SEKTÖR RAPORU - Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Transkript

BOTAŞ
Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş.
SEKTÖR RAPORU
2013
Bilkent - ANKARA
İçindekiler
1. Giriş ......................................................................................................... 3
2. Dünyada Sektörün Görünümü .................................................................. 4
2.1. Enerji Talebi ..................................................................................................................... 4
2.2. Enerji Rezervleri............................................................................................................... 6
2.3. Enerji Üretimi .................................................................................................................. 7
2.4. Enerji Tüketimi ................................................................................................................ 8
2.5. Enerji Fiyatları ve Ticareti .............................................................................................. 10
3. Türkiye’de Sektörün Görünümü ..............................................................11
2.1. Enerji Talebi ................................................................................................................... 11
2.2. Enerji Rezervleri............................................................................................................. 12
2.3. Enerji Üretimi ................................................................................................................ 14
2.4. Enerji Tüketimi, Ticareti ve Maliyeti.............................................................................. 15
2.5. Piyasada Beklenen Gelişmeler ...................................................................................... 17
4. BOTAŞ’ın Sektör İçindeki Yeri ..................................................................18
4.1. Ham Petrol Faaliyetleri .................................................................................................. 18
4.2. Doğal Gaz Faaliyetleri .................................................................................................... 21
4.2.1.
İthalat ............................................................................................................................ 21
4.2.2.
Satış ............................................................................................................................... 24
4.2.3.
İletim.............................................................................................................................. 26
4.2.4.
Depolama ...................................................................................................................... 27
4.2.5.
Uluslararası Projeler ...................................................................................................... 28
4.3. Şirketlerimiz ve İştiraklerimiz ........................................................................................ 29
5. BOTAŞ’ın Yerli ve Uluslararası Rakipleriyle veya Benzer Faaliyet Gösteren
Kuruluşlarla Karşılaştırılması .........................................................................30
BOTAŞ – 2013 Sektör Raporu
1
Tablolar Listesi
Tablo 1. Dünya Birincil Enerji Talebi (milyon ton petrol eşdeğeri - mtpe)................................. 5
Tablo 2. Bölgelere Göre Dünya Birincil Enerji Talebi (milyon ton petrol eşdeğeri) ................... 5
Tablo 3. 2012 Yılı İtibarıyla Dünya Üzerindeki Petrol ve Doğal Gaz Rezervlerinin Bölgesel
Dağılımı ....................................................................................................................................... 6
Tablo 4. Dünya Petrol Üretiminin Bölgesel Dağılımı (milyon varil/gün) .................................... 7
Tablo 5. Dünya Doğal Gaz Üretiminin Bölgesel Dağılımı (milyar m3) ........................................ 8
Tablo 6. Türkiye Birincil Enerji Kaynak Rezerv Miktarları ........................................................ 13
Tablo 7. Ham Petrol Boru Hatlarımız ....................................................................................... 19
Grafikler Listesi
Grafik 1. 2011-2012 Yıllarındaki Dünya Doğal Gaz, Petrol ve Kömür Tüketim Miktarı ............. 9
Grafik 2. Türkiye Birincil Enerji Kaynak Talebi.......................................................................... 11
Grafik 3. 2012 Yılı Birincil Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı .................................. 12
Grafik 4. Türkiye Birincil Enerji Kaynak Üretimi ....................................................................... 14
Grafik 5. Doğal Gaz İthalatının Yıllık Gelişimi (milyar m3) ........................................................ 15
Grafik 6. Türkiye’nin 2012 Yılı Doğal Gaz Tüketiminin Sektörel Dağılımı ................................ 15
Grafik 7. Yıllar İtibarıyla Toplam Enerji İthalat Maliyeti ........................................................... 16
Grafik 8. Yıllar İtibarıyla Ham Petrol Taşıma Miktarları (Bin Varil) .......................................... 20
Grafik 9. Yıllar İtibarıyla Doğal Gaz İthalat Miktarları (Milyon Sm3) ........................................ 24
Grafik 10. Yıllar İtibarıyla Sektörel Bazda Yurt İçi Doğal Gaz Satış Miktarları (Milyon Sm3) .... 25
Grafik 11. 2012-2013 Yılları Müşteri Durumu .......................................................................... 25
Grafik 12. Yıllar İtibarıyla Doğal Gaz İletim Hattı Uzunlukları .................................................. 26
2
1. Giriş
Enerji, günümüz dünyasında ülkelerin ekonomik, siyasi ve sosyal gelişimini
etkileyen ana unsurlardan birisi haline gelmiştir. Her ülkenin enerjiye ucuz ve kesintisiz bir
biçimde ulaşmak için yarıştığı çağımızda, dünyanın önde gelen enerji hammadde
tedarikçileri ile büyük tüketicileri arasında doğal bir coğrafi köprü ve enerji koridoru
oluşturan Ülkemizin, küresel enerji jeopolitiğinde ve Avrupa’nın doğal gaz arz güvenliğinde
önemi büyüktür.
Bu çerçevede Kuruluşumuz, Türkiye’nin enerji arz güvenliğinin sağlanması ve
uluslararası enerji arenasında etkin ve rekabetçi bir rol üstlenmesi açısından stratejik bir
oyuncu olarak görev yapmaktadır. Kuruluşumuz, boru hatları ile petrol ve doğal gaz
taşımacılığı, doğal gaz ithalatı-ihracatı, pazarlama-satışı ve depolanması, boru hatları
etüdü, mühendislik ve yapım işleri gibi faaliyetleri sürdürmektedir.
Kuruluşumuzun faaliyetleri kapsamında, gerek kendi faaliyetleri bağlamında
gerekse ulusal ve uluslararası kaynaklardan derlenen veriler ışığında oluşturulan bu
raporun ilk bölümünde dünyada enerji sektöründe 2013 yılına ait veriler incelenmiştir.
Sonraki bölümde Türkiye’de sektörün görünümü ele alınmış, hemen akabinde ise
Kuruluşumuzun faaliyetleri ve sektör içindeki yeri incelenmiştir. Son bölüm olarak,
Kuruluşumuzun benzer faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlarla kıyaslamasına yer
verilmiştir.
3
2. Dünyada Sektörün Görünümü
2.1. Enerji Talebi
Enerji talebindeki ve yakıt çeşidi seçimindeki kısa dönemli değişimler genellikle
ekonomik durum, enerji fiyatları ve hava koşullarından kaynaklanmaktadır. Uzun dönemli
değişimler ise ülkelerin enerji ile ilgili sorunların çözüm sürecine dahil olurken gösterdikleri
tavrın yanısıra, artan gelir ve nüfusun enerji ihtiyacını yukarı çekmesi, enerji piyasasının
dinamiklerinin gelişmekte olan ülkelere bağlı olarak değişmeye başlaması, dünyanın enerji
ihtiyacının çoğunun fosil yakıtlardan karşılanması ve fosil yakıt kaynak rezervlerinin yeterli
olması, dünyanın fakir bölgelerinin enerjiye ulaşımının sağlanmasının hala gerçekleşmesi
güç bir hedef olması gibi enerji talebine ilişkin yapılan tüm senaryolarda ortak olan temel
enerji eğilimlerine de bağlıdır.
2011 yılında 7 milyar olan dünya nüfusunun, 2035 yılında 8,7 milyara ulaşacağı, söz
konusu artışın büyük bir bölümünün Güneydoğu Asya, Hindistan ve Afrika bölgesinde
gerçekleşeceği ve 2025 yılından sonra Hindistan nüfusunun Çin nüfusunu geçeceği
öngörülmektedir. 2035 yılına kadar global ekonomide yıllık ortalama %3,6’lık reel büyüme
varsayımı ve nüfusta beklenen yaklaşık 1,7 milyarlık artış, enerji tasarrufu için yeni
politikalar ve projeler gerçekleştirilse bile artan enerji talebini karşılamak için gelecekte
daha çok enerji kaynağını gerekli kılmaktadır. Uluslararası Enerji Ajansı’nca (UEA), dünya
birincil enerji talebinin belirlenmesine ilişkin olarak üzerinde çalışılan üç farklı senaryodan
Yeni Politikalar Senaryosunda mevcut politika taahhütlerinin ve yakın geçmişte açıklanmış
taahhütlerin ve planların gerçekleştirileceği, Mevcut Politikalar Senaryosunda 2013
ortasına kadar hayata geçirilenler dışında hiçbir yeni politikanın geliştirilmeyeceği, 450
Senaryosunda ise uzun dönemli global sıcaklık artışını %50 ihtimalle 2 °C ile kısıtlamak için
gerekli olan sert politikaların geliştirileceği ve gerçekleştirileceği varsayılmaktadır. Bu
çerçevede, 2010 ilâ 2035 yılları arasında dünya enerji talebinin Yeni Politikalar
Senaryosu’na yılda yaklaşık %1,2 Mevcut Senaryolar Senaryosu’na göre %1,5 ve 450
Senaryosu’na göre %0,6 artış göstereceği tahmin edilmektedir.
