Bu PDF dosyasını indir - DergiPark

ISSN : 1302-7050
Namık Kemal Üniversitesi
Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi
Journal of Tekirdag Agricultural Faculty
An International Journal of all Subjects of Agriculture
Cilt / Volume: 10
Sayı / Number: 1
Yıl / Year: 2013
Sahibi / Owner
Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Adına
On Behalf of Namık Kemal University Agricultural Faculty
Prof.Dr. Ahmet İSTANBULLUOĞLU
Dekan / Dean
Editörler Kurulu / Editorial Board
Başkan / Editor in Chief
Prof.Dr. Selçuk ALBUT
Ziraat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü
Department Biosystem Engineering, Agricultural Faculty
[email protected]
Üyeler / Members
Prof.Dr. M. İhsan SOYSAL
Prof.Dr. Bülent EKER
Prof.Dr. Servet VARIŞ
Prof.Dr. Aslı KORKUT
Prof.Dr. Temel GENÇTAN
Prof.Dr. Müjgan KIVAN
Prof.Dr. Şefik KURULTAY
Prof.Dr. Aydın ADİLOĞLU
Prof.Dr. Fatih KONUKCU
Prof.Dr. Sezen ARAT
Doç.Dr. Ömer AZABAĞAOĞLU
Yrd.Doç.Dr. Devrim OSKAY
Yrd.Doç.Dr. Harun HURMA
Yrd.Doç.Dr. M. Recai DURGUT
Zootekni / Animal Science
Biyosistem Mühendisliği / Biosystem Engineering
Bahçe Bitkileri / Horticulture
Peyzaj Mimarlığı / Landscape Architecture
Tarla Bitkileri / Field Crops
Bitki Koruma / Plant Protection
Gıda Mühendisliği / Food Engineering
Toprak Bilimi ve Bitki Besleme / Soil Science and Plant Nutrition
Biyosistem Mühendisliği / Biosystem Engineering
Tarımsal Biyoteknoloji / Agricultural Biotechnology
Tarım Ekonomisi / Agricultural Economics
Tarımsal Biyoteknoloji / Agricultural Biotechnology
Tarım Ekonomisi / Agricultural Economics
Biyosistem Mühendisliği / Biosystem Engineering
İndeksler / Indexing and abstracting
CABI tarafından full-text olarak indekslenmektedir/ Included in CABI
DOAJ tarafından full-text olarak indekslenmektedir / Included in
DOAJ
EBSCO tarafından full-text olarak indekslenmektedir / Included in
EBSCO
FAO AGRIS Veri Tabanında İndekslenmektedir / Indexed by FAO
AGRIS Database
INDEX COPERNICUS tarafından full-text olarak indekslenmektedir /
Included in INDEX COPERNICUS
TUBİTAK-ULAKBİM Tarım, Veteriner ve Biyoloji Bilimleri Veri
Tabanı (TVBBVT) Tarafından taranmaktadır / Indexed by TUBİTAKULAKBİM Agriculture, Veterinary and Biological Sciences Database
Yazışma Adresi / Corresponding Address
Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi NKÜ Ziraat Fakültesi 59030 TEKİRDAĞ
E-mail: [email protected]
Web adresi: http://jotaf.nku.edu.tr
Tel: +90 282 250 20 07
ISSN: 1302–7050
Danışmanlar Kurulu /Advisory Board
Bahçe Bitkileri / Horticulture
Prof.Dr. Kazım ABAK
Prof.Dr. Y.Sabit AĞAOĞLU
Prof.Dr. Jim HANCOCK
Prof.Dr. Mustafa PEKMEZCİ
Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Adana
Ankara Üniv. Ziraat Fak. Ankara
Michigan State Univ. USA
Akdeniz Üniv. Ziraat Fak. Antalya
Bitki Koruma / Plant Protection
Prof.Dr. Mithat DOĞANLAR
Prof.Dr. Timur DÖKEN
Prof.Dr. Ivanka LECHAVA
Dr. Emil POCSAI
Mustafa Kemal Üniv. Ziraat Fak. Hatay
Adnan Menderes Üniv. Ziraat Fak. Aydın
Agricultural Univ. Plovdiv-Bulgaria
Plant Protection Soil Cons. Service Velence-Hungary
Gıda Mühendisliği / Food Engineering
Prof.Dr. Yaşar HIŞIL
Prof.Dr. Fevzi KELEŞ
Prof.Dr. Atilla YETİŞEMİYEN
Prof.Dr. Zhelyazko SIMOV
Ege Üniv. Mühendislik Fak. İzmir
Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Erzurum
Ankara Üniv. Ziraat Fak. Ankara
University of Food Technologies Bulgaria
Tarımsal Biyoteknoloji / Agricultural Biotechnology
Prof.Dr. Hakan TURHAN
Prof.Dr. Khalid Mahmood KHAWAR
Prof.Dr. Mehmet KURAN
Doç.Dr. Tuğrul GİRAY
Doç.Dr. Kemal KARABAĞ
Doç.Dr. Mehmet Ali KAYIŞ
Çanakkale Onsekiz Mart Üniv. Ziraat Fak. Çanakkale
Ankara Üniv. Ziraat Fak. Ankara
Ondokuz Mayıs Üniv. Ziraat Fak. Samsun
University of Puerto Rico. USA
Akdeniz Üniv. Ziraat Fak. Antalya
Selçuk Üniv. Ziraat Fak. Konya
Tarla Bitkileri / Field Crops
Prof.Dr. Esvet AÇIKGÖZ
Prof.Dr. Özer KOLSARICI
Dr. Nurettin TAHSİN
Prof.Dr. Murat ÖZGEN
Doç. Dr. Christina YANCHEVA
Uludağ Üniv.Ziraat Fak. Bursa
Ankara Üniv. Ziraat Fak. Ankara
Agric. Univ. Plovdiv Bulgaria
Ankara Üniv. Ziraat Fak. Ankara
Agric. Univ. Plovdiv Bulgaria
Tarım Ekonomisi / Agricultural Economics
Prof.Dr. Faruk EMEKSİZ
Prof.Dr. Hasan VURAL
Prof.Dr. Gamze SANER
Dr. Alberto POMBO
Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Adana
Uludağ Üniv. Ziraat Fak. Bursa
Ege Üniv. Ziraat Fak. İzmir
El Colegio de la Frontera Norte, Meksika
Tarım Makineleri / Agricultural Machinery
Prof.Dr. Thefanis GEMTOS
Prof.Dr. Simon BLACKMORE
Prof.Dr. Hamdi BİLGEN
Prof.Dr. Ali İhsan ACAR
Aristotle Univ. Greece
The Royal Vet.&Agr. Univ. Denmark
Ege Üniv. Ziraat Fak. İzmir
Ankara Üniv. Ziraat Fak. Ankara
Tarımsal Yapılar ve Sulama / Farm Structures and Irrigation
Prof.Dr. Ömer ANAPALI
Prof.Dr. Christos BABAJIMOPOULOS
Dr. Arie NADLER
Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Erzurum
Aristotle Univ. Greece
Ministry Agr. ARO Israel
Toprak / Soil Science
Prof.Dr. Sait GEZGİN
Prof.Dr. Selim KAPUR
Prof.Dr. Metin TURAN
Doç. Dr. Pasguale STEDUTO
Selçuk Üniv. Ziraat Fak. Konya
Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Adana
Atatürk Üniv.Ziraat Fak. Erzurum
FAO Water Division Italy
Zootekni / Animal Science
Prof.Dr. Andreas GEORGOIDUS
Prof.Dr. Ignacy MISZTAL
Prof.Dr. Kristaq KUME
Dr. Brian KINGHORN
Prof.Dr. Ivan STANKOV
Prof.Dr. Nihat ÖZEN
Prof.Dr. Jozsef RATKY
Prof.Dr. Naci TÜZEMEN
Aristotle Univ. Greece
Breeding and Genetics University of Georgia USA
Center for Agricultural Technology Transfer Albania
The Ins. of Genetics and Bioinf. Univ. of New England Australia
Trakia Univ. Dept. Of Animal Sci. Bulgaria
Akdeniz Üniv. Ziraat Fak. Antalya
Res. Ins. Animal Breed. and Nut. Hungary
Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Erzurum
Tekirdag Ziraat Fakültesi Dergisi / Journal of Tekirdag Agricultural Faculty 2013 10(1)
İ Ç İ N D E K İ L E R / C O N T E N T S
A. Gökkuş, A. Ö. Parlak, H. Baytekin, B.H. Hakyemez
Akdeniz Kuşağı Çalılı Meralarında Otsu Türlerin Mineral İçeriklerinin Değişimi Change of Mineral Composition of Herbaceous Species at the Mediterranean Shrublands ...........................................
1-10
K. Kaya, B. Akdemir, S. Dalmış
Çapa Traktörleri İçin Tork ve Çeki Kuvveti Ölçüm Düzeneğinin Geliştirilmesi
Development A Pulling Force and Torque Measurement Apparatus For Hoeing Tractors ..............................................
11-20
A. O. Avcıoğlu, A. Çolak, U. Türker
Türkiye’nin Tavuk Atıklarından Biyogaz Potansiyeli
Turkey's Chicken Waste Biogas Potential.........................................................................................................................
