Makaleyi Yazdır - Edebiyat Fakültesi Dergisi

"
.
PLEVNE' KAHRAMANlGAZIOSMAN
PAŞA.
Doç.Ib'. BahaedcUıa YediyddlZ
,
Qsmanb İmparatorlulU'nunrefomı 'pyret1triiçinde bulundulUIl
Mahmud
(1808-1839) devrlnerast1ayıuı'18S2 yılında Tokat'da birçocuk ~yaya gebnı-tlr:Osman Nuri. Bu çalışmada, bütün dUnyanl~bn«llsinl'.c:ı.ba sonra, Plevne'kahramanı Gazi
Osman Paşa olarak takdir edecekleri.bu çoculun öıetbir biy()graftsiçizUmeye çalışıla.
caktlr.
'
...
BUirıdili atJ», gerçek bir biyograft ortayakODulurken, duYIlJ,acIJtbaşlıca endife,
kişiyi bulup~uIUortanıdanve kadro&uJı~ k~,
?pun tarihf ve öz pıçeklilini açık1lla kavu~bilmekten
.~ttit..
BiY08laftde, feıtn.lıulU!liyet1erleyetinilmeyip
umum1delerlereulaş.mak, ..~yl~ 'rettlôıWlnde yaşadıı i sqsyal.ve.kültürelortamın ana
çlzgileriQi yakalamak için 'gayret göateımekiicabed,ı:., Böyle blrtalılilde,psJkolojiden de
yararlanmak şarttır. Hiç şüphesiz,' sattam bir~yogtl:fi, ıı.thiye veya ,bieriyeden, bir
"şahsiyet ldiltü" kumıak. Içinyapılan müb8t.a~~
çok ~1J;.
tım! bitbiyografi,
bbramanının. ailesi, eserleri vemesıeli.çerçevesbı~ki görüııUmiiniinötesinegeçmek,
onun karakteriyle,meşgulolmak ve psIkOlojikbii' tabllUniyapmak ~temektedir. Bir yan.
dan kifinin'yarahcırolünü ortaya koyarittln,dileryandanda ODuntopluma karşı b.m~
lınllDl tespit etmek,tedir..4sbnda, kendi~ın
elbisesinitaşıyan bir insaninportresini çizmek, OnUDşabl.yetini tahlil etDıekpekkolty bkişo1o)achjından, tarıh teftkitc;i1e.
i'inin bakIı olarak belirtttJderiCibi,' iyi yazı.mış' bir hayata ~eınen hemen iyi kullanılmış
bir Myat kadar az rastlanmaktadır.lÇUnIı;ü"'ş-ıyetinar.iviyottur..."
2.Usteli)[,biyOlf.
rafUerde'sübjektivizmdenkaçınmak oldukça zordur. Zira; "hemen .hemen daima, konu
ile yazarI1'88Inda
gizlifakatderinbirya\onbkv81'dır."3
...
"
"
Bi.lyükşöhretine ralnaen, maalesef böYlebirçerçeVe içinde hazımnmış bir blyo;.
raft bir yana,dalımk bir takı-ı,mattımatlar dışında, Osman.raşahakkında genIş bir bil.
giye dahi sahip delilizi Bu araştmnanıd' b8ll1mt, tiıaplardameveut bir dalımk bilCi.
lerde~ hatebtle, Osman ,Pata'nın bir' delerbmdllmelinl yiP_tan
başka bir gayesi
.
yoktur. ,
'
öyle görülüyorki, OsmanNuri'yi hakkındabiyQlrafUer yazılması ıereken bir
$iyet olma yoluna ı..mıtıeritıniştir. 0, çOCti1dUjlıounUkyıUaıuu Tokat'. geçirirken,
hanım ve
babası İstanbul'.daçalışınaktadır.4 .B\ise~p1t,yedl YIt~bn
-ıınesi ~
eDlştesi SüleymanEfendiyle !itanoora ..lın Osman, Cihangir'deki evlerfneyerı"mişve
53
~
aynı nıahallenin sübyan mekteblnde ilk ötreniminebaşlamıştır. Bu $ırada, dayısı Hüse"
yin, yine iyi bir te8adijf eseri, Kuleli Askeriİdadisinde ders-nazırlılı yapmaktadır. Dayısının arzusuyla, 1844 yılında bu okula geçen Osman, orayı bitirdikten sonra, kendisinden"
iki yaş küçük olan ve "Fransa'daki Saint-Cyr ukeıf okulu örnekalınarak kurulan"s Mekteb-i Ulum.i Harbiye'de tahsiline devam eder; MeSlek dersleri ~şında tarih kitapları okumayı da çok ~ven Osman başarılı bir talebelik bayat.ııdari sonra," 1852 yılında, teAmen
(mü1izin)-i sini) nitbesiyle Harbiye'den mezun olur ve kurmay (erkin.ı barb) sınıfına
ayrılır. Bundan sonra, Te~ırien Osman'ı uzun müddet aynı yerde görmek mümkün olmayacaktır; çünkü o, bit cepbeden diAerineltoşacak ve katılmışoldutu barplerdeki başarılan sayesinde mesleAinde merhaleler katedecektir.
