Sunuş m

Sunuş m
Özkan AĞIŞ
Türkiye Kojenerasyon ve Temiz Enerji Teknolojileri Derneği
(TURKOTED) Yönetim Kurulu Başkanı
[email protected]
[email protected]
Enerji Dünyamızda Neler Oluyor?
Aralık (2013) ayı ortalarında doğal gaz
arzında Botaş’ın yaşadığı sıkıntı, elektrik
üretim şirketlerini yük düşmeye zorlamış, hatta bazılarına mazot yakma talimatı verilmiştir. Bu kışın kurak ve ılıman
geçmesine rağmen, elektrik üreticilerine,
doğal gazın arzında yaşanan sıkıntılar ve
benzeri olayın Ocak (2014) ortalarında da
tekerrür etmesi, doğal gaz arz güvenliğini
yeniden sorgulanır hale getirmiştir. Maazallah kış şiddetli geçse idi kim bilir neler
olacaktı?
Doğal gazda Botaş’ın daha 397 sayılı KHK
yetkisi ile tedarik edip tekel olarak pazarladığı yıllardan beri, doğal gazda arz güvencesi sağlanamamış, özellikle kışın sert
geçtiği yıllarda, konutlara gaz yetiştirebilmek için, zaman zaman elektrik üretimi
azaltılmış veya bazı kombine çevrim santrallerine mazot yakma talimatı verilmişti.
Botaş’ın imzaladığı doğal gaz satın alma
anlaşmalarında gaz tedarikçilerinin yıllık
taahhütleri toplam 67,5 Bcm idi. 1998
yılında gaz tedarik sözleşmesi imzalanan
Türkmenistan anlaşması, bu gazı taşıyacak
pipe-line yapılamayınca kadük olmuş ve
Botaş’ın alabileceği gaz miktarı 51,5 Bcm’e
inmişti. Ama bu miktar, Katar’la yapılan yıllık 2 Bcm’lik LNG anlaşması ve çok soğuk
günlerdeki spot LNG alımları dışında çok
fazla değişmemiştir. Buna karşın tüketim
tarafında 15 yıl içinde yıllık gaz tüketimi
15 Bcm’den 46,0 Bcm’e yükselmiştir. Bugün tedarikçilerin taahhüt ettikleri toplam
2
ENERJİ ve ÇEVRE DÜNYASI
MART 2014
satılabilir gazla, toplam gaz ihtiyacı arasında sadece 5-6 Bcm’lik bir fark vardır. Bu
farka rezerv bile denemez. 4 adet büyük
tedarikçinin (GASPROM, NIGC, SONATRACH, SOCAR) herhangi birinde
oluşabilecek gaz ikmal (supply) sıkıntısı,
Türkiye’yi dara sokacaktır.
Doğal gazda arz güvencesi sağlanamamasının en önemli nedeni, gaz ithal lisanslı
özel şirketlerin ithal kaynaklarının sınırlı
olmasıdır. Halen yürürlükte olan 4646
sayılı Doğal gaz Piyasası yasasına göre,
özel doğal gaz ithalatçılarının, Rusya’dan,
İran’dan, Cezayir’den, Azerbaycan’dan
gaz ithalatı yasaklanmıştır. EPDK’dan gaz
ithalat/ihracat lisansı almış özel şirketler,
dünyanın en büyük gaz tedarikçilerinden
gaz alamayınca, ancak bunların dışındaki
ülkelerden spot LNG alabilme şansları var.
Orada da Botaş’ın oturttuğu gaz fiyatı ile
rekabet etme durumundalar. Zaten pazar
payları çok düşük (%15). Botaş’ın doğal
gaz anlaşmalarının %80’i özel gaz şirketlerine devredilmedikçe (kanuna göre sadece
%20’si Botaş’a kalacak) rekabetçi bir doğal gaz piyasasından bahsetmek mümkün
değildir. Rekabet Kurumu da 2012 yılı raporunda bunu açık ve net bir şekilde ifade
etmiştir.
Bütün bu hususlar, Derneğimiz tarafından,
şu anda TBMM Genel Kurulunda sırada
bulunan “Doğal Gaz Piyasası Kanunu Taslağı” üzerinde “Türkoted Görüş ve Öneri-
leri” başlığı altında, EPDK’ya ve ETKB’na
bildirilmiştir.
Doğal gazda arz güvenliğinin yeterince
sağlanamamasının diğer bir nedeni de, doğal gazı yaz aylarında depolayacağımız ve
kışın kullanabileceğimiz güvenli ve yeterli
yer altı depolama kapasitesinin bugüne
kadar yaratılamamış olmasıdır. Silivri ve
Değirmenköy’deki depolama kapasitemiz
sadece 2 Bcm’dir ve toplam tüketimimizin %4,5’idir. Hâlbuki güvenli bir kapasitenin, yıllık toplam tüketim miktarının en
az %25’i olması gerekmektedir (yaklaşık
12 Bcm).
Doğal Gaz Fiyatları Düşer mi?