21-28
Ş. Hepcan, Ç. C. Hepcan, A. Koçman, M. B. Özkan, Ö. E. Can
Yaban Hayatı Koruma Bağlamında Karakulak (Caracal Caracal) İçin İzmir İli Örneğinde Habitat Ağları Oluşturulması Üzerine Bir Araştırma
Identifying Potential Habitat Networks; The Case of Caracal in Izmir Province, Turkey ..................................................
29-39
T. Sezenler, D. Soysal, M. Yildirir, M. A. Yüksel, A. Ceyhan, Y. Yaman, İ. Erdoğan, O. Karadağ
Karacabey Merinos Koyunların Kuzu Verimi Ve Kuzularda Büyüme Performansı Üzerine Bazı Çevre Faktörlerinin Etkisi
Influence of Some Environmental Factors on Litter Size and Lamb Growth Performance in Karacabey Merino Sheep
40-47
H. Akat, M. E. Özzambak
Örtü Altı Tuzlu Koşullarda Yetiştirilen Limonium Sinuatum Bitkisinde Kalsiyum Uygulamalarının Stres Parametreleri Üzerine Etkileri
The Effects of Ca Application on Some Stress Parameters of Limonium sinuatum Under Salinity Conditions in The
Greenhouse Growing .......................................................................................................................................................
48-58
B. Karakaya, T. Kiper
Edirne Kent Merkezindeki Bazı İlköğretim Okul Bahçelerinin Peyzaj Tasarım İlkeleri Açısından Mevcut Durumunun
Belirlenmesi
According to Landscape Design Principles Determination of Current Situations of Orchards of Some Elementary
School in Edirne City Center .............................................................................................................................................
59-71
Ç. Kandemir, N. Koşum, T. Taşkın, M. Kaymakçı, F. A. Olgun, E. Çakır
Menemen ve Ile De France X Akkaraman Melezi Koyunların Üreme Performansı Üzerinde Vücut Kondisyon Puanlamasının Etkisi
The Effect Of Body Condition Scores On Reproductive Traits For Menemen And Ile De France X Whitekaraman
Crossbred Ewes ................................................................................................................................................................
72-82
A. Sümer, S. Adiloğlu, O. Çetinkaya, A. Adiloğlu, A. Sungur, C. Akbulak
Karamenderes Havzası Topraklarında Bazı Ağır Metallerin (Cr, Ni, Pb) Kirliliğinin Araştırılması
An Investigation of Some Heavy Metals (Cr, Ni, Pb) Pollution of Karamenderes Basin Soils in Çanakkale ......................
83-89
A. Bostan, S. Gün
Türkiye’de Genetiği Değiştirilmiş Gıda ve Yem Konusunda Mevzuat Uygulamaları ve Denetimler
The Implementation of the Legislation and Inspections on Genetically Modified Food and Feed in Turkey ..................
90-98
M. E. Yazgan, P. A. Khabbazı
Green Cities
Yeşil Kentler .....................................................................................................................................................................
99-104
A. Çay, E. Aykaş
Domates Üretiminde Farklı Fide Yatağı Hazırlığı Yöntemleri ve Örtü Bitkisi Uygulamasının Verim ve Hasat Sonrası
Kalite Parametrelerine Etkileri
Effects of Different Seedling-bad Preparations and Cover Crop Application on Yield and Post-Harvest Quality
Parameters in Tomato Production ...................................................................................................................................
104-114
Tekirdağ)Ziraat)Fakültesi)Dergisi)
Journal)of)Tekirdag)Agricultural)Faculty)
Gökkuş)ve)ark.,))2013)10)(1))
!
Akdeniz(Kuşağı(Çalılı(Meralarında(Otsu(Türlerin(Mineral(İçeriklerinin(Değişimi(
A.(Gökkuş1(
(
A.(Ö.(Parlak1(
(
H.(Baytekin1(
B.H.(Hakyemez2((
1
!Çanakkale!Onsekiz!Mart!Üniversitesi!Ziraat!Fakültesi!Tarla!Bitkileri!Bölümü!9!Çanakkale,!Türkiye!
2
!Kırıkkale!Üniversitesi!Kırıkkale!Meslek!Yüksekokulu!Yahşihan!!9!Kırıkkale,!Türkiye!
!
Maki!alanlarında!çalıların!sıklığına!bağlı!olarak!önemli!miktarda!otsu!tür!kuru!madde!üretimine!katkı!sağlamaktadır.!
Bu! yüzden! bu! çalışmada! böyle! meralardaki! otsu! türlerin! mineral! kapsamlarının! yıl! boyunca! değişimleri! ve! bunun!
keçilerin!beslenmesi!açısından!önemi!araştırılmıştır.!Deneme!Çanakkale’nin!korunan!ve!otlanan!olmak!üzere!iki!çalılı!
merasında!kurulmuş!ve!14!ay!süreyle!(Ekim!20069Kasım!2007)!yürütülmüştür.!Bu!maksatla!her!ayın!ortasında!0,5!m!
x!0,5!m!ebatlarında!onar!çerçeve!biçilerek!bitki!örnekleri!alınmıştır.!Alınan!örneklerde!makro!(N,!P,!K,!Ca,!Mg,!S)!ve!
mikro! (Fe,! Mn,! Cu,! B,! Na,! Zn)! besin! elementleri! ile! diğer! elementlerden! (Se,! Co,! Ni,! Cr,! Cd,! Pb)! oluşan! toplam! 18!
elementin! değişimi! incelenmiştir.! Araştırma! sonucunda! Se! dışındaki! bütün! elementlerin! hem! korunan! hem! de!
otlanan!mera!otundaki!değişimleri!önemli!olmuştur.!Genel!olarak!bitkilerdeki!N,!K,!Mg!ve!S!oranları!Nisan!ayından!
itibaren!yükselmiş,!yaz,!sonbahar!ve!kışın!azalmıştır.!P!korunan!merada!yaz!başında,!otlanan!merada!ise!ilkbaharda!
artarken,!Ca’da!tersi!durum!görülmüştür.!Fe!kışın!yüksek,!yazın!düşük;!Mn!ve!Cu!kış!ve!ilkbahar!aylarında!nispeten!
yüksek,!yazın!çok!düşük;!B!ve!Na!ilkbahar!ve!yazın!fazla,!sonbahar!ve!kış!aylarında!az;!Zn!kışın!yüksek,!diğer!aylarda!
düşük!olmuştur.!Co,!Ni,!Cd!ve!Pb!özellikle!kış!aylarında!yüksek,!yaz!aylarında!daha!düşük;!Cr!ise!Şubat!ayında!fazla!
öteki! aylarda! daha! az! bulunmuştur.! Se! genellikle! ilkbaharda! yükselmiştir.! Meraların! ortalaması! olarak! otun!
bünyesindeki!N,!P,!K,!Ca,!Mg!ve!S!miktarları!sırasıyla!12,45,!1,98,!10,78,!10,36,!2,07!ve!1,45!g/kg;!Fe,!Mn,!Cu,!B,!Na!
ve!Zn!miktarları!ise!676,2,!143,0,!6,3,!23,4,!1497,5!ve!27,3!mg/kg!olmuştur.!Günde!1!kg!kuru!ot!tüketen!keçiler!esas!
alınarak! yapılan! değerlendirmede;! N’un! yaz! ve! sonbahar! başında,! K’un! otlanan! merada! yaz! ve! sonbaharda,! Mn’ın!
yazın,!S,!Cu!ve!Zn’nun!yıl!boyu!yetersiz!olduğu,!diğer!besin!elementlerinde!ise!eksiklik!olmadığı!belirlenmiştir.!
Anahtar(kelimeler:!Çalılı!mera,!otsu!tür,!makro!besin!elementi,!mikro!besin!elementi,!diğer!mineraller.!
!
Change(of(Mineral(Composition(of(Herbaceous(Species(at(the(Mediterranean(
Shrublands(
A!significant!amount!of!herbaceous!species!provide!to!be!an!increasing!of!total!organic!matter!depending!on!shrub!
intensity!in!the!maquis!vegetation.!Therefore,!the!yearlong!mineral!contents!of!these!herbaceous!species!and!their!
importance!in!terms!of!goat!feeding!were!investigated!at!this!vegetation.!The!trial!was!performed!in!two!different!
sites,!including!protected!and!grazed,!for!a!period!of!14!months!in!Çanakkale!(October!2006!and!November!2007),!
and! therefore! the! plant! samples! were! collected! by! mowing! the! dimensions! of! 0.5! m! x! 0.5! m! ten! frames! in! the!
middle!of!each!month.!The!change!of!total!18!elements,!including!macro!(N,!P,!K,!Ca,!Mg,!S),!micro!(Fe,!Mn,!Cu,!B,!
Na,! Zn),! and! other! elements! (Se,! Co,! Ni,! Cr,! Cd,! Pb),! was! investigated! in! the! collected! samples.! According! to! the!
results!of!the!study,!the!change!of!all!elements!except!for!Se!was!significant!in!both!protected!and!grazed!areas.!In!
general,! N,! K,! Mg,! and! S! ratios! of! the! plants! increased! from! April,! and! they! decreased! in! summer,! autumn,! and!
winter.!P!from!the!protected!area!at!the!beginning!of!the!summer!and!from!the!grazed!area!in!the!spring!increased.!