;,
" mukaddes yerler
tecrübelerini,
İlk barp
mesel.nin sebep oldutu Kınm barbi sıruında (1853-1856)' kazanan TeAmen Osman, bu, tecrübeleri sAyesinde yüzbaşllıAa;
~856 Paris andlaşmasıylaneticelenen, bu harpten sonra da, İstanbul'da Erkin-ı Harbiye
Dairesi'ndeki titizçalışmıdanndan dolayı kol~alılı rütbesine(1857) tepi etmiştir. Bun.
dan sonra onu sırasıyla, Anadolu'nun barituını yapıntkIagörevhmdirilenve ilk çalışmalarına Bursa"öa başlayan beyette (1858), Rumeli Yenişe!ıir'inde toplanan ıslieri birli~in
erUn-ı harbiye reisli~igörevinde(1861), Hassa $>ldulUnamensup dördüncüıd~yıBikinci
tabur"(1864) ve daha sonra üçüncü ıdayın ikinci tabur (1865) komutanlıkIarındagör.
mekteyizki, bu aradarijtbeside binbaşılıAayükselmiştir.
\
'
.'
Bu dönemde ımparatorlutun her yanında isyanlarbirblrini tAkip etmektedir. Cebelilübnan'daki dürz} isyanlarını bastırdıktan sonra, 1866'da, taburuyla birlikte Girit'e
geçen Osman Nuri Bey, buradaki isyancılara karşı yürüttüjÜ1DÜcadelelerinde,Serdlr-ı
Ekrem ömer ~aşa'nın takdirlerini kazanarak mirıdaylık (ıdbaylık) rütbesine terfi ettiril" miş ve aynca keQdisineüçüncü mtbeden bir mecidiye'nişanı verilmiştir~İsyanlar bitme.
roiştir. Bu sefer de Yemen'de bir ayaklanma söz.konusudur.'Asileri bastırmak için Redif
Paşa komuta81ndaYemen'e sevkedilen bir tümeninbirinci alay komutanlıAigörevinide
miralay Osman Nuri Bey yürütmektedir (1868). TeClÜbelerikendisini orada da başarılı
kılmış ve mirlivıdıAa(tuAgenem) yüksel(Diştir,fatat hutalanınası sonucu 1871 yılında
İstanbul'a dönmek zorunda kıdmıştır. Ancak, bir kaç ay istirahatten sonra,Manutır'dakı üçüncüOrdunun "redU Uvası'"komutanlıAina, 1873 yılında da KaradaAve Sırbistan
SınırlarındakiYenipazar tümeni komUtanlılına tAyin edilen mirlivaOsman Bey, buradaki isyan~arıbutırinakta ve ukenni eAitmekteki mahireti Yüzünden ferikIiAe (tümgenerıd) terfi ettiri1erek,Abdülaziz (1861-1876)'inirAdesiyleİstanbul Merkez Komutanlılına
,getirilmiş; kısa bir müddet sonra, Arnavutluk'taki İşkodra kuvvetlerikomutanllAın&;pradan da Bosna kuvvetleri komutanh~a gönderilmiş, 1875 yılında, merkezi Erzurum'da
bul~nandördüncüOrdu ukeri meclis reisliAinenakIedilmiştir.
,
Ancak, Osman Nuri Bey'in Erzurum'daki görevi de uzun sürmemi~ir. Rusların
kışkırtmalarıyla Balkanlar'da ortaya çıkan hadiseler üzerine, İstanbul'a davet edilerek,
Sırbistan'a karşı Niş' te toplanan birinci 'TUmenkomutanlılın~ oradaiı dıv,Y iver Paş.
nın başka bir görevenakIi. neticesinde.Vidin komutanlı~ıliatayin edilmiştir. Buradayken, Sırpların TjirkIereharp ilan ettiAf (2 TelDlJ\uz1876) haberini ıdan OsmanPaşa, ani
bukınlarla İsvar ve Zayçar şebirlerini ele geçirerek, Ruslarınidare ettili Sırp ordusunu
kesin bir yenilgiye uAratmıştır (7 ~ustos 1876). Bu başarılarından dolayı 'müşirliAe
(mareşallik) yükseltilmiş ve kendisine ikinci rütbeden bir mecidiye nişanı verilmiştir.
Sırplarla yapılan mütarekeden sonra Vidin'e çekilen Osman -Paşa,
.. oradan ukerin tadimi
ve istihkiml~n timiriyle me,gul olmuştur.