Yakıt türleri itibarıyla ise Tablo-1’de de görüldüğü üzere 2011 yılında dünya birincil
enerji talebinin %82’si petrol, doğal gaz ve kömürden karşılanmış olup, tüm senaryolara
göre 2035 yılında baskın enerji kaynağı yine fosil yakıtlar olacaktır. Ana senaryo olan Yeni
Politikalar Senaryosu’na göre 2035 yılına kadar olan dönemde petrol talebi %13, kömür
talebi %17 artarken, doğal gaz talebi önemli bir artış göstererek %48 oranında artmaktadır.
Fosil yakıtlardaki talep artışına rağmen, yenilenebilir enerji kaynakları için talep artış hızı
fosil yakıtların talep artış hızına göre daha yüksek olup, özellikle küresel elektrik
üretimindeki net artışın yaklaşık yarısı yenilenebilir kaynaklardan gelmektedir.
4
Tablo 1. Dünya Birincil Enerji Talebi (milyon ton petrol eşdeğeri - mtpe)
Toplam
Kömür
Petrol
Doğal Gaz
Nükleer
Hidro
Biyoenerji *
Diğer Yenilebilir
TBET içindeki fosil yakıt payı
TBET içindeki OECD-dışı payı **
1990
8.769
2.230
3.231
1.668
526
184
893
36
%81
%46
2011
13.070
3.773
4.108
2.787
674
300
1.300
127
%82
%57
Yeni Politikalar
Mevcut Politikalar
Senaryosu
Senaryosu
2020
2035
2020
2035
15.025
17.387
15.359
18.646
4.202
4.428
4.483
5.435
4.470
4.661
4.546
5.094
3.273
4.119
3.335
4.369
886
1.119
866
1.020
392
501
379
471
1.493
1.847
1.472
1.729
309
711
278
528
%80
%76
%81
%80
%61
%66
%61
%66
450 Senaryo
2020
14.316
3.715
4.264
3.148
924
401
1.522
342
%78
%60
2035
14.908
2.533
3.577
3.357
1.521
550
2.205
1.164
%64
%64
* Geleneksel ve modern biyokütle kullanımlarını içerir.
** Uluslararası bunkerları içermez.
TBET: Toplam birincil enerji talebi
Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı, WEO 2013
Enerji talebindeki ve yakıt çeşidi seçimindeki uzun dönemli değişimlerde etkili olan
diğer bir husus ise enerji piyasası dinamiklerinin gelişmekte olan ülkelere bağlı olarak
değişim göstermesidir. Uluslararası Enerji Ajansı (UEA) verilerine göre birincil enerji
talebindeki OECD-dışı ülkelerin payı 1990 yılında %46 iken, 2011 yılında %57’ye ulaşmıştır
ve bu artışın devam ederek 2035 yılında %66 olması beklenmektedir.
Tablo 2. Bölgelere Göre Dünya Birincil Enerji Talebi (milyon ton petrol eşdeğeri)
OECD
Amerika
ABD
Avrupa
Asya Okyanusya
Japonya
OECD-dışı
Doğu Avrupa / Avrasya
Rusya
Asya
Çin
Hindistan
Güneydoğu Asya
Orta Doğu
Afrika
Latin Amerika
Brezilya
Dünya **
Avrupa Birliği
1990
4.522
2.260
1.915
1.630
631
439
4.047
1.539
880
1.578
879
317
223
212
388
331
138
8.769
1.642
2000
5.292
2.696
2.270
1.765
832
519
4.507
1.006
620
2.220
1.175
457
373
358
494
429
184
10.071
1.691
2011
5.304
2.663
2.189
1.778
863
461
7.406
1.159
718
4.324
2.743
750
549
640
698
586
267
13.070
1.659
2020
5.486
2.811
2.281
1.763
912
470
9.136
1.228
755
5.548
3.519
971
718
796
836
729
352
15.025
1.614
2030
5.457
2.826
2.246
1.719
912
450
10.709
1.318
806
6.584
3.945
1.336
897
970
962
876
441
16.623
1.556
2035 2011-2035 *
5.465
%0,1
2.850
%0,3
2.242
%0,1
1.709
-%0,2
906
%0,2
443
-%0,2
11.435
%1,8
1.373
%0,7
841
%0,7
7.045
%2,1
4.060
%1,6
1.539
%3,0
1.004
%2,5
1.051
%2,1
1.026
%1,6
941
%2,0
480
%2,5
17.387
%1,2
1.541
-%0,3
* Yıllık bileşik ortalama büyüme oranı
** Dünya değeri uluslararası deniz ve hava bunker’larını içermektedir.
5
2.2. Enerji Rezervleri
Birçok açıdan oldukça önemli birincil enerji kaynağı olan doğal gaz ve petrol
rezervlerinin dünya üzerindeki bölgesel dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir.
Tablo 3. 2012 Yılı İtibarıyla Dünya Üzerindeki Petrol ve Doğal Gaz Rezervlerinin Bölgesel Dağılımı
Petrol Rezervleri
Milyar Varil
Kuzey Amerika
ABD
Kanada
Meksika
Orta ve Güney Amerika
Venezuela
Diğer ülkeler
Avrupa ve Avrasya
Rusya
Türkmenistan
Diğer ülkeler
Orta Doğu
İran
Irak
Katar
Suudi Arabistan
Diğer ülkeler
Afrika
Asya Pasifik
Avustralya
Çin
Diğer ülkeler
Dünya
220,2
35,0
173,9
11,4
328,4
297,6
30,8
140,8
87,2
0,6
53,0
807,7
157,0
150,0
23,9
265,9
210,9
130,3
41,5
3,9
17,3
20,3
1.668,9
Doğal Gaz Rezervleri
Toplamdaki
Toplamdaki
Trilyon m³
Payı
Payı
%13,2
10,8
%5,8
%2,1
8,5
%4,5
%10,4
2,0
%1,1
%0,7
0,4
%0,2
%19,7
7,6
%4,1
%17,8
5,6
%3,0
%1,8
2,0
%1,1
%8,4
58,4
%31,2
%5,2
32,9
%17,6
%0,0
17,5
%9,3
%3,2
%4,3
8,0
%48,4
80,5
%43,0
%9,4
33,6
%18,0
%9,0
3,6
%1,9
%1,4
25,1
%13,4
%15,9
8,2
%4,4
%12,6
10,0
%5,3
%7,8
14,5
%7,7
%2,5
15,5
%8,2
%0,2
3,8
%2,0
%1,0
3,1
%1,7
%1,2
9
%4,6
%100,0
187,3
%100,0
Kaynak: BP Statistical Review of World Energy 2013
Doğal gaz rezervlerinin dünya üzerindeki bölgesel dağılımına bakıldığında, toplam
187,3 trilyon m3 olan dünya doğal gaz rezervlerinin %43’ünün Orta Doğu
bölgesinde %31,2’sinin ise Avrupa ve Avrasya bölgesinde bulunduğu ve ülkeler bazında ele
alındığında %18 ile İran’ın dünyanın en büyük doğal gaz rezervlerine sahip olduğu, bu
ülkeyi %17,6 ile Rusya Federasyonu, %13,4 ile Katar ve %9,3 ile Türkmenistan’ın takip ettiği
görülmektedir.
Ham petrol rezervlerinin dünya üzerindeki bölgesel dağılımına bakıldığında ise; dünya
ham petrol rezerv toplamının 2012 yılı itibarıyla yaklaşık 1.668.900 milyon varil olduğu, bu
rezervlerin %48,4’ünün Orta Doğu, %19,7’sinin Güney ve Orta Amerika, %13,2’sinin Kuzey
6
Amerika, %8,4’ünün Avrupa ve Avrasya, %7,8’inin Afrika, ve %2,5’inin Asya Pasifik bölgesinde
bulunduğu; Orta ve Güney Amerika bölgesinde %17,8 pay ile Venezuela; Orta Doğu
bölgesinde %15,9, %9,4 ve %9 pay ile sırasıyla Suudi Arabistan, İran ve Irak; Kuzey Amerika
bölgesinde %10,4 pay ile Kanada’nın dünyanın en büyük ispatlanmış ham petrol rezervlerine
sahip ülkeler olduğu görülmektedir. 2012 yılındaki üretim hızları ile devam edildiği varsayımı
ile 53 yıllık petrol ve 56 yıllık doğal gaz rezervi bulunmaktadır.
2.3. Enerji Üretimi
Uluslararası Enerji Ajansı verilerine göre toplam petrol üretiminin 2012 yılında 87
milyon varil/gün iken, 2035 yılında 98 milyon varil/gün’e çıkması tahmin edilmekte olup; bu
süre zarfında ham petrol üretiminin 4 milyon varil/gün azalarak, toplam petrol üretimindeki
payının %80’lerden %67’ye düşmesi beklenmektedir. Konvansiyonel olmayan petrol
üretiminin ise 3 katına çıkarak 2035 yılında 15 milyon varil/gün’e ulaşması beklenmektedir.
