60-69 - Maltepe Üniversitesi

Graves Oftalmopatili Hastalarda Verilen Eğitimin
Semptomlara ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarına
Etkisi
İnci KISA*, Sezgi ÇINAR**
ÖZET
Amaç: Araştırma, Graves oftalmopatili hastalara verilen eğitimin semptomlara, sağlıklı yaşam biçimi
davranışlarına ve uyku sorununa etkisini değerlendirmek amacıyla yapıldı.
Yöntem: Çalışma, deneysel ve vaka-kontrollü olarak yapıldı. Araştırmada veriler Hasta Tanıtım
Formu, Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği ve Uyku Sonrası Değerlendirme Ölçeği ile bire bir
yüz yüze görüşme yöntemi ile araştırmacı tarafından toplandı. Hastaların göz çapları Hertel ölçeği ile
ölçüldü. Eğitim grubunda 33, kontrol grubunda 30 hasta yer aldı. Eğitim grubuna ilk görüşmede
araştırmacı tarafından veri toplama araçları uygulandıktan sonra, yine araştırmacı tarafından
hazırlanan renkli eğitim kitapçığı yardımı ile eğitim verildi. Kontrol grubuna, veri toplama araçları
uygulandıktan sonra eğitim verilmedi ancak ikinci görüşmeden sonra bu hastalara da eğitim ve eğitim
kitapçığı verildi. İkinci görüşmeler üç ay sonra yapıldı.
Bulgular: Eğitim grubu hastalarında yapılan eğitim, oftalmopati semptomlarında, uyku sorunlarında
ve sağlıklı yaşam biçimi davranışlarında olumlu değişim yarattı. Birinci ve ikinci görüşmeye göre
kontrol grubunda göz semptomlarında, uyku sorunlarında ve sağlıklı yaşam biçimi davranışlarında ise
anlamlı fark görülmedi. Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları toplam puanı ve ölçeğin alt boyutu olan
sağlık sorumluluğu, fiziksel aktivite, beslenme alışkanlığı, ruhsal gelişim, kişilerarası ilişkiler ve stres
yönetimi puanları kontrol grubuna göre eğitim grubunda anlamlı olarak yüksek bulundu.
Sonuç: Oftalmopatili hastalarda göz semptomlarını azaltma, sağlıklı yaşam biçimi davranışları
kazandırma ve uyku sorunlarını gidermek için sağlık eğitimi etkilidir.
Anahtar kelimeler: Egzoftalmus, göz egzersizi, Graves oftalmopati, sağlıklı yaşam biçimi, uyku
sonrası değerlendirme.
ABSTRACT
Effect of Given Training to Symptoms and Healthy Lifestyle Behaviors in
Patients with Graves’ Ophthalmopathy
Objectives: The aim of the study was to investigate effects of given training to symptoms and healthy
lifestyle behaviors in patients with Graves’ ophthalmopathy.
Methods: This study was performed prospective and case-controlled. Data was obtained by interview
method via Patient Questioner Form, Health Promotion Lifestyle Profile Scale and Post Sleep
Inventory Scale by researcher. Patients' eye diameters were measured with Hertel exophthalmometer.
There were 33 patients recruited to the training group and 30 patients admitted to the control group.
Data collection tools had been applied the training group in first interview; training was given via
colorful training booklets which are prepared by researcher. Second interview was performed three
months later.
Results: Health training had significant effects on ophthalmopathy symptoms, Post Sleep Inventory
Scale scores and Healthy Promotion Lifestyle Profile Scale scores. There were no significant
differences between first and second interview in control group.
* Uzm. Hem., Gülhane Askeri Tıp Akademisi Kardiyoloji Servisi, İstanbul
**Yard. Doç. Dr., Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü, İstanbul
Graves Oftalmopatili Hastalarda Verilen Eğitimin…..61
Total score of Healthy Promotion Lifestyle Profile Scale and health responsibility, base dimension of
the scale, physical activity, nurturing habits, physiological development, interpersonal relations and
stress management were found significant higher in training group than in control group.
Conclusion: Health training is affected for decreasing eye symptoms, sleeping problems and
acquiring attitudes for healthy life style on patients with ophthalmopathy.
Key Words: Eye exercise, evaluation for post sleeping, exophthalmia, Graves’ ophthalmopathy,
healthy life style.
GİRİŞ VE AMAÇ
Graves hastalığı tirotoksikozun en sık nedenidir ve toplumda görülme sıklığı %1’dir. Oftalmopati ise
Graves’li hastaların %25–30’ unda saptanır. Oftalmopatide kadın erkek oranı 1.8-2.8/1’ dir (Özata
2003).
Graves oftalmopatisi, retroorbital dokunun otoimmün bir hastalığı olup patogenezi tam olarak
açıklanamamıştır (Özata 2003; Özata 2005). Göz arkasındaki proteinlere karşı oluşan otoimmün cevap
sonucu preorbital bölgede T-lenfosit infiltrasyonu ve yağ dokusu hiperplazisi gelişir (Ginsberg 2003;
Kamel 2006).