'Bilindi~i,gibi, 1877'de 'TUrk-Russavaşımn pat1aıtverıpeslyle, ukerini altı günlük'
bir cebrt yürüyü,le Vidin'den P1evne'ye getiren6 ve orayı Rus ordu:Iarınakarşlküçük bir
54
kuvvetlebet .y(fe.unUl-Aralık) ~btr,.kBde,miidataa
edenOsman'lIia ve aa-
ke~rinin kabriuaanb1dan bütün dünyada QIşIet Uyll1dırmıt, ikinci Plevue .zatm üZerine
IL AbOlilh8nüd ltarafından kendisine gazilik Unvanı ve bir adet "nif8D.-I'08ID8It1" verilmiştir. 7
,
'
Ruslann biffijn -ılın .tAtklinerllıiiakur bil I.Wc!. red~n
Gazi OsmanPaşa, 8
muhasaradansohra,kaşın bastmn...ve ceridenY~"""YanPItNne'de
yiyecek, Uaç
gibi ber türlUmaddenin tütenmesi,ve ..~açlıktaıı
öluıe,.'~ı.masa.
kasae8maddt
takatin bitmesi neticesindf, bİr huruç_ltetly18(HI4rabt
1877) m~
kurtulma teşe~ndlfbu1uD1Jluş,. fakat _~ti
Yamandı~dan -ı~ OLmakzorunda kalnuştır. Fakat hiç, bir kim4e ona matlubiyeti yUıştuamaınaktadır.' Nitekim
Rusya imparatoru IL'A1eX.4reda ,kendilini şu sözlerle tAtb~k,e_ktedir; "P..a! Teslim olmaya ~ecbur DldılJUdan ,dOlayı.. teesaüfetmeyiniz. Çiinküekserlya mu.ııar.helerde insan bu gtbialıvtle ,duçar oIur.~e~tiAizi~nunanane
mÜ~
ettiniz. au
setıeple sizi ula biresirSafatayJa~
etmi}'ofUm. ~11d meıd ve gayyUfve deledl bir
zat olmak üzere telakkt eyliyorum. Ve sizekdıı~cınız~i.ide etmekte beraber meycian-ı
harbde sizin gtbi şect ve delfr bir kuniancIAAne~
ettilbndendolayı kendimi babılyar
addediyorum." 9
','
1878' Mart'ma kada.-,önce, Kişiaefsonra da H_orda esir kalan ÖStnanPaşa,
Ayatefanos andlı.ııı-ndanlOnra, hıı- bir VUifeyle'ete.rg'a
gt.n Rauf Paşa'yla
İstanb\d'a!döncl1liinde,halkanbÜyiik,_gi,göıteri1eriyle<Jwş,~lştır.
SUltan II. A~I-'
bamid de Osınm 'aşa'yı san.yııi öniindebekleyerek, ODukucaklaını. ve kencn.ıne
. bit ka,
lIç bediyeetmiştir.
'
ŞÜphesizma cofkulu _damllmve
bediyeleri Osm.ri Paşa haketaniştir; ÇÜnkü
onun PI~ne'dekibeJarı.. TürJdereIdetayenidenni.at vermı.tIr. Böylece Osmanlı tmparatodulu
bU_Rini ve Rusian'yeamtniıılll-ııun
olduıUnu,.ı.tlaml,ttt.Aynca Osin-ıı hta'Dın kahramm küçük ordusunun'kUandalı zaferler dünyakamuoyunu
nisbetenTür~erinlebiae çevirnıiştir.10
'
İstanbul'a ,dÖnüşUmmerteit.nü nass&Alayları Başkoımitanhtı (A8Akir-ihaasa
bb' muddetsonra qm1i SialclPıı4a'itlDYerinemAmUşidlli)'na tiyin.en
osman p
beynaDüflri ob.nu, (MayIJ 1878) ve 1900 yılandavefatma kadar bu büyük makamda kalmış, ancak bir kaÇ kere bu iş_naveten se
ılikg6revbıi
deiiatİenerekordunun ıslA(
,
,
h1nda tKiyük hizmetieryaprnı.br.
"
...
özet OLarak çiznıere c;ah,bpıuzbu .Wô, OaziOıımaııPqa'mn askerlik alanındaki başanlaftnt açıkça' töaferrnektedir. 'abtbtırada $V8pIapdmbrtlsı' ~ken bir soru
ortaya çıkmakıadıT: Oo.oPqa'nın
bubatansı neı-derıae1mektedir? Bu ba4anda,
onun şaltsiyetinin büyük roIOYnadılmdataiç Mbe yoktur. Elde bu!unarabelgeleril\mü.
sideettlti öl9Üde,.ODun',,ahaiyetl t8IıIn edtldilinde. >ilkgöztçerpan bu8U8lıir,uniar 01,
makJ;adır:
'
'
OsmanP. h4ırjeYdenön~,. ~dt öz kültiidi".'~ diniDe.kasalaya bJlb olup,
mandangurur duymaktadar.
,Kendi8ial,'YabıclAA,.yan,. f)ki~clkolordU..ya
bUml.YUıı
başkitibiHikınet'.Pe, omın,
dalt...dinınuhabbeti,~. gayreti,.ek
ıskedik niıDututeedılinı'"e~iş,u"tIr.u
"HakInı ve eIlib,veuır-i:4fyAneıtte
kit,i oldup içlnPlmıe'deiç1Uyi
yııüı.ıı..m.12YiDeHikmet'lDiflc\elii1e
{
,
- f'
..batı,
dbJtl'bir
göre, "çiz.
~ ,
66
mesini hiç ayatından çıkarn1az,gecede ancak ıı-baba karşı iki saat uyku kestirir ve beş
vakit namazı mücahidtn-i kirim ile cemaatle edi ederekı seher vakti mütemadiyen Kur'
an-ı Kerfm okurdu." 13
Buna ra~men, Osman Paşa'nm kör bir taassup içinde olmadı~ıve herkese karşı hoşgö..ıiiyle davrandı~ı da dikkatiçekmektedir.
