terminolojiye giriş ve temel latince bilgileri

TERMİNOLOJİYE GİRİŞ
VE
TEMEL LATİNCE BİLGİLERİ
Prof.Dr. Yusuf ÖZTÜRK
Anadolu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı
Terminoloji Nedir?
Terminoloji (terimbilim) genel anlamda “terimler” ve onların kullanımıyla ilgili bir
bilim dalıdır. Metinlerdeki terimlerin çözümlenmesi ve araştırılması, anlamlarının öğretilmesi,
doğru kullanımı için kurallar getirilmesi ile uğraşmaktadır. Her mesleğin, her bilimsel alanın
kendine özgü terminolojisi vardır. Terminoloji özel uğraş alanı mensubu insanın zihnindeki o
alana özgü bir kavramın kendi ulusal ve/veya resmi dilindeki birimsel karşılığıdır. Bu uğraş
alanı bir bilim dalı, sanat ve iş kolu olabilir. Dolayısıyla “Eczacılık Terminolojisi”, “Tıp
Terminoloji”,
Terminolojisi”,
“Farmasötik
“Biyokimya
Terminoloji”,
Terminolojisi”,
“Farmakoloji
“Botanik
Terminolojisi”,
Terminolojisi”,
“Kimya
“Bilgisayar
Terminolojisi” gibi çok çeşitli alt başlıklar altında toplanabilmektedir. Meslek ve bilim
terminolojilerinde yer alan sözcük ve terimlerin yabancı kökenli olması doğal bir olgudur,
çünkü dünyada tüm bilimsel terimlere karşılık verebilecek hiç bir dil yoktur. Ancak, tüm
dünya dillerde yabancı kökenli sözcüklerden oluşan terimlere karşılık bulunmaya
çalışılmakta, en azından anlamlarına açıklık getirilmektedir.
Terim Nedir?
Terim, genel konuşma ve yazı dili dışında kalan uzmanlık isteyen özel uğraş
alanlarındaki özgül/özel kavramları ifade etmeye yarayan sınırlı anlamlara sahip bir tanımın
kısaltılmış ifadesi şeklinde genel dilde kullanılan sözcüklerin anlamlarıyla karışmayan
kendine özgü kuruluşu olan sözcük ya da sözcük öbeğidir. Diğer bir deyişle, terimler özgül
(spesifik) metinlerde geçen basit ya da birleşik sözcükler şeklindedir. Terim, Mantıkta, kendi
başına anlam taşıyan sözcüktür. Kendi başına anlam taşımayan “bu”, “şu” , “ki”, “ise” gibi
ifadeler terim sayılmaz.
Terimler, özel bir bilim dalı, sanat ve iş kolu içinde konuşulan ve yazımda kullanılan
“dilin (lisanın)” ana güç kaynağıdır. Birçok durumda, tek bir basit veya bileşik sözcükten
oluşan
bir
terim,
ancak
çok
sayıda
sözcükle
ifade
edilebilecek
bir
olguyu
tanımlayabilmektedir. Örneğin, “ateroskleroz” denildiğinde “damar duvarlarında kolesterol
ve/veya lipid karakterli diğer maddelerin birikimi ile damarın eski esnekliğini kaybetmesi”
olayı anlaşılmaktadır.
Terimlerin Kökenleri
Terimler, genellikle bir nesneyi, olguyu, olayı veya kavramı tanımlarlar. Bu
tanımlamayı genellikle ilk kez bir kişi yaptıktan sonra toplum tarafından benimsenerek günlük
kullanıma girer. Bu tanımlama, bazen başka dillere de değişime uğrayarak veya uğramadan
geçer. Örneğin, “tren” sözcüğü Fransızca dilinde “traîne” olan sözcük İngilizce’de “train”
olarak şekillenmiş, Türkçe’de ise “tren” olarak kendine yer bulmuştur.
Tıp alanında olduğu gibi, Eczacılık alanındaki birçok terim ise “Latince” veya “Eski
Yunanca (Grekçe)” dillerinden yararlanarak oluşturulmuştur. Son yıllarda ise mesleki ve
bilimsel terminoloji alanlarına İngilizce dilinden çok sayıda terim girmiş bulunmaktadır.
