VERGİ HUKUKU

i
İçindekiler
Prof. Dr. Nihal SABAN
VERGİ HUKUKU
Gözden Geçirilmiş ve Yenilenmiş
6. Baskı
ii
Vergi Hukuku
Yayın No
: 3177
Hukuk Dizisi : 1559
5. Baskı – Nisan 2009 – İSTANBUL
6. Baskı – Kasım 2014 – İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 333 - 205 - 3
Cop­yright© Bu ki­ta­bın bu ba­sı­sı­nın Tür­ki­ye’de­ki ya­yın hak­la­rı BE­TA Ba­sım Ya­yım
Da­ğı­tım A.Ş.’ye ait­tir. Her hak­kı sak­lı­dır. Hiç­bir bö­lü­mü ve pa­rag­ra­fı kıs­men ve­ya
ta­ma­men ya da özet ha­lin­de, fo­to­ko­pi, fak­si­mi­le ve­ya başka her­han­gi bir şe­kil­de
ço­ğal­tı­la­maz, da­ğı­tı­la­maz. Nor­mal öl­çü­yü aşan ik­ti­bas­lar ya­pı­la­maz. Nor­mal ve ka­
nu­nî ik­ti­bas­lar­da kay­nak gös­te­ril­me­si zo­run­lu­dur.
Dizgi
: Beta Basım A.Ş.
Baskı - Cilt
: Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.
Eskişehir Yolu 40. Km. Başkent Organize Sanayi Bölgesi 22. Cadde No: 6, Malıköy / Sincan / Ankara
(Sertifika No. 26886) (0312) 640 16 23
Kapak Tasarım
: Gökhan Ayrancı
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No. 16136)
Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11
Cağaloğlu - İSTANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
İçindekiler
iii
Sevgili Annem, Babam ve Nilgün SABAN’a
Değerli Dostum Refika ÇİMŞİR ve Ailesine
iv
Vergi Hukuku
v
İçindekiler
ALTINCI BASKIYA ÖNSÖZ
“Akademya” dediğimiz, bu Gökkube’nin altında.
Ve bu çalışma İstanbul’da değil; başka topraklarda, başka denizlerin kıyısında yapıldı.
Bu baskıda; sistematikte bazı değişiklikler yapıldı, yasal değişiklikler iş­
lendi, kararlar ve kaynaklar güncellendi.
Yine bir sınav öncesi, kitabın çok kısa sürede basılmasını sağlayan BETA
A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seyhan SATAR’a ve taslakları kitaba dö­
nüştürmek için gerçekten çok emek harcayan, ayrıca kapak tasarımını yapa­
rak, bir mavi renk bulmak için sonsuz sayıdaki mavi tonlarını deneyen Sevgili
Gökhan AYRANCI’ya içten teşekkür ediyorum.
Nihal SABAN
Lefke, 7.11.2014
vi
Vergi Hukuku
DÖRDÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ
Karşılaşmalar/yıllar sonra dönüşlerde, her şey başkalaşmıştır. Beta Ya­
yınevine dönüş böyle bir şey.
Dönüşümler/AB sürecinde de her şey başkalaşmaktadır: Kurumlar Ver­
gisi Kanunu değişiklikleri işlendi, Gelir Vergisi Kanunu Tasarısına dipnotla­
rında yer verildi. Henüz sisteme yönelik değişiklikler tamamlanamadığı için
sistem değerlendirmesi yapmaya yönelik çalışmanın yapılamamış olması da
böyle bir şey.
Sınav öncesi, kitabın çok kısa sürede yayınlanmasını sağlayan Beta Ya­
yınevi Yönetim Kurulu Başkanı Seyhan SATAR’a dizgisini ve düzeltmelerini
yapan Veysel COŞKUN, kapak tasarımı için Gülgonca ÇARPIK’a da içten te­
şekkürler.
Nihal SABAN
Fatih – 2006
vii
İçindekiler
BİRİNCİ KİTABA ÖNSÖZ
Bu çalışma yıllardır derse hazırlanırken oluşan notlardan derlendi. Vergi
Hukukunda yeni bir yolculuğun: “ders kitabı” başlangıcı.
Onlar’a:
Değerli dostum ve kürsü arkadaşım Doç. Dr. Billur YALTI SOYDAN, iki­
mizin de “yaşam’a dair”leri vardı: ayrı ayrı, “vergi hukuku’na dair”leri vardı:
aynı. O kitap düşüncesinden tashihlere kadar, “ayrı” ve “aynı”larını katarak bu
kitabı zenginleştirdi.
Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kütüphanesinin değerli kadro­
su; Sayın Bilge GÖKÇE TEZEL, Nurdane İNAN, Serpil YILDIRIM. Bizim için
“yok”u hep “var” ettiler.
Sayın İbrahim DERBEDER, Der Yayınları; Öğrenciliğimde Sahaflardaki
kitapçımdı, yıllar sonra bu keyifli buluşma için,
Sevgili Yeter YILDIRIM, tüm düzeltmeleri çok özenle yaptı,
Gönül dolusu teşekkür borçluyum.
Doç. Dr. Nihal SABAN
Fatih – 2002
İkinci baskı için
Birinci baskıdan unutulan değil ama eksik kalan bir teşekkür. Sevgili
Yurdagül TUNCA, kapak tasarımı O’na ait. Bu kapakla “kitap; olduğu gibi
göründü, göründüğü gibi oldu”.
İçten teşekkürlerimle.
Prof. Dr. Nihal SABAN
Fatih/Ağustos 2003
İKİNCİ KİTABA ÖNSÖZ
Bu çalışma da yıllardır derse hazırlanırken oluşan notlardan derlendi.
Zaman problemi nedeniyle de pek çok konuyla ilgili tartışma yer alamadı.
Onlar’a;
Yeminli Mali Müşavir Sayın Fatih DURAL, okumak için zaman ayırdı,
kendi alanıyla ilgili değerlendirmelerini paylaştı.
Sevgili kuzenim Eray SABAN, her zamanki keyifli haliyle, her an ihanet
edecekmiş duygusuyla çalıştığım bilgisayarımın gönlünü almayı başararak iki
kitabın da tamamlanmasını sağladı.
Sayın İbrahim DERBEDER, yeni bir kitabın zorluğunu defalarca duy­
muş olmasına rağmen cesaretlendirmekten hiç vazgeçmedi.
Sevgili Yeter YILDIRIM, tüm düzeltmeleri çok özenle yaptı.
İçten teşekkür borçluyum.