The!change!of!Ca!followed!an!opposite!path.!Iron!rates!were!high!in!the!winter!and!low!in!the!summer;!Mn!and!Cu!
were!relatively!high!in!the!spring!and!very!low!in!the!summer;!B!and!Na!were!excess!in!the!spring!and!summer!and!
few!in!the!autumn!and!winter;!Zn!was!high!in!the!winter!and!low!in!the!other!months;!Co,!Ni,!Cd,!and!Pb!were!high!
especially!in!the!winter!and!lower!in!the!summer;!Cr!was!high!in!February!and!low!in!the!other!months.!Se!increased!
especially! in! spring.! As! the! means! of! both! areas,! N,! P,! K,! Ca,! Mg,! and! S! amounts! of! the! plants! were! 12.45,! 1.98,!
10.78,!10.36,!2.07,!and!1.45!g/kg,!respectively,!whereas!Fe,!Mn,!Cu,!B,!Na,!and!!Zn!amounts!were!676.2,!143.0,!6.3,!
23.4,!1497.5!and!27.3!mg/kg,!respectively.!In!evaluation!based!on!the!goats!which!were!fed!with!1!kg!hay!per!day,!N!
in!early!summer!and!autumn,!K!from!the!grazed!area!in!the!summer!and!autumn,!Mn!in!the!summer!and!S,!Cu,!and!
Zn!throughout!the!year!were!determined!as!insufficient,!whereas!there!was!not!found!any!shortage!for!the!other!
nutrients.!
Keywords:!Shrubland,!herbaceous!species,!macronutrient,!micronutrient,!nonnutrients.!
!
1!
Tekirdağ)Ziraat)Fakültesi)Dergisi)
Journal)of)Tekirdag)Agricultural)Faculty)
Gökkuş)ve)ark.,))2013)10)(1))
!
Giriş(
Akdeniz! ikliminde! bitkiler! en! iyi! erken! ilkbaharda!
gelişirler.! Yaz! aylarının! sıcak! ve! kurak! olması,!
bilhassa! otsu! türlerin! gelişimini! ciddi! olarak!
sınırlandırır.! Sonbaharda! havaların! serinlemesi! ve!
yağışların! başlaması! ile! özellikle! otsu! serin! iklim!
türleri! tekrar! gelişme! gösterirler.! Kış! aylarında! ise!
su! ve! sıcaklığın! bitki! gelişmesi! için! elverişli! hale!
gelmesi!ile!bu!türler!büyümelerine!devam!ederler.!
İklim! faktörlerine! bağlı! olarak! bitkilerdeki! bu!
gelişim!seyri,!bitkilerin!hem!üretim!güçlerine!hem!
de!besleme!değerlerine!yansır.!!
Yaz! kuraklarının! egemen! olduğu! bölgede,! kurağa!
dayanıklı! çalılar! yanında,! kurak! alanlara! uyum!
sağlamış!otsu!türler!de!önemli!bitki!grubunu!teşkil!
etmektedir.! Örneğin! araştırma! alanında! otsu!
türlerin! yıllık! kuru! madde! üretimleri! 86,49108,4!
kg/da! arasında! değişmektedir! (Özaslan9Parlak! ve!
ark.,! 2011).! Otsu! türler! yumuşak! dokuları! ile!
hayvanlar! tarafından! daha! kolay! otlanır! ve! daha!
çok!sindirilirler.!Çalıları!en!iyi!değerlendiren!keçiler!
bile! besleyici! otsu! bitkileri! bulduklarında! bu!
türlere! yönelirler.! Bu! yüzden! otsu! bitkilerin! en! iyi!
geliştiği! ilkbaharda! keçilerin! yem! tüketimlerinin!
yarıdan! çoğunu! otsu! bitkiler! teşkil! etmektedir!
(Tölü,!2009).!
Bitkilerde! bulunan! mineral! elementlerin! bir! kısmı!
mutlak! gerekli! olduğu! halde! bir! bölümü! yararlı,!
bazıları! ise! zararlı! olabilmektedir.! Mera! bitkileri!
büyüme!dönemleri!süresince!sürekli!aynı!miktarda!
mineral! elemente! sahip! olmazlar.! Genellikle!
büyüme! başlangıcında! yüksek! mineral! içeriğine!
sahip! bitkilerde! gelişmelerinin! ilerlemesi! ile! artan!
organik!
kütleye!
bağlı!
olarak!
mineral!
kapsamlarında!azalma!meydana!gelir!(Underwood!
ve! Suttle,! 1999).! Bu! durumda! zaman! zaman!
merada! otlayan! hayvanlarda! besin! elementi!
eksiklikleri! ortaya! çıkar.! Bu! yüzden,! kurak! yaz!
dönemindeki! beslenme! stresi,! Akdeniz! kuşağında!
keçi! üretimini! sınırlayan! başlıca! faktör! olarak! göz!
önüne! alınır! (Papachristou! ve! ark.,! 1999).! Bu!
durumun! bilinmesi! mera9hayvan! ilişkilerinin!
düzenli!kurulması!açısından!önemli!ve!gereklidir.!
Besin! elementleri! bitkilerde! büyüme! ve! gelişme!
olaylarını!tanzim!etmek!suretiyle!bitkilerin!normal!
gelişmeleri! ve! yem! üretimlerine! büyük! katkı!
sağlamaktadır.! Hayvanlar! da! besin! elementi!
ihtiyaçlarını! önemli! ölçüde! bitkilerden! karşılarlar.!
Yem! bitkileri! ile! beslenen! geviş! getirenlerde!
işkembenin!mikroorganizma!faaliyetini!ve!böylece!
yem! kullanımını! elverişli! hale! getirmesi,! uygun!
şekilde! çok! sayıda! mineralin! temin! edilmesine!
2!
!
bağlıdır!(Spears,!1994).!Bitkiler!için!besin!elementi!
olmayan! Se! ve! Co! gibi! elementler! hayvanlar! için!
besin!elementi!konumundadır!(Whitehead,!2000).!
Öte! yandan! besin! elementi! olmasa! da! toprakta!
alınabilir! durumdaki! mineraller! de! bitkilerle!
alınmaktadır.!Bunlar!fizyolojik!olaylara!katılmazlar,!
ancak!miktarlarına!bağlı!olarak!zaman!zaman!bitki!
ve! otlayan! hayvanlarda! ciddi! sorunlar!
yaratabilirler.!!
Bu!araştırmada!Akdeniz!kuşağında!(Çanakkale)!yer!
alan! öncesinde! korunan! ve! otlanan! iki! mera!
tipinde! otsu! türlerin! makro! ve! mikro! besin!
elementleri! ile! besin! elementi! olmayan!
minerallerin! değişimleri! 14! ay! süreyle! incelenmiş!
ve! bu! elementlerin! değişimi! ile! otlayan!
hayvanların! (keçi)! ihtiyaçları! arasındaki! ilişki!
ortaya!konmuştur.!
Materyal(ve(Yöntem(
Deneme! Çanakkale’nin! Biga! ilçesi! Ağaköy! köyü!
(korunan! alan)! ile! Merkez! ilçeye! bağlı! Çıplak!
köyünde! (otlanan! alan)! Ekim! 2006! –! Kasım! 2007!
tarihleri! arasında! yürütülmüştür.! Her! iki! mera!
alanında! da! genellikle! deneme! süresince! aylık!
ortalama! sıcaklıklar! uzun! yıllar! ortalamasından!
daha! yüksek! olmuştur.! Ağaköy’de! denemenin! ilk!
ayında!çok!yüksek!yağış!(147,1!mm)!kaydedilirken,!
kış,! ilkbahar! ve! yaz! yağışları! uzun! yıllar!
ortalamalarının! altında! seyretmiştir.! Ekim! ve!
Kasım! 2007! yağışları! da! uzun! yılların! üzerinde!
olmuştur.!Çıplak’ta!ise!Mart,!Mayıs,!Ekim!ve!Kasım!
2007! aylarında! toplam! yağış! uzun! yıllar!
ortalamasının! üstünde,! diğer! aylarda! altında!
kaydedilmiştir.!!
Her! iki! deneme! alanında! da! topraklar! kumlu9tınlı,!
nötr,! tuzsuz,! organik! maddesi! yüksek,! alınabilir! P!
yeterli! ve! K! çok! azdır.! Ağaköy! topraklarında!
değişebilir! Ca,! Mg,! K! ve! Na! sırasıyla! 13,42,! 2,64,!
0,17! ve! 0,07! meq/100! g;! Çıplak! topraklarında! ise!
13,13,! 2,38,! 0,17! ve! 0,07! meq/100! g! olarak!
bulunmuştur.!!
Denemenin! yürütüldüğü! mera! kesimleri! Akdeniz!
iklim!kuşağında!yer!aldığı!için!bu!kuşağa!özgü!bitki!
örtülerine! sahiptir.! Ağaköy! merası! uzun! süredir!
otlatmadan! uzak! tutulduğu! ve! toprakları! daha!
derin! olduğu! için! daha! sık! ve! yüksek! boylu! otsu!
türler! hakim! durumdadır.! Bu! türlerden! domuz!
ayrığı! (Dactylis) glomerata),! sorguçotu! (Stipa)
bromoides),! yumrulu! arpa! (Hordeum) bulbosum),!
kara! çim! (Lolium) rigidum),! zar! meyveli! yonca!
