmasý
B) Yaðýþ miktarlarý
Birey Dershaneleri
A) I ve II
D) Yer þekillerinin engebeli olmasý
Birey Dershaneleri
0°
Birey Dershaneleri
I
E) Yaðýþ tipleri
C) Yaðýþ rejimleri
D) Yýllýk sýcaklýk farklarý
Aþaðýda, bir iklim tipinin aylýk ortalama sýcaklýk ve yaðýþ
grafiði verilmiþtir.
Sıcaklık
(°C)
40
300
30
250
20
200
10
150
0
100
–10
50
–20
0
–30
O Ş M N M H T A E E K A
Birey Dershaneleri
Yağış
Grafikteki bilgilere göre, bu iklim tipi ile ilgili aþaðýdaki yargýlardan hangisi söylenemez?
III
0°
IV
Buna göre, yukarýdaki haritada numaralandýrýlan çöllerin hangisinin oluþumunda alçalýcý hava hareketleri-
D) Yýllýk yaðýþ miktarý 1000 mm’nin üzerindedir.
E) Yaðýþ rejimi düzenlidir.
4-C
5-E
nin etkili olduðu söylenemez?
Birey Dershaneleri
C) Yýllýk sýcaklýk farký azdýr.
3-B
I
II
Birey Dershaneleri
B) Yýllýk sýcaklýk ortalamasý 20°C’nin üzerindedir.
2-D
gösterilmiþtir.
V
A) En fazla yaðýþ yaz mevsiminde düþer.
1-B
12. Aþaðýdaki haritada, dünya üzerindeki bazý çöl alanlarý
Birey Dershaneleri
(mm)
350
Birey Dershaneleri
8.
Aþaðýdakilerden hangisi, bir yerin Sýcak Kuþak’ta yer
aldýðýný kesinlikle kanýtlar?
Birey Dershaneleri
6.
KONU TESTÝ
Birey Dershaneleri
ÝKLÝM TÝPLERÝ VE BÝTKÝ ÖRTÜSÜ - I
6-B
A) I
7-B
8
B) II
8-E
9-D
C) III
10-A
D) IV
11-C
E) V
12-A