Oftalmopatinin en erken belirtileri gözlerde batma hissi, ağrı ve aşırı sulanmadır (Kamel 2006). Çift
görme (diplopi), şaşılık, konjoktivit, ülserler, hatta panoftalmi (gözün bütün tabakalarının
enfeksiyonu) gelişebilir. Görme kaybı, görmede değişiklik, egzoftalmus, fotofobi ve gözde irritasyon
olabilir (Friedman 2002; Kamel 2006; Özata 2003).
Oftalmopati önemli derecede hem fiziksel, hem ruhsal sağlığı etkiler ve strese yol açar (Coulter,
Frewin, Krassas and Perros 2007; Yeatts 2005). Bu stresin düzeyi görme kaybı, orbital rahatsızlık ve
gözün ileriye doğru yer değiştirmesinin derecesine bağlıdır. Çift görme, orbital acı, azalan görme
keskinliği, egzoftalmus varlığı ve gözlerin sulanması hastaların psikolojisini, beden imajını, günlük ve
meslek yaşamını olumsuz etkiler (Coulter et al. 2007) ve buna bağlı olarak hastanın yaşam kalitesi
olumsuz etkilenir (Coulter et al. 2007; Terwee, Gerding, Dekker, Prummel and Wiersinga, 1998).
Literatürde oftalmopatide semptomatik tedaviler ve egzoftalmusta göz egzersizlerini olumlu
etkilerinden söz edilmesine rağmen, ülkemizde ve yurt dışında buna yönelik herhangi bir araştırmaya
rastlanmamıştır. Bu eksiklikten yola çıkarak, bu çalışma Graves oftalmopatili hastalara verilen
eğitimin oftalmopati semptomlarına, sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına ve uyku sorununa etkisini
değerlendirmek amacıyla yapıldı.
GEREÇ VE YÖNTEM
Graves oftalmopatisinde verilen eğitimin oftalmopati semptomlarına, sağlıklı yaşam biçimi
davranışlarına ve uyku sorunlarına etkisini değerlendirmek amacıyla deneysel ve vaka-kontrollü bir
çalışma olarak planlanan bu çalışmanın evrenini, GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Endokrinoloji
ve Metabolizma Servisi’nde yatan ve polikliniğe başvuran Graves oftalmopatili hastalar, örneklemini
ise Eylül 2007-Ekim 2008 tarihleri arasında 18-65 yaş grubunda olan, steroid tedavisi almayan,
iletişim kurabilen ve çalışmaya katılmaya gönüllü 63 hasta oluşturdu. Araştırma verileri “Hasta
Tanıtım Formu”, ‘Uyku Sonrası Değerlendirme’ Ölçeği ve “Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları
Ölçeği” kullanılarak toplandı.
Hasta Tanıtım Formu; araştırmacı tarafından literatür bilgisine dayanarak hazırlanan bu formda,
hastaların sosyodemografik özellikleri, oftalmopati ile ilgili belirti ve bulguları içeren 52 soru yer aldı.
Göz çapı ölçümü, Hertel oftalmometresi ile araştırmacı tarafından yapıldı. Araştırmacı göz
doktorundan eğitim alarak önce doktorun gözetiminde, daha sonra ise bağımsız olarak Hertel
oftalmometresi ile göz çapı ölçümlerini yaptı.
62 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:2,Sayı:2.2009
Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (SYBDÖ)- (Health Promotion Lifestyle Profile); Walker,
Sechrist and Pender (1987) tarafından geliştirilen orijinal ölçek, ülkemizde Esin (1997) tarafından
Türkçe’ ye çevrilerek, geçerlik-güvenirliği yapılmıştır. Bireyin sağlıklı yaşam biçimi ile ilişkili olarak
sağlığı geliştiren davranışlarını ölçer (Walker 1987). Orjinal ölçek, alt grupları gözden geçirilip, daha
yüksek alfa etkinlik seviyeleri oluşturmak için yenilenmiştir (Walker, Sechrist and Pender 1995).
Yenilenen Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (Health Promotion Lifestyle Profile II),
ülkemizde Çelik (2006) ve Bahar, Beşer, Gördes, Ersin ve Kıssal (2008) tarafından Türkçeye
çevrilerek, geçerlik-güvenirliği yapılmıştır. Ölçek toplam olarak 52 maddeden oluşmuştur. Sağlıklı
Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği ile katılımcılar sağlığı destekleyen davranışları ne sıklıkla
gerçekleştirdikleri sorgulanmaktadır. Ölçek; 4’lü likert tipi bir ölçek olup, hiçbir zaman “1”, bazen
“2”, sık sık “3”, düzenli olarak yanıtına “4” puan verilmektedir. Ölçekten alınacak en az puan “52”, en
yüksek puan “208” dir. Ölçek altı alt boyuttan oluşmakta olup bu boyutların alabileceği en düşük ve
en yüksek puanlar aşağıdaki gibidir.
·
·
·
·
·
·
Sağlık sorumluluğu alt grubu için; en düşük puan 9, en yüksek puan 36,
Fiziksel aktivite alt grubu için; en düşük puan 8, en yüksek puan 32,.
Beslenme alışkanlığı alt grubu için;en düşük puan 9, en yüksek puan 36,
Ruhsal gelişim alt grubu için; en düşük puan 9, en yüksek puan 36,.
