docB R D REN DESTANI: GÖKTEPE Didar ANNABERD YEV Metin
download 
Şikayet Transkript
B R D REN DESTANI: GÖKTEPE Didar ANNABERD YEV Metin
Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab B R D REN DESTANI: GÖKTEPE Didar ANNABERD YEV* Metin ARIKAN** Atlarnn üzerinde gidebildikleri her yeri vatan kabul eden Türkmenler için hayat, Vamberynin de ifade etti i gibi cesurca ya ayp ölmekti. Vambery, çölün onlar vah i ve rüzgâr gibi de i ken, bir ylan gibi acmasz ve bir deve kadar sabrl yapt n belirtmektedir. Bu yüzdendir ki ünlü Türkmen airi Mahtumkulu, Ceyhun ile Bahr Hazar Aras, Çöl üstünden eser yeli Türkmenin, demi tir.1 Kendi boy beyleri d ndaki beylere itaat etmeyi bile zül gören Türkmenler için bir yere yerle mek, özgürlüklerinin ellerinden alnmasyla e de erdi ve belli bir idare altnda te kilatlanmak da ayn manaya gelmekteydi. Bu yüzden de boylar arasndaki çeki meler yüzyllar boyu sürüp gitmi , birlik olma süreci çok uzun süreye yaylm tr. Boylar arasndaki mücadeleler bir yana, Türkmenlerin ya adklar yurtlarn Asyadan batya sefer ve göç yollar üzerinde olmas da onlarn te kilatlanmalarn, bir araya gelip birlik olu turmalarn engellemi ti. Türkmenlerin asabiyet uurunu a makta zorlandklarn, bu yüzden de tarihlerinde iç mücadelelerin önemli yer tuttu unu ifade eden Ali Duymaz2, bu iç mücadelelerin ksmen de olsa günümüze kadar devam etti ini bildirmektedir. Ona göre bu mücadelelerin en çok görüldü ü, hem iç hem de d ihtilaflarn ya and 18. yüzyl buhrann derinle ti i ve boylarn birli ini savunan Devletmammet Azad, Mahtumkulu, Zelili gibi büyük ahsiyetlerin yeti ti i bir dönem olmu tur. Aslnda bu buhranl durum Türk dünyasnn di er topluluklarnda oldu u gibi 19. yüzylda da devam etmi tir. Bilindi i gibi Ruslar hemen hemen bütün Türk topluluklarn bu yüzyl içinde hâkimiyetleri altna alm lardr. Türkmenler için bu yüzylda ya anan en büyük dram hiç üphesiz, dünya sava tarihinde de bir insanlk dramnn temsili haline gelen, Göktepe sava olmu tur. Bu sava ayn zamanda yaylmac taraf nezdinde co kuyla kutlanan bir zaferin, kar sndaki bu yaylmacl a maruz kalanlar tarafndan ne denli büyük ve onulmaz yaralar, deyim yerindeyse kanl bir soykrm pahasna kazanld n da gözler önüne sermektedir. Türkmenlerin dillere destan vasflar olan cesaretleri Rus yaylmacl kar snda onlar * Ar . Gör., Ege Üniversitesi Türk Dünyas Ara trmalar Enstitüsü, [email protected] ** Yrd. Doç. Dr., Ege Üniversitesi Türk Dünyas Ara trmalar Enstitüsü, [email protected]. 1 Vambery ve Mahtumkulu ile ilgili alntlar, Ahmet Annaberdiyevin yaynlanmam yüksek lisans tezinden alnm tr. Ahmet Annaberdiyev, Türkmen Milli Kimli i ve XIX. yüzylda Türkmenlerin Sosyo-Ekonomik Yaps, stanbul Üniversitesi, stanbul 2000. (Yaynlanmam Yüksek Lisans Tezi). 2 Ali Duymaz; Sunu , Kara Yldrm (Tirgi Cumageldi), Ötüken Yaynevi, stanbul 1996, s. 6-7. ~ 397 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab demirden bir da gibi dimdik durmaya sevk ettiyse de, Rus ordusu için bu dönemde ba arlarnn büyük payda olan toplar ve ate li silahlar önünde bu demirden da erimi , Türkmenlerin ocaklar sönerken ba rlar yangn yeri olmu tur. Bu çal mada öncelikle Göktepe sava lar öncesi ve sonras geli meler hakknda bilgi verildikten sonra sava a katlan Leonid Konstantinoviç Artamonovun (25 ubat 1859-1 Ocak 1932) anlarnn yer ald ve 1884 ylnda iki bölüm halinde yaynlanan 1880-1881 Yllarnda General Skobelev Komutasndaki Rus Birliklerinin Teke Türkmenlerini Fethi adl kitabnn Tekelerin Fethi adl ikinci bölümünün serbest çevirisi verilecektir.3 Rusyann Türkistana do ru izledi i geni leme siyaseti çerçevesinde Orta Asyada Hokand, Buhara ve Hivenin i gallerinden sonra sra Türkmenlere gelmi ti. Nitekim Ruslarn 1874 ylnda Hazar Ötesi Bölgesi Valili ini kurduklarn ilan etmesi ve bunun hemen ertesinde Türkmenlerin iç i lerine kar maya ba lamas Türkmen bölgesini i gal etme niyetinde olduklarn açkça ortaya koymaya yetmi ti. Bu geli meler üzerine 1874 ylnda Türkmen lideri Nurberdi Han ba kanl nda toplanan Türkmen Meclisi, son nefeslerini verene kadar Ruslara direnme karar alm t. Bunun hemen ardndan Afganistan emirli i vastasyla ngilizlerden ve randan yardm talebinde bulunmu lar ancak bu te ebbüslerinden umduklarn bulamam lard.4 Aslnda Steven Sabolun5 ifade etti i gibi ngiltere ile Rusya arasnda bu bölgede yüzyln ba ndan beri devam eden bir menfaat çeki mesi vard. O srada Türkmenlere yardm etmek ngilterenin lehineydi; bunun için de özel temsilcileri Yüzba George Napier vastasyla ran üzerinden zaten bir takm faaliyetlerde bulunuyorlard ama Rusyann bu faaliyetleri fark edip engellemesi ran etkisiz brakmaya yetmi ti. ngiltere bu bölgedeki faaliyetlerinin amacn Hindistandaki menfaatlerini korumak ve kuzeyden gelebilecek potansiyel tehlikelere kar tedbir almak oldu unu açklyordu. Rusya ise topraklarnn geni lemesini do al bir süreç olarak görüyordu; yani onlara göre i gal harekât son derece me ruydu. Zaten Göktepe sava yla ilgili anlarn çevirdi imiz Artamonov, Göktepe sava nda bir saldr sonucu 30006 Türkmenin öldürülmesi üzerine vicdan muhasebesi 3 Leonid Konstantinoviç Artamonov, Pokoreniye Turkmen-Tekintsev Russkimi Voyskami Pod Naçalstvom Generala Skobeleva v 1880-81 gg. [1880-1881 Yllarnda General Skobelev Komutasndaki Rus Birliklerinin Teke Türkmenlerini Fethi], Tipografiya M. M. Stasyuleviça, St. Petersburg 1884. 4 Mehmet Saray, Türkmen Tarihi, Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi Serisi, stanbul, 1993, s. 2124 5 Steven Sabol, Orta Asya'da Rus- ngiliz Rekabeti, Türkler Ansiklopedisi, C. 18, Ankara 2002. 