MUSON ‹SYANLARI* Narmada Vadisi`nde Mega

MUSON ‹SYANLARI*
Narmada Vadisi’nde Mega-Baraj Direnifli
Cnittaroopa Palit
gh
Aile kökenlerinizi ve sizi etkileyen ilk an›lar›n›z› anlat›r m›s›n›z?
1964 y›l›nda, orta s›n›f bir Bengal ailesinin çocu¤u olarak dünyaya
geldim. Babam Hindistan Demiryollar›’nda mühendis, annem yüksekokulda okutmand›. Babam›n ifli, bizi Hindistan’›n her yerine götürdü, dolay›s›yla ülkenin ola¤anüstü ekolojik ve co¤rafi çeflitlili¤ini; farkl› topluluklar›n, kabilelerin ve fakir çiftçilerin nas›l yaflay›p çal›flt›¤›n› erken
yafllarda ö¤rendim. Bir çocuk olarak, temel sosyal haklardan yoksun
olanlarla -evimizde çal›flan insanlarla ve demiryolu kolonilerinde oyun
oynad›¤›m çocuklarla- güçlü bir özdeflleflme duygusu edindim. Ayr›ca,
büyürken tipik kad›n rolünün s›n›rlar›ndan rahats›z olmaya bafllad›m.
Edebiyat sevgisi -düzyaz› ve fliir- zihnimi açt› ve beni biraz romantiklefltirdi; bu yol, sonunda beni köylerde çal›flmaya itti. Yine de Delhi Üni*) NLR (II) 21, May›s-Haziran 2003.
170
Cnittaroopa Palit
versitesi’nde iktisat okudum. Onun öncesinde, 1981’den 1984’e kadar
da bir kad›n okulu olan Indraprastha Yüksek Okulu’ndayd›m.
O zamanlar, Uzun Yürüyüfl ve Mao’nun ‘k›rlara gitme’ ve ‘halkla yaflama’ görüfllerine hayranl›k duyan s›k› bir Çin taraftar›yd›m. Öte yandan, solda birleflen ö¤renci örgütlerinin hiçbiri bana cazip gelmiyordu,
çünkü parti çizgisini takip etmekte fazla ›srarc›yd›lar ve bu da kendi düflüncelerine sahip olma özgürlü¤üne ayk›r› gibi geliyordu bana. Bu yüzden, ço¤u arkadafl›m partili olmas›na ra¤men, Hindistan Ö¤renci Federasyonu’ndan -en büyük sol parti olan CPI(M)’nin ö¤renci kanad›- uzak
durdum. Yeni bafllayan Maoizmim de 1989’da baltalanm›flt›. Tiananmen
Meydan› katliam›nda derinden sars›ld›m. Bu olay, bana çok daha dikkatli olmay› ö¤retti ve her fleyi kendi kendime uzun uzun düflünmem
gerekti¤i konusundaki kararl›l›¤›m› güçlendirdi. Benimkisi, Marx’›n iktisadi analizinden ziyade hümanist de¤erlerden ve Marx’›n tarihi ve erken dönem idealist yaz›lar›ndan ilham alan kaba bir Marksizmdi; hem
de iktisat okuyor olmama ra¤men. Feminizmin bendeki etkisi daha do¤rudan oldu, bunun sebebi bireysel olarak de¤il, di¤er kad›nlarla toplu
olarak kar›flt›¤›n›z bir fley olmas›yd›. Saheli ve Delhi’de bir uygulamal›
çal›flma düzenleyen Boston Kad›nlar Toplulu¤u gibi gruplar, kendi
bedenimin ve genel olarak cinsel politikalar›n daha fazla fark›na varmam› sa¤lad›lar. Bu, benim aç›mdan günlük bir mesele haline geldi. ‹nsan
sayg›nl›¤› -ve bunu inkar eden sistemler- ile ilgili mevzular, ücret ve
maddi refahla ilgili sorulardan daha önemli göründü. Fakat, beni Narmada Vadisi’nin meseleleriyle tan›flt›ran, ‘hayalgücü a¤ac›’ anlam›na gelen Kalpravikfl adl› çevreci ö¤renci grubu oldu. Onlar 1984’te, bölgedeki baraj projeleriyle ilgili yönlendirici bir rapor haz›rlad›lar.
Üniversiteden sonra, k›rsal yard›msever birlikleri gelene¤inin güçlü
oldu¤u Gujarat Anand’daki K›rsal Yönetim Enstitüsü’nde bir yüksek lisansa bafllad›m. Sonra, Kalk›nma Hareketine Profesyonel Yard›m (IRMA/PRADAN) adl› bir sivil toplum örgütüne kat›l›p, iki y›l boyunca
Madhya Pradefl’te, Jabalbur’un gecekondu mahallelerindeki kad›n ve
çocuklarla çal›flt›m. K›sa zaman sonra, IRMA/PRADAN yaklafl›m›n› reddettim; zira, geliflmenin gerçekleflmesinin önündeki tek nedeni, profesyonel girdinin bulunmamas›na ba¤l›yorlard›; flayet bunu sa¤layabilseydik, yoksulluk sihirli bir flekilde ortadan kaybolacakt›. Toplumsal yap›
ve tarihle ilgili sorular› tamamen yok sayan bir analizdi bu. 1988’de,
Muson ‹syanlar›
171
Madhya Pradefl’te, Jhabua’n›n kabile bölgesi Narmada Vadisi’nde çal›flan Khedut Mazdoor Chetna Sangat adl› Köylüler ve ‹flçiler Aras›nda
Fark›ndal›k Organizasyonu’na kat›lmak için oradan ayr›ld›m. KMCS,
1982’de kurulmufltu ve ço¤unlukla profesyonel kariyeri reddedip toplumsal dönüflüme küçük de olsa katk›da bulunmak isteyen genç aktivistlerden -mimarlar, mühendisler ve benzerleri- olufluyordu.
Bize Narmada Vadisi Kalk›nma Projesi’nden ve buna muhalefetin nas›l
bafllad›¤›ndan bahsedebilir misiniz?
Narmada nehri, Amarkantak yak›nlar›ndaki Maikal tepelerinde bafllar, 800 mil boyunca Orta Hindistan’dan bat›ya do¤ru, Vindhya ve Satpura Da¤lar› aras›ndan akarak Mumbai’nin afla¤› yukar› 200 mil kuzeyinden Arap Denizi’ne ulafl›r. Nehir, kenar›nda yaflayanlar›n ço¤u taraf›ndan bir tanr›ça olarak kabul edilir, sadece suyunu görmenin bile insan› günahlar›ndan ar›nd›rd›¤›na inan›l›r. Vadi halk›, hayatlar›nda bir
kere parikrama -nehrin bir yakas›ndan kayna¤›na do¤ru yürümek ve di¤er yakadan geri dönmek- yapmaya ant içirilmifllerdir. Narmada üç
farkl› eyaletten -Madhya Pradefl, Maharafltra, Gujarat- geçer, sosyal ve
fiziki co¤rafyas› inan›lmaz derecede çeflitlilik gösterir. Do¤u tepelerinden, köylerin son derece tabalakalaflt›¤› ve çiftçi topluklular› ile bal›kç›lar›n iflgal etti¤i Jabalpur ve Harda aras›ndaki alüvyonlu ovalara aç›l›r.
Ço¤unlukla kabilelerin ya da adivasi halklar›n›n yaflad›¤› -Kollar, Gondlar, Korkular, Bhiller ve Bhilalalar- Harda ile Omkareshwar ve Bandwani ile Tanchala aras›nda kalan a¤açl› sarp tepeler bir kere daha birleflir.
Ovalarda, Gujarlar, Patidarlar, Bharudlar ve Sirwilerin yan›s›ra; Dalitler
ve kay›kç›lar -Kewatlar, Kaharlar, Dhimarlar ve di¤erleri- vard›r.
Narmada Vadisi Kalk›nma Projesi, Ba¤›ms›zl›k’tan bu yana Hindistan’da 3.300 büyük baraj infla edilmifl olmas›na ra¤men, biri Gurajat’taki Serdar Sarovar, di¤eri Madhya Pradefl’teki Narmada Sagar olmak üzere; sulama, güç ve sel kontrolü fonksiyonlar›n› birlefltiren iki çok amaçl› mega-baraj›n yan› s›ra, 30 büyük, 135 orta boy baraj› da kapsayan en
büyük projelerden biri. ‹lgili dört eyaletin hükümetleri (suya k›y›s› olmayan Rajastan ve di¤er üçü) Narmada sular›n›, paylafl›lacak bir ganimet olarak görmüfllerdi. 1979’da, Anlaflmazl›k Mahkemesi, bunlar›n
aras›nda görülen yarg›lamada karar›n› aç›klad› -22 milyon metreküp
172
Cnittaroopa Palit
Madhya Pradefl’e, 11 Gujarat’a, 6.16 Rajasthan’a ve 3.08 Maharastha’yave bu paylafl›m›n sa¤lanmas› için barajlar›n ne yükseklikte olmas› gerekti¤ini de karara ba¤lad›. Yüzy›llard›r nehir civar›nda yaflayan topluluklar›n fikri al›nmad›¤› gibi, onlar›n k›y›y› kullanma haklar›na sayg› da
gösterilmedi.