Tablo 4. Dünya Petrol Üretiminin Bölgesel Dağılımı (milyon varil/gün)
1990
OECD
Amerika
Avrupa
Asya Okyanusya
OECD-dışı
Doğu Avrupa /Avrasya
Asya
Orta Doğu
Afrika
Latin America
Dünya Toplam
19,0
13,9
4,3
0,7
46,7
11,7
6,0
17,7
6,7
4,5
65,8
2011
19,0
14,6
3,8
0,6
65,7
13,7
7,7
27,6
9,2
7,5
84,7
2020
23,2
19,3
3,1
0,7
69,6
13,7
7,7
28,6
10,2
9,4
92,8
2025
23,1
19,8
2,6
0,7
71,8
13,7
7,4
30,3
10,0
10,5
95,0
2030
22,8
19,9
2,2
0,7
73,7
13,9
6,8
32,0
9,8
11,0
96,5
2035
22,4
19,6
2,0
0,7
75,7
14,2
6,0
34,4
10,1
11,0
98,1
Konvansiyonel olmayan gaz, LNG ve değişen sözleşme yapıları ile yeni aktörlerin
ortaya çıkması ve artan arz ve talep çeşitliliğinin etkisi ile dünya doğal gaz üretiminin, 2035
yılına kadar %47 artarak 5 trilyon m3’e çıkması beklenmektedir. Rusya’nın gaz üretiminin
2035 yılına kadar 135 milyar m3 artması ve üretilen doğal gaz miktarındaki artışın çoğunun
Asya’daki talebi karşılamak için yapılması beklenmektedir. Türkmenistan üretiminin iki katına
çıkması ve bu ülkenin Çin’e doğal gaz ihracatının Orta Asya-Çin Boru Hattı’nın kapasitesinin
artması ile artması tahmin edilmektedir.
7
Tablo 5. Dünya Doğal Gaz Üretiminin Bölgesel Dağılımı (milyar m3)
1990
2011
2020
2025
2030
2035
881
643
211
28
1.178
831
130
92
64
60
2.059
1.195
859
277
59
2.188
882
419
519
200
168
3.384
1.358
1.000
249
109
2.599
911
566
624
280
218
3.957
1.403
1.041
237
125
2.919
986
625
720
333
255
4.322
1.430
1.063
225
143
3.216
1.094
694
766
378
285
4.646
1.483
1.114
215
155
3.492
1.164
769
823
428
308
4.976
OECD
Amerika
Avrupa
Asya Okyanusya
OECD-dışı
Doğu Avrupa /Avrasya
Asya
Orta Doğu
Afrika
Latin America
Dünya Toplam
Uluslararası Enerji Ajansı verilerine göre, kömür üretiminin 2011 yılında 5.498 milyon ton
kömür eşdeğeri iken, 2035 yılında 6.326 milyon ton kömür eşdeğerine ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Üretimin çoğu mevcut durumda olduğu gibi OECD-dışı ülkelerce yapılmakta, hatta bu ülkelerin
üretimdeki payı %75’ten %79’a çıkmaktadır.
2.4. Enerji Tüketimi
Uluslararası Enerji Ajansı ve BP verilerine göre dünya genelinde petrol tüketiminde
görülen artış diğer enerji kaynaklarına nazaran son 3 senede olduğu gibi zayıf kalmıştır. BP
verilerine göre OECD ülkelerinde petrol tüketimi % 1,3 düşmüştür. OECD üyesi olmayan
ülkelerdeki petrol tüketimi % 3,3 oranında artış göstermiştir. Petrol tüketiminde en çok
artış gösteren ülkeler % 5 ile Çin ve % 6,3 ile Japonya olmuştur. Petrol tüketimindeki artış,
Orta Doğu ve Afrika gibi üretici bölgelerdeki bölgesel sorunlar nedeni ile ortalamanın
altında gerçekleşmiştir.
Aynı verilerde dünya doğal gaz tüketimi ise 2013 yılında geçmiş yıllardaki
ortalama büyümenin (%2,7) biraz altında kalarak %2,2 artış göstermiştir. Büyümenin
büyük bir bölümü, %4,1 ile en büyük büyümeyi gösteren A.B.D. tarafından desteklenmiş,
Güney ve Orta Amerika ile Afrika kıtalarında da büyüme ortalamanın üstünde
gerçekleşmiştir. Çin ve Japonya da sırasıyla %9,9 ve % 10,3’lük tüketim artışlarıyla dikkat
çekmektedir. AB ve eski Doğu Bloğu Ülkelerinde doğal gaz tüketimi sırasıyla % 2,3 ve % 2,6
oranlarında düşüş göstermiştir. 2000 yılından bu yana ilk kez OECD ülkelerindeki doğal gaz
tüketimi (%2,5) OECD üyesi olmayan ülkelere (%2,0) kıyasla daha yüksek oranda artış
göstermiştir.
8
Kömür tüketimi dünya genelinde % 2,5’luk büyüme ile 10 yıllık ortalamanın
(%4,4) altında artış göstermiş olsa da yine de enerji tüketiminde en hızlı büyüme gösteren
fosil yakıt enerji kaynağı kömür olmuştur.
Kömürün dünya enerji tüketimindeki
payı %30,3’lere çıkarak, 1969’dan bu yana en yüksek seviyesine ulaşmış ve %5,4 artış
göstermiştir. Çin’deki %6,1’lik tüketim artışı geçmiş yıllara göre düşük kalsa da Çin hala
global kömür tüketiminin yarısından fazlasını tek başına gerçekleştirmekte ve global
kömür tüketimindeki net artışa en büyük katkıyı vermektedir. OECD üyesi ülkelerde
kömür tüketimi % 4,2’lik bir düşüş gösterirken A.B.D.’de kömür tüketiminde %11,9 düşüş
yaşanmış Avrupa Birliği’nde kömür tüketimi ise üstüste 3. yılında da artış göstermiştir.
Japonya da kömür tüketiminde artış gösteren ülkeler arasındadır. 2011-2012 yıllarındaki
dünya doğal gaz, petrol ve kömür tüketim miktarlarına ilişkin grafik aşağıda yer almaktadır.
Grafik 1. 2011-2012 Yıllarındaki Dünya Doğal Gaz, Petrol ve Kömür Tüketim Miktarı
Kaynak: BP Statistical Review of World Energy 2013
9
2.5. Enerji Fiyatları ve Ticareti
Uluslararası Enerji Ajansı’nın her yıl yayınladığı World Energy Outlook 2013 yılı
verilerine göre 2012 yılında enerji piyasalarında fiyat mekanizmasında dalgalanmalar
görülmüş ve petrol fiyatlarında en önemli gösterge olan Brent petrolün fiyatı, yıl içinde
rekor seviyelere yükselse de, enflasyondan arındırıldığı takdirde sene sonunda bir önceki
seneye göre az da olsa düşüş yaşanmıştır. Ham petrol fiyatları İran’ın petrol ihracatında
yaşanan sıkıntılardan dolayı Mart ayında yıl içindeki zirvesini görmesine rağmen, özellikle
A.B.D., Libya ve diğer OPEC ülkelerinin üretimi arttırmasıyla yeniden sene başındaki
seviyesine tutunmuştur. Petrol üretimini kendi tarihinin en yüksek seviyesine çıkararak
2012 yılında petrol üretimini en çok arttıran ülke ABD olmuştur. Doğal gaz fiyatları Avrupa
ve Asya’da yükseliş gösterirken Kuzey Amerika’da üretimin artmasıyla ham petrol ve
uluslararası doğal gaz fiyatların karşısında rekor düşüşler göstermiş ve kömür fiyatlarında
2012 yılında bütün dünyada düşüş yaşanmıştır.
Uluslararası Enerji Ajansı’nın 2013 yılı raporuna göre enerji talebinin 2035 yılına
kadar 3’te 1 oranında artış göstermesi beklenmektedir. Ajansa göre bu artışın ivmesini
belirleyecek en önemli etkenlerden biri hükümetlerin enerji politikaları olacaktır. İlgili
projeksiyonlar baz alındığında 2035 yılına kadar petrol talebinde %13, kömürde %17,
doğalgazda %48, nükleer enerjide %66 ve yenilenebilir enerjide %77 artış beklenmektedir.
Enerji talebinde beklenen net artışın %90’ı gelişmekte olan ülkelerden
kaynaklanmaktadır. Asya’daki enerji talebinde önümüzdeki 10 yılda Çin başı çekse de 2025
yılından sonra Hindistan ve Güneydoğu Asya ülkelerinin enerji taleplerinde ivmeli bir artış
gerçekleşmesi beklenmektedir. Orta Doğu ülkelerinin önümüzdeki yıllarda enerji
tüketiminde öne çıkması beklenmektedir. 2020 yılından itibaren Orta Doğu’nun dünyanın
ikinci büyük gaz tüketici bölgesi olması beklenirken 2030 yılına doğru dünya petrol
tüketiminde üçüncü sırayı alacağı tahmin edilmektedir.