6 Artamonovun aksine Kuropatkin, bu saldrda Türkmen kaybnn 3000 de il, 300den fazla oldu unu bildirmektedir. Aleksey Nikolayeviç Kuropatkin, Zavoyevaniye Turkmenii (Pohod v Ahal-Teke v 1880-1881 g): S Oçerkom Voyennh Deystviy v Sredney Azii s 1839 po 1876 g. [Türkmenistann Fethi (1880-1881 yl Ahal-Teke Seferi): 1839dan 1876 ylna kadar olan ~ 398 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab yaparcasna belki de vicdan azabn biraz hafifletmek için günlü üne öyle yazacakt: Ama bizim için de kolay de ildi. Yardm alacak yerimiz yoktu. Çünkü denizden 600 mil çölün içerisine, dü man yurduna gelmi tik. Develerimiz ölmü tü ve dolaysyla sadece yanmzda bulunan erzaklarla yetinmeye çal yorduk. Her ölü ve yaralyla gün geçtikçe kan kaybediyorduk. Nitekim dü man bu açl n üzerine bir de saldrlarn skla tracak olsayd yok olmamz i ten bile de ildi. 1879 tarihinde Türkmen bölgelerinin i galine karar verilmi ve Ruslar General Lazerev komutanl nda 12500 ki ilik bir orduyu Hazar ötesine göndermi ti. Ruslarn hem Hazar hem de Amuderya nehrinden saldraca haberini alan Türkmenler, ikiye bölünmü lerdi. Nurberdi Han 6000 ki ilik bir kuvvetle Mervde kalacak, büyük o lu Berdimrat Han ise 15000 ki ilik bir kuvvetle batda Ruslara kar sava acakt. Türkmenlerin stratejisi; do u cephesinde Merve kadar bütün köy ve kasabalarn bo altlp Merv kalesinde toplanmas, bat cephesinde ise Hazar kylarndan Göktepeye kadar olan bölgelerin bo altlp Göktepe kalesine toplanmas ve o kalelerde dü man kar lamakt.7 Kuropatkin daha sonra kaleme ald anlarnda Türkmenlerin Göktepe kalesinde toplanmalarnn kendileri için çok iyi oldu unu, bir seferde Tekelere büyük darbe vurup di er Türkmenlerin dirençlerini krdklarn, Göktepede de il de Merv ve Tecende toplanacak olurlarsa lojistik bakmndan i lerinin daha da zorla aca n yazm t. Tekelerin Göktepe kalesinde toplu savunma karar almalarnda ngiliz konsolosu olarak tandklar Me hedli Abbas Hann ngilizlerin yardma gelece i haberini vermesinin büyük etkisi olmu tu. ran hükümeti de Türkmenlerin bu karar aldklarn Skobeleve haber vermi ti lhani Yar Muhammet Han Skobeleve yazd mektupta Tekelerin ölümüne sava maya karar verdiklerini, çocuk ve e lerini yer alt s naklarnda saklayacaklarn, Ruslar kaleye iyice yakla nca kar saldrya geçeceklerini bildirmi ti.8 Her ne kadar baz geçitlerde Türkmenler Ruslar durdurmaya çal salar da, Ruslarn üstün silah gücüne dayanamayp bunu ba aramam lar, Ruslar Göktepeye do ru ilerlemeye devam etmi ti. Bu arada, seferin komutan General Lazerev zehirlenme sonucu ölünce, yerine General Lomakin atanm t. Ruslar, Göktepe ve Yengi kalelerini a r bombardmana maruz brakm ve üç koldan Göktepeye taarruza geçmi lerdi. Rus askerleri Göktepe kalesinin harap oldu u surlardan içeri girer girmez, Türkmenlerle gö üs gö üse korkunç bir mücadele ba lam t. Mücadelede Türkmenler Ruslara a r zayiatlar verdirmi , Ruslar geri çekilmek zorunda kalm lard. Türkmen baskn olacak dü üncesiyle geceyi korku ve panik içinde geçiren Rus askerleri, sabaha do ru Hazar Orta Asyadaki Askeri Harekâtlar Raporuyla], V. Berezovskiy, St Petersburg 1899, s. 186. Mehmet Saray; age., s. 21-24. 8 Aleksey Nikolayeviç Kuropatkin, age., s. 147-149. 7 ~ 399 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab kylarna geri çekilmi lerdi. Rus tarafnn 185 kayp verdi i bu sava I. Göktepe sava olarak bilinmektedir. Bu sava ta Türkmenler 4000 insann kaybetmi , bir o kadar da yaralanm tr. Bu kadar kayp vermesine ra men Türkmenlerin kararl bir ekilde i gale kar duru lar Ruslar korkutmu ve geri çekilmelerini sa lam t. Ruslarn bu yenilgisi Avrupa ve Rusyada büyük yank uyandrm t. Aslnda Türkmenlerin kazand bu zafer, Ruslar kamçlam , onlarn bu co rafyadaki emellerine ula masna engel te kil etmemi ; onlar sadece biraz yava latm t. Türkmen topraklarnn istilasna yönelik daha ciddi hazrlklar yaplmaya ba lanm , seferin ba na 1877-78 Türk-Rus harbinde Plevnede Osman Pa aya kar sava an ve Rusyann o zamanki en büyük komutanlarndan biri General M. D. Skobelev tayin edilmi ti. Skobelev, Kafkaslardan yeni birlikleriyle 1880 ylnda Hazar geçerek Türkmen topraklarna girmi ti. 188081 ylnda General Skobelev komutasnda gerçekle tirilen ikinci Göktepe sava nda ise Türkmenlerin yine kararl bir ekilde savunma yapmalarna ra men Ruslar üstün silah gücü ve toplarn kullanm sonucu ba arya ula m lard.9 Alex Marshall, General Skobelevin top gücünün Do ulular korkutmadaki etkisine güvendi ini ve Göktepe ku atmas srasnda petrol ya doldurulmu bombalar kullanarak napalm bombasnn bir prototipinden faydaland n belirtmektedir. Skobeleve göre böylece yerliler moral bakmdan çökertilmi olacakt.10 Baz kaynaklara göre sava esnasnda 6500den fazla, sava sonrasndaki ya malama srasnda da 8000 Türkmen ehit edilmi ti. Baz kaynaklarda toplam 28000,11 bizim çevirisini yapt mz kaynakta ise 20000 Türkmenin ehit oldu u bildirilmektedir. Nikolay vanoviç Grodekovun 1883 ylnda yaynlanan eserinde12 Türkmen kalesinde 12000 çadrn bulundu u ve esir alnan 5000 civarndaki kadn ile çocu un yannda sadece 600 Fars esirin sa brakld , bunlarn d nda kalan bütün erkeklerin öldürüldü ü bilgisi yer almaktadr. 12000 çadr dikkate alnd nda Türkmen kaybnn dile getirilenlerden çok fazla oldu u da ihtimal dâhilindedir. Nitekim Kuropatkin, sava öncesi, sava süreci ve sava sonrasnda Tekelerden ald malumatlar çerçevesinde Göktepede sava anlarn 20000-25000 ki i, kalede bulunanlarn toplamnn da 45000 oldu u bilgisini vermektedir. Ayrca Türkmenlerin elinde sadece 5000e yakn tüfek ve tabanca ile klç bulundu unu da ilave etmektedir.13 19. yüzyldaki Türkmen nüfusuyla ilgili çe itli rakamlar dile getirilmesine ra men o dönemde Türkmen topraklarnda ya ad kabul edilen 4000009 Mehmet Saray, age., s. 26-30. Alex Marshall, The Russian General Staff and Asia 1800-1917, Routledge, New York, 2006. 11 Mehmet Saray, age., s. 26-31. Steven Sabol, Orta Asya'da Rus- ngiliz Rekabeti, Türkler Ansiklopedisi, C. 18, Ankara 2002. 