Konuşma ve yazım özellikleri ile dil insanları diğer canlılardan ayıran en önemli
iletişim aracıdır. Diğer canlılar arasında da iletişim olduğu bilinmektedir, ancak bu iletişim
gerçek anlamda “dil” olma özelliliği göstermemektedir. Dil sayesinde insanlar gerek bir
jenerasyon içinde, gerekse kuşaklar arasında yazılı ve sözel iletimle büyük bir deneyim ve
bilgi birikimi sağlamış, sosyal açıdan diğer canlı türlerine göre büyük farklar ve üstünlükler
sağlamıştır.
Latince’nin Doğuşu ve Önemi
Dil dinamik bir olgudur. Değişimler geçirir, diğer dillerden etkilenir ve dağarcığına
sürekli yeni sözcükler katar. Toplumların sosyo-ekonomik gelişimi ile paralel biçimde
yaygınlaşır veya körelir, unutulur. Yeryüzünde bugün için kouşulmayan veya yazım dilinde
kullanılmayan çeşitli antik dillerin bulunduğu bilinmektedir. Bu diller, yazıtları aracılığı ile
artık büyük ölçüde eski kültürlerin anlaşılmasına ve tarih biliminin gelişimine katkı
sağlamaktadır.
Latince’de böyle antik dillerden birisidir. Artık günümüzde kimse latince
konuşmamakta ve yazılı/basılı herhangi bir latince eser oluşturmamaktadır. Latince, M.Ö. 8.
ve 9. yüzyıllar arasında Orta İtalya’ın Latium bölgesinde konuşulmaya başlanan bir dildir.
Bugünkü İtalya’nın Lazio bölgesi olan bu bölge ile ilişkili arkeolojik araştırmalar, Latium
bölgesinin Bronz çağından itibaren insanların yaşadığı bir yerleşim bölgesi olduğunu
göstermektedir. Etrüsk’lerin İtalya bölgesinde eğemenlik kurarak Roma İmparatorluğunu
oluşturması ve yayılması ile Latince bir dönem dünyada en yaygın kullanılan dillerden birisi
olmuştur. Avrupa dillerine etki yapmış ve onlara şekil vermiştir.
Latince, Grekçe (Eski Yunanca) dilinden sözcükler almakla birlikte Grekçe’nin
etkisinde kalmamış ve aldığı sözcükleri de Latinleştirmiştir. Roma İmparatorluğunun
eğemenlik sürdürdüğü birçok bölgelerde Latince Eski Yunanca ile birlikte kullanılmış ve
Bizans İmparatorluğu yıkılana kadar bu durum yüzyıllar boyu sürmüştür.
Latince’nin Alfabesi
Türkçe’nin alfabesi ile Latince’nin alfabesi arasında farklar vardır. Latince 25 harften
oluşurken, hepimizin bildiği üzere Türkçe’de 29 harf bulunmaktadır. Latincede çift harf
(diftong) telaffuzu veren harfler olduğu gibi Türkçe’deki bazı harflerin Latince’de karşılığı
yoktur. Aşağıdaki tabloda bu harfler verilmiştir.
Küçük Harf
Büyük Harf
Harfin Adı
Günümüz Latin Alfabesindeki Karşılığı
α
β
χ
δ
ε
φ
γ
η
ι
ϕ
κ
λ
µ
ο
π
Α
Β
Χ
∆
Ε
Φ
Γ
Η
Ι
ϑ
Κ
Λ
Μ
Ο
Π
Alfa
Beta
Kappa
Delta
Epsilon
Fi
gama
Eta
Yota
Fi
Kappa
Lambda
Mikro
Omikron
Pi
a;A
b;B
c;C
d;D
e;E
f;F
g;G
h;H
i;I
k;K
l;L
m;M
o;O
p;P
Küçük Harf
Büyük Harf
Harfin Adı
Günümüz Latin Alfabesindeki Karşılığı
Ψ
θ
ρ
σ
τ
υ
ϖ
ξ
ω
ζ
Ψ
Θ
Ρ
Σ
Τ
Υ
ς
Ξ
Ω
Ζ
Psi
Teta
Ro
Sigma
Tau
Upsilon
Omega
Ksi
Omega
Zeta
r;R
s;S
t;T
u;Y
w;W
x; X
z;Z
Bu harflerin bazılarının eczacılık ve kimya açısından önemi bulunmaktadır. Özellikle
kimyada bu harflerin bazıları α, β, δ, γ ... ω gibi fonksiyonel grupların konumlarını belirtmek
için kullanılmaktadır. γ-amino bütirik asit (GABA), ω3-doymamış yağlar, β-karoten gibi
örneklerde olduğu gibi kimyasal madde isimlendirmelerinde latince alfabenin harflerinden
yararlanılmaktadır. Biyokimyada protein ikincil (sekonder) yapısındaki tanımlamalarda
kullanılan α-heliks, β-düzlemsel yapı gibi özelliklerin tanımlanmasında kullanılmaktadır.
