Yoav Peled - New Left Review

S‹YON‹ST GERÇEKL‹KLER*
Yoav Peled
gh
‹srail/Filistin için ‘çözümler’ tart›fl›l›rken Komünist Manifesto’nun
bilinen flu sav›n› hat›rlamak yararl› olabilir: Manifesto’nun teorik sonuçlar› “hiçbir biçimde flu ya da bu müstakbel evrensel reformcunun icat etti¤i ya da keflfetti¤i fikirler veya ilkelere dayanmaz. Bu sonuçlar yaln›zca, tam da gözlerimizin önünde süregiden tarihsel hareketten ve mevcut s›n›f mücadelesinden kaynaklanan gerçek iliflkilerin bir ifadesidir”. Aral›k 1987’de ilk ‹ntifada’n›n patlak vermesinden itibaren Filistin kurtulufl mücadelesinin gerçek tarihsel hareketi, Bat› fieria ve Gazze’de ba¤›ms›z bir Filistin devletinin kurulmas›na dönük oldu. Ancak Filistin Kurtulufl Örgütü (FKÖ) 1988’de bu
*) NLR (II) 38, Mart-Nisan 2006.
20
amac› resmen benimsemifl olsa da, hemen herkesçe bilindi¤i gibi bu
retori¤ine karfl›n esas olarak -en az›ndan 1974’ten beri- iki devletli
bir çözümü hedefliyordu. ‹lk ‹ntifada, o günlerde Filistin ile ‹srail
aras›nda bu amaca ulafl›lmas›n›n yolunu açaca¤›na inan›lan bir süreci bafllatan Oslo Antaflmas›’yla sonuçland›. Oslo sürecinin hem kat›l›mc›lar›n hem de gözlemcilerin halen tart›flt›klar› sebeplerle baflar›s›zl›kla sonuçland›¤›n› bugün hepimiz biliyoruz.1
‹lk ‹ntifada silahs›z bir halk mücadelesiyken, 2000 y›l›n›n yaz›nda Oslo sürecini nihayete erdiren ikinci ‹ntifada ‹srail ordusunun
kasti ve fliddetli bir afl›r› tepkisiyle karfl›laflt› ve fiilen silahl› bir ayaklanmaya dönüfltü.2 ‹srail halk›n›n bilincinde bu ayaklanmay› karakterize eden ö¤e de, a¤›rl›kl› olarak ‹srail’in 1967 s›n›rlar› içindeki sivil hedeflere yönelik intihar sald›r›lar› oldu. Bu Yahudi-‹srail orta s›n›f›n›n ortak duygular›nda -güvenli¤i bar›fl yoluyla sa¤lama çabalar›na destek vermekten, ne pahas›na olursa olsun güvenlik anlay›fl›na do¤ru- bir kaymaya yol açt› ve baz›lar›n›n nazar›nda fiaron’un
2002 Nisan ay›nda Bat› fieria’y› ac›mas›zca yeniden iflgal etmesini
meflru k›ld›. Böylece, fiaron’un Yol Haritas› denen bir akte resmi düzeydeki ba¤l›l›¤›na -görünürdeki varisi Ehud Olmert taraf›ndan da
korunan bir ba¤l›l›k- ve süregiden uyduruk Filistin Yönetimi’ne karfl›n Bat› fieria ve Gazze’de egemen ve yaflayabilir bir Filistin devletine iliflkin umutlar (böyle bir umut hiç olduysa tabii) fiilen ortadan
kalkm›fl oldu. Sonuç olarak, a¤›rl›kla bölgenin içindeki ve d›fl›ndaki
Filistinli entelektüeller aras›nda, amac› manda alt›ndaki bütün Filistin topraklar›nda laik ve demokratik bir devlet kurmak olan eski
FKÖ program› yeniden canland›.3
Virginia Tilley’in Tek Devletli Çözüm’deki ustal›¤›, iki-devlet tasar›s›n›n önünde bekleyen birçok sorunu sistematik biçimde önümüze sermesidir.4 Tilley’in amac› Amerika Birleflik Devletleri’nde tek
1) Jeremy Pressman, “Visions in Collision: What Happened at Camp David and Taba?”,
International Security, Cilt 28, no. 2, Sonbahar 2003, s. 5-43; Arie Kacowicz, Rashomon
in Jerusalem: Mapping the Israeli Negotiators’ Positions on the Israeli-Palestinian Peace Process, 1993–2001, Leonard Davis Institute Occasional Papers, no. 95, Kudüs 2004.
2) Bkz. Peled, “Profits or Glory?”, NLR 29, Eylül-Ekim 2004, s. 47-70.
3) Ayr›nt›l› bir analiz için bkz. Tamar Hermann, “The Bi-National Idea in Israel/Palestine”, Nations and Nationalism, Cilt 11, no. 3, 2005, s. 381-401.
4) Virginia Tilley, The One-State Solution: A Breakthrough for Peace in the Israeli-Palestinian Deadlock, Manchester 2005; bundan sonra k›saca OSS olarak an›lacakt›r.
21
devletli çözüm tart›flmalar›n›n önünü açmak.5 Bunu iki temel argümanla yapmaya girifliyor: 1) her zaman kuflkulu olan iki-devletli çözümün art›k önü kapanm›flt›r; 2) tek-devletli çözüm ‘bütün çat›flmay› görkemli tek bir hamleyle sonland›racakt›r’. Bu gerçekten de görkemli bir hamle olmal›d›r, zira Tilley’in istedi¤i yaln›zca ‘bütün vatandafllar›na eflit hizmet sa¤layan’ bir devlet de¤il, ayn› zamanda bu
hamleyle ‘Yahudi ulusal yurdu için art›k Yahudi bir ço¤unluk ya da
devlet üzerinde Yahudi bir etnik hâkimiyet gerektirmeyen, yeni ve
daha güvenli bir konfigürasyonu’ güvenceye almakt›r.6 Baflka bir deyiflle, Tilley tek-devletli çözümün yaln›zca ‹srail-Filistin çat›flmas›n›
bitirecek yegâne seçenek oldu¤unu göstermek için de¤il, ayn› zamanda bunun Siyonizmin temel amac›na -Filistin’de Yahudiler için
ulusal bir yurt kurulmas›- bir tehdit oluflturmad›¤›n› göstermek
amac›yla da yola ç›k›yor.
Yerleflim Stratejileri
Tilley’in argüman› elemelerle ilerler. Varsay›ma dayal› bütün
haz›r seçenekleri -Filistinlilerin ‹srail taraf›ndan etnik temizli¤i,
statükonun devam› ve iki devletli çözümün birkaç versiyonu- göz
önüne al›p bunlar›n yetersizliklerini göstererek, tek-devletli çözümün geriye kalan yegâne seçenek oldu¤u sonucuna var›r. ‹ki-devletli çözümün imkâns›zl›¤›na iliflkin ç›kar›m›n› da iki somut öncülde temellendirir:
1) ‹srail’in Bat› fieria’daki ‘yerleflim düzenlemesi’ art›k ortadan
kald›r›lamaz;
2) ‹srail, Bat› fieria’n›n alt›nda yatan su kaynaklar›ndan vazgeçemez, zaten vazgeçmeyecektir.
