Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma

36
Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma yönelimleri ve …
_____________________________________________________________________________________________________
Araştırma / Original article
Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma
yönelimleri ve psikolojik belirtiler arasındaki ilişkiler*
Bahar Esin ERGİN, İhsan DAĞ
1
2
_____________________________________________________________________________________________________
ÖZET
Amaç: Bu çalışmada, yetişkinlerin bağlanma yönelimleri, kişilerarası problem çözme davranışları ve yaşadıkları
ruhsal belirtiler arasındaki ilişkilerinin incelenmesi hedeflenmiştir. Ayrıca, bağlanmayla ruhsal belirtiler arasındaki
ilişkide kişilerarası problem çözme davranışlarının aracı rolünün test edilmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Bu amaçla
Hacettepe Üniversitesi’nde 458 lisans öğrencisine ‘Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri’, ‘Kişilerarası Problem
Çözme Envanteri’ ve ‘Kısa Semptom Envanteri’ uygulanmıştır. Sonuçlar: Elde edilen bulgulara göre, güvensiz
bağlanmaya işaret eden kaygılı bağlanma örüntülerinin etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışları
üzerinde etkili olduğu, kaçınmacı bağlanma örüntülerinin ise hem kişilerarası problemlerin çözümünde kendine
güvensiz ve sorumluluk almayan yaklaşımlar üzerinde etkili olduğu, hem de etkili problem çözme davranışlarını
olumsuz yönde etkilediği görülmüştür. Ayrıca hem kaçınmacı ve kaygılı bağlanmanın, hem de etkili olmayan problem çözme davranışlarından probleme olumsuz yaklaşma ve kendine güvensiz yaklaşımın ruhsal belirtiler üzerinde etkili olduğu saptanmıştır. Son olarak, kaçınmacı bağlanma ile ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kendine
güvensiz yaklaşımın, kaygılı bağlanma ile ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide ise probleme olumsuz yaklaşma ve
kendine güvensiz yaklaşımın kısmi aracı rollerine ilişkin kanıtlar sağlanmıştır. Tartışma: Bu ilişkilerden yola çıkılarak, kişilerarası ilişki problemleriyle veya ruhsal belirtilerle danışmaya gelen danışanların tedavilerinde var olan
güvensiz bağlanma örüntülerinin yerine güvenli bağlanma örüntüleri oluşturulmasının ve bu kişilere etkili problem
çözme becerileri kazandırılmasının önemi vurgulanmıştır. (Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45)
Anahtar sözcükler: Kişilerarası problem çözme, yetişkinlerde bağlanma, ruhsal belirtiler
The relationships among interpersonal problem solving behaviors,
adult attachment patterns, and psychological symptoms
ABSTRACT
Objective: This study aimed at examining the relations among adult attachment patterns, interpersonal problem
solving behaviors, and psychological symptoms. Moreover, the study intended to test the mediating role of
interpersonal problem solving behaviors on the relationship between attachment and psychological symptoms.
Methods: In accordance with this purpose, ‘Experiences in Close Relationships Inventory’, ‘Interpersonal Problem Solving Inventory’, and ‘Brief Symptom Inventory’ had been administered to 458 Hacettepe University undergraduate students. Results: Results showed that the anxious attachment styles had effects on ineffective interpersonal problem solving behaviors; and the avoidant attachment styles not only had effects on lacking of selfconfidence and unwillingness to take responsibility in interpersonal problem solving situations but also had negative effects on effective problem solving behaviors. Moreover, it’s seen that both avoidant and anxious attachment
_____________________________________________________________________________________________________
* Araştırma ilk yazarın ikinci yazarın danışmanlığında yürüttüğü Yüksek Lisans Tez çalışmasına dayanmaktadır.
Uzm.Psk., Okan Üniversitesi Psikolojik Danışmanlık ve Eğitim Merkezi (OPDEM), İstanbul
Prof.Dr., İhsan DAĞ, Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü, Ankara,
Yazışma adresi / Address for correspondence:
Uzm.Psk. Bahar Esin ERGİN, Okan Üniversitesi Psikolojik Danışmanlık ve Eğitim Merkezi (OPDEM), Kurtköy/İstanbul, Türkiye
E-mail: [email protected]
Geliş tarihi: 11.02.2012, Kabul tarihi: 23.09.2012 doi:10.5455/apd.35958
1
2
Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45
Ergin ve Dağ
37
_____________________________________________________________________________________________________
styles and approaching problems in a negative way and lacking of self-confidence from ineffective problem
solving behaviors had effects on psychological symptoms. Last of all, the mediating role of lacking of selfconfidence between avoidant attachment patterns and psychological symptoms, and the mediating roles of
approaching problems in a negative way and lacking of self-confidence between anxious attachment patterns and
psychological symptoms had been supported. Discussion: Based on these results, the importance of striving to
replace insecure attachment patterns with secure patterns and development of effective problem solving skills in
the therapies of clients with interpersonal relationship problems or psychological symptoms had been
emphasized. (Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45)
Key words: Interpersonal problem solving, adult attachment, psychological symptoms
_____________________________________________________________________________________________________
GİRİŞ
Çoğu insan için yaşam günlük problemler ve
stresli olaylarla doludur. Çalışmalar, yaşanan
zorlukların kişinin fiziksel ve ruh sağlığını etki1,2
leyebileceğini göstermiştir. Yaşanan zorluklarla başa çıkmadaki önemli bir kişisel kaynak kişi3
nin problem çözme becerileridir. Etkili olmayan
bir şekilde problem çözme olumsuz sonuçlar
doğurmakta ve ruhsal uyumsuzluğa yol açmak4,5
tadır.
Klinik alanda ve danışmanlık alanında günlük
problem çözme olgusu için sosyal problem
6
çözme terimi kullanılmaktadır. Sosyal problem
çözme araştırmaları, kişisel olmayan problemler
(ör., yetersiz mali durum), kişisel problemler
(ör., düşük benlik algısı), kişilerarası problemler
(ör., duygusal ilişki problemleri), küçük grup
problemleri (ör., aile çatışmaları) ve daha geniş
sosyal problemler (ör., toplum problemleri) de
dahil olmak üzere yaşamdaki her çeşit prob7-9
lemle ilgilenmektedir. Bu çalışmanın kapsamında kişilerarası ilişkilerde yaşanan problemlerin çözümüne yönelik davranışlar inceleneceği
için, sosyal problem çözmenin bir alt kümesi
olan kişilerarası problem çözmenin üzerinde
durulacaktır.
