Kurtulus 2. baski NETCOPY

HÜSEY‹N IRMAK
1961-62 k›fl›nda, annesinin deyimiyle “kar ya¤arken,”
Sivas, Zara’da do¤du. Dört yafl›nda ailesiyle birlikte ‹stanbul, Kurtulufl’a geldi. Kabatafl Erkek Lisesi’nden ve
Marmara Üniversitesi Bas›n Yay›n Yüksek Okulu’ndan
(flimdiki ‹letiflim Fakültesi) mezun oldu. Ayn› okulda
halkla iliflkiler dal›nda yüksek lisans yapt›. 1987’de Günefl, 1989-91’de Tercüman gazetelerinde muhabir olarak
çal›flt›. 1991’den bu yana K⤛thane Belediyesi’nin bas›n
dan›flmanl›¤›n› yürütüyor. Dinler Aras› Sevda Türküleri
adl› çal›flmas› 2009 y›l›nda kitap olarak yay›mland› (‹stanbul, Punto Yay›nc›l›k).
Yay›na haz›rlad›¤› kitaplar
Ka¤›thane Cirit Oyunlar› (1999-2003, 6 fasikül)
Ka¤›thane H›d›rellez Roman fienli¤i (1997)
Ka¤›thane fiark›lar› (2001, CD ve kitap)
Ka¤›thane’de Geçmifl ile Bugün (2001)
Tarihi Ka¤›thane Köyünün Aileleri (2 cilt, 2004-2007)
Osmanl› Belgelerinde Ka¤›thane (2007)
Ka¤›thane Tarih Envanteri (2009)
u s u l
g e r e ¤ i
Yaflad›¤›m›z Kurtulufl, Hüseyin Irmak’›n, çocuklu¤unun ve
ilk gençli¤inin geçti¤i yer olan, ‹stanbul’un Kurtulufl semtine
ve bu semtin sakinlerine dair an›lar›ndan olufluyor.
Metinde kimi sözcüklerin yan›na, okuyucunun metne nüfuz
etmesini kolaylaflt›rmak için (+) iflareti konuldu ve bu
kavramlar kitab›n sonunda aç›kland›.
Ayr›ca, pek çok okurun Kurtulufl semtini bilmedi¤i dikkate
al›narak, kitab›n sonuna bir de “iptidai” Kurtulufl krokisi
eklendi. Bu krokinin üzerinde metinde ad› geçen
baz› yerler iflaretlendi.
Türkçe yaz›mda, Adam Yay›nlar›’n›n
Ana Yaz›m K›lavuzu’na uyulmaya çal›fl›ld›.
y a y › n c › n › n
n o t u
‹STANBUL’DA B‹R KAD‹M SEMT
YAfiADI⁄IM KURTULUfi
A r a s
Ya y ı n c ı l ı k
İstiklal Caddesi, Hıdivyal Palas 231/Z
34430 Tünel, Beyoğlu-İstanbul
Tel: (0212) 252 65 18 - 243 06 02
Fax: (0212) 252 65 19
[email protected]
www.arasyayincilik.com
––––––––––––––––––
ARAS - ÄÄÍ 61
––––––––––––––––––
Hüseyin Irmak
Yaşadığım Kurtuluş
Yay›na Haz›rlayan
Arlet ‹ncidüzen
Kapak Tasar›m›
‹nci Batuk
Kapak Foto¤raf›
Yazar›n kardefli Mehmet Ali
Kurtulufl son duraktaki bahçede.
ISBN 978-975-7265-61-6
Baskı
Net Kırtasiye Tanıtım ve Matbaa
Taksim Caddesi Yoğurtçu Faik Sok. No 3 Beyoğlu-İstanbul
Tel: (0212) 249 40 60
Birinci Bask›, Ekim 2003
‹kinci Bask›, Ocak 2010
‹STANBUL’DA B‹R KAD‹M SEMT
YAfiADI⁄IM KURTULUfi
TANIKLIK
HÜSEY‹N IRMAK
Bizi Kurtulufl’a getiren
babam Veli Irmak’›n an›s›na
‹kinci Bask›ya Önsöz
Yüre¤inin sakl›s›na koyarak dünyan›n uzak diyarlar›na
da ayn› s›cakl›kta götürdü¤ü köyünü, mahallesini ve
an›lar›n›, yeni memleketlerinde yazan Ermeni yazarlar›n
kitaplar›n› okuyunca, ben de, büyüdü¤üm ve gönlümün
ayd›nl›k köflelerinde yer tutan Kurtulufl’u, oradaki yaflam›, oran›n insanlar›n› k›saca yazmak istedim. Okudu¤um o güzel kitaplar vesilesiyle bafllad›¤›m çaba, bir süre sonra elinizdeki kitaba dönüfltü ve Aras Yay›nc›l›k
taraf›ndan yay›mland›.