Prof. Dr. Nihal SABAN
Fatih-2004
viii
Vergi Hukuku
ix
İçindekiler
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ KİTAP
VERGİ ÖDEVİ
BİRİNCİ KISIM
VERGİ
BİRİNCİ BÖLÜM
VERGİLENDİRME YETKİSİ
1.KAVRAM................................................................................................................3
2.KURALLAR............................................................................................................3
İKİNCİ BÖLÜM
VERGİ
1.KAVRAMLAR........................................................................................................5
2.KURALLAR............................................................................................................5
I. Vergi: Anayasa 73. madde..............................................................................5
II. Resim, harç ve benzeri mali yükümlülük: Anayasa 73. madde................6
1.Resim..........................................................................................................6
2.Harç.............................................................................................................7
3. Benzeri mali yükümlülük........................................................................8
a) Anayasa Mahkemesi..........................................................................8
b) Anayasa Mahkemesinin “benzeri mali yükümlülük”
tartışmalarında hukuk problemi: Nitelendirme..........................10
c) Terim seçimi: “vergi benzeri mali yükümlülük”.........................11
III. Ek mali yükümlülük.....................................................................................11
1. Dış ticaret ilişkin ek mali yükümlülük: Anayasa 167,II....................11
2. Anayasa Mahkemesinin “ek mali yükümlülük”
tartışmalarında terim problemi: “benzeri mali yükümlülük” mü
“dış ticarete ilişkin ek mali yükümlülük” mü?.................................12
x
Vergi Hukuku
İKİNCİ KISIM
VERGİ HUKUKUNUN KAYNAKLARI VE YORUM
BİRİNCİ BÖLÜM
KAYNAKLAR
1.KAVRAM .............................................................................................................15
2.KURALLAR .........................................................................................................15
I. Bağlayıcı kaynaklar.......................................................................................15
1. Anayasa -Anayasa Mahkemesi.............................................................15
a) Vergi ödevini Anayasa bütünü içinde okumak...........................15
aa)Anayasa.....................................................................................15
bb) Anayasa Mahkemesi...............................................................17
aaa) “Anayasal değerdeki ikeler”/anayasallık
bloku................................................................................17
bbb) “Hukukun genel prensipleri”/
“hukuka uygunluk bloku”...........................................19
ccc) Anayasa Mahkemesi kararlarının bağlayıcılığı.........21
ddd) Vergi ödevinin Anayasa pratiği açısından
değerlendirilmesi...........................................................22
b) Siyasi hak ve ödevleri Jellinek ile okumak...................................22
aa) Siyasi hak ve ödevlerin-vergi ödevinin
hukuk düzeni...........................................................................23
bb) Vergi ödevini yeniden yazmak..............................................24
aaa) Vergi ödevi içinde kamu giderlerini yeniden
düşünmek.......................................................................25
bbb) Vergi ödevi içinde maliye politikasının sosyal
amacını yeniden düşünmek.........................................25
2. Yasa-uluslararası sözleşmeler...............................................................26
a)Yasa....................................................................................................26
aa) Anayasa/Anayasa Mahkemesi-Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi/Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi..................27
bb) Yasa koyucunun normatif düzey problemi: bir örnek.......29
b) Uluslararası sözleşmeler: Anayasa-Anayasa
Mahkemesi........................................................................................29
3. Kanun hükmünde kararname: olağan dönemlerin
yasak aracı................................................................................................30
4. Bakanlar Kurulu Kararnameleri...........................................................30
5. İçtihadı Birleştirme Kararları................................................................32
6.Tüzük........................................................................................................33
xi
İçindekiler
7.Yönetmelik...............................................................................................34
II. Yardımcı kaynaklar.......................................................................................34
1.Tebliğ........................................................................................................34
2.Sirküler.....................................................................................................36
3. Mukteza: Maliye Bakanlığı’nın görüşü...............................................37
a) Vergi Usul Kanunu..........................................................................37
b)Yönetmelik........................................................................................38
4. Yargı kararları..........................................................................................40
5. Doktrin.....................................................................................................40
İKİNCİ BÖLÜM
YORUM
1.KAVRAM..............................................................................................................41
2.KURALLAR..........................................................................................................41
I. Vergi Usul Kanunu 3,A,2..............................................................................41
1. Maliye Bakanlığı’nın yasa gerekçesinin değerlendirilmesi:
varsayımsal “ekonomik yaklaşım ilkesi”............................................42
2.Yargı..........................................................................................................43
3.Doktrin.....................................................................................................44
a)ŞANVER............................................................................................44
b)ÖNCEL/KUMRULU/ÇAĞAN.....................................................44
c)KANETİ.............................................................................................45
d)AKKAYA...........................................................................................46
e)YALTI.................................................................................................47
II.Nitelendirme..................................................................................................47
III. Vergi Usul Kanunu 3, A, 2’yi okuyabilmek için kavramsal
art plan tasarımı........................................................................................... 50
1. Yasaklanmayan alanlardan geçişte meşruiyet tartışması:
vergi tasarrufu.........................................................................................50
2. Gündelik hayatta sağduyunun talebi: dürüst vergi mükellefi.........52
a) Dürüstlük ve hakkın kullanımı......................................................53
b) Kötüye kullanma yasağı..................................................................53
3. Yasaklanan alanlardan geçiş: kanuna karşı hile/ vergi hukuku
somutu: peçeleme...................................................................................55
xii
Vergi Hukuku
ÜÇÜNCÜ KISIM
VERGİLENDİRME İLKELERİ
BİRİNCİ BÖLÜM
ANAYASAL İLKELER
1.KAVRAM..............................................................................................................57
2.KURALLAR..........................................................................................................58
İKİNCİ BÖLÜM
ANAYASAL VERGİLENDİRME İLKELERİ
1.KAVRAM..............................................................................................................61
2.KURALLAR..........................................................................................................61
I. Temsilsiz vergi olmaz: “verginin yasallığı ilkesi”.....................................61
1. Kural: Verginin yasa ile konulması: yasa kavramı.............................62
a) Anayasa-Anayasa Mahkemesi.......................................................62
b) İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi- İnsan Hakları Avrupa
Mahkemesi........................................................................................63
2. İstisna: Bakanlar Kurulu’na yetki verilmesi........................................64
II. Ayrımcılık yapılmaması: vergide “eşitliği” “mali güç” ile
ölçebilmek için kavramsal art plan tasarımı..............................................65
1. Yasa önünde eşitlik.................................................................................65
a) Anayasa-Anayasa Mahkemesi.......................................................65
b) İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi- İnsan Hakları Avrupa
Mahkemesi........................................................................................66
2. Vergide eşitlik..........................................................................................67
3. Bir okuma modeli...................................................................................71
İKİNCİ KİTAP
VERGİLENDİRME İLİŞKİSİ
BİRİNCİ KISIM
VERGİ BORÇLULUĞU
BİRİNCİ BÖLÜM
VERGİ BORÇLUSU
1.KAVRAMLAR......................................................................................................77
I. Vergi yükümlülüğü.......................................................................................77
II. Vergi sorumluluğu........................................................................................77
xiii
İçindekiler
2.KURALLAR..........................................................................................................78
I. Sorumluluğun kamu hukuk ilişkisinden doğması...................................78
II. Sorumluluğun ilgili olduğu vergiyi doğuran olayın
gerçekleşmesi ile doğması............................................................................80
III. Sorumluluğun fer’i nitelikte olması............................................................81
IV. Sorumluluğun sınırsız yani bütün malvarlığı ile olması.........................81
V. Sorumluluğun süresiz olmaması................................................................82
İKİNCİ BÖLÜM
VERGİ BORÇLULUĞUNU ÖZNE-NESNE
BAĞLAMINDA OKUMAK:
“..DEN SORUMLULUK”, “…..İLE SORUMLULUK”
1. KANUNİ TEMSİLCİLERİN SORUMLULUĞU............................................84
I. Vergi Usul Kanunu: kanunu temsilcilerin ödevi.......................................84
1. Küçüklerin ve kısıtlıların kanuni temsilcilerinin ödevi.....................85
a) Küçükler ve kısıtlıların kanuni temsilcileri:
Medeni Kanun..................................................................................85
b) Küçükler ve kısıtlıların kanuni temsilcilerinin
sorumluluğu.....................................................................................87
2. Tüzel kişilerle tüzel kişiliği olmayan teşekküllerin kanuni
temsilcilerinin ödevi...............................................................................89
a) Tüzel kişilerde temsil organları.....................................................89
aa) Tüzel kişiliği olan şirketler.....................................................89
aaa) Kollektif şirket................................................................89
bbb) Komandit şirket.............................................................90
ccc) Anonim şirket.................................................................90
ddd) Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket.........91
eee) Limited şirket.................................................................91
fff)Kooperatifler...................................................................92
ggg)Dernekler........................................................................92
hhh)Vakıflar............................................................................93