Kişilerarası problemler psikoterapide en sık
10
Araştırmalar
bildirilen problemlerden biridir.
etkili olmayan problem çözme yönelimlerinin
ruhsal belirtilerle ilişkili olduğunu göstermek11
tedir. Kişilerarası problem çözme stratejilerinin
kökenlerine ulaşabilmek için erken yaşta edinilmiş tutum ve davranışları içeren değişkenleri
belirlemek faydalı olabilir. Davila ve arkadaş12
ları, kişilerarası problem çözme becerilerinin
erken yaşta edinilen kalıcı inançları yansıtıyor
13
olabileceğini öne sürmüştür. Rahim de bireylerin benzer koşullar altında aynı çatışma
biçimini kullanma eğiliminde olduklarını, bu
tutarlılığın da yakın ilişkilere dair altta yatan
genel bir yönelimle ilişkili olabileceğini önermiştir. Bağlanma, yaşamın erken dönemlerinde
geliştiği düşünülen benlik ve diğerlerine yönelik
inançları temsil ettiği ve kişilerarası işleyiş için
önemli olduğundan, bağlanma yönelimlerinin
kişilerarası problem çözme davranışının altında
yatan değişkenlerden biri olabileceği düşünüle14
bilir.
Birçok çalışma güvensiz bağlanma biçimleriyle
hem etkili olmayan problem çözme davranış12,15
16,17
hem de ruhsal belirtiler
arasında
ları,
güçlü ilişki bulmuştur. Bağlanma kuramı, erken
dönemdeki ilişkilerle edinilmiş bağlanma yönelimlerinin, kişilerin stresli olaylarla başa çıkma
yollarını ve bunun sonucunda da ruh sağlık18,19
Bağlanlarını etkileyeceğini öngörmektedir.
ma kaygısının kişinin sevilmez, bağlanma
kaçınmasının ise diğerlerinin güvenilmez olduğuna dair altta yatan inançlarından kaynak20
landığına inanılmaktadır. Kaygılı veya kaçınmacı bağlanmaya sahip kişilerin başa çıkma
stratejilerinin görece etkisiz olması ve ruhsal
21
belirtileri artırması beklenmektedir.
Yurt dışında ve yurt içinde yapılmış olan araştırmalarda problem çözme davranışı olarak
incelenen genellikle sosyal problem çözme
4,7,22,23
Önceki çalışmalardan
davranışı olmuştur.
farklı olarak bu çalışmada kişilerarası ilişkilerdeki problem çözme davranışları incelenecektir.
Bu çalışmada, öncelikle güvensiz bağlanma
örüntülerinin etkili olmayan kişilerarası problem
çözme davranışları üzerinde etkili olacağı düşünülmektedir. Kişilerarası problemlerin çözümü
sırasında insanların erken dönem çocukluk
temsillerini şimdiki zamana getirmesi ve tam bir
farkındalık halinde olmadan bu bağlanma
temsilleriyle ilişkili davranışları sergilemesi
beklenmektedir. Çalışmanın diğer amacı, yetişkinlerin bağlanma yönelimlerinin ve etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışlarının
ruhsal belirtilerin öncüllerinden olup olmadığının
araştırılmasıdır. Bağlanma, problem çözme ve
ruhsal belirtilerin arasındaki ilişkiler göz önünde
bulundurulduğunda hem kaygılı, hem de kaçınmacı bağlanmanın etkili olmayan problem
çözme davranışlarına yol açacağı, bunun da
Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45
38
Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma yönelimleri ve …
_____________________________________________________________________________________________________
kişinin ruhsal belirtilerini artıracağı düşünülmektedir. Son olarak, bağlanmayla ruhsal belirtiler
arasındaki ilişkide kişilerarası problem çözmenin olası aracı rolü incelenecektir. Şimdiye
kadar bu amaçla yapılan az saydaki çalışma21,24
problem çözme olarak ele alınan kişileda
rarası problem çözme davranışı değil, algılanan
başa çıkma ve sosyal problem çözme davranışları olmuştur. Bu sebeple araştırmanın son
sorusu problem çözmenin bağlanmayla ruhsal
belirtiler arasındaki ilişkiye aracılık edip etmediği olacaktır.
YÖNTEM
Katılımcılar
Örneklem Hacettepe Üniversitesi’nde lisans
düzeyinde öğrenim gören 458 öğrenciden oluşmaktadır. Edebiyat, Fen, Mühendislik, İktisadiİdari Bilimler ve Güzel Sanatlar Fakülteleri’ndeki
16 farklı bölümde öğrenim gören katılımcılardan
321’i (%70.4) kadın, 135’i (%29.6) erkektir.
Yaşları 18-29 arasında değişen katılımcıların
yaş ortalaması 21.31±1.69’dur.
Veri toplama araçları
Kişisel Bilgi Formu: Katılımcıların sosyodemografik özellikleri hakkında bilgi edinebilmek
için kullanılmıştır.
Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri (YİYE):
Katılımcıların romantik ilişkilerindeki bağlanma
örüntülerini belirlemek amacıyla Brennan ve
20
ark. tarafından geliştirilen YİYE kullanılmıştır.
YİYE, Türkçeye Sümer tarafından çevrilmiş,
geçerlilik ve güvenilirlik değerlendirmeleri
25
26
Sümer ve Güngör ve Güngör tarafından
yapılmıştır. İki güçlü faktörle temsil edildiği
görülen kaçınmacı ve kaygılı bağlanma boyutlarının iç tutarlılığının sırasıyla 0.81 ve 0.84
olduğu gözlenmiştir. Bu çalışmada kaçınmacı
bağlanma alt ölçeğinin puanlarının iç tutarlık
katsayısı 0.94, kaygılı bağlanma alt ölçeğinin
ise 0.91 olarak bulunmuştur. Bu iki faktör
romantik ilişkilerde bağlanma ile ilgili varyansın
%38’ini açıklamaktadır.
