PDF İndir - Adnan Menderes Üniversitesi

Tralleis Elektronik Dergisi
http://dergi.etralleis.com
e-TRALLEIS
3 (2014) 18-23
©ADÜ
Coxiella burnetii’nin Küçük Baş Hayvanlar ve İnsanlarda Önemi
Dilek KESKİN
Adnan Menderes Üniversitesi Çine Meslek Yüksekokulu, [email protected]
ESER BİLGİSİ
Derleme - Fen Bilimleri
Sorumlu Yazar: Dilek KESKİN, [email protected]
Yayına Kabul Tarihi: 16.04.2014
Özet: Query (Q) humması birçok ülkede görülen zorunlu hücre içi, Gram negatif bir bakteri olan Coxiella
burnetii’nin neden olduğu zoonotik bir hastalıktır. Hastalık insanları, küçükbaş hayvanları, arthropodları, kuşları ve
evcil hayvanları etkiler. İnsanlarda akut grip benzeri hastalığa, pnömöni, hepatit ve kronik endokarditite ve
hayvanlarda yavru atma ve infertiliteye neden olabilir. Hayvanlardan insanlara bulaştığı için halk sağlığı açısından
da büyük önem taşımaktadır. Enfeksiyonlar, mikroorganizma ile kontamine taze keçi peynirlerinin veya sütlerinin
solunması sonucunda halk arasında yayılmaktadır. Q hummasının tanısında İmmunfluoresans, enzim bağlı
immunosorbent assay ve kompleman fiksasyon, mikroaglutinasyon, kapiller aglutinasyon gibi geleneksel yöntemler
kullanılmaktadır. Bu derlemede Q hummasının teşhisi, epidemiyolojisi ve Türkiye’deki yaygınlığı ele alınmıştır.
Anahtar kelimeler: Coxiella burnetii, epidemiyoloji, teşhis, küçükbaş hayvan, insan
Importance of Coxiella burnetii among Small Ruminats and Human
Abstract: Query (Q) fever, a zoonotic disease caused by C. burnetti, an obligate, intracellular, Gram negative
bacteria, is seen in most countries. The disease affects humans, smal ruminants, arthropods, birds, and pets. Q fever
may cause acute flu-like illness, pneumoniae, hepatitis, and chronic endocarditis in humans and abortion or
infertility in animals. It has major importance for public health. Humans are infected mainly inhalation of
contaminated aerosols or by ingestion of raw milk or fresh goat cheese. Conventional diagnosis of Q fever is mainly
based on serological tests, such as immunofluorence, enzyme linked immunosorbent assay, and microaglutination,
capiller aglutination complement fixation. This review summarizes that the diagnosis, epidemiology and
seroprevalence of Q fever.
Key words: Coxiella burnetii, epidemiology, diagnosis, small ruminat, human
Giriş
Q humması C.burnetii tarafından oluşturulan
zoonoz
bir
enfeksiyondur.
Enfeksiyon
hayvanlarda yavru atma ve kronik mastitisler
dışında belirgin semptomlar göstermeden seyreder
(Aitken, 1989; Leloğlu, 1977). Hastalık
hayvanların aksine insanlarda daha belirgin klinik
bulgularla kendini göstermektedir. İnsanlardaki en
önemli klinik belirtiler yüksek ateş ve şiddetli baş
ağrılarıdır. C.burnetii enfeksiyonu sonucu
insanlarda endokarditis, perikarditis ve pnömöni
görülebilir (Reimer, 1993; Behymer ve Rieman,
1989; Palmer ve ark., 1983).
C.burnetii birçok fiziksel ve kimyasal faktörlere
karşı dirençli olduğundan çevrede uzun süre canlı
kalabilme yeteneğine sahiptir. Bu özellik
hastalığın kontrolünde önemli bir engel
oluşturmaktadır (Reimer, 1993; Behymer ve
Rieman, 1989; Little, 1983). Hayvanlar
enfeksiyonu kenelerden ve hastalıklı materyalle
direkt temas ile alırlar (Arda ve ark., 1992; Htwe
ve ark., 1992; Little, 1983; Leloğlu, 1977).