Plevne'de Osman Paşa'nın yanında bulunan
bir yabancı gazeteci bu konuda oldukça ilgi çekici bir olayanlatmaktadır: Osman Paşa'
nm ittihad-ı Osmant adlı 400 kişilik ihtiyat kuvvetinin y~sı müslüman, yarısı hınstiyandır. Hınştiyanlar kendi istekleriyle birerikişer müslüman olmaktadırlar. Bir gün yine bir
kaç kişimüslüman olmak için Osman Paşa'ya gelirler. Osman Paşa kendilerine: "Çocuklarım! Müslüman olmaktan maksadınız nedir? Mezbebiniz iyi de~il mi? Peygambtıriniz
Hz. İsi'yı biz de tanıyıp iman ederiz. E~er size müslüIİlan olur iseniz para verirler diyen
olmuş ise yalandır.~Bir kaç gün düşündükten sonra tahvil-i efkir etmez iseniz tebdil-i
mezhep için o zaman size nıhsat veririm" demiş i~ de, bu kişiler bir kaç gün sonra kendi arzularıyla müslüman ormuştur. Gazeteci ilave etmektedir: "Tebdil-i mezhep hususunda Osmanlıların gösterdikleri şu çekimserlik ve iyi muamele ile İngiliz misyonlarına ve
Fransız rahipleri, tarafından neşr-i mezh'ep hus~su~da iltizanı olunan gayret beyninde ne
kadar büyük bir fark 61du~ her bir insaf sihibi nezdinde itirafı zanıri birkeyfiyettir." 14
Kendi kültiirkökenlerinden kopmamış bulunan; Arapça ve biraz da Fransızca bilen ıs Osman Paşa aynı ~amandaakılcı olup, yaratıcı düşünceye sahiptir. Yine Hik~et'in
ifadesine göre, "az buçuk düşünmeyevakit bulabildi~izaman tedabir-i harbiye ile meşgul" olmaktadır.16 Onun yaratıcı dehisına en büyük delil, Plevne müdafaasındatatbik
.
etti~i boy siperlerindenmüteşekkil toprak tabyalar gösterilebilir. Gerçekten Osman Paşa'nın bu icadı askerlik tarihindeyeni bir devir açmıştır. 17
Osman Paşa'nın askerl başarısında rol oynayan di~er bir amil de, onun toplum psikolojisini kavrayış kaabiliyetinde yatmaktadır. Gerçekten o, emri altındaki askeri veya
gitti~i yerlerdeki sivil halkı kendisineba~lamakta büyük başarı göstermiştir. Yiveri ts-
\
,
.
mail Hakkı Pekcan, onun "İnaiyetindekH ıabitlere ve neferlere kendisini saydırmasının
ve sevdirm,esinin püf noktalarını pek iyi bilen bir ;at oldu~nu" anlatmakta18 ve bir yab&ncı gazeteci de, "Ne idi o efkar ve hissiyat ki, Plevne müdameri olan Osoıanlıları neferatına varıncaya kadar, her birini birerkahraman etmiş koyuvermiş idH" sonısunu sormaktave yine kendisi cevap vermektedir: "EfkaN acizaneme kalur ise bu hal harikulade iki sebebe mebni olup, birincisi Osmanlıların hamiyet.i diniye ve vatan1yeleri veikincisi daht. asikir-i osmaniyenin müşir Paşa hazretleri hakkındaki muhabbet-i umOmiyeleri
idi".19 Gerçekten, Osman Paşa, sevilmeklçin sevmesini, başkasına iş yaptırtmak için ön-ce kendisinin işe başlaması gerekti~ini bilenlerdendir. F~rik Kerim Paşa'nın anlattı~ına
göre, Osman Paşa Vidin'de harp emrini aldı~ızaman, telgrafı askere okumuş ve söz alan
bir er yapmış oldu~ konuşm~a "... Mqharebeyi kazanmak çoklu~a azlıla bakmayıp
kumandanınaskere ve askerinkumandanaolan emniyetileaz askerinnice büyükorduları
bozdu~unu analarımlZdanişittik. Size de Sırbiye muharebesindeolan emniyet.ve muhabbetimiz bakidir. Bunun için, babalarımızınkanıyla yo~rulmuş olan :vatanınbir kanştopr~ına bin baş telef edip, dÜşmanaayak bastırmayacalız..." demiştir ki, bu da ILSkerin Osman Paşa'ya ba~lılı~ınıve ona karşı sevgisiniaçık bir şekilde gösfA!rmektedir.2o
MaAlup olan düşmanı yuhalattırmayacak kadar tevazu içinde 01an,21 Pll!vne'deyken Bulgar ahaliye de kendisiniçok sevdiren22 Osman Paşa, vazife başında çok ciddt ve
serttir. Çünkü daima görevinin sonımlululU içinde bulunan bir insandır. Yaveri İsmail
Hakkı Pekcan'ın anlattı~ına göre, Osman Paşa'nın vazifede dikımtsizlik, hele ihmil gibi
şeylere katiyen tahammülüyoktur. Görevini ihmM edeni en alır bir şekildecezalandır66
.