Elektrik enerjisine olan talebin diğer enerji türlerine göre en çok artışı göstermesi
beklenmektedir. Elektrik üretiminin kaynağında kömürün payının azalması beklense de
yine de liderliğini sürdüreceği ve kömür-doğal gaz fiyat dinamiklerinin bölgesel enerji
trendlerine olan etkisinin devam etmesi beklenmektedir. Elektrik üretimindeki net artışın
yarısı yenilebilir kaynaklardan sağlanacak ve bu kaynakların toplam elektrik üretimindeki
payı %30’a kadar ulaşacaktır. Doğal gaz ve elektrik fiyatlarında bölgeler arasındaki
farklılıklar karşılıklı sınai rekabete olan etkisini sürdürmeye devam edecektir.
Petrol arzında OPEC dışı tedarikçilerin rolü 2020’ye kadar konumunu korusa da
sonrasında OPEC ülkelerinin ağırlığının artması beklenmektedir. 2015-2030 yılları arasında
ABD en büyük petrol üreticisi olacak ve bu ülkenin petrol ithalatı keskin bir şekilde
düşecektir. 2035 yılına kadar Brezilya’nın petrol arzındaki büyümenin 3’te 1’ini tek başına
karşılayarak en büyük petrol ihracatçıları arasına girmesi öngörülmektedir. 2030’lu yıllarda
Çin’in en büyük petrol ithalatçısı ve tüketicisi olması beklenmektedir. Avrupa Birliği 2035
yılına kadar en büyük doğal gaz ithalatçısı olmayı devam edecektir.
10
3. Türkiye’de Sektörün Görünümü
2.1. Enerji Talebi
Hem bölgesel bir enerji ticaret merkezi hem de büyüyen bir tüketici olarak
Türkiye’nin dünya enerji piyasasındaki önemi giderek artmaktadır. Ülkemizin enerji talebi
geçtiğimiz son yıllarda artmış olup,gelecekte de bu artışın devam etmesi beklenmektedir.
Uluslararası Enerji Ajansı verilerine göre, Ülkemizde enerji kullanımı 2015 ile 2030 yılları
arasında yıllık %4,5 civarında büyüme oranıyla artmaya devam ederek, gelecek on yılda
yaklaşık iki katına çıkacaktır. Bu seviyede bir enerji talebinin bilinen kısıtlı yerli kaynaklarla
karşılanmasının mümkün olmadığı görülmektedir. Toplam enerji tüketiminin
yaklaşık %90’ının petrol, doğal gaz ve kömürden karşılandığı Ülkemizde, söz konusu
tüketim büyük ölçüde ithalata dayanmaktadır.
Ülkemizin 2012-2020 yılları arasındaki birincil enerji kaynaklarına olan toplam
talebi içerisinde petrol, doğal gaz ve kömürün payını gösteren grafik aşağıda yer
almaktadır.
Grafik 2. Türkiye Birincil Enerji Kaynak Talebi
Kaynak: ETKB Mavi Kitap 2012
Ülkemiz birincil enerji talebi 2012 yılında 119,5 milyon TPE olarak gerçekleşmiştir.
Birincil enerji talebi içerisinde doğal gazın payı %32, kömürün payı %31, petrolün payı %26,
hidrolik enerjinin payı %4 ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarının payı %7’dir. Birincil
enerji talebimizin sektörlere göre dağılımı incelendiğinde; %27’sinin sanayi, %26’sının
konut ve hizmet sektörü, %14’ü ulaştırma ve %24 çevrim sektöründe kullanılmıştır.
11
Grafik 3. 2012 Yılı Birincil Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı
Tarım; %5
Ulaştırma; %14
Çevrim sektörü;
%24
Diğer; %4
Sanayi; %27
Konut ve
hizmetler; %26
Kaynak: ETKB
2.2. Enerji Rezervleri
Her geçen gün artan petrol ve doğal gaz ihtiyacının yurt içi kaynaklardan
karşılanması yönündeki faaliyetler kapsamında, Ülkemizin yeterince aranmamış
basenlerinde ve özellikle Karadeniz ve Akdeniz’deki deniz alanlarında yapılan çalışmalar
büyük bir ivme kazanmıştır. Son yıllarda deniz sondaj teknolojisindeki gelişmelerin, su
derinliklerinin fazla (1.000-2.000 m) olduğu alanlarda arama ve üretim imkanlarını ortaya
çıkarması ile denizlerimizde hidrokarbon aramacılığının yapısı hızla oluşturulmuştur.
Özellikle Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) tarafından 2004’den 2011’e kadar
Karadeniz’de yaklaşık 64.000 km 2B ve 14.000 km² 3B sismik saha çalışmaları yapılmış,
bölgenin hidrokarbon potansiyeli hakkında önemli bulgular elde edilmiş, Akdeniz’de
(İskenderun, Kıbrıs, Mersin, Antalya açıkları) 2005 ila 2011 yılları arasında yapılan yaklaşık
20.000 km 2B ve 2.500 km² 3B sismik ve jeolojik çalışmalarla ise bölgenin hidrokarbon
potansiyelini ortaya çıkartmak adına önemli adımlar atılmıştır.
Diğer taraftan, tüm dünyada doğal gaz piyasası dinamiklerini yeniden şekillendiren
“kaya gazı”nın (shale gas) Turkiye’de aranmasına ve üretimine yönelik çalışmaların
Güneydoğu Anadolu bölgesinde gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Güneydoğu Anadolu
bölgesi haricinde, işletme anlaşması kapsamına alınmamış ancak önümüzdeki dönemde
çıkarılması gündeme gelebilecek, Trakya havzasının “Hamitabat” ve “Mezdere”
bölgelerinde de önemli miktarlarda çıkarılabilir kaya gazının bulunduğu tahmin
edilmektedir.
Ülkemizin 2012 yılındaki birincil enerji kaynakları resevleri aşağıdaki tabloda yer
almaktadır.
12
Tablo 6. Türkiye Birincil Enerji Kaynak Rezerv Miktarları
Görünür
Taş Kömürü (Milyon Ton)
526,0
Muhtemel
425,0
Mümkün
368,4
TOPLAM
1.319,4
Linyit (Milyon Ton)
Elbistan
4.381,3
Diğer
6.401,0
826,8
143,1
7.370,9
10.782,3
826,8
143,1
11.752,2
40,7
29,5
7,3
77,5
Toplam
Asfaltit (Milyon Ton)
Bitümler (Milyon Ton)
4.381,3
1.641,4
1.641,4
GWh/Yıl
129.388,0
129.388,0
MW/Yıl
36.603,0
Hidrolik
Ham Petrol (Milyon Ton)
Doğal Gaz (Milyar m³)
36.603,0
43,1
43,1
6,2
6,2
9.129,0
9.129,0
380.000,0
380.000,0
Nükleer Kaynaklar (Ton)
Tabii Uranyum
Toryum
Jeotermal (MW/Yıl)
Elektrik
98,0
512,0
600,0
Termal
3.348,0
28.152,0
31.500,0
Güneş (Milyon TPE)
Elektrik
Isı
32,6
Rüzgar
Elektrik (MW)
48.000,0
Isı
Biyokütle (Milyon TPE)
Elektrik
2,6
Isı
6,0
Kaynak: ETKB, Mavi Kitap 2013
13
2.3. Enerji Üretimi
Enerji güvenliği açısından dışa bağımlılığı kabul edilebilir düzeylerde tutmak
amacıyla, yerli kaynaklarımız olan kömür ve hidrolik enerjiye gereken önem verilmekte ve
elektrik üretiminin bu kaynaklardan sağlanmasına özen gösterilmektedir.
Ülkemizin, her geçen gün daha büyük ölçüde ihtiyaç duyduğu ve modern toplumun
vazgeçilmez ve en önemli enerji kaynaklarından birisi olan doğal gazın, öncelikle yurt içi
kaynaklardan sağlanması amacıyla kara alanlarımızın yanı sıra son yıllarda özellikle
denizlerimizde başta TPAO olmak üzere yerli ve yabancı şirketler tarafından yoğun bir
şekilde arama ve sondaj faaliyetlerinde bulunulmaktadır. Yerli kaynaklara ağırlık vererek,
ithalat bağımlılığının düşürüldüğü, kaynak ve ülke çeşitliliğinin arttırıldığı, enerjinin verimli
kullanıldığı, sanayimizin rekabet gücünü artıracak seviyede enerji fiyatını sağlayacak şeffaf
ve rekabete dayalı pazarın oluşturulduğu, çevre ile uyumlu, dünya enerji sistemi ile
bütünleşmiş bir enerji sistemi ve sektör yapısının kurulması hedeflenmektedir. Bu
çerçevede yerli kömür, petrol ve doğal gaz arama-üretim faaliyetlerine öncelik
verilmektedir.
Ülkemizin 2001-2011 yılları arasındaki dönemde birincil enerji kaynakları
üretiminde petrol, doğal gaz, kömür ve diğer (hidrolik, jeotermel, rüzgar, güneş, odun,
biyoyakıt) yakıtların payını gösteren grafik aşağıda yer almaktadır.