18
D. KESKİN
İnsanlar etkenle bulaşık tozların solunum yolu ile
alınması ve pastörize edilmemiş kontamine sütün
tüketilmesi sonucu hastalığa yakalanır (Reimer,
1993; Behymer ve Rieman, 1989). Ayrıca keneler
vasıtasıyla da hastalık insanlara bulaşabilmektedir
(Arda ve ark., 1992; Stoenner, 1980; Waldhalm ve
ark., 1978). Kene, sinek, sivrisinek, tahtakurusu,
bit gibi çok sayıdaki eklem bacaklı konakçı olarak
tanınmaktadır. Ancak bunların en önemlilerinden
birisi, vahşi hayvanlarda bulunan ve evcil
hayvanlara da taşınabilen kenelerdir. Günümüze
kadar C.burnetii yaklaşık 60 kene türünde
saptanmıştır. Kenelerde enfekte olan organların
tipi, çoğalması, hücrelerin canlılıkları farklıdır.
Bulaşmaların çoğu kuruyan dışkının taşınması
yoluyla gerçekleşmekte ve vahşi evcil hayvanlar
özellikle toz, toprak, gıda vs ile enfekte
edebilmektedir.
Kenelerle
olan
pasajlar
C.burnetii’nin virülenslik özelliğini artırmaktadır.
Hastalık bölgelerinde kuşlarda epidemiyolojik
döngüde yer almıştır. Keneler insanların
enfeksiyonunda ikincil öneme sahiptir.
2001). Böylece Q humması küçükbaş hayvanlarla
herhangi bir teması olmayan insanlarda da
görülebilir (Maurin ve Raoult, 1999). İnsanlar
kontamine yün, gübre veya dışkı ile kontamine
elbiselere elle dokunmayla infekte olabilirler
(Arricau-Bouvery ve Rodolakis, 2005). Q
humması veteriner, çiftçi ve süt işletmesi
çalışanlarında bir meslek hastalığı olarak
bilinmektedir.
Tanı ve Tedavi
Q humması etkeni olan C. burnetii, C.burnetii
zorunlu hücre içi, küçük (0.2-0.4 ile 0.4-1.0 μm),
pleomorfik, hareketsiz, flajellasız ve kapsülsüz bir
bakteridir (Maurin ve Raoult, 1999). Gramnegatif bakterilere benzer dış membrana sahip
olmalarına rağmen Gram boyama ile değil
Castaneda ve Gimenez boyası ile boyanırlar.
Coxiella cinsi içindeki tek türdür. Spor benzeri
formunun bulunması nedeniyle zor yaşam
koşullarına dayanıklıdır. C.burnetii 60oC’de 60
dakika ve %5 formalinde 4 saat canlı kalabilir.
Soğukta saklanmış taze sütlerde bir aydan fazla
canlılığını koruyabilir (Marrie ve Rould, 2000;
Maurin ve Raoult, 1999). C. burnetii’nin tanısında
genellikle
Komplement
Fiksasyon,
İmmunofluoresens, Enzim bağlı İmmunosorbent
Assay (ELİSA) kullanılmaktadır. C.burnetii’nin
izolasyonu tehlikeli ve zaman alıcıdır. Ayrıca
mikroorganizmanın izolasyonunda biyogüvenlik
seviye 3 laboratuvarlarında çalışma yapmak
uygun olmaktadır (Field ve ark., 2000).
Bu derlemede Q hummasının bulaşma şekilleri,
tanı ve tedavisi, hastalığın bölgelere göre oranı
hakkındaki
çalışmaların
değerlendirilmesi
yapılacaktır.
Bulaşma şekilleri
Küçükbaş hayvanlar, enfeksiyonu, hastalıklı
materyal ile direkt temas ile alırlar (Htwe ve ark.,
1992). İnsanlar sıklıkla infekte hayvanların
dışkıları, sütleri, plasentaları, vücut sıvıları ile
etrafa
saçılan
kontamine
aerosollerin
inhalasyonuyla infekte olurlar. C.burnetii’nin
bulaşması genellikle, çiğ ya da pastörize
edilmemiş süt, peynir, enfekte doğum yapan
hayvanla temas, enfekte tavşan derisini yüzme,
kan transfüzyonu, enfekte kene ile temas, enfekte
hayvanı otopsi etme, evcil ruminantların ve
özellikle koyunların yavru atma atması sonucu
ortaya
çıkmaktadır
(Arricau-Bouvery
ve
Rodolakis, 2005).