Tekirdağ)Ziraat)Fakültesi)Dergisi)
Journal)of)Tekirdag)Agricultural)Faculty)
!
(Hymenocarpus) circinnatus)! ve! hindibaya! (Crepis)
zacinta)! sık! rastlanmaktadır.! Çalılar! içerinde! mazı!
meşesi! (Quercus) infectoria)! ve! karaçalı! (Paliurus)
spinaPcristi)!yaygındır.!Çıplak!merası!sığ!topraklara!
sahiptir! ve! yoğun! otlatılmaktadır.! Bu! nedenle! bu!
merada! kısa! boylu! bir! yıllık! türler! (Astragalus)
hamosus,) Hippocrepis) unilisquosa,) Medicago)
minima,)Onobrychis)caputPgalli,)Trifolium)arvense,)
Aegilops)sp.,)Lolium)rigidum,)Taeniatherum)caputP
medusae,) Crepis) zacinha,) Potentilla) recta,)
Teucrium) polium)! daha! sık! görülmektedir.! Çalı!
türleri! içerisinde! kermes! meşesi! (Quercus)
coccifera),! akçakesme! (Phillyrea) latifolia),! katran!
ardıcı!(Juniperus!oxycedrus),!yapraklı!laden!(Cistus)
creticus),! kekik! (Thymus) longicaulis)! ve!
abdestbozan! (Sarcopoterium) spinosum)! en! çok!
görülen!türlerdir.!
Ağaköy! merası! etrafı! dikenli! çit! ile! çevrili!
korunmuş! bir! alandır.! Çıplak! merası! ise! sürekli! ve!
ağır!otlatılan!bir!alanda!yer!almaktadır.!Bu!merada!
araştırma! süresince! bitkilerin! normal! gelişim!
seyirlerini!takip!edebilmek!için!20!m!x!50!m!(1000!
2
m )!boyutlarında!iki!adet!alan!korumaya!alınmıştır.!
Aynı! miktar! alan! da! Ağaköy’de! deneme! alanı!
olarak!belirlenmiştir.!
Deneme! süresince! (Ekim! 2006! 9! Kasım! 2007!
arasında)! her! ayın! ortasında! bitki! örnekleri!
alınmıştır.! Bu! maksatla! otsu! türlerin! bulunduğu!
kısımda! 0,5! m! x! 0,5! m! ebadındaki! çerçevelerin! içi!
toprak! seviyesinden! biçilmiştir.! Her! seferinde!
deneme! alanından! şansa! bağlı! olarak! onar! örnek!
alınmıştır.! Alınan! örnekler! bez! torbalara! konmuş,!
kurutulmuş!ve!tartılmıştır.!!
Öğütülmüş! bitki! örneklerinde! makro! (N,! P,! K,! Ca,!
Mg,! S)! ve! mikro! (Fe,! Mn,! Cu,! B,! Na,! Zn)! besin!
elementleri!ile!besin!elementi!olmayan!mineraller!
(Se,! Co,! Ni,! Cr,! Cd,! Pb)! olmak! üzere! toplam! 18!
elementin! analizi! yapılmıştır.! Toplam! azot! oranı!
Kjeldahl! yöntemi! (Bremner,! 1960),! diğer!
elementler! ise! ICP9AES! (Inductively! Coupled!
Plasma! Atomic! Emission! Spectrometer)! (Varian9!
Vista)!cihazı!ile!okunarak!!belirlenmiştir.!
Deneme! tekrarlanan! ölçüm! yöntemi! ile! kurulmuş!
(Winer! ! ve! ark.,! 1991)! ve! elde! edilen! veriler! SSPS!
istatistik! paket! programı! yardımıyla! analiz!
!
Gökkuş)ve)ark.,))2013)10)(1))
edilmiştir.! Ortalamalar! LSD! Çoklu! Karşılaştırma!
Testi! ile! karşılaştırılmıştır.! Sonuçların! çizelgeler!
halinde! verilmesi! fazla! yer! kapladığı! için! grafikler!
halinde! sunulmuş,! ancak! bulguların! anlatımında!
elde!edilen!rakamlara!yer!verilmiştir.!
Bulgular(ve(Tartışma(
Makro(besin(elementi(
Gerek! korunan! gerekse! otlanan! merada! otun!
makro! besin! elementlerinin! (N,! P,! K,! Ca,! Mg,! S)!
örnekleme! süresince! değişimleri! önemli! olmuştur!
(P=0,000).! Korunan! mera! otunun! N! oranı! Mart!
ayında! hızla! artmış! (18,69! g/kg),! daha! sonra!
azalarak! Haziran9Eylül! arasında! en! alt! seviyeye!
inmiş,! Ekim! ve! Kasım! aylarında! ise! tekrar!
yükselmiştir.! P! oranı! erken! ilkbaharda! yüksek!
seyrederken! Mayıs! ve! Haziran! aylarında! önemli!
oranda! azalmış! (1,70! ve! 1,51! g/kg),! Temmuz! ve!
Ağustosta!en!yüksek!seviyesine!(2,97!ve!2,75!g/kg)!
varmıştır.! Korunan! mera! otunun! K! miktarı! Mart9
Ağustos! arasında! en! yüksek! olmuştur.! Yılın! diğer!
aylarında,! bilhassa! kışın,! K! oranında! belirgin! bir!
düşüş! görülmüştür.! Ca! oranı! Temmuz! ve! Ağustos!
aylarında!en!az!(6,23!ve!5,51!g/kg)!olurken,!Kasım!
2007’de!belirgin!bir!artış!(13,48!g/kg)!göstermiştir.!
Mg!Haziran9Ağustos!arasında!düşük,!diğer!aylarda!
daha! yüksek! ve! genelde! birbirlerinden! farksız!
çıkmıştır.! S! oranı! Aralık! 2006! tarihinden! Nisan!
2007!tarihine!kadar!önemli!oranda!yüksek!olmuş,!
diğer! aylarda! azalmıştır.! On! dört! ayın! ortalaması!
olarak! K! (14,29! g/kg)! ve! N! (12,68! g/kg)! korunan!
mera! otunda! en! çok! bulunan! besin! elementleri!
olmuştur!(Şekil!1).!
Otlanan! mera! otunun! bünyesindeki! N,! P,! K! ve! S!
miktarı! nisan! ayındaki! belirgin! bitki! büyümesi! ile!
birlikte! yükselmiş,! yaz! aylarında! önemli! oranda!
azalmıştır.! Ca’daki! değişim! daha! düzensiz! bir!
durum!göstermiştir.!Bu!mineral!Ocak!(17,40!g/kg)!
ve! Nisan! (15,55! g/kg)! aylarında! diğer! aylardan!
daha! yüksek! bulunmuştur.! Ocak! ayında! alınan! ot!
örneklerinde! Mg! en! fazla! (3,64! g/kg)! olurken,!
diğer! aylarda! önemli! düzeyde! azalmıştır.! Tüm! ot!
numunelerinin! ortalaması! olarak! N! ve! Ca! bitkide!
en!çok!(12,21!ve!11,93!g/kg)!bulunan!makro!besin!
elementi!olmuştur!(Şekil!1).!
3!
Tekirdağ)Ziraat)Fakültesi)Dergisi)
Journal)of)Tekirdag)Agricultural)Faculty)
Gökkuş)ve)ark.,))2013)10)(1))
!
N, K, Ca (g/kg)
P
Mg
S
P, Mg, S (g/kg)
Ca
P, Mg, S (g/kg)
K
N, K, Ca (g/kg)
N
Şekil!1.!Korunan!(üst)!ve!otlanan!(alt)!mera!otunun!makro!besin!elementlerinin!değişimi.!
!!
Fig.)1.)Change)of)macro)nutrients)in)the)herbaceous)species)of)the)ungrazed)(upper))and)grazed)(bottom))
shrubland.!
Araştırmada! hem! korunan! hem! de! otlanan! mera!
otunda! Se! dışındaki! bütün! minerallerin! aylık!
değişimleri! önemli! bulunmuştur.! Benzer! durum!
Mountousis! ve! ark.! (2008)! tarafından! yürütülen!
araştırmada! da! vurgulanmıştır.! Bu! araştırıcılar!
mera!bitkilerinin!Ca,!Mg!ve!Mn!dışındaki!makro!ve!
iz! elementlerin! hasat! ayı! ile! önemli! oranda!
değiştiğini! ifade! etmek! suretiyle! genelde!
bulgularımızı!desteklemişlerdir.!!
Bitkilerdeki! çok! sayıda! mineral! hücre! çeperi! ile!
ilişkilidir.! Azot,! P,! K,! Mg! ve! S! hücre! çeperinde! az!
olmasına! karşın,! Ca! büyük! miktarlarda!
bulunmaktadır! (Spears,! 1994).! Bu! yüzden! bazı!
farklılıklarla! genel! olarak! otun! N,! P,! K,! Mg! ve! S!
oranlarının! ilkbaharda! fazla! olması,! bu!
minerallerin!çoğunlukla!protoplazmada!bulunması!
4!
!
ve! çeper! maddelerinin! bu! dönemde! daha! az!
olmasından! ileri! gelmiştir.! Ayrıca! bitkilerdeki!