Döviz karşısında Türk Lirası süratle değer
kaybederken (son üç ayda %22), gözümüz kulağımız doğal gaz ve elektrik fiyatlarına gelebilecek zam haberlerindeydi.
Derken 28 Şubatta Reuters sevimli haberler geçmeye başladı.
• Gazprom, daha fazla gaz alınması halinde Avrupa’da bazı büyük müşterilerine
(RWE, E.ON, ENI, EDISON, GDF gibi)
fiyat indirimi yapabileceğini bildirdi. Esasen Avrupa’da talep azalması karşısında
oluşan gaz bolluğu, fiyatlarda %15’lere
varan indirimler gelebileceğinin sinyallerini verdiler. Avrupa’daki kömür fiyatlarındaki gevşeklik de, indirim yapılması
nedenlerinden biri haline geldi.
• Esasen 10 gün önce de Gazprom
Yunanistan’a sattığı gaz fiyatında indirime gidebileceğini bildirmiştir. Yani,
Sunuş m
Gazprom, Azeri gazının kendi fiyatına
göre oldukça ucuz olduğunu fark etmiştir.
• Bir haber de İran’dan NIGC’den geldi.
Dünya’da gaz fiyatlarındaki konjekturel
gelişmeler İran’ı da etkilemiş olacak ki,
İran da, fazla gaz alırsanız, fiyat indirimini düşünebileceğini bildirmiştir.
Bütün bu gelişmeleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın ve Botaş’ın çok iyi
değerlendireceğine ve bütün gaz alım
anlaşmalarını, bu güzel fırsattan yararlanarak yeniden gözden geçireceğine inanıyoruz. Bu fırsat çok iyi değerlendirilebilirse,
elektrik üreticilerine ve sanayicilere gaz
satış fiyatlarında indirim bile beklenebilir.
Bu da, özellikle sanayicilerimize, çok güçlü
bir rekabet üstünlüğü sağlar.
Kojenerasyon Sistemleri
Cari Açığı Arttırmaz, Azaltır
Kojenerasyon ve Trijenerasyon sistemleri, evrensel yüksek verim kabiliyetleriyle,
diğer termik elektrik üretim sistemlerine göre çok büyük primer enerji kaynağı
tasarrufu sağlarlar. Geçen sayımızda da
vurguladığımız gibi, gelecek 20 yıl içinde,
değerlendirebileceğimiz 20.000 MW’lık
kojenerasyon ve kombine çevrim doğal
gaz potansiyeli var. Bu potansiyel hayata
geçirilebilirse, yani, bu yüksek verimli ısı
ve elektrik üretim tesislerinden üretilen
elektriğe satın alma garantisi verilebilirse,
yılda 9 milyon m3’lük doğal gaz tasarrufu
sağlanabilir. Bunun da sağlayacağı, ithalat
azalması (cari açık azalması) 3,6 milyar
USD’dir. Doğal gaz yakan tesislerin 2012
yılında kaldırılan teşvikleri yeniden gözden
geçirilmelidir.
Lisanssız Elektrik Başvuruları Sel
Gibi Gelişiyor
30 Mart 2013 tarihinde yürürlüğe giren
6446 sayılı yeni Elektrik Piyasası Kanununun 14. Maddesinde, Lisanssız Elektrik
Üretimi yetkileri tanımlanmıştır. Bu kanuna göre, imdat grupları, kurulu gücü azami
1 MW’lık yenilenebilir elektrik kaynaklarına dayalı üretim tesisi, belediyelerin katı
atık tesisleri, mikrokojenerasyon tesisleri
ile Bakanlıkça belirlenecek verimlilik değerini sağlayan kojenerasyon tesislerinden
kurulca belirlenecek kategoride olanlar,
lisans alma yükümlülüğünden muaftır.
Kanunun yürürlüğe girmesinden sonra
“Lisanssız Elektrik Üretimi” yönetmeliği
yayımlanmıştır. Yönetmeliğin yayımlanmasından sonra, 21 Elektrik Dağıtım Bölgesine yılsonuna kadar yaklaşık 1000 adet başvuru yapılmıştır. Başvuruların %70’i güneş
enerjisi ve kalanı rüzgâr, biyokütle, kojen,
hibrit ve hidro esaslıdır. Toplam kapasitesi
1500 MW’ı aşan başvuruların, bugüne kadar sadece 250 MW’ı yani %17’si, Dağıtım
Bölgelerinden bağlantı onayı alabilmiştir.