Mikroorganizmanın
laboratuar
çalışanlarına
geçme riskinden dolayı hızlı ve güvenilir
yöntemlere gerek duyulmaktadır. Son zamanlarda
ise biyolojik örneklerden mikrorganizmanın
saptanması ve tanısında PZR (Polimeraz Zincir
Reaksiyonu) tekniği kullanılmaktadır (Muramatsu
ve ark., 1996; Yuasa ve ark., 1996; Willems ve
ark., 1994; Frazier ve ark., 1990). Son yıllarda
yapılan tanı ve tedavi çalışmalarında ise Akgün ve
ark. (2006) hasta serum ve kan örneklerinden C.
burnetii genomuna ait 27 kDa büyüklüğünde bir
dış membran proteinini kodlayan com1genini
amplifiye etmek için dizayn edilmiş iki çift
nükleotid primerinden yararlanarak Nested-PCR
yöntemini kullanmışlardır. Seyitoğlu ve ark.
(2006) 230 sığır ve 92 sağlıklı çiftçiden kan
örneği alınarak C. burnetii antikorları ticari
ELİSA kiti ile araştırmışlardır.
Koyun ve keçilerin kırkma ve yavrulamanın
olduğu
ilkbahar
döneminde
çevresel
kontaminasyona yol açarak ilkbahar ve yaz
başlangıcında hastalığın insanlardaki insidensinde
artış olduğu bildirilmiştir (Hellenbrand ve ark.,
2001). C.burnettii’nin çevrede uzun süre canlı
kalması uzaklara rüzgarla taşınmasını sağlar
(Carrieri ve ark., 2002; Hellenbrand ve ark.,
19
D. KESKİN
Pnömoni’de doksisiklin 2 x 100 mg 10-14 gün,
Eritromisin tek başına ya da rifampisinle kombine
kullanılır. Endokardit: doksisiklin + klorokin 18
ay veya doksisiklin + ofloksasin 3 yıl doksisiklin
+ siprofloksasin veya rifampisin 2 yıl kullanılır.
Türkiye’de hayvanlarda Q humması’ nın varlığı
ilk defa 1946-1947 yıllarında sütlerden C.
burnetii’nin izole edilmesiyle ortaya konulmuştur
(Payzın, 1949). Ülkemizde hayvanlarda bugüne
kadar bir tek salgın bildirilmiştir. Çizelge 1’de
Ülkemizde C.burnetii’ye yönelik hayvanlarda
yapılan çalışmalar özetlenmiştir. 1952 yılı Mart
ayında Ankara İli Haymana İlçesi Höyük
Köyünde koyun ve keçilerdeki abortus vakaları
üzerine yapılan incelemede; yavru atan koyun ve
keçilerin %90’ında antikor saptanmıştır (Attila,
1953). Bu bildirim dışında hayvan yavru
atımlarındaki C.burnetii’nin rolüne yönelik az
sayıdaki çalışmadaki veriler aktif olarak değil,
abortus öyküsü olan hayvanlarda geriye dönük ve
serolojik olarak elde edilmiştir. Bu nedenle
ülkemizde gebe ve aborte fetusdan izolasyon
ve/veya
moleküler
yöntemlerle
etkenin
gösterilmesine yönelik henüz bir çalışma
bulunmamaktadır.
Daha
sonra
yapılan
çalışmalarda hastalığın Türkiye’deki oranını
saptamak için çalışmalar yapılmıştır. Bu
çalışmalar hastalığın hayvanlar ve insanlar için
oluşturduğu riski ortaya koymuştur. Sığırlarda
yapılan çalışmalarda seroprevalans oranının %5.821.7 arasında değiştiği bildirilmiştir (Seyitoğlu ve
ark., 2006; Özgür ve ark., 1997; Özyer ve ark.,
1990; Gökçen, 1989). Çetinkaya ve ark. (2000).
Elazığ ili ve ilçelerinden sığır, koyun ve
insanlardan toplanan serum örneklerinden Q
humması seroprevalans çalışmasında, sırasıyla
%5.8 %10.5 ve %8 oranında seropozitiflik tespit
etmişlerdir. Kalender (2001), Elazığ ve komşu
illerdeki koyunlarda C. burnetii enfeksiyonunun
yaygınlığını saptadığı çalışmasında, yavru atmış
koyunlarda %38.59 ve yavru atmamış koyunlarda
ise %11.01 oranında seropozitiflik saptarken,
Elazığ’da %20, Malatya’da %20, Bingöl’de
%27.95 ve Muş’ta %27.27 oranlarında pozitiflik
bildirmiştir. Yine, Elazığ’daki koyunlardan alınan
sütlerde
immunomagnetik
separasyon-PZR
yöntemi ile, C.burnetii yönünden %3.5 oranında
bir pozitiflik bulunmuştur (Öngör ve ark., 2004).