bb) Tüzel kişiliği olmayan teşekküller........................................93
aaa) Adi şirket........................................................................93
bbb)Cemaatler........................................................................94
b) Tüzel kişilerin kanuni temsilcilerinin sorumluluğu...................95
3. Türkiye’de bulunmayan yükümlülerin Türkiye’deki
temsilcilerinin ödevi...............................................................................98
4. Kanuni temsilcilerin değişmesi halinde sorumluluk........................98
xiv
Vergi Hukuku
II. Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanun....................................98
1. Kanuni temsilcilerin sorumluluğu.......................................................99
2. Limited şirketlerin amme borçları .....................................................100
III. Vergi Usul Kanunu: “vergi ve buna bağlı alacaklar” -Amme
Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanun:
“diğer amme alacakları”.............................................................................101
2. VERGİ KESENLERİN SORUMLULUĞU....................................................104
I. Vergi Usul Kanunu......................................................................................104
1. Gelir Vergisi Kanunu............................................................................105
a) GVK. 94,I’e göre vergi kesmek zorunda olanlar.......................105
b) Zirai ürünler....................................................................................106
2. Kurumlar Vergisi Kanunu...................................................................108
3. Katma Değer Vergisi Kanunu.............................................................108
II. Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanun..................................115
3. MİRASÇILARIN SORUMLULUĞU.............................................................116
I. Vergi Usul Kanunu......................................................................................116
1. Mirasçıların sorumluluğu: Medeni Kanun.......................................116
2. Mirasçıların vergi sorumluluğu..........................................................118
II. Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanun..................................119
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
VERGİ BORÇLUSUNUN ÖDEVLERİ
1.KAVRAM............................................................................................................121
2.KURALLAR........................................................................................................122
I. Bildirimde bulunma ödevi.........................................................................122
1. İşe başlama.............................................................................................122
2.Değişiklikler...........................................................................................123
3. İşi bırakma.............................................................................................124
4. Bildirmelerde süre................................................................................125
II. Defter tutma ödevi......................................................................................125
1. Genel esaslar..........................................................................................125
a)Amacı...............................................................................................125
b) Defter tutacaklar.............................................................................125
c) Muhasebe usulünü seçmekte serbestlik.....................................126
2. Defter tutma bakımından tüccarlar....................................................129
a) Birinci sınıf tüccarlar......................................................................129
b) İkinci sınıf tüccarlar.......................................................................130
İçindekiler
xv
3. Bilanço esasına göre tutulacak defterler............................................130
a) Yevmiye defteri...............................................................................130
b) Defteri kebir....................................................................................130
c) Envanter defteri..............................................................................130
4. İşletme esasında tutulacak defterler..................................................130
5.Diğer........................................................................................................131
6. Kayıt nizamı...........................................................................................131
7. Defterlerin tasdiki.................................................................................132
a) Tasdike tabi defterler.....................................................................132
b) Tasdik zamanı.................................................................................133
c) Tasdik makamı...............................................................................133
III. Belge Düzenine Uyma Ödevi....................................................................133
1.Vesikalar.................................................................................................133
2. Fatura ve fatura yerine geçen vesikalar.............................................134
a) Faturanın tarifi................................................................................134
b) Faturanın şekli................................................................................135
c) Fatura nizamı..................................................................................136
d) Fatura kullanma mecburiyeti.......................................................137
e) Perakende satış vesikaları.............................................................137
f) Gider pusulası................................................................................138
g) Müstahsil makbuzu.......................................................................138
3. Serbest meslek makbuzları..................................................................139
4. Ücretlere ait kayıt ve vesikalar............................................................140
5. Diğer evrak ve vesikalar......................................................................140
a) Taşıma ve otel işletmelerine ait belgeler.....................................140
b) Muhabere evrakı............................................................................141
c) Diğer vesikalar................................................................................141
d) Elektronik ortamdaki kayıtlar ve elektronik cihazla belge
düzenleme.......................................................................................142
IV. Defter ve belgeleri muhafaza ve ibraz ödevi...........................................144
1. Defter ve vesikaları muhafaza............................................................144
2. İbraz mecburiyeti..................................................................................144
V. Vergi kimlik numarası kullanma ödevi....................................................146
1. Vergi Usul Kanunu...............................................................................146
2. Vergi Kimlik Numarası Kullanımının Yaygınlaştırılması
Hakkında Kanun...................................................................................147
xvi
Vergi Hukuku
İKİNCİ KISIM
VERGİ ALACAĞI
BİRİNCİ BÖLÜM
VERGİLENDİRME İLİŞKİSİNİN AŞAMALARI
1.KAVRAMLAR....................................................................................................151
2. KURALLAR.......................................................................................................151
I. Vergiyi doğuran olay...................................................................................151
Vergiyi doğuran olayı okuyabilmek için kavramsal art plan
tasarımı..........................................................................................................151
1. Vergi Usul Kanunu’nun nitelendirilmesinde iki deneme ..............151
a) Maddi hukuk-usul hukuku ayrımı.............................................152
b) Vergiyi doğuran olayın ön şart olması........................................156
2. Vergi Usul Kanunu’ndaki yanlış yasa kenar başlığı “vergiyi
doğuran olay” -doğru kavram “vergi alacağı hakkı”......................158
3. Vergi Usul Kanunu’ndaki yanlış yasa metni “vergi alacağı” doğru kavram “vergilendirilecek olay”da “alacak hakkı”nın
doğması”................................................................................................159
4. Vergi Usul Kanunu’na göre vergi alacağı ilişkisinin hukuksal
olarak kurulması...................................................................................160
a) Gelir Vergisi Kanunu.....................................................................161
b) Kurumlar Vergisi Kanunu............................................................161
c) Katma Değer Vergisi Kanunu.......................................................162
5. Vergiyi doğuran olayın yasaklanmış olması.....................................162
II. Verginin tarhı...............................................................................................162
1. Tarh işleminin hukuksal niteliği.........................................................162
2. Tarh işleminin unsurları......................................................................162
3. Tarh yöntemleri.....................................................................................164
a) Beyannameye dayanan tarh.........................................................164
b) İkmalen vergi tarhı.........................................................................165
c) Re’sen vergi tarhı...........................................................................165
Bir parantez bilgi: Takdir komisyonları ve kararlarının
hukuki niteliği................................................................................167
aa) Takdir komisyonun oluşumu ve görevleri........................167
bb) Takdir komisyonu kararlarının hukuksal
niteliği......................................................................................168
d) Verginin idarece tarhı....................................................................169
III.Tebliğ.............................................................................................................170
1. Tebliğ yapılacak kimseler....................................................................170
2. Posta ile tebliğ........................................................................................172
xvii
İçindekiler
3. İlan yolu ile tebliğ.................................................................................172
IV.Tahakkuk..............
........................................................................................174
V.Tahsil.............................................................................................................175
İKİNCİ BÖLÜM
VERGİ ALACAĞINDA ZAMAN
1.KAVRAM............................................................................................................179
2.KURALLAR........................................................................................................179
I.Süreler............................................................................................................179
1. Sürelerin hesaplanması........................................................................180
2. Mücbir sebeplerle gecikme..................................................................180
a) Mücbir sebep..................................................................................180
b)Gecikme........................................................................................181
3. Ölüm halinde sürenin uzaması..........................................................182
4. Mühlet verme........................................................................................182
II.Zamanaşımı..................................................................................................182
1.Kavram...................................................................................................182
2.Türleri............