Grafik 4. Türkiye Birincil Enerji Kaynak Üretimi
bin tpe
Diğer
Doğal Gaz
Petrol
Kömür
35.000
32.487 32.229
32.500
30.328
29.209
30.000
26.580 27.454
27.500
24.281
24.332
23.783
25.000 24.576
24.549
22.500
20.000
17.500
15.000
12.500
10.000
7.500
5.000
2.500
0
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Kaynak: ETKB, Mavi Kitap 2013
14
2.4. Enerji Tüketimi, Ticareti ve Maliyeti
Ülkemizin toplam birincil enerji kaynağı tüketimi 2012 yılında 119,2 Mtpe olarak
gerçekleşmiştir. Birincil enerji kaynakları tüketimi içerisinde ilk kez 2008 yılında en büyük
payı alarak birinci sıraya yerleşen doğal gazın, 2009 yılında yaşanan küresel krizin etkisiyle
tüketiminde bir miktar gerileme olmasına rağmen bu konumu hâlâ devam etmektedir.
Ülkemizin doğal gaz tüketim profilinde göze çarpan temel husus, birincil enerji kaynağı
olarak doğal gaz kullanımının elektrik üretimindeki yüksek payıdır. Elektrik üretimi amaçlı
doğal gaz tüketiminin yanı sıra, sanayi ve mesken amaçlı doğal gaz tüketiminin de gelecek
yıllarda artış eğiliminde olması beklenmektedir.
Grafik 5. Doğal Gaz İthalatının Yıllık Gelişimi (milyar m3)
50
43,9
45
40
37,4
35,9
2008
2009
45,9
45,3
2012
2013
38,1
35
30
25
20
15
10
5
0
2010
2011
Kaynak: EPDK
Grafik 6. Türkiye’nin 2012 Yılı Doğal Gaz Tüketiminin Sektörel Dağılımı
Diğer; %10,4
Sanayi; %19,6
Elektrik; %47,8
Konut; %22,2
Kaynak: EPDK
15
Yıllar itibarıyla talebin artış göstermesindeki en önemli faktörler şehirleşme ve
şehirlerde yaygınlaşan doğal gaz kullanımıdır. Ayrıca, sanayi de 2002 yılından itibaren
kullanılan sistemlerin doğal gaz dönüşümü ile ciddi bir artış göstermiştir.
Petrol tüketimi ise 2001 yılından 2008 yılına kadar olan dönemde birincil enerji
kaynakları tüketiminde birinci sırada yer alırken bu yıldan itibaren yerini doğal gaza
bırakarak en çok tüketilen ikinci enerji kaynağı konumuna gelmiştir. Ülkemiz birincil enerji
kaynakları tüketiminde kömür üçüncü sırada yer almakta olup, kömürü sırasıyla
hidroelektrik ve yenilenebilir enerji kaynakları takip etmektedir.
Türkiye toplam enerji tüketiminin yaklaşık %90’ı petrol, doğal gaz ve kömürden
sağlanmakta olup büyük ölçüde ithalata dayanmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)
verilerinden yapılan derlemeye göre Türkiye’nin ithal enerji faturası küresel krizin etkisiyle
ekonomide ciddi bir daralma yaşanan 2009 yılında 29,9 milyar ABD Doları’na gerilemiş,
krizden çıkış yılı olan 2010′da hızla büyüyen bu rakam 38,5 milyar ABD Doları’na ulaşmış,
2011 yılında ise hızlı bir artış göstererek 54,10 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir.
2013 yılında ise 55,92 milyar ABD Doları olarak gerçekleşen toplam enerji ithalatında
60,10 milyar ABD Doları olan 2012 yılı gerçekleşme rakamıyla kıyaslandığında %7 oranında
azalma meydana gelmiştir.
Grafik 7. Yıllar İtibarıyla Toplam Enerji İthalat Maliyeti
Milyar $
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
Enerji İthalatı
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
9,20
11,58
14,41
21,26
28,86
33,88
48,28
29,91
38,49
54,10
60,10
55,92
Kaynak: ETKB ve TÜİK verileri
Ülkemizin birincil enerji kaynakları tüketimi içerisinde %35 ile en büyük paya sahip
olan doğal gaz başta Rusya Federasyonu olmak üzere Azerbaycan, İran, Cezayir ve Nijerya
gibi önemli doğal gaz kaynaklarını barındıran ülkelerden sağlanmaktadır. Petrol ithalatımız
ise büyük oranlarda İran, Rusya Federasyonu, Suudi Arabistan ve Irak’tan
gerçekleştirilmektedir.
16
Dünya petrol arzını ve dolayısıyla fiyat oluşumunu etkileyen başlıca faktörler
arasında; ülkelerin stratejik petrol rezervleri, üretici ülkelerin ellerindeki stok miktarı,
üretim ve taşıma maliyetleri, mevsim koşulları, OPEC ve diğer büyük petrol üreticisi ülkeler,
UEA, büyük petrol tüketicisi bölgeler ve ülkelerin yanı sıra büyük petrol şirketlerinin
strateji ve yatırım politikaları yer almaktadır. Fiyatın oluşmasında talep yönünden etki
eden faktörler arasında ise; ekonomik gelişme, bölgesel ekonomik-siyasal-askeri
faaliyetlerdeki karışıklıklar, enerji sağlama güvenliğindeki beklentiler ve ulaştırma sektöründe
daha kaliteli petrol ürünlerine olan gereksinimin artması yer almaktadır.
2.5. Piyasada Beklenen Gelişmeler
Kuruluşumuz ile Azerbaycan Gaz Şirketi (AGSC) arasında 25 Ekim 2011 tarihinde
imzalanan 6 milyar m3/yıl’lık Şah Deniz II Doğal Gaz Alım Satım Anlaşması’na ilişkin
teslimatların 2018 yılında başlanması öngörülmektedir.
Ayrıca, Irak’ın kuzeyinde yer alan doğal gaz sahaları için saha geliştirme, üretim, gaz
işleme ve boru hattı yapımını içeren kapsamlı bir proje geliştirilmiştir. Proje ile Irak doğal
gazının Türkiye’ye ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya transit taşınması ile iki ülke arasında bir
doğal gaz koridoru geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
Öte yandan, Doğu Akdeniz’deki gelişmeler neticesinde, İsrail açıklarındaki
Leviathan Havzası’nda keşfedilen doğal gaz kaynakları da, kaynak çeşitliliği açısından çok
önemlidir. Yılda yaklaşık 8-10 milyar m3 gaz tedarik edilebilecek bu proje dâhilinde,
Türkiye’ye doğal gazı boru hattı ile taşımak, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY)’nde
kurulacak LNG terminalinden Avrupa’ya ulaştırmak veya yüzen LNG terminali (FLNG)
kullanılarak sıvılaştırılması alternatifleri ortaya konmuştur. Ancak bunların arasından en
uygulanabilir görünen alternatif düşük maliyeti sebebiyle Türkiye’ye boru hattı ile
taşınmasıdır.
Diğer taraftan, depolama faaliyetleri kapsamında BOTAŞ, 2007 yılından bu yana
TPAO’ya ait Kuzey Marmara ve Değirmenköy Yeraltı Depolama Tesislerinde depolama
hizmetinden yararlanmaktadır. Toplam depolama kapasitesi 2,6 milyar m3 olan bu
tesislerde, BOTAŞ’a tahsis edilen depolama kapasitesi 2,1 milyar m3’tür. Halihazırda, TPAO
depolama tesisinin geri üretim kapasitesinin arttırılması amacıyla yatırımlar yapmaktadır.
Kuruluşumuz Tuz Gölü’nün yaklaşık 40 km. güneyinde, Aksaray ili, Sultanhanı Beldesi
yakınlarında yer alacak Tuz Gölü Yer Altı Doğal Gaz Depolama Projesi ile toplam 1 milyar
m3 kapasiteye sahip yeni bir depolama tesisi kurulmasına yönelik çalışmalar devam
etmektedir. Tuz Gölü Yer Altı Doğal Gaz Depolama projesinin birinci aşamasının 2016
yılında, ikinci aşamasının ise 2019 yıllarında tamamlanarak devreye alınması
planlanmaktadır.
17
4. BOTAŞ’ın Sektör İçindeki Yeri
1974 yılında Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı’nın yapımı ve işletilmesi
faaliyetlerini yürütmek üzere kurulan BOTAŞ, söz konusu faaliyetlerine 1986 yılından
itibaren doğal gaz ithalat, ihracat, iletim, depolama ve satış faaliyetlerini de ekleyerek,
doğal gaz kullanımının yurt çapında yaygınlaştırılması, iletim altyapısının geliştirilmesi, arz
güvenliğinin artırılması, depolama tesisleri kurulması ve geliştirilen transit boru hattı
projelerinin tamamlanması hedefleri çerçevesinde Ülkemizin Orta Asya, Hazar ve Orta
Doğu bölgelerindeki zengin hidrokarbon rezervlerine sahip ülkeler ile Avrupa’nın ana
tüketim merkezleri arasında bir enerji köprüsü olmasının sağlanması yönündeki
çalışmalarını 39 yıldır devam ettirmektedir.