12 Nikolay vanoviç Grodekov, Voyna v Turkmenii; Pohod Skobeleva v 1880-1881 gg. [Türkmenistanda Sava ; 1880-1881 Yllarnda Skobelevin Seferi], Tom I, Tipografiya V. S. Bala eva, Sankt Petersburg, 1883, s. 26. 13 Aleksey Nikolayeviç Kuropatkin, age., s. 149. 10 ~ 400 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab 700000? ki iden 20000 ile 40000 arasnda bir kayp hiç de azmsanacak bir rakam de ildir.14 Bir de M. Annanepesovun ifadesine göre 15 Göktepede Ata boyuna mensup yüzlerce ilim ve din adam da ehit olmu tur. Ata boyuna mensup olanlarn kökeni Hoca Ahmet Yeseviye dayandrlyor ve bu yüzden de di er boylar arasnda saygn bir konumda görülüyorlard. Hanlar, komutanlar, atalar, analar ve çocuklar yannda aman, Bah , Pir gözüyle baktklar inanç önderlerinin kaybnn da Türkmenler için büyük bir ykm oldu u anla lmaktadr. Türkmenler için bu kadar önemli olan bir olayla ilgili olarak sözlü ya da yazl pek fazla edebî eserle kar la lmamas da üzerinde durulmas gereken ayr bir konudur. Tespit edilebilen ve Fikret Türkmen tarafndan Göktepe Sava lar ve Bunlarn Türkmenistan Halk iirindeki Akisleri16 adl makalesinde metinleri de verilen Kâtibi, Meteci, Misginglç, Guba air, Memmetmrat, Tilkici ve lgeldiye ait on iki halk iiri d nda bu sava la ilgili olarak Sovyetler birli i döneminde Gaypberdi, Berdi Kerbabayev, Garaca Burunov, Abdülhalim/Abdulhakim Gulmuhammedov17un eserleriyle yine ayn dönemde Ata Gov udov tarafndan Perman adl bir romann kaleme alnd bilinmektedir. Sovyetler Birli inin baskc politikalarndan nasibini alan bu roman da yazldktan ancak 40 yl sonra orijinal halinden çok eksik bir ekilde yaynlanabilmi tir. Ba mszlk döneminde Gala adl bir tiyatro eserinden de bahsetmek mümkündür.18 Fikret Türkmen Göktepe konusunda fazla eser braklmamasyla ilgili olarak ad geçen makalesinde stilac Çarlk Rusya ve ardndan Sovyetler Birli i Türkmenin kendi tarihine, kendi geçmi ine bakmasna izin vermemi , ancak bah lar vastasyla kutsal bir sr aktarlyormu gibi kulaktan kula a fsldayarak o günlerin hatralar aktarlabilmi tir. demektedir. Çarl n ve hemen ardndan Sovyetlerin baskc politikasnn yannda, Ongun19 ifade etti i gibi, sözlü gelenek temsilcisi sadece dinleyicinin bilmek 14 1897 ylnda Rusya imparatorlu u genelinde yaplan sayma göre toplam Türkmen nüfusu 382.487i a mamaktadr. 1870lerde Rus ve ngiliz kaynaklarnda Türkmen nüfusu ise toplam 1. 150.000 olarak gösterilirken Türkmen topraklarnda ya ayan nüfusun ancak 400.000 oldu u görülmektedir. Grodekovun verdi i bilgilere göre ise Rus i gali srasnda bölgede barnan Türkmen says 700.000i a maktayd. Daha geni bilgi için bk. Ahmet Annaberdiyev; agt., s. 10. 15 M Annanepesov, Türkmenistann Tarhndan Materiallar (XVIII Asr -XX Asr ba lar), A gabat 1995. (Aktaran: Ahmet Annaberdiyev; agt., s. 38.) 16 Fikret Türkmen, Göktepe Sava lar ve Bunlarn Türkmenistan Halk iirindeki Akisleri, XII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri (1217 Eylül 1994), TDK Basmevi, Ankara 1999, s. 385 416. 17 Salim Çono lu, Türkmen Edebiyatndan Ça da Türk Dünyas Edebiyatna Do ru , Türkler Ansiklopedisi, C. 19, Ankara 2002. 18 Berdi Saryev; Yeni Türkmen Edebiyat, Türkler Ansiklopedisi, C. 19, Ankara 2002. 19 Walter J. Ong, Sözü ve Yazl Kültür, Sözün Teknolojikle mesi, Metis Yaynlar, stanbul 2010, s. 65. ~ 401 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab istedi i geçmi i anlatmaktadr. Ona göre siyasî zafer elde edenlerin soy dökümleri (biz bunu biraz genelle tirerek söyleyecek olursak geçmi ya antlar, ba arlar, kahramanlklar vb.) elbette kaybedenlerden daha uzun ömürlü olacaktr. Bir di er faktör de yine onun ifadesinden yararlanarak söyleyecek olursak, geçmi in anlar, içinde bulunulan zamann tasarrufu altndadr; yani içinde bulunulan zamann sosyal ve siyasî artlar geçmi te olanlarn ne kadarn, hangi özellikleriyle hatrlanabilece ini de belirlemektedir. Size a r kayplar verdiren, deyim yerindeyse a r travma ya atanlarn hakimiyeti altnda ya yor olmanz ve en azndan bir yüz yl daha ya ayacak olmanzn psikolojisi içerisinde halkn bilinçaltna att , hatrlamak istemedi i olaylar konu edinen, hatrlatan sözlü veya yazl ürünlerin di er konularda üretilenlerle en azndan saysal olarak mukayese edilemeyece i ortadadr. Türkmenlerin sava tan yllar sonra bile Rus askerî müzi ini duyunca gözya larn tutamad n çünkü Göktepede en az bir akrabasn kaybetmeyen Türkmenin bulunmad n Sven Hedin20, My Life as an Explorer adl eserinde ifade etmektedir. Bu artlar altnda Türkmenlerin Rus hâkimiyeti altnda varlklarn sürdürebilmeleri, en temel psikolojik izahyla, ya anan kanl bozgunun, güven kayb duyulan kutsal de erlerin hatrasna ket vurmay ba armalarna ba lyd diyebiliriz. te Artamonovun mücadeleye ili kin anlarna verdi i Türkmenlerin fethi ifadesi, Türkmenler açsndan bakld nda bir istila, bir i gal dahi de il, o zamana dek sahip bulunduklar varlk bilincini yeni bir olu a dönü türen muazzam bir ykmdr. Türkmenlerin Fethi (!) 1879 ylndaki Göktepe kalesindeki ilk yenilgilerinden sonra, Rus çar II. Aleksandr Türkmen topraklarn i gal etmek için yeni bir ordu hazrlanmasn emreder. Gelsinler bakalm lânet gâvurlar, gösterece iz onlara günlerini eklinde ifade ettikleri özgüvenleri sonucunda Tekeler eskisine nazaran daha fazla ya malama yapmaya ba lam lard. Cesareti sayesinde ünü Hiveye ve hatta Tunann ötesine ula an General Skobelevin ordunun ba na getirilmesi tüm subaylar ve askerler tarafndan co kuyla kar lanm t. Skobelev, Mays ayndan Kasm ayna kadar ufak bir birlikle Teke Türkmenlerinin tüm saldrlarna direnmi ve Göktepe kalesinin i galine yönelik yaplan hazrlklara engel te kil edecek her türlü Türkmen müdahalesini bertaraf etmeyi ba arm t. 20 Sven Hedin, My Life as an Explorer, Asian Educational Services, New Delhi 1996. (Birinci Bask New York 1926.) ~ 402 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab General Mihail