........................................................................................183
a) Tarh zamanaşımı............................................................................183
b) Tahsil zamanaşımı..........................................................................185
III.Terkin.............................................................................................................186
IV.Af....................................................................................................................187
1.Anayasa..................................................................................................187
2. Vergi Usul Kanunu...............................................................................187
3. Anayasa Mahkemesi- İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi..............188
ÜÇÜNCÜ KİTAP
VERGİLENDİRME
BİRİNCİ KISIM
GELİR VERGİSİ KANUNU
BİRİNCİ BÖLÜM
GELİR VERGİSİ
1.KAVRAM............................................................................................................193
I.Gelir...............................................................................................................193
II. İki tartışma....................................................................................................193
1. Tartışma bir: gelir ya da tüketimin vergilendirilmesi.....................194
xviii
Vergi Hukuku
2. Tartışma iki: gelirin vergilendirilmesinde kaynak teorisi ve
net artış teorisi.......................................................................................194
2.KURALLAR........................................................................................................195
I.Gelir...............................................................................................................195
II.Yükümlülük.................................................................................................195
1. Gelir vergisinde yükümlü: gerçek kişi...............................................195
2. Yükümlülük türleri...............................................................................196
a) Tam yükümlülük............................................................................196
b) Dar yükümlülük ............................................................................198
İKİNCİ BÖLÜM
GELİR TÜRLERİ VE ELDE EDİLMESİ
1. KAVRAM..............................................................................................................199
I. Gelir türleri...................................................................................................199
II. GVK okuma problemleri: yanlış yasa kenar başlığı:
“gelirin unsurları” – doğru kavram: “gelirin sınıflandırılması”
-terim: “gelir türleri”...................................................................................200
2.KURALLAR........................................................................................................201
I. Gelir türlerinin elde edilmesini okuyabilmek için kavramsal
bir artplan tasarımı......................................................................................201
1. GVK okuma problemleri: Gelir Vergisi Kanunu’ndaki
“gelirin elde edilmesi”ni Vergi Usul Kanunu’ndaki
“vergiyi doğuran olay” ile oku(yama)mak.......................................201
2. Gelir Vergisi Kanunu-“gelirin elde edilmesi”-Vergi Usul
Kanunu- “alacak hakkı” ve “talep hakkı”.........................................201
II. Bir okuma modeli........................................................................................206
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GELİR TÜRLERİNİN ELDE EDİLMESİNİ ÖZNE-NESNE
BAĞLAMINDA OKUMAK
1. TİCARİ KAZANÇ.............................................................................................211
I. Özne: vergi yükümlüsü/tacir....................................................................211
Alt başlık: öznenin vergilendirme alanı dışında kalması:
muafiyet/esnaf muaflığı.............................................................................212
II. Nesne: verginin konusu/ticari kazanç.....................................................214
1. Fiziksel/sanal mekan: ticari işletme..................................................214
2. Hukuksal ilişki:nitelendirme için iki basamaklı bir analiz.............217
a) Birinci basamak: vergilendirilecek olay......................................217
xix
İçindekiler
aa) Yasa olayı: ticari ya da sınai faaliyet ..................................217
bb) Yaşam olayı: ticari ya da sınai faaliyetin dayanağı
hukuk ilişkileri/satış ya da iş görme sözleşmeleri...........219
b) İkinci basamak: vergilendirilecek gelir.......................................219
aa) Yasa olayı: ticari kazancın varlığı........................................219
bb) Yaşam olayı: ticari kazancın varlığının dayanağı
hukuk ilişkileri.......................................................................219
3. Hukuksal zaman: verginin “alacak hakkı” olarak doğması...........220
Bir okuma modeli: satım sözleşmeleri...............................................220
a) Taşınır satımı...................................................................................220
b) Taşınmaz satımı..............................................................................221
c) Taksitli satım...................................................................................223
III. Vergilendirilecek gelir: matrah/ticari kazancın tespiti..........................224
1. Gerçek usul............................................................................................224
a) Bilanço usulü..................................................................................224
b) İşletme hesabı usulü .....................................................................225
c) İndirilecek giderler........................................................................225
d) Gider kabul edilmeyen ödemeler................................................228
2. Basit usul................................................................................................229
a) Genel şartlar ...................................................................................231
b) Özel şartlar......................................................................................231
c)Sınırları............................................................................................232
3. Özel durumlar.......................................................................................233
a) Birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat ve
onarma işleri...................................................................................233
b) Ulaştırma işlerinde matrah ..........................................................235
2. ZİRAİ KAZANÇ................................................................................................235
I. Özne: vergi yükümlüsü/çiftçi...................................................................235
II. Nesne: verginin konusu/zirai kazanç......................................................235
1. Doğal mekan: zirai işletme..................................................................235
2. Hukuksal ilişki: nitelendirme için iki basamaklı bir analiz............236
a) Birinci basamak: vergilendirilecek olay......................................236
aa) Yasa olayı: zirai faaliyet .......................................................236
bb) Yaşam olayı: zirai faaliyetin dayanağı hukuk
ilişkileri/satış ya da iş görme sözleşmeleri........................237
b) İkinci basamak: vergilendirilecek gelir.......................................238
aa) Yasa olayı: zirai kazancın varlığı.........................................238
xx
Vergi Hukuku
bb) Yaşam olayı: zirai kazancın varlığının dayanağı
hukuk ilişkileri.......................................................................238
3. Hukuksal zaman: verginin “alacak hakkı” olarak doğması...........238
III. Vergilendirilecek gelir: matrah/ zirai kazancın tespiti..........................238
1. Zirai kazancın tespiti: temel ölçü olarak işletme büyüklüğü.........238
2. Gerçek usul............................................................................................242
a) Zirai işletme hesabı usulü ............................................................242
b) İndirilecek giderler .......................................................................243
c) İndirilemeyecek giderler ..............................................................244
d) Bilanço usulü..................................................................................244
3. Verginin kaynakta kesilmesi (stopaj).................................................244
3.ÜCRET.................................................................................................................245
I. Özne: vergi yükümlüsü/çalışan/ücretli..................................................245
II. Nesne: verginin konusu/ücret..................................................................245
1. Fiziksel mekan: işverenin gösterdiği (belirli) işyeri.........................246
2. Hukuksal ilişki: nitelendirme için iki basamaklı bir analiz............246
a) Birinci basamak: vergilendirilecek olay......................................246
aa) Yasa olayı: işverene tabi sunulan hizmet ..........................246
bb) Yaşam olayı: işverene tabi sunulan hizmetin
dayanağı hukuk ilişkileri/hizmet veya iş görme
sözleşmeleri............................................................................247
b) İkinci basamak: vergilendirilecek gelir.......................................251
aa) Yasa olayı: ücretin varlığı.....................................................251
bb) Yaşam olayı: ücretin varlığının dayanağı hukuk
ilişkileri....................................................................................251
3. Hukuksal zaman: verginin “alacak hakkı” olarak doğması...........251
Alt başlık: nesnenin vergilendirme alanı dışında kalması:
istisna......................................................................................................252
a) Maaş ve ücretlerde ........................................................................252
b) Gider karşılıklarında.....................................................................253
c) Tazminat ve yardımlarda..............................................................254
d) Vatan hizmetleri yardımlarında...................................................255
e) Teçhizat ve tayın bedellerinde......................................................255
f) Tahsil ve tatbikat ödemelerinde...................................................256
g) Teşvik ikramiye ve mükafatları ...................................................256
III. Vergilendirilecek gelir: matrah/ücretin tespiti.......................................258
1. Gerçek usul: gerçek ücretler................................................................258
a)İndirimler.........................................................................................258
xxi
İçindekiler
b) Sakatlık indirimi.............................................................................259
c) Asgari geçim indirimi.....................................................................260
2. Diğer ücretler........................................................................................261
4. SERBEST MESLEK KAZANCI......................................................................261
I. Özne: vergi yükümlüsü/serbest meslek erbabı......................................261
II. Nesne: verginin konusu/serbest meslek kazancı...................................262
1. Fiziksel mekan: kendine ait işyeri......................................................262
2. Hukuksal ilişki: nitelendirme için iki basamaklı bir analiz............262
a) Birinci basamak: vergilendirilecek olay......................................262
aa) Yasa olayı: serbest meslek faaliyeti ....................................262
bb) Yaşam olayı: serbest meslek faaliyetinin dayanağı
hukuk ilişkileri/istisna ve vekalet sözleşmeleri................264
aaa) Vekalet sözleşmesi: avukatlar....................................263
bbb) İstisna sözleşmesi: yeminli mali müşavirler............264
b) İkinci basamak: vergilendirilecek gelir.......................................265
aa) Yasa olayı: serbest meslek kazancının varlığı....................265
bb) Yaşam olayı: serbest meslek kazancının varlığının
dayanağı hukuk ilişkileri......................................................266
3. Hukuksal zaman: verginin “alacak hakkı” olarak doğması...........266
Alt başlık: nesnenin vergilendirme alanı dışında kalması:
istisna/telif kazançları.........................................................................266
III. Vergilendirilecek gelir: matrah/serbest meslek kazancının tespiti......268
1. Gerçek usul............................................................................................268
2. İndirilecek giderler...............................................................................269
5. GAYRİMENKUL SERMAYE İRADI.............................................................271
