Bilinç seviyesinde dalgalanmaya/değişime yetecek
Transkript
Bilinç seviyesinde dalgalanmaya/değişime yetecek
• Bilinç seviyesinde dalgalanmaya/değişime yetecek seviyede ve/veya beyinin anatomik yapısında anomaliye sebep olacak oranda travma San Francisco Chronicle’dan alınmıştır (7 Ek im 2003) Dr. Venk atesh Murthy’den alınmıştır (18 Kasım 2005) Hazırlayan: Dr. Mehmet Ata Öztürk Marmara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu [email protected] • Diğer bir deyişle… Beyine dışarıdan ani darbe 2 Beyin nöronlarında oluşan kimyasal reaksiyon ve sonuçları 1. Beyin sapı (Brain Stem) – – – – Kardiak Solunum Harekete geçme Hareket ve dokunma hissi 2. Beyincik – – Sports Illustrated’dan alınmıştır (2005). Bilgiler UCLA Beyin Sakatlıkları Araştırmaları Merkezi’nden Nörolojist David Hovda tarafından verilmiştir. Denge Koordinasyon 3 4 Görsel Alan 3. Beyin (Cerebrum) in farklı noktaları değişik vücut fonksiyonlarını kontrol eder Görme, Görsel tespit & algılama Algılama Alanı Kısa dönem hafıza Denge Duygu Motor İşlev Alanı Kasların istemli harekete geçirimi http://faculty.une.edu/com/fwillard/Meninges/ Broca Alanı Konuşma kasları Oditör Alan Duyma Duygusal Alan Acı Açlık Kavga ya da uçma hissi Hissetmeyle İlişkili Alan Offikatör Alan Koku alma Hissetme Alanı Kaslardan ve deriden alınan his Somatosensör Algılama Alanı Ağırlığın, maddenin yapısının, ısının vb.nin obje algısı açısından değerlendirilmesi Wernicke Alanı Yazılı ve sözlü dil becerilerii Motor Fonksiyon Alanı Göz hareketleri ve oryantasyon Üst Mental İşlevler Konsantrasyon Planlama Muhakeme Duygusal ifade Yaratıcılık Farkındalık 5 Motor Fonksiyonlar Hareketin koordinasyonu Denge ve korunumu Postur 6 1 Fotoğraflar Doç. Dr. Georgia Frey’ın bir sunumundan alınmıştır 50.000 Ölüm 235.000 Hastaneye yatırılma Yaklaşık 80.000 TBY ilişkili kalıcı hasar Avrupa Birliği: 1.000.000 Vakaların yaklaşık 1000’de 5’inde ölüm Kaynak: International Brain Injury Association 1.111.000 Acil Servis Başvurusu ? Yardım almayan ya da diğer Amerika’da 1995-2001 yılları arasındaki ortalama rakamlar(CDC 2004) 7 TBY için risk faktörleri: 1. Motorlu taşıt kazaları •Ekekler bayanlara oranla 1.5 ile 2 kat risk altında 2. Düşmeler ve spor yaralanmaları •0-4 yaş, 15-19 yaş, ve yaşlılık (>75) 3. Saldırı (Şiddet ve ateşli silahlar) • Patlamalar 1 nolu askeri sebep 1995-2001 arası yıllık ortalama rakamlar; (CDC raporu) •Ateş hattındaki askeri görevler TBY riskini artırır 700 1400 600 1200 Rate per 100,000 Rate per 100,000 TBY’nin ana sebepleri: 500 400 300 200 8 1995-2001 arası yıllık ortalama rakamlar; (CDC raporu) 1000 800 600 400 200 100 0 0 0-4 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 Falls Düşme &Assault Spor 10-14 15-19 20-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75 + Age Group (years ) Age Group (ye ars ) Motor Vehicle - Traffic Motorlu taşıt 5-9 75 + BAYLAR Saldırı 9 Kapalı Hasar 11 Male BAYANLAR Female 10 Açık Hasar 12 2 Dr. Georgia Frey’ın bir sunumundan uyarlanmıştır Dura altı kanama (damarlardan çıkan kanın yaralanmamış deri altında toplanması) Duranın üstünde/ dışında kanama