5) Tony Judt’un kapaktaki yaz›s›, kitab›n ‘bu ülkede’ tek devletli çözüm tart›flmalar›n›
atefllemesi umudunu dile getirir. Ekim 2003’te Judt, New York Review of Books’ta ç›kan
bir makalesinde, iki devletli çözüm art›k ifllemez hale geldi¤ine göre ‹srail’in tek devletli çözümün iki versiyonu aras›nda bir tercih yapmak zorunda oldu¤unu yazm›fl ve tercihlerin ya iki uluslu demokratik bir Yahudi-Filistin devleti ya da Filistin’in Filistinlilerden temizlenmesi oldu¤unu iddia ederek Amerikan Yahudi entelijensiyas› içinde infiale
neden olmufltu..
6) OSS, s. 9, 12. Filistinliler için ‘bir ulusal yurt’ kayg›s›n›n yazar taraf›ndan ilginç bir biçimde dile getirilmemesi, akla 1922’de Cemiyet-i Akvam taraf›ndan ‹ngiltere’ye Filistin
üzerinde verilen mandan›n pek bilinen dengesizli¤ini getiriyor.
22
Tilley’in belgeledi¤i gibi, ‘yerleflim düzenlemesi’ yaln›zca -birkaç›
halihaz›rda orta büyüklükte kasabalar haline gelen- yerleflimleri de¤il, ayn› zamanda salt ‹srail vatandafllar›n›n kullanabildi¤i koca bir
ba¤lant› yollar› flebekesini ve son günlerde Ayr›m (Güney Afrika resmi dilinde, apatheid) Duvar›’n› da kapsamaktad›r. Yerleflim düzenlemesi, yo¤unlu¤u ve teritoryal da¤›l›m›yla potansiyel Filistin devletinin topraklar›n› parçalara ay›rmak ve yerleflimlerin eski haline getirilmesini imkâns›zlaflt›r›p, iflgali geri dönüflsüz hale getirmek için tasarland›. Kald› ki, yerleflimlere 200 binden fazla kifli iskân edilmifl
durumda. ‹srail’in ‘Kudüs’ ad›yla topraklar›na katt›¤› alanlarda da
200 bin kifli daha bulunuyor. Bu yar›m milyona yak›n yerleflimci,
hinterlandda bundan birkaç kat fazla say›da kiflinin siyasal deste¤ine sahip. Bu destekçilerin birço¤u, ya yerleflimcilerin akrabalar›ndan
ya da ‹srail ‘denetim sistemi’nde refah devletinin halen sürdü¤ü tek
bölge olan Bat› fieria’ya geçerek ekonomik durumlar›n› iyilefltirmeyi
hayal edenlerden olufluyor.
‹flgal Edilmifl Topraklar’a Yahudi nüfusun yerlefltirilmesi
1967’den beri ‹srail devletinin temel ulusal projesi olmufltur. Bu
projenin meflrulaflt›r›lmas› üç evrede yafland›: 1967-1974 y›llar›
aras›ndaki askeri evre; 1974-1977 y›llar› aras›ndaki, 1973 Arap-‹srail savafl›n›n ard›ndan oluflan Gush Emunim’le (Müminler Blo¤u)
dinsel evre; Likud’un iktidara geldi¤i 1977’den itibaren yaflanan
serbest piyasa evresi.7 Jewish Agency ve Jewish National Fund dahil olmak üzere bütün ‹srail devlet kurumlar› Amerikan ekonomik
yard›m flartlar›n› ve Amerikan Yahudi örgütlerinin vergiden muaf
statüsünü aç›kça ihlal etmemek için bazen farkl› görünümler alt›nda bu yerleflim projesine kat›ld›lar. (Amerikan devletinin bu maskelemelere kand›¤›na inanmak afl›r› safl›k olurdu, ancak baba Bush
hariç hiçbir Amerikan Baflkan› da yerleflim hamlesine karfl› ç›kma
cesareti gösteremedi.)
Tilley burada, iflgalin devam›nda kirli ç›karlar› bulunan en
önemli kurumlardan ‹srail ordusunu anmay› ihmal ediyor.
1967’den beri (‹srailli kimi bar›fl gruplar›nca ‹srail ‹flgal Kuvvetleri olarak yeniden isimlendirilen) ‹srail Savunma Kuvvetleri (IDF),
7) Gush Eminem, hareketin 1981’e dek ruhani lideri olan haham Tzvi Yehuda Kook’un
telebelerince 1973 savafl›ndan sonra Ulusal Dinci Parti’yle yak›ndan ba¤lant›l› olarak ‹srail’in muhtemel çekilifline karfl› savaflmak amac›yla kuruldu. Bkz. Ian Lustick, For the
Land and the Lord: Jewish Fundamentalism in Israel, New York 1988.
23
‹flgal Edilmifl Topraklar’›n tam olarak ‹srail s›n›rlar›na dahil edilmemifl bölümlerinde hem flekilsel olarak hem de fiilen tek aktif ve
egemen güç durumunda. Milyonlarca Filistinlinin yaflad›¤› bu
topraklar› idare etmek, istihbarat ve operasyon gücüne ek olarak
devasa bütçelerle desteklenen ve içinde çok say›da askeri kariyerin yol ald›¤› bir sivil bürokrasiyi de gerektiriyor. Bu topraklar
üzerindeki denetimin kapt›r›lmas›, yaln›zca say›sal verilerle bile
büyük bir askeri küçülme anlam›na gelecektir. Dahas›, M›s›r’la
yap›lan mutabakatla bafllayarak bar›fla do¤ru at›lan her ad›m,
GSMH’ye oranla daha düflük bir askeri harcama, askeri ifl anlaflmalar›nda kay›p ve ordu personel say›s›nda azalmayla sonuçlanm›flt›r. Oslo dönemi boyunca zorunlu hizmete son vererek profesyonel orduya geçmekten bahsedilmifl, hatta temel askeri ifllevlerin
özellefltirilmesi fikri bile ortaya at›lm›flt›. Sonuç olarak, söz konusu dönemde ordunun prestijinde ve askeri hizmetin çekicili¤inde
belirgin bir düflüfl yafland›¤› aflikard›. 8
‹flgalin devam›ndan fayda sa¤layan bu kirli ç›karlar kümesi ortadayken Tilley, “ancak yerinden edilemez bir siyasal tabana sahip, gerekli kaynaklar› ortaya ç›karabilecek ve f›rt›nal› uzlaflmazl›klar› geçebilecek yetenekte bir ‹srail baflbakan›n›n çelikten iradesi, ilhaka
do¤ru ilerleyen gidiflat› tersine çevirebilir”, diye belirtip ekiliyor:
“Fakat bu irade belirgin bir biçimde eksik.”9 Yine de böyle bir irade
Gazze’de, ‹flgal Alt›ndaki Topraklar’daki Yahudi yerleflimleri geri
çekmenin, buna istekli bir lider için kolay kotar›labilece¤ini ortaya
koyan Ariel fiaron’un flahs›nda k›sa bir süreli¤ine görülmüfltü. Birçok gözlemci fiaron’un -otuz y›ldan fazla süre önce kendi elleriyle
birlefltirdi¤i- Likud’u bölerek, Gazze modelini Bat› fieria’n›n belli k›s›mlar›nda da uygulamaya koyma niyetini belli etti¤i konusunda
hemfikir. Bu Bat› fieria’n›n -bat›da Ayr›m Duvar›, do¤udaysa gevflek
biçimde tan›mlanan Ürdün Vadisi’yle s›n›rl› alan- yar›ya yak›n k›sm›ndan Yahudi yerleflimlerinin ve kal›c› askeri üslerin geri çekilmesi anlam›na gelecekti. fiayet fiaron’un plan› ard›llar› taraf›ndan uygulansayd›, bu alanda geriye yaln›zca büyük ‘yerleflim bloklar›’ kalm›fl
olacakt›, onlar da Duvar’›n içine çekilecekti.
