BAROSKOP KONTROLÜ

Jet Revizyon Müdürlüğü
Baroskop
BÖLÜM 1
BAROSKOP KONTROLÜ
ve
JET REVİZYON MÜDÜRLÜĞÜNDEKİ UYGULAMALARI
Svl.Müh. Emine KOÇAK
1nci HİBM K.lığı
Jet Revizyon Müdürlüğü
Şubat 2004, ESKİŞEHİR
ÖZET
Baroskop çıplak gözle görülemeyen kapalı mekanları görüntülemek amacıyla
kullanılır. Rijit baroskoplar; bükülemeyen, esnek olmayan baroskoplardır. Esnek
fiberskop ve videoskopun olmadığı çıplak gözle görülemeyen kapalı mekanları
görüntülemek amacıyla kullanılır.
Fiberskopta, fiber optik kollar kullanılarak, baroskop probunun bakma ucunda
görüntünün oluşması sağlanır. Esnek olmasından dolayı avantajlıdır. Rijit baroskop ile
görüntülenmesi mümkün olmayan bölgelerin görüntülenmesinde kullanılır.
Baroskop ailesinin en yeni üyesi videoskoptur. Çalışması ve görüntü alınması
fiberskop ile aynı olmasına rağmen, videoskopta görüntünün kayıt edilmesi ve bilgisayara
aktarılması gibi ek fonksiyonel özellikler vardır.
Bu dokümanda baroskop kontrolü prosesinin temel prensipleri, uygulama adımları,
kullanılan teçhizat, gerekli emniyet tedbirleri, prosesin uygunluğunun kontrolü hakkında
bilgi verilecektir.
1-1
Jet Revizyon Müdürlüğü
Baroskop
1
PROSESİN ADI
Baroskop Kontrolü
2
PROSESİN AMACI
Baroskop çıplak gözle görülemeyen kapalı mekanları görüntülemek amacıyla
kullanılır. Motor bakımcıları için motor durumunu incelemeyi sağlayan oldukça kullanışlı
bir cihazdır. Motor performans değerlerine ilave olarak baroskop kontrol sonuçları bir
motorun servise verilip verilemeyeceği konusunda yardımcı olur.
3
3.1
PROSESİN GENEL / DETAYLI TANITIMI
Rijit Baroskop
Adından da anlaşılacağı üzere, rijit baroskoplar; bükülemeyen, esnek olmayan
baroskoplardır. Esnek fiberskop ve videoskopun gerekli olmadığı çıplak gözle
görülemeyen kapalı mekanları görüntülemek amacıyla kullanılır. Görüntünün net şekilde
oluşması bu tip baroskopların en önemli avantajlarındandır. Rijit baroskoplar, optik
aletleri (aynalar ve mercekler) kullanarak gözle bakılan kısımda çözünürlüğü yüksek, net
görüntü oluşması sağlar. Bu tip baroskopların rijit olmasından dolayı hareket kabiliyetinin
olmaması en büyük dezavantajıdır.
3.2
Fiberskop
Diğer bir baroskop çeşidi de fiberskoptur. Fiber optik kollar kullanılarak,
baroskop probunun bakma ucunda görüntünün oluşması sağlanır. Esnek olmasından dolayı
avantajlıdır. Rijit baroskop ile görüntülenmesi mümkün olmayan bölgelerin
görüntülenmesinde kullanılır. Dışarıdan, teknisyen tarafından probun ucu hareket
ettirildiğinden dolayı farklı alanlar görüntülenebilir. Fiberskoplar çalışma kolaylığı
sağlaması için çapları küçük olacak şekilde üretilir. Örnek vermek gerekirse bir
fiberskop çapı 0.7 mm olacak şekilde üretilebilir [4].
3.3
Videoskop
Baroskop ailesinin en yeni üyesi videoskoptur. Çalışması ve görüntü alınması
fiberskop ile aynı olmasına rağmen, videoskopta görüntünün kayıt edilmesi ve bilgisayara
aktarılması gibi ek fonksiyonel özellikler vardır. Bu tip baroskopta görüntünün kayıt
edildiği, kayıt cihazı kullanılır. Kayıt cihazında elde edilen görüntü elektronik sinyallerle
esnek baroskoptan geçerek kamera kontrol ünitesine gelir. Burada görüntünün ekranda
oluşması sağlanır.
Videoskop, baroskop kontrollerini kökten değiştirmiştir. Görüntü dijital olduğu
için elde edilen görüntüler gelecekte referans olarak kullanılmak amacıyla bant kaydı
1-2
Jet Revizyon Müdürlüğü
Baroskop
veya dosya şeklinde bilgisayarda kayıt edilebilir. Buna ek olarak, görüntüler uzakta
bulunan birisine elektronik posta yoluyla yollanabilir.
Teknisyenin ilk olarak; bu cihazların nasıl kullanılacağını bilmesi gerekir. Bu
nedenle üreticilerin yayınlamış olduğu kullanma kılavuzunu okumalıdır veya bu tip
eğitimler veren kurslara katılmalıdır. Fiberskop kullanacak personel kontrol ucunu nasıl
hareket ettireceğini ve hareket kabiliyetini, çalışma limitlerini öğrenmesi gerekir.