Dmitriyeviç Skobelev21 Kalenin fethedilmesine yönelik hazrlklar srasnda ordu skntl günler geçirmi ti. Ancak liderimizin yüksek haysiyeti ve çal kanl , subaylarn ve askerlerin bitmek bilmez gayretleri ve ortak davaya ba ll sayesinde, Hazar üzerinden gemiyle ve daha sonra at ve develerle çölleri a arak daha önceden fethedilmi Teke vahas olan Bam kalesine 7 ay boyunca sürekli her türlü cephane ta nm t. Artk, Astrahan ve Kafkaslardan gemilerle malzemelerin geldi i Hazar kylarna veya erzak ambarlarnn oldu u Bamya de il, denizi ve çölü arkamza alarak dü man yurdunun derinliklerine ilerlemeye ba lam tk. Böylece, 26 Kasm günü ordu parça parça yürüyü e geçmi , tüm çevre yerle imlerindeki Tekelerin aileleriyle beraber topland ana kaleye do ru yönelmi tik. Bamdan do uya 100 kilometre ilerledikten sonra, 30 Kasm günü Göktepeye 12 kilometre mesafede bulunan Ye en Batr kalesini ele geçirmi tik. Ruslar ksa zaman zarfnda kar snda bulan Türkmenler ana kalelerine kslm t. Ksa süre içerisinde ne yapacaklarn belirleyememi olmann tela ve tereddüdü içinde yarm gün kadar bekledikten sonra önceleri tek tek, ak ama do ru ise kalabalk gruplar halinde kaleden çkmaya ba lam lard. Gece olunca Tekeler naralar atp ate ederek bulundu umuz kampa saldrmay denemi lerdi ancak ksa süre sonra geri püskürtülmü lerdi. Bundan sonraki iki gün boyunca gece-gündüz ksa süreli taarruzlarda bulundular. Bizim gda bekledi imiz haberini alan dü man, Rus kervanlarna saldrmak için kaleden en iyi 5000 atl askerini yollam t. Gerçekten de Tekeler büyük deve kervanmz ya malam ve böylece Rus öncü birliklerini gdasz brakmay ba arm t. Bunun sonucunda, yeni kervann gelmesini beklerken, gün boyu bir peksimet veya dü mandan ya malanan kuzulardan bir parça ile idare etmek zorunda kalm tk. Atlara ise yedirecek hiçbir ey yoktu. Bunun üzerine General Skobelev tüm süvarileri geri 21 Aleksey Nikolayeviç Kuropatkin, age., s. 102. ~ 403 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab göndermi ti. Yarsndan fazlasn genç ve tecrübesiz askerlerin olu turdu u 800 ki ilik birli iyle Ye en Batr kalesine çekilen Skobelev bu askerlere e itim vererek malzeme ve takviye gelmesini beklemeye ba lam t. Ruslar pek çok kez dü mann ana kalesiyle ilgili bilgi toplamak amacyla ke fe çkp kaleyi ve çevresini inceliyorlard. Topladklar bilgileri de eksiksiz kayt altna alyorlard. Ruslarn bu seferleri sanrm Türkmenleri hayrete dü ürüyordu. Bu ke ifleri önlemek amacyla yaplan pek çok saldr da Ruslar tarafndan ba arl bir ekilde püskürtülüyordu. Her defasnda dü man Ruslarn cesaretine hayran oluyordu. Beyaz atl General Skobelevin önderli indeki küçük birlik, e itimdeki gibi bir düzen içerisinde hareket ediyor ve Tekelerin kamp ele geçirmek için yaptklar tüm saldrlara kar koyarak, güvenli bir ekilde kampa dönüyorlard. Bundan fazlasn yapabilmemiz için saymz çok azd. Bu arada ayn 12si itibaryla Bamdan takviye kuvvetler gelmeye ba lam t. 15 Aralk günü Türkistandaki sava larda büyük öhret kazanan Albay Kuropatkin piyadeler ve Rus Kazaklarndan olu an 800 adam ve 2 topla Türkistandan yardma gelmi ti. 700 kilometrelik çölü tek bir ki i bile kaybetmeden a p gelen Türkistanl arkada lar sevinçle kar lanm lard. Albay Aleksey Nikolayeviç Kuropatkin22 General Skobelevin 4 bine yakn adam toplanm t ve o önce Göktepeye 1.5 kilometre uzaklktaki Ya gala köyüne saldrmaya karar vermi ti. 20 Aralk sabah askerler kampn önüne dizilmi lerdi. Papaz, Rus askerlerinin zaferi için dualar ediyordu. General Skobelev üç ayr koldan dü mana do ru taarruza geçmi ti. Albay Kuropatkin herkesten önce kendi birli iyle da yönüne yönelmi ti. Albay Kozelkov komutasndaki di er birlik ise tam kar larna köyü alm ken, 22 Aleksey Nikolayeviç Kuropatkin, age., s. 128. ~ 404 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab Skobelev ana kaleye do ru gidiyordu. Dü manlar üç koldan kendilerine yönelen Rus birliklerinden hangisinin daha fazla tehlike te kil edece ini tahmin edemedi inden tela a kaplm t. Bizimkiler her iki yönden köye saldrmaya koyulmu ve ksa sürede paldr küldür kaleye kaçan dü man kovmu tu. Ancak kav akta, Tekeleri bizim top ve tüfeklerden atlan yaylm ate i ve Rus Kazaklar kar lam t. Gece 03.00te askerler, dü mann bulundu u Göktepe kalesinden sadece bir kilometre uzaklktaki köye kamplarn kurmu lard. Askerlerimiz artk gözlerini, üzerine çktklar yüksek hisardan a kn ve merakl gözlerle kendilerini izleyen rengârenk kyafetler içerisindeki erkekli kadnl kalabal a, dikmi ti. Tekelerde iki yl esir kalan Rus askeri Petin ile kaleden kaçmay ba aran Farslar, dü mann ana kalesinin Dinli depe oldu unu, etrafndaki köyler ile birlikte ise Göktepe olarak adlandrld bilgisini bizlere aktarm lard. Kalenin ortasnda üzerinde bir topun yerle tirildi i yüksek bir tepe vard. Kale uzunlu u 600 sajen (1 sajen 2,13 metre de erindeki uzunluk ölçüsü birimi), eni ise 400 sajendi. Kale duvarlarnn yüksekli i 3 sajen, alt kalnl 8 sajen, üst kalnl ise 2 araba s acak kadar 5 sajendi. Kamptan, duvarn her tarafnda siperlerin ve önünde büyük bir hende in oldu u görülebiliyordu. General Skobelev krk bin Türkmenin savundu u kalenin iyi gözlemlenebilmesi için, General Petruseviç komutasndaki birli e kalenin çevresini dola masn emretmi ti. 21 Aralk günü sabaha do ru 04.00 civarnda Petruseviç kamptan ayrlm , ak ama do ru ise Ruslarn yolunu bulut gibi örten dü man süvari birliklerinin arasndan güvenli bir ekilde geçip kalenin öbür tarafna ula m t. O gece General Skobelev askerî konseyi toplam , uzun tart malardan sonra, kale duvarlarna ula ncaya kadar pek çok adammz kaybedebilece imiz ihtimalini göz önüne alarak do rudan kaleye taaruza geçmeme; dü man kur unlarndan korunmak için hendek (siper) kazp bu yolla kale surlarna yakla ma ve sonra baskn yapma karar alnm t. 23 Aralk günü General