Kişilerarası Problem Çözme Envanteri
(KPÇE): Kişilerarası problem çözme yönelimleri
27
Çam ve Tümkaya tarafından geliştirilen KPÇE
ile ölçülmüştür. Elli maddeden oluşan ölçeğin
maddeleri ‘hiç uygun değil’ (1) ile ‘tamamıyla
uygun’ (5) arasında beşli derecelendirme seçenekleri üzerinden değerlendirilmektedir. Faktör
analizi sonucunda ölçeğin ‘probleme olumsuz
yaklaşma’ (POY), ‘yapıcı problem çözme’
Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45
(YPÇ), ‘kendine güvensizlik’ (KG), ‘sorumluluk
almama’ (SA) ve ‘ısrarcı-sebatkar yaklaşım’
(ISY) alt ölçekleri olarak adlandırılan beş alt
ölçeğe sahip olduğu görülmüştür. Bu beş faktör
kişilerarası problem çözmeyle ilgili varyansın
%38.38’ini açıklamaktadır. Alt ölçek puanlarının
iç tutarlık katsayıları 0.67-0.91 arasında değiş27
mektedir. Bu çalışmada da ölçeğin faktör
27
yapısının Çam ve Tümkaya’nın çalışmasındaki yapıya uyumlu olduğu ve alt ölçeklerin iç
tutarlık katsayılarının 0.71-0.91 arasında değiştiği (POY:0.91; YPÇ:0.89; KG:0.75; SA:0.71 ve
ISY:0.77) gözlenmiştir.
Kısa Semptom Envanteri (KSE): Katılımcıların
28
ruhsal belirtileri Derogatis’in geliştirdiği KSE
ile ölçülmüştür. Elli üç maddeden oluşan ölçek,
belirtilerin kişide ne kadar bulunduğu doğrultusunda ‘hiç yok’ (0) ile ‘çok fazla var’ (4) arasında derecelendirilmiş ölçek üzerinden yanıt29
lanmaktadır. Türkçeye Şahin ve Durak tarafından uyarlanan ölçeğin ‘anksiyete’, ‘depresyon’, ‘olumsuz benlik’, ‘somatizasyon’ ve ‘hostilite’ olmak üzere beş faktörden oluştuğu görülmüş, alt ölçeklerin toplamından genel bir ruhsal
belirti puanı elde edilebilmiştir. Yapılan üç farklı
çalışmada ölçeğin toplam puanından elde
edilen iç tutarlık katsayıları 0.95-0.96 arasında
bulunmuştur. Alt ölçekler için elde edilen katsa30
yılar ise 0.55-0.86 arasında değişmektedir.
Analizler
Veriler SPSS programında kodlanmış, veri
girişleri kontrol edilmiş ve herhangi bir ölçekte
%5’ten fazla veri kaybı saptandığında o ölçüme
ait veriler analiz dışı bırakılmıştır. Yanıt aranan
sorular için Pearson korelasyon, basit regresyon ve hiyerarşik regresyon analizleri uygulanmıştır.
SONUÇLAR
Bağlanma, kişilerarası problem çözme ve
ruhsal belirti alt ölçeklerinin cinsiyet açısından incelenmesi
Bağlanma, kişilerarası problem çözme ve
ruhsal belirti alt ölçek puanlarının cinsiyete göre
farklılaşıp farklılaşmadığını saptamak amacıyla
MANOVA analizi yapılmıştır (Tablo 1).
Yapılan analiz sonucunda cinsiyetin YİYE
[Wilks’ Lambda (Λ)=0.99, F(2,453)=3.42, p<0.05,
2
χ =0.02] ve KPÇE [Wilks’ Lambda (Λ)=0.91,
2
F(5,450)=8.66, p<0.001, χ =0.09] alt boyutları
üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğu anlaşılmıştır. Cinsiyetler arası anlamlı farkın, YİYE’nin
Ergin ve Dağ
39
_____________________________________________________________________________________________________
Tablo 1. Katılımcıların cinsiyetine göre bağlanma, kişilerarası problem çözme ve ruhsal
belirti alt ölçek puanlarının aritmetik ortalama, standart sapma ve F değerleri
_______________________________________________________________________________
Alt Boyutlar
Cinsiyet
Ort.±SS
F
_______________________________________________________________________________
Kaçınmacı bağlanma
Kadın
Erkek
2.03±0.51
2.09±0.45
1.81
Kaygılı bağlanma
Kadın
Erkek
2.38±0.48
2.28±0.44
4.35*
Probleme olumsuz yaklaşma
Kadın
Erkek
2.38±0.81
2.20±0.71
5.29*
Yapıcı problem çözme
Kadın
Erkek
3.38±0.64
3.22±0.61
5.90*
Kendine güvensizlik
Kadın
Erkek
1.63±0.56
1.81±0.63
8.44**
Sorumluluk almama
Kadın
Erkek
2.33±0.82
2.25±0.72
0.86
Israrcı-sebatkar yaklaşım
Kadın
Erkek
3.59±0.74
3.36±0.76
9.13**
Anksiyete
Kadın
Erkek
0.84±0.66
0.83±0.64
0.04
Depresyon
Kadın
Erkek
1.25±0.86
1.12±0.79
2.60
Olumsuz benlik
Kadın
Erkek
0.79±0.66
0.83±0.59
0.45
Somatizasyon
Kadın
Erkek
0.66±0.57
0.57±0.56
2.58
Hostilite
Kadın
Erkek
1.04±0.77
1.13±0.80
1.23
___________________________________________________________________________
*p<0.05, **p<0.01
kaygılı bağlanma (F=4.35, p<0.05, χ =0.009) alt
boyutunda ve KPÇE’nin POY (F=5.29, p<0.05,
2
2
χ =0.01), YPÇ (F=5.90, p<0.05, χ =0.01), KG
2
(F=8.44, p<0.01, χ =0.02) ve ISY (F=9.13,
2
p<0.01, χ =0.02) alt ölçeklerinde olduğu görülmüştür. Kadınların kaygılı bağlanma, POY,
YPÇ ve ISY puan ortalamaları erkeklerden;
erkeklerin KG puan ortalamaları ise kadınlardan
anlamlı olarak daha yüksektir.