Bundan daha önce, 1970’lerde, Madhya Pradefl’in Hoflangabad bölgesinde, NVKP’nin (NVDP) uzant›s›yla Tawa Baraj› etraf›ndaki zengin kara topra¤›n›n sualt›nda b›rak›lmas› ve tuzlanmas›na tepki olarak, bir
Topra¤› Kurtar -Mitti Bachao Abhiyan- kampanyas› bafllat›lm›flt›. Protesto, karakter bak›m›ndan Gandici ve çevreciydi, ama kökleri bölgedeki
çiftçi topluluklardayd›. 1979’da, Narmada Karar›’na karfl›, ço¤unlu¤u
Madhya Pradefl Kongresi Partisi’nden hakim politikac›lar -baraj›n yüksekli¤ine karfl› gösteri yapmaktan hapse gönderilen, Hindistan’›n sonraki Cumhurbaflkan’› Shankar Dalay Sharma da dahil olmak üzere- taraf›ndan yürütülen, çok büyük, ancak k›sa süren popüler bir hareket ortaya
ç›km›flt›. Fakat, bu liderlerin ofise girer gitmez tamamen uzlaflmac› bir
tutum al›p halk›n karfl›s›na geçmeleri, Vadi topluluklar› aras›nda bir daha en bafltan organize olmay› zorlaflt›ran büyük bir üzüntü yaratt›.
Bununla beraber, 1980’lerin ortalar›nda Vadi’de çal›flan birçok grup
vard›. 1985’te, Medha Patkar ve di¤erleri, Maharafltra’da, Serdar Sarovar
Baraj› tehlikesiyle karfl› karfl›ya kalan 33 kabile köyüyle birlikte çal›flan
Narmada Ghati Dharangrast Samiti’yi oluflturdu. Düzgn bir ›slah plan›
ve hangi bölgelerin sular alt›nda kalaca¤› hakk›nda bilgilendirilme hakk› istendi. Bu gruplar›n KMCS’le ve nehrin kuzey yakas›ndaki bizlerle
birleflmeleri do¤ald›. Ayr›ca, Madhya Pradefl’teki Nimad ovalar›nda çal›flan Narmada Ghati Nav Nirman Samiti adl› Gandhici bir grup daha vard›. Liderleri, eski ekonomi bakanlar›ndan Kashinath Trivedi’ydi. Serdar
Sarovar baraj›n›n etkileri hakk›nda köylüleri bilgilendiren ve alternatif
bir ‘küçük güzeldir’ yaklafl›m›n› savunan say›s›z ‘uzun yürüyüfller’, padyatralar bafllatt›lar. Cizvit rahipler de Gujarat bölgesinde sürekli çal›flmalar yap›yorlard›. Resmi olarak 1989’dan sonra ad› konmufl olsa da,
NBA -Narmada Hareketini Kurtar ya da Narmada Bachao Andolan-, bütün bu muhalif ak›mlar›n birleflmesiyle ortaya ç›kt›. Medha Paktar, üç
farkl› eyaletteki bu ad›mlar›n birlefltirilmesinde temel rol oynad›.
Narmada hareketi, Serdar Sarovar projesinden etkilenen köylülerin
rehabilitasyonu etraf›ndaki protestolarla bafllam›fl olsa da, üç y›l içinde
Muson ‹syanlar›
173
daha büyük bir sorunla yüz yüze olduklar› ortaya ç›kt›. Narmada Mahkeme Karar›’nda, topraklar›n sular alt›nda kalmas› gerçekleflmeden önce, baraj nedeniyle yerlerinden olacaklar›n kay›plar›n›n efl büyüklükte
ve kalitede araziyle, tercihen yeni sulanm›fl bölgelerdeki arazilerle -hakimiyet bölgesi- telafi edilmesi gerekti¤i aç›klanm›flt›. 1988’e kadar,
köylüler kendi ac› tecrübelerinden, böyle arazilerin bulunmad›¤›n› ö¤renmifllerdi. Kitle hareketi Maharafltra’dan do¤uya, Madhya Pradefl’in
k›r ve ova köylerine yay›ld›kça, bunun daha yukar›larda iyice beter bir
sorun olaca¤› aç›k hale geldi. Köylülerin devlet ve merkezi hükümetler
taraf›ndan bilgilendirilme hakk›n›n tamamen inkar edilmesine karfl›
büyüyen bir öfke vard› ve ayr›ca herkes planlanan çevre y›k›m›n›n -ve
uygulanabilir alternatifler bulundu¤unun- fark›ndayd›. 1988 yaz› boyunca, direnifl büyüyerek yay›ld› ve bir dizi toplant›yla kitlesel gösteri
yap›ld›. 1988 A¤ustos’unda, NBA, Vadi’deki köylerde efl zamanl› toplant›lar düzenledi; köylüler, art›k sadece do¤ru rehabilitasyon istemediklerini, bundan böyle Serdar Sarovar baraj›na karfl› da savaflacaklar›n› ilan etmifllerdi.
Büyük-baraj projesine getirilen alternatiflerin ve NBA’n›n kalk›nma paradigmas› elefltirilerinin ayr›nt›lar›ndan bahseder misiniz?
Bölgede kullan›labilecek, tamamen uygulanabilir, merkezi olmayan
su toplama metotlar›n›n bulundu¤unu keflfettik. Tarun Bharat Sangh ve
Rajasthan Rajendra Singh; neredeyse çöl haline gelmifl, uzun zamand›r
kurumufl nehirleri yerli köylülerin toplu çabalar›n› harekete geçirip gerekli büyük ölçekli tanklar infla ederek canland›rmaya yeterliydi. Gujarat’da, Prem Bhatia, Pandurang Athwale ve Shyamji Antale’den ilham alan
dikkate de¤er çal›flmalar, binlerce su kuyusunu ve küçük su toplama yap›lar›n›, düflük maliyetli tekniklerle yeniden doldurdu. Her biri için en
fazla 10 milyon Rupi -220 bin dolardan az- maliyetle, toplam 90 milyar
Rupi ya da 1.9 milyar dolar masraf karfl›l›¤›nda, Gujara’n›n su k›tl›¤› çeken 9 bin köyünün bu sorunu büyük oranda çözülebilecekti. Oysa sadece Serdar Sarovar baraj› için aç›klanan resmi rakamlar -kesinlikle düflük
bir tahminle- en az 200 milyar Rupi, 4 milyar dolar›n üzerindedir.
Gujarat hükümetinin vaatlerinin tersine; Serdar Sarovar’›n, devletin
kurakl›¤a en dayan›ks›z iki bölgesi olan Kutch ve Saurashtra’n›n sorun-
174
Cnittaroopa Palit
lar›na çözüm getirmesi beklenirken, ö¤rendik ki, Kutch’un toplam ekilip biçilebilir alan›n›n sadece yüzde 1.5’u, Saurashtra’n›n ise yüzde 7’si
sulanabilecekti. Suyun ço¤u, Gujarat’›n merkezindeki, siyasal aç›dan etkili ve su bak›m›ndan zengin bölgelere gidecekti. Hatta su-içen flekerkam›fl› ekinleri beklentisi nedeniyle, çoktan fleker imalathaneleri infla
edilmeye bafllanm›flt›. Su parklar› ve turistik mesireler de planlanm›flt›;
onlar ve flehir merkezleri, Narmada sular›n›n aslan pay›n› alacaklard›.
Baraj projesinin tüm siyasal iktisad› önümüzde çözülmeye bafllam›flt›.
Devasa çok amaçl› barajlar, çeliflkilerle dolu. Sel kontrol fonksiyonlar›, musonlar süresince baraj depolar›n›n bofl kalmas›n› gerektiriyor;
öte yandan sulama, toplanm›fl suyu ve hidroelektri¤in ihtiyac› olan fazla miktardaki suyu kurutuyor. Yeni sulanm›fl topraklar, do¤rudan tüketim için geleneksel temel ürünleri sa¤lamak yerine, çiftçi aileleri küresel pazar›n merhametine b›rakan aç nakit tarlalar›na dönüflüyordu. Ayr›ca, ödenecek çok muazzam bir ekolojik bedel de var. Hindistan’da,
kuyu suyuyla sulanan topraklar, kanalla beslenenlerden iki kat daha verimli; üstelik kanallar su çizelgesini haddinden fazla yükseltip su kesilmesine ve tuzlanmaya sebep oluyor. Dünyada sulanan topraklar›n beflte biri tuzdan etkileniyor. Barajlar ayr›ca dünyadaki tatl› su bal›klar›n›n
beflte birini yok etmifl ya da tehlike alt›na sokmufltur. Esasen ‹ngilizler
taraf›ndan kabul ettirilen 1894 Toprak Kazanma Kanunu, ‘kamu ç›kar›’
ad›na topra¤a el konulmas›na izin verir. NBA, Narmada toprak istimlak›na, kamu yarar› korunmad›¤› gerekçesiyle karfl› ç›kar.