Kişilerarası ilişkiler alt grubu için; en düşük puan 9, en yüksek puan 36,.
Stres yönetimi alt grubu için; en düşük puan 8, en yüksek puan 32’ dir.
Bu çalışmada ölçeğin güvenirlik katsayısı:
Eğitim verilen hastaların ilk görüşmedeki SYBDÖ’ nin Cronbach alfa değeri = .873
Eğitim verilen hastaların ikinci görüşmedeki SYBDÖ’ nin Cronbach alfa değeri = .916
Kontrol grubu hastaların ilk görüşmedeki SYBDÖ’ nin Cronbach alfa değeri = .926
Kontrol grubu hastaların ikinci görüşmedeki SYBDÖ’ nin Cronbach alfa değeri = .910
Ölçeğin uygulanması 15-20 dakika sürmektedir.
Uyku Sonrası Değerlendirme Formu (USD) (Post-Sleep Inventory); bireylerin uyku sorununu
değerlendirmek amacıyla Webb ve ark tarafından geliştirilmiş, Çınar, Sezerli, Dinçer ve Yeşilbilek
(1998) tarafından geçerlik-güvenirliği yapılmıştır. Uyku Sonrası Değerlendirme formu 12 olumlu ve
12 olumsuz ifade içeren üç grup sorudan oluşmaktadır. Hastaların her bir olumlu ifadeleri ‘0’ USD
puanı olarak hesaplanırken, her bir olumsuz ifadeleri ‘1’ USD puanı olarak değerlendirilmektedir.
Total USD puanların değerlendirilmesi; 0= ‘sorunsuz’, 1-3= ‘sorun az’, 4-6= ’orta derecede sorun’, 79= ’sorun fazla’, 10-12= ‘sorun çok fazla’ şeklinde değerlendirildi (Çınar 1998).
Verilerin Değerlendirilmesi: Veriler bilgisayarda SPSS (Statistical Package For Social Science)
paket programında, uzman istatikçi tarafından değerlendirildi. Parametrik veriler aritmetik ortalama ±
standart sapma (SS), nonparametrik veriler yüzde ile verildi. İlk ve son görüşme, eğitim ve kontrol
grubu karşılaştırılmasında nonparametrik veriler ki-kare ile analiz edildi. İki grup ortalamaları arasında
farklar için t-testi kullanıldı. Eğitim ve kontrol gruplarının grup içi karşılaştırılmasında nonparametrik
testler olan Wilcoxan ve Mc Nemar ile, Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ölçeği puanları t-testi,
Uyku Sonrası Değerlendirme ölçeği ise Mann-Whitney Testi ile değerlendirildi.
BULGULAR ve TARTIŞMA
Çalışmaya katılan eğitim ve kontrol grubu hastalarının sosyo-demografik özellikleri, göz çapı
ölçümleri, alışkanlıkları ve iki grup arasındaki farklar Tablo 1’ de gösterildi. Araştırma
kapsamına alınan hastaların %80’i erkek, %20’si kadın olduğu saptandı. Bunun nedeni;
çalışmanın askeri eğitim ve araştırma hastanesinde yapılmış olması ve askerlerimizin
erkeklerden oluşmasıdır. Ayrıca, batı bölgesindeki birlik askerlerinin Graves hastalığı tedavisi
yalnızca Gülhane Askeri Tıp Akademisi Haydarpaşa Eğitim Hastanesi’nde yapılmaktadır.
Graves Oftalmopatili Hastalarda Verilen Eğitimin…..63
Literatürde Graves oftalmopatinin kadınlarda erkeklerden 5-10 kat daha fazla görüldüğü
bildirilmektedir (Char 1996; Özata 2003). Bu çalışmada, eğitim ve kontrol grubu hastaları
arasında cinsiyet açısından anlamlı fark bulunmadı (Tablo 1).
Tablo 1. Birinci Görüşmede Hastaların Sosyo-demografik Özellikler, Göz Çapı Ölçümleri ve
Alışkanlıklar Açısından Eğitim ve Kontrol Grubu Arasındaki Farklar (N=63)
Eğitim Grubu
Kontrol Grubu
(n=33)
(n=30)
Anlamlılık
n /Ort±SS %
n /Ort±SS %
Cinsiyet
Erkek
24
72.7
26
86.7
x2= 1.864
Kadın
9
27.3
4
13.3
p= .172
Medeni Durum
Evli
Bekar
Boşanmış
13
19
1
39.4
57.6
3.0
9
19
2
30.0
63.3
6.7
Eğitim Durumu
İlkokul Mezunu
Ortaokul Mezunu
Lise Mezunu
Üniversite Mezunu
Sigara
Kullanıyor
Kullanmıyor
4
6
14
9
13
20
12.1
18.2
42.4
27.3
39.4
60.6
8
2
14
6
5
25
26.6
6.7
46.7
20.0
16.7
83.3
Kahve
İçiyor
İçmiyor
İçiyor
İçmiyor
Yaş
8
24.2
25
75.8
6
18.2
27
81.8
28.15 ± 9.00
7
23.3
23
76,7
5
16.7
25
83.3
26.67 ± 8.76
Sağ Göz Çapı
19.01 ± 1.34
18.63 ± 1.74
Sol Göz Çapı
18.71 ± 1.47
18.38 ± 1.74
Kola
x2= .920
p= .631
x2= 3.799
p= .284
x2= 3.977
p= .046*
x2= .007
p= .933
x2= .025
p= .874
t= .662
p= .510
t= .981
p= .330
t= .791
p= .399
Not: *p < .05, Fisher’ s kesin ki-kare testi kullanıldı.