Kitap ç›kt›ktan bir süre sonra, ayn› dönemde Kurtulufl’ta yaflam›fl olan insanlardan telefonlar gelmeye bafllad›. Her birinden ayr› ayr› mutlu oldu¤um bu görüflmelerde yeni fleyler ö¤rendim. Ayn› yerlerde yaflamam›za
ra¤men seneler sonra ancak kitap vesilesiyle tan›flmak
farkl› duygular yaflatt› bizlere. Karfl›l›kl› olarak an›lar›m›z› aktarmaya bafllay›nca, zihnimizdeki detaylar›n benzerli¤ine flafl›rd›k.
Örne¤in, Y›ld›z Çelik Kosiman adl› bir han›mefendi
telefonla aray›p, kitaptan haberdar olur olmaz, hemen
al›p heyecanla okudu¤unu söyledi. Kurtulufl ‹lkokulu’
nda müdürlük yapan Yakup Eyüpo¤lu’nu benim gibi o
da hep kahverengi tak›m elbisesiyle hat›rlad›¤›n› söyledi. Karfl›l›kl› gülümsedik.
Halen Paris’te yaflayan Ohannik Akopcan, kitab› in9
ternette görünce, oralarda Türkçe kitaplar satan dükkâna ›smarlad›¤›n›, gelmesini sab›rs›zl›kla bekledi¤ini, gelen kitab› bir ç›rp›da okudu¤unu, an›lar› bir kez daha tazelenirken hüzünlendi¤ini söyledi telefonda. Bisikletçi
Fuat a¤abeyden bahsetti. Uzun bir aradan sonra birkaç
y›l önce gelebildi¤i ‹stanbul’da, eski bir mahalle arkadafl›yla birlikte hemen Kurtulufl’a gitti¤ini, Fuat a¤abeyi
arad›¤›n›, bulup görüfltü¤ünü, birlikte resimler çektirdi¤ini anlatt›. Fuat a¤abeyden haberdar olup olmad›¤›m›
sordu, yaflay›p yaflamad›¤›n› merak ediyordu. Sonras›nda o resimlerden baz›lar›n› internet yoluyla gönderdi.
O bu merak içindeyken, tesadüf bu ya, Fuat a¤abeyin küçük k›z› Saniye Belitafl’a, Kurtulufllu bir arkadafl›
kitaptan bahsetmifl ve “Biliyor musun, babandan ve sizin aileden bahsediyor” demifl. Saniye, akflam ifl ç›k›fl›
arkadafllar›yla hemen Beyo¤lu’na gidip kitab› sat›n
alm›fl. ‹stiklal Caddesi’nin kalabal›¤›nda yürürken babas›ndan bahseden bölümü aray›p bulmufl, okumaya bafllam›fl ve duygulan›p a¤lam›fl.
Ertesi gün beni telef›onla arad›. Birkaç gün içinde de
bir arkadafl›yla iflyerime geldi. Kitab›n evde nas›l karfl›land›¤›n› ve daha bir dolu fleyi anlatt›. Fuat a¤abeyi sordum,
Paris’ten gelen foto¤raflar› gösterdim. Adreslerini ald›m.
Bir akflam onlar› Befliktafl Muradiye’deki evlerinde ziyaret
ettim. Kurtulufl’tan dünyaya da¤›lan insanlarla birlikte
ünü de yay›lan Fuat a¤abeyi y›llar sonra görmek, elini öpmek, onunla konuflmak müthiflti. Kitab› eline ald› yeniden, kendi bölümüne bakt›. An›lar›ndan ve Kurtulufl’tan
bahsetti. Sonra bir iki defa daha görüfltük, el yaz›s›yla
10
yazd›¤› an›lar›ndan bir kopya verdi. Eski foto¤raflar›ndan,
belgelerinden birer kopya almama müsaade etti.