Skobelev kaz çal malarn ba latm ve kalenin çevresini dola arak dü mann dikkatini ba ka yöne çekmek için General Petruseviç birli iyle yola koyulmu tu. Güçlü ve yo un sis arasnda General Petruseviçin Rus Kazaklar ve süvarilerden olu an birli i iki top e li inde a açlarla çevrili muhkem hisara do ru ilerlemeye ba lam t. Ana kalenin etraf böyle savunma amaçl daha küçük muhkem hisarlarla çevriliydi. Tekeler, devriyelerinden Ruslarn bu harekâtn ö renmi , hisara ve fazla yüksek olmayan toprak duvarlarla çevrili çallk alana konu lanm lard. Yo un sisten de faydalanp Ruslarn neredeyse 20 adm mesafeye kadar yakla masna ~ 405 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab izin vermi ler ve beklenmeyen ölümcül yaylm ate ine ba lam lard. General Petruseviç, 3 subay ve 30 süvari annda ölmü ve atlarndan yere yuvarlanm lard. Adamlarmz çok a rm t ve yo un siste neler olup bitti ini anlamakta güçlük çekiyorlard. Hayatta kalan Albay Eristov eline klcn alp: Atlarnzdan inin! Saflara dizilin!.. diye ba rp, süvarilere komuta ederek hisara do ru hücum etmi , Tekeler de kaplar kapatp klçlaryla bizimkileri geri püskürtmeye çal yorlard. Cesur Albay, süvarileri ve Rus Kazaklaryla üç defa taarruz etmi ve en son üçüncü denemede öfkeli süvariler hisara girebilmi ti. 300 den fazla Türkmeni (o srada) süngüleyerek öldürmü lerdi. Generalin vücudu elden ele dolanyordu. Ksa sürede komutann öldü ünü anlayan Tekeler, her ne pahasna olursa olsun bu ba arlaryla sonradan övünmek için cesedi ele geçirmek istemi lerdi. Her iki tarafn hrs o kadar büyüktü ki yarallar bile kendi aralarnda sava yorlard. Bizimkilerin imdadna piyadeler yeti irken, Tekelere de kaleden yardm geliyordu. Ancak, ölü ve yarallar toplandktan sonra süvariler ve Rus Kazaklar hisardan uzakla maya karar vermi lerdi.23 Birlik, ba lar önlerinde a r admlarla, atlarnda komutanlarnn ve arkada larnn cesetlerini, omuzlarnda ise yaral yolda larn ta yarak kampa do ru yola koyulmu tu. Toplu mezar kazlmas ö leden sonray bulmu , papaz bu arada ölüler adna dua ediyordu. General Skobelev merhum General Petruseviçin naa n öptükten sonra ilk olarak kendisi bir avuç topra onun mezarna atm t. Askerler vefat eden karde lerini avuç avuç toprak atarak gömmü ler ve papaz son kez ölenleri ebediyete u urlarken bütün toplar dü man kalesinin duvarlarn dövmeye ba lam t bile. Ksa süre sonra kaleden gelen ac ve a lamakl ç lklar, att mz toplarn bo a gitmedi ini anlamamz sa lam t. Bu olaydan sonra, Tekelerin kalelerine saldrmamza izin vermeyecekleri ortaya çkm t. Küçücük bir kale için bu kadar mücadele ettiklerine göre ana kalede bulunan e ve çocuklar u runa canla ba la sava acaklar açkt. Teke ordusunun komutanl n cesur ve akll Övezmrat Dkma Serdar yürütüyordu. 23 Kuropatkin ise anlarnda o günkü sava ta (23 Aralk) Ruslarn bir general, bir binba , bir yüzba ve 19 askerini kaybetti ini, 50 askerin de yaraland n bildirmektedir. Aleksey Nikolayeviç Kuropatkin, age., s. 162. Bundan sonra bu metinle (Artamonov) ilgili yaplacak açklamalar Kropatkinin metnine aittir. ~ 406 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab Türkmen Birliklerinin Komutan Dkma Serdar24 Dkma Serdar bir yl önce Ruslara s nm , birkaç ay Rus kampnda kalp insanlarmz ve gücümüz hakknda bilgi sahibi olduktan sonra tekrar memleketine dönmü tü. O, ordusunu Türkmen boylarna göre dört bölü e ayrp her birine kalenin bir cephesini koruma talimat vermi ti. Rus toplarnn ate iyle kalede pek çok ki inin ölmesi üzerine ailelerini kaleden çöle götürmek için izin isteyen Türkmenlere, sava esnasnda her birinin ailelerinin yanna gitmek isteyebilece i ve dolaysyla kalelerini cesurca savunamayacaklar dü üncesiyle izin vermemi ve bunu yasaklam t. Onlarla beraber aileler de muzdarip olursa, Ruslara kar daha fazla hiddetlenilecekti. Günler artk a r kaz çal malaryla geçiyordu. Askerler siper kazp hzl bir ekilde dü mana kar ilerliyor, çok fazla yoruluyorlard. Mermiler ya mur gibi üzerimize ya p dururken kuru ve sert topra kazmak zorundaydlar. Neredeyse uyumaya bile zaman yoktu. Çünkü birileri gündüz çal p geceleri nöbet tutarken, di erleri tam tersi durumdan sorumluydu. Kaz i leri için çok fazla ki iye ihtiyaç vard ancak yeteri sayda adammz yoktu. Böylece 28 Aralk gecesi siperlerle kaleye 150 sajen kadar ilerlemi tik. Gece karanlkt, ay geç yükselmi ti. En ileri siperlerde, hararetli ekilde çal malar yürütülüyordu. Çünkü hava aydnlanmadan, kalenin tam kar kö esinde uzun bir siper kazlmaya çal lyordu. Bitkin nöbetçi de imini beklerken uyuklam t. Aniden gecenin sessizli ini korkunç bir ç lk bozmu tu. Binlerce Türkmen Allah, Muhammet, Ali diye naralar atp ba ryordu. 10000 Teke siper kazanlara sessizce yakla p, klçlarla saldrm t. a kna dönen askerler arka siperlere do ru kaç yordu, dü man da pe lerine dü mü tü. Dü mann büyük kalabal n yaylm ate i bile durduramam t. Dü man siperdeki herkesi klçtan geçirip bir topçu birli inin ve birkaç piyadenin bulundu u kampa do ru ko maya ba lam t. General Skobelev, siperlerdekilere yardma gelen piyadeleri 24 Aleksey Nikolayeviç Kuropatkin, age., s. 105. ~ 407 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab brakp hemen oraya gelmi ti. Topçulara ba larnn üzerinden ate etmeleri emrini vermi ti.25 Bu arada siperlerde korkunç katliam ya anyordu. Ancak toplarn oldu u bölümde bizimkiler dü mana teslim olmuyorlard. Te men Yurenyev, iki top ate iyle dü man kar lam , bu da askerlere moral olmu tu. Ancak dü man toplara yap p üzerine trmanyor, askerler namlu temizleme frçalaryla klçlarla onlar geri püskürtüp toplar dü mana vermemeye çal yor ve yardm bekliyorlard. Her yönden ya an top at larndan ve kamptan gelen piyade deste inden sonra dü man, cesetler arasndan kendi ölülerini alp kaleye geri çekilmeye ba lam , saldr püskürtülmü tü. Pek çok yerde çat malar