Antalya, Diyarbakır ve Samsun il merkezlerinde
toplanan serum örneklerinden Q humması
seroprevalans çalışmasında, sırasıyla %13.2, %6
ve %1.8 oranında seropozitiflik tespit edilmiştir
(Berberoğlu ve ark., 2004).
Tartışma
Tüm dünyada hayvanlarda ve insanlarda Q
humması salgınları bilinmektedir. Sıcaklık, nem,
hava hareketleri gibi coğrafik ve meteorolojik
faktörler bu hastalığın yayılmasında son derece
etkili bulunmaktadır. Örneğin İskandinavya’da Q
humması kesinlikle bilinmemektedir. Organizma
kuru iklim bölgelerinde yaygındır. Bu yüzdende
Akdeniz, Karadeniz kıyıları, Asya stepleri, Afrika
savanları, ABD’nin batı meraları ve doğu
Avustralya Q humması’ nın esas bulunma
bölgeleri olarak kabul edilmektedir. Çeşitli
araştırmacılarda
hastalığın
bölgesel
oranı
hakkında bilgi vermişlerdir (Kırkan ve ark., 2008;
Ruiz-Fons ve ark., 2008; Fretz ve ark., 2007;
Rousset ve ark., 2007; Masala ve ark., 2004;
Nakoune ve ark., 2004; Alarcon ve ark., 2003;
Schelling ve ark., 2003; Hatchette ve ark., 2002;
Kalender, 2001; Hatchette ve Marrie, 2001; Rey
ve ark., 2000; Literak ve Kroupa, 1998).
Çiğ süt, yeterli düzeyde ısıl işlem görmediği
takdirde çeşitli hastalıklara neden olmaktadır.
Örneğin, Q humması etmeni olan Coxiella
burnetii, insanlarda bağırsak iltihabına yol açan
Salmonella typhi, tüberküloz etmeni olan
Mycobacterium tuberculosis, Campylobacter
türleri ve brusella hastalığına yol açan Brucella
abortus,
çiğ
sütteki
tehlikeli
mikroorganizmalardandır. Yine sokak sütünde
bulunma riski olan Escherichia coli (EHEC)
olarak adlandırılan bakterilerin 1 adetinin bile
vücuda girmesi ile böbrek kayıpları hatta ölümler
yaşanmaktadır. Türk gıda kodeksinde ise patojen
mikroorganizmaların 25 ml’de bulunmaması
istenmektedir (Anonim, 2009). İntoksikasyona
ve/veya enfeksiyona neden olan Salmonella spp.,
Listeria
monocytogenes,
termotolerant
Campylobacter spp., Escherichia coli O157:H7,
koagülaz pozitif stafilokoklar, Bacillus cereus ile
Clostridium perfringens patojen mikroorganizma
olarak değerlendirilir.
