BOZKURT

www.tukologi.de/
BOZKURT
Göktürklerde Bozkurt
Bulunduðunuz sayfa- Anahtar-» Göktürklerden Günümüze Türk Halk Ýnançlarýnda KurtGöktürklerden Günümüze Türk Halk Ýna
Göktürklerden geldiði bilinen iki destandan biri Bozkurt Destaný ve diðeri Ergenekon destanýdýr. Her ikisi de kurttan türemiþ
olunduðunu gösteren bu efsanelerin, biz günümüze ulaþabilen ve þekil deðiþtirip Türk dünyasýnýn muhtelif mekânlarýna uyum s
uzantýlarýndan hareketle, kurdun Türk inanç sistemindeki yerini belirlemeye çalýþacaðýz [1].
Erken devir Türklerinde en önemli hayvan sembollerden birisi kurttur. Türklerde türenilen varlýk olarak sayýlan kurtlar daha
ziyade Gök menþeli olarak kabul edilmiþtir. Erkek kurt resimleri, kaya resimleri (petroglifler) nde þaman ve kam aletleri ve
elbiselerinin üzerinde yer almýþtýr. Zamanla kurt, devlet, hükümdarlýk ve yiðitlik gibi kavramlarla iliþkilendirilmiþtir. Göktürk ve Uy
devri Türk freskolarýndaki kurt baþlý bayrak tasvirleri görülmektedir. Burgut Abidesi ile Buncikeþ saray freskoda görülen erkek ve
kurtlar türeme efsanelerinin sanata yansýmasýdýr. Oðuz’a yol gösteren gök yeleli erkek Kurt’un güneþten çýkmýþ
Kültiðin Kitabesinin doðu tarafýndan “Tanrý güç verdiði için babam hakanýn ordusu Kurt gibi düþmaný koyun gibi imiþ&rdq
ifadeler Kurt’un Gök ehli olduðuna iþaret etmektedir [2].
Türkler zevk, düþünce ve inanýþlarýna göre bazen bir renge ilahi bir boya da vermiþler ve onu Tanrýnýn rengi gibi görmüþlerdir.
Oðuz Kaðan Destaný’nda “Ufukta bir Kurt (Börü) görünür. Oðuz Kaðan’ýn ordusu kurdu izler, kurt bir yerde
olur. Oðuz hakan Tanrý bizim buraya gelmemizi buyurdu, deyip orada durur” Gök Kurt, Tanrýnýn alameti ve habercisi
gibi Türklere yol göstermiþtir [3]. Mavi þeye karþý saygý bütün Türk halkalarýnda vardýr. Eski inançlara göre bu renk Tanrý rengi
“Gök” kelimesi genel olarak yaþamak yenilenmek gençleþmek yeþermek anlamýný verip göyermek bu anlamdadýr
Nuh Efsanesinde Tufan’dan sonra Nuh’un oðlu Yasef’e de Turan denilen Türk topraklarý düþer ki,
efsanelerde Türkler bu Yasef’den gelmiþtir. Yafes’in oðullarýndan birisinin ismi Maruh ve Onun Lakabý
Türk’tür. Türkçeyi ilk defa ortaya çýkaran bu kiþidir. Bundan dolayý kendisine Türk denilmiþtir [4].
Çin kaynaklarý Kök Türk Kaðanlýðý Fetret devrinden çýkarken liderliði üstlenen yol gösteren A-shih-na (Aþina) ve Ashih-teler(Aþ
iki ünlü aileden söz etmektedir. Çin yýllýklarý Kök Türklerin Hunlarýn bir kolundan geldiðini açýklamaktadýr. Efsaneye göre bu aþ
Aþina’dýr. Kök –Türklerin atalarýný düþmanlarý tamamen imha edince bir tek çocuk kurtulur. Kollarý ve bacaklarý
kesilmiþ olan bu çocuðu kurt besler. Efsaneye göre Tanrý bu kutlu soyun yok olmasýný istememiþtir. Çocuk ile Kurt birleþirler ve
dünyaya 10 çocuklarý gelir. Kurt Tanrý’dan gelen buyruðu dinleyerek bunlara yol gösterir. Çoðalan bu aile Aþina adýný al
çadýrlarýnýn önüne Kurt baþlý bir sancak asarlar[5].
Adilhan Adiloðlu, Kurdoðan’ý izah ederken, Türk mitolojisindeki Al-Ruhu, demir –demirci kültü ile baðlantýlayýp
etimolojik tahlilinin yaný sýra kahramanýn destandaki yeri itibariyle de tezini savunmakta ve Sümer –Türk baðlantýsýndan
da delil getirmektedir[6]. Ayrýca, yazar Karaçay Balkar ve Oset Nart destan kahramanlarýndan Örüzmek’den söz
etmektedir. Bu Kafkas destan kahramaný gökten gelmiþ bir taþýn içinden çýkmýþ ve bir diþi kurdun sütüyle beslenmiþtir[7].
Bu tahlillere bir boyut daha eklenebilir. Türkçede ala, kýr ve boz büyük ölçüde eþanlamlý olup yekdiðerlerinin yerine kullanýlýrlar.
mitolojisindeki geyik “ala geyik” tir. Kurt “Bozkurt”tur. At “kýr at”týr. Eþ anlamlý bu üç
kelime Kara ve Ak’ýn karýþýmý karþýlýðýnda kullanýlýr. Buradaki kara, siyah deðildir. Ak da beyaz deðildir. Kurt Alagan b
Bozkurt demektir.