Çeflitli Narmada projelerine bakarsan›z, bunlar›n ne gerçek ihtiyaçlara ne de nehir vadisinin bütünlük içeren bir de¤erlendirmesine dayand›¤›n› aç›kça görürsünüz. Hükümetin elinde, planlanan hakimiyet
bölgeleriyle ve su alt›nda kalacak bölgelerin birleflmifl bir haritas› oldu¤undan bile flüpheliyim. Bu sadece Narmada barajlar› için de¤il, BJP hükümetinin zorlad›¤› Nehirlerin Birlefltirilmesi Projesi -ekonomik ve
toplumsal aç›dan ak›l d›fl› bir teklif- için de geçerli. Toplumsal olan herfleyin ‘çitlenmesi’ni içeren neo-liberal program›n yo¤unlaflmas›n› temsil
ediyor: Küresel flirketler taraf›ndan su ve enerji pazarlar›nda büyük ölçekli ticaret için öncü olarak nehirleri halktan al›p kendilerine tahsis etmek. NBA, yüzy›llard›r k›y›lar›nda yaflayan topluluklarla birlikte, ‘kalk›nma’ ad› alt›nda yap›lan orman ve nehir katliam›na karfl› ç›kt›. Bazen
30 bin kifliyi bulan köy toplant›lar›nda, kamu mülklerinin metalaflt›r›l-
Muson ‹syanlar›
175
mas›nda, Hindistan hükümetiyle birlikte yerli ve yabanc› özel sermayenin de rolünün alt›n› çizdik; kimin ödedi¤ini ve kimin kazanç sa¤lad›¤›n› sorarak. Bu, bize yeni arkadafllar ve yeni düflmanlar kazand›rd›; barajdan kazanç sa¤lamaya kararl› seçkinler, NBA’i ‘kalk›nma düflmanl›¤›’yla suçlamaya bafllad›lar.
NBA kampanyas›, Dünya Bankas›’n› Serdar Sarovar projesinden çekilmeye zorlad›. Bu ivmenin nas›l kazan›ld›¤›n› anlat›r m›s›n›z?
1985’te, Delhi’deki merkezi bürokrasi Serdar Sarovar hakk›nda sorular yöneltmeye bafllad›¤›nda, Dünya Bankas› baraj için 450 milyon
dolarl›k ödünç parayla ortaya ç›kt›. Bu müdahale, Banka’n›n al›fl›lm›fl,
çevre aç›s›ndan flüpheli projeleri finanse etme savunmas›n›n dayanaks›z oldu¤unu gösterdi; güya bu konular ulusal hükümetlerin karar vermesi gereken konulard›. ‹flin gerçe¤i, bu tarz projeleri ileri süren as›l
Banka’n›n kendisi, ve bu örnekte de sadece ‘daha iyi’ rehabilitasyon projeleri önerebildiler. Baz› sivil toplum kurulufllar›, Gujara’da yerlerinden
olanlar için rehabilitasyon uygulamalar›nda çal›flsalar da, NBA, iflbirli¤ini reddetti. Dünya Bankas›’n›n borç koflullar› yüzünden Vadi halk›
korkunç ac›lar çekti. Para da¤›t›lmadan önce, Banka kimi koflullar›n yerine getirilmesini istedi -belli köyler tahliye edildi, ölçümler tamamland›, veri topland›- ve Madhya Pradefl, Maharafltra ve Gurajat eyalet hükümetleri bu tarifeleri, polisin NBA protestocular›na atefl açt›¤›, say›s›z
tutuklamalar yapt›¤›, hatta hamile kad›nlara sald›r›da bulundu¤u bir dizi insanl›k d›fl› sald›r›yla çevirdi. Her Dünya Bankas› vadesi yaklaflt›¤›nda, Vadi’deki bask›n›n yo¤unlaflaca¤›n› biliyorduk.
1980’lerin sonuna do¤ru, Banka baraj yap›m›na deste¤inden dolay›
artan bir elefltiriyle -güney merkezli Uluslararas› Nehirler A¤› (International Rivers Network), Brezilyal› protestocu gruplar ve Yerküre’nin
Dostlar› (Friends of the Earth) gibi sivil toplum kurulufllar›- yüzleflmek
zorunda kalm›flt›. Kuzeyli çevreciler, hükümetleriyle kulis yapt›lar,
Dünya Bankas›’na giden halk paras›n›n ne için kullan›ld›¤›n› araflt›rd›lar.
Uluslararas› hareket gelifltikçe, bizim direniflimiz de güçlendi. 1990’da,
Maharafltra’n›n Serdar Sarovar projesi sebebiyle sel basan ilk köyü Manibeli’de düzenlenen büyük toplant›da, Dünya Bankas›’na karfl› uluslararas› bir bildiri onayland›. Dönemeç noktas›na, 1991’de baraja karfl› protes-
176
Cnittaroopa Palit
to amaçl› kitlesel bir ‘mücadele yürüyüflü’, ‘sangharsh yatra’ bafllatt›¤›m›zda gelindi. Sert k›fl so¤u¤unda yaklafl›k 7 bin kifli yürüdü. Eyalet s›n›r›nda, Ferwuka denilen bir yerde durdurulduk. Yürüyüflçüler orada
kamp kurdu ve Medha dahil yedi kifli süresiz oruca bafllad›. ‹flte bu noktada, Dünya Bankas› -tarihinde ilk defa- geri ad›m att› ve Serdar Sarovar
projesinin ba¤›ms›z bir flekilde yeniden incelenmesine raz› oldu.
‹nceleme’nin, Birleflmifl Milletler Kalk›nma Projesi’nin önceki baflkan› Bradford Morse’un yönetti¤i araflt›rma ekibi, Vadi boyunca seyahat
ederek, bürokratlardan, sivil toplum kurulufllar›na ve köylülere kadar
herkesle görüflerek Hindistan’da bir buçuk y›l geçirdi. Bazen sivri uçlu
sorular›na, beyazl›klar›na, burada neler olup bitti¤ine dair Bat›’dan gelen
bir ekibin hükmünün geçerli oldu¤u gerçe¤ine içerledik. Ancak, Morse
raporu tamamland›¤›nda, mükemmeldi. Raporda, kullan›labilir tar›m
arazisinin ve siyasal iradenin eksikli¤i nedeniyle rehabilitasyonun imkâns›z olaca¤› ve mevcut flartlar alt›nda projeyi gerçeklefltirmek için ›srar etmenin telafi edilemez felaketler do¤uraca¤› iddia ediliyordu. Serdar
Sarovar için yap›lan planlar, asl›nda çevresel ve hidrolojik esaslar› atl›yordu ve yararlar› fazlas›yla abart›lm›flt›. Dünya Bankas›, kendi kendini
kand›ran zorlay›c› yaklafl›m› nedeniyle -daha çok bask› uyguland›¤›nda
ifllerin iyiye gidece¤ini varsayan- suçlan›yordu. Rapor’un bilgi seviyesi,
ilk ‹ngiliz araflt›rmac›lar›n, ormanc›l›k, kabileler ve benzerleri hakk›nda
yazd›klar› bilimsel incelemelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda göze çarp›c›yd›.
Dünya Bankas› idaresi buna ‘Sonraki Ad›mlar’ (Next Steps) adl› bir
belge yay›nlayarak karfl›l›k verdi. Banka, son karar›n› vermeden önce
durumu normale döndürmek için Hindistan devletine alt› ay süre tan›yordu. Hepimiz bunun bask›n›n artaca¤› anlam›na geldi¤ini biliyorduk.