2
Bağlanma, kişilerarası problem çözme ve
ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiler
Bağlanma, kişilerarası problem çözme ve ruhsal belirti alt ölçek puanları arasındaki ilişkileri
incelemek amacıyla Pearson korelasyon katsayıları hesaplanmıştır (Tablo 2).
Bulgular değerlendirildiğinde, kaçınmacı bağlanmayla etkili olmayan kişilerarası problem
çözme davranışları arasında düşük, kaygılı
bağlanmayla etkili olmayan problem çözme
davranışları arasında orta ve yüksek düzeyde
anlamlı ilişkililer olduğu görülmüştür. Diğer
yandan, kaçınmacı bağlanmayla etkili kişilerarası problem çözme davranışları arasında ve
kaygılı bağlanmayla etkili kişilerarası problem
çözme davranışlarından YPÇ arasında negatif
yönde düşük düzeyde anlamlı ilişkiler saptanmıştır. Ayrıca, ruhsal belirtilerle kaçınmacı
bağlanma arasında düşük, kaygılı bağlanma
arasında orta düzeyde, etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışları arasında orta
ve yüksek düzeyde anlamlı ilişkiler gözlenmiştir.
Kişilerarası problem çözme davranışlarının
ve ruhsal belirtilerin yordayıcıları
Kişilerarası problem çözme davranışlarını ve
ruhsal belirtileri yordayan değişkenleri belirlemek için aşamalı hiyerarşik regresyon analizleri
Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45
40
Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma yönelimleri ve …
_____________________________________________________________________________________________________
Tablo 2. Bağlanma yönelimleri, kişilerarası problem çözme davranışları ve ruhsal belirtiler arasındaki
korelasyon analizi sonuçları
____________________________________________________________________________________________
Alt boyutlar
Kaçınmacı b. Kaygılı b.
POY
YPÇ
KG
SA
ISY
____________________________________________________________________________________________
POY
YPÇ
KG
SA
ISY
Anksiyete
Depresyon
Olumsuz Benlik
Somatizasyon
Hostilite
0.10*
-0.11*
0.20***
0.15**
-0.22***
0.18***
0.22***
0.27***
0.18***
0.15**
0.56***
-0.09*
0.34***
0.32***
0.05
0.47***
0.45***
0.46***
0.25***
0.37***
-----0.05
0.62***
0.45***
0.09*
0.58***
0.56***
0.54***
0.36***
0.45***
-----0.14**
-0.11*
0.54***
-0.11*
-0.05
-0.04
-0.03
-0.21***
----0.44***
-0.14**
0.44***
0.39***
0.48***
0.28***
0.36***
-----0.01
0.26***
0.22***
0.21***
0.14**
0.27***
-----0.01
-0.04
-0.06
0.02
-0.08
____________________________________________________________________________________________
POY: Probleme Olumsuz Yaklaşma; YPÇ: Yapıcı Problem Çözme; KG: Kendine Güvensizlik; SA: Sorumluluk
Almama; ISY: Israrcı-Sebatkar Yaklaşım
* p<0.05, ** p<0.01, *** p<0.001
Tablo 3. Kişilerarası problem çözme davranışlarını ve ruhsal belirtileri yordayan değişkenlerin saptanmasına
yönelik uygulanan regresyon analizi sonuçları
___________________________________________________________________________________________________
Yordanan alt ölçek Denkleme giriş sırası
R
2
R
Uyarlanmış
2
R
Beta
t
F değişim
F
___________________________________________________________________________________________________
POY
YPÇ
KG
SA
ISY
Ruhsal belirtiler
1. Kaygılı b.
1. Kaçınmacı b.
1. Kaygılı b.
2. Kaçınmacı b.
1. Kaygılı b.
2. Kaçınmacı b.
1. Kaçınmacı b.
1. POY
2. Kaçınmacı b.
3. Kaygılı b.
4. KG
0.56
0.11
0.34
0.38
0.32
0.34
0.22
0.59
0.61
0.63
0.64
0.32
0.01
0.12
0.15
0.10
0.11
0.05
0.34
0.37
0.40
0.41
0.31
0.01
0.12
0.14
0.10
0.11
0.05
0.34
0.37
0.39
0.40
0.56
-0.11
0.34
0.16
0.32
0.12
-0.22
0.58
0.18
0.20
0.12
14.49*** 209.91
-2.44*
5.93
7.81***
61.06
3.76*** 14.11
7.10***
50.35
2.61**
6.83
-4.87***
23.68
15.37*** 236.36
4.72***
22.31
4.50***
20.21
2.52*
6.33
209.91***
5.93*
61.06***
38.46***
50.35***
28.91***
23.68***
236.36***
134.85***
100.43***
77.79***
___________________________________________________________________________________________________
POY: Probleme Olumsuz Yaklaşma; YPÇ: Yapıcı Problem Çözme; KG: Kendine Güvensizlik; SA: Sorumluluk
Almama; ISY: Israrcı-Sebatkar Yaklaşım.
* p<0.05, ** p<0.01, *** p<0.001
yapılmıştır (Tablo 3).
Tablo 3’te görüldüğü gibi, kaygılı bağlanma
POY’daki varyansın %32’sini açıklamaktadır.
Kaygılı ve kaçınmacı bağlanma birlikte KG’deki
varansın %15’ini, SA’daki varyansın ise %11’ini
açıklamaktadır. Etkili problem çözme davranışlarına bakıldığında ise, kaçınmacı bağlanmanın
YPÇ’deki varyansın %1’ini, ISY’deki varyansın
%5’ini açıkladığı görülmektedir. Ruhsal belirtilerin yordayıcılarına bakıldığında, denkleme ilk
sırada POY girmekte ve toplam varyansın
%34’ünü açıklamaktadır. Daha sonra denkleme
sırasıyla giren kaçınmacı bağlanma, kaygılı
Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45
bağlanma ve KG kendilerinden önce denkleme
giren değişkenlerle birlikte ruhsal belirtilerdeki
toplam varyansın %41’ini açıklamaktadır.
Kişilerarası problem çözme davranışlarının
aracı rolü
Bu aşamada, bağlanma örüntüleriyle ruhsal
belirtiler arasındaki ilişkide kişilerarası problem
çözme davranışlarının aracı rolü incelenmiştir.