Mg’un! büyük! bir! kısmının! hücre! özsuyunda!
bulunması!(Kurvits!ve!Kirkby,!1988)!ve!olgunlaşan!
hücrelerde! özsuyun! azalması,! büyümenin!
ilerlemesi! ile! Mg! oranının! azalmasını! izah!
etmektedir.! Aynı! gerekçelerle! Holechek! ve! ark.!
(1989)! ayrık! türlerinin! P! oranlarının! ilkbahardan!
sonbahara!kadar!azaldığını,!Spears!(1994)!ise!yem!
bitkileri! olgunlaştıkça! K! oranının! düştüğünü! ve!
kışın! en! alt! seviyeye! indiğini! bildirmişlerdir.!
Erzurum’da! 7! otsu! tür! (otlak! ayrığı,! havlı! brom,!
koyun! yumağı,! adi! parlakot,! adi! soguçotu,! melez!
yonca,!top!kekiği)!ile!yürütülen!araştırmada!bütün!
türlerde! ilkbaharda! yükselen! N! (ham! protein)!
oranı! yazın! azalmıştır.! P,! K! ve! Mg! da! ilkbaharda!
yüksek,! yaz! ve! sonbaharda! düşük! olmuştur!
Tekirdağ)Ziraat)Fakültesi)Dergisi)
Journal)of)Tekirdag)Agricultural)Faculty)
!
(Bakoğlu! ve! ark.,! 1999).! Buğdaygil! türlerindeki! P!
miktarları!ise!olgunlaşma!ile!çok!çarpıcı!azalmakta!
ve! bu! azalma! %! 75! seviyesine! kadar! çıkmaktadır!
(El! Aich,! 1991).! Bu! bulguları! destekler! mahiyette!
McDowell! (1996),! yem! bitkilerindeki! mineral!
miktarının! olgunlaşma! ile! azaldığını! belirtmiştir.!
Ca’da! aksi! durumun! gözlenmesi! ise! bu! mineralin!
büyük! kısmının! hücre! çeperinde! bulunması!
(Blevins,! 1994)! ile! alakalıdır.! Ca! pektat! formunda!
hücre! çeperinin! sağlamlaşmasına! katkıda!
bulunmaktadır! (Proseus! ve! Boyer,! 2006;! Lambers!
ve! ark.,! 2008).! Bu! çalışmada! Ca’un! aylık!
değişiminin!
önemli!
bulunmasına!
karşın,!
Mountousis! ve! ark.! (2006)! P! değişiminin! önemli,!
Ca! değişiminin! ise! önemsiz! olduğunu!
vurgulamışlardır.! Bu! araştırıcılar! mera! otunun!
ortalama!P!oranlarını!2,3392,36!g/kg,!Ca!oranlarını!
da! 8,60910,30! g/kg! arasında! tespit! etmişlerdir.!
Spears! (1994)! ise! yem! bitkilerindeki! P! miktarını!
2,2093,00! g/kg,! Ca! miktarını! da! 4,90911,80! g/kg!
olarak! bildirmiştir.! Diğer! taraftan! Buxton! ve! Fales!
(1994)! yem! bitkilerindeki! P! oranının! 1,0098,00!
g/kg! arasında! değiştiğini! ifade! etmişlerdir.! Bu!
yönüyle!denemede!korunan!ve!otlanan!meraların!
otunun! P! ve! Ca! değerlerinin! (1,3392,97! ve! 5,519
17,40! g/kg)! yukarıda! bahsedilen! çalışmalardan!
elde! edilen! bulgularla! uyumlu! olduğu,! bitkiler!
açısından! eksiklik! ya! da! fazlalıklarından! ileri! gelen!
herhangi!
bir!
olumsuzluğun!
bulunmadığı!
görülmüştür.!
Mikro(besin(elementi(
Otlanan! meradaki! otun! Na! kapsamı! dışında,! hem!
korunan!hem!de!otlanan!mera!otunun!mikro!besin!
elementi! içeriklerinin! büyüme! mevsimi! boyunca!
değişimi! önemli! olmuştur! (P=0,000).! Korunan!
meradan!alınan!ot!örneklerinin!Fe!ve!Mn!oranları!
özellikle! kış! aylarında! yükselirken,! genelde! yaz!
aylarında! azalmıştır.! Cu! oranı! kış! ve! ilkbaharda!
daha! fazla,! yaz! ve! sonbaharda! daha! az!
bulunmuştur.! Aksine! B! ilkbahar! ve! yaz! başında!
yükselmiş,! diğer! aylarda! azalmıştır.! Na! oranı!
Nisan! ayından! itibaren! önemli! düzeyde! artmış! ve!
bu! artış! Eylül! 2007’ye! kadar! sürmüştür.! Zn’da! ise!
genelde! Na’un! tersi! durum! görülmüştür! (Şekil! 2).!
Otun! bünyesinde! mikro! besin! elementleri!
içerisinde! en! çok! Na! (ortalama! 2186,7! mg/kg)! ve!
Fe!(530,1!mg/kg)!yer!almıştır.!
Otlanan!mera!otunun!Fe,!Mn,!Cu!ve!Zn!miktarları!
Ocak! ve! Şubat! 2007’de! en! yüksek! seviyesine!
çıkmış,! yaz! aylarında! ise! önemli! düzeyde!
azalmıştır.!Buna!karşılık!B!genellikle!Nisan!ayından!
!
Gökkuş)ve)ark.,))2013)10)(1))
başlayarak!artışa!geçmiş!ve!bu!artış!Ağustos!ayına!
kadar! sürmüştür! (Şekil! 2).! Deneme! ortalaması!
olarak! bitkilerdeki! en! yüksek! mikro! besin!
elementleri!Fe!(822,2!mg/kg)!ve!Na!(808,2!mg/kg)!
olmuştur.!
Bitkilerdeki! Mn,! Cu! ve! Zn’nin! çoğu! hücre!
çeperinde! bulunmaktadır! (Spears,! 1994).!
Dolayısıyla! bu! minerallerin! özellikle! kış! aylarında!
otun!bileşiminde!yükselmesi!toplam!organik!kütle!
içerisindeki! hücre! çeperi! oranının! bu! mevsimde!
daha!fazla!olması!ile!açıklanabilir.!!
Fe! hücrelerde,! bilhassa! yaprak! hücrelerinde,!
fizyolojik! faaliyetlere! yoğun! olarak! katılmaktadır!
(Mengel,!1984;!Aydemir!ve!İnce,!1988).!Bu!yüzden!
normal!olarak!bitkilerde!Fe!mevsim!başındaki!hızlı!
gelişme! ile! artmakta,! gelişme! hızının! yavaşlaması!
ile! artış! hızı! azalmakta! ve! mevsim! sonuna! doğru!
sabit! kalmaktadır! (Kacar,! 1977).! Ancak! bu!
denemede! bitkilerin! Fe! içeriği! kış! aylarında! en!
yüksek,! ilkbahar! ve! özellikle! yazın! en! düşük!
olmuştur.!Otun!Fe!kapsamı!üzerine!toprağın!kireç,!
P!ve!ağır!metal!miktarları!(Kacar,!1977),!sonbahar!
ve! kış! aylarındaki! havaların! (sıcaklık! ve! yağış! gibi)!
bitkilerde!yeniden!gelişmeye!yol!açması!ve!bunun!
Fe! oranını! yükseltmesi! etkili! olmuş! olabilir.!
Örneğin!korunan!mera!2006!yılının!Ekim!ve!Kasım!
aylarında! daha! çok! yağış! almış,! 2007! yılının! Ocak!
ve! Şubat! aylarında! ise! sıcaklık! daha! yüksek!
seyretmiştir.! Bu! durumlar! bahsedilen! aylarda!
bitkilerin! yeniden! gelişimini! uyarmış! ve! bu! da!
muhtemelen! Fe! içeriğini! artırmıştır.! Yeşil! bitki!
dokularında! Fe! kapsamı! yaklaşık! 100! mg/kg!
(Aydemir! ve! İnce,! 1988),! yem! bitkilerinde! ise!
184,49222,0! mg/kg! (Spears,! 1994)! olarak! ifade!
edilmektedir.! Oysa! yürütülen! bu! araştırmada!
bitkilerin! Fe! içerikleri! korunan! merada! ortalama!
530,1! mg/kg,! otlanan! merada! ise! 822,2! mg/kg!
olarak! belirlenmiştir.! Buna! göre! mera! otunun!
yüksek!Fe!oranına!sahip!olduğu!söylenebilir.!
Bitkilerin! Mn! kapsamları! bitki! türü! ve! yaşı! ile!
toprağın! pH’sı! ve! nemine! bağlıdır.! Genellikle! Mn!
miktarları! 20! mg/kg’dan! az! olduğunda! bitkilerde!
noksanlık! belirtileri! görülmekte,! 209500! mg/kg!
çoğu! bitki! için! yeterli! olmaktadır! (Kacar,! 1977).!
Diğer!taraftan!çayır9mera!otunda!Mn!içeriğinin!89
1119! mg/kg! arasında! olabileceği! ifade! edilmiştir!