8) Yoram Peri, “Civil–Military Relations in Israel in Crisis”, ed. Daniel Maman, Eyal BenAri ve Zeev Rosenhek, Military, State and Society in Israel içinde, New Brunswick,NJ
2001, s. 107-136.
9) OSS, s. 52.
24
Ancak Tilley’in de öne sürebilece¤i gibi, bu yerleflimlerin geri
çekilmesi iki devletli çözümün uygulamaya konmas› amac›yla olmayacakt›. fiaron’un tek tarafl› ‘askeri çekilme’ stratejisi, özünde
Bat› fieria’n›n daha etkin biçimde denetlenmesi amac›yla tasarlanm›flt›. Bugünse ikinci ‹ntifada’yla düfl k›r›kl›¤›na u¤rayan ve bar›fl
imkân›na art›k inanc›n› yitirmifl Yahudi orta s›n›f›n›n siyasal tercihi, hem parasal hem de ölü (Yahudi) say›s› anlam›nda ekonomik
bak›mdan verimli bir iflgal. fiaron bu stratejiyi tam da Tilley’in statükonun sürebilirli¤ine karfl› kulland›¤› savlar›n önünü almak için
izliyordu:
Duvarla çevrili bir kapana k›s›lm›fl Filistinliler, günlük sefalet
ve siyasal y›k›m koflullar›na direnmeye devam edecektir. Ve bu
mühürlenmifl teritoryal kapan içinde nüfus h›zla artt›kça demografik, ekonomik ve siyasal bask›lar kritik bir a¤›rl›¤a ulaflacakt›r.
Da¤l›k arazide, biçimsiz s›n›rlar içine t›k›fl t›k›fl istiflenmifl (Bat›
fieria’n›n) Yahudi ve Filistinli nüfusu bu bask›lara sonsuza dek dayanamaz. Gittikçe artan umars›z fliddet eylemleri ve hatta büyük
ihtimalle Filistinlilerin kitlesel baflkald›r›s›n› vaat eden bu formül
aç›kça patlay›c› bir niteliktedir.10
Ne var ki, Filistinliler öfkelerini kusmak için kal›c› bir ‹srail varl›¤›na sahip olmayan ve bir duvarla etkin biçimde ‹srail’den ayr›lm›fl
bu bantustan’dan kolay bir hedef bulamayacaklard›. Ara s›ra gelen
bir intihar bombac›s› ya da bir füzeyse ‹srail aç›s›ndan ciddi bir sorun yaratmazd›.
Tilley iki devletli çözümün ifllemezli¤i konusunda ikinci olarak,
“‹srail için Bat› fieria’da tam bir Filistin egemenli¤ini nesnel olarak
engelleyen olgu su k›tl›¤›d›r,”11 sav›n› öne ç›kar›r. Ne var ki su k›tl›¤›, ‹srail sa¤›n›n iki devletli çözüme karfl› kulland›¤› bir yan›ltmacadan baflka bir fley de¤ildir ve kitapta bunun tekrar edildi¤ini görmek
hayli flafl›rt›c›d›r. Su sorununda pek çok uzman›n hemfikir olaca¤›
gibi, ‹srail’in ve bölgenin su ihtiyac›, suyun geri dönüflümü ve tuzdan ar›nd›rma teknikleriyle art›k kolay ve ucuz yoldan sa¤lanabilir.
‹srail’de var olan ve planlanm›fl desalinasyon kapasitesi flimdiden
y›ll›k 400 milyon metreküp düzeyindedir. ‹srail’in Bat› fieria’dan te10) OSS, s. 131.
11) OSS, s. 64.
25
min etti¤i su miktar›ysa 500 milyon metreküptür. ‹srailli su uzman›
Shaul Arlosoroff’un sözleriyle:
(‹srail ile Filistin aras›ndaki) bütün mesele, öngörülebilir bir gelecekte 100 mmk; 100 mmk suyun denizden desalinasyonla maliyeti de 100 milyon dolar –‹srail’in GSMH’siyse 100 milyar dolar.
GSMH’nin binde birinden bahsediyoruz, yani. Dolay›s›yla, ekonomik ya da finansal aç›dan as›l sorun su de¤ildir.12
Dolay›s›yla, ‹srailli siyasal kadrolar müzakerelerde (tabii bu tür
müzakerelerin yeniden bafllayaca¤›n› varsayarsak) suyu art›k temel
bir mesele olarak görmüyorlar.13 Dahas›, Tilley’in mant›¤›n› izlersek,
flayet ‹srail Bat› fieria’daki Filistin egemenli¤ine, oradaki suyun denetimini kaybedece¤i korkusuyla karfl› ç›k›yorsa, neden Filistinlilerin laik ve demokratik bir devlette, demokratik bir ço¤unlukla su
kaynaklar› dahil bütün bir ülke üzerinde egemenlik kazanmas›na r›za göstersin?