Hiyerarşik regresyon analizlerinde YİYE’nin alt
boyutları (kaçınmacı ve kaygılı bağlanma) yordayıcı değişken, KSE toplam puanı (ruhsal
Ergin ve Dağ
41
_____________________________________________________________________________________________________
diğinde, regresyon analizine ikinci blokta dahil
edilen POY’un, kaygılı bağlanma düzeyinin ruhsal belirti puanları üzerindeki etkisini azalttığı,
KG’nin ise, hem kaçınmacı hem de kaygılı bağlanma düzeylerinin ruhsal belirti puanları üzerindeki etkisini azalttığı görülmektedir (Tablo 4).
belirtiler) yordanan değişken olarak alınmıştır.
Önceki bölümde söz edilen bulgular doğrultusunda, problem çözme davranışlarını ölçen alt
ölçeklerden POY ve KG ise aracı değişken
(mediator) olarak alınmıştır. Olası aracı değiş31
kenlerin rolü incelenirken Baron ve Kenny’nin
ölçütleri temel alınmıştır. Bulgular değerlendiril-
Tablo 4. Bağlanma yönelimleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kişilerarası problem çözme
davranışlarının aracı rollerine ilişkin hiyerarşik regresyon analizi sonuçları
______________________________________________________________________________________________
Yordanan değiş. Analiz aşa.
Yordayıcı değişken
2
R
R
R Artış
ß
2
r (kısmi)
______________________________________________________________________________________________
Ruhsal belirtiler
POY
Ruhsal belirtiler
KG
Ruhsal belirtiler
1
2
Kaygılı bağlanma
Kaygılı bağlanma
0.47
0.61
0.22
0.37
0.22
0.37
1
2
Kaçınmacı bağlanma
Kaçınmacı bağlanma
0.23
0.48
0.05
0.23
0.05
0.23
1
2
Kaygılı bağlanma
Kaygılı bağlanma
0.47
0.57
0.22
0.32
0.22
0.32
0.47***
0.21***
0.47***
0.23***
0.15**
0.42***
0.47***
0.36***
0.33***
KG
0.47
0.22
0.44
0.23
0.16
0.43
0.47
0.38
0.35
______________________________________________________________________________________________
POY: Probleme Olumsuz Yaklaşma; KG: Kendine Güvensizlik, ** p<0.01, *** p<0.001
Şekil 1. Bağlanma yönelimleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kişilerarası problem çözme davranışlarının
aracı rolü
Probleme Olumsuz
Yaklaşma
β=0.56***
β=0.58***
β=0.47***
Kaygılı bağlanma
Ruhsal belirtiler
β=0.21***
Kendine güvensizlik
β=0.45***
β=0.20***
β=0.34***
β=0.23***
Kaçınmacı bağlanma
β=0.15**
Ruhsal belirtiler
β=0.47***
Kaygılı bağlanma
**p<0.01; ***p<0.001
β=0.36***
Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45
42
Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma yönelimleri ve …
_____________________________________________________________________________________________________
Kaygılı bağlanma (Sobel z=10.50, p<0.001) ile
ruhsal belirtiler arasında POY’un, kaçınmacı
bağlanma (Sobel z=4.04, p<0.001) ve kaygılı
bağlanma (Sobel z=6.39, p<0.001) boyutlarıyla
ruhsal belirtiler arasında ise KG’nin kısmi aracı
rolünün bulunduğu gözlenmiştir (Şekil 1).
TARTIŞMA
Bağlanmanın ve kişilerarası problem çözmenin cinsiyete göre değerlendirilmesi
Bulgular kaçınmacı bağlanmada cinsiyetler
arası fark olmadığını, kaygılı bağlanmada ise
kadınların erkeklerden anlamlı olarak daha
yüksek puanlar aldığını göstermektedir. Literatürdeki çalışmalar bağlanma boyutlarının cinsiyete göre farklılaşıp farklılaşmadığı konusunda
çelişkili bulgular sunmaktadır. Bazı çalışmalar
bağlanma yönelimlerinde cinsiyetler arası fark
32,33
bazı çalışmalar erkeklerin
bildirmezken
14,34,35
yüksek kaçınma ve düşük kaygı düzeyi,
kadınların ise yüksek kaygı ve düşük kaçınma
14
deneyimleme eğiliminde olduğunu
düzeyi
göstermektedir. Şimdiki çalışmanın bulguları
36
Jackson ve Kirkpatrick’in kadınların duygusal
yakınlığı aile bağları kurarak artırma eğiliminde
olabileceği, bu sebeple de daha fazla kaygılı
bağlanma yaşama eğiliminde olabileceği önerisiyle tutarlıdır.
Etkili olmayan kişilerarası problem çözme
davranışlarından KG’de erkekler, POY’da ise
kadınlar anlamlı olarak daha yüksek puanlar
almıştır. Erkekler yaşadıkları problemi çözecekleri konusunda kendilerine güvenmezken,
kadınlar yaşadıkları probleme olumsuz yaklaşma eğilimindedirler. Etkili kişilerarası problem
çözme davranışlarını ölçen YPÇ ve ISY’de ise
kadınlar erkeklerden anlamlı olarak daha
yüksek puanlar almıştır. Yani kadınlar problemle karşılaştıklarında daha yapıcı bir şekilde
problemi çözmeye çalışma ve problemi çözene
kadar sabırlı ve ısrarcı bir şekilde uğraşma
eğilimindedir. Literatürdeki bazı çalışmalar da
benzer şekilde kadınların problem çözme
becerilerinin erkeklere oranla daha gelişmiş
37
olduğu göstermektedir. Bu çalışmaların aksine
7
bazı çalışmalar erkeklerin problem çözme
becerilerini kadınlara oranla daha olumlu bir
şekilde algıladıklarını, bazı çalışmalar ise cinsiyetin algılanan problem çözme becerisinde bir
22,23,38,39
bildirmektedir.
fark
yaratmadığını
Ölçümlerde farklı ölçeklerin kullanılmış olması
çalışma bulgularındaki farklılaşmanın bir nedeni
olarak değerlendirilebilir.
Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45
Bağlanmayla kişilerarası problem çözme
arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi
Önceki çalışmalarda olduğu gibi bu çalışmanın
bulguları da kaygılı ve kaçınmacı bağlanma
yönelimlerinin etkili olmayan problem çözme
davranışları üzerinde etkili olduğunu göster24
mektedir. Wei ve arkadaşları güvensiz bağlanma yönelimleri arttıkça, etkili olmayan problem
çözme davranışlarının da arttığını bildirmek15
tedir. Kobak ve Hazan da güvensiz bağlanma
yönelimlerinin daha az yapıcı problem çözme
davranışlarıyla ilişkili olduğunu, güvenli bağlanma örüntülerininse problem çözme sırasındaki
yapıcı iletişimi koruma becerilerini artırdığını
göstermektedir. Benzer şekilde, Davila ve arka12
daşları güvensiz bağlanma örüntülerinin kişilerarası problem çözmedeki yetersizliklerle ilişkili
21
olduğunu bildirmektedir. Lopez ve arkadaşları
bu durumu güvensiz bağlanma yönelimlerinin
kişiyi etkili olmayan problem çözme davranışlarında bulunmaya yatkın hale getirmesiyle
40
ise,
açıklamaktadır. Kobak ve Duemmler
çatışma durumlarının kişilerin bağlanma figürlerinden duydukları ruhsal destek gereksinmesini
artıracağını; içsel çalışan modelleri belirginleşen kişinin de sahip olduğu bağlanma yönelimi
doğrultusunda farklı problem çözme stratejileri
kullanacağını bildirmektedir.
Bu çalışmada hem kaygılı, hem de kaçınmacı
bağlanma boyutlarının etkili olmayan problem
çözme davranışlarını yordadığı görülmüştür.
Kaygılı bağlanan kişilerin problemlere olumsuz
yaklaşma eğiliminde olduğu, problemin çözümü
konusunda kendine güvenmediği ve bunun için
sorumluluk almaktan kaçındığı gözlenmiştir.
Önceki çalışmalar da, kaygılı bağlanan kişilerin
şimdiki ilişki problemlerinin, geçmişlerindeki
bağlanma figürlerinin hiçbir zaman emin olunamayan varlığına ilişkin olumsuz düşüncelerini,
duygularını, anılarını ve inançlarını aktifleştir33,41
Bu nedenle kaygılı
diğini göstermektedir.
bağlanan kişiler problemli durumları ilişkide
oldukları kişiyi kaybedebilecekleri bir tehdit
olarak görmekte, böyle durumlarda yoğun kaygı
yaşamakta ve karşılarındaki kişiye baskı
42
Yaşanan yoğun
yapmaya başlamaktadır.
kaygı da karşılaşılan problemlerin etkili bir şekilde çözülmesine engel olmaktadır.
Kaçınmacı bağlanan kişiler de kişilerarası problemler karşısında etkili problem çözme davranışlarını gösterememektedir. Önceki çalışmalar
geçmişte sıcak bir anne-babanın eksikliğini
duymuş kaçınmacı bağlanan kişilerin, kişilerarası ilişkilerinde yakınlıkla ilgili rahatsızlık yaşadığını ve başkalarına güvenmekte zorlandığını
Ergin ve Dağ
43
_____________________________________________________________________________________________________
Kaçınmacı bağlanan kişiler
bildirmektedir.
problemle karşılaştıklarında kendilerini geri
çekme eğiliminde oldukları için, kişilerarası
problemlerinin çözümünde iki tarafı da tatmin
eden problem çözme davranışlarını gösterme43
mektedirler. Problemle karşılaştıkları zaman
ilişkide oldukları kişinin yardımını ve desteğini
göreceklerine inanmadıkları için, kaçınmacı
bağlanan kişiler karşılarındaki kişiye güven
44
45
duymamakta, destek istememekte, duygula41
rını bastırmakta, uzlaşmacı bir tutum sergile42
memekte ve çatışma yaratacak durumlardan
46
kaçmaktadırlar. Bu çalışmada da görüldüğü
gibi, problemden kaçma eğiliminde olan kaçınmacı bağlanan kişi, problemin çözümünde kendine güvensizlik yaşayacağı ve problemi çözmek adına sorumluluk almayacağı için problemlerini etkili bir şekilde çözmekte zorlanacaktır.
20,33
Bağlanmanın ve kişilerarası problem çözmenin ruhsal belirtilerle ilişkilerinin değerlendirilmesi
Bu çalışmada kaygılı ve kaçınmacı bağlanma
yönelimlerinin ruhsal belirtileri ayrı ayrı yordadığı görülmüştür. Önceki çalışmalarda da kaçınmacı ve kaygılı bağlanmayla ruhsal belirtiler
16,17,24,47
arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur.
Bununla birlikte, etkili olmayan problem çözme
davranışlarından POY ve KG’nin de ruhsal
belirtileri yordadığı görülmüştür. Önceki çalışmalar esnek, uyumlu ve problemlerini çözmek
için uygun yöntemler geliştirip kişisel hedeflerine ulaşabilecek becerilere sahip etkili problem
46
çözen kişilerin aksine, etkili olmayan şekillerde problem çözme eğiliminde olan kişilerin bu
çalışmada da olduğu gibi, daha fazla ruhsal
11,48,49
Kişilerabelirti yaşadığını göstermektedir.
rası ilişkilerinde problemle karşılaştığı zaman
probleme olumsuz yaklaşan ve problemi
çözebileceğine güvenmeyen kişiler etkin bir
şekilde problemlerini çözemeyeceklerdir. Problemlerin sağlıklı bir şekilde çözülmemesiyse
hem ilişkinin kalitesinin düşmesine, hem de
çözülemeyen problemler yüzünden yaşanan
rahatsızlıkların artmasına yol açacaktır.