I. Özne: vergi yükümlüsü/mal ve hakların sahipleri, mutasarrıfları,
zilyedleri, irtifa ve intifa hakkı sahipleri veya kiracılar.........................271
II. Nesne: verginin konusu/gayrimenkul sermaye iradı............................272
1. Fiziksel ve varsayımsal mekan: mal veya hak/gayrimenkul
sermaye...................................................................................................272
2. Hukuksal ilişki: nitelendirme için iki basamaklı bir analiz............276
a) Birinci basamak: vergilendirilecek olay......................................276
aa) Yasa olayı: gayrimenkul sermayenin kiraya verilmesi.....276
bb) Yaşam olayı: gayrimenkul sermayenin kiraya
verilmesinin dayanağı hukuk ilişkileri/kira
sözleşmeleri............................................................................276
b) İkinci basamak: vergilendirilecek gelir.......................................280
aa) Yasa olayı: gayrimenkul sermaye iradının varlığı............280
xxii
Vergi Hukuku
bb) Yaşam olayı: gayrimenkul sermaye iradının
varlığının dayanağı hukuk ilişkileri...................................280
3. Hukuksal zaman: verginin “alacak hakkı” olarak doğması...........280
Alt başlık: nesnenin vergilendirme alanı dışında kalması:
istisna/konut kirası istisnası...............................................................280
III. Vergilendirilecek gelir: matrah/gayrimenkul sermaye
iradının tespiti..............................................................................................281
1. Gerçek usul............................................................................................281
2. Götürü gider usulü...............................................................................281
3. Emsal kira bedeli esası ........................................................................282
4. Safi irat: indirilecek giderler................................................................283
6. MENKUL SERMAYE İRADI..........................................................................284
I. Özne: vergi yükümlüsü/ticari, zirai ve mesleki faaliyeti dışında
nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden müteşekkil
sermaye sahibi..............................................................................................284
II. Nesne: verginin konusu/menkul sermaye iradı.....................................284
1. Varsayımsal mekan: nakdi sermaye veya para ile temsil
edilen değerlerden müteşekkil sermaye/menkul sermaye............284
2. Hukuksal ilişki: nitelendirme için iki basamaklı bir analiz............289
a) Birinci basamak: vergilendirilecek olay......................................289
aa) Yasa olayı: menkul sermayenin kullandırılması ..............289
bb) Yaşam olayı: menkul sermayenin kullandırılmasının
dayanağı hukuk ilişkileri/ kullandırma/ortaklık
ya da alacak hakkı doğuran sözleşmeler...........................289
b) İkinci basamak: vergilendirilecek gelir.......................................289
aa) Yasa olayı: menkul sermaye iradının varlığı.....................289
bb) Yaşam olayı: menkul sermaye iradının varlığının
dayanağı hukuk ilişkileri......................................................292
3. Hukuksal zaman: verginin “alacak hakkı” olarak doğması...........292
Alt başlık: nesnenin vergilendirme alanı dışında kalması:
istisna......................................................................................................294
III. Vergilendirilecek gelir: matrah/menkul sermaye iradının tespiti.......295
1. İrat sayılmayan haller ..........................................................................295
2. Safi irat: indirilecek giderler................................................................295
3. Yabancı parası ile ödenen faiz ve temettüler ...................................295
7. DİĞER KAZANÇ VE İRATLAR....................................................................295
I. Değer artışı kazançları................................................................................296
1. Özne: vergi yükümlüsü/gayrimenkul ve menkul mal ve
hakları elden çıkaran............................................................................296
xxiii
İçindekiler
2. Nesne:verginin konusu/değer artışı kazancı...................................296
a) Fiziksel ve varsayımsal mekan: gayrimenkul ve
menkul sermaye.............................................................................297
b) Hukuksal ilişki:nitelendirme için iki basamaklı bir analiz......297
aa) Birinci basamak: vergilendirilecek olay.............................297
aaa) Yasa olayı: gayrimenkul menkul ve
sermayenin devri ya da satışı.....................................297
bbb) Yaşam olayı: gayrimenkul ve menkul
sermayenin devri ya da satışının dayanağı
hukuk ilişkileri/ satın alma, bir ivaz karşılığı
devir ve temlik, trampa edilme, takas,
kamulaştırma, devletleştirme, ticaret
şirketlerine sermaye olarak konulma.......................297
bb) İkinci basamak: vergilendirilecek gelir...............................300
aaa) Yasa olayı: değer artış kazancının varlığı.................300
bbb) Yaşam olayı: değer artış kazancının varlığının
dayanağı hukuk ilişkileri............................................300
c) Hukuksal zaman: “verginin alacak” hakkı olarak
doğması...........................................................................................301
Alt başlık: Nesnenin vergilendirme alanı dışında kalması:
istisna...............................................................................................301
3. Vergilendirilecek gelir: matrah/değer artış kazancının tespiti......302
II. Arızi kazançlar.............................................................................................303
1. Özne: vergi yükümlüsü/hasılat, kazanç elde eden.........................303
2. Nesne: verginin konusu/arızi kazanç ..............................................303
a) Fiziksel ve varsayımsal mekan: işletme ve gayrimenkul
sermaye............................................................................................304
b) Hukuksal ilişki: nitelendirme için iki basamaklı bir analiz.....304
aa) Birinci basamak: vergilendirilecek olay.............................304
aaa) Yasa olayı: arızi olarak yapılan faaliyetler...............304
bbb) Yaşam olayı: arızi olarak yapılan faaliyetlerin
dayanağı hukuk ilişkileri/ satış, kira, iş görme
sözleşmeleri..................................................................305
bb) İkinci basamak: vergilendirilecek gelir...............................305
aaa) Yasa olayı: arızi kazancın varlığı...............................305
bbb) Yaşam olayı: arızi kazancın varlığının
dayanağı hukuk ilişkileri............................................305
c) Hukuksal zaman: verginin “alacak hakkı “olarak doğması....305
Alt başlık: Nesnenin vergilendirme alanı dışında kalması:
istisna...............................................................................................305
xxiv
Vergi Hukuku
3. Vergilendirilecek gelir: matrah/arızi kazancın tespiti....................305
Alt başlık: Dar mükellefiyette gelirin elde edilmesini
özne-nesne bağlamında okumak........................................................306
1. Özne: vergi yükümlüsü/dar mükellef gerçek kişi..........................306
Alt başlık: Öznenin vergilendirme alanı dışında kalması:
muafiyet/diplomat muaflığı...............................................................306
2. Nesne: verginin konusu/gelir türleri................................................306
a) Coğrafi mekan: Türkiye’de iş yeri veya daimi temsilci............307
b) Hukuksal ilişki: nitelendirme için iki basamaklı bir analiz.....308
aa) Birinci basamak: vergilendirilecek olay.............................308
bb) İkinci basamak: vergilendirilecek gelir...............................308
c) Hukuksal zaman: verginin “alacak hakkı” olarak doğması....308
Alt başlık: Nesnenin vergilendirme alanı dışında kalması/
istisna...............................................................................................308
a) Ücret istisnası/ Diplomat istisnası..............................................308
b) Sergi ve panayır istisnası ..............................................................308
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ORAN
BEŞİNCİ BÖLÜM
TARH
1. BEYAN ESASI VE BEYANNAME ÇEŞİTLERİ...........................................311
I. Gelirin toplanması: yıllık beyanname......................................................311
1. Toplama yapılacak haller.....................................................................311
2. Toplama yapılmayacak haller.............................................................312
3. Zararların karlara takas ve mahsubu.................................................312
4. Diğer indirimler ...................................................................................313
5. Matrahtan ve gelir unsurlarından indirilmeyecek giderler ...........317
6. Yıllık beyannamenin şekil ve muhtevası ..........................................317
7. Yıllık beyannamenin verilmesi ..........................................................318
II. Vergi tevkifatı: muhtasar beyanname.......................................................318
1. Vergi tevkifatı........................................................................................318
2. Tevkifata tabi olmayan ücretler .........................................................323
3. Vergi tevkifatında uyulacak esaslar...................................................324
4. Vergi tevkifatının gösterilmesi............................................................324
5. Muhtasar beyanname...........................................................................324
a) Verilme zamanı...............................................................................324
b)Muhteviyatı.....................................................................................325
xxv
İçindekiler
c) Muhtasar beyanname verilmeyecek haller................................325
III. Özel durumlar: münferit beyanname.......................................................325
1. Münferit beyannamenin verilmesi ....................................................325
2. Münferit beyannamenin muhteviyatı ...............................................326
2. GEÇİCİ VERGİ..................................................................................................326
3. TARH İŞLEMİ....................................................................................................327
I. Tarh yeri........................................................................................................327
II. Tarhiyatın muhatabı....................................................................................328
III. Vergilendirme dönemi................................................................................328
IV. Tarh zamanı..................................................................................................329
V. Vergilendirme dönemi içinde işe başlayan diğer ücret
sahiplerinin vergi matrahı ve vergileri.....................................................329
VI. Talih oyunları salonlarından elde edilen kazançlarda asgari vergi.....329
4.ÖDEME...............................................................................................................331
I. Yıllık beyana tabi gelirler üzerinden tahakkuk eden
vergilerde ödeme.........................................................................................331
II. Diğer ücretler üzerinden tahakkuk eden vergilerde ödeme.................331
III. Vergi tevkifatının yatırılması.....................................................................331
IV. Münferit beyanname ile bildirilen kazançların vergisi..........................331
5. MAHSUP............................................................................................................332
I. Vergi tevkifatının mahsubu........................................................................332
II. Diğer ücret vergisinin mahsubu................................................................332
III. Yabancı memleketlerde ödenen vergilerin mahsubu.............................332
İKİNCİ KISIM
KURUMLAR VERGİSİ KANUNU
BİRİNCİ BÖLÜM
KURUMLAR VERGİSİ
1.KAVRAM...........................................................................................................335
I. Kurumlar vergisi..........................................................................................335
II. İki tartışma....................................................................................................335
1. Ayrı bir kurumlar vergisi gerekli mi?................................................335
2. Ekonomik çifte vergilendirmenin giderilmesi..................................335
2.KURALLAR........................................................................................................336
I. Kurum kazancı.............................................................................................336
II.Yükümlülük.................................................................................................336
xxvi
Vergi Hukuku
1.