Ne yaz›k ki k›sa bir süre sonra Alzheimer hastas› oldu ve haf›za kayb› giderek derinleflti. Hastal›¤› döneminde daima benim kitab› istemifl, sürekli kendi bölümünü okumufl ve bu ona hep iyi gelmifl. “Bak, burada
benden bahsediyor” diyormufl efline ve k›zlar›na. Kendi
okuyamad›¤› zamanlarda da etraf›ndakilere okutuyormufl. Hastal›¤› ilerledikçe Çanakkale Ezine’deki yazl›klar›nda daha çok kalmaya bafllad›lar. Çünkü oran›n havas›, do¤as› Fuat a¤abeye iyi geliyordu.
22 Aral›k 2008’de Fuat a¤abey, Befliktafl’taki evinde
vefat etti. Cenazesi, Ezine, Geyikli Dalyan köyü mezarl›¤›na defnedildi. Ben bu sat›rlar› yazarken tarih yine 22
Aral›k ve Fuat Belitafl’›n ölümünün üzerinden tam bir
y›l geçti. Bu sat›rlarda bir kez daha ona Tanr›’dan rahmet diliyorum.
‹zmir’in kitapç›lar›ndan Hakan Taflk›ran arkadafl›m›z›n efli Yoanna Han›m da Kurtuluflluymufl. Bozkurt
Caddesi’nde büyüdü¤ünü, kitaptan haberdar oldu¤unda heyecanla okudu¤unu anlatt› Hakan. Ard›ndan efli,
kitab› Yunanistan’daki Kurtulufllu arkadafllar›na da tavsiye etti, baz›lar›na bizzat gönderdi.
Bütün bunlar olurken, Atina’dan Türkçe bir mektup
geldi. Gönderen, Stavros Anestidis’ti. Kitaptan haberdar olunca hemen bir tane edindi¤ini, foto¤raflardan
babam› tan›d›¤›n›, oturdu¤u evi, caddeyi yad ederek anlat›yordu mektubunda. An›lar› tazelenince yer yer a¤lad›¤›n› yazm›flt›. Beni Atina’ya davet ediyordu. Cevabi
11
mektupta ben de kendisini ‹stanbul’a davet ettim,
“Kurtulufl’u birlikte gezelim” dedim.
Kurtulufl’un ünlü çocuk doktoru ve Kurtulufl Dispanseri’nin sahibi Dr. Rasih Türker de, bir dostu vas›tas›yla, kendilerinden bahsedilen kitab› ö¤renmifl, sonras›nda da beni telefonla bulmufltu. Y›llar sonra Rasih amcan›n sesini duymak çok hofltu. Efli Y›ld›z han›mla birlikte çocuklu¤umuzun doktoru ve sesiydi o. Çal›flmam› çok
be¤endi¤ini, benimle gurur duydu¤unu söyledi. Elinden
geçmifl çocuklardan biriydim ve onca zaman sonra beklenmedik bir flekilde karfl›s›na ç›km›flt›m. Biraz kitaptan,
biraz ailelerden, biraz dispanserden konufltuk; babam›n
vefat›na üzüldü. Hüzün kokan heyecanl› bir konuflma
yapt›k. Bir daha onu görme flans›m›n olamayaca¤›n› bilmeden, görüflmek dile¤iyle telefonu kapatt›k.
Derken, kitaptan dolay› Tarih Vakf›, Kurtulufl semtinin tarihi ve toplumsal yaflam› hakk›nda bir sunum
yapmam› istedi. Haz›rl›¤›m› yapt›m, tan›d›¤›m eski Kurtulufllulara haber verdim. Söylefli günü, salon tamamen
doluydu. Koleksiyonumdakileri ve Fuat a¤abeyden ald›¤›m foto¤raflar› kullanarak sunumu renkli hale getirmeye çal›flt›m. Resimler de, söylefli de Tarih Vakf›’n›n
kay›tlar›na böylece girdi.
Melahat Ayar, Avukat Can Ali Dirican, kitap vesilesiyle haberleflti¤imiz, an›lar›m›z› paylaflt›¤›m›z insanlar
oldular. Kitab› a¤layarak okuyanlar oldu¤unu ummad›¤›m yerlerde ö¤rendim.
Derken bir telefon daha geldi. Arayan, baba taraf›ndan akrabalar›mdan A¤a Demir’di. Kitab› k›z kardefli12
nin evinde görüp, ye¤eni Filiz Ergin’den istemifl me¤er.