Karaçay –Balkar ve Oset Nart destanlarýnda “Ala wgan” ve “Kurdalagon” adlý
kahramanlar vardýr. Ýri cüsseli olan Alawgan kendisine uygun bir kýz bulamayýnca “emegen” (dev) bir kadýnla
evlenir. Alagan’ýn etimolojisini yapanlar bu kelimeyi “alanlarýn Kurt soyundan olan demircisi” veya
“ Kurt Soylu Alangan” þeklinde izah etmektedirler[8].Al –Ruhu veya iyesi koruyucu bir iyedir. Ýyelerin
ak veya kara iye olmalarý arasýnda çok ince bir çizgi vardýr. Nihayet her ikisi de iyedir. Kara iyeler kendilerinden korunulmak
için onlardan çekinilir. Ak iyelerden ise yardým alýnabilmek için onlara iyi davranýlýr. Od –ateþ hastalýk mikroplarýný yaka
öldürür. Aklar paklar. Ancak ister ise her þeyi yakar. Kutsallýðýna inanýlan Kurt gücü temsil ederken, icabýna riayet etmeyene ka
bu gücünü cezalandýrýcý olarak gösterebilir.
Azerbaycanlý halk bilimci Ý.M. Hekimoðlu’na göre Karapapah Türkleri arasýnda yaþayan halk inançlarýna göre kurt ile Bo
donlu Kurt ayrýdýrlar. Donu boz olan Kurt, bozkurt hayatý boyunca sadece bir kurtla çiftleþirler. Diþisi veya erkeði ölen bir bozkur
baþka bir kurtla çiftleþmez. Halk arasýnda birbirini çok seven çiftler için bozkurt benzetmesi yapýlýr. Bu tür çiftler ardý sýra ölürler
Anadolu’da bu türden ölümler için “dayanamadý yanýna gitti” denilir[9].
Kýrým Tatarlarý Kýpçak bölgesinde Kurt’a “Börü” ve Kýrsal kesimde ise “Kaþkýr” veya
“Kurt” denilmektedir. Kurta Kaþkýr (Kaþý kýr olan) denilmesi kurdun adýnýn telaffuz edilmek istenmemesindendir.
Kurt kutsal olup tekin olmayan diðer güçler gibi onun isminin telaffuzundan kaçýnýlýr. Aile fertleri içerisinde hanýmýn eþinin ismin
vermemesi inancýnda olduðu gibi. Kýrýmda Kurt ismi genellikle “Börü” kelimesi kullanýlarak karþýlanýr. Kýrým&rsq
halen köy, nehir ve mahalle ismi olarak Kurti adý vardýr. Tatar-Türk düþüncesine göre “Kara Oðuz nerede var ise, kurt da
orada vardýr”[10].
http://www.turkologi.de/
Joomla! ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 13 October, 2016, 01:05
www.tukologi.de/
Kurt ile ilgili inanç muhtevalý tespitler gündeme “don” kavramýný da getirmektedir. Halk sufizminde de tuttuðu
önemli yer itibariyle Kurt Donu’na girilebilmiþ olduðu fikri aðýrlýk kazanmaktadýr. Güvercin, Aslan, Geyik donuna
girilebildiðinin örneklerini biliyoruz. Kurt bazen canavar kelimesi ile karþýlanabilmektedir. Bu anlamda Kurt sýradan bir
hayvandýr. Kendisinden türetilmiþ olunan, yol gösteren, manevi güç yüklü, kut bulmuþ olan kurt boz olan ismi verilmesinden çeki
ve ondan bahsedilmesi gerekince Kýrkaþ-Kaþkýr gibi isimlerle tanýmlanan kurttur. Bu kurt sergilediði yaþam tarzý ile örnek
olmaktadýr. Donuna girilen kurt budur. Bunun payý ayrýlmaktadýr. Zira bu kurdan semavi boyutu vardýr. Bunun verebileceði
muhtemel zararlardan korunmak için de bir takým saçýlar yapýlmaktadýr. Mesela ona nezir adanmaktadýr.
Kamizmde “Angýr” diye bilinen kutsal bir kuþ vardýr. Bu kuþ öterken aðlar gibi sesler çýkarýr, bu kuþun eti yenilme
öldürülmesi halinde bir felaketin olacaðýna inanýlýr. Köpeðin, Börü – Kurt gibi ulumasýnda da baykuþ da olduðu gibi ölüm
inanýlýr. Köpeðin kurt gibi ulumasý gözüne kötü ruhlarýn kara iyelerin görünmesi sebebiyledir. Bütün köpeklerde bu türden iyeler
yoktur. Sadece anlýnda “Görmekçi” denilen iki benek bulunan köpekler bu iyeyi görebilir ve görünce de aðlarlar[11]
Anadolu’da baykuþun görünmesi ve köpeðin kurt gibi ulumasý ölüm haberi olarak bilinir. Onlarý uzaklaþtýrmak onlara yiye
verilir. Bu, kazayý savmak için yapýlmýþ bir sacýdýr.