Çalışmaya katılan eğitim grubu hastalarının %42’si, kontrol grubu hastalarının %47’si lise mezunu
olup eğitim düzeyi açısından iki grup arasında anlamlı fark bulunmadı (Tablo 1). Özellikle eğitim
düzeyi açısından eğitim ve kontrol grubu arasında anlamlı fark bulunmaması ve eğitim düzeyinin
yüksek olması, verilen eğitimin etkinliğinin değerlendirilmesi açısından önemlidir.
Eğitim ve kontrol grubu hastaları arasında yaş ve medeni durum açısından anlamlı fark bulunmadı
(Tablo 1). Sigara içen hasta sayısı kontrol grubuna göre eğitim grubunda daha fazlaydı. Kola ve kahve
tüketen hasta sayısı, sağ ve sol göz çapı açısından eğitim ve kontrol grubu arasında anlamlı fark
bulunmadı. Alışkanlıklar ve göz çapları açısından iki grup arasında anlamlı fark bulunmaması yapılan
eğitimin davranış değişikliği yapıp yapmadığını değerlendirmek açısından önemlidir.
İkinci görüşmede gözlerde iyileşme hissetme ve gözlerin iyileşmesini etkileyen alışkanlıklar açısından
eğitim ve kontrol grubu hastaları arasındaki farklar Tablo 2’de gösterildi.
64 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:2,Sayı:2.2009
Tablo 2. İkinci Görüşmede Gözlerde İyileşme Hissetme ve Gözlerin İyileşmesini Etkileyen
Alışkanlıklar Açısından Eğitim Grubu ve Kontrol Grubu Hastaların Arasındaki Farklar
Eğitim Grubu
Kontrol Grubu
(n=33)
(n=30)
Anlamlılık
n
%
n
%
Tuz
Kullanan
16
48.5
25
83.3
x2= 13.900
Hiç Kullanmayan
1
3.0
3
11.0
p= .003**
Az Kullanan
16
48.5
2
6.7
Kahve-Kola
İçen
6
18.2
5
16.7
x2= .025
İçmeyen
27
81.8
25
83.3
p= .874
Göz Egzersizi
Yapan
23
69.7
0
.0
x2= 55.483
Yapmayan
2
6.1
30
100.0
p= .000***
Bazen yapan
8
24.2
0
.0
Göz Egzersizi
Evet
21
63.6
0
.0
x2= 48.850
Doğru Uygulayan
Hayır
4
12.1
30
100.0
p= .000***
Kısmen
8
24.2
0
.0
Koyu Renkli Güneş Kullanan
21
63.6
8
26.7
x2= 12.284
Gözlüğü
Kullanmayan
12
36.4
16
53.3
p= .002**
Bazen Kullanan
0
.0
6
20.0
Başı Yükselterek
Yatan
20
60.6
2
6.7
x2= 21.704
Yatmayan
11
33.3
27
90.0
p= .000***
Bazen Yatan
2
6.1
1
3.3
Göz Bandı
Kullanan
4
12.1
1
3.3
x2= 3.737
Kullanmayan
27
81.8
29
96.7
p= .154
Bazen Kullanan
2
6.1
0
.0
Suni gözyaşı
Kullanan
29
87.9
0
.0
x2= 52.066
Kullanmayan
3
9.1
30
100.0
p= .000***
Bazen Kullanan
1
3.0
0
.0
Gözlerde
Tam yileşti
12
36.4
2
6.7
x2= 38.317
İyileşme
Az iyileşti
19
57.6
3
10.0
p= .000***
Aynı
1
3.0
13
43.3
Daha arttı
1
3.0
12
40.0
Not: **p< 01, ***p< .001
Graves oftalmopatisi olan hastalarda gözleri korumaya yönelik bazı önerilerin faydalı olabileceği
düşünülmektedir. Gözleri saran güneş gözlüğü fotofobiye ve rüzgâra karşı gözleri korumaya yardımcı
olmaktadır (Morris 2006; Solares, Defensor, Mayeda and Canada 2002). Gözyaşı bezi defekti sonucu
bulanık görme varsa, gözde kuruma oluyorsa yapay göz damlaları ve yağları kullanılabilir, %1’lik
metilsellülöz damlaları gece yatarken damlatılabilir (Beare and Myers 1994; Solares et al. 2002).