Farmakolojide α-adrenerjik,
β-adrenerjik reseptörler, µ-oipiod, δ-opioid,
reseptörler
isimlendirmelerinde
gibi
reseptör
latince
alfabesinin
χ-opioid
harflerinden
yararlanılmaktadır.
Latince’de Harflerin Okunuşu (Telaffuzu)
Latince’de bazı harflerin okunuşu dilbilimciler arasında henüz çözüme kavuşmamış
önemli bir tartışma konusudur. Latin Dili Filolojisinin1 bu önemli tartışmasının en temel
nedeni latince dili artık yeryüzünde konuşan bir insanın kalmamış olmasıdır. Birçok ülkede
sessiz harfler o ülkelerin kendi dillerinde olduğu gibi okunmaktadır. Diğer bir deyişle,
sözkonusu bu harfler her ülkede benimsendiği biçimde telaffuz edilmektedir.
Bu derste
bilimsel terimlerde çoğunlukla kullanılmakta olan ve bir ölçüde Türkçe’ye dilbilimciler
tarafından uyarlanmış olan okunuş şekli kullanılacaktır. Bu notlarda yer alan okunuş şekli
Türkiye’de fen bilimlerinde en fazla benimsenmiş olan telaffuz biçimidir
Sesli Harfler
1
Filoloji, dilbilim demektir.
Latince’de 6 adet sesli harf vardır: “a”, “e”, “i”, “o”, “u” ve “y”. Bu harflerden ilk beşi
Türkçe’de de sesli harftir ve okunuşları aynen dilimizde olduğu gibidir. Ancak, “y” harfi
dilimizden farklı olarak sesli harftir ve “i” ile “ü” arasında bir ses ile (daha çok “i” sesine
yakın biçimde telaffuz edilir.
Çift Sesliler (Diftong’lar)
Latince’de iki sesli harfin yanyana gelmesi ile oluşan bitişik sesli harflere “diftong
(diphtongus)” denilmektedir. Diftonlar ve bunların okunuş biçimleri ile sözcük örnekleri
aşağıda verilmiştir:
ae = e (uzun “e” sesi)
örnek: caecum (körbarsak)
oe = ö (“ö” sesi, “ö” harfi Latince’de yok) örnek: coeruleus (mavi)
au = au (bazen de “av”)
örnek: paulum (az)
eu = eu
örnek: coeruleus (mavi)
ei = ei
örnek: Rhizoma rhei (Ravend rizomu)
ui = ui
Sessiz Harfler
Sessiz harflerin bir bölümünün okunuşu Türkçe’deki harflerin okunuşlarından
farklıdır:
C Harfi: C harfi a, o, u sesli harfleri ile h, l, m, n, r, t sessiz harflerinin önünde “k” sesi verir.
Örnekler: caput (baş), cortex (kabuk), cucurbita (kabak), chloricus (klorik), cremor (krem,
merhem), clavicula (köprücük kemiği). Buna karşın, e, i, ae, oe, y harfleri önünde “s” sesi ile
telaffuz edilir. Örnekler: cerasum (kiraz meyvesi), cibus (yemek, yiyecek), caeruleus veya
coeruleus (mavi), cystis (kist).
G Harfi: G harfi a, o, u sesli harfleri ile “g” sesi verir. Örnekler: gallicus (Galya, Fransa’ya
ait), gossypium (pamuk), gutta (damla). Ancak, e, i, y harfleri önünde ise “s” sesi ile telaffuz
edilir. Örnekler: gelatum (pelte), gingiva (dişeti), gypsum (alçı). “gu” harf çiftinden sonra bir
sesli harf gelirse “u” harfi “v” gibi okunur. Örnek: unguentum (merhem).