2.
Kurumlar vergisi yükümlüsü: kurum...............................................336
Yükümlülük türleri...............................................................................336
a) Tam yükümlülük............................................................................336
b) Dar yükümlülük.............................................................................336
İKİNCİ BÖLÜM
KURUM KAZANCININ ELDE EDİLMESİNİ ÖZNE-NESNE
BAĞLAMINDA OKUMAK
1. ÖZNE: VERGİ YÜKÜMLÜSÜ/KURUM KİMLİĞİNİN AÇILIMI..........337
I. Sermaye şirketleri........................................................................................337
II.Kooperatifler.................................................................................................338
III. İktisadi kamu müesseseleri........................................................................338
IV. Derneklere ve vakıflara ait iktisadi işletmeler.........................................339
V. İş ortaklıkları................................................................................................341
Alt başlık: Öznenin vergilendirme alanı dışında kalması:
muafiyet........................................................................................................343
2. NESNE: VERGİNİN KONUSU/ KURUM KAZANCI...............................346
I. Hukuksal mekan: işyeri..............................................................................346
II. Hukuksal ilişki: nitelendirme için iki basamaklı bir analiz...................346
1. Birinci basamak: vergilendirilecek olay.............................................346
2. İkinci basamak: vergilendirilecek kurum kazancı...........................346
a) Safi kurum kazancı........................................................................346
b) Kontrol edilen yabancı kurum kazancı.......................................347
III. Hukuksal zaman: verginin “alacak hakkı” olarak doğması.................347
Alt başlık: Nesnenin vergilendirme alanı dışında kalması:
istisna.............................................................................................................348
3. VERGİLENDİRİLECEK GELİR: MATRAH/KURUM KAZANCININ
TESPİTİ...............................................................................................................356
I. Matrah tespiti...............................................................................................356
1. İndirilecek giderler...............................................................................356
2. Zarar mahsubu ve diğer indirimler...................................................357
3. Kabul edilmeyen indirimler................................................................361
a) Örtülü sermaye...............................................................................362
b) Transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı.......364
II. Özel durumlar..............................................................................................366
1. Vergilendirme alanı içinde sona erme...............................................366
a) Tasfiye..............................................................................................366
b) Birleşme.............................................................................................369
xxvii
İçindekiler
2. Vergilendirme alanı dışında sona erme ............................................369
a) Devir, bölünme ve hisse değişimi................................................369
aa) Tam bölünme..........................................................................370
bb) Kısmi bölünme.......................................................................370
cc) Hisse değişimi........................................................................370
b) Devir, bölünme ve hisse değişimi hallerinde
vergilendirme.................................................................................371
aa) Genel kurallar.........................................................................371
bb) Tam bölünme..........................................................................372
cc) Kısmi bölünme, hisse değişimi............................................372
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ORAN
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TARH
1. BEYAN ESASI VE BEYANNAME ÇEŞİTLERİ...........................................375
I. Beyan esası: yıllık beyanname...................................................................375
II. Vergi kesintisi: muhtasar beyanname.......................................................376
2. TARH İŞLEMLERİ............................................................................................377
3. ÖDEME...............................................................................................................378
Alt başlık: dar mükellefiyette kurum kazancının elde edilmesini
özne-nesne bağlamında okumak.....................................................................378
I. Özne: vergi yükümlüsü/dar mükellef kurum........................................378
II. Nesne: verginin konusu/kurum kazancı.................................................379
1. Coğrafi mekan: Türkiye’de iş yeri ya da daimi temsilci.................379
2. Hukuksal ilişki:nitelendirme için iki basamaklı bir analiz.............379
a) Birinci basamak: vergilendirilecek olay......................................379
b) İkinci basamak: vergilendirilecek kurum kazancı....................380
3. Hukuksal zaman: verginin “alacak hakkı” olarak doğması...........380
III. Yabancı ulaştırma kurumları.....................................................................381
1. Beyan esasi ve beyanname çeşitleri....................................................381
a) Beyan esası: yıllık beyanname......................................................381
b) Vergi tevkifatı: muhtasar beyanname.........................................382
c) Özel beyanname.............................................................................385
2. Tarh işlemleri........................................................................................386
3.Ödeme....................................................................................................386
xxviii
Vergi Hukuku
BEŞİNCİ BÖLÜM
ORTAK HÜKÜMLER
1. GEÇİCİ VERGİ..................................................................................................387
2. İNDİRİMLİ KURUMLAR VERGİSİ.............................................................387
3. MAHSUP............................................................................................................389
I. Yurt dışında ödenen vergilerin mahsubu................................................389
II. Yurt içinde kesilen vergilerin mahsubu...................................................391
ÜÇÜNCÜ KISIM
KATMA DEĞER VERGİSİ KANUNU
BİRİNCİ BÖLÜM
KATMA DEĞER VERGİSİ
1.KAVRAM............................................................................................................393
2.KURALLAR........................................................................................................393
I. Katma değer..................................................................................................393
II.Yükümlülük.........