ınakQ ve bel tIp.kitileıbı IÖI9VUıi4e~aldtllftiımek...öte
Ixıtte boIduı.~ı-tni.J1~ylayapanblrJıeı.ıt_e"'rken
tuuıı
.'
23
bulmaktadır.
y-ıdant ~tifi dt onJs..
bile, eniDce've zarif nok-
Osmanb İınparatorlutu'nun .ııWlillkeli bır ~,
Qtdı:nıt oldutu barp~rin
bepslnde büyük befUl göstemnOlınan P..a'um, Pleme'den sonra, arzu ettili bir bayat
YlfayabBdiliııilÖyleınek okiukça FÇWr.OeJÇi, U.AbdiIlIaın1d onuınabeyn müşirliline tAyin.etmJş,kendlsine-liaÇabüyük say, .Pteııott.bat*'
i~ la$ını.OanıanPaşa'mn
otunanyla evlendirmişveböylect ,kendiliyle akraba da o.Jmuıtur.
Ançak,Sultaıun .y..ıunda bir neviaaray ıiazırhl~.ile göıevU~lunan Osman Paşa'
nın yaptıtı Iş Sul~ ta)[dbnedQenaıZ,ullalktriiIgiU~..tlewbavaleetmekten
ibAıettir. Osman Paşa'mn akraba\R~ınib MiiJntazS. 'ain ve. Tabsin '..a'nın anlattıldanna gö.re, Osman Paş.. aynca QUtt1aselamliklanndav. bayram alaylannda..arabada büıtkinn
karşısınaotumıakta ve muAyede salonuııda.qbUn yamnda duraıalt saçat tutı,natQdır.24
.
.
~zat kendisi,"zAf;,.lfibineden bu ana kadargönniitol~lWnlütuf v, ibsanın
ıniQnettanbulundL\tuı-cQıetle'.dliimaber ıu"tendilerine .siciıkkal-ıakber bireınir
ve fennanlanoın fediyı
edereesine if4sını_ndIme
b~ ~rç e~dim"2S
dene de, sa-
ray bayatınınOsm.. faşa'yı Qldukçasıktıiı, -ı1aşdmakta, Abdülbamid'e sidik ölınalda
beriber, onu sevdiRioldukça şüpbeli göıükı1ıektedir. ÇünIıUbiç birzaman kolay kolay
saraydariayrılamamatta, adeta ~da birb'plS hayatı yaş-ınaktadır.26
'
'
Abdülhamicl'inOsman P-şa'yı yanmdan hiç .y.mn~ı;
onun töhmtindençekinmesine balluabilir. Çünkü, Plevne zafert üz8rine'Osmanil'İntparatoılutundaki büCUn
.
"'
lDÜlliiınanlarbüYük sevınç ~yınu.lar, "evne üzfrtne şarkılar bestelemişlerdir.' "Tuna
nehri akmamdiyor Adı büyük Osman.Paşa Plevne'en çıtmam diyor" mll1'8lan yüzlerce
,ehrin ve kasabamnkahvelerindeve aotaldannda söylenmektedir. Çocuklar bUemahalle
aralannda. Plevne .()fUBU.qyn
tadııiar. '0Iteli}t. Avıupa'da OsmanPaşa bü~k bir
fÖluet kazanmrt, battA~ tqWz",desi
.iiu
tlOaııı-ı" ~yla vaftiz ettlimlttir.27
-
~ı.te balıaıı 08maıı.Paşa'ya olalı,~",pu,ı.ktııdlsine8ıper~
kullannıakis~.
dili içiııdir ki, Abdülhamid ODuara
da katfismda otu.rtmHta ve ~yleee.keadisine
taqı yapılabilecek IUt_tieJ:t önlemek_ıaetıedir.'.ı
i*an QııdIIInChınMbele.
dilideQlm_tadır,A1i
_ '.'mıı. ~~~
klt,2I Pad..ab, OIN 88drazam~B""
ik
fÜIUDiItve bu bı--
..ıı tahkibıda:r
~...'.-ıeıt
~ıettftLdiI1...
ı-,&bulbücii.
.
tar.».
Yunan barbi III'MIDda(1891), bqlaalJÇta Yanya bölgesinde boZuk giden duıu~
mu cllzeltmeklçia, ()aan P..a o haYaliyeIÖDdtrilırıitti.AnCak Olm.. P... daha Sel,nik'e vannadan 1'eteIya'd8rızater babederi gelme$1üzerine, Osman 'aşa'ya Selanik'te
_!demesi emriferibni,tir. Oma h81~ __Pat..
hdl4ahlatedavi için Avıupa'yagif;,.
mek ..tedilini bildirmiş, fakat bu dUıUı1ıdanbüyük bir endişeye kapıliln AbcUbamid,
OIınan
P..a'nın
Avıupa'yagttrnesine
~.. _"tir. JO'
ı
Aslında Abdülbamid'inbu endişeleri.taıııAm.n yeı-dir. Çünkü Osman Paşa biç'
bir zaman siyllt birlIYe ı-ıtıötmiJ, b~bir...ttikaya~.blam~tır.Osman
P..a'mn.