Diyetteki tuzu kısıtlamak ve yatak başını kaldırmak göz arkasındaki ödemi azaltarak gözü
semptomatik olarak rahatlatmaktadır (Beare and Myers 1994; Char 1996; Iagaru and Mcdougall 2007;
Richter 2007). Noktürnal korneal kurumayı engellemek amaçlı gece uyurken göz bandı kullanılması
önerilir (Beare and Myers 1994; Özata 2003). Yaptığımız çalışmada; ilk görüşmede tuz kullanımı,
kahve-kola tüketimi, göz egzersizi uygulama, göz egzersizini doğru uygulama, koyu renkli güneş
gözlüğü kullanımı, başını yükselterek yatma, suni gözyaşı damlası ve yatarken göz bandı kullanımı
açısından iki grup arasında anlamlı fark yoktu (p>.05). Bu da gözün iyileşmesini etkileyen
alışkanlıkları kapsayan eğitimin etkisinin değerlendirilmesi açısından önemlidir. İkinci görüşmede,
Graves Oftalmopatili Hastalarda Verilen Eğitimin…..65
göz egzersizi yapan, göz egzersizini doğru uygulayan, koyu renkli güneş gözlüğü kullanan, suni
gözyaşı damlası kullanan, başını yükselterek yatan, az tuz tüketen ve gözlerinde iyileşme hisseden
hasta sayısı kontrol grubuna göre eğitim grubunda daha fazla bulundu (Tablo 2). Kontrol ve eğitim
grubu arasında kahve-kola içen ve göz bandı uygulayan hasta sayısında fark yoktu (p>.05). Eğitim
grubundaki hastalara verilen sağlık eğitimi ile göz semptomlarında anlamlı iyileşme sağlayacak göz
egzersizi yapma, güneş gözlüğü ve suni gözyaşı damlası kullanma, başını yükselterek yatma ve az tuz
tüketme gibi alışkanlıklar kazanılmasında etkili olmuştur.
İkinci görüşmede hastalık belirtileri ve göz bulguları açısından eğitim ve kontrol grubu arasındaki
farklar Tablo 3’de gösterildi.
Fazla kafein alınması taşikardi, çarpıntı ve ani kan basıncı yükselmesine neden olmakta ve
peristaltizmi arttırarak diyareyi kötüleştirmektedir (Friedholm, Battig, Holmen, Nehlig and Zvartau
1999). Yaptığımız çalışmada, ikinci görüşmede kontrol grubu ve eğitim grubu arasında diyare yaşayan
hasta sayısında anlamlı fark bulunmadı (Tablo 3). Hasta sayısının az olması nedeni ile bu sonuçlar tüm
oftalmopatili hastalara genellenemez. Yapılan çalışmalarda, günlük alınan kafein miktarı ile orantılı
olarak nabız sayısında artış olduğunu bildirmiştir (Friedholm ve ark. 1999). Bizim çalışmamızda,
ikinci görüşmede kontrol grubu ile eğitim grubu arasında kahve-kola tüketen hasta sayısı açısından
anlamlı fark bulunmamakla birlikte, eğitim grubunda çarpıntı yaşayan hasta sayısında da anlamlı
azalma gözlendi. Buna göre; oftalmopatili hastalarda çarpıntının nedeni, gün içinde tüketilen kafeine
bağlı değil de Graves hastalığındaki tirotoksikoz nedeniyle olduğunu düşündürmektedir.
Tablo 3. İkinci Görüşmede Hastalık Belirtileri ve Göz Bulguları Açısından Eğitim ve Kontrol
Grubu Arasındaki Farklar
(N=63)
Hastalık Belirtileri ve
Eğitim Grubu
Kontrol Grubu
Göz Bulguları
(n=33)
(n=30)
Anlamlılık
n
%
n
%
Çarpıntı
Var
15
45.5
23
76.7
x2= 6.396
Yok
18
54.5
7
23.3
p= .011*
Sinirlilik/Stres Var
21
63.6
27
90.0
x2= 6.021
Yok
12
36.4
3
10.0
p= .014*
Diyare
Var
4
12.1
3
10.0
x2= .097
Yok
29
87.9
27
90.0
p= .756
Uykusuzluk
Var
10
30.3
24
80.0
x2= 15.623
Yok
23
69.7
6
20.0
p= .000***
Gözde Batma
Yok
30
90.9
6
20.0
x2= 32.932
Bazen
3
9.1
15
50.0
p= .000***
Sık Sık
0
.0
9
30.0
Gözde Ağrı
Yok
21
63.6
5
16.7
x2= 22.755
Bazen
12
36.4
12
40.0
p= .000***
Sık Sık
0
.0
13
43.3
Gözde Yanma Yok
22
66.7
3
10.0
x2= 26.974
Bazen
11
33.3
15
50.0
p= .000***
Sık Sık
0
.0
11
36.7
Her Zaman
0
.0
1
3.3
Gözde Kuruma Yok
26
78.8
3
10.0
x2= 35.178
Bazen
6
18.2
10
33.3
p= .000***
Sık Sık
0
.0
16
53.4
Her Zaman
1
3.0
1
3.3
Gözde Kaşıntı Yok
20
62.5
3
10.0
x2= 20.712
Bazen
11
34.4
18
60.0
p= .000***
Sık Sık
1
3.1
7
23.3
Her Zaman
0
.0
2
6.7
66 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:2,Sayı:2.2009
Gözde Kanlanma Yok
Bazen
Sık Sık
Her Zaman
Bulanık Görme Yok
Bazen
Sık Sık
Sağ Göz Çapı Azalan
Artan
Değişmeyen
Sol Göz Çapı Azalan
Artan
Değişmeyen
20
12
1
0
17
14
2
24
1
8
18
0
15
60.6
36.4
3.0
.0
51.5
42.4
6.1
72.7
3.0
24.3
54.5
.0
45.5
3
4
12
11
6
21
3
2
1
27
0
3
27
10.0
13.3
40.0
36.7
20.0
70.0
10.07
6.7
3.3
90.0
.0
10.0
90.0
x2= 36.814
p= .000***
x2=6.733
p = .035*
Z= 4.399
P= .000***
Z= 3.748
P= .000***
Not: *p< .05, **p< .01, ***p< .001
Tirotoksikozun kardiyolojik belirtileri çarpıntı, taşikardi, (supraventriküler ve sinüs taşikardisi), atipik
göğüs ağrısı, periferik vazodilatasyon ve nabız basıncının artması olarak kendini gösterir. Artan kalp
kontraksiyonlarının gücü hasta tarafından çarpıntı olarak algılanır (Roffi, Cattaneo and Brandle 2005).