Baroskop kontrolü yaparken neyin görüntülendiği iyi bilinmek zorundadır.
Baroskop kontrolü yapan teknisyenin hangi parçanın kullanılabilir durumda olduğunu
bilmesi gerekir. Eğer hangi parçanın kullanılabilir durumda olduğu bilinmiyorsa, yapılan
baroskop kontrolü ileride kötü sonuçlara sebep olabilir.
Birçok uygulamada kontrolü yapacak teknisyen parlak ışığa dikkat etmesi gerekir.
Kontrol parlak güneş ışığında yapılacaksa teknisyen gözünü kırparak kontrol yapması
gerekir. Buna ek olarak parlak ışık, videoskop ekranında görüntünün net oluşması
engeller. Bu nedenle mümkün olduğu kadar kontroller hangarda optimum ışık altında
yapılmalıdır.
Motor üreticileri, onaylı baroskopların boyutunu, tipini ve üreticilerini bakım el
kitaplarında listeler. Bu nedenle etkili baroskop kontrolü yapmak için önerilen
baroskopları kullanmaya özen gösterilmelidir.
Bazen görüntünün net çıkmaması düşük kaliteli veya bozuk baroskop parçası
kullanımından kaynaklanabilir. Düşük kaliteli optikler ve loş ışık kullanılırsa, birbirinden
farklı görüntüler oluşabilir. Bu nedenle baroskop parçalarının tam olarak çalıştığından
emin olunmalıdır [4].
3.4
Teknolojik İlerleme
Birkaç yıla kadar birkaç üreticinin üretmiş olduğu rijit ve fiberskop baroskoplar
kullanılırken, son yıllarda teknolojinin ilerlemesiyle baroskop kontrolünü kolaylaştıracak,
teknisyenlerin kesin karar vermesini sağlayacak ek sistemler geliştirilmiştir.
Günümüz teknolojisinde baroskop kontrolü ile birlikte boyalı penetran kontrolü de
yapılabilmektedir. Olympus Industrial America videoskop üreticisi, baroskop ile birlikte
penetran sıvının depolandığı baroskoplar üreterek her iki kontrolün birlikte yapılmasını
sağlamıştır. Penetran sıvı fiberskopun içerisinden geçerek kontrol edilecek bölgeye
uygulanır. Baroskop üzerindeki bir kablo ile penetran sıvının görüntülenmesi için
ultraviyole ışık sağlanır. Teknisyen, videoskop ekranında hem baroskopun gösterdiği
görüntüyü hem de penetran sıvı uygulandıktan sonra oluşan görüntüyü görebilir.
Geçmişte, motorun içinde girilemeyen bölümlerinde oluşan atıkları ve yabancı
maddeleri almak için baroskop ucuna çiğnenmiş sakız kullanılırken, günümüzde bu işleri
teknolojik aletlerle yapılmaktadır. Manyetik parça tutucuları, forbeps tutucular
1-3
Jet Revizyon Müdürlüğü
Baroskop
kullanarak motor içindeki veya uçak üzerinde girilemeyen bölgelerdeki yabancı maddeler
temizlenebilir.
Son üretilen baroskoplarda yardımcı aletler kullanılarak 3-D stereo hasar ölçümü
yapılabilmektedir. Hasar boyutunu tahmin etmek veya fiziksel ölçüm aletleri kullanarak
ölçüm yapmak yerine, stereo ölçüm sistemleri ile hızlı ve kesin ölçümler
yapılabilmektedir. Baroskop ucuna iki lense sahip özel bir uç takılır. İki lensin gördüğü
farklı iki mesafeye bağlı olarak hasarın boyutu ölçülebilir [4].
4
JET REVİZYON MÜDÜRLÜĞÜNDE BAROSKOP KONTROLÜ
4.1
Uygulama Alanı
4 Baroskop küçük yuvarlak deliklerden gaz türbinli motorların içine doğru girilerek
göz kontrolü yapılması için özellikle tek elemanlı periskope ünitesinden yapılmıştır.
4 Baroskop motor içindeki belirli alanların göz kontrolü ve fotoğraf çekilmesini
sağlayan bir sistemi içerir.
4 Baroskop motor bakımcıları için motor durumunu incelemeyi sağlayan oldukça
kullanışlı bir cihazdır. Motor performans değerlerine bağlı olarak boroskop
kontrol sonuçları bir motorun servise verilip verilemeyeceği konusunda yardımcı
olur.
4 Baroskop kontrolü motorun iç durumunu gözlemlememizi sağlar. Tesbit edilen
bulgular ile ilgili T.O limitleri değerlendirilir.