Başvuruların %70’i olumlu bulunmasına
rağmen (yaklaşık 1050 MW), sadece 250
MW’ının (%24) bağlantı onayı alabilmiş
olması, Lisanssız üretim başvurularının
tıkandığı yeri açık olarak ortaya koymaktadır. Bu da, Elektrik Dağıtım Bölgelerinin
bağlantı onayı bürokrasisidir. Bunu aşmamız gerekir.
Enerji Bakanlığı Stratejik Plan İçin
Yoğun Mesai Yapıyor
2015-2019 yıllarını kapsayacak Enerji
Strateji Planını hazırlamak üzere kurulan
“Ortak Akıl Çalıştayı” 17 Aralık 2013’te
Ankara’da çalışmalarına başladı. Enerji
Bakanlığı, bağlı veya ilgili ve ilişkili kurumlardan, 70 kişilik “Stratejik Planlama Ekibi”
kurdu. Kurulan ekip, “ETKB Mevcut Faaliyet Analizi” ve “Paydaş Analizi”ni gerçekleştirdi. Ülke örnekleri araştırma raporu
hazırlandı. Global trendlerin incelenmesi
çalışmaları başlatıldı. “ETKB’nin 20102014 Stratejik Plan İzleme ve Değerlendirme Raporu” incelendi.
Stratejik plan ekibi, çalıştayın ardından,
mart ve nisan aylarında ön taslağı hazırlayacak. Ardından, misyon ve vizyon ilkelerinin belirlenmesi adımları atılacak. Sonra
ise, yol haritasının oluşturulması, performans göstergeleri ve izleme yaklaşımı geliştirilmesi ve stratejik plan taslağının dökümante edilmesi işlemleri tamamlanacak.
2015-2019 Stratejik Planında en önemli
adımlardan biri de enerji verimliliği. Enerji
Verimliliği ayrı bir tema ve hedef olarak ele
alınacak. Sayın Bakanımız da, plan kapsamında yaptığı konuşmada, “Enerji verimliliği ve tasarrufu bizim ilk önceliğimiz”
demişti.
TÜRKOTED, 2004 yılından beri, üretimde enerji verimliliği konusunu, dünya
ölçeğinde teknik ve teknolojik yönleriyle
incelemektedir. Yeni Strateji Belgesinin
“Üretimde Enerji Verimliliği” bölümünün oluşturulmasında kendisine verilecek görevi yapmaya hazırdır. “Ortak Akıl
Çalıştayı”nın çalışmalarında tecrübelerimizle akıl paydaşı olarak da faydalı olabileceğimize inanıyoruz. Enerji Bakanımızın,
sivil toplum kuruluşlarının görüş ve katkılarına vermiş olduğu değer de bizi böyle bir
hizmete zorlamaktadır. 2015-2019 yıllarını
kapsayan Enerji Strateji ve Planının başarılı
olması dileği ile.
Son Dakika Yorumu
UKRAYNA BAHARI, öngörülemeyen
yöne doğru gelişiyor. Eski Başkan’ın ülkeyi terk etmeye zorlanmasından sonra,
Rusya, Karadeniz’de, Sivastapol’da demirli
deniz kuvvetlerini harekete geçirdi. Bu da
Rusya’nın, Özerk Kırım Cumhuriyeti’ni
ilhak hazırlığı anlamına geliyor. ABD ve
AB, böyle bir durumda, bunu Ukrayna’ya
askeri müdahale sayacağını, olası müdahalede de her türlü ekonomik yaptırımların
uygulanacağını bildirdi. Yani rest çekti.
Ekonomik yaptırımların başında Rusya’nın
dışındaki Rus ekonomik varlıklarının dondurulması ve ambargo var. Dış ticaretinin
%70’i enerji kaynakları satışına bağlı olan
Rusya’nın, buna ne kadar dayanacağı sorgulanıyor. Böyle bir ambargo durumunda,
Avrupa’nın doğal gaz tüketiminin %40’ı ve
Türkiye’nin %60’ı da tehlikeye girecek.
Bu resti Rusya’nın görüp görmeyeceğini
önümüzdeki günler gösterecek. Rusya bu
resti görsün veya görmesin, biz tek kaynağa bağlanmanın ne büyük sıkıntılar yaratmaya gebe olduğu gerçeğini bir defa daha
görüyoruz ve bütün yumurtalarımızı aynı
sepete koyma politikamızın yeniden sorgulanması gerektiğine inanıyoruz.
Hoşça ve Dostça Kalın.
ENERJİ ve ÇEVRE DÜNYASI
MART 2014
3