Al›p okuyunca, hem uzun y›llar sonra yeniden görüflmek, hem de kitapta bahsi geçen Kevo amcayla ilgili bilgiler vermek için telefon etti¤ini söyledi. fiiflli’de bulufltuk. Kevo (Kevork) amcan›n hikâyesini detaylar›yla anlatt›. Böylece yeni ö¤rendi¤im bilgiler, kitab›n ikinci
bask›s›na girmifl oldu.
Tabii, bu arada hayat, hofl an›lar›n yan›na ac› olaylar› da koydu. Kurtulufl’un difl hekimlerinden Ayda Gutsuz’dan Rasih amcan›n vefat etti¤ini duydu¤umda flaflakald›m. Efli Y›ld›z han›mdan ö¤rendi¤ime göre, Rasih
amca 21 Eylül 2007’de, yurtd›fl›ndan uçakla gelecek o¤lu Cüneyt’i karfl›lama haz›rl›¤›ndayken evde fenalafl›r,
efline “Bana felç geliyor galiba” der. Y›ld›z han›m onu
sandalyeye oturturken yana¤›ndan öper, o da sevgili hayat arkadafl›n› yana¤›ndan öper. “Çok çocuktan hay›r
duas› ald›m. O dualar beni karfl›lar” der ve birkaç saat
sonra komaya girer. Gürül gürül konuflan bu coflkulu
yürek, ertesi gün dünyadan göçüp gider. Dispanseri
kurdu¤u 1958’den beri say›s›z anneden, çocuklar› için
ald›¤› dualarla…
Rasih amcan›n ölümünde sonra dispanser hiç aç›lmad›. Y›ld›z han›m sal› günleri temizlik yapt›rmak için
gidiyordu sadece. ‹flte o temizlik günlerinin birinde, 16
Aral›k 2008 günü Y›ld›z han›mla, dispanserde görüflmek üzere randevulaflt›k. O gün kap›dan içeri girdi¤imde bekleme sandalyelerini, karfl› duvardaki Atatürk büstünü, duvardaki ve sandalyelerdeki pembe rengi, odalardaki her fleyi aynen çocuklu¤umdaki gibi buldum ve
13
tek kelimeyle çarp›ld›m. Kitapta aktarmaya çal›flt›klar›m
bire bir karfl›mdayd›. Dip duvardaki kurukafa resmi bile ayn› yerinde duruyordu. Dispanserde zaman m› durmufltu, ben mi birden y›llar öncesine dönmüfltüm bilemedim. Y›ld›z han›mla her yeri tek tek gezdik. Her yeri
foto¤raflad›m. Sonra birlikte resimler çektirdik. Rasih
amcan›n masas›ndaki foto¤raflara bakt›k hüzünle.
Oradan ayr›l›nca, hemen bitiflikteki Ertan a¤abeyin eczanesine gittim. Ertan Altan’›n da, kitapta bahsi geçen
eczanesinde y›llar sonra foto¤raflar›n› çektim. Kurtulufl’un meflhur iki i¤necisinden biri olan Muharrem amcan›n foto¤raf›n› almak üzere sözlefltik. ‹flte, kitab›n bu ikinci bask›s›nda gördü¤ünüz Muharrem amca ile Ertan a¤abeyin foto¤raf› bu buluflma sayesinde edinildi.
Kitapla ilgili bir baflka ilginç geliflme de, babam›n
kap›c›l›k yapt›¤› O¤uz Apartman›nda oturan Süzet’le
birbirimizi bulmam›zd›. Bir gün, çalan telefonun di¤er
ucunda bir kad›n sesi, “Beni hat›rlar m›s›n? Ben Kurtulufl’tan, O¤uz Apartman›’ndan Süzet. Tan›d›n m›?” diye sordu. Tabii ki hemen tan›m›flt›m. Heyecanla bafllayan konuflmada, kitaptan ve benden nas›l haberdar oldu¤unu anlatt›. Ona da kitab› bir arkadafl› haber vermifl. Kitapta kendi ailesinden de söz edildi¤ini söyleyen
arkadafl›n›n söylediklerinin do¤ru oldu¤una önce ihtimal vermemifl, ama sonra kitab› internetten araflt›rm›fl.
Yay›nevini bulup aram›fl, telefonumu istemifl.