20
D. KESKİN
Çizelge 1. Ülkemizde C.burnetii’ye yönelik hayvanlarda yapılan çalışmalar ( Kılıç ve Çelebi, 2008)
Araştırıcı (Yıl)
Hayvan
Pozitif örnek
Seroprevalans
Yöntem
Leloğlu (1971)
Koyun,
Sığır
65/227
32/234
28.6
13.7
MAT(≥1:16)
Leloğlu (1977)
Koyun,
Sığır
101/456
41/262
22.1
15.6
KB(≥1:16)
Çetinkaya ve ark.,
(2000)
Sığır
Koyun
24/416
43/411
5.8
10.5
IFA(≥1:80)
Kalender (2001)
Koyun(yavru
atan
Koyun(yavru
atmayan
71/184
38.6
IFA(≥1:80)
25/227
11.0
IFA(≥1:80)
Sığır (yavru
atan)
Sığır (yavru
atmayan
12/53
22
ELİSA
10/177
5.6
Tiftik keçisi
Koyun
Sığır
Koyun
Sığır
9/90
15/164
6/109
27/974
3/275
10
9.1
5.5
2.8
1.1
KB((≥1:8)
Sığır (Fertilite
problemli
Sığır sağlıklı
35/96
36.5
ELİSA
4/52
7.6
Sığır
128/1,593
8.04
ELİSA
Koyun
151/743
20
ELİSA
Koyun
115/1128
10
KA
Sığır
Koyun
85/391
3/100
21.7
3
MAT(≥1:32)
IFA(≥1:64)
Sığır
Sığır
Koyun
Keçi
Köpek
Kobay
6/138
53/208
38/138
8/121
3/4
15/21
4.3
25.5
25.7
6.6
75
71.4
PCR
KB(≥1:16)
Berkmen ve Demirer
(1973)
Sığır(Fertilite
problemli ve
genel)
0/53
0
MAT(≥1:16)
Gazyağcı ve ark.,
(2008)
Kılıç ve ark., (2008)
Sığır
40/322
12.4
IFA(≥1:32)
Kedi
7/143
IFA(≥1:64)
Özyer ve ark., (1990)
Sığır (yavru
atan)
Koyun ve keçi
(yavru atan)
Sığır (yavru
atmayan)
Koyun ve keçi
(yavru atmayan)
41/92
Genel 4.9
Ankara:1.6
Niğde:7.4
Kayseri: 8.3
44.5
59/75
78.6
37/318
11.6
29/222
13
Doğu Anadolu
Doğu Anadolu
Bölge
Seyitlioğlu ve ark.,
(2006)
Turtin (1955)
Marmara
Atun (1953)
Özgür ve ark., (1997)
KB(≥1:16)
Yurtalan (2003)
Ege
Kennerman ve ark.,
(2010)
Alpar ve Massie
(1960)
Gökçen (1989)
Kılıç ve ark., (2005)
Kırkan ve ark.,(2008)
Akdeniz
İç Anadolu
Attila (1953)
KB: Kompleman Birleşme Testi, KA: Kapliller aglutinasyon,
testi
KB(≥1:20)
MAT: Mikro-aglutinasyon testi IFA: Immunofloresan antikor
21
D. KESKİN
Humması
Araştırmaları.
Bornova
Veteriner
Araştırma Enstitüsü Dergisi, 26-27:88-94.
Carrieri, MP., Tissot-Dupont, H., Rey, D., Brousse, P.,
Renard, H., Obadia, Y., Raoult, D. 2002.
Investigation of a Slaughter House-Related Outbreak
of Q Fever in the French Alps. European Journal of
Clinical Microbiology & Infectious Diseases, 21:1721.
Çetinkaya, B., Kalender, H., Ertas, H.B., Muz, A., Arslan,
“N., Ongor, H., Gurcay, M. 2000. Seroprevalence of
Coxiellosis in Cattle, Sheep and People in the East of
Turkey. Veterinary Record, 146:131-136.
Field, P.R., Mitchell, J.L., Santiago, A., Dickeson, J.D.,
Chan, S-W., David, W.T.H., Murphy, AM.,
Cuzzubbo, A.J. 2000. Comparison of a Commercial
Enzyme-Linked
İmmunosorbent
Assay
with
İmmunofluorescence and Complement Fixation Tests
for Detection of Coxiella burnetii (Q Fever)
İmmunoglobulin.
M.
Journal
of
Clinical
Microbiology, 38: 1645-1647.
Frazier, M.E., Mallavia, L.P., Samuel, J.E., Baca, O.G.
1990. DNA Probes for the Identification of Coxiella
burnetti Strains. Annals of the New York Academy
of Sciences, 590:445–458.
Fretz, R., Schaeren, W., Taner, M., Baumgartner, A. 2007.
Screening of Various Food Stufs for Occurence of
Coxiella burnetii in Switzerland. International Food
Microbiology, 116: 414-418.
Gazyagci, S., Aktas, M.S., Kilic, S., Babur, C., Celebi, B.,
Duru, S.Y. 2008. Seroprevalence of Q Fever in
Selected Populations of Dairy Cattle in Turkey.
XXV. World Buiatrics Congress, Budapest, Hungary,
pp.1247.
Gökçen, S.S. 1989. Ege Bölgesi Sığırları Arasında Q-Fever
Vakalarının
Yaygınlık
Derecesinin
Mikroaglütinasyon Tekniği ile Araştırılması. Etlik
Mikrobiyoloji Dergisi, 6:79-85.