SUltan', eadakatJbde tüpe yoktur.. Ancak, AfMlj'~td'in ber dediline deıbal "temıan
efendlıniZ1n!i'cUıeD'F adamolmadtlı'1c;in~ onu ç.kk~arda
tPz re battA.yüzüne
Dq. ~.
ktecUr.
0, ~'m.~
.,bi
oııı-ıı
.PNa'mn
67
olullannı- sık sık terft ettiniıesine çok.kızmaktadır.Osman PlUla'nmküçükollu Hüseyin Plevııe'nin anlattılına göre, PlUlabir. -ııı Abciilhamid'e, "ben bu rUtbeyiçalışarak,
vatan u~nda hizmet görerek kazandım. Halbuki siz daha"ellerine silah almamış evlatlanma ıü~belerveriy()r, oıılan daniatlıla kabul ediyorsunUz. Bu kadar-kolay kazanılan
lÜtbeden ne siz, nedeonlv
bir, fayda göıÜr"
31 demiştir; .
';'
Gerçekten, Osman Paşa Kendi çocuklarından daha çok vatanını sevmektedir.
Harpler neticesi devletin malı bünyesi iyice yıpranmış oIduRundan~Osman PIUla,kendi
IÜtbesineuygun maaş ve tayinatın timamını alııııunış,kendisininVeailesiningeçimi için
gerekli olan miktardan fazlasını hazineye devretmiştir.~ OsmanPaşa'oın ollu bu konuda bir başkaolay daha anlatmaktadır: "Yunan harbinde et mübAylSl için 100 bin lira
tahsisat aynhnış; komisyonababam da aza seçilmişt!. Atlar alındıktan sonra kalan üç
bın altın, padişahın emri ile komisyon azasına dalıtı1acaktı. Babama his8eımi getirdikleri vakit: -Kimin parasını kime veı1yorsunuz? Bu para mnıetiftdir,komisyonun delil,
ben bir tek kumşunu bilealmam... diyerek:hepsini reddetti".»
o
Osman Paşa hayatıinn büyük bir kısmını Yıldız Sarayı'ndaıeçirmiş olmasınarat.
men siyasi meselelerle ilgili Olarakbasılı.kaynaklarda onun adına ancak bir keıe rastlan.
maktadır: Meşhur Yıldız mahke~esinm Abdülaziz'm .katli ithamlyle Mithad Paşa hakknida verdili idam kararının, daha ziyade dış tesiriertehafttletUmeainezanıret hasıl olduluvakit. II. Abdiilhamidmahkeme kararı hakkinda veldller heyetinden, eski sadrazamlardan, müşir ve feriklerden müteşekkil.bhmeclisin reyini sormuştur. Bu mecliste
Osman .Paşa da vardır. Tanzim edilen mazbataya O,ıJ1an Paşa şu satırlan yazmıştır:
"Hükm-i kanunun icrası hukuk-} muJtaddesedendir.Binaenaleyh şehid merhum bir pAdişah olup her halde ibret-imüesslre IcrAsııazım geldılinden hükm-ikanunun ierasını
34
efendimizden istirhamederim. nAmatta.bır kusurvar ise adliye memurlanna aittir".
o
.
***
Sonuç olarak diyebiliriz ki, kendı kültiiıüne ve dinine ballı, taassupve fatalizmclen
uzak, yaratıcı düşünceyenhip,
üstlendili 'gqrevili sorumlululunu müdrik, alı~başlı, az
fakat öz konuşan, sözünü kimseden sakınmayan Osman Paşa'nın, ..kerlik hayatı çok başanlı olmasına ratmen, kazandılı ,ôhnıt, Plevne'den sonra, devamlı göz altında yaşama.
sına sebep .olmuş tur. Diler yandan; siyasi entrik;alara kanşmamasındakl blU}ansl, yirmi
iki yılhk sarayhayatında pek sesini duyuramamaı;ına'raRmen, büyük insan olarak kendi.
sine şahsiyetini muhafaza etme Imkanını saRlamıştır.Buşahsiyet,
samimi, düıüst,
vatana
.
ve'insanlaraitarşısevgidolubirşahıiyettir.
Bu makale 10-11 Aralık 1977 tarihlerinde yapıl~ Plevne Muharebelerinin 100. yıldönümü Se.
mineri'ne tebliğ olarak sunulmuştur.
1- Uon. H. Halkin, Ekments de critique iıistQrique, Li~ge, D. Dcssain, 1974, s. 89-99.
,
2- Uon H. Halklİı, aynı eller, s. 98.
3- Uon. H. Halkin, aym eıcr, s. 93.
,
.
.
.4- Bu araştırmada, Osman Paşa'nm meslek hayatıyla ilgili biıguer hakkında kendi yaimı. olduğu
kısa hal tercümesine dayanılmaktadır. Bu hal tercümesi, Tal'at'm PlnDe Müdaf8IIJI(İstanbul,
1927) adlı eserinin önsözünde neşredilmiştir. Kış., Niy;ııi Ahmet Banoğlu, Tlirk Kalınmanları:
Gazi Osman Pafa.. Vakit, İstanbul, 194!1, s.5-26; Enver Behnan'Şapolyo, Gazi Osman Pafa ve
P1cvne Miidaf8IIII, İstanbul, 19;9, s. ;..ı3;M. Zeki Pakalın.Siei8-iOtmaat
Zeyli (T1irk.Tarih Ku-
*
58
.
i
.