Kişilerarası problem çözmenin aracı rolünün
değerlendirilmesi
Bulgular, kaçınmacı ve kaygılı bağlanma örüntüleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkilerde
etkili olmayan kişilerarası problem çözme
davranışlarından KG’nin, kaygılı bağlanma
örüntüleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkilerde ise POY’un kısmi aracı rollerinin olduğunu
göstermektedir. Bu bulgular problemle başa
çıkma biçimlerinin bağlanma yönelimleri ve
ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiye aracılık etti21,24
ğini işaret eden çalışmaların bulgularını
desteklemektedir.
kaygılı bağlanmanın
Lopez ve arkadaşları
ruhsal belirtiler üzerindeki etkisinde problemle
başa çıkma biçimlerinin kısmi aracı rolünün
olduğunu, fakat kaçınmacı bağlanmayla ruhsal
belirtiler arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığını
belirtmiştir. Şimdiki çalışma ise hem kaygılı hem
de kaçınmacı bağlanmanın ruhsal belirtiler
üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Önceki
çalışmada kullanılan örneklemin küçüklüğü
kaçınmacı bağlanmanın ruhsal belirtilerle ilişkili
bulunmamasının nedenlerinden biri olabilir. Wei
24
ve arkadaşları ise, daha büyük bir örneklemle
aynı modeli test ettiğinde, algılanan başa
çıkmanın kaygılı bağlanmayla ruhsal belirtiler
arasındaki ilişkiye tam olarak, kaçınmacı
bağlanmayla ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiye
ise kısmi olarak aracılık ettiğini göstermiştir.
Şimdiki çalışmada elde edilen sonuçlar Lopez
21
ve arkadaşlarının kaygılı bağlanmaya, Wei ve
24
ise kaçınmacı bağlanmaya
arkadaşlarının
ilişkin bulgularını doğrular niteliktedir. Kaygılı
bağlanma yönelimi kişiyi karşılaştığı problemlere olumsuz yaklaşmaya ve problemin çözümü
konusunda kendine güvensizliğe itmekte, bu
etkili olmayan problem çözme davranışları ise
kişinin ruhsal rahatsızlık düzeyini artırmaktadır.
Benzer şekilde, kaçınmacı bağlanma yönelimi
de kişiyi kendine güvensiz problem çözme
davranışlarını kullanmaya itmekte, bu da kişinin
ruhsal rahatsızlık düzeyini artırmaktadır.
21
SONUÇ ve ÖNERİLER
Sonuç olarak, bu çalışmada kaçınmacı ve
kaygılı bağlanma örüntülerinin etkili olmayan
kişilerarası problem çözme davranışları üzerinde etkili olduğu, bu davranışların da ruhsal
belirtileri etkilediği saptanmıştır. Ayrıca, kaygılı
ve kaçınmacı bağlanmanın ruhsal belirtiler
üzerinde hem doğrudan, hem de etkili olmayan
problem çözme yaklaşımları aracılığıyla dolaylı
bir etkiye sahip oldukları görülmüştür.
Bu çalışmadan elde edilen sonuçların klinik
alanına katkılarının olabileceği düşünülmektedir. Danışmanlık sürecinde danışanın güvensiz
bağlanma yönelimlerinin üzerinde çalışılması,
kişilerin hem etkili olmayan problem çözme
davranışlarının, hem de ruhsal belirtilerinin
azalması adına faydalı olabilir. Danışanların
kişilerarası problem çözme becerilerinin artırılmasının da ruhsal belirtilerini azaltacağı düşünülmektedir. Etkili problem çözme becerileri,
Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45
44
Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma yönelimleri ve …
_____________________________________________________________________________________________________
kişinin yakın ilişkilerinde yaşadığı problemlerle
daha iyi başa çıkmasına ve ruhsal belirtilerinin
azalmasına yol açabilir.
KAYNAKLAR
1. Lazarus RS, Folkman S. Stress, Appraisal, and
Coping. New York, Springer, 1984.
Effects of security and accuracy of working
models. J Pers Soc Psychol 1991; 60:861-869.
2. Cohen S, Kessler RC, Gordon LU. Strategies for
measuring stress in studies of psychiatric and
physical disorders. S Cohen, RC Kessler, LU
Gordon (Eds.), Measuring Stress: A Guide for
Health and Social Scientists, New York, Oxford
University Press, 1995, p.80-101.
16. Mickelson KD, Kessler RC, Shaver PR. Adult
attachment in a nationally representative sample.
J Pers Soc Psychol 1997; 73:1092-1106.
3. Heppner PP, Baker CE. Applications of the
Problem Solving Inventory. Meas Eval Couns
Dev 1997; 29:229-241.
4. D’Zurilla TJ, Goldfried MR. Problem solving and
behavior modification. J Abnorm Psychol 1971;
78:107-126.
5. Spivack G, Platt JJ, Shure MB. The ProblemSolving Approach to Adjustment. San Francisco,
CA, Jossey-Bass, 1976.
6. Bonner RL, Rich AR. Cognitive vulnerability and
hopelessness among correctional inmates: A
state of mind model. J Offend Rehab 1992;
17:113-122.
7. D’Zurilla TJ, Maydeu-Olivares A, Kant GL. Age
and gender differences in social problem-solving
ability. Pers Indiv Differ 1998; 25:241-252.
8. D’Zurilla TJ, Nezu AM. Development and
preliminary evaluation of the Social ProblemSolving Inventory. Psychol Assess J Consult Clin
Psychol 1990; 2:156-163.
9. Londahl EA, Tverskoy A, D’Zurilla TJ. The relations of internalizing symptoms to conflict and
interpersonal problem solving in close relationships. Cognit Ther Res 2005; 29:445-462.
10. Horowitz LM. Interpersonal Foundations of
Psychopathology. Washington, DC, American
Psychological Association, 2004.
11. Heppner PP, Lee D. Problem-solving appraisal
and psychological adjustment. CR Snyder, SJ
Lopez (Eds.), Handbook of Positive Psychology,
New York, Oxford University Press, 2002, p.288298.
12. Davila J, Hammen C, Burge D, Daley SE, Paley
B. Cognitive/interpersonal correlates of adult
interpersonal problem-solving strategies. Ther
Res 1996; 20:465-480.
13. Rahim MA. A measure of styles of handling
interpersonal conflict. Acad Manage J 1983;
26:368-376.
14. Bartholomew K, Horowitz LM. Attachment styles
among young adults: A test of a four-category
model. J Pers Soc Psychol 1991; 61:226-244.