Yüksek kalp debisi nabız basıncının artmasına ve çarpıntı ve taşikardi neden olur (Kamel 2006).
Taşikardi % 96 olguda görülmekle beraber, istirahat nabız hızı 89/dakikadan fazladır (Özata 2003).
Tirotoksikozu olan hastada nabız hızı gerek uyku da gerekse istirahatta artmıştır (Gündoğan 1996).
Farid ve ark. (Farid, Roch-Levecq, Levi, Brody, Granet and Kikkowa 2005) yaptığı çalışmada
orta/şiddetli Graves oftalmopatili hastalar ile hafif/az Graves oftalmopatili hastalar emosyonel stres
yönünden karşılaştırılmıştır. Orta/şiddetli Graves oftalmopatili hastaların hafif/az Graves oftalmopatili
hastalardan daha belirgin artan emosyonel stres bulunmuştur. Fark edilir proptozis ve/veya çift
görmesi olan hastalarda belirgin depresyon, sinirlilik ve huzursuzluk belirtisi hafif Graves
oftalmopatili olan hastalardan daha fazla olduğu görülmüştür (Farid et al. 2005). Yaptığımız
çalışmada, ikinci görüşmede kontrol grubu ile eğitim grubu arasında sinirlilik/stres yaşayan hasta
sayısı açısından anlamlı fark bulundu (Tablo 3). Eğitim grubuna göre, kontrol grubunda sinirlilik/stres
yaşayan hasta sayısı daha fazlaydı. İkinci görüşmede, eğitim grubunda daha fazla hastada göz
semptomlarında azalma olması sinirlilik ve streste azalma sağlamış olabilir. Bu sonuçlar, literatür
bulguları ile paralellik göstermektedir.
Kontrol grubu hastalarında eğitim sonrası gözlerde batma, ağrı, yanma, kuruma, kaşıntı, kanlanma ve
bulanık görme gibi göz semptomları yaşayan hasta sayısında kontrol grubuna göre anlamlı azalma
saptandı. Bunun yanı sıra, eğitim grubu hastalarının sağ ve sol göz çaplarında kontrol grubu
hastalarına göre anlamlı azalma görüldü (Tablo 3). Eğitim öncesi göz ile ilgili semptomların hastalar
tarafından ifade edilişine bakıldığında, bir hasta iki göz kapağının arasına jilet yerleştirilmiş gibi, her
göz açıp kapatışında jiletin kesmesi gibi acı duyduğunu ifade etti. Eğitimde anlatılan ve gözün
iyileşmesini etkileyen tüm alışkanlıkları değiştirdikten sonra, bu acıyı yaşamadığını söyledi. Başka bir
hasta ise öğretilmiş olan göz egzersizlerinin hızlı okuma teknikleri içinde yer aldığını, bu aşamada da
kendisine yardımcı olduğunu belirtti. Hemşire tarafından verilen eğitimin, oftalmopatili hastalarda
sağlık önerilerine uyumu sağladığı ve dolayısı ile hastalık semptomlarında iyileşmeye yardımcı
olabileceği düşünülmektedir.
Graves oftalmopatili hastalarda uyku sorunları en önemli hastalık semptomları arasındadır (Morris
2006). Eğitim grubunda gözleri açık uyuyan ve uyku sorunu yaşayan 15 hastaya göz bandı verilmesine
rağmen, yalnızca dört hasta göz bandı kullandı. Göz bandı kullanmayan hastalar gerekçe olarak, göz
bandından rahatsızlık duyduklarını ve televizyon izleyerek uyumayı sevdiklerini ifade ettiler. Göz
bandı kullanan dört hastada da ikinci görüşmede artık uyku sorunu yaşamadığını bildirdi.
Graves Oftalmopatili Hastalarda Verilen Eğitimin…..67
Birinci ve ikinci görüşmelerde, eğitim ve kontrol grubu hastalarının Uyku Sonrası Değerlendirme
Ölçeği puanları arasındaki farklar Tablo 4’ de gösterildi. Birinci ve ikinci görüşmelerde, eğitim ve
kontrol grubu hastalarının Uyku Sonrası Değerlendirme Ölçeği’nin alt boyutlarında gece uykusu ve
uyanma zamanı sorunları açısından anlamlı fark bulunmazken, yatma zamanı yaşanan sorunlar
açısından anlamlı fark bulundu (Tablo 4). İkinci görüşmede, eğitim grubu hastalarının yatma zamanı
ile ilgili sorunlarında belirgin azalma olduğu görüldü. Bunun nedeni, eğitim grubu hastalarının eğitim
sırasında verilen bilgilere ve önerilere dikkat etmeleri olabilir.