4.1. Ham Petrol Faaliyetleri
Kuruluşumuz, petrol taşımacılığı alanında; Ceyhan ve Dörtyol’daki işletme birimleri
vasıtasıyla Irak-Türkiye, Ceyhan-Kırıkkale ve Batman-Dörtyol Ham Petrol Boru Hatlarının
yanı sıra Bağlı Ortaklığımız olan BOTAŞ International Limited (BIL) tarafından işletmesi
üstlenilen Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı’nı da işleterek hizmet vermektedir.
Yıllık taşıma kapasitesi 70,9 milyon ton/yıl olan Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı,
Irak petrolünün İskenderun körfezine ulaştırılması amacıyla inşa edilmiş olup, 40” ve 46”
olan hatların toplam uzunluğu 1.876 km’dir. Ceyhan deniz terminalinde her biri 135.000
m3 kapasiteli 12 adet depolama tankı ve 1.950 m uzunluğunda iskele, ayrıca boru hattı
üzerinde bağlı 6 adet pompa istasyonu ve 1 adet pig istasyonu mevcuttur. Kırıkkale
Rafinerisinin ham petrol ihtiyacını karşılamak üzere inşa edilen ve uzunluğu 448 km, yıllık
taşıma kapasitesi 7,2 milyon ton/yıl olan Ceyhan-Kırıkkale Ham Petrol Boru Hattı’nda ise 2
adet pompa istasyonu, 1 adet pig istasyonu mevcuttur. Ayrıca, Ceyhan terminalinde
Ceyhan–Kırkkale Ham Petrol Boru Hattı için kullanılan her biri 50.000 m3 kapasiteli 3 adet
depolama tankı bulunmaktadır.
18
Tablo 7. Ham Petrol Boru Hatlarımız
Kapasite
milyon
milyon
ton/yıl varil/yıl
Irak
Türkiye
HPBH
Uzunluk
Türkiye
70,9
553
I. Hat
II. Hat
Top.
Ceyhan
Kırıkkale
HPBH
Batman
Dörtyol
HPBH
BTC
HPBH*
Uzunluk(km) / Çap(inç)
641
656
1.297
Pompa
İst.
Tank
Sayısı
40
46
6
12
Çap
Toplam
986
890
1876
5
36
448
24
2
3
3,5
25
511
18
3
22
50
365
34-42-46
4
7
Türkiye
Toplam
1.076
1.776
*BTC HPBH işletmeciliği Kuruluşumuza bağlı bir şirket olan BOTAŞ International Limited Şirketi (BIL) tarafından yapılmaktadır.
Ülkemizin ilk boru hattı olan 511 km. uzunluğundaki 4,5 milyon ton/yıl taşıma
kapasiteli Batman-Dörtyol Ham Petrol Boru Hattı ise Batman ve çevresinde üretilen ham
petrolün taşınması amacıyla inşa edilmiştir. TPAO’nun, Batman ve çevresinde ürettiği ham
petrol ile TPAO ve Perenco şirketlerinin devlet hisseleri paçal yapılarak, Batman
Rafinerisi’ne teslim edilmekte, Perenco ve TPAO’ya ait Batman, Diyarbakır, Adıyaman ve
civarında üretilen ham petrol, Batman-Dörtyol Ham Petrol Boru Hattı ile Dörtyol
Terminali’ne taşınmakta, buradan da deniz yoluyla İzmit ve İzmir Rafinerileri’ne, boru hattı
ile Kırıkkale Rafinerisi’ne ulaştırılmak üzere de Ceyhan’a sevk edilmektedir. Bu hattımıza
ait 3 adet pompa istasyonu, Dörtyol tank sahasında her birinin kapasitesi 23.500 m3 olan 6
adet ham petrol depolama tankı ve 1.320 metre uzunluğunda iskelesi bulunmaktadır.
Şirketimiz olan BOTAŞ International Limited Şirketi (BIL) tarafından işletmesi
üstlenilen, Doğu-Batı Enerji Koridoru olma hedefimizin önemli adımlarından birini teşkil
eden ve Türk Boğazları'ndaki aşırı trafik yükünden kaynaklanan geçiş risklerinin en aza
indirilmesi açısından da önemli bir avantaj sağlayan Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Ham Petrol
Ana İhraç Boru Hattı'ndan ilk petrol tankerinin yüklenmesi 4 Haziran 2006 tarihinde
yapılmıştır. Söz konusu hat, 51 adet blok vana istasyonu, 4 adet pompa istasyonu, 2 adet
pig istasyonu, 7 adet her biri 150.800 m3 kapasiteli tank ve 2,6 km. uzunluğundaki
iskeleden oluşmaktadır. Türkiye sınırları içerisinde kalan bölümünün uzunluğu 1.076 km
olan BTC Ham Petrol Ana İhraç Boru Hattı'nın da devreye alınmasıyla, Şirketimizin
işletmeciliğini yaptığı ham petrol boru hattı uzunluğu 3.332 km’ye, yıllık taşıma kapasitesi
ise 129,4 milyon ton'a ulaşmıştır.
19
2013 sonu itibarıyla, mevcut boru hatlarımızla, 383 milyon varil ham petrol
taşıması gerçekleştirilmiş olup, yıllar itibarıyla taşıma miktarları aşağıda yer almaktadır.
Grafik 8. Yıllar İtibarıyla Ham Petrol Taşıma Miktarları (Bin Varil)
BİN VARİL
500.000
450.000
400.000
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
BTC
Batman Dörtyol HPBH
2002
2003
2004
2005
0
0
0
0
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
57.078 211.201 244.961 285.492 286.214 257.143 250.345 249.617
18.725 11.257 15.695 15.800 15.111 12.769 16.794 16.992 17.378 17.092 17.649 18.195
Ceyhan-Kırıkkale HPBH 26.535 26.363 24.564 25.986 27.984 23.003 21.433 20.090 19.061 21.786 21.963 23.733
Irak-Türkiye HPBH
175.667 60.278 37.685 13.167 12.932 43.700 132.941 167.467 144.590 163.276 134.507 91.883
20
4.2. Doğal Gaz Faaliyetleri
Ülkemizde sanayileşme, nüfus artışı ve şehirleşme ile birlikte hayat standartlarını
yükseltme çabası alternatif enerji kaynaklarının kullanımını gündeme getirmiştir. Bu
bağlamda Şirketimiz, 1987 yılından itibaren, hidrokarbon kaynaklar içerisinde en temiz
yakıt olarak kabul edilen ve diğer yakıtlara göre daha ekonomik, verimli olması gibi birçok
avantajı bulunan doğal gazın ithalatına başlamıştır.
4.2.1. İthalat
Kuruluşumuz, Türkiye’nin doğal gaz ihtiyacını karşılamak ve doğal gaz arzının
güvenliğini ve çeşitliliğini sağlayabilmek için, uzun dönemli doğal gaz alım satım
anlaşmaları imzalamıştır. Buna göre;
•
Rusya Federasyonu ile Batı Hattı ve Mavi Akım anlaşmaları kapsamında toplam
20 milyar m3/yıl,
• İran ile 9,5 milyar m3/yıl,
• Azerbaycan ile 3 anlaşma kapsamında toplam 12,75 milyar m3/yıl,
•
Türkmenistan ile 16 milyar m3/yıl miktarında
doğal gaz ile;
• Cezayir’le 4,4 milyar m3/yıl ve
• Nijerya ile 1,4 milyar m3/yıl miktarında
LNG alım anlaşmaları mevcuttur.
Azerbaycan Azerbaycan Şah Deniz Faz-II sahasından 6 milyar m3 doğal gaz
ithalatına ilişkin anlaşma kapsamında teslimatların 2018 yılında başlaması öngörülmekte
olup, Türkmenistan ile 1999 yılında yapılan anlaşma yürürlüğe girmemiştir.
Bunların yanı sıra, 2003 yılında Yunanistan ile imzalanan Doğal Gaz Alım Satım
Anlaşması çerçevesinde Kuruluşumuz, 2007 yılından itibaren Yunanistan’a doğal gaz
ihracat faaliyetine de başlamıştır.
Kaynaklar bazında doğal gaz ithalatı yapılan ana iletim hatlarımıza ilişkin harita ve
bilgiler aşağıdaki gibidir.
21
Rusya Federasyonu
Batı Hattı
Rusya
Federasyonu
Mavi Akım
Azerbaycan
LNG
(Cezayir-Nijerya
İran
Rusya Arz Kaynağı (Batı Hattı): Yıllık 4 milyar m3 kontrat miktarı olan ve Rusya arz
kaynağından Ülkemize doğal gaz iletimi sağlayan Rusya Federasyonu-Türkiye Doğal Gaz Boru
Hattı 845 km. Uzunluğunda olup, Ülkemize Bulgaristan sınırında Malkoçlar’dan girmekte,
Hamitabat, Ambarlı, İstanbul, İzmit, Bursa, Eskişehir güzergâhını takip ederek Ankara’ya
ulaşmaktadır.