........................................................................................394
1. Katma değer vergisinde yükümlü: katma değer yaratımına
bağlı ardıl yükümlülük........................................................................394
2. Katma değer vergisinde asıl yüklenici:katma değer
yaratımının son halkası nihai tüketici................................................395
İKİNCİ BÖLÜM
KATMA DEĞERİN YARATILMASINI ÖZNE-NESNE
BAĞLAMINDA OKUMAK
1. ÖZNE: VERGİ YÜKÜMLÜSÜ/KATMA DEĞERİ YARATAN
GERÇEK KİŞİ YA DA KURUM......................................................................397
2. NESNE: VERGİNİN KONUSU/YARATILAN KATMA DEĞER............400
I. Coğrafi mekan: Türkiye..............................................................................400
II. Hukuksal ilişki: nitelendirme için iki basamaklı bir analiz...................400
1. Birinci basamak: vergilendirilecek olay.............................................400
a) Yasa olayı: katma değeri yaratan işlem ......................................400
Katma değerin yaratılmasını okuyabilmek için
kavramsal artplan tasarımı.........................................................................403
KDVK okuma problemleri: mal ve hizmet kavramlarının
hukuksallaştırılması....................................................................................403
xxix
İçindekiler
aa)Teslim......................................................................................404
bb) Teslim sayılan haller..............................................................405
cc)Hizmet.....................................................................................405
dd) Hizmet sayılan haller............................................................470
b) Yaşam olayı: katma değeri yaratan işlemin dayanağı
hukuk ilişkileri/satış/iş görme sözleşmeleri.............................406
2. İkinci basamak: vergilendirilecek katma değer................................406
a) Yasa olayı: yaratılan katma değerin varlığı................................406
b) Yaşam olayı: yaratılan katma değerin varlığının
dayanağı hukuk ilişkileri..............................................................406
III. Hukuksal zaman: verginin “alacak hakkı” olarak doğması.................406
Katma Değer Vergisi Kanunu’ndaki “teslim” ve “hizmet”i
Vergi Usul Kanunu’ndaki “vergiyi doğuran olay” ile
okuyabilmek için kavramsal artplan tasarımı.........................................406
1. Mal teslimi.............................................................................................407
2. Hizmet ifası............................................................................................410
Alt başlık: Nesnenin vergilendirme alanı dışında kalması: istisna......412
1. İhracat istisnası: mal ve hizmet ihracatı.............................................412
2. Araçlar, kıymetli maden ve petrol aramaları ile ulusal
güvenlik harcamaları ve yatırımlarda istisna...................................415
3. Taşımacılık istisnası: transit taşımacılık.............................................416
4. Diplomatik istisnalar............................................................................417
5. İthalat istisnası.......................................................................................417
6. Sosyal ve askeri amaçlı istisnalarla diğer istisnalar.........................418
7. İstisnadan vazgeçme ve sınırı.............................................................423
3. VERGİLENDİRİLECEK KATMA DEĞER: MATRAH/KATMA
DEĞERİN TESPİTİ...........................................................................................423
I. Gerçek usul..................................................................................................423
II. Özel matrah şekilleri...................................................................................424
III.İndirim..........................................................................................................426
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ORAN
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TARH
1. VERGİLENDİRME DÖNEMİ: BEYAN ESASI...........................................433
2. TARH İŞLEMLERİ............................................................................................434
3. ÖDEME..............................................................................................................435
xxx
Vergi Hukuku
4. GÜMRÜK İDARELERİNCE ALINAN KATMA DEĞER
VERGİSİNE İLİŞKİN HÜKÜMLER ............................................................436
BEŞİNCİ BÖLÜM
USUL HÜKÜMLERİ
1. BELGE DÜZENİ................................................................................................439
2. KAYIT DÜZENİ................................................................................................439
3. VERGİNİN ETİKETTE GÖSTERİLME MECBURİYETİ..........................440
4. VERGİ TEMİNATI............................................................................................442
5. ASGARİ RANDIMAN ORANLARI VE BİRİM SATIŞ
BEDELLERİ.........................................................................................................442
DÖRDÜNCÜ KİTAP
VERGİLENDİRMEDE DENETİM VE CEZALAR
BİRİNCİ KISIM
VERGİ YÜKÜMLÜLERİNİN DENETLENMESİ
BİRİNCİ BÖLÜM
VERGİ DENETİMİ
1.KAVRAM............................................................................................................445
2.KURALLAR........................................................................................................445
I.Anayasa.........................................................................................................445
II. Vergi Usul Kanunu......................................................................................446
İKİNCİ BÖLÜM
DENETİM TÜRLERİ
1.YOKLAMA.........................................................................................................447
2. İNCELEME.........................................................................................................449
I. Vergi denetimi aracı olarak “inceleme”: VUK 134..................................450
II. Vergi Usul Kanunu/Anayasa....................................................................453
1. Anayasal sınırlar...................................................................................453
a) Vergi yükümlüsünün temel hakları: koruma
araçları/mutlak yasaklar..............................................................453
b) Vergi yükümlüsünün temel haklarını koruma araçlarında:
“kendisini suçlayan beyanda bulunmak veya delil
göstermeye zorlanması” örneği olarak “inceleme”..................454
xxxi
İçindekiler
2. Vergi Usul Kanunu/Anayasal sınırlar...............................................454
a) İncelemenin ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu
araştırma amaçlı olması................................................................454
b) İncelemeye tabi olanın defter ve belgeleri ibraz
yükümlülüğü altında olması........................................................454
c) İncelemenin tutanağa bağlı olması..............................................455
III. Vergi Usul Kanunu/İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi:
“Susma hakkı/kendini suçlamama hakkı/adil yargılanma
hakkı”: İHAS 6(1)190..................................................................................455
3.ARAMA...............................................................................................................457
I. Vergi denetimi aracı olarak “arama”: VUK 142......................................457
II. Vergi Usul Kanunu/Anayasa ...................................................................458
1. Anayasal sınırlar ..................................................................................458
a) Vergi yükümlüsünün temel hakları: sınırlandırma koşulları.. 458
b) Vergi yükümlüsünün temel haklarından “özel hayatın
gizliliği” ve sınırlandırılma örneği olarak “arama”..................458
c) Vergi yükümlüsünün temel hakları: sınırlandırma ölçüleri....459
2. Vergi Usul Kanunu/Anayasal sınırlar ..............................................459
a) Müdahalenin kanuna dayalı olması............................................459
b) Müdahalenin meşru bir nedene dayalı olması:
suç işlemenin önlenmesi...............................................................460
c) Müdahalenin demokratik toplum düzeni ve ölçülülük
ilkesine aykırı olmaması...............................................................461
III. Vergi Usul Kanunu/İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi:
“özel yaşama ve aile yaşamına saygı hakkı”: İHAS 8............................461
4. BİLGİ TOPLAMA.............................................................................................463
I. Bilgi verme zorunluluğu............................................................................463
II. Bilgilerin korunması: İstihbarat arşivi......................................................465
III. Vergi yükümlüsünün korunması..............................................................465
İKİNCİ KISIM
VERGİ SUÇLARI VE CEZALARI
BİRİNCİ BÖLÜM
SUÇ VE CEZA
1.KAVRAMLAR....................................................................................................467
2.KURALLAR........................................................................................................468
xxxii
Vergi Hukuku
I. Vergi hukukunda suç ve cezalar...............................................................468
II. Vergi hukukunda suç ve cezaları okuyabilmek için kavramsal
bir art plan tasarımı: ilkelerden- “sınıflandırma” ve
“nitelendirme”ye
........................................................................................470
1. Evrensel kamu hukuku ilkesi: “Suçta ve cezada yasallık”.............470
a)Anayasa...........................................................................................470
b) Türk Ceza Kanunu/Kabahatler Kanunu....................................472
c) İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi/Avrupa Temel
Haklar Şartı.....................................................................................473
2. Yargıçların bakışı...................................................................................474
a) Anayasa Mahkemesi: “sınıflandırma” ile
“nitelendirme”nin karıştırılması..................................................474
b) İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi/Avrupa Birliği
Mahkemesi ve Danıştay: benzer yorum,
aynı nitelendirme...........................................................................474
3. Vergi Usul Kanunu-Kabahatler Kanunu ve Türk Ceza
Kanunu ilişkisi.......................................................................................477
İKİNCİ BÖLÜM
CEZA SORUMLULUĞU
1. Küçükler ve kisitlilarin ceza muhatabi olmadiği haller.........................483
2. Tüzel kişilerin sorumluluğu......................................................................484
3. İçtima (birleşme)..........................................................................................485
I. Suçların içtimaı......................................................................................486
II. Cezaların içtimaı...................................................................................487
4.Tekerrür.........................................................................................................488
5.İştirak.............................................................................................................489
6.Tesşebbüs......................................................................................................492
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SUÇLAR VE İDARİ/ADLİ CEZALAR
1. İDARİ CEZALAR..............................................................................................495
I. Vergi ziyaı suçu ve cezası...........................................................................495
1.Suç...........................................................................................................495
2.Ceza.........................................................................................................498
II.Usulsüzlük...........