Haberler geldi¤inde Madhya Pradefl’te Kakrana’n›n kabile köyünde bir
toplant›dayd›k. Köylüler güldüler; ac›mas›z davran›fllara son on y›ld›r
dayanabildiklerine göre, hükümetin gelecek alt› ayda baflar›ya ulaflmas›
söz konusu olamazd›. Gerçekten de bu tart›flmadan on befl dakika sonra, bekledi¤imiz üzere memurlar ve polisler geldiler. Ben de dahil olmak üzere bölgedeki önde gelen aktivistleri dövdüler ve tutuklad›lar,
bunu takip eden dört gün boyunca ço¤umuz elektrik ak›m› ve ölüm
tehdidiyle birlikte üçüncü dereceden iflkenceye maruz kald›k. Birkaç ay
süresince bask› çok fazlayd›. Toplu tutuklamalar oldu. Anjanwada gibi
birçok kabile köyü tamamen y›k›ld›. Evler ve temel aletler yok edildi,
Muson ‹syanlar›
177
tohumlara el konuldu ve benzeri fleyler yap›ld›. Yine de stratejileri baflar›s›z kald›. Köylüler yumuflamay› reddetti ve Vadi halk›n›n maruz
kald›¤› muameleye karfl› uluslararas› protestolar olufltu, ki bu da Dünya Bankas›’na daha çok bask› yapt›. Sonuçta, 1993’te Serdar Sarovar
projesinden çekildiklerini ilan ettiler. Morse Raporu, yerel bask›y› durdurmasa da NVKP’nin meflruiyetini sarst›. Ödünç paran›n geri çekilmesine tepki olarak Maharaflta polisi protestoculara atefl açt› ve Rehmal
Puniya adl›, 16 yafl›ndaki bir çocu¤u öldürdü.
Yeni bir dönem bafllam›flt›, NBA art›k Hindistan hükümetiyle yüz
yüzeydi. Aral›k 1994’te Madhya Pradefl’in baflkenti Bhopal’da çabucak
bir ayl›k bir oturma eylemi düzenledik. Burada hükümet en az›ndan inflaat› durdurmay› kabul etti. Üç eyalet de ortaklafla hareket etmek zorunda oldu¤u için, Gujarat ve Maharaflta’da da çal›flmalar durdu. Ayr›ca, ayn› y›l daha önce, Hindistan Üst Mahkemesi’ne Narmada konusuyla ilgili etrafl› bir dilekçe sunmufltuk. May›s 1995’te, Mahkeme son karara kadar Serdar Sarovar’da süresiz olarak inflaat› durdurdu. 2000’de,
karar ç›kt›¤›nda harekete kötü bir etkisi oldu, ama flüphe yok ki, geçici
mola, o zamanlar a¤›r bask› alt›nda olan Narmada Vadisi halk›na uzun
süredir ihtiyac› oldu¤u ferahlamay› sa¤lad›.
NBA, ayr›ca Maheflwar’da yabanc› sermayenin di¤er baraj projesinden
çekilmesinde de baflar› sa¤lad›. Bunu nas›l baflard›n›z? Baflkalar› bu oaydan nas›l bir ders ç›karabilirler?
Serdar Sarovar mevkiinde inflaat durunca, insanlar Narmada Vadisi’ndeki di¤er baraj projelerine karfl› yard›m aramaya NBA’e geldiler.
Haziran 1997’ye do¤ru, alt› veya yedi baraja karfl› insanlar› örgütlüyorduk; halk birleflmeye ve tecrübelerini bir Vadiseverlik çerçevesinde paylaflmaya bafllad›. Esasl› bir mücadele, Madhya Pradefl’teki Maheflwar baraj› için oldu. 1992’de proje -bu özellefltirilen ilk su enerjisi projesiydienerji üretimi geçmifli olmayan tekstil firmas› S. Kumars’a devredildi.
1990’lar›n bafllar›nda, Hindistan hükümeti taraf›ndan bafllat›lan neo-liberal politikalara uyumlu olarak, flirkete, enerji üretilse de üretilmese
de, gelecek 35 y›l boyunca Madhya Pradefl taraf›ndan yaklafl›k 130 milyon dolar ödenecekti. 1999’a do¤ru, proje için tahminler befl kat artm›flt› ve üretimi hesaplanan elektrik el yakacak kadar pahal›laflm›flt›; en
178
Cnittaroopa Palit
az›ndan mevcut enerjinin üç kat› kadar. Bu arada baraj, 61 köydeki 50
bin insan›n geçim kayna¤›n› kötü etkilemekle ya da su alt›nda b›rakmakla suçlan›yordu. Yine NBA, projenin kamu yarar›na bir hizmet
sa¤lamad›¤›n› iddia etti.
Baraj inflaat› Kas›m 1997’de kararl›l›kla bafllad›. 11 Ocak 1998’de 24
bin kifli Maheshwar bölgesini ele geçirdi, projenin etrafl› biçimde yeniden incelemesi için binlercesi 21 gün boyunca oraya yerleflti, befl kifli
oruç tuttu. Seçimlerin bafllamas›yla, Medhya Pradefl hükümeti inflaat
çal›flmalar›n› durdurmaya karar verdi ve baraj hakk›nda rapor vermesi
için bir ‘Görev Birimi’ (Task Force) oluflturuldu; fakat seçimler biter
bitmez inflaata yeniden bafllad›lar. Bunun üzerine, binlerce kifli Nisan
1998’de ard› ard›na iki gün bölgeyi yeniden iflgal etti. Üzerimize gözyafl› bombalar› att›lar ve fena halde dövüldük. Bin kifliden fazlam›z hapse
t›k›ld›. Bunu takip eden üç y›l içerisinde araziyi tan›d›kça on bir defa
baraja el koymay› ve ifli durdurmay› baflard›k. S. Kumars ve eyalet hükümeti, askeri nitelikliler de dahil olmak üzere 2 bin kadar polis göndererek karfl›l›k verdi bize.
May›s 1998’de, baflka bir ajitasyon yöntemine baflvurduk; baraj bölgesine giden yollara 24 saat boyunca insan barikatlar› kurarak, inflaat malzemesi tafl›yan kamyonlar› durdurduk. Elbette ki ço¤unlu¤u Andhra Pradefl ve Orissa’dan gelen ve fena flekilde sömürülen anlaflmal› emekçilere
yemek tafl›yan kamyonlar›n geçifline izin verdik. Hükümet, eli aya¤›na
dolaflm›fl bir flekilde ‘kedi ve fare’ stratejisiyle karfl›l›k verdi. Her on günde bir toplu tutuklamalar için üzerimize genifl polis kuvvetleri yolluyorlard› ve ço¤u zaman fliddet de bunlarla beraber geliyordu; daha sonra biz
gözalt›nda bekletilirken, koca bir kamyon konvoyunu baraj inflaat› sahas›na gönderiyorlard›. Malzemelerin bölgeye eriflimini tamamen engelleyemediysek de, barikatlar inflaat›n yavafllamas›na çok yard›m etti. Protesto
ayr›ca büyük kitleleri seferber etti. Bu davada kad›nlar›n öncü rolü -s›cak
yazlar› ve musonlar› cesaretle karfl›lad›lar, gece karanl›¤›nda nöbet tuttular, polis daya¤›na ve insanl›k d›fl› tutuklamalara dayand›lar- çevre bölgeleri de heyecanland›rd› ve Madhya Pradefl hükümetine bask› yap›ld›. Fakat insan tahammülünün s›n›rlar›na yaklaflt›¤›m›z ortadayd›, biz de yeni
bir strateji gelifltirdik: Baraj›n maddi deste¤ine barikat kurmak.
1991’de Hindistan’›n enerji sektörü özelleflmeye aç›ld›¤›nda küresel
sermaye için son derece kârl› f›rsatlar ortaya ç›kt›. Maheflwar baraj pro-
Muson ‹syanlar›
179
jesi için ilk plan, yabanc› kaynaklardan gelen mali deste¤in % 78’ini hedefliyordu. Bechtel ve PacGen ile kucaklaflmalar sonuç vermeyince, S.
Kumars, VEW Energie ve Bayerwerk adl› iki Alman enerji kurulufluyla
temasa geçti, özsermayenin % 49’unu alacaklard› ve bununla ba¤lant›l›
borç para bulacaklar›n› söylüyorlard›. Di¤er ifllerin aras›nda bir de Siemens’ten 134.15 milyon dolar de¤erinde elektro mekanik teçhizat ve
Alman hükümeti destekli -sat›r aras› okumas›yla, devlet paras›yla- ihraç
garantisi verilece¤i yaz›yordu. Hindistan aç›s›ndan, yine, bu ayr›ca devlet fonlar›yla karfl› garantilenebilecekti. Bu, küresel sermayenin özellefltirme stratejilerindeki zay›f noktalardan biri; onlar› halk›n müdahalesine ve sorgulamas›na savunmas›z b›rakan bir çatlakt›r. Sadece, devlet
paras›n›n kullan›lmas›n›n demokratik denetime potansiyel alan açmas›
sebebiyle de¤il, kolektif küreselleflmenin çeliflkilerini gözler önüne serdi¤i için: Özel giriflimcili¤in erdemlerinden say›lan serbest pazar rekabetinin ve risk al›m›n›n yoklu¤u.