Rusya Arz Kaynağı (Mavi Akım): Yıllık 4 milyar m3 kontrat miktarı olan ve Rusya arz
kaynağından Ülkemize doğal gaz iletimi sağlayan Mavi Akım Hattı Rusya topraklarında 370
km, Karadeniz geçişinde 390 km uzunluğunda paralel 2 hat ve Türkiye topraklarında 501 km
uzunluğunda bir hat olmak üzere 3 ana bölümden meydana gelmektedir. 2003 yılında
işletmeye alınan hattınTürkiye topraklarındaki kısmı Samsun’dan başlayarak Amasya, Çorum,
Kırıkkale üzerinden Ankara’ya ulaşmakta, Polatlı yakınlarında Malkoçlar-Ankara iletim hattı
ile birleşmektedir.
İran Arz Kaynağı (Doğu Anadolu Hattı): Yıllık 9,5 milyar m3 kontrat miktarı olan ve İran arz
kaynağından Ülkemize doğal gaz iletimi sağlayan Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattının
uzunluğu yaklaşık 1.491 km. uzunluğunda olup, Doğubayazıt’tan başlayıp, Erzurum, Sivas ve
Kayseri üzerinden Ankara’ya uzanmakta, bir branşman da Kayseri üzerinden Konya‘ya
ulaşmakta olup, 2001 yılı sonunda işletmeye alınmıştır.
Azerbaycan Arz Kaynağı (Bakü-Tiflis-Erzurum Hattı): Yıllık 6,6 milyar m3 kontrat miktarı olan
ve Azerbaycan’da üretilen doğal gazın Gürcistan üzerinden Türkiye’ye taşınması amacıyla
geliştirilen Azerbaycan-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı’nın toplam uzunluğu 226 km. olup, 2007
yılında Azerbaycan’dan ilk gaz sevkiyatı başlamıştır.
LNG İthalatı - Nijerya ve Cezayir Arz Kaynağı (Marmara Ereğlisi LNG Terminali): LNG
ithalatına başlanılmasıyla birlikte alınan gaz için hem baz yük tesisi olarak kullanılmak, hem
de ani gaz çekişlerinin karşılanmasında devreye sokulmak üzere Kuruluşumuz tarafından
1989 yılında yapımına başlanılan Marmara Ereğlisi LNG Terminali 1994 yılında işletmeye
açılmıştır. Hâlihazırda, Cezayir ile 4,4 milyar m3, Nijerya ile ise 1,4 milyar m3 olmak üzere
toplam kapasitesi 5,8 milyar m3 olan LNG alım satım anlaşmalarımız bulunmaktadır.
Spot LNG: Özellikle tüketimin yüksek olduğu kış aylarında dönemsel bazda veya yıllık bazda
doğal gaz arz açığının oluşması ve Ülkemize ithal edilen doğal gazın arz kaynaklarının bir veya
birkaçında herhangi bir sebepten dolayı doğal gaz iletiminde kesintiye sebep olacak
beklenmeyen bir arıza ile karşılaşılması durumlarında doğal gaz arz güvenliğinin sağlanması
amacıyla mevcut ithalat anlaşmalarına ilave olarak spot piyasadan ihtiyaç duyulacak
miktarda LNG ithal edilmesi, özel sektöre ait LNG depolama tesis(ler)inden hizmet alınması
ve mevcut sözleşmeleri kapsamında ilave olarak veya süresi bir yılı geçmeyen anlaşmalar ile
yurt dışı ve/veya yurt içi piyasadan ihtiyaç duyulacak miktarda doğal gaz alınması
hususlarında 2013 yılı sonuna kadar BOTAŞ görevlendirilmiştir.
23
2013 yılında Malkoçlar-Ankara ve Samsun-Ankara Doğal Gaz Boru Hatları ile Rusya
Federasyonu’ndan, Doğu Anadolu DGBH ile İran’dan, Azerbaycan-Türkiye DGBH (Şah
Deniz) ile Azerbaycan’dan ve sıvılaştırılmış doğal gaz olarak Cezayir ve Nijerya’dan toplam
35,5 milyar Sm3 doğal gaz ithalatı yapılmış olup, yıllar itibarıyla ithalat miktarları aşağıdaki
grafikte gösterilmektedir.
Grafik 9. Yıllar İtibarıyla Doğal Gaz İthalat Miktarları (Milyon Sm3)
4.2.2. Satış
2013 yılı sonu itibarıyla toplam 37,3 milyar Sm3 yurtiçi doğal gaz satışı
gerçekleştirilmiştir. Bu miktarın, %24’ü sanayide, %24’ü konutlarda ve % 52’si elektrik
sektöründe tüketilmiştir. Ayrıca 2013 yılında 682 milyon Sm3 doğal gaz Yunanistan’a ihraç
edilmiştir.
Yıllar itibarıyla sektörel bazda yurt içi doğal gaz satış miktarlarına ilişkin grafik
aşağıda yer almaktadır.
24
Grafik 10. Yıllar İtibarıyla Sektörel Bazda Yurt İçi Doğal Gaz Satış Miktarları (Milyon Sm3)
45.000
40.000
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Elektrik
15.174
16.362
19.327
19.873
17.651
18.550
20.715
21.027
19.308
Sanayi
5.552
6.549
7.468
7.846
6.326
5.754
8.041
9.879
9.086
Konut
5.744
7.116
7.701
7.920
7.611
6.625
9.937
9.829
8.927
Toplam
26.470
30.027
34.496
35.639
31.588
30.929
38.693
40.735
37.321
Ticari faaliyetlerimiz kapsamında gaz arzı sağlanan tesis sayısı 2012 yılında 345 iken,
2013 yılında 214 olmuştur.
Grafik 11. 2012-2013 Yılları Müşteri Durumu
25
4.2.3. İletim
Rusya Batı Hattı, Cezayir (LNG), Nijerya (LNG), Mavi Akım, Azerbaycan ve İran’dan
temin edilen gazın ülke sathına iletilmesi çalışmalarına 1988 yılında tamamlanarak
işletmeye alınan yaklaşık 850 km. uzunluğundaki Malkoçlar-Ankara Ana İletim Hattı ile
başlanmış olup, yıllar içinde büyük mesafe katedilmiştir. Doğal gaz iletim sistemi
Kuruluşumuz tarafından işletilmekte olup, İletim Şebekesi İşleyiş Düzenlemelerine (ŞİD)
ilişkin esaslar doğrultusunda dengeleme ve uzlaştırma işlemleri gerçekleştirilmektedir.
Ulusal iletim şebekemiz vasıtasıyla ithal ettiğimiz doğal gazın tüketim noktalarına
ulaştırılmasını sağlayan doğal gaz boru hattı sistemimizin toplam uzunluğu 2013 yılı sonu
itibarıyla 12.292 km olup, 72 ilimize doğal gaz arzı sağlanmıştır.
Grafik 12. Yıllar İtibarıyla Doğal Gaz İletim Hattı Uzunlukları
14.000
Yıllık (km)
12.000
Kümülatif (km)
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
Yıllar 2002
Yıllık (km)
1.020
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
735
833
1.731
524
1.465 1.332
202
261
622
75
2
Kümülatif (km) 4.510 5.245 6.078 7.809 8.333 9.798 11.130 11.332 11.593 12.215 12.290 12.292
2013 yılı sonu itibarıyla,
- Sinop DGBH,
- Bingöl-Bitlis DGBH,
- Muş DGBH,
- Mardin DGBH,
- Tunceli DGBH,
- Konya-Ilgın DGBH,
- Önerler-Keşan ve Esenyurt-Ambarlı Loop Hattı
- Eskişehir Kompresör İstasyonu
projelerinin yapım çalışmaları,
26
- Hakkari DGBH,
- Artvin DGBH
- Afşin-Elbistan DGBH
projelerinin ise arazi etüt, kamulaştırma ve mühendislik çalışmaları devam etmektedir.
İllere gaz arzına yönelik projelerimizin tamamlanmasıyla da tüm il merkezlerimize
doğal gaz arzı sağlanmış olacaktır.
4.2.4. Depolama
Kuzey Marmara ve Değirmenköy Depolama tesisleri: Mevsimsel gaz çekişlerinin
dengelenmesi, ani gaz çekişlerinin karşılanması, kesintisiz gaz arzının sağlanması, kesintili
müşteri sayısının azaltılması ve alım-satım taahhütlerinin yerine getirilmesi amacıyla
gerçekleştirilen doğal gaz yer altı depolama faaliyetlerimiz kapsamında, toplam depolama
kapasitesi 2,6 milyar m³ olan TPAO’ya ait Kuzey Marmara ve Değirmenköy depolama
tesislerinde Kuruluşumuza tahsis edilen depolama kapasitesi 2,1 milyar m3’tür. Söz konusu
tesis, hali hazırda Türkiye'nin doğal gaz arz güvenliğinin sağlanmasında ve özellikle kış
aylarında yaşanan talep artışlarının karşılanmasında çok önemli bir rol oynamaktadır.
Tuz Gölü Doğal Gaz Yer Altı Depolama Projesi: Ayrıca, toplam kapasitesi 1,0 milyar m3
olan Tuz Gölü Doğal Gaz Yer Altı Depolama projesinin 15 Haziran 2011 tarihinde
sözleşmesi imzalanarak, yapım çalışmalarına başlanmış olup, söz konusu projenin birinci
aşamasının 2016, ikinci aşamasının ise 2019 yılında tamamlanarak devreye alınması
planlanmaktadır.