,
-
nımq K.ütüphUıeıii',nde yaz~a), c. vn, s. 1645-1659; M. Ş~oıkiitqır,.P1evne
Kahramanı
Gazi Osman Pap'nm Hayatı", Tlrk'1tliltlrii, sayı 182 (Aralık-1977), .. S.9. Ayncabk., E.W.
Von Hmert, PIeVne MIdaf-ı,
çev. NunıttmArtanı, ıstanbuı~1945, s: 49-51.
.
5- E. Kuran, ~Osman1ıImparatorlu~ 'nda Y eniletme Hareketl~ri", :türk DliDYUl
El Kitabı, T .,K;A.E.
.
Ankara, 1976, s. 1006.
6- Ahmed Cemal, Mdiltir-i Mlliye-i o..ııntyedca:
p1cme Mtidafauı, Konstantiniye, 1516, s.49
7- Bu konudaki Hatt-ı HÜMayun suretiiçmbk., AhmedCeııia1, ayın eter, s. 69-70. Plevne'de yapı'
lan nişan merasimi içm bk., Charles S. Ryan, KızılayEmri Altında PIeVne ve Erzurum'da 18771878 (Ru..TIIrk Harbi), çev., Ali~
Seyfiollu,M;E.B.,
~tanbuı, 1962, s. 105-106.
8- Avrupa Rus Ordulan Başkomutanı Prens Nikola'nm teslim olması içm .Gazi Osman Paşa'ya
gönderdiii mektl.lp ve Osman Paşa'nm 12 'Kasım 1877 tarihli red C%"abı içm bk., Rupert
Furneaux, Tuna Nehri Akmiım Diyor... -Pteme Midafauı-, çev., Ş. ve D. Tiirkömer, Milliyet
Yaymlan, 2. baskı, 1972, s; 258-240; A. Hilmi YÜC41bat,Gazi osman Pata ve Plevne, Istanbul,
1945, s. 42-4S; E. Behnan Şapolyo, aynıeser, s, 175- I,76 ;Gui osman Paşa Hazretleri NezdiD.
de YüzGün, (pleme'de buluruin ecnebigazeteleri muhabirierinden biri tarafından tarih yollu
yazılmıştır. Gazeteden menkuidiir), Istanbıd, Mihran Matbauı, 1295, s. 14-15.
9- M. Zeki Pakalm, aynı eser, c. VU, s. 1647. Krş., Tal'at, ayın eser, mkaddime. Plevne'nmdqüşünden sonrayanb,bkla Istanbul'a Osman pa:şa'nın,ehit oldulu haberi gelmiş ve gazetelerde
matem yazılan neşredilmiştir. Ancak, gerçek durum öjİ'eniJ,Jiiinden, bir giin sonraki gazetelerde, Osman Paşa'nm hayıatta oluşundan duyulan. sevinci ifade eden yazılar yer a.lniı,tır. Vakit
gazetesinin 77S ve 774 numıarah nüshalannda Ahmet Mithat Efendi tarafındalı bu konu hakkında yazılan iki makale için bk., Tal'at, ayın eser, mukaddime.
lO- R. Fumeaux, aynı eser", 117, 29S-294;
LL- Hikmet, p1evne Kahramanı Gazi Osman,Paşa Şinmdadır,
aym eıcr, s. 2S-24.
12. Hikmet, aynı CICr, s. 18.19.
ıS.
1294, s. S; Krş., A. Hilmi Yücebaş,
Hikmet, ayın eser, s. 24-25.
14- 'Gazi 0__
'aşabrederi
'
Nezdinde Yüz Gin, s.8-9. 1877.1878
Türk Rus mul)arcbelerlm-
smda, Türklerin ve Bulgadann birbirlerine karşı davramşlannı,
bu savaş masmda Türk ordusunetmektedir:
"Türklere
da doktor olarak hizmet gören J>ir Ingiliz'in 'tU satır1an çok güzel if~
her bakımdan ve her hususta düşman olan ve ,kendilerine ziyan gelmeksizin onlara fenalık edebilecekleri fırsatı hiç bir vakit kaçırmayan
Bulgaı'lara Sofya'da Türk'lerin ne kadar iyi muamele
ettiklerini görmek insanı hayrete düşiiıüyordu.
Bütün Sofya'da bulundulum
sırada tek bir Bulgar'a kötü muamele edildiiini görmedim ve saıııyonım, ki, bu noktayı kuvvetle ortaya koymak
ancak adilet ve hakikat mukıezasıdır.
Çünkü -ya bilgisizlikten dolayı, yalıut da msanlarda o kadıar umum1 olan suçu tammadığımızm
üstüne atmak yüzünden- Avrupa milletieri Türklere öyle
bir barbıarca zalimlik lekesi vurmuşlıardıki,
bu lekeyi silınek delil, hafifletmek bile çok giiçtür.