Yaygın aksonal (sinir hücresi uzantısı) 13 Normal Darbe Araknoid (beyin zarı) altı kanama yaralanma 14 Kanama (Hemoraj) • Beyin sarsıntısının anatomisi – Beyin serebrospinal sıvı içinde yüzer ve kafatası tarafından korunur – Darbeyle oluşan güce karşı beyin, sadece kafatası ile korunamaz – Beyin kafatasının içinde döner ve bükülür (bölgesel ya da dağınık hasar ihtimali) 15 16 • Sonuca etki edenler: – – – – – – – – – – – – – – – Glasgow Koma Ölçeği (GKS) Hafif-ağır ölçeği Not ölçeği Nörolojik testler İkincil hasar Travma sonrası amnezi (hafıza kaybı) Koma süresi Hasar bölgesi Yaş Yaş Komanın uzunluğu Travma sonrası hafıza kaybı Hasar tipi Tıbbı müdahale Aile desteği • Glasgow Koma Ölçeği (GKS) • Pediatrik GKS • Puanlama – 3-8 (Ağır) – 7-10 (Orta) – 11-15 (Hafif) 17 18 3 1. Çok çabuk ve tamamen düzelme (semptomlar = davranışta sorun, başağrısı, algı eksikliği) 2. Yavaş rehabilite edilen fiziksel ve iletişim engelleri. (Fiziksel ve kognitif tedavi süreci gerektirir) 3. Çabuk ve iyi düzelme (Ancak ciddi ve uygunsuz sosyal değişim) 4. Yaygın beyin hasarları (Solunum ve kardiak problemler) 5. Geri dönüşsüz durum (Kalıcı bitkisel yaşam) http://www.acilveilkyardim.com/acilbakim/yaraolcek.htm adresinden faydalanılmıştır 19 20 • Fiziksel bozukluk • Beyin sarsıntısı riskinin yüksek olduğu sporlar: • • • • • • • • Boks Amerikan Futbolu Jimnastik Buz hokeyi Motor sporları Kayak/snow board Futbol Dalış – – – – – – – – – – Koordinasyon/denge Planlama & sıralama Kasta spastisite Başağrıları Konuşma bozuklukları Paraliz Hafif felç Nöbet Algı bozuklukları Ortopedik sorun 21 • Bilişsel (Kognitif) 22 • Sosyal, Duygusal, Davranış – – – – – – – – – – Hafıza – İlgi & konsantrasyon – Algı – Muhakeme – İletişim/konuşma 23 Ruh hali değişikliği/salınımları Ani hareket kontrolü Çekingenlik Motivasyon Ben-merkezli Depresif Aşırı gülme/ağlama Cinsel fonksiyon kayıpları Sosyal ilişki kurmada güçlük 24 4 Dr. Georgia Frey’ın bir sunumundan uyarlanmıştır • Hafıza teknikleri ve ekipmanları • Çok fazla hayal kırıklığı yaratacak müsabaka ve etkinliklerden uzak durma • Tüm karmaşık durumlar için yardıma izin • Basit, kesin talimatlar • En talepkar dersleri günün ilk derslerine verin • Birden fazla ara • Hareketleri tekrar tekrar gösterin, beyni yeniden eğitmek • TV izlemek gibi işlevsiz etkinliklerden uzak tutun 25 Dr. Georgia Frey’ın bir sunumundan uyarlanmıştır • Hassas algıların farkında olun • Öğrenilmiş çaresizliğe çanak tutmayın • Karar verme için seçme alternatifleri sunun ve kontrolü bir miktar elinizde bulundurun • Etkinlikler yaş seviyesine uygun olmalıdır • Düzelmenin sınırlı olacağı iddalarına kulak asmayın. Elbette bazı zorluklar ve mücadeleler olacaktır ama beynin hangi sınıra kadar düzeleceğinden emin olamayız… Devam edebilecektir! • Hayal kırıklıklarına karşı ve ani duygu hali değişikliklerine karşı empati kurun, anlamaya gayret edin. • Depresyonun yaygın olduğunu unutmayın 26 Gerçek hikayeler ve görüntüleri… Beden eğitimciler ve antrenörler için bilgi ve malzeme paketini ücretsiz olarak indirmek için: http://www.cdc.gov/concussion/HeadsUp/youth.html 27 5