“Türük Tengrisi”, “Türük Hakaný”, “Türük Buyruku” ve “Türk Budunu” bir
bütünü oluþturuyordu. Türkün Tanrýsý; Türke Budununu Türk Hakanýnýn Türk Buyruðu üzre yönetmek üzere kutsamýþtýr[12].
Türk kaðanlarý kendilerini, insanlarý idare etmek üzere Tanrý tarafýndan görevlendirilmiþ olarak kabul ve taktim etmiþ böylelikle d
hâkimiyetlerini ilahi bir menþe’e dayamamýþlardýr. Onlar Gök tarafýndan tahta çýkarýlýyordu. Onlara gök ve Yer tarafýnd
hayat veriliyordu. Kutsal deðil kutlu idiler. Tek Tanrý Ýnancýna dayanan ve Gök dini diye isimlendirilen din Gök Türklerin dini idi.
Bu dine Tengricilik de denilmektedir. Bu dinde Kaðanlarda Gök’de kut buluyorlardý[13]. Göksel bir varlýk olduðuna
inanýlan Kurt’da þüphesiz Tanrý deðildi, Göksel olmasý itibariyle Kut bulmuþ olacaðýndan sadece kutsaldý. Kut bulmuþ k
bayraðýna kutlu hayvan Kurt yakýþýrdý.
Erzurum ve çevresinde doðum yapacak hanýmý al basmamasý için yastýðýnýn altýna bir parça Kurt derisi konulur. Kadýný ve ço
koruyacaðýna inanýlan bu uygulamanýn derinliklerinde Ata Ruhu, Kurt Ata inancý olmalý[14].
Güney Doðu Anadolu’da kýrsal kesim ebelerin de mutlaka bir Kurt Kafatasý kemiði bulunur. Ebeler kýrk basan çocuklarý
bu kurt kafatasýný hamam tasý gibi kullanarak yýkarlarsa çocuklarýn þifa bulacaðýna inanýlýr[15].
Karaçay Türklerinde hamile kadýnlar yanlarýnda kurt diþi taþýrlar. Dünyaya gelmiþ erkek çocuðun beþiðinin dört yönüne kurt res
çizerler[16].
Kuzey Azerbaycanda loðusa kadýnýn yastýðýnýn altýna bebek erkek ise; kurdiþi, býçak,kurt aðzý, kartal gagasý, kemik konulur.
dopak, makas, iðne, sap, üsküf, ayna konulur[17].
Sarýkamýþ, Kars ve çevresi Türk aþiretlerinde erkek çocuðun büyüyünce cesur olmalarý için burun kanatlarý iðne ile delinip bura
kýlý geçirilir. Bu yörede çocuk beþikleri için yapýlan koruyucu büyülerin içerisinde Kurttýrnaðýnýn da konulduðu olur.
Salýncakta sallanmakta olan kýza çubukla vurulur ve aniden niþanlýsýnýn ismi sorulur. Kýzýn ismini söyleyeceði genç erkeðe he
gidilip müjde verilir ve kýz istetilir oðullarý olur ise kurt diþi ve kurt damaðý ile yýkanýlýr. Böyle çocuklarýn cesur olacaðýna inanýl
Moðollar’a yenilen Kumanlarýn bir kýsmýnýn Kafkasya çevresine ve Gürcistan’a iner, bir kýsmý da Bönek’e
inip Hýristiyan olurlar. Hýristiyan Kumanlarýn Þamanlýktan / Tengricilikten bir türlü ayrýlamadýklarý belirtildikten sonra “Bö
gece çadýrýndan çýkarak kurt gibi uludu Kurtlar buna cevap verdi. Buradan düþmaný yeneceðini anladý”[19]. Kaþkarlý
Mahmut’un verdiði bilgiye göre hamile kadýna “tilki mi yoksa kurt mu diye sorarlar. Tilki diye cevap verenin kýzý,
kurt diye cevap verenin ise oðlunun olacaðýna inanýlýr [20].
Bulgaristan Türklerinde Hýdýrellez de üzerinden atlanýlan ateþten alýnan közün üzeri örtülür. Sabahleyin külün üzerindeki þekille
verilir. Þekiller kurt izine benzer ise mutluluða yorumlanýr. Kurt gelecekteki baþarýlarýn simgesi olarak kabul edilir[21].
Bu tespitte yeniden doðuþun simgesi olan Hýdýrellez motifi koruyuculuðun simgesi olan od/ateþ/ocak ile ve gelecekten haber
veren yol göstericiliðin simgesi olan Kurt motifi ile birleþmiþtir.
Avar ve Kumuklarda da köpeðin kurt gibi ulumasý ölüm haberi olarak algýlanýr [22]. Kýrým’da köpeðin kurt gibi ulumasýn
uðursuz iþareti olduðu inancý çok yaygýndýr. Kötü bir haberin geleceðine yorumlanýr. Yol gösterici geleceðin iyi haberinin müjde
olarak bilinen kurdun uluma þeklinin köpek tarafýndan taklit edilmesi halinde uðursuzluða yorumlanýþý anlamlý olmalý.
Kafkasya’da Kumuk ve Nogaylar arasýnda köpeðin kurt gibi ulumasý, onun gözüne bazý kara iyelerin görünmüþ olmasý þ
izah edilmektedir.