J Harfi: “y” veya “j” sesiyle okunur, Latinler J ve I harflerini birbirlerinin yerine
kullanırlardı. Bu nedenle, bugün de bu aynı kelime iki biçimde yazılabilmektedir. Örneğin:
Jodum = Iodum (İyot).
V ve U Harfleri: Bu harfleri de Latinler birbirlerinin yerine kullanır ve karıştırılardı.
Q Harfi: Q Harfinden sonra sözcükte mutlaka bir “u” harfi bulunur ve okunuşu “kv” şeklinde
olur. Örneğin: aqua (su).
X Harfi: Çift sesli bir harftir ve “ks” sesini verir. Örneğin: radix (kök), cortex (kabuk).
Z Harfi: Z harfi “dz” veya “z” biçiminde telaffuz edilir. Örneğin: Zincum (Çinko)
Çift Sessizler (Diftong’lar)
Sessiz harflerin bir araya gelmesiyle de oluşan diftonglar vardır. Bu sessizler daha çok
Latince’ye diğer dillerden geçen sözcüklerde bulunmaktadır. Sessiz harfler ile oluşan diftonlar
ve bunların okunuş biçimleri ile sözcük örnekleri aşağıda verilmiştir:
ch = k (Bazen de h) örnek: chlorum (klor)
ph = f
örnek: phiala (şişe)
rh = r
örnek: rhizoma (yumrukök, rizom)
th = t
örnek: thorium (toryum)
Latince’de İsmin Halleri ve Çekimleri
Latince dilinde isimler erkek (masculinum), dişi (femininum) veya cinssiz (neutrum)
karakterlidir. Türkçe’de olduğu gibi tekil (singularis) veya çoğul (pluralis) durumları ifade
ederler. Latince isimlerin çekimler ile ortaya çıkan halleri Türkçe ile benzerlikler
göstermesine karşın farklılıkları vardır:
İsmin Hali
Örnekler
Yalın Hal
Gül
Orman
Gülün
Ormanın
Güle
Ormana
Gülü
Ormanı
Gülde
Ormanda
Gülden
Ormandan
-in (-ın, -ün, vs) Hali
-e (-a) Hali
-i (-ı, -ü) Hali
-de (-da) Hali
-den (-dan) Hali
Latince’deki Sözcük Hali
Tam Tanımlama
Kısaltma
Nominativus
Nom.
Genitivus
Gen.
Dativus
Dat.
Accusativus
Acc.
Ablativus
Abl.
Görüldüğü gibi en önemli farklılık isim çekiminde son hal Tükçe’den farklı olarak iki
isim halini birden tanımlamaktadır. Türkçe’de –de ve –den halleri farklı isim hallerini ifade
etmektedir. Latince’de sözcüklerin yapısında yer alan harf kompozisyonuna bağlı olarak 5
ayrı tipte çekim vardır. Bunların en önemli ayırt edici özellikleri genetivus (-in) hallerindeki
son ek takılarıdır:
Çekim Adı
1) a Çekimi
2) o Çekimi
3) i Çekimi
4) u Çekimi
5) e Çekimi
Gen. Son ek takısı
-ae
-i
-is
-us
-ei
1) a Çekimi
Bu çekime uyan isimler sonlarında (-a) harfi bulundururlar ve cinsleri genellikle
dişidir (f.). Ancak, erkek kişileri tanımlayan sözcükler ile bazı nehir isimleri erkek (m.)