4 Aşağıda ilgili motorlara ait baroskop ile kontrol edilen parçalar verilmiştir.
•
•
F110-GE-100,129 Motorlarında [3]
o
Fan Rotor Stg1-2-3
o
High Pressure Compressor Rotor Stg 1, 4-5, 8-9
o
Combustion Liner
o
High Pressure Turbine Rotor
o
Low Pressure Turbine Rotor
o
High Pressure Turbine Nozzle
TYNE-22 Motorlarında
o
Load Pressure Compressor Rotor Paleleri ve Stator Vane leri
1-4
Jet Revizyon Müdürlüğü
Baroskop
•
4.2
o
Heat Pressure giriş ve çıkış pale ve vane leri
o
Combustion Liner
o
High Pressure Turbine Rotor ve Stator
o
Load Pressure Turbine Rotor ve Stator
T700-CT7 Turboprop Motorlarında [1]
o
Hot Section ;( Combustor, Stage 1 Nozzle, Stage 1 Rotor
Blades,Stage 1 Shrouds, Stage 2 Turbine Blades, Stage 2
Forward Cooling Plate, Stage 2 Nozzle Segments)
o
Compressor Section ( Forward Section, Aft Section )
o
Power Turbine ( Stage3 ve Stage4 Turbıne Blades)
o
Propeller Gear Case
Uygulama Esnasındaki Ortam Koşulları
Motor durdurulduktan hemen hemen sonra baroskop kontrolü yapılmaz. Hararet
130ºF’nin (55ºC) üzerinde ise, probların optik elemanları hasar görebilir. Her bir
baroskop port bölgesinin soğuma zamanı T.O’larda belirtilmektedir. Baroskop kontrolüne
başlamadan önce belirtilen zamanın geçmesi tavsiye edilir [3].
4.3
Uygulama İçin Gerekli Teçhizat / Ekipmanlar
Şekil 1
F110-129 Motorlarına ait Baroskop Cihazı
1-5
Jet Revizyon Müdürlüğü
Baroskop
Şekil 2
CT7/T700 Motorlarına ait Baroskop Cihazı
Şekil 3
TYNE22 Motorlarına ait Baroskop Cihazı
1-6
Jet Revizyon Müdürlüğü
Baroskop
4.4
Proses Öncesi Yapılması Gerekenler
4 Cihazın kullanılması iyice öğrenildikten sonra kontrol işlemlerine başlanır
4 Kontrol edilecek bölgenin doğru tesbit edilmesi gerekir.
4 Problemi tanımlayabilmek, normal olup olmadığına karar verebilmek için kıyaslama
yapabilecek resim , görüntü, vb gibi referanslar bilinmelidir.
4.5
Emniyet Tedbirleri
Baroskop ışık kaynağının topraklaması uygun yapılmamışsa kullanıcının ani şoka
girmesine veya ölümüne sebep olur. Ekipman kullanılmadan önce uygun şekilde
topraklanmalıdır.
Baroskopun ışık çıkış portuna direk olarak çıplak gözle bakılmaz. Yüksek
yoğunluktaki ışık geçici körlüğe veya sonuçta gözün hasarlanmasına sebep olabilir.
Muhafaza kutusuna,uygun olmayan şekilde konmuş kamera parçaları kutunun
kapağı kapatılmak istendiğinde hasarlanabilir.
4.6
Prosesin Uygulama Adımları
4 Kontrol edilecek bölgeyi ve yapılması gereken işlem basamakları T.O suna göre
eksiksiz olarak belirledikten sonra işleme başlanmalıdır.
4 Bulgular eksiksiz olarak kaydedilmeli ve aksaklık tanımlanmalıdır.
4 Bulgular sonucunda aksaklık kategorize edilmeli, aksaklık tipi, yeri özellikleri
detaylı bir şekilde tanımlanmalıdır. Bu daha sonra yapılacak arıza izale işlemlerine
yardımcı olacaktır [3].
4.7
Prosesin Uygunluğunun Kontrolü
Bulgular T.O. limitlerine göre kıyaslanarak kontrol edilir.
4.8
Proses Bitiminden Sonra Yapılması Gerekenler
Bütün baroskop kayıtları hasarlı parçalar değiştirilinceye kadar veya tamir
edilinceye kadar, motor sicil dosyasında sürekli muhafaza edilmelidir.
1-7
Jet Revizyon Müdürlüğü
Baroskop
4.9
Kapasite
Atelyemizde kullanılan üç adet baroskoptan bir tanesi videoskop ve portatif
tiptedir.
Baroskopların, açıları 0º-90º, çapları 3mm-8mm arasında 13 adet rijit , çapları
4mm -15mm arasında değişen flexible probları mevcuttur. Ayrıca hasar durumuna göre
Flexible propların kademeli olarak büyütme özelliği vardır ve 60º, 120º ‘lik uçlara
sahiptir.
1-8
Jet Revizyon Müdürlüğü
Baroskop
REFERANSLAR
[1]
CT7 Turboprop Engine Borescope Procedures (1989) Massachusetts: GE Aircraft
Engines
[2]
Olympus MK-II Focusing Borescope
[3]
T.O. 2J-F110-3-9. W.P.:009 00, WP012 00
[4]
ÜSTÜNTEPE. L, (2002). Baroskop. UTED Dergisi. Sayı: Kasım 2002
1-9