Tatar Türklerinde insan ismi olarak Kurtnezir’in olmasý Kurt Nezir, kurda adak, veya kurdun adaðý demektir. Nitekim
Muhammed Nezir, Muhammade adak kurban, veya Muhammed Adaðý kurbaný demek olmaktadýr. Kurdun kutsal olduðu
http://www.turkologi.de/
Joomla! ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 13 October, 2016, 01:05
www.tukologi.de/
dönemdeki bir ifade biçimi Ýslamiyet’te içeriðini yitirmeden sürmüþtür. Yine Kýrým Türklerinde Seyit Börü, Seyit Kuvtov ve
Seyidov gibi insan isimleri vardýr. “Seyit” bilindiði gibi Hz. Muhammedin soyundan gelenlere verilen bir isimdir.
Don deðiþtirme itibariyle kurt bahsine tekrar dönülecek olursa, Cebe kelimesi metinlerde, miðfer bazen de Cübbe karþýlýðý olara
kullanýlmaktadýr. Kurt’un baþta, miðfer’de veya sýrtta, kaftanda oluþu onun genel anlamda “don”
karþýlýðýnda kullanýlmasýndan kaynaklanmaktadýr. Þahýs böyle bir dona bürünmüþ olmaktadýr. Kurtcebe, Kurtdonlu demek olm
Kurtcebe ismini, insan ve aile adý olarak tanýyoruz[23].
Karaim Türklerinde köklü bir kurt kültü vardýr. Karaimlerde Kurttan türemiþ olma inancý çok yaygýndýr. Karaimlerde sýk tekrarlan
söze göre “Temelimiz kurttan olmuþtur”[24].
Kurtlu insan ismi de Karaylarda ve Tatarlarda çok yaygýndýr. Zikir kurt, Kurt Nezir gibi isimlere rastlanýlabilmektedir.
“Allahým bizi kurttan baðýþla” þeklinde diye baþlayan dua örnekleri vardýr. Afganistan Hazara Türklerinde Muhamm
Nezir diye insan ismi vardýr. Dede Korkut Destaný’nda “...Kara baþým kurban olsun kurdum
sana...”[25]bir zikir midir?
779 senesinde Yablakar ailesinden Börü /Böðü Kaðan’ý öldürerek Tun Baga Tarkan tahta geçmiþtir. Göktürk- Uygur döne
tarihinde çok sayýda içerinde Kurt veya Börü geçen insan ismi vardýr. Börü sýradan insan ismi olmayýp soylulara mahsusdur.
Kurt, Türk Onamastiði’ne de doðal olarak yansýmýþtýr. Yörüklerde “Kurt Cemaati” isimli bir cemaat var
olmuþtur[26]. Kurdun toponomiye yansýdýðýný dað, ova, kasaba, kaya isimlerinde sýkça görebiliyoruz.
Baðlamak, baðlanmýþ olmak, baðý bozmak halk inançlarýnda yeni evli çiftler için iliþkide baþarýsýz olmalarýný saðlamak için yap
büyüdür. Bu büyüden korunmak ve gerektiðinde kurtulabilmek için bir takým inançlar taþýnýr ve uygulamalar yapýlýr. Biz bu koru
kurtulma tatbikatlarýndan kurt ile ilgili olanlar üzerinde duracaðýz. Zira Kurt Ata ve Kurt ana inançlarý doðurmak ve doðurtmak
fiilleri ile ilgilidirler.
Hakkâri’den yapýp yayýnladýðýmýz bir tespit de çocuk yaþta erginlik yaþýnda ve yaþlýlýkta kýz ve hanýmlarýn kemer tok
Erginlik yaþýndan sonra genç kýzlar tokasýnda kurt kabartmasý olan gümüþ kemer takarlar. Bu kemerler çoluk çocuða karýþýldý
yeni genç kýzlara býrakýlýr[27] Bu tespit bir çocuk yaþta ve yaþlýlýkta yani doðurganlýk yaþýndan evvel ve sonra kurttan üreme
korumasýnýn olmadýðýmý düþündürmeli.
Maraþ, Adýyaman ve Kayseri’de kurt kaný ile sigara kâðýdýna özel týlsým yapýlýp oðlanýn kapýsýnýn eþiðinin altýna göm
þahýs arkasýna bakmadan oradan uzaklaþýr ise, damadýn ay dört defa oluncaya kadar eþi ile birleþemeyeceðine inanýlýr[28].
Hakkâri’nin bazý yörelerinde baðlý çiftlerin baðlarýný bozmak için gelin ve damat parmaklarýný kurt kanýna bularlar ve ka
parmaklarýný çaprazlaþtýrarak çarpý iþareti gibi yaparlar[29]. Orta ve baþparmakla yapýlan bu çapraz iþaret çocuklar arasýnda k
olarak bilinir. Ayný iþareti kollarýn baðlanmasý þeklinde yapýlýnca yapanýn kýsmetinin kesileceðine inanýlýr.
Baðlý gelin ve damadýn baðlarýnýn bozulmasý için de uygulanýlan bir takým yöntemler vardýr. Güneydoðu Anadolu Türkmenleri
yöresinde baðýn bozulmasý için çiftler kurt postu üzerinde birleþtirilirler. Toros Türkmenlerinde bu arada Alanya ve
Antalya’da henüz vurulmuþ kurdun soðumamýþ kaný ile baðlý çiftlerin cinsel organlarý yakýnýlýr[30].