27
4.2.5. Uluslararası Projeler
Türkiye, Dünya hidrokarbon rezervlerinin %70’inden fazlasına sahip olan Hazar
Havzası, Orta Doğu ve Güney Akdeniz ülkelerine komşu konumdadır. Ülkemiz, jeostratejik
konumundan doğan bu önemli avantajını, hem söz konusu kaynaklardan enerji ihtiyacının
bir kısmını karşılayarak hem de bu zengin kaynakları dünya pazarlarına ulaştıracak boru
hattı projeleri geliştirerek maksimum düzeyde değerlendirmek istemektedir. Bu bağlamda,
Kuruluşumuzca Ülkemizin enerji politikasına üst düzeyde katkı sağlamak amacıyla çeşitli
ham petrol ve doğal gaz boru hattı projeleri geliştirilmekte, geliştirilen projelere katılım
sağlanmaktadır.
Bu kapsamda Anadolu Geçişli (Trans-Anadolu) Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) Projesi
çerçevesinde, Kuruluşumuz ile Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi SOCAR arasında 25 Ekim
2011 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti
arasında imzalanan Hükümetlerarası Anlaşma (IGA) kapsamında Şah Deniz Faz-II sahasından
Ülkemize 2018 yılından itibaren plato dönemde 6 milyar m3 doğal gaz ithaline ilişkin 15 yıl
süreli Doğal Gaz Alım Satım Anlaşması imzalanmıştır. Söz konusu IGA’da alternatif olarak
kayıt altına alınan ve gerekirse BOTAŞ doğal gaz iletim sistemi yerine müstakil boru hattı
projesi olarak tasarlanan Anadolu Geçişli (Trans-Anadolu) Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP)
projesine yönelik olarak ise 24 Aralık 2011 tarihinde iki ülkenin Enerjiden Sorumlu Bakanları
arasında Ankara’da Hükümetlerarası Mutabakat Zaptı (MoU) imzalanmıştır.
Hükümetlerarası Mutabakat Zaptının hükümleri kapsamında yapılan çalışmaların
sonucunda; 26 Haziran 2012 tarihinde Proje ile ilgili olarak Hükümetlerarası Anlaşma ve Ev
Sahibi Ülke Anlaşması imzalanmıştır. Ayrıca, BOTAŞ, TPAO ve SOCAR arasında 15 Ekim 2012
tarihinde Ortaklık Anlaşması imzalanmıştır. Şah Deniz Konsorsiyumu (SDC) 28 Haziran 2013
tarihinde Avrupa’ya TAP projesi yoluyla Güney Avrupa’dan ulaşmayı uygun bulduğunu
duyurmuştur. Şah Deniz Faz-II’den üretilecek doğal gazın satışına ilişkin anlaşmalar, Şah
Deniz Konsorsiyumu ile dokuz alıcı şirket arasında 19 Eylül 2013 tarihinde imzalanmış; proje
kapsamında doğal gazının üretimi ile ilgili yatırım kararı ise 17 Aralık 2013 tarihinde
alınmıştır. Proje ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.
28
4.3. Şirketlerimiz ve İştiraklerimiz
BOTAŞ International Limited Şirketi (BIL), Turusgaz Taahhüt Pazarlama ve Ticaret A.Ş.,
Turkish Petroleum International Company (TPIC), Nabucco Gas Pipeline International GmbH
(NIC) şirketlerimiz ve iştiraklerimiz arasında yer almaktadır.
BOTAŞ International Limited Şirketi (BIL): BOTAŞ International Ltd. Şti. Türkiye’nin petrol,
doğal gaz ve LNG ihtiyacının karşılanmasını sağlamak, bu konular ile ilgili hususlarda
uluslararası faaliyetlerde bulunmak, yurt dışı, petrol ve doğal gaz ticareti ve ameliyeleri
yürütmek, gerektiğinde bu konu ile ilgili şirket kurmak, kurulmuş olan şirketlere iştirak
etmek ve benzeri faaliyetleri yürütmek üzere 1996 tarihinde BOTAŞ’ın bağlı ortaklığı
olarak kurulmuştur. BOTAŞ International Ltd. Şti. halen Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Ana
İhraç Boru Hattı’nın Türkiye bölümünün işletmesini yürütmektedir.
Turkish Petroleum International Company (TPIC): Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’na
(TPAO) bağlı Turkish Petroleum International Company Limited Şirketi’nin (TPIC)
Kuruluşumuza devrine ilişkin 24 Aralık 2012 tarih ve 2012/4152 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı 22 Ocak 2013 tarih ve 28536 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir. 12 Temmuz 2013 tarihinde Kuruluşumuz adına tescil ve ilan edilmiştir.
Turusgaz Taahhüt, Pazarlama ve Ticaret A.Ş.: Turusgaz A.Ş. Rusya'dan Türkiye'ye doğal
gaz ithalatı yapmak amacıyla Türk-Rus işbirliğiyle kurulmuş, Ankara merkezli bir Anonim
Şirket olup, Kuruluşumuzun iştirak payı %35’dir.
Nabucco Gas Pipeline International GmbH (NIC): Nabucco Company Study Pipeline GmbH
şirketi 2004 yılında Viyana merkezli olarak kurulmuş olup, 24 Şubat 2004 tarih ve 6929
sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla iştirak edilmiştir. 2005 yılında Nabucco Gas Pipeline
International GmbH (NIC) isimli şirkete dönüşümü kabul edilmiş olup, Şah Deniz ikinci faz
gazının TAP üzerinden Avrupa’da pazarlanması kararının ardından, halihazırda tasfiye
edilmesi için gerekli çalışmalar sürdürülmektedir.
29
5. BOTAŞ’ın Yerli ve Uluslararası Rakipleriyle veya Benzer Faaliyet
Gösteren Kuruluşlarla Karşılaştırılması
Bilindiği üzere, Ülkemizin Avrupa Birliği’ne entegrasyonu kapsamında yürütülen
enerji piyasasının serbestleştirilmesi çalışmaları çerçevesinde Doğal Gaz Sektörü, 2 Mayıs
2001 tarihinde yürürlüğe giren 4646 Sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu ile yeniden
yapılandırılmış, BOTAŞ’ın doğal gazın ithalatı, iletimi, dağıtımı, depolaması ve satışı
konusundaki tekel konumu sona ermiş, piyasa 18 aylık geçiş sürecinin ardından 2 Kasım
2002 tarihinden itibaren üçüncü taraflara açılmıştır.
4646 Sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu gereğince BOTAŞ’ın pazar payının %20’ye
düşürülmesi amacıyla; 30 Kasım 2005 tarihinde alım sözleşmelerinin üçüncü taraflara
devrine ilişkin gerçekleştirilen doğal gaz alım sözleşmeleri devir ihaleleri neticesinde 4 özel
tedarikçi şirket toplam 4 milyar m3’lük doğal gaz ithalatı ve toptan satışı faaliyetine
başlamıştır.
Bu sürecin devamı olarak 2011 yılında Mavi Akım Doğal Gaz Alım Satım Sözleşmesi
kapsamında 6 milyar Cm3/yıllık miktar için kontrat devri ihalesine çıkılmış olup, satıcının
onay vermemesi nedeni ile şirketler geçerli teklif sunamamışlar ve ihale iptal edilmiştir.
Ayrıca süresi 31 Aralık 2011 tarihinde sona eren Kuruluşumuz ile Gazprom Export
LLC arasında Rusya Federasyonu'ndan Ülkemize Batı Hattı'ndan yılda 5-6 milyar m3 doğal
gaz teslimatına ilişkin 14 Şubat 1986 tarihli Doğal Gaz Alım Satım Anlaşması 4646 sayılı
Doğal Gaz Piyasası Kanunu amacına uygun olarak ve Anlaşma’da yer alan hükümler
çerçevesinde süresi uzatılmayarak söz konusu miktarın özel sektör tarafından ithal
edilmesi imkânı sağlanmıştır. Böylece özel sektörün piyasadaki tedarik payı % 20’yi
aşmıştır.
Diğer taraftan, 26 Temmuz 2008 tarih ve 26948 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren 5784 sayılı “Elektrik Piyasası Kanunu ve Bazı Kanunlarda
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu’nda yapılan
değişiklikler çerçevesinde, özel sektörün de sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ve spot LNG’nin
ithal edilebilmesine ilişkin düzenlemelerle özel sektörün herhangi bir kısıtlama olmaksızın
LNG ithal etmesinin önü açılmıştır.
30

SEKTÖR RAPORU - Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Transkript

Benzer belgeler

Deney 7 Gazların Difüzyonu

Gaz Beton Yapıştırma Harcı

Uluslararası Enerji Kongresi 2013

Sunuş m

Senaryo 2035 - e

enerjġ parametrelerġyle türkġye`nġn konumu ve

TIG Argon gaz tungsten ark kaynağıkısa illüstrasyonlar. Ayrıca