Süzet kitab› okudu¤unda çok duyguland›¤›n›, baz›
anlarda gözlerinin doldu¤unu aktard› sonraki telefonlar›nda. Bir buluflma günü belirledik. O, ablas› Çela ve
14
ben, kararlaflt›rd›¤›m›z günde Levent’te, çarfl› içinde bulufltuk. Genç k›zl›¤›nda b›rak›p flimdi torun sahibi olarak buldu¤um Süzet’i görür görmez tan›d›m. Y›llar sonra ikisiyle de hasretle kucaklaflt›k. Gözlerimiz doldu.
Hemen oradaki kafelerden birine oturduk. Bafllad›k konuflmaya. Kitaptan, yaflananlardan, bu kadar y›l boyunca olanlardan, ailelerden, çocuklardan, torunlardan…
Anneleri Madam Donna’dan bahsederken üçümüz de
a¤l›yorduk. Etraftakiler bize bak›yordu ama pek de
umurumuzda de¤ildi. Sonra, yanlar›nda getirdikleri foto¤raflara muhabbetle bakt›k.
Madam Donna’n›n ve Bay Vitali’nin yüzlerine y›llar
sonra yetiflkin gözlerle bakt›m. O dönemde yafll›ca buldu¤um Vitali amca me¤er ne kadar gençmifl. Onlar›n iki
güzel eseri, miraslar› olarak karfl›mda duruyordu. Süzet,
evlendikten sonra efliyle ‹srail’e gitmifl ama orada yapamam›fl ve geri dönmüfllerdi. fiimdi torunlar› vard›. Çela’n›n o¤lunun üniversite mezuniyet foto¤raf›na, Süzet’in torununun do¤um günü foto¤raf›na gururla bakt›k. Ben, evlerinin arka odas›ndaki güzel suluboya tablonun hâlâ bizde oldu¤undan bahsedince ikisi de çok flafl›rd›. Madam Donna’dan sonra ev eflyalar› de¤ifltirilirken at›lan bu tablonun kaybolmamas› ve bizim evde olmas› onlar için beklenmedik bir sürprizdi. Heyecan ve
merakla bafllad›¤›m›z görüflmeden muhabbetle ayr›ld›k
Böylece, benim için özel bir yeri olan Madam Donna’n›n foto¤raf› da kitaba girmifl oldu. Ön çamurlu¤unda kayd›rak oynad›¤›m›z siyah arabalar›n›n etraf›nda,
çocuk yüre¤imin mele¤i Madam Donna’y› ve Eskenazi
15
ailesinin di¤er bireylerini gösteren foto¤raf› mutlulukla
sayfalara yerlefltirirken, kitap da daha zenginleflmifl oldu.
Son olarak ikinci bask›ya giren bir baflka foto¤raftan
daha bahsedeyim. Madam Donna gibi yüre¤imde ayd›nl›k izlerini tafl›d›¤›m komflumuz Dudu Yenge’nin foto¤raf›n›, k›z›, sevgili arkadafl›m›z Suna’n›n sayesinde kitab›n ikinci bask›s›na koyabildik. Dudu Yenge, efli Artin
amca, çocuklar› Suna ve Murat, Kurtulufl an›lar›m›zda
aile dostlar›m›z olarak silinmez izlerin sahibidir. Bu insan canl›s› aileyle iliflkimiz hiç kopmad›.
‹flte, Yaflad›¤›m Kurtulufl’un bas›m›ndan sonra yaflananlar özetle bunlar. Kitap nedeniyle tek tek görüfltü¤üm bütün insanlar› bir gün bir araya getirmeyi ve böylece herkesin birbirini de tan›mas›n› sa¤lamay› düflünmeden edemiyorum. O an›n heyecan›n› hayalimde yafl›yorum. Kim bilir, belki ‘Kurtulufllular Derne¤i’ gibi bir
oluflum içine gireriz. Y›l›n belli günlerinde dünyan›n
her yerinden Kurtulufl’a gelir, örne¤in Madam Despina’da hep birlikte hasret gideririz. Belki Kurtulufl’un
ünlü karnaval›n› yeniden canland›r›r›z. Kim bilir…
Bu semti an›lar›nda tafl›yarak dünyan›n dört bir yan›na da¤›lm›fl, buran›n hasretiyle yaflam›fl bütün Kurtulufllular›, bütün Tatavlal›lar› sayg›yla anarak…
16