Ergenekon efsanesindeki Türk genci ile birleþen diþi kurt Emel Esin’e göre semboliktir. Bu diþi kurt Bozkurt donuna/kýlýðý
girmiþ düþmandan kendisini ve yaralý Türk gencini korumuþ bir Türk kýzý kadýn kam olabilir[31].Kurt veya Bozkurt donuna gireb
olma konusu üzerinde ayrýca duracaðýz.
Umay gibi, ananýn da (kurdun) çocuðu korumak rolü olduðu düþünülür ise çocuðu kurtaran kadýn kamýn diþi bozkurt gibi tasavv
akla gelebilir[32].
Gök Tengri Yaradýlýþ Efsanesinde erbah kurt, yerini diþi kurda býrakýr. Efsaneye göre, düþmanla yapýlan savaþta sað kalan bir
çocuðu bilindiði gibi kurtaran diþi kurttur[33].
Kurt Baba isimli Anadolu’da yatýrlarýn olduðu bilinmektedir. Geyik Baba yatýrlarýndaki ulu zatlarýn Geyik donuna giriþleri
ile ilgili efsanelerin varlýðý bilinmektedir. Bilindiði gibi Babalar adeta geçmiþlerin Kamlarýdýr. Konya’da ki Kurt Baba,
Kastomunu’daki Kurt Þeyh, Konya Tavþanlý’daki Kurt Dede’nin Kurt ismini almýþ olmalarý incelenebilir.
Halk Efsanelerinde þekil deðiþtirme cezalandýrma, Beddua sonucu oluþma, keramet gösterme, utanma duygusunu yerme gibi
durumlar sonucu oluþur. Þekil deðiþtirme, taþa dönüþtürme gibi süreklilik arz eder. Keramet sahibinin kendisini baþka bir þekle
sokabilmesi halk inançlarýn da don deðiþtirme olarak bilinir. Don deðiþen kutlu kiþi, gireceði donu kendisi seçer. Bu arada hayvan
donuna da girebilir. Muhakkak ki seçilen donun ve deðiþik donlarý seçmiþ olmanýn da sistem içerisinde yeri vardýr[34].
Diþinden, kýlýndan, týrnaðýndan, yaðýndan, pöstekisinden, kanýndan, kafatasýndan korunmak ve kurtulmak için yararlanýlan ku
seccadelerinden mezarýnýn topraðýndan Çýnarýnýn yapraðýndan yararlanýlan adeta bir ulu baba, ulu dededir. Bu görünümü ile
atadýr. Türklerdeki Baba Kültü ile Kurt Ata Kültü uyuþmaktadýr.
http://www.turkologi.de/
Joomla! ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 13 October, 2016, 01:05
www.tukologi.de/
Güney Türkistan’da; Börü Han, Börü Nisa, Börü Nisan, Börücan gibi kýz isimleri ve Börü, Börübey, Börcübek, Cinborü gib
isimleri kullanýlmaktadýr. Bu bölgenin Türkleri yaþamayan çocuklarýný esnetilmiþ Kurt derisinin aðýz kýsmýndan geçirmektedir.
yaþayan çocuða Börü ismi verilmektedir[35].
Türk Dünyasýnýn birçok yerinde çocuðu yaþamayan anne çocuðunu bir yatýra satar. Böylece çocuðun yatýrýn korumasý altýna
Bu tür çocuklara ya yatýrýn ismi verilir veya cinsiyetine göre Satý veya Satýlmýþ adý konulur. Bu çocuk hayatýnýn dönüm noktala
türbeyi ziyaret eder.
Güneydoðu Anadolu Hakkâri aðýrlýklý Pinyaniþ aþiretinde kurt silahla vurularak öldürülmez. Bunu yapan þahýs aþaðýlanýr. Kurd
hale getirilmesi için özel sürek av yöntemleri vardýr. Bu kurda saygýlý bir uygulama biçimidir.
Saim Sakaoðlu yaptýðý konu ile ilgili çalýþmada da Borak aþiretinde kurdun uðuruna inanýldýðýný kurt baþýna kutsiyet izafe edil
Pervaride kurda atýlan tüfeðin patlamayacaðýna inanýldýðýný, belirtmektedir[36].
Güney Azerbaycan’da yaþayan Kaþgay Türklerinde Kurt’a küfredilmez. Kurdun evcil olmayan hayvanlar arasýnda
itibarlý bir yeri vardýr[37].
Anadolu Azerbaycan ve bir kýsým Kafkasya coðrafyasýný da kapsayan Dede Korkut Destaný’nda yukarýda da belirtildiði
gibi “...sudan kiçdi bu kez bir kurda tuþ oldu. Kurt yüzü mübarek dür”[38] ifadesini biliyoruz. Kurt yüzü mübarek
bilinmiþtir.
Stalin’in Karaçaylarý Kafkasya’dan sürmeden evvel 1940 lardan önce davasý mahkemeye akseden Karaçay
Türkleri yemin ederlerken ellerini kurt kiriþine basarlardý. Üzerine yemin edilen nesne yalan söylenilmesi halinde yalan söyleyeni
çarpan, çarpma gücünün olduðuna inanýlan þeydir. Kutsaldýr. Mukaddes olarak kabul edilir.