........................................................................................499
1.Suç...........................................................................................................499
a) Şekil ve usule aykırılık..................................................................499
xxxiii
İçindekiler
b) Sıhhat şartı-ispat şartı....................................................................500
2. Usulsüzlüğün dereceleri .....................................................................503
a) I inci derece usulsüzlükler............................................................503
b) II nci derece usulsüzlükler............................................................504
3.Ceza.........................................................................................................505
III. Özel usulsüzlük...........................................................................................506
Cezaların çevrilmesini okuyabilmek için kavramsal art plan
tasarımı: çevirme.........................................................................................511
1. Batıl bir hukuki işlemin varlığı...........................................................511
2. Bir başka hukuki işlemin gereklerinin gerçekleşmesi.....................512
3. Kendisine çevrilen işlemin varsayılı iradeye uygunluğu...............512
IV. Bilgi vermekten çekinenler.........................................................................515
2. ADLİ CEZALAR................................................................................................516
I. Kaçakçılık suçu ve cezası............................................................................516
1. Ceza hukuku boyutu...............................................................................516
a)Suç....................................................................................................516
b)Ceza..................................................................................................525
2. İdari ceza hukuku boyutu: kaçakçılıkta vergi ziyaı suçu
ve cezası..................................................................................................527
II. Vergi mahremiyetinin ihlali.......................................................................529
III. Mükelleflerin özel işlerini yapan memurlar............................................530
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
CEZALARIN UYGULANMASI
1. VERGİ CEZALARININ KESİLMESİ............................................................533
I. Cezayı gerektiren olayın tespiti ve cezaların uygulanması...................533
II. Bazı kaçakçılık suçlarının cezalandırılmasında usul..............................534
2. CEZALARIN ÖDENMESI VE KALKMASI................................................535
I.
Ödeme.........................................................................................................535
II.
Yanılma........................................................................................................535
III. Pişmanlık ve ıslah......................................................................................536
IV. Ölüm............................................................................................................539
V.
VI. Zamanaşımı................................................................................................540
VII. Hata.............................................................................................................541
VIII. İndirim........................................................................................................541
Mücbir sebepler..........................................................................................539
xxxiv
Vergi Hukuku
BEŞİNCİ KİTAP
VERGİLENDİRMEDEN DOĞAN ANLAŞMAZLIKLAR VE
ÇÖZÜMLERİ
BİRİNCİ KISIM
USUL HUKUKLARININ ORTAK KAVRAMI: İSPAT VE DELİL
BİRİNCİ BÖLÜM
VERGİ USUL KANUNU
1.KAVRAM............................................................................................................545
2.KURALLAR.......................................................................................................545
I. İspatın konusu: vergiyi doğuran olay.......................................................545
II. İspat hakkı: Anayasal ilke..........................................................................546
III. Vergi hukukunda ispat: Vergi Usul Kanunu 3,B.....................................547
1. Maliye Bakanlığı...................................................................................549
2.Yargı........................................................................................................549
3.Doktrin...................................................................................................550
IV. Vergi Usul Kanunu 3, B’yi okuyabilmek için kavramsal art plan
tasarımı..........................................................................................................550
1. İspat ölçüsü:...........................................................................................550
2. İspat yükü..............................................................................................551
a) Tipik hayat olayı: Hayatın olağan akışı karinesi.......................553
b) İlk görünüş ispatı: Vergi Usul Kanunu’na göre tutulan
defter ve belgelerin doğruluğu hakkındaki karine...................556
V. İspat aracı: Deliller.......................................................................................557
1. İspat yasağında Anayasal ilke: “kanuna aykırı delil elde etme
yasağı”....................................................................................................557
a)Delil..................................................................................................557
b) Delil değeri......................................................................................558
2. Delil standardı: İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi:
“makul şüpheye yer bırakmama” .....................................................559
3. Delil serbestisi.......................................................................................561
4.Tanık.......................................................................................................562
İKİNCİ BÖLÜM
İDARİ YARGILAMA USULÜ KANUNU
1.KAVRAMLAR....................................................................................................565
2.KURALLAR........................................................................................................565
xxxv
İçindekiler
İKİNCİ KISIM
İDARİ ÇÖZÜMLER
BİRİNCİ BÖLÜM
VERGİ USUL KANUNU
1.KAVRAMLAR....................................................................................................567
2.KURALLAR........................................................................................................567
I.Uzlaşma.........................................................................................................567
1. Tarhiyat sonrası uzlaşma.....................................................................567
2. Tarhiyat öncesi uzlaşma.......................................................................568
3. Uzlaşma komisyonunun oluşumu ve görevleri...............................568
4.Ödeme....................................................................................................569
5. Uzlaşma ve cezalarda indirim............................................................569
6. Uzlaşmaya varılamaması halinde yargıya başvuru........................569
II. Hata ve düzeltme........................................................................................570
1.Hata.........................................................................................................570
a) Hesap hataları.................................................................................571
b) Vergilendirme hataları...................................................................571
c) Hataların meydana çıkarılması....................................................572
2.Düzeltme................................................................................................572
a) Düzeltme talebi..............................................................................572
b) Düzeltme yetkisi.............................................................................573
c) Düzeltmede zamanaşımı..............................................................574
3. Şikayet yolu ile müracaat.....................................................................574
a) Model: Bir........................................................................................574
b) Model: İki........................................................................................574
c) Model: Üç........................................................................................575
İKİNCİ BÖLÜM
KAMU DENETÇİLİĞİ KANUNU
1.KAVRAM..................... ......................................................................................577
2.KURALLAR........................................................................................................577
I.Anayasa.........................................................................................................577
II. Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu..........................................................577
xxxvi
Vergi Hukuku
ÜÇÜNCÜ KISIM
YARGISAL ÇÖZÜMLER
BİRİNCİ BÖLÜM
VERGİ YARGISI
1.KAVRAM....................579
I. Anayasa.......................................................................................................580
II. Vergi Yargılama Kanunları.......................................................................580
2.KURALLAR........................................................................................................582
I. Davacı ve davalı........................................................................................582
II. Dava konusu işlemler................................................................................585
III. Dava açma süresi.......................................................................................586
IV. Dilekçeler üzerinde ilk inceleme.............................................................589
V.Dosyaların tekemmülü.............................................................................589
VI.Duruşma.....................................................................................................590
VII. Ara kararları...............................................................................................591
VIII.Yürütmeyi durdurma...............................................................................591
XI.Karar............................................................................................................592
X. Kanun yolları..............................................................................................592
1.İstinaf.....................................................................................................592
2.Temyiz...................................................................................................593
3. Kanun yararına temyiz.......................................................................596
4. Yargılamanın yenilenmesi..................................................................596
5.Açıklama...............................................................................................597
6. Yanlışlıkların düzeltilmesi..................................................................597
İKİNCİ BÖLÜM
ADLİ YARGI
1.KAVRAM..................... ......................................................................................599
2.KURALLAR................... ....................................................................................599
I. Ceza mahkemeleri.......................................................................................599
II. Hukuk mahkeleri.........................................................................................599
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ANAYASA YARGISI
1.KAVRAM............................................................................................................601
2.KURALLAR........................................................................................................603
xxxvii
İçindekiler
I. Yasaların Anayasaya uygunluk denetimi................................................603
1. İptal davası.............................................................................................603
2. Anayasaya aykırılığın diğer mahkemelerde ileri sürülmesi..........603
II. Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru................................................604
1.Anayasa..................................................................................................604
2. Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri
Hakkında Kanun...................................................................................605
a) Bireysel başvuru hakkı..................................................................605
b) Bireysel başvuru hakkına sahip olanlar......................................606
c) Bireysel başvuru usulü..................................................................606
d) Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik şartları ve
incelenmesi......................................................................................607
e) Esas hakkındaki inceleme.............................................................607
f)Kararlar............................................................................................608
g) Başvuru hakkının kötüye kullanılması.......................................609
3. Anayasa Mahkemesi İç Tüzüğü.........................................................609
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
AVRUPA YARGISI
1.KAVRAM............................................................................................................611
2.KURALLAR........................................................................................................611
xxxviii
Vergi Hukuku