Tablo 4. Birinci ve İkinci Görüşmede Eğitim ve Kontrol Grubu Hastalarının Uyku Sonrası
Değerlendirme Ölçeği Puanlarının Karşılaştırılması
(N=63)
Birinci Görüşme İkinci Görüşme
Fark
Ort. Rank
Ort. Rank
Ort. Rank
Anlamlılık
Yatma
Eğitim
13.03
4.4
36.15
Z= -2.009
Zamanı Kontrol
12.93
5.75
27.43
p= .045*
Eğitim
Kontrol
11.17
10.78
8
4.63
35.44
28.22
Z= -1.700
p= .089
Uyanma Eğitim
Zamanı Kontrol
12.34
9.25
7.1
6.07
35.44
28.22
Z= - 1.700
p= .089
Gece
Uykusu
Not: *p< .05, Mann-Whitney U Testi kullanıldı.
Birinci ve ikinci görüşmelerde, eğitim ve kontrol grubu arasında SYBDÖ puanları farkı Tablo 5’de
gösterildi.
Tablo 5. SYBDÖ’ne göre Eğitim ve Kontrol Gruplarının, Grup İçi Farklılıklarının Birbiriyle
Değerlendirilmesi
(N=63)
Birinci Görüşme İkinci Görüşme Grup Farkları Anlamlılık
Ort ± SS
Ort ± SS
Ort ± SS
Sağlık
Eğitim
23.58 ± 4.09
24.55 ± 4.75
-0.97 ± 3.99
t= -3.062
Sorumluluğu Kontrol
19.80 ± 4.69
17.97 ± 3.73
1.83 ± 3.19
p= .003**
Fiziksel
Aktivite
Eğitim
Kontrol
14.30 ± 4.85
13.63 ± 4.05
16.64 ± 4.97
12.87 ± 3.19
-2.33 ± 4.46
0.77 ± 3.07
t= -3.184
p= .002**
Beslenme
Alışkanlığı
Eğitim
Kontrol
21.73 ± 3.78
20.20 ±3.91
22.40 ± 4.58
18.73 ± 2.67
-0.67 ± 4.38
1.47 ± 2.95
t= -2.246
p= .028*
Ruhsal
Gelişim
Eğitim
Kontrol
27.18 ± 4.67
26.03 ± 5.01
27.52 ± 5.33
23.57 ± 4.76
-0.33 ± 5.80
2.47 ± 3.29
t= -2.326
p= .023*
Kişilerarası
İlişkiler
Eğitim
Kontrol
25.91 ± 4.62
23.53 ± 4.07
26.88 ± 4.44
22.73 ± 4.23
-0.97 ± 4.69
0.8 ± 2.70
t= -1.813
p= .014*
Stres
Yönetimi
Eğitim
Kontrol
17.70 ± 3.98
19.03± 4.12
20.18 ± 3.98
16.47 ± 2.62
-2.49 ± 5.05
2.57 ± 2.79
t= -4.846
p= .000***
Toplam
Eğitim
Kontrol
130.39 ± 17.83
122.23 ± 20.44
138.15 ± 20.27
112.33 ± 16.12
-7.76 ± 19.86
9.9 ± 14.12
t= -4.030
p= .000***
68 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:2,Sayı:2.2009
İkinci görüşmede Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ölçeği alt boyutu olan sağlık sorumluluğu,
fiziksel aktivite, beslenme alışkanlığı, ruhsal gelişim, kişiler arası ilişkiler ve stres yönetimi açısından
kontrol grubuna göre eğitim grubu hastalarının puanları anlamlı olarak daha yüksek bulundu (Tablo
5). Buna göre; Graves oftalmopatili hastaların sağlıklı yaşam biçimi davranışları olumsuz
etkilenmektedir ve verilen sağlık eğitimi ile sağlıklı yaşam biçimi davranışları geliştirilebilmektedir.
Eğitim gurubu hastalarında tuz tüketimini azaltmak, göz egzersizi uygulamak, başını yükselterek
yatmak, suni gözyaşı kullanmak ve ev dışında koyu renkli güneş gözlüğü kullanmak gibi olumlu
davranış değişiklikleri ile birlikte sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeğinde, göz çaplarında ve diğer
hastalık semptomlarında olumlu değişiklikler sağlanabilmiştir.
Yazarın Yorumu ve Kullanım Alanı: Graves oftalmopatili hastalarda yaşam kalitesi ve psikolojik
etkileri hakkında yurtdışında birçok araştırma yapılmasına rağmen, göz egzersizleri, suni göz damlası,
beslenmeleri ve alışkanlıklarının değiştirilmesi konusunda eğitim verilip, eğitim sonrası göz
semptomları, göz çapı ölçümü, sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve uyku sorunları değerlendirilmesi
ile ilgili her hangi bir araştırmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle bu çalışma yurtiçinde ve yurtdışında,
alanında yapılan ilk ve tek çalışmadır. Hemşirelerin en önemli görevlerinden olan eğitim, ne yazık ki
meslektaşlarımız tarafından göz ardı edilmekte ve toplum tarafından bilinmemektedir. Bu araştırma;
hemşirenin hastaya vereceği sağlık eğitimini ön plana çıkmaktadır.