Karaçaylar 1940 yýlýndan sürgüne gönderilinceye kadar yetiþkin insanlarýn ahþap karyolarýnýn yan taraflarýna oyarak kurt resm
yaparlardý[39] Kurdun birçok bayrak, flama, kokartta yer almýþ olmasý ayný inancýn bir ürünüdür. Nakþedilmiþ kurt motifinin
koruyuculuðu inancýnýn bir sonucudur. Bu koruma bazen yol gösterme þeklinde de olabilmektedir.
Iðdýr Soykýrým Anýt ve Müzesi’nin rölyefleri arasýnda asker, kurt, kartal ve at motifi yer almýþtýr[40] Bunlardan her dördü
koruyucu, kurtarýcý, yol göstericiliðin Türk tefekküründeki simgeleridir.
Bozkurt ve Türeyiþ Destanlarýnda olduðu gibi Cengiz Han Destanýnda da Kurttan türeyiþ vardýr. Bahattin Öðel Doðu Sibirya ilke
kavimlerinin de atalarýnýn kurt olduðuna inandýklarýný belirtmektedir[41].
Kurt motivinin Türk Dünyasý’nýn muhtelif kesimleri ve Kýzýl Derili efsanelerinde yer aldýðýný Etrüsler’den bahisle
yapýlan karþýlaþtýrmalý çalýþmalar da olmuþtur[42]. Ancak biz yazýmýzýn kapsamýný fazla geniþletmek istememekteyiz.
Biz 2000 yýlýnda katýldýðýmýz Koþ-Aðaç, El –Oyun Kültür Þenliklerinde Kurt Baþlý filamanlara þahit olduk. Bölge kazýlar
arkeolojik buluntular Daðlýk Altay Müzesine konulmuþtu[43].
Kafkasya Türkmenlerinde 16-30 Ocak tarihleri arasýnda günlere “Kurt Günleri” denir[44]. Gagauz Türklerinde her
yýl kýþ aylarýnda “Canavar / Kurt Yortusu” yapýlýr. Baþalma (Beþleme) Mikail Çakýr Etnoðrafya Müzesi’nde
yortularý anlatan dokümanlar vardýr[45].
Nazar, kem gözden korunmak Türk halk inançlarýnda önemli bir yer tutar. Nazar muhakkak bizzat görülerek yapýlmaz. Giyaben d
nazar deðebilir. Sadece canlý ve cansýz mala deðil insanlara bilhassa çocuk ve kadýnlar nazar olabilirler. Nazara uðrayan mal
mülk zarar görünebilirken, insanlar hastalanýp ölebilirler. Nazar için yarý ölümdür, denildiði olur. Nazar‘dan korunmak için
bostanlara kurt kafasý dikilir.
S.Sakaoðlu’nun Sýtký Aras’dan derlediði bir bilgiye göre, uðuruna ve yararýna inanýlan “Kurt Yaðmuru&rdq
bulutsuz ve güneþli havada yaðar. Bu esnada kurdun doðurmakta olduðuna inanýlýr[46]. Bu tespiti biz diðer kaynaklarla teyit etti
Afyon – Bolvadin’de yaþayan Karabaðlý Karapapah Türkleri Nevruz ( Yenigün) de tarlaya “Kurt
Kafasý” dikip bereketi cezbetmek için Onun etrafýnda dönerler[47].Kurt kafasýnýn koruyuculuðuna da inanýlýr. Bu
uygulamada Artova-Tokat’da vardýr.
Kumuk Türklerinde Börü Gözü (Kurt Gözü)nün nazara karþý koruyucu etkisi olduðuna inanýlýr. Aile fertleri arasýnda ihtilaf çýkmý
geçimsizliði gidermek için, ihtilaflýlarýn arasýndan geçilir. Böylece dargýn çiftlerin barýþtýrýlacaðýna inanýlýr. Bu uygulama bizza
ise, temsilen de yapýlýp Küsler barýþtýrýlýr[48].
K.Afganistan Türklerinde Kurt Diþi çocuklarýn nazardan korunmalarý izin kullanýrken, Türkmenler çocuðun kalpaðýna, Özbekler
Kelepoþ’una ve omuzuna kurt diþi takarlar. Kurt diþi Türkiye Türklerinde de nazar boncuðu olarak kullanýlýr ve mavi
boncukla birlikte kýzlarýn saçýna örüklerinin içine erkek çocuklarýn omuzuna, yakasýna ve beþiðine takýlýr[49].
http://www.turkologi.de/
Joomla! ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 13 October, 2016, 01:05
www.tukologi.de/
Türkiye’de muhtelif vesilelerle belirtildiði gibi, bebeði yaþamayan kadýnlara ve çocuklara yapýlacak koruyucu
uygulamalarda “ kurttan yararlanma ile ilgili inançlar da vardýr. Bu arada nazarlýða kurt diþi ve kurttýrnaðý takýlýr. Bebek k
derisinin aðzýndan geçirilir. Cesur olmasý istenilen erkek çocuðun burun kanadý delinerek buradan veya kulak memesi deliðinde
kurt kýlý geçirilir. Kýrk döneminde çocuklar kurutulmuþ kurban gözü ile olduðu gibi, kurt gözü ile de banyo yaptýrýldýðý olur. Ýçer
kurt postu, kurt týrnaðý olan nazarlýklar beþik veya salýncaða takýlýr[50].