Nisan 1999’da, köylülerin Maheflwar baraj›ndaki bir ayl›k gösterileri
ve Bhopal’daki süresiz oruç etkisini gösterdi. 21 gün sonra, Bayenwerk,
toprak esasl› rehabilitasyon eksikli¤ini temel bir mesele olarak göstererek projeden çekildi, VEW de öyle. Mart 2000’de, Ogden Enerji -Baflkan
Clinton’›n yak›nlar›n›n parças› oldu¤u bir ABD enerji flirketi, baflkan o
bahar ziyarete geldi¤inde, flirket liderleri ifladamlar› heyetinde yer al›yordu- Almanlar›n % 49’luk hissesini almay› kabul etti. Birkaç ay içinde, Almanya ve ABD’deki halk hareketlerini de içeren, her cepheden bir mücadele bafllatt›k. Almanya’daki kampanya, Maheflwar’da SDP -Yeflilleriçin ihraç garantisini temel sorun haline getirmede baflar›l› olan Heffa
Schücking’in önderli¤inde, Urgewald adl› sivil toplum kuruluflu taraf›ndan yürütülüyordu. ABD’de, özellikle ö¤renciler olmak üzere Hint diasporas› ve Uluslararas› Nehir A¤› (International River Network) gibi
gruplar taraf›ndan protestolar yap›l›yordu. Biz de Yeni Delhi’deki Alman
ve Amerikan konsolosluklar› önünde büyük gösteriler düzenledik. Sonuç olarak, Alman hükümeti kendi araflt›rmas›n› yürüttükten sonra,
sonradan projeden çekilen Siemens için ihraç garantisi vermeyi reddetti. Paralel bir geliflmeyle, Portekiz hükümeti de ABB’nin enerji teçhizat›
Alstom için garanti vermeyi veto etti. Bu arada, Maharfltra hükümeti, Enron’la daha önce yap›lan bir anlaflmay› tan›mad› ve bunun ›fl›¤›nda,
2001’de Ogden Energy de Maheflwar projesinden çekildi.
180
Cnittaroopa Palit
Yabanc› flirketlerin çekilmesinden sonra, S. Kumars devlet kurulufllar›ndan fonlarla yoluna devam etmeyi denedi; ilk etapta özellefltirme
yetersiz devlet paras› nedeniyle meflrulaflt›r›lm›fl olsa da. Böylece, NBA,
May›s 2002’de, düzenli kitle protestolar›yla diyalogu birlefltirerek mücadeleyi Mumbai’deki cam-cepheli bankalar ve finans flirketlerine yöneltti. S. Kumars’›n devlet paras›n› kullan›m›ndaki mali çarp›kl›klar›n›n
listesini derledik. fiirket, NBA aleyhinde susturucu tedbir kararlar› ç›kararak, kitle protestolar› düzenlememizi ve ‘lekeleyici’ bas›n bültenleri
yay›nlamam›z› engelledi. Ama kamuoyunun bask›s›, Maheflwar projesini hayatta tutan devlet fonlar›n›n damlamas›n› durdurdu. Sonunda bütün proje ask›ya al›nd› ve 20 Aral›k 2002’de projenin ‘tafl›nabilir ve tafl›namaz’ tüm mülklerine, projeyi destekleyen devlet mali kurulufllar›n›n biri taraf›ndan el konuldu.
Bu mücadeleler s›ras›nda, küreselleflmenin yap›lar› ve süreçleri hakk›nda -ve buna karfl› durabilmek için tabanda sa¤lanan küresel ba¤l›l›¤›n önemi hakk›nda- çok fley ö¤rendik. Fakat uluslararas› siyasal faktörler -ilgili hükümetlerin karakterleri, Kuzey’deki muktedir destek
gruplar›- önemli rol oynasa da dipte mücadele eden kitle hareketinin
aya¤›n› kayd›ramazlar. Berlin’deki SDP hükümetinin Maheflwar için Siemens’e garanti vermeyi reddetmesinin hemen ard›ndan, ayn› hükümet, Himalayalar’daki Tehri baraj› ve Çin’deki Three Gorges baraj› için
flirkete katk›da bulunmay› kabul etti; her ikisi de Narmada projesi kadar y›k›c› projelerdi, ama ikisinde de temelden gelen güçlü kitle mücadelesi yoktu. Maheflwar projesine karfl› mücadele etmeye bafllad›¤›m›zda, bunun flirketlerin küreselleflmesine ve özellefltirmeye aç›lm›fl büyük
bir savafl haline gelece¤ini hiç düflünemezdik. Mücadelenin önemli sonuçlardan biri de, daha önceki protestolara yeterince güçlü biçimde kat›lmam›fl di¤er kad›n gruplar›, meslek sendikalar› ve sol partiler aras›nda ittifaklar bulmam›z oldu.
Mücadelede kad›nlar nas›l bir rol oynad›?
8 May›s 1998’de, NBA içinde Narmada Shakti Dal ad›nda ayr› bir
kad›n organizasyonu kurduk. Maheflwar’daki baraj barikatlar›na ve iflgallere kat›lanlar›n üçte ikisi köylü kad›nlard›, ayr›ca karar mekanizmas›n› yönlendiren ana grupta önemli role sahiptiler. Asl›nda, böylesi-
Muson ‹syanlar›
181
ne amans›z bir mücadeleyi, artan yorgunlu¤a ve yaklaflan korkunç ihtimallere ra¤men sürdürebilmek için yap›lan seçimlerin ancak kad›nlar›n kat›l›m›yla gerçekleflebilece¤ini gördük. Erkeklerden çok daha
radikal ve savafla haz›r olduklar›n›, daha yarat›c› protestolara yatk›nl›klar›n› ispat ettiler.
Serdar Sarovar’daki köylüler ne ise, Maheflwar mücadelesindeki
köylü kad›nlar da oydu. Ahlâki liderlik yapabiliyorlard›, çünkü herfleyden önce, piyasadan uzakl›klar› onlar›n topra¤› ve -bir ana olarak tapt›klar›- nehri asla nakit para karfl›l›¤›nda sat›labilecek bir mal olarak
görmemeleri anlam›na geliyordu. S. Kumars ve merkezi hükümet, elefltiri raporlar› aleyhlerine sonuç verdi¤inde yüksek seviyelerde tazminat
teklif ettiler. Do¤al olarak kimi aileler bunun cazibesine kap›ld›. Ama
ço¤unluk tazminat› reddetti, bunun temel sebebi de kad›nlar›n topra¤›
para karfl›l›¤›nda de¤ifl tokufl etmek istememesi ve genellikle topluluklar› ve ailelerindeki pozisyon için savaflmaya haz›rl›kl› olmalar›yd›. Behgaon gibi köyler, güçlü kad›n liderli¤inin ortaya ç›k›fl›n› ve aile içinde
kad›nlar›n erkeklerin paray› almadaki gönüllülü¤üne karfl› olmas› sebebiyle kaynaklanan so¤uklu¤u fark etti. Sonunda kad›nlar üstün geldi ve
köyün birli¤i küçük bedeller karfl›l›¤›nda korundu.
‹kinci olarak, kad›nlar›n görece siyasal sistemden d›fllanm›fll›klar›,
zihinlerinin egemen partiler taraf›ndan sömürgelefltirilmedi¤i anlam›na
geliyordu; kendi çöküfllerini ‘kalk›nma’ olarak yorumlama kand›rmacas›na düflmemifllerdi. Ayr›ca, devletin gücü onlar› iyili¤e inanmaz ve morali bozuk hale sokamam›flt›. Yarat›c› yaklafl›mlar›, beklenmedik mücadele yollar› aç›p durdu. Mesela, Ocak 2000’de, binlercemiz yine baraj›
iflgal ettik. Tutukland›k ve Maheflwar hapishanesine götürüldük. Yetkililer bizi hemen serbest b›rakmak istediler ama kad›nlar, kendili¤inden,
sorular›m›za cevap verilene kadar hapishaneyi terk etmeyi reddettiler.
Mevcut enerji kaynaklar›yla karfl›laflt›r›ld›¤›nda, yeni barajda üretilen
elektrik ne kadara mal olacakt›? Ma¤durlara vadedilen alternatif tar›m
arazileri neredeydi? Çevre bölgede ne kadar su toplanmas› söz konusuydu? Özel teflebbüs sahiplerinin enerji üretilse de üretilmese de kamu fonlar›yla geri ödeme garantisi almas›n› devlet nas›l hakl› ç›karacakt›? Üç gün boyunca, cezaevi muhaf›zlar› s›v›fl›rken biz kendimizi içeri
kilitledik. Madhya Pradefl hükümetiyle uzlaflmak gibi bir yan›lsamaya
sahip olmamam›za ra¤men, ›srarl› protestolar›m›z ve sivri uçlu sorula-
182
Cnittaroopa Palit
r›m›zla Maheflwar projesi hakk›nda, daha çok enerji taraftar› olanlar
aras›nda bile yayg›n ve elefltirel bir bilinçlenme yaratt›k.