devam ediyordu. General Skobelev ise siperleri dola p, korkunç karga adan kurtulan ve sabaha kadar i lerini tamamlamaya çal an askerleri teskin edip sakinle tirmeye çal yordu. Generalin emriyle siperlerde müzik çalnmaya ba lam t. Ölülerimizi toplamak için ise özel ekip gönderilmi ti. Gün aydnland nda korkunç manzara gözlerimizi yuvalarndan çkaracak derecedeydi. Her tarafta ba lar kesilmi çplak vücutlar, kopmu eller ve bacaklar vard.26 Öncü Türkmenler sava rken arkadan gelenler yarallar ve ölüleri soyup tannmaz hale getirmi lerdi. Cesetlerle yüklü arabalar kampa do ru a r a r hareket etti inde cesetlerden szan kan çe me gibi tekerleklerden topra a dökülüyordu. Bu can yakan katar gören askerler çocuklar gibi a lyorlard. O talihsiz gece Ruslar bir tabur asker, top ve pek çok tüfek kayp vermi ti. General Skobelev ayn gece sabaha kar ana kaleden 50 sajen mesafedeki Tekelerin ilk hisarlarna saldrmaya karar vermi ti. 25 28 Aralk günü komutanlarn bir araya geldi i bir toplantda Dkma Serdar gece baskn düzenlemeyi önermi , teklif kabul edilince de 4000 ki i baskna katlmak için gönüllü olmu tur. Türkmenlerin aralarnda çok fazla sayda Mervden gelen Teke boyuna mensup ki i vard ve birkaç da kadn bulunuyordu. Hepsi Ruslar yenmeden dönmeyeceklerine ant içmi ti. s. 165. (Kuropatkinin bu bilgiye nasl sahip oldu u bilinmemekle birlikte bu bilgilerin genellikle sava tan sonra ele geçirilen ranl esirlerden elde edildi ini Artamonovun anlarndan ö reniyoruz.) 26 28 Aralk Türkmen basknnda verilen kayp öyledir: Toplam 5 kurmay ve alt rütbeli subayla, 91 asker kaybedilmi , biri subay, 30u alt rütbeli subay olmak üzere toplam 127 yaral. Ölülerin hepsi klçtan geçirilmi ti. Yarallarn da klç darbesiyle yaralandklar anla lmaktadr. Ölülerin pek ço unun ba klçla gövdelerinden ayrlm t ve kaz a oturtulmu lard. Saldran Türkmenlerin ço u klç kullanyorlard ve klç kullanmakta maharetliydiler. Üzerilerinde elbiseleri bile yoktu, ayaklar çplakt Tekelerin sava boyunca en ba arl basknlar buydu. Kayplar önemsenmeyecek kadar azd. Ayrca Tekelerin cesur baskn sonucu a r kayplar verilip alay sanca ile topun Türkmenler tarafndan ele geçirili inin Rus askerleri üzerinde yaratt olumsuz etkiyi gizlememek gerek. s. 170, 167, 175. ~ 408 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab Ayn gece askerler taaruza geçme emrini aldlar ve sessizce belirtilen yere do ru kamptan ayrldlar. Topçular sabahtan beri hisarlar vuruyordu, ö leden sonra ikide ise taarruzla bunlar ele geçirmi ti. Bizimkiler dü mana çok yakn bulmu lard kendilerini. Ykntlar arasndan apkan gösterdi in an birkaç mermiyle vurulabilecek kadar çok yakna gelmi tik. Bu arada özel ekip ölüleri toplu mezara gömüyordu. Kampmz ise gerekti inden çok fazla siperlere yakla m t. Tekeler istedikleri an kaleden kampa ate edebilecek ve istedi i insan veya hayvan vurabilecekti.27 30 Aralk gecesi dü man tekrar anszn bize saldrmay denemi ti ve onlar bu defa da ba arl olmu lard. Çünkü bizimkiler a r ypranm ve yorgun haldeydiler. Tekeler ay do uncaya kadar hiçbir eyin görünmeyece i zifiri karanlkta siperlerimize saldrm lard. Siperlerin orta ve sa cephelerinde a r kayplar vererek püskürtülmü lerdi. Ancak dü mann az beklendi i sol cephede, nöbetçiler klçtan geçirilmi , Türkmenler toplarn oldu u bölüme girmi lerdi. Topçular onlara ate le kar lk vermi lerdi ama onlar da klçtan geçiren Tekeler, sonunda birini canl olarak yakalayabilmi lerdi. Destek gelinceye kadar, topçu Agafon Nikitini esir alan dü man bir topu da yanlarna alarak kalelerine dönmü lerdi. Esir dü en Rus topçusunu görebilmek için kalede bulunan bütün halk toplanm t. Nikitine Seni, toplarnzn nasl ate lendi ini bize göstermen için esir aldk deyip, ele geçirilen topu getirmi lerdi. Ama o ba n sallayp bunu yapmayaca n kararl bir ekilde göstermi ti. Onu ikna edemeyeceklerini anlaynca krbaçlam lard. Nikitin bu i kenceye metanet içinde dayanm ve dü mann srarlarna ra men isteklerini reddetmi ti. Buna öfkelenen dü man onu ate in üzerine yatrp ayaklaryla bastrm t. Nikitin bu i kencelere de dayanm ve sonunda Tekelerin darbeleriyle hayatn kaybetmi ti. Bir Rus askerinin kendi arkada larna ba ll ve cesareti Türkmenleri oldukça çok etkilemi olmalyd. Bütün bunlar bize, ku atmadan sonra Fars mahkûmlar anlatm t. Bu arada bizim siperler hzl bir ekilde ilerliyordu ve dü man kalesine 25 sajen kadar yakla m tk. Artk dü man sadece ba ya da gözlerden vuruyordu. 27 30 Aralk ak am kaleden yine hepimiz saldralm, hep beraber gidelim sesleri duyuluyordu. Tüm önlemleri alm tk. 28 Aralk ba ars, Tekeleri cesaretlendirmi ti. Dkma Serdarn ça rsyla yine 4 ile 6 bin asker bir araya gelmi ti. Aralarnda ele geçecek ganimetleri toplamak için elleri torbal çok fazla kadn da vard. Bu defa esas darbeyi bizim sol kanadmza vurmaya karar vermi lerdi.. s. 177. Bu basknda 52si alt rtbeli olmak üzere 53 subay yitirilmi , 2 si en alt rütbeli olmak üzere 98 alt rütbeli subay yaralanm t. Ölülerin yine hepsinin ba lar kesilmi ti. s. 178-179. ~ 409 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab Ancak, cesur bir Astsubay Konstantinov gidip dü manla aradaki mesafeyi ölçebilmi ti. Adam kaybn mümkün oldu unca en aza indirmeyi dü ünen General Skobelev, surlarn altna mayn dö emeyi emretmi ti. Bunun üzerine istihkâmclar en ön siperlerden çukur açp surlarn altna do ru yer alt geçitleri kazmaya ba lam lard. çok çok zordu. Yerin altnda 15 dakikadan fazla çal lmyor çünkü havaszl a askerler dayanamyorlard. Bu sebepten sk sk de i im yapmak gerekiyor ve dolaysyla i ler de çok yava lyordu. Tekeler, bizim yeraltn kazd mz fark etmi lerdi ancak bunun amacnn ne oldu unu anlayamam lard. Onlar, bizim yer alt geçitleriyle kalenin içinden çkaca mz dü ünüyorlar ve bu nedenle Rus çkacak dü üncesiyle kalenin ortasn devaml gözetliyorlard. Ne