Benim burada söyleyel?ileceğim
ilC ,udur, bol. görme fırsatlanDa nail olan bir mi1talıit bulun'dulum halıle, Sulh hiliiıde. Bulgariara zulüm yapıldığım asla görmediiim
gibi, tam surette hıık
etmedikçe
onlaı'a ceza verilıtiiine de bir kere bile rutlaoıadlJll.
Türk de elbette muharebe mey'
danmda ateş altında iken düşmanma (kulum, şekerim) diyerek muharebe etmez. Savaşta o da
ukerinin yaptığı gibi yapar: Fakat kanlan ate,lendiii
medeniyeti il~ şöb,ret .kazanmışmilletler
zaman ;gerek Türkler. ve gerek Ruslıar tarafından lüzuıniuz barbarlıklar yapılımşsa, bUDa karşı
büyük bir Fransız'm şu sözünü hatırlatmak lazım: İnsaıı bir kaç yumurta kırmadıkça omleti yiye.
ııiezl., Chıarles S. Ryan, ayın eııer, s. 15.16.
151617-
F.W.VonHerbert,ayıneıier,s.!iO
'
Aym eser, s. 4:
Ahmed Cemal, aynı CICr, s. 157; E.B. Şapolyo,
ayın eser, s; 102; kr,., Yıım.z Öztuna, Resim!erle 9S Harbi, 1877-78 TM-Rus
Savaşı, Hayat Yayınları, 1969, s. SS; Hikmet, ayın CICr, s. LS14; Gazi Os_
Paşa HazretleriNezdinde
Yb Giıı-, ..ıO;Çh~s
s. Ryan, aynı eser, s. 127.
18-
A.H. Yücebaı,
ayın eser, s. 2S-24:; kr,.~ Ahmed
Cemal,' ayın elCt, s. IS9;
R. Fumeaux,
ayın elCt,
"-96.
19- Gazi 0__ 'ata HazretJeriNezctindeYüz Gin, s. 9 v!i.
20- Hikmet, aynı e-ır, s. S4-S5.
21- Hikmet, ayııı tlel',.. , 21-22,
59
....
222524-
E.B.Şapolyo,
aynı eler, s. 178; F.W. Von Herbert, aym eler, S, 2118.
A.H. Yücebaş, aynı eler, s. .24; !trş.. Charles S. Ryan, ' aym eser, s. 86.
Talısin Paşa. AbdülhamitYıldız Hatıraları.
Istu1bu~ 1951, s. 118;M.Z. Pakalın, ayna eler, c.VII
.
s. 1650.
/'
25., E.B. Ş;ıpolyo, aym eler, s. 2511.
26- M.Z.Pakalın, aym eler, c. VII; s. 1650. Bu konuda ,u'atalar oldukça ilgi çeIqcidir:
Serukedikte bul\lBan'Mibeyn Müşiri G,ıızi q.man Paşa'ya ezan vakti, mubakkBk saray~bulu~si kesin olarak irade ve tenbih olunduğundan, Vükeli meclisinin toplandığı günlerde, zavallımn onbirden sonra eli bir düziye ,cebinde ve gözü de saatinde olup, onbir buçuğa gelir gelmez
-müzakere ne kdar mühim'olurs~ olsun- Vükela meclisini terkettiği hazır bulunanların şehadetleriylebilinmektedir
Ali Rıza . Mehmet Galib, Geçen Asırda Devlet Adamlarımız, Istanbul
1977.s.1I4.
27~ R. Fumeaux, aynı eler, s. 196. Harp sırasında doktor OLarakPlevne'de bulunanCharles S.Ryan,
İngiliZlerden, bilhassa Ingiliz !tadınlarından Osman Pqa'ya sayısız mektup geldiğini, onun kah.
,
ramanlığma
hayranlıklııpnı
.'
,
bildirdiklerini
eler, s. 115.
28-
Cevdet Pqa,
ve kendisinden
imza istediklerini
yazmaktadır,
'
aym
'
Teıakir,
Vayımlayan:
Ord.Pröf.
CııvidBaysun,T:T.K;,
1967,
elV.
s. 278.
H.Y. Şehsüvaroğlu, "Plevne Müdifii Gıızi Müşir Osman Paşa", ~esimli Tarih Mecmuası, c.2. Ey,~.
lül 1951. sayı 21, s..9119.
110. Tahsin Paşa, aynı eser, s.' 49-50; krş., Semih Münıtu S. 'nin Yeni Sabah'ta neşredilen bir malta.
29-
,
.
31.
lesi,nakleden:A.H.Yücebaş.aynıeser,s. 4~.511:
Niyazi Mmed
Banoğlu, "GııziQsman
sayı 116. s. 14711.1474.
.
112311.
Hikmet. aynı eler, s. 12- 111.
N.A.Banoğlu,
aynı mııkaıe, s. 14711.1475.
114-
t. Hakkı Uzunçarşılı.
...
.
'
Mithat Pqa,ve
Paşa'yı Qğlu Anlauyor",
Yıldız Mahkemesi,
.
Tarih Dilnyası,Aralık
T.T.K. Y., Ankara
1967,
s. 1126.
(
1952,
'