Güney Türkistan’da durmayan (yaþamayan) erkek çocuklar için özel yapýlmýþ kurtaðzýndan çocuðun büyükbabasý veya
çocuðu geçirir. Anadolu’da ise kurdun çeþitli fonksiyonlarýna Türk Dünyasýnýn diðer kesimlerinde olduðu gibi, inanýlýr[51
Özbekistan’da bebeði nazardan korumak için onun baþýna nazarlýk olarak Kurt Kemiði, Kurt diþi, acý ýsýrýk (üzerlik) Sar
iðne konulur, muska yapýlýr[52].
Anadolu’da Ballayan Türkmen aþiretinde kötü kiþinin nazarýndan korunmak için okunarak aðzý baðlanýnca, iki muska yap
Bunlardan birisi ulu bir aðacýn altýna diðeri eþiðin altýna gömülür[53]. Buradan hareketle korumada aðýz baðlama bahsine geçec
Ege ve Akdeniz bölgesinde; Bozkurt’un diþini cebinde taþýyan kimseye nazarýn deðmeyeceði ve bu kimsenin uykusunda
sayýklamayacaðý inancý vardýr. Bozkurt’un kurtulmuþ gözü toz haline getirilerek sürme gibi göze çekilirse, o gözün iyi gö
hiç aðrýmayacaðýna inanýlýr. Bu yörede gece kurtlardan bahsedilmez, aksi halde bir kýl koparýlýr veya ateþe çivi atýlýr[54]. Bu t
yanýlmýyorsak Bozkurt’un ak iye, diðer kurtlarýn kara iye görünümü var. Her iki kurtta da halk inancýna göre bir kuvve tes
yapýlmýþtýr. Ancak fonksiyonlarý farklýdýr. Boz olmayan kurdun muhtemel zararýndan korunmak için demir ve ateþ kültleri devre
girmiþtir. Anadolu’da yýlan, cin gibi varlýklarýn isminin gece geçmemesine özen gösterilir.
Bolvadin – Karabað Türkmenlerinde aðýllarý nazardan korumak için kapýnýn önüne bir sýrýk dikilir ve üzerine kurt baþý ta
Azerbaycan’da su býçakla baðlanýr. Kurtaðzý Türk dünyasýnýn birçok yerinde keza býçakla baðlanýr. Anadolu’da
istenilince ailesinin ve imtahana girince öðretmenlerin aðzý iðne ile baðlanýlýr. Ayrýca yol baðlamak, kapý baðlamak ile ilgili inan
vardýr.
Anadolu’daki “kurtaðzý baðlamasý” uygulamasý Bayýr –Bucak Türkmenlerinde de vardýr. Evcil bir
hayvan daðda, merada kalýp köyüne dönmemiþ ise, o hayvana kurdun zarar vermemesi için merasim ve dualarý yapýlarak kurdu
aðzý baðlanýr. Beklenilen hayvan çiftliðe dönünce, açlýktan ölmemesi için kurdun aðzý açýlýr. Bu uygulama Güney ve Kuzey Az
Türklerinde de vardýr[56].
Karaçay Türklerinde de kurtaðzý baðlamak vardýr. Bunun için býçak kýnýndan çýkarýlýr ters çevrilir, býçak ve kýný ilgili duasý ok
baðlanýr. Hayvanlar otlaktan salimen dönünce, kurt açlýktan ölmesin diye ilgili dua okunarak býçak ve kýný açýlýr. Buna kurdun
açýlmasý denir. Bu uygulama da “býçak” ve “baðlama –baðlanma” temalarýnýn yaný sýra hal
inançlarýndaki merhamet motifi de yer almaktadýr. Kurdun avlanmasý onun meþru yoldan rýzkýný aramasýdýr. O’na man
olunmamalýdýr.
Kuzey Kafkasya’da Tabasaranlar’da köyden birinin ineði itse(kaybolsa)Molla kurdun aðzýný baðlar. Kurtaðzý
baðlamak Karapapak, Kýrmanç ve Kumanlarda da vardýr[57].
Koyun Abdal’ýn baðlarda koyun sürüsünün otlattýðý koyunlarýn meyvelere hiç dokunmadan sadece otlarý yediði koyunlar
baðlara zarar vermeyeceðini koyun abdal’ýn garanti ettiði anlatýlýr. Koyunlar halisane otlatýlýr ise sadece rýzýklarýný
yiyebilecekleri inancý ulu zatlarla ilgili anlatýmlarda çok sýk rastlanýlýr[58].
Azerbaycan’ýn Kazak bölgesindeki bir inanca göre hiçbir diþi kurt erkek yavrusu ve erkek kurt da diþi yavrusu ile çiftleþme
Kurtlarýn yakýn çevrelerindeki hayvanlarýný parçalamasý ilginçtir. Karýnlarýný doyurabilmek için baþka muhitlerden hayvan bulu
Enver Börüsoy’un bir araþtýrmasýna göre; Kurt saldýracaðý kimsenin dikkatini çeker, saldýracaðýný duyurur. Aniden ve a
saldýrmaz. Her kurdun saldýracaðý kendi sürüsü vardýr. Birbirlerinin sürülerine saldýrmazlar. Azerbaycan’ýn Kazak bölge
çobanlar bakmakta olduklarý sürülerin sahiplerinden “Kurt payý” alýrlar. Kurt payý kurtlarýn hakký olarak bilinen bir
miktar ettir. Çobanlar 10-15 kilo kadar eti yemeleri için kurtlara ayýrýr ve onlarýn rahat yiyebilecekleri yerlere koyarlar. Kurdun
payýnýn ayrýlmasý anlaþýlan zahiri mahiyetinin yaný sýra Batýni boyutu ile nasiplerinin paylaþýlmasý olayýdýr. Kurdun da rýzký
gelmelidir. Onun da beslenme hakký vardýr. Anadolu’da ekin topraða atýlýrken “kurdun ve kuþan payý”
ilaveten topraða serpitilir. Nevruz uygulamalarýnda ambar temizlemede kurdun – kuþun payý Anadolu ve Güney
Azerbaycan da çok gözetilir.