NBA’in Hindistan Temyiz Mahkemesi’yle tecrübesinden ne gibi dersler
ç›kartt›n›z? Geçmifle bakt›¤›n›zda, yasal bir yaklafl›m› kabul etmek sizce
bir hata m›yd›?
‹lk olarak, NBA hiçbir zaman tamamen yasal bir stratejiye bel ba¤lamad›. Her zaman do¤rudan eylem oluflumu vard›. Örnek olarak,
1991’den beri her y›l insanlar›n su depolar›n›n yükselen sular›na gö¤üslerine kadar batm›fl bir flekilde vücutlar›yla karfl› koyduklar› gösteriler,
yani muson satyagraha’lar› -Gandhici anlam›yla ‘gerçe¤i zorlamak’- düzenliyoruz. ‹kinci olarak, sorunuza cevap verme aç›s›ndan: Hay›r,
1994’te konuyu mahkemelere tafl›makla hata yapt›¤›m›z› düflünmüyorum. Yarg›çlar›, bir yöneten s›n›f kurumu olarak tamamen kafam›zdan
ç›karamay›z; mahkemeler bir mücadele alan›n› temsil eder ve demokrasilerdeki di¤er tüm alanlar için oldu¤u gibi, bunu da elitlerden geri almak için savaflmak zorunday›z.
Bununla beraber, 1994’te Narmada Vadisi projesiyle ilgili toplu dilekçemizi sundu¤umuzda, karfl›m›zdaki Temyiz Mahkemesi, 2000 y›l›nda son hükmü verenden çok farkl›yd›. Görevliler bir yana, 1990’lar›n de¤iflen siyasal atmosferi, Hindistan yasama sisteminin üst kademelerine yans›m›flt›. Önceki ony›llar›n daha aktivist -fakir ve mülksüzlere
kullanma hakk› tan›yan bir kamu yarar› mahkemeleri gelene¤ine izin
veren- yarg›çlar›, kendilerini yeniden düzenlemifl ve son iki y›lda bir
kötü flöhretli yarg›lar dizisi yaratm›fllard›. Son yirmi y›lda neo-liberal
küreselleflme sürecinde, yarg› mekanizmas› da dahil olmak üzere, demokratik kurumlar›m›z›n ne kadar flekil de¤ifltirdi¤ini ciddi bir flekilde
göz ard› etmifltik. E¤er bunlar mikro seviyede dürtü ve ödül sistemiyle
çal›flsayd›, -popüler hareketler, çevresel etmenler ve insanlar›n geçim
dertleri gibi kayg›lar› olmayan- sermayenin süper-kazanç aray›fl›na karfl› her engelin kald›r›lmas› gereken bir k›s›tlama olarak görüldü¤ü daha
büyük bir ideolojik düflüncenin empoze edilmesinde de baflar›l› olabilirlerdi. Bunu adil ve tarafs›z hükümleri olan, dolay›s›yla elefltiri s›n›rlar›n›n ötesindeki yarg› yoluyla yapmaktan daha iyi ne olabilir?
Yine de, 2000 y›l›nda, dilekçemizi inceleyen Temyiz Mahkemesi’nin
karar› bir flok yaratt›. Büyük barajlar›n, küçük bir az›nl›¤›n harcanma-
Muson ‹syanlar›
183
s›yla beraber kamu yarar›na hizmet etti¤i karar› ç›km›flt› ve çevresel etmenleri tamamen göz ard› ediyordu. 1979 Narmada Karar›’ndan önce,
halk›n koflullar› rehabilite edilmeden inflaat›n devam›na müsaade edilmiflti. Yarg›çlar mevcut rehabilitasyon alanlar›n›n iyilefltirilmesi için çocuklara daha fazla sal›ncak gibi- birkaç havadan sudan öneride bulunmufltu. Sonra da Serdar Sarovar baraj› duvarlar›n›n, önce iki metre,
sonra befl metre yükseltilmesine karar verdiler.
Temyiz Mahkemesi’nin karar›n› duymak için Delhi’de kalan birkaç›m›z için, o befl metre, soyut bir rakamdan çok uzakt›. Su deposu, flimdi de, birkaç y›ld›r su alt›nda kalma seviyesinin biraz üstünde kalan ve
halk›n›n hâlâ rehabilitasyon görmemifl oldu¤u adivasi bölgesini içine
çekecekti. Yarg›n›n -demokrasinin temel tafl›n›n- bize ihanet etmesi yüzünden gerçekten flok olmufltuk. Akflamüstü olunca, bas›n yorumlar›m›z› ö¤renmek için bizi sürekli arad› ve tek söyleyebildi¤imiz, Vadi halk›n›n bir sonraki ad›ma karar vermek için toplanaca¤› oldu. Sonra, neredeyse hemen sonra, Narmada Vadisi’nde 4 bin kiflinin, karar› k›namak ve ‘Jalsindhi’den Jalkothi’ye’ birlikte hareket ederek bunun anlam›na karar vermek üzere topland›¤›n› bildiren bir TV haberi yay›nland›.
Nas›l bu kadar çabuk seferber olduklar›n› anlayamad›k ama sonra ortaya ç›kt› ki, Maheflwar projesi köylüleri, o akflamüstü, bir sürü gerilla hareketlerinden birinde baraj bölgesini her ihtimale karfl› iflgal etmifllerdi.
Serdar Sarovar karar›n› duyar duymaz oradaki insanlarla dayan›flmalar›n› temin eden bir bas›n bülteni yay›nlam›fllar.
‹ki gün sonra, Vadi’de herkesin bir yerlerde yapt›¤› gibi, biz de Alirajpur köylülerinin biraraya geldi¤i Anjanwada’da bir toplant› düzenledik. O kadar mutsuzdum ki zar zor konuflabiliyordum; sanki bir idam
karar› aç›klar gibiydim. Birisi, so¤uklu¤u, zaten bildi¤imiz bir fleyi söyleyerek k›rd›: Temyiz Mahkemesi Gujarat, Madhya Pradefl ve Merkez
hükümetlerinin alternatif arazi oldu¤u iddias›na dayanarak befl metre
yükseltiye izin vermiflti. Bir anda herkes konuflmaya bafllad›. Befl dakika içinde toplant› karar› hiçbir uyuflmazl›k olmadan al›nm›flt›: ‹lk olarak, iktidarda olanlara selle kaç›r›lacak fareler olmad›¤›m›z›, ikinci olarak da hükümetin arazi iddialar›n›n yanl›fl oldu¤unu gösterecektik. Gece geç vakitte, demokratik yap›lara inanc›m›z› paylaflan köylü göstericilerden biri beni uyand›rd›. “Ne oldu?” diye sordu, “Nas›l böyle bir karar alabilirler?” Rehabilitasyon için toprak olmad›¤› gerçe¤i ortada de-
184
Cnittaroopa Palit
¤il miydi? Fakat adivasiler her zaman oldu¤u gibi ertesi sabah da aç›klanamaz sabah kahkahalar›yla, ac›ya dayan›kl› ve dengeli karakteristik
kar›fl›mlar›n› ortaya sererek erkenden kalkt›lar.
Normal flartlarda NBA’de bu tarz kararlar nas›l al›n›yor? Hareketin iç
yap›lar›n› anlatabilir misiniz biraz?
Biri Serdar Sarovar bölgesi, di¤eri de Maan ve Maheflwar mücadeleleri için olmak üzere Vadi’de iki ba¤›ms›z karar alma yeri var; ikisi de
bölgelerindeki organik köylü liderli¤ini ve birkaç flehir göstericisini biraraya getiriyor. Ayr›ca, NBA üç farkl› eyalete yay›ld›¤› için, çeflitli kademelerdeki toplant›larla düzenlenen serbest bir a¤ gerekiyor. Barajlar
projesine direnifl, Narmada Vadisi topluluklar› için bir ölüm kal›m meselesi olarak görülüyor. ‹lk sloganlardan biri, ‘Kimse yerinden k›p›rdamayacak, baraj yap›lmayacak’; ‘Koi nahi hageta, bandh nahi banega’ idi.
Sular yükselmeye bafllad›¤›nda baflka bir slogan ortaya ç›kt›; ‘Bo¤ulaca¤›z ama yerimizden k›p›rdamayaca¤›z’; ‘Doobenge, par hatenge nahi’. Bu
gibi ç›k›fllar, az›nl›k göstericileri yap›s›ndan ziyade kitle kat›l›m› ve kitle dayan›flmas›na dayand›r›labilir.