Hatchette, T. F., Marrie, T.J. 2001. A Typical
Manifestations of Chronic Q Fever. Clinical
Infectious Diseases, 33(8):1347-1351.
Hatchette, T.F., Campbell, N., Whitney, H., Hudson, R.,
Marrie, T. 2002. Seroprevalence of Coxiella burnetii
in Selected Populations of Domestic Ruminants in
Newfounland. Canadian Veterinary Journal, 43:363364.
Hellenbrand, W., Breuer, T., Petersen, L. 2001. Changing
Epidemiology of Q Fever in Germany, 1947-1999.
Emerging Infectious Disease, 7: 789-796.
Htwe, K.K., Amono, K., Sugiyama,Y., Yagami, K.,
Minamota, N., Hashimoto, A., Yamaguchi, T.,
Fukushi, H., Hirai, K. 1992. Seroepidemiyoloji of
Coxiella burnetii in Domestic and Companion
Animals in Japan. Veterinary Record, 131:490.
Kalender, H. 2001. Elazığ ve Komşu İllerdeki Koyunlarda
CoxieLla burnetii Enfeksiyonun Yaygınlığı. Turkish
Journal of Veterinary and Animal Sciences, 25:5155.
Kennerman, E., Rousset, E., Golcu, E., Dufour, P. 2010.
Seroprevalence of Q Fever (coxiellosis) in Sheep
from the Southern Marmara Region, Turkey.
Comperative Immunology and Microbiology
Infectious Diseases, 33(1):37-45.
Sonuç
Ülkemizde Q humması seroprevalansının belirgin
bölgesel farklılıklar göstermesine rağmen, veriler
hem insan hem de hayvanlarda hastalığın endemik
ve sanılandan daha yaygın olduğu göstermektedir.
Q humması insan ve hayvan sağlığı açısından
önemlidir. Hastalığın tedavisinde veteriner ve tıp
doktorlarının iletişim halinde bulunması ve risk
olan bölgelerde birlikte çalışmaları önemlidir.
Hastalıklı hayvanlarla yakın ilişkide olan insanlar
bu enfeksiyona karşı dikkatli olmalıdırlar. İnsanlar
için esas enfeksiyon kaynağı hayvanlar
olduğundan
çiftçiler
hastalık
hakkında
eğitilmelidir. Aşılama programları hastalığın
önlenmesinde
ve
ekonomik
kayıpların
azaltılmasında önemlidir.
KAYNAKLAR:
Aitken, I.D. 1989. Clinical Aspects and Prevention of Q
Fever in Animals. European Journal of Epidemiolology,
5:420-424.
Akgün, E., Yılmaz, M., Pınarbaşı, E. 2006. Q-Fever Şüphesi
Olan Hasta Serum ve Kan Örneklerinde Nested-PCR
Yöntemiyle Coxiella burnetii’nin Saptanması.
Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 28
(2):50–54.
Alarcon, A.,Villanueva, J.L., Viciana, P., Lopez-Cortes L.,
Torronteras, R., Bernabeu, M., Cordero, E., Pachon,
J. 2003. Q Fever Epidemiyology, Clinical Features
and Prognosis. A Study from 1983 to 1999 in the
South of Spain. Journal of Infection, 47:110-116.
Alpar, S., Massie, E.L. 1960. Türkiye’de Q-Humması. Türk
Veteriner Hekimleri Derneği Dergisi, 164-165:746755.
Anonim, 2009. Türk Gıda Kodeksi Çiğ Süt ve Isıl İşlem
Görmüş İçme Sütleri Tebliği (Tebliğ No: 2009/68).
Arda, M., Minbay, A., Leloğlu, N., Aydın, N., Akay, Ö.
1992. Özel Mikrobiyoloji, Epidemiyoloji, Bakteriyel
ve Mikotik Enfeksiyonlar. Atatürk Üniversitesi
Yayınları:741, Erzurum.
Arricau-Bouvery, N., Rodolakis, A. 2005. Is Q Fever an
Emerging or Re-Emerging Zoonosis? Veterinary
Research, 3:327–349.
Attila, C. 1953. Deviyasyon Yolu ile Türkiye Hayvanlarında
Q Humması Bakımından Araştırmalar. Türk Hijyen
ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 2:208-215.