yazk ki yeni yl herkes üzüntülü kar lam t. Saflarmzda pek çok eksik vard. Her gün dü man mermisiyle kamptaki insanlarmz sinek gibi avlanyordu. Siperlerdekiler hakknda ise söylenecek söz yoktu. Tekeler pek çok atmz vurmu tu, kalanlar ise yiyecek bir ey olmad ndan açlktan ölüyorlard. Günlük ekmek tüketimi eskisinin yarsna inmi ti. S r eti neredeyse kalmam t. Su içti imiz çe melerde ise daha sonra insan cesetleri bulunmu tu. Develerimiz de neredeyse ölecek haldeydiler. Nitekim yüzlerce mil uzaklkta bulunan Bam ve di er yerlerdeki depolardan gda ta yabilecek hiç bir eyimiz kalmam t. A r hafriyat ve sürekli endi e, adamlarmz a r derecede ypratm t. Yarallar ise her an gelmeye devam ediyordu. Kontes Milyutin ve Anna Stryakova adl iki hem ire tüm kale ku atmas süresince dinlenmek nedir bilmeden kampta yarallara ve ölmek üzere olanlarla ilgileniyorlar, onlar tedavi etmeye çal yorlard. Bu arada Tekelerin yardmna Mervde ya ayan Türkmenlerden yardm gelmi ti. Ocak aynn 3ünden 4üne geçilen gece uzun zaman beklenen Mervli konuklarn gelmesiyle dü man kalesinden sevinç ç lklar duyulmaya ba lam t. Kampta, saldr için hazr bulunulmas emri verilmi ti. Hakikaten yanlmam tk. 4 Ocak günü güne batar batmaz, Tekeler kalabalk halinde kaleden çkp siperlerimize cesurca saldrm t. Ancak bu defa askerlerimiz dü man çok iddetli bir ate le kar lam t. Dü mann 3000e kadar adam o anda ölmü tü. Hayatta kalanlarsa arkalarna bakmadan, hatta yarallarn bile almadan kaleye do ru kaçm t. Bu sefer bütün eski saldrlarn ve ehit dü en askerlerimizin öcünü Tekelerden alm tk. Bütün gece Teke kadnlarnn ölüler için a lamalar ve a tlar duyulmu tu. Ama bizim için de kolay de ildi. Yardm alacak yerimiz yoktu. Çünkü denizden 600 mil çölün içerisine, dü man yurduna gelmi tik. Develerimiz ~ 410 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab ölmü tü ve dolaysyla sadece yanmzda bulunan erzaklarla yetinmeye çal yorduk. Her ölü ve yaralyla gün geçtikçe kan kaybediyorduk. Nitekim dü man bu açl n üzerine bir de saldrlarn skla tracak olsayd yok olmamz i ten bile de ildi. Surlar ykmadan, kaleye saldrya geçmeye karar vermek, çlgnca olurdu. Çünkü dü man hâlâ kendine güveniyordu ve ba arsz olmamz durumunda hepimiz ölebilirdik. Saldrdan sonra, siperlerimizin önlerinde çok fazla dü man cesedi yatyordu. Cesetler zaman geçtikçe çürüyor ve özellikle rüzgâr bize do ru esince yaylan korkunç pis koku bize ula yordu. General Skobelev tercümana Tekelere belirli süreli ine bar ilan edilmesini, kendi adamlarnn cesetlerini kaldrmak isteyip istemediklerini sormasn ve e er kabul ederlerse, beyaz bir i aret asmalarn söylemesini emretmi ti. Tekelere tercüman aracl yla General Skobelevin Ölülerin cesetlerinin kaldrlmas için belirli süreli ine ate kes ilan edilmesi teklifi iletilmi ti. Bu teklifi kabul etmeleri halinde Tekelerden beyaz bir bayrakla i aret vermeleri de istenmi ti. Çok uzun süre beklemeden kaleden beyaz bir bezin salland görüldü ve General Skobelev ate kes ilan etti. Kar tarafta kale duvar üzerine çkan krmz kyafetli Teke komutanlar da Ruslara ate edilmeyecek. E er ate edilirse hanmz onu astracak. eklinde emirler ya dryorlard. Tekeler ate i kesip kalabalk halinde d arya çkt. Ön siperlerde bulunan askerlerimiz siperlerinden çkp gelen Tekeleri e ilerek selamlarken Tekeler de kalpaklarn çkarp kar lk vermi lerdi. General Skobelev ön siperlere gelip Teke hanlar ile diyaloga geçmi Sizin gibi cesur bir halk yok edecek olmak beni üzüyor. Çara boyun e in ve kaleyi teslim edin diyordu.28 Ancak Tekeler bu teklifi kesin olarak reddedip, Ruslarla son damla kanlarna kadar sava acaklarn bildirdiler. Cesetleri toplamay da reddettiler. Belki de bizim ihanet edece imizi dü ünmü lerdi. General Skobelev: E er direnmeye devam edecekseniz, Tanr bizim yanmzda olacaktr, o zaman sava ilk siz ba latn dedi. Teke tarafndan ilk at yapld. General Skobelev bizimkilere siperlere girmeyi emretti ve iki taraftan da iddetli bir ekilde ate açlmaya ba lad. Artk bu i in sonunun iyi bitmeyece i herkese malum olmu tu. 11 Ocak gecesi tünel kazclarn komutan generale dü man surlarnn altna 78 pud (1 pud = 16 kg) barut yerle tirilece ini rapor etmi ti. General Skobelev taaruza geçme kararn alm ve askerlere hazr olmalarn emretmi ti. 28 Bu arada Mahtumkulu Hann çadrnda Türkmen ileri gelenleri toplanm t. Ço unluk teslim olma taraftaryd. Ancak Dkma Serdar bunun için çok geç kalnd n söylüyordu. Çadrn d nda toplanan gençler, boyun e me kararn duyunca, içeriye girip bar görü melerine izin vermeyeceklerini bildirmi ler ve bunun üzerine Ruslara boyun e meme karar çkm t. s. 188-189. ~ 411 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab 11 Ocak günü kampta trompet ve davul çalnmaya ba lanm t. Herkes ortak duaya ça rlyordu. Kampta dü man mermileri altnda askerlerimiz dizilmi ti ve rahip Rus askerlerinin zaferi için dua ediyordu. General Skobelev de askerlerine bir konu ma yapm t. Herkesin yüzü mutluluktan sanki parlyordu ve birbirlerini kutluyordu. Çünkü herkes, bir gün sonra 23 gündür devam eden aclarn bir ekilde son bulaca n artk biliyordu. Askerler birbirleriyle öpü üp ölümlerine hazrlanyordu. Bütün gece kimse gözünü krpmam t. Herkes son güne hazrlklyd. Kampta sessizlik hüküm sürüyordu. Sadece çakallarn farkl farkl ulumalar duyuluyordu. Askerler siperlerde ate ba nda sessizce konu uyorlard. Piyadeler süngülerini süvariler ise klçlarn bileylerken topçular toplarn hazrlyordu. leri siperlerde i ler hzlandrlm t. Surlarn altnda hazrlanan çukur barutla dolduruluyor ve patlatlmaya hazrlanyordu. 