bahçe mekanı tasarımı

DERS NOTU
BAHÇE TASARIMI
1. Bahçeyi kim, ne zaman, hangi amaçlarla kullanacak?
2. Siz ve aileniz için bahçede olması gereken en önemli unsurlar nelerdir?
3. Bahçenin bakımı için ne kadar zaman ayırabilirsiniz?
4. Bahçedeki yetiştirme koşulları nelerdir? (toprak vs.)
5. Bahçenizde çocuk oyun alanı ister misiniz?
6. Bahçede çiçek-sebze yetiştirmek istiyor musunuz?
7. Bahçede yüzme havuzu ister misiniz?
Bu ve benzeri sorular mekan organizasyonunu yönlendirir.
MEKANIN ORGANĠZASYONU
Bahçe mekanının, ev içerisindeki odaların gördüğü işleve benzer şekilde, bazı ihtiyaçlara cevap vermesi gerekir.
1. Bahçe Zemini (Döşeme Elemanları)
Çim, yer örtücüler gibi canlı malzemeler ve ahşap, beton, tuğla, kayrak taşı, çakıl, talaş, ağaç kabuğu gibi yapı
malzemeleri, döşeme elemanları olarak bahçede kullanılabilir. Bunlardan herhangi birine karar vermeden önce
çevre ile olan ilişkileri değerlendirilmelidir. Estetik bakımdan çekici mekanlar oluşturabilmek için bu
malzemelerin renk ve doku özellikleri de dikkate alınmalıdır. Bahçedeki malzemelerin özelliklerinin, konutta
kullanılanlarla uyumlu olması arzu edilir.
Çim, bahçenin genelde büyük bölümünü kapsayan döşeme elemanıdır. Çim, çocukların üzerinde oynaması,
yürüyüş vs. için oldukça uygun bir malzemedir. Çim alanlar estetik olarak da oldukça etkileyicidir. Yine bir çok
bahçede, evden kolaylıkla ulaşılabilen ve barbekü yapmak, yemek yemek ve eğlenmek için oluşturulan bir sert
döşeme yüzeyi gereklidir. Bu sert zeminli yüzeyin büyüklüğü ve şekli, konut sahibinin gereksinimine ve bahçenin
büyüklüğüne bağlıdır. Genelde sert ve yumuşak zeminlerin bir denge içinde olmasına özen gösterilmelidir.
Yürüme yollan yeterince geniş olmalı, kaygan malzemeden yapılmamalıdır. Seçilen malzeme diğer sert
zeminlerle ya da bahçenin diğer unsurları ile (yapı dahil) uyumlu olmalıdır. Örneğin; klasik bir otsu bitki bahçesi
için tuğla uygun bir döşeme malzemesi iken, doğal çiçeklerden oluşan bir bahçede talaş ya da ağaç kabukları
uygun bir döşeme malzemesi tercih edilir.
Bahçede az çiğnenen alanlar uygun yer örtücülerle kaplanabilir. Bunlar çimlere göre daha kaba dokuludurlar. Yer
örtücüler çimin yetişemeyeceği bazı gölge alanlarda da başarı ile yetişebilir ve sirkülasyonu yönlendirmede etkili
rol oynarlar. Ayrıca çalı grupları ile çim ve diğer sert zeminler arasında geçiş işlevi görürler.
2. Bahçe Duvarları (Çevreleme Elemanları)
Bitki çitleri, çalılıklar ya da duvarlar birçok işlevi yerine getirir. Sınırları belirler, bir bahçeyi diğerinden ayırır,
komşu bahçeden mahremiyet (gizlilik) sağlar, istenmeyen görüntüleri engeller. Duvarlar, özellikle yan
komşuların bahçeyi görmesinin istenilmediği durumlarda daha büyük önem taşır.
Duvarlar, ahşap, metal çit, tuğla ya da taş malzemeden yapılabilir. Döşeme elemanlarında olduğu gibi, duvarlar
evin mimari tarzı ya da yapı malzemesine uyumlu oldukları durumda daha iyi görünürler. Duvarlar bahçedeki
bitkiler için bir "fon" oluştururlar. Ayrıca yüksek duvarlar rüzgarın olumsuz etkisinden bahçeyi korurlar. Alçak
duvarlar ise, mekanları görsel engel oluşturmadan, yalnızca fiziksel olarak ayırırlar. Alçak duvarlar daha dekoratif
olmalarının yanı sıra, duvar-bank olarak tasarlanabilirler ya da bitkiler için sarılma
yeri işlevi görebilirler.