15. Kobak RR, Hazan C. Attachment in marriage:
Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45
17. Roberts JE, Gotlib IH, Kassel JD. Adult attachment security and symptoms of depression: The
mediating roles of dysfunctional attitudes and low
self-esteem. J Pers Soc Psychol 1996; 70:310320.
18. Bowlby J. Attachment and Loss. New York, Basic
Books, 1969.
19. Bowlby J. Attachment and Loss. Vol. 2,
Separation: Anxiety and Anger, New York, Basic
Books, 1973.
20. Brennan KA, Clark CL, Shaver PR. Self-report
measurement of adult romantic attachment: An
integrative overview. JA Simpson, WS Rholes
(Eds.), Attachment Theory and Close Relationships, New York, Guilford Press, 1998, p.46-76.
21. Lopez FG, Mauricio AM, Gormley B, Simko T,
Berger E. Adult attachment orientations and
college student distress: The mediating role of
problem coping styles. J Couns Dev 2001;
79:459-464.
22. Batıgün AD, Şahin NH. Öfke, dürtüsellik ve problem çözme becerilerindeki yetersizlik gençlik intiharlarının habercisi olabilir mi? Türk Psikol Derg
2003; 18:37-52.
23. Vatan S, Dağ İ. Problem çözme, umutsuzluk,
çaresizlik ve talihsizlik MMPI-2 ile ölçülen psikopatolojinin yordayıcıları olabilir mi? Anadolu
Psikiyatri Derg 2009; 10:187-197.
24. Wei M, Heppner PP, Mallinckrodt B. Perceived
coping as a mediator between attachment and
psychological distress: A structural equation
modeling approach. J Couns Psychol 2003;
50:438-447.
25. Sümer N, Güngör D. Yetişkin bağlanma stilleri
ölçeklerinin Türk örneklemi üzerinde psikometrik
değerlendirilmesi ve kültürlerarası bir karşılaştırma. Türk Psikol Derg 1999; 14:71-109.
26. Güngör D. Bağlanma Stillerinin ve Zihinsel
Modellerin Kuşaklararası Aktarımında Anababalık Stillerinin Rolü. Yayımlanmamış Doktora Tezi,
Ankara, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, 2000.
27. Çam S, Tümkaya S. Kişilerarası Problem Çözme
Envanteri’nin (KPÇE) geliştirilmesi: Geçerlik ve
güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve
Rehberlik Derg 2007; 28:95-108.
Ergin ve Dağ
45
_____________________________________________________________________________________________________
28. Derogatis LR. The Brief Symptom Inventory
(BSI): Administration, Scoring, and Procedures
Manual II. Clinical Psychometric Research Inc,
1992.
29. Şahin NH, Durak A. Kısa Semptom Envanteri:
Türk gençleri için uyarlaması. Türk Psikol Derg
1994; 9:44-56.
30. Savaşır I, Şahin NH. Bilişsel Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler,
Ankara, Türk Psikologlar Derneği Yayınları,
1997.
31. Baron RM, Kenny DA. The moderator-mediator
variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical
considerations. J Pers Soc Psychol 1986;
51:1173-1182.
32. Collins N, Read S. Adult attachment, working
models, and relationship quality in dating
couples. J Pers Soc Psychol 1990; 58:644-663.
33. Hazan C, Shaver P. Romantic love conceptualized as an attachment process. J Pers Soc
Psychol 1987; 52:511-524.
34. Brennan KA, Shaver PR, Tobey AE. Attachment
styles, gender, and parental problem drinking. J
Soc Pers Relat 1991; 8:451-466.
35. Del Giudice M. Sex differences in romantic
attachment: A meta-analysis. Pers Soc Psychol
Bull 2011; 37:193-214.
36. Jackson JJ, Kirkpatrick LA. The structure and
measurement of human mating strategies: Towards a multidimensional model of sociosexuality. Evol Hum Behav 2007; 28:382-391.
37. Sahin N, Sahin NH, Heppner PP. Psychometric
properties of the Problem Solving Inventory in an
group of Turkish university students. Cognit Ther
Res 1993; 17:379-396.
38. Çam S. İletisim Becerileri Eğitimi Programının
Öğretmen Adaylarının Ego Durumlarına ve Problem Çözme Becerisi Algılarına Etkisi. Yayımlanmamıs Doktora Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.
39. Deney NW, Pearce KA. A developmental study
of practical problem solving in adults. Psychol
Aging 1989; 4:438-442.
40. Kobak RR, Duemmler S. Attachment and conversation: Toward a discourse analysis of adolescent and adult security. K Bartholomew, D Perlman (Eds.), Attachment Process in Adulthood,
London, Jessica Kingsley, 1994, p.121-149.
41. Main M, Kaplan N, Cassidy J. Security in infancy,
childhood, and adulthood: A move to the level of
representation. Monogr Soc Res Child Dev 1985;
50:66-104.
42. Corcoran KO, Mallinckrodt B. Adult attachment,
self-efficacy, perspective taking, and conflict resolution. J Couns Dev 2000; 78:473-483.
43. Shi L. The association between adult attachment
styles and conflict resolution in romantic relationships. Am J Fam Ther 2003; 31:143-157.
44. Collins NL. Working models of attachment: Implications for explanation, emotion, and behavior. J
Pers Soc Psychol 1996; 71:810-832.
45. Collins NL, Feeney BC. A safe haven: An attachment theory perspective on support seeking and
caregiving in intimate relationships. J Pers Soc
Psychol 2000; 78:1053-1073.
46. Creasey G, Kershaw K, Boston A. Conflict
management with friends and romantic partners:
The role of attachment and negative mood regulation expectancies. J Youth Adolescence 1999;
28:523-543.
47. Simpson JA, Rholes WS, Phillips D. Conflict in
close relationships: An attachment perspective. J
Pers Soc Psychol 1996; 71:899-914.
48. Eremsoy CE, Çelimli Ş, Gençöz T. Students
under academic stress in a Turkish university:
Variables associated with symptoms of depreşsion and anxiety. Curr Psychol, Developmental,
Learning, Personality, Social 2005; 24:123-133.
49. D’Zurilla TJ, Nezu AM, Maydeu-Olivares A.
Manual for the Social Problem-Solving InventoryRevised (SPSI-R), North Tonawanda, NY, MultiHealth Systems, Inc, 2002.
Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45