cinstedir: nauta (gemici), agricola (çiftçi), scripa (kâtip); Sequana (Sen nehri) gibi. Çekim
örnekleri:
Çoğul durum için
Tekil durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
rosa
rosae
rosae
rosam
rosa
gül
gülün
güle
gülü
gülde (-den)
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
rosae
rosarum
rosis
rosas
rosis
güller
güllerin
güllere
gülleri
güllerde (-den)
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
silvaa
silvae
silvae
silvam
silva
orman
ormanın
ormana
ormanı
ormanda (-dan)
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
silvae
silvarum
silvis
silvas
silvis
ormanlar
ormanların
ormanlara
ormanları
ormanlarda (-den)
Çekimlerde son eklere özellikle de Gen. halinin takılarına dikkat ediniz. Grekçe’den
Latince’ye geçen sonu –as, –e veya –es ile biten boreas (poyraz), mastiche (sakız), botanica
veya botanice (botanik), aloe (sarısabır bitkisi), anemone (şakayık), diabetes (şeker hastalığı),
cometes (kuyruklu yıldız) gibi bazı sözcükler de bu isim çekimine uyarlar, ancak tekil
durumda bazı farklılıkları vardır. Bunların Gen. halleri çoğunlukla –ae veya –es ile
bitmektedir. Çoğul durumda ise kurala tam olarak uyarlar Örnekler:
Çoğul durum için
Tekil durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
mastiche
mastiches
mastichae
masticham
mastiche
sakız
sakızın
sakıza
sakızı
sakızda (-dan)
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
mastichae
masticharum
mastichis
mastichas
mastichis
sakızlar
sakızların
sakızlara
sakızları
sakızlarda (-dan)
Tekil durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
botanica
(botanice)
botanices
botanicae
botanicen
botanice
botanik
botaniğin
botaniğe
botaniği
botanikte (-ten)
Alıştırma olması için genel çekim kuralına uyan şu sözcükleri siz çekiniz: aqua (su),
capsula (kapsül), medicina (tıp, ilaç), tinctura (tentür).
İsim Tamlamalarının Çekimleri
Türkçe’dekine benzer biçimde Latince isim tamlamalarında bir ismi tanımlayan diğer
isim Gen. halinde bulunur. Örneğin, “gül suyu” tamlaması aslında “gülün suyu” olmalıdır,
ancak günlük kullanımda birinci şekildeki sadeleşmiş hal kullanılmaktadır. Latince’de ismi
tanımlayan sözcük Türkçe’dekinin aksine tamlanan sözcükten sonra gelir. Örnekler:
aqua: su
rosa: gül
aqua rosae: gül suyu
capsula: kapsül
caffeina: kafein
capsula caffeinae: kafein kapsülü
rosa ve caffeina sözcüklerinin sonlarına dikkat ediniz.
İsim tamlamalarının çekimlerinde Gen. haline bulunan sözcük çekilmez. Örnekler:
Capsula caffeinae: Kafein kapsülü
Tekil durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
capsula caffeinae
capsulae caffeinae
capsulae caffeinae
capsulam caffeinae
capsula caffeinae
kafein kapsülü
kafein kapsülünün
kafein kapsülüne
kafein kapsülünü
kafein kapsülünde (-den)
Çoğul durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
capsulae caffeinae
capsularum caffeinae
capsulis caffeinae
capsulas caffeinae
capsulis caffeinae
kafein kapsülleri
kafein kapsüllerinin
kafein kapsüllerine
kafein kapsüllerini
kafein kapsüllerinde (-den)
Aqua rosae: Gül suyu
Tekil durum için
Nom.
aqua rosae
gül suyu
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
aquae rosae
aquae rosae
aquam rosae
aqua rosae
gül suyunun
gül suyuna
gül suyunu
gül suyunda (-dan)
Çoğul durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
gül suları
gül sularının
gül sularına
gül sularını
gül sularında (-dan)
aqua rosae
aquarum rosae
aquis rosae
aquas rosae
aquis rosae
Görüldüğü gibi isim tamlamalarının çekimlerinde Gen. (-in) halinde olan ve tamlayan
özelliğindeki ikinci isim çekimlerde değişmeden kalmaktadır. Tekil ve çoğul durumlarda
tamlanan birinci isim (a) çekiminin kurallarına tümüyle uymaktadır.