(Mengel,!1984).!Spears!(1994)!yem!bitkilerinin!Mn!
değerlerini! 44,1976,4! mg/kg! olarak! vermiştir.! Bu!
açıdan!bakıldığında!bu!araştırmada!belirlenen!Mn!
miktarları! (ortalama! 125,3! ve! 160,6! mg/kg)! mera!
bitkileri!için!yeterli!veya!biraz!yüksektir.!
!
5!
Tekirdağ)Ziraat)Fakültesi)Dergisi)
Journal)of)Tekirdag)Agricultural)Faculty)
Gökkuş)ve)ark.,))2013)10)(1))
!
Fe, Mn, Na (mg/kg)
Cu
B
Zn
Cu, B, Zn mg/kg)
Na
Cu, B, Zn (mg/kg)
Mn
Fe, Mn, Na (mg/kg)
Fe
Şekil!2.!Korunan!(üst)!ve!otlanan!(alt)!mera!otunun!mikro!besin!elementlerinin!değişimi.!
Fig.)2.)Change)of)micro)nutrients)in)the)herbaceous)species)of)the)ungrazed)(upper))and)grazed)(bottom))
shrubland.!
Bitkilerdeki!Cu!miktarı!bitki!türü,!olgunluk!devresi,!
mevsim!ve!toprak!özelliklerine!göre!değişmektedir!
(Kacar,!1977).!Bitkisel!kuru!maddenin!Cu!içerikleri!
genellikle! 2920! mg/kg! arasındadır.! Yoncadaki! Cu!
miktarı! 5,2! mg/kg! (Mengel,! 1984),! yem!
bitkilerindeki! ise! 12,0913,1! mg/kg! (Spears,! 1994)!
olarak!belirtilmiştir.!Yürütülen!denemede!korunan!
mera! otunda! ortalama! 5,85! mg/kg,! otlanan! mera!
otunda!ise!6,71!mg/kg!Cu!olması,!mera!otunun!Cu!
kapsamının!yeterli!olduğunu!göstermektedir.!
Mera! otunun! B! muhtevasının! ilkbahar! büyümesi!
ile! birlikte! artması,! B’un! hücredeki! metabolizma!
olaylarında! yoğun! olarak! yer! almasından! ileri!
gelmektedir.! Zira! B’un! çok! azı! hücre! çeperinde!
bulunmaktadır! (Güneş! ve! ark.,! 2000).! Yoncada!
B’un! 15! mg/kg’dan! az! olması! halinde! bitkilerin!
yetersiz! beslendiği! düşünülmektedir! (Mengel,!
1984).! Üçgülde! ise! kritik! noksanlık! düzeyi! 20970!
6!
!
mg/kg! olarak! belirtilmiştir! (Güneş! ve! ark.,! 2000).!
Yapılan!
başka!
bir!
değerlendirmede,!
buğdaygillerde!B!miktarının!4,9926!mg/kg,!üçgülde!
ise! 14978! mg/kg! arasında! olduğu! kaydedilmiştir!
(Kabata9Pendias,! 2001).! Bu! araştırmada! otun! B!
içeriklerinin! ortalama! 16,61! ve! 30,16! mg/kg!
olması,! B! yönünden! bir! eksikliğin! söz! konusu!
olmadığını!kanıtlamaktadır.!
Na’un!ilkbahar!aylarından!itibaren!bitkide!artması,!
bu!elementin!de!ağırlıklı!olarak!protoplazmada!yer!
aldığını! ve! metabolizma! faaliyetlerine! çokça!
katıldığını!
göstermektedir.!
Özellikle!
buğdaygillerde! olgunlaşma! ile! Na! azalmaktadır!
(Underwood! ve! Suttle,! 1999).! ABD’de! yem!
bitkilerinin! mineral! bileşimini! tespit! etmek! için!
yapılan! çalışmalarda,! ortalama! Na! miktarları! 1309
240! mg/kg! olarak! bulunmuştur! (Spears,! 1994).!
Ancak! yem! bitkilerinin! 150092000! mg/kg! Na!
Tekirdağ)Ziraat)Fakültesi)Dergisi)
Journal)of)Tekirdag)Agricultural)Faculty)
!
içermesinin! hayvan! beslemesi! için! önemli! olduğu!
vurgulanmaktadır! (Güneş! ve! ark.,! 2000).! Bu!
yönüyle! korunan! meranın! otunun! Na! kapsamı!
(2186,7! mg/kg)! hayvanlar! için! yeterli,! otlanan!
meranın! otununki! (808,2! mg/kg)! ise! yetersiz!
durumdadır.!
Otun!Zn!kapsamı!genellikle!düşüktür.!Yapraklarda!
Zn’nun!kritik!noksanlık!düzeyi!olarak!15925!mg/kg!
kabul! edilmektedir! (Güneş! ve! ark.,! 2000).! 100!
mg/kg! Zn! ise! kritik! zehirlilik! noktası! olarak!
düşünülmektedir! (Ruano! ve! ark.,! 1988).! Yoncada!
21970! mg/kg! yeterli! düzey! olarak! kabul!
edilmektedir! (Aydemir! ve! İnce,! 1988).! Spears!
(1994)! yem! bitkilerindeki! Zn! miktarını! 18,1927,6!
mg/kg! olarak! vermiştir.! Yürütülen! denemede!
bitkilerin! ortalama! Zn! miktarları! 27,94! ve! 26,60!
mg/kg! olarak! belirlenmiştir.! Buna! göre! mera!
bitkilerinin! normal! büyümeleri! açısından! yeterli!
Zn’ya!sahip!olduğu!söylenebilir.!
Diğer(elementler(
Bitki! için! elzem! olmamakla! birlikte,! bir! kısmı! çok!
küçük! miktarlarda! yararlı,! bir! bölümü! de! zararlı!
olan! diğer! elementlerin! (Se,! Co,! Ni,! Cr,! Cd,! Pb)!
içerisinde! sadece! Se! ve! Co! otlayan! hayvanlar! için!
mutlak! gereklidir! (Whitehead,! 2000).! İncelenen!
meralarda! üretilen! otun! Co,! Cd,! Cr,! Ni! ve! Pb!
miktarlarının! değişimi! önemli! (P=0,00090,002),!
Se’un! değişimi! ise! önemsiz! (P=0,17990,428)!
bulunmuştur.! Bu! elementlerin! korunan! mera!
otundaki! miktarları! 0,28911,72! mg/kg! arasında!
değişmiştir.! Ni! diğerlerinden! biraz! daha! yüksek!
bulunmuştur.!Genel!hatları!ile!Co,!Cd,!Cr,!Ni!ve!Pb!
oranları! kış! aylarında! yüksek,! yaz! aylarında! daha!
düşük!çıkmıştır!(Şekil!3).!!
Otlanan!mera!otunun!Co!içeriği!Ocakta!en!yüksek!
seviyesine! (6,19! mg/kg)! ulaşmış,! diğer! aylarda!
düşük!ve!genellikle!birbirlerine!yakın!seyretmiştir.!
Öte! yandan! Cr! Şubatta! (14,76! mg/kg),! Ni! Ocakta!
(40,75!mg/kg)!ve!Pb!Ocak!ve!Şubat!aylarında!(4,14!
ve! 3,34! mg/kg)! daha! yüksek! olmuştur.! Cd! Kasım!
2006!–!Ocak!2007!arasında!yükselmiş,!özellikle!yaz!
ve! sonbahar! aylarında! en! düşük! seviyelerine!
inmiştir!(Şekil!3).!!
Özellikle!hayvanlar!için!gerekli!besin!elementi!olan!
Se’un! çok! düşük! miktarları! yeterli! olmaktadır.!
Hayvanlarda! Se! eksikliği! görülmemesi! için! yem!
bitkilerindeki! miktarın! 0,190,3! mg/kg! arasında!
!
Gökkuş)ve)ark.,))2013)10)(1))
olması! gerektiği! (Güneş! ve! ark.,! 2000),! ancak! en!
uygun! aralığın! 0,191,0! mg/kg! olduğu! (Allaway,!
1968)! araştırıcılar! tarafından! belirtilmektedir.!
Yemde! Se! miktarının! 5! mg/kg’ın! üzerine! çıkması!
zehirlenme!tehlikesini!doğurmaktadır!(Aydemir!ve!
İnce,! 1988).! Bu! sonuçlara! göre,! mera! otunun! Se!
oranları! (korunan! merada! ortalama! 0,28! mg/kg,!
otlananda! 0,32! mg/kg)! hayvanların! ihtiyaçlarını!
karşılayabilecek! düzeyde! olup,! eksiklik! ya! da!
fazlalık!sorunu!bulunmamaktadır.!
Mera! otunun! Co! oranları! genel! olarak! kışın!
yükselse! de! yıl! boyunca! düzensiz! bir! değişim!
göstermiştir.! Bitkilerdeki! Co! yoğunluğu! bitkilerin!
tür! ve! organlarına! ve! topraktaki! yarayışlı! Co!
miktarına! bağlı! olarak! değişmektedir! (Güneş! ve!
ark.,! 2000).! Normal! durumda! bitkide! Co! 0,0190,4!
mg/kg! arasında! bulunur.! Düşük! miktarlardaki! Co!
bitkilere! olumlu! etki! yapabilir! (özellikle!
baklagillerde! N! bağlanmasında).! Co! bitkiden! çok!
hayvan!beslenmesi!(bilhassa!N!metabolizması)!için!