Atun, H. 1953. Türkiye’de Serolojik Yolla Hayvanlarda Q
Fever Aranması. Türk Veteriner Hekimleri Derneği
Dergisi, 23:1-8.
Behymer, D., Rieman, H.P. 1989. Coxiella burnetii
Infection (Q Fever). Journal of the American
Veterinary Medical Association, 194(6):764-767.
Berberoğlu, U., Gozalan, A., Kılıç, S., Kurtoğlu, D., Esen,
B. 2004. A Seroprevalence Study of in Antalya,
Diyarbakır and Samsun Provinces. Mikrobiyoloji
Bülteni, 38:385-391.
Berkmen, L., Demirer, M.A. 1973. Micro-Agglutinasyon
Metodu ile Genital Hastalıklı Hayvanlarda Q
22
D. KESKİN
Kılıç, S., Pasa, S., Babur, C., Ozlem, M.B. 2005.
Investigation of Coxiella burnetii Antibodies in
Sheep in Aydin Region, Turkey. Revue Médecine
Véterinaire, 6:336-40.
Kılıç, S., Çelebi, B. 2008. 2. Bölüm: Türkiye’de
C.burnetii’nin Epidemiyolojisi. Türk Hijyen ve
Deneysel Biyoloji Dergisi, 65(3):21-31.
Kılıç, S., Komiya, T., Çelebi, B., Aydın, N., Saito, J.,
Toriniwa, H., Karatepe, B., Babur, C. 2008.
Seroprevalence of Coxiella burnetii in Stray Cats in
Central Anatolia Region. Turkish Journal of
Veterinary and Animal Sciences, 32(1):483-6.
Kırkan, Ş., Kaya, O., Tekbıyık, S., Parın, U. 2008. Detection
of Coxiella burnetii in Cattle by PCR. Turkish
Journal of Veterinary and Animal Sciences,
32(3):215-220.
Leloğlu, N. 1971. Erzurum, Kars, Ağrı Bölgelerinde İnsan,
Sığır ve Koyunlarda Q Humması Üzerinde
Çalışmalar. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Mikrobiyoloji Kürsüsü (Teksir).
Leloğlu, N. 1977. Erzurum, Kars ve Ağrı İllerinde Q
Humması Üzerinde Çalışmalar. Ankara Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Dergisi, 8(1):113-131.
Literak, I., Kroupa, L. 1998. Herd-Level Coxiella burnetii
Seroprevalence was not Associated with Herd-Level
Breeding Performance in Czech Dairy Herds.
Preventive Veterinary Medicine, 33(1-4):261-265.
Little , T.W.A. 1983. Q Fever- an Enigma. British.
Veterinary Journal, 139:277-283.
Marrie, T.J., Rould, D. 2000. Coxiella burnetii (Q Fever).
In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R, eds. Mandell,
Douglas, and Bennett’s Principles and Practice of
İnfectious Diseases. 5th ed. New York: Churchill
Livingstone, 2043-2050.
Masala, G., Porcu, R., Sanna, G., Chessa, G., Cillara, G.,
Chisu, V., Tola, S. 2004. Occurence, Distribution and
Role in Abortion of Coxiella burnetii in Sheep and
Goats in Sardinia. Italy Veterinary Microbiology,
99:301-305.
Maurin, M.,
Raoult, D. 1999. Q Fever. Clinical
Microbiology Reviews, 12:518-553.
Muramatsu,Y., Maruyama, M., Yanase, T., Ueno, H.,
Morita, C. 1996. Improved Method for Preparation of
Samples for the Polymerase Chain Reaction for
Detection of Coxiella burnetii in Milk Using
İmmunomagnetic
Separation.
Veterinary
Microbiology, 51:179-185.
Nakoune, E., Debaere, O., Koumanda-Kotogne, F., Selekon,
B., Samory, F., Talarmin, A. 2004. Serological
Surveilance of Brucellosis and Q Fever in Cattle in
the Central African Republic. Acta Tropica, 92:147151.
Ongör, H., Cetinkaya, B., Karahan, M., Açik, M.N., Bulut,
H., Muz, A. 2004. Detection of Coxiella burnetii by
İmmunomagnetic Separation-PCR in the Milk of
Sheep in Turkey. Veterinary Record, 154:570-572.
Özgür, N.Y., Hasöksüz, M., Yılmaz, H., İkiz, S., Ilgaz, A.