‹ki devletli çözümün ölü olmas›n›n gerçek sebebi, Tilley’in öne
sürdüklerinden çok daha aç›k: Bu amaç u¤runa baz› ‹sraillilerin de
yard›m›yla savaflan Filistinliler ma¤lup oldu. Büyük ölçüde ‘uluslararas› toplum’un (yani, ABD’nin) ‹srail’i dizginleyece¤i ve kendilerinin tamamen yenilmelerine müsaade etmeyece¤i inanc› üzerinde temellenen Filistin stratejisi, 11 Eylül’le birlikte çöktü. FKÖ taraf›ndan kurulan rejimin daha trajik zaaflar›ndan biri -belki de hâlâ bu
inanca bel ba¤lamalar›ndan dolay›- ‹srail’in 2002’deki Bat› fieria iflgaline karfl› sa¤lam bir savunma göstermekten tamamen aciz kalmas›yd›. (O dönemde ‹srail’in Gazze’yi yeniden iflgal etmemesinin sebebi, yaln›zca Gazze’nin d›flar›dan denetiminin daha kolay olaca¤›
düflüncesi de¤il, ayn› zamanda ‹srail’in orada çetin bir direnifl beklemesiydi.) Arazideki askeri gerçeklik ve Filistinlilere olan uluslararas› deste¤inin buharlaflmas› ortadayken iki devletli çözüm için en
az›ndan öngörülebilir bir gelecekte umut yoktur.14
12) Akt. Jan Selby, Water, Power and Politics in the Middle East: The Other Israeli-Palestinian Conflict, Londra 2003, p. 63; ayr›ca bkz. Jan Selby, “The Geopolitics of Water in
the Middle East: Fantasies and Realities”, Third World Quarterly, Cilt 26, no. 2, 2005, s.
329-349.
13) Jan Selby, kiflisel görüflme, 5 Aral›k 2005.
14) Yezid Sayigh, “The Palestinian Strategic Impasse”, Survival, Cilt 44, no. 4, K›fl
2002–2003, s. 7-21.
26
Yahudi Ulusal Yurdu
Tilley’in iki devletli çözüm tart›flmas› olgulara dayan›rken, tek
devletli çözüm tart›flmas› bir dizi duyuru niteli¤inde. Kimi ihtiyat
paylar›yla belirtti¤i gibi tek devlet halihaz›rda mevcutken, bunun
‘olabilirli¤i’ni tart›flman›n bir manas› yoktur. Amaç daha çok, bu
devletin bütün vatandafllar›n›n eflit haklara sahip oldu¤u laik ve demokratik bir siyasal toplum olarak yeniden kurulmas›n›n Siyonizmin temel hedefleriyle uyumlu oldu¤unu göstermektir. Tilley’in belirtti¤i gibi:
Yahudilere yeniden bir ulusal yurt kurma projesi olan Siyonizm,
Yahudi dini ve toplumsal gelenekleri için bugün böylesi titreflim tafl›yan bu topraklarda öylesine güçlü bir psikolojik ve siyasal karaktere sahiptir ki, bu kal›c› bir bar›fl›n temeli de olmal›d›r.15
Bu temel niteliktedir, zira çat›flmaya bar›flç› bir çözüm, neredeyse hepsi ateflli birer Siyonist olan ‹srailli Yahudilerin en az›ndan difle dokunur bir ço¤unlu¤unun onay› olmaks›z›n sa¤lanamaz.
Tilley okuyucular›n› Siyonizmle tek devletli çözümün uyumlu
oldu¤una ikna etmek için savlar›n› iki farkl› hat üzerinde gelifltiriyor: ‹lk olarak gerçekte, tek devletin sa¤lad›¤› eflit vatandafll›k koflullar›nda Filistinli ço¤unlu¤un Siyonizmin meflru amaçlar›n› baltalayaca¤›ndan korkman›n bir sebebi yoktur; ikinci olarak, Siyonist düflünce Filistinlilerle birlikte laik ve demokratik tek devlet fikrine özü
itibariyle karfl› de¤ildir.
Tilley, ‹srailli Yahudilerin içinde yer etmifl korkunun gayet fark›nda. Buna göre laik ve demokratik bir Yahudi-Filistin devletinde,
...hâlâ h›nç dolu ve Yahudi-düflman› bir Filistinli ço¤unluk ‹srail’in ç›karlar›na ve kültürel hayat›na karfl› -mesela Filistinlilerin kitlesel bir iç göçü sonras›, Yahudilerin evlerinin geri dönenlerce sahiplenilmesi, aflamal› olarak Yahudi kültürel kayg›lar›n›n arka plana
itilmesi, kutsal mekânlara el konmas› ve hatta Yahudi kültürünün
ekonomik güvenli¤inin ve Yahudilerin manevi ve ulusal hayat›n›n
serbestçe ifade edilme koflullar›n›n ortadan kald›r›lmas› yoluyla- bir
sald›r›ya giriflecektir.16
15) OSS, s. 13.
16) OSS, s. 169.
27
Bu korkular› yat›flt›rmak için Tilley okuyucular›na flöyle seslenir:
Demokrasinin kal›c› ethosu, çok yak›n zamanda korkutucu biçimde yükselen ‹slami totalitarizm doktrinlerini bir tarafa b›rak›rsak,
Filistinlilerin bütün siyasal söyleminin çerçevesini oluflturur ve derinlere kök salm›flt›r. Nitekim Filistinlilerin ‹srail demokrasisine olan
hayranl›klar› ve buna benzer bir fleyi Filistin devleti için de umut etmelerinin sebebi tam da bu demokratik gelenekleridir. Ayn› demokratik de¤erler flimdi baz› Filistinlileri tek devletli çözümü desteklemeye ve böylece ‹srail’in yerleflik demokratik kurumlar›nda kendi
demokratik de¤erlerinin de ifade bulaca¤› umuduna sürüklemekte.17
Ne yaz›k ki hem Tilley’in sav›na -hem de Baflkan Bush’a- karfl›,
Filistin demokrasisi tam da ‘korkutucu ‹slami totalitarizm’in, Hamas’›n Filistin Yasama Meclisi’nde mutlak ço¤unlu¤u kazanmas›n›n
arac› olmufltur.
Tilley sav›n›n ikinci k›sm›nda, muhtelif Siyonist belgelerin, özellikle 1968 Dünya Siyonist Kongresi’nde benimsenen Kudüs Program›’n›n ayr›nt›l› metinsel çözümlemelerini sunar ve Siyonizmin meflru
amaçlar›n›n gerçekleflmesinin bu metinlere göre bile etnik bir Yahudi
devleti gerektirmedi¤ini göstermek ister.18 Tilley’in iddias›, bu yarg›n›n, “‹srail’de bir Yahudi ço¤unlu¤u flart koflmayan, çok farkl› bir Yahudi devleti konfigürasyonu öneren ve gittikçe büyüyen post-Siyonist
hareket taraf›ndan da paylafl›ld›¤›”19 yönündedir. Asl›nda daha çok entelektüel bir ruh hali olan bu post-Siyonist ‘hareket’e uzun süreden beri dahil birisi olarak bendeniz, Yahudi devletinin bir Yahudi ço¤unluk
olmaks›z›n var olabilece¤ini savunan bir kimse tan›m›yorum. Bir Yahudi devleti fikrinin liberal ya da çokkültürlü bir demokrasi için -genelde, en az›ndan bir ilk ad›m olarak, ‹srail’in 1967 s›n›rlar› içindebüsbütün terk edilmesi gerekti¤ini savunanlar›; Yahudi ço¤unlu¤un
ve Yahudi devletinin muhafaza edilmesini, ancak ‹srail’deki Filistin
vatandafllar›n›n daha adil muamele görmesini ve vatandafl olmayanlar›n özgür b›rak›lmas›n› savunanlar oldu¤unu bilsem de.20
17) OSS, s. 202-204. Sonuçlar› kapsaml› olacak bu iddiay› destekleyecek bir kan›t verilmiyor.