Sıfat Tamlamalarının Çekimleri
Latince’de sıfatlar niteledikleri isimlerle beraber çekilirler. Türkçe dilinde sıfatlarla
beraber isimlerin çekiminde sıfatlar değişmez, sadece isim değişim gösterir. Latince dilindeki
sıfat tamlamalarında her ikisi de değişir. Latince dilindeki tamlamalar ile ilgili diğer bir
özellik sıfatın cinsinin tamladığı ismin cinsine uygun formlarının olmasıdır. Yani, sıfat erkek
(m.), dişi (f.) veya cinssiz (n.) özellikte bir isime uyum sağlar. Dolayısıyla Latince’de
sıfatların genellikle üç cinsi vardır. Örnekler:
Parva (-us, -um): küçük
Femininum parva
Masculinum parvus
Neutrum
parvum
Alba (-us, -um): beyaz
Femininum alba
Masculinum albus
Neutrum
album
Bona (-us, -um): iyi
Femininum bona
Masculinum bonus
Neutrum
bonum
Sıfatların üç cinsi üzerinde siz de liquida (akıcı, sıvı), mala (kötü), nova (yeni), rubra
(kırmızı) sıfatları üzerinde alıştırma yapınız. Ancak burada hemen belirtmek gerekir ki, bazı
sıfatların cinslere bağlı olan bu dönüşümü hep aynı kurala bağlı değildir. Örneğin: kara, siyah
anlamındaki nigra (f.), niger (m.), nigrum (n.) şeklinde dönüşüm gösterir. Ayrıca, Grekçe’den
gelen sözcüklerin de farklı dönüşümleri vardır.
(a) Çekimindeki isimler çoğunlukla dişi (f.) cinste olduklarından beraber çekildikleri
sıfatlar da dişi cinste olmak zorundadır. Çekimlere örnekler:
Phiala parva: Küçük şişe; phiala: Şişe
Tekil durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
phiala parva
phialae parvae
phialae parvae
phialam parvam
phiala parva
küçük şişe
küçük şişenin
küçük şişeye
küçük şişeyi
küçük şişede (-den)
Çoğul durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
phialae parvae
phialarum parvarum
phialis parvis
phialas parvas
phialis parvis
küçük şişeler
küçük şişelerin
küçük şişelere
küçük şişeleri
küçük şişelerde (-den)
Dura cera: Sert mum; dura: sert; cera: mum
Tekil durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
dura cera
durae cerae
durae cerae
duram ceram
dura cera
sert mum
sert mumun
sert muma
sert mumu
sert mumda (-dan)
Çoğul durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
durae cerae
durarum cerarum
duris ceris
duras ceras
duris ceris
sert mumlar
sert mumların
sert mumlara
sert mumları
sert mumlarda (-dan)
Çekimlerde sözcüklerin sonlarındaki dönüşümlerine dikkat ediniz.
2) o Çekimi
İkinci isim çekimi olan (o) çekiminde sözcüklerin nominativus takıları aynı değildir,
yani sözcüklerin bitişi aynı değildir. Bu çekime tabi sözcüklerin çoğu –us veya –um bir
bölümü de –er veya –on takıları biterler. –on ile bitenler Grekçe’den geçme sözcüklerdir. Bu
sözcüklerden –us ve –er ile sonlanan sözcükler erkek (m.) cinsli, -um ve –on ile sonlanan
sözcükler cinssiz (n.) sözcüklerdir. Bu sondaki iki grup cinssiz sözcükler eczacılıkta sık
kullanılan terimleri oluşturmaktadır. -us ile sonlanan ağaç, memleket, şehir ve büyük ada
isimleri dişi (f.) cinstedir. Çekimlere örnekler
Çoğul durum için
Tekil durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
pastillus
pastilli
pastillo
pastillum
pastillo
pastil
pastilin
pastile
pastili
pastilde (-den)
ager
agri
agro
agrum
agro
tarla
tarlanın
tarlaya
tarlayı
tarlada (-dan)
acidum
acidi
acido
acidum
acido
pastiller
pastillerin
pastillere
pastilleri
pastillerde (-den)
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
agri
agrorum
agris
agros
agris
tarlalar
tarlaların
tarlalara
tarlaları
tarlalarda (-dan)
Çoğul durum için
Tekil durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
pastilli
pastillorum
pastillis
pastillos
pastillis
Çoğul durum için
Tekil durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
asit
asidin
aside
asidi
asitte (-ten)
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
acida
acidorum
acidis
acida
acidis
asitler
asitlerin
asitlere
asitleri
asitlerde (-den)
3) i Çekimi
Bu isim çekiminde sözcüklerin bitimi çeşitlidir. Kimya, eczacılık ve tıptaki terimlerin
çoğu –s ile biter, ancak farklı sonlanan sözcükler de vardır. Bunlara örnekler:
Dolor: Acı, ızdırap, ağrı
Tekil durum için
Nom.