Türk Dünyasý’nýn hemen hemen her yerinde görülen “Kurt Aðzý Baðlama” uygulamasýnýn derinliklerinde h
–haram ve rýzk-nasip inancý vardýr. Kurdun aðzý baðlanýlarak ölüme terk edilmesi amaçlanmaz. Kurda adeta yememesi
gereken evcil hayvan için iþaret verilmiþ olunur. Evcil hayvan yerine dönünce kurdun aðzý açýlýr. Kurdun aðzý çok kere býçakla
Baðlanmak Türk halk inançlarýnda bir kodtur. Baðlanmak ve açýlmak býçak –demirle yapýlar. Demir de Türk halk inançlar
bir külttür. Baðlanma ve açýlmanýn dua eþliðinde yapýlmýþ olmasý, yapýlan uygulamanýn Ýslamileþmiþ oluþundadýr. Uygulama
hocanýn yer almýþ olmasý kam’ýn rolünü üstlenmiþ oluþu ile izah edilebilir. Bazý uygulamalarda bu esnada yakýlmýþ ate
http://www.turkologi.de/
Joomla! ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 13 October, 2016, 01:05
www.tukologi.de/
sönmediðine bakýlmasý, sönmüþ olmasý halinde kurdun hayvaný yemesi þeklinde algýlanmasý, kurdun hayvaný yemeyeceðinin
olarak kabul edilir. Bize göre bu Türklerde adalet kavramýnýn antolojik temelinin varlýðýný da gösterir. Tengride kurt, kut bulmuþ
bunun da bir nizamý vardý[60]
Kurtaðzýnýn baðlanýlmasý gibi kurdun içerdiði manevi kuvvetten istifade ile insanlarýn aðzý, dili, gönlü baðlanabilir. Bunun için k
kullanýlýr. Ýnanca göre kurt yaðý insanlarýn sevimli görünmelerini önler ve þirin konuþmalarýna mani olur.
Düþmanlýk yapýlmak istenilen kimsenin aðzýný, dilini, kapýsýný baðlamak için, o kiþinin kapýsýna kurt yaðý sürülür. Böyle kapýl
Kapý” denilir[61].
Nahçývan’da Kurt’a kutsiyet atfedilir. Kurt’un tekin olmadýðýna inanýlýr. Kurt yaðý sürülmüþ bir ailenin aile
arasýnda tatsýzlýk çýkacaðýna inanýlýr ve “ Kurt Yaðý ile ocak yýkýlýr” denilir[62].
Azerbaycan Türklerinde iki insan arasýnda ihtilaf çýkmasý isteniyor ise, bunlarýn arasýný açmak için birisinin üzerine “kurt
Yaðý” sürülmesinin gerektiðine inanýlýr[63].
Sonuç
Kurt Eski Türk Ýnanç Sisteminde Tengriden kut bulmuþ bir canlý olup, Tanrý deðil ancak semavi bir varlýk dýr. Fiziki ve cinsel
özellikleri de bulunan bu varlýk boz, kýr renkli ve çok kere diþi sýradan bir kurt olmaktan ziyade kurt donuna giren bir ata
ruhudur. Bozkurt olarak mitolojide yer alan bu varlýk Ata ruhu, Kam kültünün bütün özelliklerine sahip. Kendisine sevgi ve saygý
duyularak yardýmýnýn alýnabilmesine çalýþýlan ve kendisinden korkulup çekinilerek zararýndan korunmak istenilen bir varlýktýr.
Boz kurt’un hayatýn her safhasýnda fonksiyonunun olduðuna inanýlmaktadýr. Ýnsanlar dünyaya gelmeden, geldikten
sonra, isim almalarýnda evliliklerinin muhtelif dönemlerinde, bereket edinme, savaþ kazanma gibi mücadelelerinde, görünmeyen
güçlere karþý savaþlarýnda hastalýklarýnda, gelecekten haber almalarýnda kurtun fonksiyonuna inanmaktadýr. Kurt yaþam biçim
çevre ile iliþkileri itibariyle Türk halk inançlarýnda örnek alýnabilmektedir.
Kurdun; kaný, yaðý, kýlý, postu, diþi, týrnaðý, kemiði, kafatasý, izi korunma ve kurtulma da halk inançlarýnda yerini bulduðu, bir k
oluþtuðu söylenebilir. Halk inanç kültüründe bu derece derin iz taþýyan Bozkurt son yüzyýl da doðal olarak tekrar resmi devlet arm
gibi üst kültür kurumlarýna da yansýmýþtýr.
http://www.turkologi.de/
Joomla! ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 13 October, 2016, 01:05