18) OSS, s. 226-230. Kudüs Program›’n›n onu kaleme alanlarca bile bu kadar titiz bir
okumas›n›n yap›ld›¤›n› sanm›yorum.
19) OSS, s. 133.
20) Uri Ram, “Post-Zionist Studies of Israel: The First Decade”, Israel Studies Forum, Cilt
20, no. 2, 2005, s. 51-74; Hermann, “Bi-National Idea”.
28
Tilley post-Siyonistlere atfetti¤i (var olmayan) konuma tarihsel
kökler ararken ola¤an flüphelilere -Hannah Arendt, Martin Buber,
Judah Magnes- gönderme yap›yor. Bunlar›n hepsi, ‹ngiliz mandas›
süresince ve manda biterken Filistinlilerle savafltan kaç›nmak ad›na
‹srail devleti meselesinin etraf›ndan dolaflmaya çal›flan marjinal Siyonist figürler –kendi alanlar›nda marjinal olmasalar da. Fakat Tilley’in geçifltirdi¤i as›l olgu, Yahudilerin ülke nüfusunun üçte birinden az›n› teflkil etti¤i o dönemde bütün bu isimlerin, hem gelecekteki ortak devletin yönetiminde Yahudiler ile Filistinliler aras›nda
bir ‘denklik’ üzerinde ›srar etmeleri, hem de göç ve toprak al›mlar›nda Yahudi denetiminden vazgeçmekte isteksiz olmalar›d›r. Bu figürler aras›nda muhtemelen en az Siyonist olan Arendt’in, Tilley’in de
kulland›¤› bir fragman›nda ›srarla belirtti¤i gibi, “Filistin’e say›ca ve
zaman içinde s›n›rl› bir göç, Yahudi siyasetinin ‘indirgenemez alt-s›n›r›d›r’”.21 Ne var ki bu ‘indirgenemez alt-s›n›r’ Filistinlilere fazla geldi. Bu da Tilley taraf›ndan zikredilen çabalara ra¤men, bu tezin saf›na hiçbir Filistinlinin çekilememifl olmas›n› aç›klar.22
Her fley bir yana, Siyonizm ile tek-devletli çözüm aras›ndaki çeliflki, metinsel bir çözümlemeyle ya da ‘ulusal yurt’a karfl› ‘devlet’in
çeflitli anlamlar›na dair yarat›c› yorumlarla giderilemez. Yahudi milliyetçisinin gözüyle, yani Siyonist bir perspektiften bak›ld›¤›nda,
tek-devletli çözüm Siyonizmin sonu demektir. Evet, kolonyal bir
yerleflme hareketi olan Siyonizmin ‘görev tamam’ diyerek sahneden
çekilmesi gerekti¤ini hakl›laflt›rmak için kullan›labilecek güçlü ahlâki argümanlar mevcuttur. Bu elbette tarihin geriye çevrilebilece¤i
ya da çevrilmesi gerekti¤i ya da Yahudilerin hakl› olarak Filistin’den
(görevdeki ‹ran devlet baflkan›n›n tercih edece¤i gibi Almanya’ya ya
da Alaska’ya) sürülebilece¤i anlam›na gelmez. Fakat tek devletli çözüm taraftarlar›n›n Filistin/‹srail’in herhangi bir parças›nda Yahudi
hâkimiyeti olmaks›z›n Yahudilerin ulusal bir yurdu olamayaca¤›
gerçe¤iyle yüzleflecek cesarete sahip olmalar› gerekiyor. Filistinlilerin elinde olsa yapacaklar› ilk ifl, Geri Dönüfl Yasas›’n› iptal etmek ya
da olmazsa bunu kendileri lehine bir geri dönüfl yasas›yla dengelemek olurdu. ‹kinci olarak, önceden tamamen onlara ait olan ve bugün yasal olarak ulusal Yahudi topra¤› fleklinde tan›mlanan toprak
21) OSS, s. 239.
22) Filistinlilerin bu yazarlar›n çabalar›na ilgisiz kalmalar› Tilley’den bir yorumu hak
ederdi. Bkz. Hermann, “Bi-National Idea”, s. 384-386.
29
üzerinde en az›ndan nüfuslar› oran›nda pay talep ederlerdi. Tarih
boyunca Yahudi-Filistin çat›flmas›n›n göbe¤inde toprak ve göç olmufltur ve gördü¤ümüz gibi en liberal Siyonistler bile, bu iki kayna¤›n Yahudilerce kontrolünü bir Yahudi ulusal yurdunun mevcudiyeti aç›s›ndan hayati önemde görmüfllerdir. Bu kiflilerin Tilley’in Filistinlilerin ço¤unlu¤a sahip oldu¤u laik bir demokraside Yahudi ulusal yurdunun güven içinde var olabilece¤ine dair argüman›na ikna
edilebilmesi pek mümkün görünmüyor.23
Siyonizm’den Ar›nm›fl Bir Devlet mi?
fiimdi daha kolay bafl edilebilecek bir güçlü¤ü bir düflünce deneyi olarak ele almak suretiyle, Siyonizm ve tek devletli çözümün birbiriyle uyuflmaz oldu¤una dair iddiam› desteklemeye çal›flaca¤›m:
Siyonizmden ar›nm›fl laik ve demokratik bir devletin (‹srail siyasal
dilinde ‘vatandafl devleti’), mevcut kurulufluyla egemen ‹srail devleti s›n›rlar› içerisinde inflas› mümkün olabilir mi?
‹srail anayasal olarak ‘Yahudi ve demokratik’ bir devlet olarak tan›mlan›yor. Anayasal bir k›s›tlama bu formüldeki unsurlardan herhangi birini karfl›s›na alan siyasal partilerin Knesset (‹srail Parlamentosu) seçimlerine kat›lmas›n› yasaklamakta. (Bugüne dek Anayasa Mahkemesi tan›mdaki Yahudi k›sm›na meydan okuyan partilere karfl› bu k›s›tlaman›n uygulanmas›na izin vermedi.) ‹srail devletinin Yahudi karakterinin en somut ifadeleri, bütün Yahudilere ve onlar›n üçüncü kufla¤a dek Yahudi olmayan aile üyelerine ‹srail’e göç
etme ve vard›klar› anda vatandafll›k hakk›n› garanti eden Geri Dönüfl Yasas› ile dinsel kurumlar›n ve devletin ayr›lmazl›¤› ilkesi.