1997. İnfertilite Sorunu Olan Dişi Sığırlarda ve
İnsanlarda Coxiella Burnetii Antikorlarının Elısa
Testi İle Belirlenmesi ve Seroprevalansının
Saptanması. Pendik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi,
28:207-217.
Özyer, M., Mirioğlu, M., Köksal, F. 1990. Çukurova
Bölgesinde Yaşayan İnsan ve Hayvanlarda Q Fever
İnfeksiyonu İnsidansının Komplement Fiksasyon
Testi ile Araştırılması. Pendik Hayvan Hastalıkları
Merkezi Araştırma Enstitüsü Dergisi, 21:28-39.
Palmer, N.C., Kierstead, M., Key, D.W., Williams, J.C.,
Peacock, M.G., Vellend, H. 1983. Placentitis and
Abortion in Goat and Sheepin Ontario Caused by
Coxiella burnetii. Canadian Veterinary Journal,
24:60-61.
Payzın, S. 1949. Türkiye’de Q Humması Epidemiyolojisi.
Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 2:101110.
Reimer, L.G. 1993. Q Fever. Clinical Microbiology
Reviews, 6(3):193-198.
Rey, D., Obadia, Y., Tissot-Dupont, H., Raoult, D. 2000.
Seroprevalence of Antibodies to Coxiella burnetii
among Pregnant Women in South Eastren France.
European Journal of Obstetrics &Gynecology and
Reproductive Biology, 93:151-156.
Rousset, E., Durand, B., Berri, M., Dufour, P., Prigent, M.,
Russo, P., Delcroix, T., Touratier, A., Rodolakis, A.,
Aubert, M. 2007. Comparative Diagnostic Potential
of Three Serological Test for Abortive Q Fever in
Goat Herds. Veterinary Microbiology, 124:286-297.
Ruiz-Fons, F., Rodriquez, O., Torina, A., Naranjo, V.,
Gortazar, C., Fuento de la J. 2008. Prevalence of
Coxiella burnetii İnfection in Wild and Farmed
Ungulates. Veterinary Microbiology, 126:282-286.
Schelling, E., Diguimbaye, C., Daoud, S., Nicolet, J.,
Boerlin, P., Tanner, M., Jinstag, J. 2003. Brucellosis
and Q-Fever Seroprevalences of Nomadic
Pastoralists and Their Live Stock in Chad. Preventive
Veterinary Medicine, 61,279-293.
Seyitoğlu, Ş., Özkurt, Z, Dinler, U., Okumuş, B. 2006. The
Seroprevalence of Coxiellosis in Farmers and Cattle
in Erzurum District in Turkey. Turkish Journal of
Veterinary and Animal Sciences, 30:71-75.
Stoenner, H.G. 1980. Q Fever. CRC Handbook Series in
Zoonoses , Section A: Bacterial, Ricketsial and
Mycotic Disease, Volume II.
Turtin, O. 1955. Q-Hummasının Epidemiyoloji’si ve
Hayvanlardaki Q Humması Hakkında Toplu Bilgi ile
Bu Konuda Yapılmış Bazı Şahsi Araştırmalar. Kader
Basımevi, İstanbul.
Waldhalm, D.G., Stoenner, H.G., Simmons, R.E., Thomas,
L.A. 1978. Abortion Asociated with Coxiella burnetii
Infection in Dairy Goats. Journal of the American
Veterinary Medical Association, 173:1580-1581.
Willems, H., Thiele,D., Frönlich-Ritter, R., Kraus, H. 1994.
Detection of Coxiella burnetii in Cow’s Milk Using
the Polymerase Chain Reaction (PCR). Journal of
Veterinary Medicine Series B, 41:580-587.
Yuasa,Y., Yoshiie, K., Takasaki, T., Yoshida, H., Oda, H.
1996. Retrospective Survey of Chronic Q Fever in
Japan by Using PCR top Detect Coxiella burnetii’in
Parafin-Embedded Clinical Samples. Journal of
Clinical Microbiology, 34:824-827.
Yurtalan, S. 2003. Marmara Bölgesindeki Sığırlarda
Coxiella burnetii (Q Fever) Enfeksiyonunun
Seroprevalansının Belirlenmesi. Pendik Veteriner
Mikrobiyoloji Dergisi, 1-2:41-50.
23