Gösterinin ritmi de mevsimlerin seyri taraf›ndan belirleniyor. Her
musonda, Vadi halk› yükselen sularla karfl› karfl›ya kald›¤›nda büyük
bir toplant› düzenleriz. Etkilenen çeflitli köylerden insanlar biraraya gelir, bir veya iki gün durumu tart›fl›rlar. Ne kadar sular alt›nda kalma
gerçekleflecek, buna en iyi nas›l gö¤üs gerilir? E¤er geçmifl y›llarda baraj duvar› yükseltilmiflse, sonuçlar nelerdir? Her satyagraha için en uygun direnifl flekli hangisidir? Odun, su, tah›l ve ulafl›m lojisti¤i yükselen su depolar› ba¤lam›nda nas›l idare edilmeli? Ço¤u zaman s›rt›m›z
duvara dayal› kavga ediyoruz ve genellikle aras›ndan tercih yapabilece¤imiz belli say›da seçene¤imiz oluyor; karfl› durulacak devlet memurlar›, iflgal edilecek binalar, ça¤r›lacak sempati besleyen destekçiler ve benzerleri. Dolay›s›yla, uyuflmazl›k derecesi de s›n›rl› oluyor ve uygulamada büyük oranda kararlarda oybirli¤i sa¤lan›yor.
Her seri toplant›dan sonra, çeflitli bölgelerin temsilcileri olarak, Vadi halk›n›n çekti¤i ac›lar ve verdi¤i mücadeleye dikkat çekmek için daha genifl stratejiler bulmak üzere ortak dan›flma toplant›lar› düzenleriz.
Kuvvetli, genifl ba¤lar kurulmas›na katk›da bulunan hareketin d›fl›nda-
Muson ‹syanlar›
185
ki entelektüel ve göstericilerden oluflan Kordinasyon Komitesi’nde, baflka bir deyiflle samanvaya samiti’de tart›flma devam eder. Tabandaki direniflin ulusal ve uluslararas› seviyelerde; yasal inisiyatifler, medya ve
iflbirlikçiler taraf›ndan desteklenmesi gerekir. NBA’in kalk›nma paradigmas›n› sorgulama teflebbüsü, örnek olarak, tart›flmay› Narmada Vadisi projesinin en büyük destekçileri olan orta s›n›f Hintlilere götürmeyi de kaps›yor. Hindistan’›n dört bir yan›ndaki flehirlerde, flimdilik 60
küsur kent destek merkezi var. Geçti¤imiz on y›l içinde bu yap›lar›n
çöktü¤ü veya kullan›fls›z hale geldi¤i dönemler oldu; ama bizim için gayet aç›k ki çeflitli seviyelerde, hareketin içinde ve d›fl›nda yayg›n bir dan›flma olmasayd›, sürekli bir kolektif hareket imkâns›zd›.
Temyiz Mahkemesi karar›ndan sonra nas›l bir genel tav›r belirlenece¤i gibi sorularda, kararlar s›kl›kla, h›zl›, ortak ve tam hedefe yöneliktir; o olayda, di¤er kabile bölgelerinde de tepkiler benzerdi. Ama bazen
oybirli¤i sa¤layam›yoruz. Örne¤in, bir k›demli gösterici o y›k›c› son
hükme ‘dalma’ veya jal samarpan -gelen suya karfl› ölene kadar hareketsiz kalma- ile karfl›l›k vermek istedi. Bu konu hararetle tart›fl›ld›, Vadi
halk› ve destekçileri taraf›ndan karfl› ç›k›ld›; böyle bir takti¤in uygulanmas›n› flimdiye kadar engellemifl olan tutum budur. Güzel günlerde;
resmi yap›lara, seçilmifl temsilcilere, aç›k seçik örgütsel ilkelere ihtiyaç
duymay›z. Ama kriz veya boflluk dönemlerinde, herfley çöktü¤ünde,
onlara ihtiyac›m›z oldu¤unu görürüz.
Baz› mücadele yöntemlerinizi tarif eder misiniz? NBA felsefesinde fliddet kullanmama ne kadar temel bir ögedir ve bu, devlet bask›s›yla yüz yüze iken ne kadar sinir bozucu oldu?
Vadi’deki ana kitlesel mücadele biçimleri, fliddet d›fl› do¤rudan eylemler oldu; yürüyüfller, satyagraha ve sivil itaatsizlik. Serdar Sarovar’da, örne¤in Frekuwa’n›n kötü sonuçlar›na karfl› yüzlerce köy, hükümet görevlilerinin giriflini reddetti. Maheflwar’da barajdan etkilenenler,
polisin bask›s› alt›nda sürekli iflgal eylemindeydiler. Satyagraha’n›n di¤er formlar›, yak›n su bask›nlar›na ra¤men halk›n köylerinde kalmas›n›
ya da halk› bilinçlendirmek için süresiz orucu içeriyordu. Devlet bask›s› ve umars›zl›¤› ço¤unlukla bizi hayal k›r›kl›¤›na u¤ratt› ve kendimizi
çaresiz hissetmemize sebep oldu, ama bunu taktiklerimizin baflar›s›zl›-
186
Cnittaroopa Palit
¤› olarak görmüyorum. H›zla küreselleflen dünyada, daha zengin ve zorlay›c› stratejiler aramal›y›z; ama bu NBA’in temel ilkesi olan fliddet-d›fl›l›ktan vazgeçmek anlam›na gelmez. Hayat›n en vazgeçilemez hakk›
için savafl›rken ve bunun herhangi bir kalk›nma paradigmas›n›n de¤erlendirilmesinde temel mesele olarak ele al›nmas› gerekti¤ini söylerken,
nas›l fliddete baflvurabiliriz? ‹nsanlar›n s›n›rlar›n›n zorland›¤› durumlarda, çok az say›da, planlanmam›fl, savunma nedenli ve fliddet içermedi¤i söylenemeyecek kazalar oldu. Ama strateji olarak, bizim fiziksel
fliddetimiz Hindistan devletinin veya emperyalist küreselleflmenin silahl› gücüyle nas›l boy ölçüflebilir ki? En önemlisi, ancak fliddet karfl›t›
bir mücadele, sordu¤umuz sorular›n duyulabilece¤i sessizli¤i sa¤layabilir. fiiddet stratejisi, çok farkl› bir siyasal söylem do¤urur.
Fakat göstericiler oruç tutma ve su alt›nda kalmakla kendi hayatlar›n›
riske atm›yorlar m›?
Muson satyagrahalar› -yüzlerce insan›n, tarlalar›n› ve evlerini basacak suya haz›rl›kl› olmalar›- ‘dalma’, jal samarpan uygulamas›ndan ayr› tutulmal›d›r. Satyagraha, devlete bask› yapmaktan daha fazla anlam
içeriyor; ayn› zamanda devletin insanlara yapt›klar›na tan›k bulman›n
bir yolu. Vadi sakinlerinin var olduklar›n› do¤ruluyor ve dayan›flmam›z› gösteriyor. Ahlâki bir konuya parmak bas›yor, kalk›nma projesinin fliddetiyle, yoluna ç›kan insanlar›n kararl›l›¤›n›n yaratt›¤› z›tl›¤a
iflaret ediyor. Evlerin sel sular› alt›nda kald›¤› muson satyagrahalar›n›n
ço¤unda -geçen iki üç y›lda Domkhedi’de oldu¤u gibi- polis, sembolik
etkisinin k›flk›rt›c›l›¤›n› ele geçirme kayg›s›yla, resmen insanlar› sel basan alanlardan çekip ç›kard›. Dedi¤im gibi, ço¤umuz jal samarpan gibi
metotlardan çok flüpheliyiz. Savaflmak için hayatta olmam›z laz›m. Ayr›ca devletin meseleyi kendi avantaj›na kullanabilece¤ini de de¤erlendirmeliyiz; ne de olsa rehabilitasyon istemedi¤imize göre, flayet bo¤ulursak, bu protestocular olarak kendi kabahatimizdir. Oruç daha aflamal› biçimde gerçekleflti¤inden, halk›n bilincini uyand›rmak için bize
zaman tan›yor. Ama ayn› silah› defalarca kullanmak, onu köreltip etkisiz hale getirir.
fiu s›ralar, Vadi’dekilerin ço¤u, hükümeti teflhir etmek için Medhya
Pradefl’te özel yerleflim amaçl› federal araziyi gaspetme taraftar›. Asya Kal-
Muson ‹syanlar›
187
k›nma Bankas›’n›n ayr›lmas›n› tavsiye etti¤i -Hindistan’›n en büyük iflletmesine gidebilir- 2.500 dönümlük bir arazi, devlet çiftli¤ine ait. Demek
ki flirketler için arazi var ama ‘kamu yarar›na’ evleri ellerinden al›nan milyonlar için yok. Medhya Pradefl’te bir tek kiflinin bile yasal tazminat› verilmifl de¤il. Di¤er iki eyalette de kay›tlar az. Gujarat’da 4 bin, Maharashtra’da 6 bin ailenin rehabilite edildi¤ini söylüyorlar. Ama Vadi’de hayatlar› ayn› flekilde etkilenecek 25 milyon insan var ve en az›ndan 500 bin kifli do¤rudan su bask›n›yla yerlerinden yurtlar›ndan oldu bile.