1990’larda bu tan›m›n de¤ifltirilmesine dönük üç tür mülahazayla
beslenen belli bir hareketlilik fark edilmiflti: Filistinlilere karfl› Knesset’te onlar›n deste¤ine ihtiyaç duyan Rabin hükümetince (19921995) sergilenen daha liberal tutum; laik Yahudilerle ultra-ortodoks
Yahudiler aras›nda bilhassa ikincilerin askeri(-olmayan) yükümlülükleri konusunda artan gerilim; ve Geri Dönüfl Yasas›’yla eski Sovyetler Birli¤i’nden göç edenler aras›nda Yahudi olmayan nüfusun pay›n›n h›zla art›yor olmas›. Bu hareket 2000 y›l›nda Anayasa Mahke23) Bkz. Ian Lustick, “The Cunning of History”, Boston Review, Cilt 26, no. 5, Aral›k
2001-Ocak 2002.
30
mesi’nin Qaadan davas›nda kamu arazilerinin da¤›t›m›nda Filistinlilerle ‹srailliler aras›nda ayr›mc›l›k yap›lmas›n› yasa d›fl› ilan eden tarihi karar›yla zirveye ulaflt›. Birkaç ay sonra Oslo sürecinin çöküflü
ve ikinci ‹ntifada’n›n patlak vermesi bu hareketlili¤e bir son verdi.24
Filistinliler halihaz›rda ‹srail vatandafllar›n›n yaklafl›k yüzde 17’sini teflkil ediyor –1949’dakiyle neredeyse ayn› oran. Yine de ‘demografi meselesi’, yani Filistinlilerin daha yüksek olan do¤um oran›n›n
‹srail Devleti’nde Filistinli bir ço¤unluk halini alaca¤› yolundaki Yahudi ‹sraillilerin korkusu, Yahudi-‹srail kamuoyundaki söylemin belirgin niteliklerinden biri. ‹srail’de Yahudi-Filistin iliflkileri üzerinde
en önde gelen sosyolog olan Sammy Smooha’n›n 2004 y›l›nda yapt›¤› tutum yoklamalar›nda cevap veren Yahudilerin üçte ikisi bu konuda kayg›lar›n› belirttiler ve yüzde 94’ü ‹srail’in Yahudi ço¤unlu¤u
muhafaza etmesi gerekti¤i üzerinde birleflti. Yaln›zca yüzde 32’lik bir
oran -‹srail’in bir vatandafl devleti olmas› gerekti¤ini belirtseler deFilistin vatandafllar›na eflit haklar tan›nmas› gerekti¤inde birleflirken,
yüzde 81’lik bir oran devletin ve s›n›rlar›n›n karakterine dair kararlar›n vatandafl ço¤unlu¤unca de¤il, Yahudi ço¤unluk taraf›ndan al›nmas› gerekti¤ini söylediler.25 2003’te Asher Arian taraf›ndan ulusal
güvenlik konular›nda yap›lan tutum yoklamas›nda ise cevap veren
Yahudilerin yüzde 33’ü ‹srail’in Filistin vatandafllar›n› ülkeden transferi (yani, sürülmesi) lehinde görüfl belirtiyordu.26
Dahas›, ‘demografi sorunu’ndaki kayg› yaln›zca kamuoyunun
bir niteli¤i de¤il. Bu kayg› ülkedeki Yahudi ço¤unlu¤un korunmas› hedefini belli ki kamu siyasetinin meflru bir temeli olarak gören
birçok Yahudi kamu görevlisi, akademisyen ve siyasetçi taraf›ndan
da paylafl›l›yor. Bu amaca yönelik di¤er tedbirlerin yan› s›ra hükümet, 2002 y›l›nda Filistin vatandafllar›n›n aileleriyle birleflme hakk›n› flayet aile üyeleri (efller ve çocuklar dahil) ‹flgal Edilmifl Topraklar’›n Filistinli sakinleriyseler ask›ya ald›. Bu, bafllang›çta, iddiaya göre aile birleflmeleri ‘kanal›yla’ ‹srail’e giren teröristlerin
24) High Court of Justice 6698/95; Yoav Peled ve Doron Navot, “Ethnic Democracy Revisited: On the State of Democracy in the Jewish State”, Israel Studies Forum, Cilt 20, no.
1, 2005, s. 3-27. Filistinlilerle bir bar›fl antlaflmas›ndan sonra ‹srail’in bir ‘vatandafl devleti’ haline gelme ihtimali üzerindeki kayg›lar, k›smen Oslo sürecinin baflar›s›zl›¤›n›n sebebi olabilir. Ama bu bafll›kta bir tart›flma konusu baflka bir yerde ele al›nmay› gerektirir.
25) Sammy Smooha, Madad yachasey yehudim-aravim be-yisrael [Arab-Jewish Relations
Index 2004], Hayfa 2005.
26) Asher Arian, Israeli Public Opinion on National Security 2003, Memorandum no. 67,
Jaffee Center for Strategic Studies, Tel Aviv 2003.
31
ak›fl›n› kesmeyi amaçlayan bir geçici önlem olarak sunuldu. Bu iddian›n afl›r› abart›l› do¤as› mahkemede ortaya dökülünce hakikat
yüzünü gösterdi -yani, bu politika ‘demografi sorunu’yla savaflmaya dönüktü- ve geçici emrin süresi defalarca uzat›ld›. Söz konusu
uygulama yak›n gelecekte yerini, Ulusal Güvenlik Konseyi çat›s›
alt›nda çal›flan ve ‹srail üniversitelerinin hukuk fakültelerinden
dekanlar›n oluflturdu¤u bir kurulun haz›rlad›¤› yeni bir vatandafll›k ve ülkeye girifl yasas›na b›rakacak.
Bu küçük fikir egzersizinin ortaya koydu¤u fikir kan›mca flu: Yahudi bir ‹srail ile demokratik bir ‹srail aras›nda bir seçimle yüz yüze gelseler ‹srailli Yahudilerin ezici ço¤unlu¤u, Yahudi olan ama demokratik olmayan bir ‹srail’i, demokratik olan ama Yahudi olmayan
bir ‹srail’e tercih edecektir. Nitekim 1995’de Oslo sürecinin en hararetli günlerinde Shooma’n›n anketine kat›lan Yahudilerin yüzde 58’i
tercihlerini tam da bu yönde belirtmifllerdir.27 Ve bu, yüzde 17’lik bir
Filistinli az›nl›¤a sahip mevcut kurulufluyla egemen ‹srail Devleti’nin s›n›rlar› dahilinde olmakt›r. Bu insanlar›n bugünden yar›na
de¤ilse bile uzak olmayan bir gelecekte Filistinlilerin ço¤unlu¤u
oluflturdu¤u demokratik bir devlete karfl› tutumlar›n›n ne olaca¤›n›
hayal etmek zor de¤il.