önemlidir.! Noksanlığında! özellikle! geviş! getiren!
hayvanlarda! olumsuzluklara! sebep! olabilir.!
Yemlerin! Co! içeriği! 0,08! mg/kg’ın! altında! olursa!
koyunlarda! noksanlık! belirtileri! ortaya! çıkabilir!
(Mengel,! 1984).! Welch! ve! ark.! (1991)! altı! baklagil!
ve! buğdaygil! yem! bitkisinin! ortalama! Co!
içeriklerini! 0,0490,27! mg/kg! arasında! tespit!
etmişlerdir.! Bu! araştırmada! korunan! meranın!
ortalama! Co! miktarı! 0,73! mg/kg,! otlanan!
meranınki!ise!1,43!mg/kg!olarak!belirlenmiştir.!Bu!
durumda! otun! Co! bileşimi! diğer! çalışmalarda!
bitkiler! için! belirlenen! değerlerden! biraz! yüksek,!
ancak!otlayan!hayvanlar!için!yeterli!düzeylerdedir.!!
Normal! yerlerde! yetişen! bitkilerin! Ni! içeriği! 0,195!
mg/kg! arasındadır.! Çeşitli! bitkilerde! bu! oran! 200!
mg/kg’a! kadar! çıkabilir! (Aydemir! ve! İnce,! 1988).!
Nikelden! dolayı! kritik! zehirlenme! Ni’e! duyarlı!
bitkilerde! 10! mg/kg’ın,! orta! duyarlı! bitkilerde! ise!
50! mg/kg’ın! üzerindeki! miktarlar! olarak! ifade!
edilmektedir!(Güneş!ve!ark.,!2000).!Diğer!taraftan!
yem! bitkilerindeki! Ni! miktarlarını! Clark! ve! Baligar!
(2003)! 1,0595,64! mg/kg;! Diaz! ve! Massol9Deya!
(2003)!
ise!
7,38917,43!
mg/kg!
olarak!
belirlemişlerdir.! Bu! deneme! sonuçlarına! göre,!
mera! otunun! ortalama! Ni! içerikleri! 11,72! mg/kg!
(korunan)! ve! 12,65! mg/kg! (otlanan)! olarak! tespit!
edilmiştir.! Dolayısıyla! genel! olarak! Ni! yönünden!
mera!otunda!bir!sorun!olmadığı!görülmektedir.!
!
7!
Tekirdağ)Ziraat)Fakültesi)Dergisi)
Journal)of)Tekirdag)Agricultural)Faculty)
Gökkuş)ve)ark.,))2013)10)(1))
!
Ni, Cr, Pb (mg/kg)
Se
Co
Cd
Se, Co, Cd (mg/kg)
Pb
Se, Co, Cd (mg/kg)
Cr
Ni, Cr, Pb (mg/kg)
Ni
Şekil!3.!Korunan!(üst)!ve!otlanan!(alt)!mera!otundaki!diğer!elementlerin!değişimi.!
Fig.)3.)Change)of)nonPnutrients)in)the)herbaceous)species)of)the)ungrazed)(upper))and)grazed)(bottom))
shrubland.!
Mera! otunun! Cr! miktarının! yıl! boyunca! değişimi!
önemli!olmuştur.!Ancak!bu!elementin!değişimi!ile!
ilgili! herhangi! bir! araştırmaya! rastlanmamıştır.!
Ortaya! çıkan! bu! önemli! değişim! muhtemelen!
topraktaki! alınabilir! Cr! miktarına! bağlıdır.!
Bitkilerdeki! Cr! içeriği! çoğunlukla! 0,0291,0! mg/kg!
arasındadır! (Aydemir! ve! İnce,! 1988).! Clark! ve!
Baligar! (2003)! ise! çeşitli! yem! bitkilerindeki! Cr!
miktarlarını! 0,6891,34! mg/kg! arasında! tespit!
etmişlerdir.! Bu! sonuçlar! dikkate! alındığında,!
araştırma! merasında! otun! Cr! oranlarının! yüksek!
olduğu!(ortalama!4,40!ve!5,80!mg/kg)!söylenebilir.!
Ancak! çiftlik! hayvanları! 1000! mg/kg’a! kadar! krom!
klorit! ve! kromata! dayandıklarından! (Underwood!
ve! Suttle,! 1999),! otun! Cr! miktarı! hayvanlar! için!
zararsız!düzeydedir.!
Bitkiler,! hayvanlar! ve! insanlar! için! zehirli! olan! Cd,!
bitki! materyalinde! normal! olarak! 0,191,0! mg/kg!
8!
!
arasındadır.! Bunun! 3! mg/kg’a! yükselmesi!
bitkilerde,! dolayısıyla! hayvanlarda! sorun!
yaratmaya!başlamaktadır!(Aydemir!ve!İnce,!1988).!
Yem! bitkilerinde! Cd! miktarı! 0,5391,59! mg/kg!
arasında! belirlenmiştir! (Clark! ve! Baligar,! 2003).!
Deneme! otunun! Cd! miktarının! 0,0990,14! mg/kg!
aralığında! olması,! bu! element! yönünden! bitkiler!
ve! hayvanlar! açısından! herhangi! bir! sorunun!
bulunmadığını!göstermektedir.!
Kurşun! bitki,! hayvan! ve! insan! için! zehirli! bir!
elementtir.! Bitkiler! genellikle! kurşunu! hücre!
çeperlerinde! biriktirmek! suretiyle! zehirleme!
etkisini! azaltırlar! (Aydemir! ve! İnce,! 1988).!
Bitkilerdeki! Pb! oranının! 4! mg/kg! olması! normal!
kabul! edilmektedir! (Mengel,! 1984).! Clark! ve!
Baligar! (2003)! tarafından! yürütülen! araştırmada!
yem! bitkilerindeki! Pb! içerikleri! 0,4091,88! mg/kg!
arasında! belirlenmiştir.! Diğer! taraftan! Porto!
Tekirdağ)Ziraat)Fakültesi)Dergisi)
Journal)of)Tekirdag)Agricultural)Faculty)
!
Riko’da! yapılan! araştırmada! ise! Pb! miktarı! bir!
yerde!4,5194,93!mg/kg,!başka!bir!yerde!ise!29,149
33,08! mg/kg! olarak! kaydedilmiştir.! Bu! sonuçlara!
karşın!deneme!merasının!otundaki!Pb!miktarı!1,75!
ve! 1,69! mg/kg! olarak! hesaplanmıştır.! Dolayısıyla!
mera! otu! Pb! yönünden! bitkiler! ve! hayvanlar! için!
herhangi!bir!tehlike!arz!etmemektedir.!!
Sonuçlar(
Çalılı! meralarda! çalıların! sıklığına! bağlı! olarak!
önemli! ölçüde! otsu! tür! bulunmaktadır.! Bu!
bitkilerin!kuru!madde!üretimleri!ve!otunun!niteliği!
yıl! boyunca! önemli! ölçüde! değişmektedir.! Bu!
nedenle! otlayan! hayvanlarda! zaman! zaman! besin!
elementi! eksiklikleri! olabilmektedir.! Bunun!
bilinmesi! iyi! bir! mera! yönetimi! için! gereklidir.! Bu!
yüzden! bu! çalışmada! çalılı! meralardaki! otsu!
türlerin! mineral! içeriklerinin! yıl! boyunca!
değişimleri! ve! bunun! keçilerin! beslenmesi!
açısından! önemi! araştırılmıştır.! Ekim! 20069Kasım!
2007! arasında! yürütülen! denemede,! otsu! türlerin!
bünyesindeki! toplam! 18! mineral! elementin!
değişimi! incelenmiştir.! Araştırma! sonucunda! Se!
dışındaki! bütün! elementlerin! hem! korunan! hem!
de! otlanan! mera! otundaki! değişimleri! önemli!
olmuştur.! Genel! olarak! bitkilerdeki! N,! K,! Mg! ve! S!
oranları! Nisan! ayından! itibaren! yükselmiş,! yaz,!
sonbahar! ve! kışın! azalmıştır.! P! korunan! merada!
yaz! başında,! otlanan! merada! ise! ilkbaharda!
Kaynaklar(
Allaway,!W.H.,!1968.!Trace!element!cycling.!Advances!in!
Agronomy,!20:!2359274.!
Aydemir,! O.! ve! F.! İnce,! 1988.! Bitki! Besleme.! Dicle! Üni.!
Eğitim!Fak.!Yay.!No:!2,!653!s.!
Bakoğlu,! A.,! A.! Gökkuş,! A.! Koç,! 1999.! Dominant! Mera!
Bitkilerinin! Biomas! ve! Kimyasal! Kompozisyonlarının!
Büyüme! Dönemlerindeki! Değişimi.! II.! Kimyasal!
Kompozisyondaki! Değişimler.! Tarım! ve! Orm.! Derg.,!
23(Ek!Sayı:!2),!4959508.!
Blevins,!D.G.,!1994.!Uptake,!translocation,!and!function!
of! essential! mineral! elements! in! crop! plants.! In:!
Physiology!and!Determination!of!Crop!Yield.!(Eds:!K.J.!
Boote,! J.M.! Bennett,! T.R.! Sinclair! and! G.M.! Paulsen).!