NBA nas›l finans kayna¤› sa¤l›yor?
NBA fonlar›n›n yaklafl›k yüzde 40’›, Narmada Vadisi’nin görece zengin ova bölgesi olan Nimad çiftçilerinden geliyor. Bu¤day hasad›ndan
sonra, her çiftçi üretilen yüz kilo bafl›na bir kilogram katk›da bulunuyor ve pamuk hasad›ndan sonra küçük nakit ba¤›fllar da oluyor, ama art›k refahlar› WTO (DTÖ - Dünya Ticaret Örgütü) taraf›ndan fliddetle
tehdit edilmekte. Kalan yüzde altm›fl, kentlerdeki destekçilerimizden
geliyor. Baz› ünlü Hindistanl› sanatç›lar çal›flmalar›n› harekete katt›lar.
Arundhati Roy yaz›lar›yla bizi devaml› destekledi ve üç y›l önceki Booker Prize ödülünün tamam›n› bize ba¤›fllad›, o zamandan beri de her
y›l cömertçe katk›da bulunuyor.
Hem hükümet ödeneklerini -kendi politikalar›na do¤rudan muhalefet için neden ödeme yaps›nlar?- hem de yabanc› paray› -konuflma yapmak için davet edildi¤imizde seyahat harcamalar›n› biriktirir ve yerel
misafirperverlikten yararlan›r›z- kabul etmeyece¤imiz konusunda çok
önceden anlaflm›flt›k. Yabanc› ba¤›fllar, hareketin özerkli¤i konusunda
her türlü soruya maruz b›rak›r bizi; bu tarz mali ifllerin D›fliflleri Bakanl›¤› üzerinden yürütülmesi, Hint hükümetinin üzerimizde hak iddia etmesine neden olur. Tabii ki, uluslararas› dayan›flmaya seslenme hakk›m›z› savunuyoruz, öte yandan inan›yoruz ki Hindistan sivil toplumunun kaynaklar›n›n popüler mücadeleleri sürdürmesi mümkündür; ayr›ca böyle yapmak da harekete destek yarat›yor ve onu ayaklar› üstünde do¤rultuyor.
Gujarat, her zaman Hindistan’daki eyaletlerin toplumsal aç›dan en iki
kutuplusu olmufltur. Ba¤›ms›zl›k’tan bu yana en insanl›¤a ayk›r› ve kas›tl›
188
Cnittaroopa Palit
Müslüman-karfl›t› katliamlar›n ço¤ald›¤› dönemde, Hindutva güçlerinin laboratuvar› haline gelmifl; BJP, tarihindeki en büyük güçle oylar›n üçte ikisinden fazlas›n› alarak iktidara yeniden gelmiflti. Gujarati cemaatleflmesiyle, özellikle üst kast ve orta s›n›f katmanlarda NBA’ye olan yo¤un muhalefet aras›nda bir ba¤lant› var m›?
Gujarat’da gerçek bir sorun var. 1980’li y›llarda devletin tutumunda
bir de¤ifliklik oldu. Daha önceleri seçim politikalar›ndan uzak tutulan
orta ve üst kastlar -Gujarat’taki üst kasttan olmayan kshatriyalar, harijanlar, adivasiler ve Müslümanlar- KHAM’›n alt kastlar ittifak›n›n da¤›lmas›yla iktidara geldi. Bu yeni elit, toplumun di¤er kesimlerine göre
çok daha cemaatleflmifl ve lümpen. Burada, NBA gibi halk hareketlerinin alaca¤› bir ders var. Köylüler aras›ndaki çal›flmalar›m›za ra¤men,
cemaatlaflmayi ve sa¤›n kökten etkilerini gerekti¤i kadar ciddiye almad›k. Sangh Parivar’›n, kabileler aras›nda son yirmi y›ld›r devam eden sürekli seferberli¤i, onlara zengin -di¤erleri için ac›- bir nefret hasad› sa¤lad›. Bütün bunlar etraf›m›zda olup bitiyordu, ama biz hiçbir zaman
Sangh’›n y›k›c› potansiyeline yeteri kadar önem vermedik ve onlara karfl› ç›kmakta baflar›s›z olduk. Neden? Sorunun, tutarl› bir alternatif olarak kendi bütünsel siyasal felsefemizi sunmaktaki yetersizli¤imizde yatt›¤›na inan›yorum.
1990’larda belli bir noktada, NBA cemaatleflme, askerileflme ve neo-liberal küreselleflme meselelerini birlefltiren bütünsel bir gündem gelifltirme
yolunda ilerleme çabas›ndayd›. Sonuçlarla niyetler aras›nda bir boflluk var
m›yd›? NBA buradan nereye gidecek?
‹tiraf etmeliyim ki, NBA toplumsal bir varl›k olarak daha tam oturmad› ve bu sorunlar› halletmedi. Bu konularda baz› ad›mlar att›k -uluslararas› sorular, küreselleflme karfl›t› mücadele- ancak, acilen daha sa¤lam ve tutarl›, kollektif olarak evrimini tamamlam›fl bir gündeme ihtiyac›m›z var. Hiçbir koflulda, daha genifl bir hareketler birli¤i olmaks›z›n
bu konular› tek bafl›na halletmemiz mümkün de¤il. NBA, 1994’ten beri Medha Paktar’›n ulusal baflkan› oldu¤u, Ulusal Halklar›n Hareketleri
Birli¤i’yle birlikte çal›flmakta. NAPM’nin üç yayg›n kolu var: Gandhiciler, Hindistan Sosyal Demokratlar› -Avrupa sosyalizminin soluna yak›n
ama resmi komünist partilere s›cak bakmayan- ve Marksistler dahil
Muson ‹syanlar›
189
farkl› altyap›lardan halk örgütleri. NBA, Madhya Pradefl’te; say›s›z ilerici organizasyonu biraraya getiren ve enerji, ormanc›l›k ve kamu sektörünün parçalanmas› gibi konularda Dünya Bankas› ve Asya Kalk›nma
Bankas›’na meydan okuyan Jan Sangarsh Morcha’n›n ön cephesinin de
bir parças›. Ama gerek NAPM gerek JSM, henüz embriyo aflamas›ndalar; ülkenin mevcut siyasal yap›s›n›n iflas›yla m› savaflacak, yoksa karfl›
karfl›ya oldu¤u toplumsal ve ideolojik krizi mi çözecekler?
Ayn› zamanda, gerçek mücadele, bulundu¤umuz yerde kendi seçmenlerimizle bafll›yor. E¤er sadece devlet seviyesinde veya ulusal seviyelerde çal›fl›rsak, Narmada hareketinden ve gerçek gücümüzden do¤an
organik liderlerimizi kaybetme tehlikesiyle karfl› karfl›ya kal›r›z. On alt›
y›ll›k toplu mücadelenin sonucu olarak son derece bilinçli ve yetenekli
yüzlerce kabile, kad›n, bal›kç› var. Mücadelemizin gerçek baflar›s›, sadece barajlar›n durdurulmas›nda de¤il, ayn› zamanda böyle liderlerin
hem yerlerinden edilmesinde hem de flirket küreselleflmesi ve cemaatleflme gibi daha büyük mücadelelerde de yol gösterici rol üstlenmelerinde sakl›d›r: Bu ülkedeki siyasal gelece¤ine flekil vermek. Hayatlar› ve
trajedileri, onlar› hem uzun dönemde ihtiyaç duyulan duyarl›l›¤a, hem
de uzun süreli direniflin gerektirdi¤i fedakârl›kta bulunma iste¤inde cesur olmaya tafl›d›.
(Türkçesi: Senem Onan)
•
Chittaroopa Palit’le yap›lan bu söylefli, Delhi Üniversitesi Siyaset bilimi profesörü, Furies of Indian Communalism (1997) kitab›n›n yazar› ve South Asia on a Short Fuse (1999) kitab›n›n yazarlar›ndan Achin
Vanaik taraf›ndan NRL için gerçeklefltirildi. Achin Vanaik, yard›mlar›
için Arundhati Roy ve Sanjay Kak’a teflekkürlerini sunuyor.