‹srail’deki Filistin vatandafllar› aras›nda da en az›ndan örgütlü siyasal bir güç olarak tek devletli çözümün deste¤i yoktur. Halihaz›rda Knesset’te temsil edilen Filistinli siyasal partilerin üçü de ‹srail’in
bir vatandafl devletine dönüflmesini ve iki devletli çözümü destekliyorlar. Filistin vatandafllar› aras›nda yüzde 90’l›k bir kesim, hem ‘vatandafl devleti’ni hem de 1967 öncesi ‹srail s›n›rlar›nda iki uluslu
tercihlerden yanad›r; üçte bire yak›n bir kesimse, manda alt›ndaki
eski Filistin’de bir Filistin devletinin kuruluflunu destekler. ‹flgal
Edilmifl Topraklar’daki Filistinlilere Eylül 2005’te ba¤›ms›z bir Filistin devletinin kuruluflundan sonra (‹srail’le) ba¤lant›l› ve nihai olarak konfederatif bir sistemi amaçlayan ortak siyasal kurumlar›’ destekleyip desteklemeyecekleri soruldu¤unda yaln›zca yüzde 35’lik bir
kesim bunu desteklerken, yüzde 60’dan fazla bir oran buna karfl› ç›k›yordu. Ancak bu oranlar ayn› soru, aralar›nda geri kalan sorunlar
27) Sammy Smooha, “The Israelization of the Collective Identity and the Political Orientation of the Palestinian Citizens of Israel: A Re-examination”, ed. Elie Rekhess, Haaravim ba-politika ha-yisraelit: dilemot shel zehut [The Arabs in Israeli Politics], Tel Aviv
1998, s. 51-2.
32
giderildikten sonra ‹srail ve Filistin’in birbirini karfl›l›kl› olarak Filistin ve Yahudi devletleri olarak tan›y›p tan›mayacaklar› fleklinde
soruldu¤unda tamamen tersine dönecekti. Tilley’in kendi verdi¤i rakamlar da 2000 y›l›yla 2003 y›l› aras›nda ankete kat›lan Filistinlilerin yaln›zca dörtte bir ile üçte bir aras›nda bir oranla tek devletli çözümü destekledi¤ine iflaret eder. Baflka bir deyiflle, ‹flgal Edilmifl
Topralar’daki Filistinliler en az›ndan ikiye bir oranla, ‹srail’le flu veya bu flekilde siyasal bir ba¤l›l›¤a karfl› ç›k›yorlar ve iki devlet aras›nda bar›fl bir kez sa¤land›ktan sonra ‹srail’in ayr› bir Yahudi devleti
olarak varl›¤›n› destekliyorlar.28
Maxima ve Minima
Tilley’in kitab›, üzerinde kesinlikle ciddiyetle düflünülmesi gereken bir soruyu gündeme getirmesiyle övgüyü hak etse de, ‹srail-Filistin iliflkilerini yeniden düzenleyerek ‘çözmek’ için tek devlet ile iki
devlet seçeneklerini, sanki bunlar ayn› sorunu çözmeye dönükmüfl
gibi sunmas›nda yan›lt›c› bir fleyler vard›r. ‹ki devlet seçene¤i ‹srail’in Bat› fieria ve Gazze iflgalini ve Filistinli vatandafllar›n› her türlü
insan, vatandafl ve ulus olma hakk›ndan mahrum b›rakmas›n›n yaratt›¤› sorunu çözmeyi amaçlar. Tek devlet seçene¤iyse bu sorunun
çözümünü de¤il, ‹srail-Filistin çat›flmas›n›n genel çözümünü hedefler. Bunu 1947 BM Paylafl›m Plan›’n› ortadan kald›rmak ve k›rk y›ll›k ‹srail kontrol sistemini bütün vatandafllar›n k›smen de olsa eflit
haklardan yararlanacaklar› gerçek durum haline getirmek suretiyle
yapmay› amaçlar. Baflka bir deyiflle, tek devlet seçene¤i 1967 sorununu de¤il; 1967 iflgalini kabul edip bu iflgalin karakterini yeniden
tan›mlayarak 1948 sorununu çözmeyi öngörmektedir. Dürüst olmak gerekirse, bunun satranç tahtas› üzerindeki tafllar›n basitçe
1967 iflgalini bitirmekten çok daha kökten biçimde yeniden düzenlenmesini gerektirdi¤i kabul edilmelidir.
Tilley, önerisinin radikal do¤as›n›, lehinde oldu¤u sonucu -tek
devletli çözüm- tan›mlamak için bir en iyi durum senaryosu, aleyhinde oldu¤u sonucu -iki devletli çözüm- tan›mlamak için de bir en
kötü durum senaryosu kullanarak ele almay› denemifltir. Mesela, iki
28) OSS, Ek B, s. 241-242; Palestinian Center for Policy and Survey Research, Survey Research Unit, Anket no. 17, 7-9 Eylül 2005, s. 12, 16. ‹srail’deki tutum yoklamalar›nda
tek devletli çözümle ilgili soru bile sorulmaz.
33
devletli çözümün uygulanamaz oldu¤unu öne sürerken, bunun fiiliyata geçirilmesi durumunda yerinden edilmesi gereken yerleflimci
say›s›n› 400 bin olarak verir –baflar›lmas› imkâns›z bir ihtimal. Gerçekte iki devletli çözüm önerisini kapsayan gerek en son Clinton ve
Cenevre planlar›, gerekse Ehud Barak’›n son günlerinde Taba’da art›k çok geç oldu¤unda ulafl›ld›¤› belirtilen anlaflmada, yaln›zca 80
bin yerleflimcinin yer de¤ifltirmesi söz konusuydu. Geri kalan yerleflimler bulunduklar› yerlerden ayr›lmayacaklard› ve ellerinde kalan
toprak karfl›l›¤›nda Cenevre plan›na göre 1:1 toprak mübadelesiyle
Filistinlilerin haklar› korunacakt›.
Tek devletli çözümün en büyük avantaj›, Filistin-‹srail çat›flmas›n›n zemininde etnik-ulusal bir çat›flmadan sivil haklar ve eflit vatandafll›k do¤rultusunda bir kayma sa¤lamas› olurdu. Tahayyül edilebilece¤i gibi bu, çat›flman›n do¤as›n› s›f›r-toplaml› bir oyundan art›toplaml› bir oyuna çevirebilirdi. Ne var ki Tilley, gelecekteki laik ve
demokratik ‹srail-Filistin devletinin istikrar›n›n, onun yaln›zca gerçekten demokratik olmas›na de¤il, ama ayn› zamanda dinsel önyarg›lar›n son derece güçlü oldu¤u bu toplumda din ve devletin kat› bir
anayasal ayr›m›na da ba¤l› oldu¤unu vurgulamaks›z›n geçer. ‹srail’deki en liberal ve ruhban-karfl›t› Siyonistler bile halihaz›rda devlet
ile dinsel kurumlar›n ayr›lmas› konusunda hemfikir de¤illerdir
(çünkü bunun ‹srail devletinin sonu olaca¤›n› düflünüyorlar) ve Filistinliler aras›nda Hamas’›n en bask›n siyasal güç olarak ortaya ç›kmas› bu amaca ba¤l›l›¤› daha da zorlaflt›r›yor.