Bitkilerle oluşturulan çitler-duvarların aksine- çiçekleri, kokusu, meyveleri, sonbahar renkleri ve cezbettikleri
kuşlarla canlı bir atmosfer yaratırlar. Dikenli bitki türleri kullanıldığında ( Ateş Dikeni Pyracantha coccinea) gibi)
güvenlik açısından da etkili olurlar. Eğer yıl boyu mahremiyet isteniyorsa, herdemyeşil çalılar kullanılmalıdır. Bu
tip çalılar kuşlar için kış aylarında da koruma sağlarlar.
3. Bahçe Çatı Elemanları
Gökyüzü peyzajın temel çatısını oluşturmakla beraber, ağaçlar ve diğer bazı yapılar da çatı görevi görürler.
Gökyüzünü kısmen bloke eden bu ağaç ve yapılar, yukarı bakışı şekillendirir ve zenginleştirir. Çatı elemanları
sıcak yaz aylarında güneşten ya da ilkbahar ve kış aylarında yoğun yağıştan koruyabilirler. Ayrıca döşeme
üzerinde güzel yansımalar oluşturabilirler.
Küçük ve büyük gölge ağaçları başlıca çatı elemanlarıdır. Bunlar ayrıca güzel üst yapılardır ve peyzaj tasarımını
zenginleştirir. Gölge ağacı/ağaçcığı seçerken ilginç silueti, güzel sonbahar rengi ya da cazip çiçeği olanlar
seçilmelidir. Bazı ağaçların belirli bahçe stilleri ile özdeşleşmiş formları vardır. Örneğin; Ihlamur Ağacı ( Tilia
sp.) oval formludur ve formal bahçe stiline çok uygun bir ağaçtır. Buna karşın düzensiz formlu bazı Meşe
( Quercus sp.) türleri, informal bahçe stiline daha uygundur.
Tasarımı yapılan bahçede mevcut ağaçlar da olabilir. Bu ağaçların alt dalları, oturma yeri oluşturmak üzere
budanabilir. Eğer altlarında bitki yetiştirilecekse, güneş ışığı için bazı dallar budanarak, ağacın tacı
seyrekleştirilebilir.
Sarmaşık türü bitkiler pergola vb. yapılar üzerine sardırıldıklarında çatı işlevi görürler. Bu tip bitkiler ağaçlara ya
da bu amaç için özel olarak yapılan kafes ve parmaklıklara (trellis) sardırılabilir.
DĠNLENME VE EĞLENME ALANILARI
Bütün bahçelerde, konut sahibinin dinlenebileceği ve eğlenebileceği bir yer olmalıdır. Konutun zemin katı ile aynı
kotta inşa edilen ve -varsa- zemin kattaki mutfaktan kolayca ulaşılabilecek bir teras, bu gereksinime cevap
verebilecek en uygun çözümdür. Ancak, bahçede manzara bakımından daha güzel bir yer varsa, bu alan da
düşünülebilir.
Dinlenme ve eğlenme alanı en az bir adet masa, yeterli sayıda bahçe sandalyeleri, bir adet barbekü yerini alacak ve
bahçeyi kullanacak insan sayısına yetecek kadar mekan büyüklüğe sahip olmalıdır. Eğer bahçede partilerin
düzenlenmesi düşünülüyorsa, bu durumda rahat edeceği kadar sert zeminli bir yüzeyin sağlanması gerekmektedir.
Bahçede teras alanının yeri belirlenirken -varsa- mevcut yetişkin ağaçların gölgesinden yararlanılabilir. Bir ağaç
gölgesinde oluşturulan mekanlar, özellikle sıcak öğleden sonraları dinlenmek için çok uygun yerlerdir. Ancak,
tasarım ve inşaat aşamalarından ağacın doğal dip kotunun değiştirilmemesine ve köklerinin zarar görmemesine
özen gösterilmelidir. Aksi takdirde ağaç muhtemelen kuruyacaktır. Teras yeri olarak konuttan uzak bir alan
belirlenmişse, konuttan bu alana uzanan yolun diğer ağaçların arasından kıvrımlı olarak tasarlanması, mekanın
görsel çekiciliğine artırır ve bir doğal koruluk yolu izlenimi oluşturur.