1881 ylnn 12 Ocak günü, sabaha kar saat 03.00te, askerlere taarruza geçmek için gizlice kendi görev bölgelerine da lma emri verilmi ti. Önce piyadeler ve onlarn ardndan tekerlekleri keçeyle sarl top arabalar harekete geçmi ti. Ancak afak söktü ünde kaleden ba r lar, emirler duyulmaya ba lam t. Tekeler bizim harekâtmz fark etmi lerdi ve bir tersli in oldu unu sezmi çesine herkesi Ruslarla son muharebeye ça ryorlard. Sabah 07.00da tüfekli çat ma ba lad. Cesur Albay Gaydarovun müfrezesi kalenin yan tarafnda görünür görünmez, Tekeler Ruslarn taarruza geçmeye çal tklarnn farkna varm lard. Bu yüzden ba r lar daha da yo unla m ve büyük bir kalabalk surlarn o tarafna y lm t. Artk toplar ate e ba lam t. General Skobelev topçulara duvarda delik açmalarn emretmi ti. Toplar mermileri surlar dövüyor, adeta kükrüyorlard. Surlar bir süre dayansa da, 2 saatlik at tan sonra, birkaç yerden çatlaklar olu maya ba lam t. 10 sajen geni likte çökmeyle beraber dökülmeye de ba lam t. Yo un bir duman tüm çevreyi kaplam t. Nefes almak zorla yordu. Tekeler surlarda açlan delikleri çe itli eylerle ve toprakla kapatmaya çal yor ancak atlan toplar onlarn bu çabalarn sonuçsuz brakyordu. Bu arada, piyadeler ön siperlerde toplanp, saldr i aretini bekliyorlard. Aniden, herkes, altmzdaki topra n salland n hissetti. Mayn patlatlm t. Büyük bir duman bulutu, surlarn ve insanlarn parçalar gökyüzüne yükselmi ti. Her iki taraf da bir dakikal na sessizlik kaplam t. Ura! Ura! Ura!.. Allah! Muhammet, Allah!.. Ruslar iki taraftan kaleye taaruza geçti. Kuropatkin, askerlerini maynn ykt sura do ru cesurca sevk ~ 412 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab etmi ve iddetli gö üs gö üse mücadeleden sonra duvarn o bölümünü ele geçirmi ti. Topçularn ykt surlara ise Kont Orlov Denisov komutasndaki birlikler sevk edilmi ti. Ruslar burada tüfek ate leri, klç ve uzun mzraklarla kar lanm lard. Ölen ya da ölümcül yaras olan subay ve askerler hendeklere atlyordu. Ön siperlerde duran General Skobelev, oraya hemen destek gönderdi ve atyla surlara do ru ilerledi. Tekrar Ura! naralar ve Ruslar Tekeleri kalenin içine do ru püskürtüp surlarn bu duvarn ele geçirmi lerdi. Topçular! Topçular buraya! diye askerler ba r yordu. Toplar, Rus ve dü man cesetlerinin gö üsleri üzerinden geçirilip duvara do ru götürüldüler. Topçular duvarda toplar hemen döndürüp, kalede çlgna dönen dü mana ölümcül ate e ba lam lard. Tüfek ve top at lar ile uurlarnn kaybolmasn sa layan mayn patlamas, dü mann düzensiz bir ekilde kaleden çöle do ru kaçmalarna yol açm t. Rus Kazaklar ve süvariler kaçanlar kovalamaya ba lam t. Toplarmz çok fazla Tekeyi öldürmü tü. Ama süvarilerimiz de az can alm de ildi. Kalenin ku atlmasndan ba layarak son kanl güne kadar 20.000 Teke öldürülmü tü. Çok geçmeden, kalenin içindeki yüksekçe tepenin üzerine imparatorluk bayra çekilmi ti. Ura sesleri çevreyi kaplam t. Kale fethedilmi ti. Sadece, kale içindeki yeralt s naklarnda saklanan yi itlerle yaplan gö üs gö üse çarp malar sabaha kadar sürmü tü.29 Ak am geç vakitlerde kaçanlarn ardna dü en birlikler geri dönmü tü. Topçular, kaçan Tekeler tarafndan terk edilen çocuklar top arabalarna bindirip getirmi lerdi. 6.000den fazla kadn ve çocuk esir alnm t. General Skobelev, esirleri koruma altna aldrp onlara dokunulmamasn emretmi ti. Son saldr 600 adammza mal olmu tu. 23 günde ise 6000 adammzdan toplam 100 subay ve 1500 askeri kaybetmi tik. Saldrdan önceki gece gibi bu gece de kimse gözünü yummam t. Ba mzdan geçenlerden, ya adklarmzdan ve gördüklerimizden a r ypranm tk. Sabahleyin askerler kalede braklan çocuklar toplamaya ba lam ve yaral dü man askerlerini tedaviye ba lam lard. Kuropatkin önderli indeki birliklerimiz ise do uya do ru ilerleyip Ashabad (A gabat) ele geçirmi ti. 23 Ocak günü ise, Teke elçileri Rus Çarna ba llklarn bildirmek için General Skobelevin huzuruna gelmi lerdi. 29 Ykntlar arasnda, kale duvarlarnda, çadrlar arasnda ve yeralt s naklaryla meydandaki dü man cesetlerin olu turdu u y nlar sanki Tekelerin canla ba la savunma yaptklarna ahitlik eder gibiydi. Ruslarn kayb 34 subay ve 364 alt rütbeli askerdir. Türkmenlerin kayb ise 6000i a maktadr. s. 207, 211. ~ 413 ~ Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitab KAYNAKLAR ANNABERD YEV Ahmet; Türkmen Milli Kimli i ve XIX. yüzylda Türkmenlerin SosyoEkonomik Yaps, stanbul Üniversitesi, stanbul, 2000. (Yaynlanmam Yüksek Lisans Tezi) ANNANEPESOV M., Türkmenistann Tarhndan Materiallar (XVIII ASIR-XX asrn ba lar), A gabat, 1995. ARTAMONOV Leonid Konstantinoviç; Pokoreniye Turkmen-Tekintsev Russkimi Voyskami Pod Naçalstvom Generala Skobeleva v 1880-81 gg., Tipografiya M. M. Stasyuleviça, St. Petersburg, 1884. ÇONO LU Salim, Türkmen Edebiyatndan Ça da Türk Dünyas Edebiyatna Do ru , Türkler Ansiklopedisi, C. 19, Ankara 2002, s. 860-871. DUYMAZ Ali; Sunu , Kara Yldrm (Tirgi Cumageldi), Ötüken Yaynevi, stanbul, 1996. GRODEKOV Nikolay vanoviç, Voyna v Turkmenii; Pohod Skobeleva v 1880-1881 gg., Tom I, Tipografiya V. S. Bala eva, Sankt Petersburg, 1883. HEDIN Sven, My Life as an Explorer, Asian Educational Services, New Delhi 1996. (Birinci Bask New York 1926.) KUROPATK N Aleksey Nikolayeviç; Zavoyevaniye Turkmenii (Pohod v Ahal-Teke v 18801881 g): S Oçerkom Voyennh Deystviy v Sredney Azii s 1839 po 1876 g., V. Berezovskiy, St Petersburg, 1899. MARSHALL Alex, The Russian General Staff and Asia 1800-1917, Routledge, New York, 2006. ONG Walter J., Sözü ve Yazl Kültür, Sözün Teknolojikle mesi, Metis Yaynlar, stanbul, 2010. SABOL Steven, Orta Asya'da Rus- ngiliz Rekabeti, Türkler Ansiklopedisi, C. 18, Ankara, 2002, s. 587-595. SARAY Mehmet, Türkmen Tarihi, Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi Serisi, stanbul, 1993. SARIYEV Berdi, Yeni Türkmen Edebiyat, Türkler Ansiklopedisi, C. 19, Ankara 2002, s. 849-859. TÜRKMEN Fikret, Göktepe Sava lar ve Bunlarn Türkmenistan Halk iirindeki Akisleri, XII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri (1217 Eylül 1994), TDK Basmevi, Ankara, 1999, s. 385416. ~ 414 ~