Etnisite ve S›n›f
‹srail kontrol sisteminin laik ve demokratik bir devlete dönüflmesinde en bariz geçifl modelini Güney Afrika deneyimi sunar. Tilley’in
‹srail/Filistin’e bir model olarak Güney Afrika deneyiminin önemine
karfl› tutumu mu¤lakt›r; kitab›n bir yerinde konuyla ilgisiz oldu¤unu belirtse de bu modele gönderme yapmaktan vazgeçmez. ‹ki devletli çözüme kuflkuyla yaklaflan Filistinli bir tarihçi olan Mona Younis, yazd›¤› önemli bir kitapta Güney Afrika ile Filistin ulusal kurtulufl hareketlerini karfl›laflt›r›r.29 Gerçekten de hem Manda yöneti29) Mona Younis, Liberation and Democratization: The South African and Palestinian National Movements, Minneapolis 2000.
34
mi alt›ndaki hem de günümüzdeki ‹srail ve ‹flgal Edilmifl Topraklar’daki ‘mevcut s›n›f mücadelesinden kaynaklanan gerçek iliflkilere’
dayanan Younis’in yap›t›, Güney Afrika ve Filistin deneyimlerinin
benzerliklerini ve farklar›n› keflfetmek için s›n›fsal analize baflvurmaktad›r. Younis, ANC (African National Congress) ve FKÖ’nün
önlerine koyduklar› amaçlara (kendi yurtlar›ndaki topraklar›n tamam›nda demokratik ve sekter olmayan devletler kurmak) ulaflmadaki
baflar›lar› ve baflar›s›zl›klar›na iliflkin çok güçlü ve keskin bir tez ortaya atmaktad›r.
Younis’in tezi iki ulusal mücadelenin farkl› sonuçlar›n›n, iki iflçi
s›n›f›n›n kendi ulusal hareketleri içindeki görece güçleriyle aç›klanabilece¤i yönündedir. Güney Afrika’da beyazlar›n Afrikal›lar› iflçi
olarak ulusal ekonomiye dahil etmekten baflka seçenekleri yoktu ve
bu, beraberinde, Güney Afrika’daki geleneksel toplumsal yap›lar›n
alt›n›n oyulmas›n› ve ekonomiyi ciddi biçimde sarsma kabiliyetine
sahip güçlü bir Afrikal› iflçi s›n›f›n›n oluflumunu getirdi. Ulusal kurtulufl mücadelesinin demokratik karakterini ve nihai siyasal (ancak
henüz ekonomik de¤il) baflar›s›n› temin eden de iflte bu Afrikal› iflçi
s›n›f›n›n mücadeleye girifliydi.
Öte yandan, Filistin’de Siyonist kolonyal yerleflimciler Filistinlileri büyük oranda ekonomiden ve ard›ndan da devlet yap›s›ndan
d›fllamay› baflard›lar ve onlar› yaln›zca son derece k›smi olarak (ayr›ca flimdi biliyoruz ki geçici olarak) ve bu devlet s›n›rlar›n› 1967’de
genifllettikten sonra içine ald›lar. Dolay›s›yla, Filistin nüfusu büyük
oranda proleterleflmifl olsa da bu yönelifl bütünlüklü, bilinçli ve ba¤›ms›z bir iflçi s›n›f›na do¤ru geliflmedi. Bu yüzden, Filistin ulusal
mücadelesi sürgündeki Filistin orta s›n›f› liderli¤inde ilerledi ve
kadrolar›n› en çok göçmen nüfus içinden ç›kard›. Hareketi baflar›s›zl›¤a mahkûm eden de zaten bu toplumsal karakteriydi.
Younis’in berrak analizi, tek devletli çözümün Siyonizmin en asli
amaçlar›yla çeliflki içinde oldu¤u yolunda gerçekçi bir öncüle dayan›r ve uygulanmas›n›n ancak Siyonistlere empoze edilmesiyle mümkün oldu¤unu belirtir. Bu gerçekli¤in zorluklar›n› retorik banalliklerle örtmeye kalk›flmad›¤› gibi, verili güç iliflkilerinden kalkarak söylersek, çal›flmas›ndan ç›kar›lacak sonuç bir hayli kötümserdir.
Bu da beni Tilley’in kitab›n›n en büyük zay›fl›¤› olarak gördü¤üm
fleye getiriyor –toplumsal gerçeklikten kopuklu¤u. Kendisi çat›flman›n Filistin boyutunun tart›fl›lmas›n›, “Zira bu epey zorlu bir giriflim
35
olacakt›r,” diyerek (insan›n ‘‹srail boyutunu tart›flmaktan daha zorlu’ diyesi geliyor)30 baflkalar›na b›rak›p ‹srail boyutunda yo¤unlafl›r.
‹srail boyutunda, hedefledi¤i okuyucular›n kafas›nda yer etmifl ‘mitsel-tarihleri’ hakl› olarak geçersizlefltirmeyi dener, ancak muhtemelen fark›ndad›r ki, okuyucu kitlenin ‹srail toplumunun ve sorunlar›n›n gerçek bir analizine sabr› yoktur. Dolay›s›yla, kendisinin ‹srail’i ele al›fl› daha az mitsel de¤ildir. Kitaptan ç›kan ‹srail, gerçek tarihi, gerçek çat›flmalar›, gerçek yeterlilikleri ve iktidar için rekabet halindeki gerçek toplumsal güçleriyle gerçek bir toplum de¤ildir –karakteri do¤ru metinsel analizlerle deflifre edilebilecek ve daha önemlisi dönüfltürülebilecek tözsüz bir varl›kt›r.
Buna göre, Kutsal Topraklar’a bar›fl ‘tek bir görkemli jest’le inecektir, yeter ki Tilley’in okuyucular› Kudüs Program›’n› büsbütün
idrak ederek Siyonizm’in gerçek do¤as›na vak›f olabilsinler ve Filistinlilerin demokrasiye içten ba¤l›l›klar›na -ki bunun için metinsel kan›t bile sunulmamaktad›r- ikna edilebilsinler. Bar›fl halihaz›rda Siyonistlerin yoldan ç›kan sapk›nlara karfl› McCharty usulü bir
haçl› seferine girifltikleri Amerikan üniversite kampüslerine de
inecektir belki. Ne yaz›k ki gerçek siyasal hayat bundan biraz daha karmafl›kt›r.
(Türkçesi: Bar›fl Sannan)
30) OSS, s. 16.
36