Eğer bahçe alanı konuttan dışa doğru eğimli bir yapı gösteriyorsa, düşük kotlu alan tesviye edilir ve konuta
merdiven ve platformlarla bağlanabilir. Eğimli bahçelerde kullanışlı mekanlar oluşturmanın bir diğer yolu, konuta
bitişik ve aynı kotta bir oturma terasının yapılması ve düşük kotlu alanın manzarasında yararlanılmasıdır. Ayrıca
istinat duvarları inşa edilerek de eğimli alan tesviye edilebilir.
YAPI MALZEMELERĠNĠN SEÇĠMĠ (SERT PEYZAJ ELEMANLARI)
Peyzaj tasarımında kullanılan yapısal döşeme elemanları, çitler, duvarlar ve bahçe süsleri genellikle "sert peyzaj"
(hardscape); bitki materyali ise "yumuşak peyzaj" (softscape) olarak adlandırılır. Sert peyzaj elemanları, bahçe
mekanı tasarımında önemli rol oynarlar. Ġyi düzenlenmiş peyzajlar, rengi, dokusu ve deseni, konutun yapı
materyali ile uyumlu olan sert peyzaj elemanlarının kullanımı ile oluşturulur.
1.
Yaya Yollarının Yapımı
Yaya yolları, bahçenin bir yerinden diğerine hareketi kolaylaştırır. Bahçeye girişte kullanılan döşeme malzemesi
ile bahçe içindeki döşeme malzemesi aynı olursa, bir devamlılık hissi de oluştururlar. Bahçe alanı yollarla çok
fazla bölünmemelidir. Aksi halde mekanın çekiciliği azalacağı gibi, mekan olduğundan küçük de algılanır.
Düz yollar sadece kısa mesafeleri birbirine bağlamak için tercih edilmelidir. Çünkü sadece formal bahçe stilinde
yollar düzdür. Kavisli yollar daha çekicidir ve mekanın daha geniş algılanmasını sağlar. Yolların yüzey
kaplamasında beton plak taş gibi bir malzemenin kullanılması gerektiğinde, yol hattı kavisli düzenlenerek ya da
yol kenarları girintili çıkıntılı olarak düzenlenmek suretiyle informal bahçe stiline uydurulabilir. Bahçe
mekanında doğal bir atmosfer yaratılmak isteniyorsa, yol döşeme malzemesi olarak ağaç kabukları, çam pürleri,
kırma taslar, kırılmış deniz kabuklan veya çakıl kullanılabilir. Ancak bu materyaller sadece düz ya da düze yakın
alanlarda kullanılmalıdır, yoksa eğimli alanlarda yağmurlar sonucu aşağı doğru taşınırlar.
Çim alan üzerine konumlanan, araları boşluklu basamak taşları, informal bir yürüme alanı oluşturur. Bu tip
malzeme ile yapılan yürüme yolları, tamamen sert yüzeyli yürüme yollarına tercih edilmelidir.
2.
Teras ve ahşap platformların yapımı
Tuğla, bir oturma alanının ya da terasın kaplamasında sıklıkla kullanılan bir malzemedir. Beton, beton taşlar,
doğal taş ve diğer malzemeler de bu amaçla kullanılabilir. Araç yolları, yürüme yolları ve basamaklarda da
kullanılan tuğlanın farklı renk ve dokuda tipleri vardır. Ayrıca çok çeşitli döşeme desenleri vardır.
Harçla üzerine oturtulan tuğlaları oluşturduğu yüzeyler daha uzun ömürlüdür ve yabancı otlara karşı daha iyi bir
çözümdür. Ancak tuğlalar 5 cm. kalınlığında kum üzerine de oturulabilirler. Eğer toprağın drenajı iyi değilse ya da
bölgede kışlar sert geçiyorsa, kum tabakanın altına 10 cm kalınlıkta taş blokaj serilmelidir.
Beton en ekonomik döşeme malzemelerinden biridir, ancak en çekici malzeme değildir. Yuvarlak hatlı yüzeyler
betonla daha iyi inşa edilebilir. Düz beton yüzeyler ıslakken kaygan olurlar; yüzeylerinin pürüzlü hale getirilmesi
hem emniyet bakımından gereklidir, hem de yüzeyi daha güzel kılar. Beton renklendirilebilir ya da yüzeyine
değişik renklerde çakıllar serilerek daha çekici mekanlar oluşturulabilir.