dolor
Gen.
doloris
Dat.
dolori
Acc.
dolorem
Abl.
dolore
Tekil durum için
Nom.
cortex
Gen.
corticis
Dat.
cortici
Acc.
corticem
Abl.
cortice
Tekil durum için
acı
acının
acıya
acıyı
acıda (-dan)
Çoğul durum için
Nom.
dolores
Gen.
dolorum
Dat.
doloribus
Acc.
dolores
Abl.
doloribus
acılar
acıların
acılara
acıları
acılarda (-dan)
kabuk
kabuğun
kabuğa
kabuğu
kabukta (-tan)
Çoğul durum için
Nom.
cortices
Gen.
corticum
Dat.
corticibus
Acc.
cortices
Abl.
corticibus
kabuklar
kabukların
kabuklara
kabukları
kabuklarda (-dan)
Çoğul durum için
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
semen
seminis
semini
semen
semine
tohum
tohumun
tohuma
tohumu
tohumda (-dan)
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
semina
seminum
seminibus
semina
seminibus
tohumlar
tohumların
tohumlara
tohumları
tohumlarda (-dan)
4) u Çekimi
Dördüncü isim çekimi olan bu isim çekimine (u) çekimi adı verilmektedir. Bu çekime
uyan çok fazla sözcük yoktur. İsimlerin bitişi –us veya –u ile olarak bitmekte, ancak isimlerin
çekiminde farklılıklar görülmektedir. –u ile biten sözcükler cinssiz (n.), -us ile biten
sözcüklerin çoğu erkek (m.), çoğu dişi (f.) cinstedir. –us bu çekimin Gen. takısıdır. Bunlara
örnekler:
Spiritus: Alkol, ispirto, ruh.
Tekil durum için
Nom.
spiritus ispirto
Gen.
spiritus ispirtonun
Dat.
spiritui ispirtoya
Acc.
spiritum ispirtoyu
Abl.
spiritu
ispirtoda (-dan)
Çoğul durum için
Nom.
spiritus
Gen.
spirituum
Dat.
spiritibus
Acc.
spiritus
Abl.
spiritibus
Fructus: Meyva.
Tekil durum için
Nom.
fructus
Gen.
fructus
Dat.
fructui
Acc.
fructum
Abl.
fructu
Çoğul durum için
Nom.
fructus
Gen.
fructuum
Dat.
fructibus
Acc.
fructus
Abl.
fructibus
Genu: Diz
Tekil durum için
Nom.
genu
Gen.
genus
Dat.
genu
(genui)
Acc.
genu
Abl.
genu
5) e Çekimi
meyva
meyvanın
meyvaya
meyvayı
meyvada (-dan)
diz
dizin
dize
dizi
dizde (-den)
Çoğul durum için
Nom.
genua
Gen.
genuum
Dat.
genibus
Acc.
Abl.
genua
genibus
ispirtolar
ispirtoların
ispirtolara
ispirtoları
ispirtolarda (-dan)
meyvalar
meyvaların
meyvalara
meyvaları
meyvalarda (-dan)
dizler
dizlerin
dizlere
dizleri
dizlerde (-den)
Bu gruptaki isim sayısı azdır ve sözcükler –es ile bitmektedir. İsimlerin çoğu dişi (f.)
cinste, bir bölümü de (m.) cinstedir. Bu çekimin Gen. takısı –ei’dir. Bu çekime örnekler:
Materies: Madde
Tekil durum için
Nom.
materies
Gen.
materiei
Dat.
materiei
Acc.
materiem
Abl.
materie
Glacies: Buz
Tekil durum için
Nom.
glacies
Gen.
glaciei
Dat.
glaciei
Acc.
glaciem
Abl.
glacie
madde
maddenin
maddeye
maddeyi
maddede (-den)
buz
buzun
buza
buzu
buzda (-dan)
Çoğul durum için
Nom.
materies
Gen.
materierum
Dat.
materiebus
Acc.
materies
Abl.
materiebus
maddeler
maddelerin
maddelere
maddeleri
maddelerde (-den)
Çoğul durum için
Nom.
glacies
Gen.
glacierum
Dat.
glaciebus
Acc.
glacies
Abl.
glaciebus
buzlar
buzların
buzlara
buzları
buzlarda (-dan)