Bu çalışmada, araştırmacı tarafından hazırlanan renkli el kitapçığı yardımı ile tüm hastalara eğitim
verilmiştir. Bu kitapçık GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Eğitim Hemşirelerine verilerek, Graves
Hastalığı nedeniyle Endokrinoloji Servisi’ne başvuran hastalara ulaşması sağlanmaktadır.
KAYNAKLAR
Bahar Z, Beser A, Gördes N, Ersin F, Kıssal A (2008). Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeğinin
geçerlik ve güvenirlik çalışması. C.U.Hemsirelik Yuksekokulu Dergisi 2008, 21-1.
Beare PG, Myers JL (1994). Adult Health Nursing. 2nd ed, Mosby-Year Book, 1688-1712.
Char DH (1996). Thyroid eye disease. British Journal of Ophthalmology, (80): 922-926.
Coulter I, Frewin S, Krassas GE, Perros P (2007). Psychological implications of Graves’ orbitopathy.
European Journal of Endocrinology, 157(2): 127-131.
Çelik R (2006). Hemşirelerde Yaşam Biçimi Davranışlarının Kardiyovasküler Risk Faktörlerine
Etkisi, M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Çınar Menteş S, Sezerli M, Dinçer F, Yeşilbilek A (1998). Kronik Hemodiyaliz Hastalarında Uyku
Sorunları. Hemşirelik Formu, 1(4): 166-171.
Esin NM (1997). Endüstriyel Alanda Çalışan İşçilerin Sağlık Davranışlarının Saptanması ve
Geliştirilmesi. İ.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. İstanbul.
Farid M, Roch-Levecq AC, Levi L, Brody BL, Granet DB, Kikkawa DO (2005). Psychological
disturbance in Graves ophthalmopathy. Archives of ophthalmology, (4): 491-496.
Friedholm BB, Battig K, Holmen J, Nehlig A, Zvartau EE (1999). Action of caffeine in the brain with
special reference to factors that contribute to its widespread use. Pharmacological Reviews, 51(1):84
123.
Graves Oftalmopatili Hastalarda Verilen Eğitimin…..69
Friedman TC. (2002). Adrenal Bezi. Andreoli TE, Carpenter CCJ, Griggs RC.Eds. Cecil Essentials of
Medicine., Çeviren: Çavuşoğlu H, 5th ed, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul, 564-554.
Ginsberg J (2003). Diagnosis and management of Graves' disease. CMAJ, 168(5): 575-585.
Gündoğan MA (1996). Tirotoksikoz. Koloğlu S. Ed. Endokrinoloji Temel ve Klinik. 1.baskı, Nobel
Tıp Kitabevi, Ankara, 247-293.
Iagaru A, Mcdougall R. (2007). Treatmant of thyrotoxicosis. The Journal of Nuclear Medicine, 48,
379-389.
Kamel N (2006). Tirotoksikoz. Özata M, Yönem A. Eds. Endokrinoloji Metabolizma ve Diyabet,
1.baskı, İstanbul Medikal Yayıncılık, İstanbul, 123-140.
Morris SOD (2006). Management of the chronic dry eye patient. Lippincott Williams & Wilkins
Vision Care Group, a Wolters Kluwer business, 41(4): 1-6.
Özata M (2003). Tiroid Hastalıkları Tanı ve Tedavisi. Ankara; Gata Basımevi, 42-75.
Özata M (2005). Tiroit Hastalıklarına Güncel Yaklaşım. 1. baskı, İstanbul; Epsilon Yayıncılık, 167
211.
Roffi M, Cattaneo F, Brandle M (2005). Thyrotoxicosis and the cardiovasculer system. Minerva
Endocrinol, 30: 47-58.
Solares M, Defensor RA, Mayeda CS, Canada LD (2002). Endocrine-Metabolic System. Thompsen
JM, McForland GK, Hirsch JE, Tucker SM. Eds. Mosby’ s Clinical Nursing. 5th ed, Mosby, 741-816.
Terwee CB, Gerding MN, Dekker FW, Prummel MF, Wiersinga WM (1998). Development of a
disease specific quality of life questionnaire for patients with Graves’ ophthalmopathy: the GO-QOL.
Br. J. Ophthalmol, (82): 773-779.
Walker SN, Sechrist KR, Pender NJ (1987). The health-promoting lifestyle profile: development and
psychometric characteristics. Nursing Research, 36(2): 76-81.
Yeatts RP. (2005). Quality of life in patient with Graves ophthalmopathy. Trans Am Ophthalmol Soc,
December, (103):68–411.
İletişim Adresi:
Yard. Doç. Dr. Sezgi Çınar
Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü,
Tıbbiye cd. Haydarpaşa / İstanbul
E-Posta: [email protected]