Daha dayanıklı olan ve aynı zamanda daha kolay döşenebilen kilitli beton parke taşlar çeşitli şekil, doku ve
renklere sahiptir. Betona göre daha pahalı olmakla beraber, kayrak taşa göre daha ucuzdurlar. Ocaktan çıkarılan
granit, mermer, kayrak taşı gibi taşlar da yollarda ve teraslarda kullanılabilir. Ancak, bunların yüzeyleri genellikle
düzgün olmayabilir ve eğer rahat bir yürüme zemini oluşturulmak isteniyorsa, üst yüzlerinin düzleştirilmesi
gerekir.
Ahşap platformlar, dayanıklı ağaçlar olan Mamut Ağacı ( Sequoia sempervirens ), Sedir ( Cedrus libani ) veya
Servi ( Cupressus sempervirens ) ağaçlarının keresteleri kullanılarak inşa edilirler. Emprenye ahşaplar, normal
ahşaplara göre daha dayanıklıdırlar ve özellikle ahşap platformların toprakla temas eden yerlerinde (ayak gibi..)
emprenye ahşap kullanmak gerekir. Bu ahşaplar yeni iken hafifçe yeşil renkte olurlar ve zamanla açık gri bir renk
alırlar ve boyanmaları ya da verniklenmeleri gerekmez.
Ahşap platformlar, bahçeye açılan kapı ile aynı seviyede inşa edilirler. Böylece mekana ulaşmak için merdiven
gerekmez. Ancak, platformdan bahçe mekanına inmek için merdiven gerekir. Ayrıca, tüm platformu çevreleyen
korkuluk inşası da gereklidir. Korkuluklar üzerlerinde oturmaya ya da yaslanmaya dayanıklı, çocukların
tırmanma ya da direkleri arasına sıkışma risklerine karşı emniyetli olmalıdırlar.
3.
Duvar ve Çit Malzemesinin Seçimi
Duvarlar taştan, tuğladan, betonda ya da kerpiçten yapılabilir. Taş, tuğladan daha pahalıdır, ancak çok
dayanıklıdır ve ayrıca doğaya ve kırsal atmosfere daha fazla uyum gösterir. Tarladan toplanan taşlar, kuru duvar
yapımı için en uygun malzemelerdir ve aralarındaki boşluklarda bitki yetiştirilerek sert görünümleri
yumuşatılabilir. Tren yollarında kullanılan ahşap kalasların ve dış mekanda kullanıma uygun diğer ahşapların da
istinat duvarlarında, sınırlama amaçlarıyla ve yükseltilmiş bitki dikim alanlarının kenarlarında kullanıldıkları
görülür, tren yollarında kullanılan ahşaplar 2,5-3 m. uzunluğunda, katran sürülmüş ahşaplardır ve insanlar ve
bitkiler için toksik olabilir. Dış mekanda kullanıma uygun ahşaplar ise, emprenye ahşaplardır ve 2,5 m. boyda ve
15x15, 15x20 veya 20x20 cm ölçülerde olurlar. Toksik olmamaları, uzun ömürlülükleri ve tekdüze görünüşleri
nedeniyle daha fazla tercih edilirler.
Alçak tuğla ya da taştan istinat duvarları, tesviye kotunu değiştirmek için kullanılır. Bu duvarlar hafifçe geriye
doğru eğik inşa edilmelidir. Duvarların üst tarafına dikilen ve aşağı doğru sarkan bitkiler, duvarların kuruluğunu
giderir ve görünümünü yumuşatır.
Çitler, bahçelerde mahremiyeti sağlayan unsurlardır. Çoğunlukla ahşap ya da metalden yapılırlar. Çok çeşitli
tarzları vardır ve bu tarzlar peyzajı zenginleştirir. Ahşap çitler, ahşap platformlarda olduğu gibi Mamut Ağacı,
Sedir ve Servi gibi dayanıklı ağaçların ahşaplarından yapılmalıdırlar. Ayaklar emprenye ahşaptan olmalıdır.
Duvar ya da çit tasarlanırken, yükseklikleri mahremiyeti ve güvenliği sağlayacak kadar olmalıdır. Bir çok
durumda imar yasaları/yönetmelikleri duvar yüksekliklerini sınırlamaktadır.