ASA,!Wisconsin,!Pp:!2599275.!
Bremner,!J.M.,!1960.!Determination!of!nitrogen!in!soils!
by!Kjeldahl!method.!J.!Agricultural!Sci.,!55:!1923.!
Buxton,! D.R.! and! S.L.! Fales,! 1994.! Plant! environment!
and! quality.! In:! Forage! Quality,! Evaluation,! and!
Utilization.! (Ed:! G.C.! Fahey).! ASA,! CSSA,! SSA,!
Wisconsin,!Pp:!1559199.!
Clark,! R.B.! and! V.C.! Baligar,! 2003.! Mineral!
concentrations!of!forage!legumes!and!grasses!grown!
in! acidic! soil! amended! with! flue! gas! desulfurization!
products.! Communications! in! Soil! Sci.! and! Plant!
Analysis,!34(11912):!1681–1707.!
!
Gökkuş)ve)ark.,))2013)10)(1))
artarken,! Ca! değişimi! tersi! bir! yol! izlemiştir.! Fe!
oranı! kışın! yüksek,! yazın! düşük;! Mn! ve! Cu! kış! ve!
ilkbahar! aylarında! nispeten! yüksek,! yazın! çok!
düşük;! B! ve! Na! ilkbahar! ve! yaz! aylarında! fazla,!
sonbahar!ve!kış!aylarında!az;!Zn!kışın!yüksek,!diğer!
aylarda! düşük! olmuştur.! Diğer! taraftan! Co,! Ni,! Cd!
ve! Pb! özellikle! kış! aylarında! yüksek,! yaz! aylarında!
düşük;!Cr!ise!Şubat!ayında!fazla!öteki!aylarda!daha!
az! bulunmuştur.! Se! ise! genellikle! ilkbaharda!
yükselmiştir.!!
Araştırma! sonucunda! günde! 1! kg! kuru! ot! tüketen!
bir! keçi! esas! alınarak! yapılan! değerlendirmede;!
N’un! yaz! ve! sonbahar! başında,! K’un! otlanan!
merada! yaz! ve! sonbaharda,! Mn’ın! yazın,! S,! Cu! ve!
Zn’nun! yıl! boyu! yetersiz! olduğu,! diğer! besin!
elementlerinde! ise! bir! eksikliğin! söz! konusu!
olmadığı! görülmüştür.! Hayvanlar! için! mutlak!
gerekli!olan!Se!ve!Co!yıl!boyunca!otun!bünyesinde!
yeterli! seviyede! yer! almıştır.! Cd! ve! Pb! gibi! zehirli!
elementlerin! ottaki! seviyeleri! gerek! bitki! gerekse!
hayvan! açısından! herhangi! bir! zarar! oluşturacak!
boyutta!olmamıştır.!
Teşekkür(
Bu! araştırma! TÜBİTAK! tarafından! 106O468!
numaralı!proje!ile!desteklenmiştir.!!
Diaz,! E.! and! A.! Massol9Deya,! 2003.! Trace! element!
composition!in!forage!samples!from!a!military!target!
range,!three!agricultural!areas,!and!one!natural!area!
in!Puerto!Rico.!Caribbean!J.!Sci.,!39:!215–220.!
El!Aich,!A.,!1991.!Role!of!shrubs!in!ecosystem!function.!
Options! Mediterraneennes! –! Series! Seminaries,! No:!
16,!43946.!
Güneş,!A.,!M.!Alpaslan!ve!A.!İnal,!2000.!Bitki!Besleme!ve!
Gübreleme.! Ankara! Üni.! Ziraat! Fak.! Yay.! No:! 1514,!
Ders!Kitabı:!467,!576!s.!
Holechek,!J.L.,!R.E.!Estell,!C.B.!Kuykendall,!R.!Valdez,!M.!
Cardenas! and! G.! Nunez9Hernandez,! 1989.! Seeded!
wheatgrass!yield!and!nutritive!quality!on!New!Mexico!
big!sagebrush!range.!J.!Range!Manage.,!42:!1189122.!
Kabata9Pendias,! A.,! 2001.! Trace! Elements! in! Soils! and!
Plants.!CRC!Press!LLC,!331!p.!
Kacar,!B.,!1977.!Bitki!Besleme.!A.Ü.!Ziraat!Fak.!Yay.:!637,!
Ders!Kitabı:!200,!317!s.!
Kurvits,! A.! and! E.A.! Kirkby,! 1988.! The! uptake! of!
nutrients! by! sunflower! plants! (Helianthus! annuus)!
growing! in! a! continuous! flowing! culture! system!
supplied! with! nitrate! or! ammonium! as! nitrogen!
source.!Z.!Pflanzenernahr,!Bodenk,!143:!1409149.!
Lambers,! H.,! F.S.! Chapin! III! and! T.L.! Pons,! 2008.! Plant!
Physiological!Ecology!(2nd!Ed.).!Springer,!604!p.!
9!
Tekirdağ)Ziraat)Fakültesi)Dergisi)
Journal)of)Tekirdag)Agricultural)Faculty)
!
McDowell,! L.R.,! 1996.! Feeding! minerals! to! cattle! on!
pasture.! Animal! Feed! Sci.! and! Technology,! 60:! 2479
271.!
Mengel,!K.,!1984.!Bitkinin!Beslenmesi!ve!Metabolizması!
(Çevirenler:!H.!Özbek,!Z.!Kaya!ve!M.!Tamcı).!Çukurova!
Üni.!Ziraat!Fak.!Yay.:!162,!Ders!Kitabı:!12,!690!s.!
Mountousis,!I.,!K.!Papanikolaou,!F.!Chatzitheodoridis,!C.!
Roukos!and!A.!Papazafeiriou,!2006.!Monthly!chemical!
composition! variations! in! grazable! material! of! semi9
arid! rangelands! in! North9Western! Greece.! Livestock!
Research! for! Rural! Development,! Vol.:! 18,! Num.:! 11,!
Paper!No:!155,!12!p.!
Mountousis,! J.,! K.! Papanikolaou,! G.! Stanogias,! F.!
Chatzitheodoridis! and! C.! Roukos,! 2008.! Seasonal!
variation! of! chemical! composition! and! dry! matter!
digestibility! of! rangelands! in! NW! Greece.! J.! Central!
European!Agric.,!9(3):!5479556.!
Özaslan9Parlak,! A.,! A.! Gökkuş,! B.H.! Hakyemez! and! H.!
Bayetekin,! 2011.! Forage! yield! and! quality! of! kermes!
oak! and! herbaceous! species! throughout! a! year! in!
Mediterranean! zone! of! western! Turkey.! J.! Food,!
Agriculture!&!Environment,!9(1):!5109515!.!
Papachristou,! T.G.,! P.D.! Platis,! V.P.! Papanastasis! and!
C.N.! Tsiouvaras,! 1999.! Use! of! deciduous! woody!
species! as! a! diet! supplement! for! goats! grazing!
Mediterranean! shrublands! during! the! dry! season.!
Animal!Feed!Science!and!Tech.,!80:!2679279.!
(
!
!
10! !
Gökkuş)ve)ark.,))2013)10)(1))
Proseus,! T.E.! and! J.S.! Boyer,! 2006.! Calcium! pectate!
chemistry! controls! growth! rate! of! Chara! coralline.! J.!
Experimental!Botany,!November!16:!1914.!
Ruano,! A.,! Ch.! Poschenrieder! and! J.! Barcelo,! 1988.!
Growth! and! biomass! partitioning! in! zinc9toxic! bush!
beans.!J.!Plant!Nutrition,!11:!5779588.!
Spears,! J.W.,! 1994.! Minerals! in! forages.! In:! Forage!
Quality,! Evaluation,! and! Utilization.! (Ed:! G.C.! Fahey).!
ASA,!CSSA,!SSA,!Wisconsin,!Pp:!2819317.!
Tölü,! C.,! 2009.! Farklı! Keçi! Genotiplerinde! Davranış,!
Sağlık!ve!Performans!Özellikleri!Üzerine!Araştırmalar.!
Doktora!Tezi.!ÇOMÜ!Fen!Bilimleri!Enstitüsü!Zootekni!
Anabilim!Dalı,!Çanakkale,!204!s.!
Underwood,! E.J.! and! N.F.! Suttle,! 1999.! The! Mineral!
Nutrition! of! Livestock! 3rd! Ed.).! CABI! Publishing,! 614!
p.!
Welch,! R.M.,! W.H.! Allaway,! W.A.! House! and! J.! Kubota,!
1991.! Geographic! distribution! of! trace! element!
problems!(2nd!ed.).!In:!Micronutrients!in!Agriculture.!
(Eds:!J.J.!Mortvedt,!!F.R.!Cox,!L.M.!Shuman!and!R.M.!
Welch).!SSSA!Book!Series,!Madison,!WI,!Pp:!31957.!
Whitehead,!D.C.,!2000.!Nutrient!Elements!in!Grassland,!
Soils9Plant9Animal! Relationships.! CABI! Publ.,! Oxon,!
369!p.!
Winer,! B.J.,! D.R.! Brown! and! K.M.! Michels,! 1991.!
Statistical!Principles!in!Experimental!Design.!McGraw!
Hill,!California,!USA.!